Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. Lat. 582

Transcription

Editorial Preface to the Transcription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde erstellt anhand eines hochauflösenden Farbdigitalisats der UB Heidelberg bzw. der BAV.

Schreiber

Für den transkribierten Teil sind drei Hände verantwortlich (A, B, C), die öfters jeweils mit den Lagen wechseln (z. B. fol. 80/81, 88/89). Alle verwenden eine recht ähnliche und überwiegend gleichmäßige karolingische Minuskel. Dabei schreibt Hand A (fol. 64r, 75r-80v) größer und starrer als die anderen Hände. Es finden sich mehrfache Feder- bzw. Tintenwechsel (u. a. fol. 75v Z. 12, fol. 77r Z. 14, fol. 77v Z. 13). Hand B (fol. 81r-88v, 105r-106v, 110v-125v) und Hand C (fol. 89r-90r) dagegen schreiben eine sehr kompakte und kleine Minuskel, jeweils mit einigen markanten Eigenheiten bei einzelnen Buchstaben.

Zahlreiche Eingriffe, überwiegend wohl vom gleichen Korrektor; daneben z. T. umfangreiche glossenartige Notizen von verschiedenen Nutzern. Die Rubrikatoren wechselten anscheinend mindestens zeitweise parallel mit den Händen, was für eine nach Lagen aufgeteilte Produktion der Handschrift sprechen dürfte (z. B. bei den drei Quaternionen fol. 73-80, 81-88 und 89-96).

Buchstabenformen

Fol. 64r, 75r-80v: Hand A schreibt ein r mit z. T. extrem weit in die Unterlänge gezogenem Schaft. Bei e fällt der obere Bogenabschnitt oft sehr klein und eng aus, wodurch der Buchstabe gelegentlich kaum von einem c zu unterscheiden ist. Der Balken des t ragt nach links kaum über den Schaft hinaus, wodurch der Buchstabe ebenfalls häufig einem c ähnelt. Der untere Bogen des g ist meist rund geschlossen, kann aber auch leicht geöffnet bleiben oder eine sichelförmige Gestalt annehmen und ragt meist sehr weit in die Unterlänge. Der rechtsschräge Schaft des x ist unter der Grundlinie nach innen (rechts) umgebogen. Sowohl im Wortinneren (z. B. fol. 77v Z. 15, fol. 80r Z. 22-24) wie am Wortende (z. B. fol. 80r Z. 31) gelegentlich eine OR-Ligatur mit Rund-R. Ein- wie doppelstöckiges a, jeweils mit nahezu senkrechtem Schaft, der z. T. extrem weit in die Oberlänge gezogen und dort leicht nach links umgebogen wird.

Fol. 81r-88v, 105r-106v, 110v-125v: Hand B nutzt ein meist völlig geschlossenes g, dessen unterer Bogen etwa die gleiche Größe wie der obere hat und entsprechend dicht unter der Linie verbleibt. Das r weist gelegentlich eine sehr geringe Unterlänge auf; y ähnelt extrem stark dem r. Der rechtsschräge Schaft des x ist an beiden Enden jeweils nach außen umgebogen, überschreitet die Linie aber nicht bzw. nur geringfügig. Überwiegend doppelstöckiges a mit deutlich nach links geneigtem Schaft.

Fol. 89r-90r: Hand C verwendet ein weit geöffnetes g, dessen sichelförmiger unterer Bogen einen stark ausgeprägten Knick aufweist. Bei r findet sich nur eine geringe Unterlänge; es begegnen sowohl Schaft- wie Rund-R (letzteres z. B. fol. 89r Z. 31 und fol. 89v Z. 22, jeweils im Wortinneren). Ähnlich wie bei Hand B ist auch bei Hand C der rechtsschräge Schaft des x an beiden Seiten jeweils nach außen umgebogen; allerdings wird dabei auch die Linie deutlich überschritten. Bei a überwiegend einstöckige bzw. nur sehr gering ausgeprägte doppelstöckige Formen, mit in der Regel großzügig ausgeprägtem Bogen.

Abkürzungen

Fol. 64r, 75r-80v (Hand A): Reichhaltige Verwendung von üblichen Kürzungen. Der Kürzungsstrich ist meist leicht gewellt; für -unt Kürzungen (sunt, -erunt) wird ein eigener, nach rechts ansteigender Kürzungsstrich mit keulenartigen Verdickungen an beiden Enden verwendet. Die pro-Kürze zieht den Kürzungsstrich weit nach links aus und biegt ihn nach außen, parallel zur Linie um.

Fol. 81r-88v, 105r-106v, 110v-125v (Hand B): Verwendung gängiger Abkürzungen. Bei noster mehrfach auch nrt als Abkürzung verwendet. Der Kürzungsstrich ist überwiegend völlig gerade ausgeführt, mit einem Hang zum leichten Umbiegen nach unten am Ende (Absetzen der Feder?). Die pro-Kürze führt den Kürzungsstrich oft fast so weit unter die Linie wie den p-Schaft selbst und biegt ihn dort nach unten und innen um.

Fol. 89r-90r (Hand C): Ausschließlich gängige Abkürzungen; der Kürzungsstrich fällt leicht gewellt aus, mit einer Tendenz, nach rechts hin aufzusteigen und verjüngt zu enden. Die pro-Kürze führt den Kürzungsstrich nur bis etwa zur halben Unterlänge des p-Schafts, biegt ihn ansonsten aber wie Hand B nach unten und innen um.

Gliederungsmerkmale

Fol. 64r: Am Ende vom 3. Buch der Ansegis-Sammlung ist auf der ansonsten leeren Seite der Text von BK 191 c. 8 eingetragen, ohne jedoch durch eine Kapitelzählung in die Sammlung eingegliedert zu werden. Eine andere Hand ergänzte auf dem Rand eine glossenartige Notiz.

Fol. 75r-v (BK 184+186): Der Beginn eines neuen Kapitels wird meist durch rubrizierte oder rot gefüllte Auszeichnungsbuchstaben, die einer Mischmajuskel entspringen, sowie einer roten Kapitelzahl hervorgehoben. Der Text von BK 184 ist in zwei Absätze aufgeteilt und endet mit der Rubrik von BK 186, die sich nicht erkennbar vom vorhergehenden Text abhebt. Die Kapitel von BK 186 sind gleichmäßig von I-VI durchnumeriert, wobei BK 186 c. 6-7 in ein Kapitel zusammengezogen sind.

Fol. 75v-76r: Ohne Rubrik schließt unmittelbar in neuer Zeile BK 191 c. 1-10 an, von einem evtl. feuchtigkeitsbedingten Verlust einer Zählung für das erste Kapitel abgesehen gleichmäßig durchgezählt bis c. 6, danach Verschiebung der Zählung aufgrund der Kombination von c. 7 und 8 zu einem Kapitel (entsprechend c. VIIII = BK 191 c. 10). Die Liste endet in der letzten Zeile von fol. 76r, wobei die Rubrik zum folgenden BK 192 (Item alia cap.) ohne jegliche Hervorhebung und lediglich durch einen einfachen punctus abgesetzt direkt folgt.

Fol. 76v-77r: Diese BK 192 c. 1-15 entsprechende Liste ist, erneut von evtl. feuchtigkeitsbedingtem Verlust bei der Kapitelzählung von c. 1-3 abgesehen, gleichmäßig bis XIIII durchgezählt. Die einzige Abweichung zur Edition ergibt sich aus der Kombination von c. 9-10 zu einem einzigen Kapitel (entsprechend c. X = BK 192 c. 11).

Fol. 77r-78v (BK 193+189): Die in gleicher Zeile anschließende Kapitelliste aus BK 193 und BK 189 ist mehrfach durcheinander geraten. Sie beginnt zunächst bei vorangestellter roter Kapitelzahl (I) mit den ersten sieben Worten von BK 193 c. 1 woran sich ohne Hervorhebung Ite(m) cap(itula) anschließt, offenbar die Rubrik zur Liste, die der Kopist aber nicht als solche erkannte. Der Rest von c. 1 folgt sodann als Kapitel II. Weitere Störungen: c. 2-3 sind zu einem Kapitel III verbunden, wobei der Anfang von c. 3 aber noch als Versalie leicht hervorgehoben ist. Bei c. 5 ist das zweite Ansegis-Zitat wohl noch vom Schreiber selbst nachträglich als eigenes Kapitel umgestaltet worden, indem der ursprünglich reguläre Anfangsbuchstabe am Zeilenanfang zur Initiale vergrößert wurde und davor mit Texttinte die Kapitelzahl VI ergänzt wurde. Das folgende c. 6 ist vom Rubrikator entsprechend als VII gezählt worden, ebenso dann aber auch c. 7 (mitten in der Zeile und in Texttinte). Nach c. 8 (gedrängt und möglicherweise korrigiert, erneut mitten in der Zeile, jedoch in roter Tinte) folgt ohne Zählung BK 189, leicht abgesetzt durch eine Versalie zu Beginn. Beschlossen wird die Liste ausdrücklich durch ein EXPLICIT in Texttinte.

Fol. 78v (BK 195): Die beiden Kapitel sind nicht erkennbar verklammert und ohne Zählung. Sie werden aber jeweils durch eine rote Kapitelrubrik in Majuskeln sowie eine rote Initiale eingeleitet.

Fol. 78v-80r (BK 77): Erneut ohne Rubrik, aber mit roter Initiale beginnt der Prolog von BK 77, gefolgt von c. 1-20. Die einzelnen Kapitel sind vom Rubrikator als I-XX gezählt, wobei er irrig bei c. 19 ein X zuviel setzte (XXVIIII). Die letzten drei Sätze von c. 9 werden zudem mit einer roten Initiale eingeleitet; falls es dort ursprünglich eine (dann verdoppelnde) Kapitelzählung gab, ist diese heute feuchtigkeitsbedingt nicht mehr zu erkennen.

Fol. 80r-81v (BK 259): Die Liste wird, wie auch einige der folgenden, von einer in roter Tinte und Capitalis gehaltenen Rubrik eingeleitet, die die folgenden CAPITULA Karl dem Kahlen (als KAROLI REGIS IUNIORIS) zuweist und das Medardus-Kloster in Soissons als Ausstellungsort nennt. Alle bei BK gebotenen 12 Kapitel sind vorhanden und gleichmäßig auf dem Rand in roter Tinte durchgezählt; eröffnet wird jedes Kapitel von einer leicht ausgerückten roten Initiale in Capitalis.

Fol. 81v-83r (BK 260): Auch diese Liste eröffnet ein Rubrik in roter Capitalis nach dem Schema der vorigen Liste, d.h. als CAPITULA unter Nennung der beiden Aussteller (Lothar I. und Karl der Kahle) und des Ausstellungsorts. Auf den Prolog folgen alle 13 gemeinsamen Kapitel in gleichmäßiger Zählung, erneut in roter Tinte auf dem Rand und mit einfachen Initialen. Es fehlen dagegen die beiden Eidformeln, während von den abschließend aufgelisteten 12 Missatssprengeln lediglich der zehnte Abschnitt mit der Beschreibung des Sprengels von Bischof Wenilo von Sens vorhanden und als Kapitel XIIII der Kapitelliste angegliedert ist.

Fol. 83r-85v (BK 266): Die anschließende Liste hat keine farblich hervorgehobene, selbständig formulierte Rubrik wie die beiden vorherigen Listen. Stattdessen wird sie von der wohl originalen, formelhaften Invocatio mit Intitulatio und Salutatio eröffnet, die lediglich durch eine rote Initiale zu Beginn abgesetzt ist. Es folgen die wie zuvor gestalteten und gleichmäßig durchgezählten (I-X) 10 Kapitel des ersten Teils des Kapitulars. Der Beginn der anschließenden Admonitio, die sich auf Gregors des Großen Regula Pastoralis beruft, ist mittels einer Gregors Werk referenzierenden, rechtsbündig eingetragenen Rubrik in roter Capitalis markiert. Mehrfach ist in der Admonitio die Majuskel bei Satzanfängen rot unterlegt. Die beschließende Liste von 11 gemeinsamen Kapiteln wird erneut mit einer rechtsbündigen Rubrik in roter Capitalis eröffnet. Die einzelnen Kapitel sind nicht gezählt, werden aber jeweils mit einer roten bzw. rot unterlegten Majuskel eingeleitet.

Fol. 85v-86v (BK 268): Der komplexe Text ist in fünf Teillisten (Adnuntiationes) untergliedert. Eröffnet wird das Stück mit einer wie gewohnt gestalteten Rubrik (rote Capitalis, Nennung von Ausstellern und Ort, Bezeichnung als CAPITULA). Die erste Adnuntiatio Karls des Kahlen bietet alle fünf Kapitel, gleichmäßig mit roter Tinte durchgezählt (I-V) und mit einer roten Capitalis am Kapitelanfang. Anders als zuvor ist nicht mehr jedes Kapitel ein eigener Absatz, so dass die Kapitelzählung nun mitten in der Zeile in vom Schreiber freigelassenem Raum eingetragen wird. Es folgen die Adnuntiationes von Lothar II. (ein Kapitel, wie zuvor gezählt und mit roter Initiale), erneut von Karl (ein ungezähltes Kapitel, rote Initiale), darauf wieder Lothar (zwei Kapitel, nur das zweite gezählt, beide mit roter Initiale) sowie zum Abschluss wiederum Karl (ein ungezähltes Kapitel, rote Initiale).

Fol. 86v-90r (BK 242-243): Die beiden Stücke sind mit einigen Störungen zu einer einzigen, mehrfach untergliederten Liste verbunden. Zu Beginn steht, ähnlich wie zuvor auf fol. 83r, keine vom Sammler hinzugefügte Rubrik, sondern ein kurzer Absatz in Texttinte (mit roter Initiale), der wohl die originale Rubrik von BK 242 wiedergibt (mit Datierung, Angabe der drei Aussteller, Tagesdatum und Lokalisierung). Den Anfang machen die 12 gemeinsamen Kapitel der drei Herrscher (Lothar II., Ludwig der Deutsche, Karl der Kahle, gemäß Reihenfolge der Rubrik), gleichmäßig in roter Tinte durchgezählt (I-XII) und jeweils mit einleitender roter Initiale; alle Kapitel sind, wie auch zuvor meist, als je eigener Absatz gestaltet. Am Ende von c. 12 folgt noch in gleicher Zeile, nur von einer farbig unterlegten Majuskel abgesetzt, die Liste der anwesenden Bischöfe. Auf diese schließt sich als neuer Absatz die Eidformel Ludwigs des Deutschen an. Die übrigen Teile von BK 242 fehlen (Adnuntiationes von Karl dem Kahlen sowie von Ludwig dem Deutschen; Angaben, welcher Herrscher welche Ansprachen in lingua Theodisca oder lingua Romana hielt). Stattdessen beginnen mit neuem Absatz ohne jegliche Zäsur die 10 Kapitel der einleitenden Adnuntiatio (hier nicht als solche bezeichnet) Karls des Kahlen aus BK 243. Die Kapitel sind bis einschließlich c. 6 (fol. 88v) wie gewohnt ausgestaltet (gleichmäßige rote Zählung auf dem Rand, ein Absatz pro Kapitel, rote, ausgerückte Initialen). Mit dem Handwechsel ab fol. 89r ändert sich die Gestaltung insofern, als dass nun die Initialen in Texttinte ausgeführt und rot unterlegt werden. Kapitel 10 ist zudem nicht als eigener Absatz gehalten, sondern setzt in gleicher Zeile hinter c. 9 ein (mit eigener Kapitelzahl und Initiale). Das Stück endet mit den drei Kapiteln der Adnuntiatio Ludwigs des Deutschen, wobei nur c. 2-3 eine Kapitelzahl (II-III) erhalten und c. 3 bereits nach pacifice tractemus atque perficiamus endet, d.h. gut fünf Zeilen des Editionstextes nach Boretius/Krause fehlen. Ebenso fehlen die beiden weiteren Adnuntiationes Karls sowie die eine Lothars II., obwohl auf dem freigelassenen Rest der Seite noch acht Zeilen zur Verfügung gestanden hätten.

Fol. 104v-105r (BK 257): Im Rahmen einer 27 Kapitel-Liste folgen auf die acht Kanones des Konzils von Beauvais (849) die 19 kurzen, rubrikartigen Kapitel von BK 257. Die Liste schließt sich ohne besonderen Einschnitt und ohne Rubrik der vorhergehenden Liste an. Lediglich die neu einsetzende Kapitelzählung setzt den Text von den umgebenden Listen ab. Die Anfänge der einzelnen Kanones bzw. Kapitel sind jeweils durch eine leicht vergrößerte Majuskel in roter Tinte hervorgehoben, die im Falle gleichzeitigen Zeilenwechsels versalienartig ausgerückt ist. Die Kapitelzählung in roter Tinte setzt mit c. II ein und wird gleichmäßig durchgehalten.

Fol. 105r-110v (BK 258B): Der Textblock versammelt Material des Konzils von Soissons (853). Dabei sind die gleichmäßig in roter Tinte durchgezählten 12 Kapitel von BK 258B an den Anfang gestellt, während das Verhandlungsprotokoll des Konzils den Block beschließt. Die 12 Kanones des Konzils fehlen. Wie zuvor ist der neue Textblock weder durch einen optischen Einschnitt noch durch eine Rubrik oder ein Explicit vom umgebenden Text abgesetzt. Jedes Kapitel bildet einen eigenen Absatz und wird mit einer leicht vergrößerten, versalienartig ausgerückten Majuskel in roter Tinte eröffnet. Das Protokoll bildet einen einzigen, nicht weiter untergliederten Absatz, der mit einer ausgerückten roten Initiale eröffnet wird.

Fol. 110v-114v (BK 272): Das Kapitular bildet mit seinem Prolog und den vier Kapiteln eine eigene Liste. Der Prolog und die Kapitel werden jeweils durch eine rote, ausgerückte Initiale eröffnet. Die gleichmäßige Kapitelzählung ist für c. 1 und c. 3-4 jeweils am vorherigen Zeilenende, für c. 2 auf den Rand neben der Initiale platziert. Für c. 1 ist die Zählung in Texttinte, für c. 2-4 in roter Tinte gehalten. Nach Ende des Stücks bleiben die letzten vier Zeilen von fol. 114v unbeschrieben.

Fol. 115r-122v (BK 273): Vom Kapitular werden nur der Prolog sowie die 37 Kapitel von Teil B geboten. Der Prolog beginnt mit einer einfachen K-Initiale in roter Tinte. Jedes Kapitel ist als eigener Absatz behandelt und wird durch eine leicht vergrößerte, versalienartig ausgerückte Majuskel in roter Tinte eröffnet. Die einzige Ausnahme hiervon bildet c. 1, das in zwei Absätze aufgeteilt ist, die jeweils von einer ausgerückten roten Majuskel eingeleitet werden. Die Kapitelzählung in roter Tinte läuft ab c. II gleichmäßig durch und ist jeweils auf dem Rand neben der Initiale platziert. C. 1 hat keine eigene Zählung, da offenbar dem einleitenden Wort Primo hier die Funktion der Zählung zugebilligt wurde. Nach Ende des Stücks verbleiben die letzten fünf Zeilen von fol. 122v unbeschrieben.

Fol. 123r-125v (BK 287): Der Text des Kapitulars wird vollständig geboten. Den langen Prolog eröffnet eine einfache I-Initiale in roter Tinte. Jedes Kapitel ist als eigener Absatz behandelt und wird durch eine leicht vergrößerte, versalienartig ausgerückte Majuskel in roter Tinte eröffnet. Die Kapitelzählung in roter Tinte läuft gleichmäßig von CAP I bis XIIII durch. Sie ist ohne erkennbare Systematik mal auf dem Rand vor der jeweiligen Initiale platziert, mal am vorangehenden Zeilenende innerhalb des regulären Textspiegels untergebracht. Nach Ende des Stücks ist die verbleibende untere Hälfte von fol. 125v nicht weiter beschrieben worden, obwohl die Lage erst bei fol. 128 endet.

Benutzungsspuren

Mehrfach verwies ein neuzeitlicher Benutzer in Randnotizen mit schwarzer Tinte auf Sirmonds Drucke der einzelnen Stücke. So auf fol. 75r zu Beginn von BK 184 ein Verweis auf die Ausgabe im 2. Band von Sirmonds Concilia antiqua Galliae von 1629 (Sirmon. To. 2. pag. 464.) und ähnlich fol. 80r neben der Rubrik zu BK 259 ein Verweis auf den 3. Band mittels Tom. 3. Conc. Gallie pag. 87. Auf fol. 81v sodann neben dem Beginn von BK 260 der Verweis mittels Capit. Caroli Calui tit. 12. pag. 103 auf Sirmonds Ausgabe der Kapitularien Karls des Kahlen von 1623, und analog fol. 85v bei BK 268 Capit. Caroli Calui pag. 159. Tit. 21. Auf fol. 83r ein etwas ausführlicher Verweis mittels SYNODVS CARISIACA. Capit. Caroli Calui Tit. 20 pag. 143 auf BK 266, ähnlich zu BK 273 auf fol. 115r Edictum Pistense in capitularia Karoli Calvi pag. 298. Knapper dann abschließénd auf fol. 123r der Verweis auf BK 287 mittels Capitulare Caroli Calui pag. 460.

Auf fol. 79r-v finden sich neben BK 77 c. 6, 7, 13 und 16 Notizen von anderer Hand, die die jeweilige Bestimmung knapp resümieren, ebenso fol. 81r-v neben BK 259 c. 8 und 10-12, auf fol. 82r-v neben BK 260 Teil A, c. 5-7, auf fol. 83v neben BK 266 Teil A, c. 7, auf fol. 84r neben BK 266 Teil B und auf fol. 84v neben BK 266 Teil C, c. 1. Im Abschnitt fol. 105r-125v befinden sich keine weiteren Glossen mehr.

Sonstiges

Der gesamte Codex weist auf den äußeren Seitenrändern Feuchtigkeitsspuren auf, die den Schriftraum selbst aber nur selten und dann im Bereich der obersten drei bis vier Zeilen erfassen. Randnotizen und Kapitelzählungen sind hingegen wiederholt von der Feuchtigkeit beeinträchtigt, besonders auf den Verso-Seiten. Insbesondere auf fol. 75-80 dürfte dies für das Verblassen der roten D-Initiale sowie das Fehlen einer Kapitelnummer bei BK 191 c. 1 verantwortlich sein, ebenso auf fol. 76v für das Fehlen einer Initiale bei BK 192 c. 1, die fehlenden Kapitelnummern bei BK 192 c. 1-2 sowie den Verbleib nur eines einzigen I-Schafts bei der Kapitelnummer für BK 192 c. 3. Leichte Beeinträchtigungen ferner auf fol. 119v (Zählung von BK 273 Teil B, c. 26) sowie fol. 125v (Zählung von BK 287 c. 12).

Fol. 115 weist ein großes Loch auf, dem die Schrift ausweicht.

[fol. 64r] [1]

[BK 191 c. 8]

UT1* de rebus ecclesiarum quae ab eis per · XXX · annorum spacium sine ulla interpellatione possessae sunt2* testimonia non recipiantur · sed eo modo contineantur · sicut res ad fiscum dominicum pertinentes contineri solent ˙

1*

Auf dem Rand eine glossenartige Notiz: Ut in rebus ecclesiarum quae per XXX annos ab eis possese sunt non recipiantur testimo[nia].

2*

possessae sunt korr. aus pos[†]

[Nicht transkribierter Text]

[fol. 75r] [4]

[BK 184 Abschnitt A]

ANNO · XVI REGNANTE DOMNO † NOSTRO HLUDOUUICO

[BK 184 Abschnitt A BK 184 Abschnitt B]

Conuentus episcoporum debet fieri in quatuor locis · id est moguntiaco3* in quo · isti archiepiscopi cum eorum suffraganeis conuenire debent4* · Autcarius · hadebaldus · heti · bernoinus ; In parisio · Ebbo · Rainoardus · Lantramnus ˙ Archiepiscopus senonis qui fuit cum eorum suffraganeis ; In lucduno · Agobardus · bernardus · Andreas · benedictus · Agaricus cum eorum suffraganeis ; In tolosa ˙ Notho · Bartholomeus ˙ Adalelmus ˙ Aiulfus cum eorum suffraganeis ˙ In quibus conuentibus tractare querere et cum dei adiutorio inuenire debent de causis ad religionem christianam et eorum curam pertinentibus et quid a principibus et reliquo populo uel ita ut diui[..] au[.]toritas docet · aut aliter teneatur uel qui[d]5* · inde ex parte · uel ex toto6* dimissum sit ut non tenea†tur ˙ Deinde quid in ipsorum qui pastores populi constituti sunt moribus conuersatione et actibus Inueniri possit quod diuinę regulę atque auctoritati non concordet · simulque Inuenire quę occasiones In utroque ordine id effecerint ut a recto tramite deuiassent · ut quicquid ab eis de his causis inuentum fuerit tam solerti cura custodiatur ut nullatenus ad aliorum noticiam peruenire permittant7* ante tempus constitutum · Et ideo unus notarius inter omnes eligatur qui quod ipsi inuenerint subtiliter describat8* et sub iuramento constrictus fideliter conseruet ˙ Uolumus etiam ipsorum conuentum fieri octabas pentecosten ˙ Missi · uero · nostri suam incipiant legationem peragere octabas paschę9* ; haec capitula ab episcopis tractanda10* sunt ˙

3*

o¹ korr. (?)

4*

n ergänzt

5*

et reliquo … uel qui[d] von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

6*

o² korr. (?)

7*

korr. aus [†]mittant

8*

korr. aus describ[†]t

9*

korr. aus pasche

10*

korr. aus trac[†]da

I

[BK 186 c. 1]

De decimis quę ad capellas dominicas dantur et ad homines qui eas11* habent In suos conuertunt ˙

11*

a korr. (?)

II

[BK 186 c. 2]

De feminis quę In quibusdam locis inrationabiliter uelamen sanctum sibi inponunt ˙

III ·

[BK 186 c. 3]

Similiter12* de monasteriolis puellarum in legationem Autgarii in quibus nullus ordo bene conuersationis tenetur ˙

12*

gek. Similt

IIII

[BK 186 c. 4]

De monasteriolis etiam diuersis in missatico albrici ˙

V ·

[BK 186 c. 5]

De iudicio aque frigidę ˙

VI

[BK 186 c. 6 BK 186 c. 7]

De his qui usuris inseruiunt uolumus atque Iubemus ut missi nostri diligenter Inquirant quanti homines liberi in singulis comitatibus maneant qui per se possint expeditionem facere · uel quanti de his quibus unus alium adiuuet ˙ Quanti etiam de his qui13* a14* duobus tertius additur et preparatur ˙ Necnon de his qui a15* tribus quartus adiu[fol. 75v]uatur ˙ et preparatur · Siue de his qui a16* quattuor quintus adiuuatur et preparatur eandem expeditionem exercitalem facere possint et eorum summam17* ad nostram notitiam deferant18*

qui ergänzt

korr. aus [†]

a ergänzt

korr. aus [†]

m³ ergänzt

deferant mit Einfügungszeichen ergänzt

[BK 191 c. 1]

DE his19* qui sine consensu20* episcopi presbiteros in ecclesiis suis21* constituvnt22* uel d[e eccl]esiis eiciunt et ab episcopo uel a quolibet misso dominico admoniti oboedire noluerint ut bannum nostrum reuuadiare cogantur · et per fideiussores ad palatium nostrum uenire iubeantur ˙ Et tunc nos decernamus utrum nobis pl[ece]at ut aut illum bannum persoluant aut aliam har††scaram sustineant ˙

19*

h von anderer Hand ergänzt

20*

consensu mit Einfügungszeichen ergänzt

21*

suis mit Einfügungszeichen ergänzt

22*

v ergänzt

II

[BK 191 c. 2]

De ecclesiis quę inter coheredes diuisę23* sunt consideratum · est24* · quatenus · si secundum prouidentiam et admonitionem episcopi ipsi coheredes eas uoluerint25* tenere et honorare faciant ˙ Sin autem hoc contradixerit ut in episcopi potestate maneat utrum eas ita consistere permittat aut reliquias exinde auferat ˙ Et ubi ad nostrum beneficium ecclesię pertinentes26* ita27* Inuentę28* diuisę29* fuerint ut describantur et nobis renuntietur ˙

23*

von anderer Hand korr. aus diuise

korr. aus [†]

u² korr. (?)

s korr. (?)

ita von anderer Hand ergänzt

28*

I korr. (?)

von anderer Hand korr. aus Inuente

29*

von anderer Hand korr. aus diuise

III

[BK 191 c. 3]

De ecclesiis destructis ut episcopi et missi inquisitionem ˙ faciant utrum per neglegentiam aut inpossibilitem destructę30* sint · et ubi neglegentia inuenta fuerit · episcopali auctoritate emendare cogantur qui eam restavrare31* debuerant ˙ Si · uero · per inpossibilitatem contigit ut aut plures sint quam necesse sit aut maioris magnitudinis quam ut ex32* rebus ad eas pertinentibus restaurari possint · episcopus modum inueniat qualiter congrue emendare33* · et consistere possint ˙

30*

von anderer Hand korr. aus destructe

31*

av korr. (?)

32*

ex mit Einfügungszeichen ergänzt

33*

re ergänzt

IIII

[BK 191 c. 4]

De uno manso ad ecclesiam dato de quo aliqui homines contra statu[ta] sibi seruitium exigunt · quicumque pro34* hac causa accusatus fuerit comes uel missi hoc quod inde subtractum · est · pręsbiteris cum sua lege restituere faciant35* ˙

34*

korr. (?)

35*

a¹ korr. (?)

V

[BK 191 c. 5]

DE his qui nonas et decimas iam per moltos [!] annos aut36* ex parte aut ex toto dare neglexerunt37* uolumus ut per missos nostros38* constringantur ut secundum capitularem priorem soluant unius anni nonam et decimam cum sua lege · et insuper bannum nostrum ˙ et hoc eis denuntietur quod quicumque hanc neglegentiam iterauerit beneficium unde haec nona et decima persolui debuit amissurum sę sciat ˙ Ita enim continetur in capitulare bonę39* memorię · genitoris nostri in libro · I · Capitulo · CLVII · Ut qui ecclesiarum beneficia habent40* nonam et decimam ex eis ecclesię cuius res sunt donent ˙ ut qui talem beneficium habent et ad medietatem laborant et de eorum portione proprio presbitero decimas donent Item in capitulari41* nostro in libro secundo · Capitulo · XXI · De eadem re · De nonis quidem et decimis unde et genitor noster · et nos frequenter et in diuersis placitis admonitionem fecimus et per capitularia nostra qualiter hęc obseruantur ordinauimus · uolumus atque iubemus ut de omni conlaborato · et de uino · et fęno42* · fideliter · et pleniter ab om[fol. 76r]nibus nona et decima persoluantur De nutrimine · uero · pro decima sicut actenus consuetudo fuit ab omnibus obseruetur ˙ Si quis tamen episcoporum fuerit qui argentum pro hoc accipere uoluerit in sua maneat potestate · quae · iuxta quod ei · et illi qui hoc persoluere debet conue[ne]rit ˙

36*

aut mit Einfügungszeichen ergänzt

37*

gek. neglexert

38*

s² korr. (?)

39*

von anderer Hand korr. aus bone

40*

n von anderer Hand ergänzt

41*

korr. aus capitulo

42*

von anderer Hand korr. aus feno

VI

[BK 191 c. 6]

QUIcumque decimam abstrahit de ecclesia ad quam per iusti[c]iam debet dari et [e]am presumtiose et propter munera aut amicitiam · uel aliam quamlibet occasionem ad alteram ecclesiam dederit a comite uel a misso nostro distringatur ut eiusdem decimę quantitatem cum sua lege restituat ˙

VII

[BK 191 c. 7 BK 191 c. 8]

DE decimis quę dare populus43* non uult nisi quolibet modo ab eo redimantur ab episcopis prohibendum · est · ne fiat · et si quis · contenptor44* fuerit inuentus et nec episcopum nec comitem audire uelit si noster homo fuerit ad presentiam nostram uenire conpellatur ˙ Ceteri45* uero · destringantur ut inuiti ecclesię restituent qui uoluntarie dare neglexerunt46* · et47* ut de rebus ecclęsiarum quae ab eis per triginta annorum spacium sin[e] ulla interpellatione possessę sunt testimonia non recipiantur ˙ Sed eo · modo · †† contineantur sicut res ad fiscum dominicum pertinentes contineri solent ˙

43*

po ergänzt

44*

p von anderer Hand ergänzt

45*

korr. aus C[†]

46*

gek. neglexert

47*

Eine auf das hier beginnende Kapitel (BK 191 c. 8) bezogene Glosse auf dem Rand, wohl vom Korrektor nachgetragen: res ecclesiastice per XXX annorum spa[t]ia possess[et] cumprobat[io]ne teneant.

VIII

[BK 191 c. 9]

QUIcumque de rebus ecclesiarum quas in Beneficium habent restarationes [!] earum facere neglexerint48* · Iuxta capitularem anteriorem in quo de operibus ac nonis et decimis constitutum · est · sic de illis adimpleatur id est in libro quarto capitulo · XXXVIII · De opere et restaratione [!] ecclesiarum consideratum · est · ut de frugibus terrę et animalium nutrimine persolvantur ˙ De opere · uero · uel restauratione ecclesiarum comes et episcopus siue abbas una cum misso nostro quem ipse sibi ad hoc elegerint considerationem faciant ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum quantum ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur Similiter et uassi nostri aut in commune tantum · operis accipiant quantum rerum ecclesiasticarum habent uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet aut si inter eos conuenerit49* ut pro opere faciendo argentvm50* donent iuxta estimationem operis in argento persoluant · Cum quo pretio rector ecclesię ad prędictam raestaurationem operarios conducere et materiamen emere possit ; et qui nonas et decimas dare neglexerit primum quidem illas cum lege sua restituat · et insuper bannum nostrum soluat · ut ita castigatus caueat51* ne sepius iterando beneficium amittat ˙

48*

gek. neglexert

49*

ne mit Einfügungszeichen ergänzt

50*

korr. aus argento

51*

korr. aus [†]ueat

VIIII

[BK 191 c. 10]

DE illis qui agros dominicatos propterea neglexit excolere ut nonas et decimas exinde non persoluat et alienas terras ad excolendum propter hoc accipit · uolumus ut de tribus annis ipsam nonam cum sua lege persoluat · et si quis contemptor aut comitis aut missorum nostrorum propter hoc extiterit per fideiussores ad palatium uenire conpellatur ·

Item alia · capitula52* ˙ [fol. 76v]

[BK 192 c. 1]

E53* beneficiis destructis hoc obseruetur quod in capitulare priori continetur Id est54* in libro quarto · capitulo · XXXVI · quicumque beneficium suum occasionem proprii desertum fuerit et intra annum postquam ei a comite uel misso nostro notum factum fuerit illud emendatum non habuerit ipsum beneficium amittat ˙

52*

gek. cap

53*

Mutmaßlich fiel hier sowohl eine D-Initiale wie im folgenden mehrere Kapitelzahlen ganz oder teilweise dem Wasserschaden auf dem rechten Rand zum Opfer.

54*

Id est gek. Ide

[BK 192 c. 2]

Ut55* missi nostri ubicumque malos scabinios [!] inueniunt eiciant et totius populi consensu in locum eorum bonos eligant et cum electi fuerint iurare faciant ut scienter iniuste iudicare non debeant ˙

55*

Eine auf das hier beginnende Kapitel (BK 192 c. 1) bezogene Glosse auf dem Rand, wohl vom Korrektor nachgetragen, beginnend schon auf Höhe der vorherigen Zeile: Ut missi bonos eligant scabin[os].

[I]I56*

[BK 192 c. 3]

VT in omni comitatu hi qui meliores et ueratiores inueniri possunt eligantur a missis nostris ad inquisitiones57* faciendas et rei ueritatem dicendam et ut adiutores comitum sint ad iustitias faciendas

56*

evtl. durch Feuchtigkeit ein drittes I ausgewaschen

57*

si ergänzt

korr. aus inquisitionis

IIII

[BK 192 c. 4]

Uolumus ut quicumque de scabinis deprehensus fuerit propter munera aut propter amicitiam uel inimicitiam iniuste iudicasse ut per fideiussores missus ad presentiam nostram ueniat ˙ De cetero omnibus scabiniis denuntiętur ne quis deinceps etiam ivstum58* iudicium uendere presumat59* ˙

58*

v ergänzt

59*

presumat mit Einfügungszeichen ergänzt

V

[BK 192 c. 5]

Vbicumque cummutationes tam tempore nostro quamque genitoris nostri legitime et rationabiles atque utiles ecclesiis dei factę sunt permaneant ; ubicumque uero inutiles et incommodę atque inrationabiles factę sunt dissoluantur · et recipiat unusquisque quod dedit Ubi · uero · mortua manus interiacet aut alia quęlibet causa quę rebellis · esse · uideatur60* inuenta fuerit diligenter describatur et ad nostram noticiam perferatur ˙

60*

a ergänzt

VI

[BK 192 c. 6]

Quicumque conprobatus fuerit de eo quod scienter testes in periuria induxisset sub fideiussione ad placitum nostrum uenire conpellatur · ut ibi cum fidelibus nostris consideremus quid de talibus faciendum sit ˙

VII

[BK 192 c. 7]

DE his qui discordiis et contentionibus studere solent et in pace uiuere nolunt · et inde conuicti fuerint uolumus ut sub fideiussoribus ad nostrum placitum ueniant ut ibi cum fidelibus nostris consideremus quid de tali homine faciendum sit ˙

VIII

[BK 192 c. 8]

De bonis denariis quos populus recipere non uult uolumus ut hoc obseruetur et teneatur quod in priori capitulare nostro constitutum · est · id est61* · In libro · IIII · capitulo · XXX · quicumque liber homo uel in emptione · uel in debiti solutione denarium merum et bene pensantem recipere noluerit · bannum nostrum id est LX · solidos conponat ; si · uero · serui ecclesiastici aut fiscalini nostri aut comitum aut uassalorum nostrorum hoc facere presumpserint · LX · ictibus uapulent · et si actores nostri aut aliorum uel aduocati eos missis nostris uel comitibus iussi presentare noluerint · predictum bannum · id est LX · solidos conponant · et ad hanc constitutionem nostram adinplendam episcopi et abbates siue reliqui qui62* beneficia nostra habent adiuuent comites in suis hominibus distringendis et si comites hanc nostram constitutionem neglexerint hoc per missos nostros ad nostram notitiam perferatur ˙ [fol. 77r]

61*

id est gek. ide

62*

qui ergänzt

VIIII

[BK 192 c. 9 BK 192 c. 10]

DE homicidiis uel aliis iniustitiis quę a fiscalinis nostris fiunt quia inpune se ea committere posse existimant nos actoribus nostris · precipiendum · esse · decernimus ne ultra63* inpune fiant Ita ut ubicumque facta fuerint soluere cum disciplina precipiamus ; Collectę ad malefaciendum fieri omnimodis prohibeantur et ubicumque huiusmodi presumptiones factę64* fuerint65* digna emendatione corrigantur et si per neglegentiam comitis uel factę sunt uel inemendatę66* remanserunt67* hoc ad nostram notiam [!] perferatur ˙ Auctor · uero · facti si fuerit prępositus68* uel aduocatus siue centenarius · uel qualibet alia dignitate predita69* libera persona post legalem emendationem in loco factam sub fideiussoribus ad nostram presentiam ueniat ˙ Multitudo uero siue de seruis siue de liberis sit legitima emendatione multetur ˙

63*

l von anderer Hand ergänzt

64*

von anderer Hand korr. aus facte

65*

n ergänzt

66*

von anderer Hand korr. aus inemendate

67*

gek. remansert

68*

von anderer Hand korr. aus prepositus

69*

korr. aus predicta

X

[BK 192 c. 11]

DE pontibus publicis destructis placuit nobis ut hi qui iussionem70* nostram in reparandis pontibus contempserunt71* · uolumus ac iubemus ut omnes homines nostri in nostram ueniant presentiam rationes72* reddere · cur nostram iussionem ausi sunt contempnere · Comites autem reddant rationes deorum [!] pagensibus quur [!] eos aut non constrinxerint73* ut hoc facerent · aut nobis nuntiare neglexerunt ˙ Similiter et de iniustis theloneis ubicumque accipiuntur sciant se exinde nobis rationem reddituros ˙

70*

von anderer Hand korr. aus [†]sionem

71*

gek. ctepsert

72*

r korr. (?)

73*

gek. cstrnxert

XI

[BK 192 c. 12]

Ut examen aquę frigidę quod actenus faciebant · a missis nostris omnibus interdicatur ne ulterius fiat ˙

XII

[BK 192 c. 13]

Postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint ex eo die super · XL · noctes74* sit banus [!] resisus75* quod lingua theodisca scastlegi · id est armorum depositio uocatur

74*

o korr. (?)

75*

s1 korr. (?)

XIII

[BK 192 c. 14]

Hoc missi nostri notum faciant comitibus et populo quod nos in omni ebdomada unum diem ad causas audiendas et iudicandas sedere uolumus ˙ Comites autem et missi nostri magnum studium habeant ne forte propter eorum neglegentiam pauperes crutientur et nos tedium propter eorum clamores76* patiamur si nostram gratiam habere uelint Populo autem dicatur ut caueat de causis aliis se ad nos reclamare nisi de quibus aut missi nostri aut comites eis iustitias facere noluerint

76*

a korr. (?)

XIIII

[BK 192 c. 15]

Quicumque uicarii uel alii ministri comitum tributum quod inferenda uocatur maioris pretii a populo exigere presumpsit quam a missis bonę memorię77* genitoris nostri constitum [!] fuit ho [!] · est duos solidos · pro una uacca hoc quod iniustę superposuit atque abstulit sibique retinuit his quibus hoc tulit cum sua lege restituat et insuper fredum nostrum conponat et ministerium amittat

77*

rię ergänzt

· I ·

[BK 193 c. 1]

De homicidiis in ecclęsiis uel in atriis · Item capitula78*

II ·

[BK 193 c. 1]

Earum commissis hoc obseruetur et teneatur quod in capitulare priori constitutum · est · in libro · IIII · Capitulo · XIII · Si quis ex leui causa aut sine causa hominem in ecclesia occiderit de uita conponat · si · uero · foris rixati fuerint et unus alterum in ecclesiam fugerit et ibi se defendendo eum interfecerit et si huius facti testes non habuerit · con XII con[fol. 77v]iuratoribus79* legitimis per sacramentum adfirmet se defendendo eum interfecisse et si ipse auctor commotę Inter eos rixę extiterit · leudem interfecti et insuper bannum nostrum soluere cogatur et publicam agat pęnitentiam Sin autem non ille qui alterum interfecit sed is80* qui interf[ec]tus · est · eandem rixam commouit absque conpositione iaceat et is qui eum Interfecit secundum iudicium canonicum publicam habeat pęnitentiam ˙ Si cuiuslibet proprius seruus hoc commiserit iudicio aque feruentis examinetur utrum hoc sponte an se defendendo fecisset et si manus eius exusta fuerit interficiatur ˙ Si autem non fuerit publica pęnitentia multetur ˙ Nisi forte ††81* ipse auctor commotę inter eos rixę fuerit inuentus · tunc dominus · eius iuxta quod uueregildis · est illius ad ecclesiam persoluat aut eum si uoluerit eidem ecclesię tradat ; de ecclesiastico et fiscalino et beneficiario seruo · Uolumus ut pro una uice uueregildus82* eius pro eo conponatur : Altera uice ipse seruus ad supplicium tradatur hereditas tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus ˙ †††††††††††† ad legitimos heredes illius perueniat ˙ Si in atrio ecclesię cuius porta reliquiis sanctorum consecrata · est · huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit simili modo emendetur et conponatur ˙ Si uero porta eclesię non · est · consecrata eo modo conponatur ˙ Quod in atrio committitur .' sicut conponi debet quod in munitate uiolata committitur ˙

78*

gek. Item cap.; wohl Inskription der gesamten Liste in der Vorlage, vom Kopisten irrig mitten in den ersten Satz von BK 193 c. 1 gerückt. Vgl. die Kopie in der Schwesterhandschrift Paris Lat. 9654.

79*

Auf dem linken Rand eine zu Beginn wohl durch Beschnitt verkürzte Glosse, möglicherweise vom Korrektor nachgetragen: homine In ecla occider.

80*

korr. aus his

81*

Zwei Buchstaben getilgt; möglicherweise stand hier et wie in der Schwesterhandschrift Paris lat. 9654.

82*

gek. uueregild

III

[BK 193 c. 2 BK 193 c. 3]

Quicumque propter cupiditatem rerum patrem aut matrem · aut fratrem aut sororem · uel nepotem · uel alium propinquum suum interfecerit · hęreditas interfecti83* ad alios suos legitimos heredes perueniat · Interfectoris uero hereditas in fiscum redigatur ˙ Ipse uero ordinante episcopo publicę penitentię subdatur ˙ QUicuque [!] propria uxore derelicta · uel sine culpa Interfecta · aliam duxerit uxorem armis depositis publicam agat penitentiam ˙ et si contumax84* fuerit conprehendatur a comite et ferro uinciatur et in custodia mittatur donec res ad nostram notitiam deducatur ˙

83*

ct korr. (?)

84*

tu ergänzt

IIII

[BK 193 c. 4]

Quicumque res alienas cuilibet homini uendiderit et ipse homo easdem res alicui alteri dederit et ipse qui tunc easdem res85* conparatas habet per malum ingenium proprio filio aut alteri cuilibet necdum legitimos annos habenti iustitię tollendę causa tradiderit ˙ Uolumus atque firmiter precipimus ut si pater eiusdem paruuli uixerit ipse Intret in causam rationem reddendi pro filio suo · Si autem ipse pater mortuus est tunc legitimus eius propinquus qui iuste ei tutor ac defensor · esse · uidetur pro ipso · rationem reddere conpellatur ˙ Similiter de aliis omnibus iustitiis ad eum pertinentibus excepta sua legitima hereditate quę ei per successionem parentum suorum legitime uenire debuit quod si quis hanc nostram iussionem contempserit uel neglexerit · sicut de ceteris [fol. 78r]contemptoribus ita de eo agatur ˙ Is · uero · qui easdem res primus Inuasit et iniuste uendidit necnon et emptores86* excepta sola persona paruuli hoc quod fraudulenter admiserunt Infra patriam emendare cogantur · Et postea sicut contemptores iussionis nostrę sub fideiussoribus ad nostram presentiam uenire conpellantur ˙

85*

korr. aus [†]

86*

e¹ korr. (?)

V

[BK 193 c. 5]

De uicariis et centenariis qui magis ††† propter cupiditatem · quam propter iusticiam faciendam sepissime placita tenent87* et exinde populum nimis affligunt ita teneantur · sicut in capitulare domni88* karoli imperatoris continetur · In libro IIII · capitulo · XL · ut nullus ad placitum banniatur · nisi qui causam suam quęrit · aut si alter ei quęrere debet exceptis scabiniis †††† Qui ad omnia placita adesse debent ;

VI

[BK 193 c. 5]

Item89* de eadem re in capitulare nostro in libro · IIII · capitulo · LV · De placitis siquidem quę liberi homines obseruare debent constitutio genitoris nostri penitus obseruanda atque90* tenenda · est · Ut uidelicet in anno tria solummodo generalia placita obseruent ˙ Et nullus91* eos amplius placita obseruare conpellat ne forte quilibet aut accusatus fuerit · aut alium acu†sauerit aut ad testimonium perhibendum uocatus fuerit · AD cetera · uero · quę centenarii tenent · non aliis uenire iubeatur nisi92* qui aut litigat aut testificatur · et quicumque huius constitutionis transgressor a missis nostris Inuentus fuerit bannum nostrum persoluat ˙

87*

t¹ korr. (?)

88*

domni mit Einfügungszeichen ergänzt

korr. aus item

t korr. (?)

gek. null

i² ergänzt

VII

[BK 193 c. 6]

DE liberis hominibus qui proprium non habent sed in terra dominica resident ut propter res alterius ad testimonium non recipiantur coniuratores tamen aliorum liberorum hominum · ideo · esse · possunt93* quia liberi sunt · Illi uero qui et proprium habent et tamen in terra dominica resident propter hoc non abiciantur quia In terra dominica resident ˙ Sed propter hoc ad testimonia recipiantur quia proprium habent ·

93*

gek. posst

VII

[BK 193 c. 7]

Uolumus atque iubemus ut missi nostri diligenter Inquirant quanti liberi homines In singulis comitatibus maneant · hinc · uero · ea diligentia et ratio examinetur per singulas centenas · ut ueraciter sciant illos atque describant qui in exercitalem ire possunt94* expeditionem · ac inde uidelicet secundum ordinem · de his qui per se ire non possunt95* ut duo tertio96* adiutorivm97* pręparent et qui necdum fidelitatem nobis promisserunt98* cum sacramento nobis fidelitatem promittere faciatis ˙

gek. posst

gek. posst

o korr. (?)

korr. aus adiutorio

gek. promissert

VIII

[BK 193 c. 8]

De faidis99* cohercendis · obseruetur et teneatur quod in capitulare nostro uel in libro · IIII · capitulo · XXV · continetur · Si quis aliqua necessitate cogente homicidium commisit comes in cuius ministerio res perpetrata · est · et conpositionem soluere et faida100* per sacramentum pacificare faciat ; quod si101* una pars ei ad hoc consentire noluerit · id est aut ille qui homicidium commisit aut is qui conpositionem recipere debet faciat illum qui ei contumax fuerit ad102* presentiam nostram uenire ut eum ad tempus quod nobis placuerit in exilio mittamus donec ibi castigetur [fol. 78v] ut comiti suo inoboediens · esse · ulterius · non audeat et maius damnum inde non adcrescat103*

korr. aus fagidis

a1 korr. (?)

si ergänzt

d korr. (?)

korr. aus aderescat

[BK 189 Abschnitt A BK 189 Abschnitt B]

Uolumus ut talem coniectum missi nostri accipiant quando per missaticum suum perrexerint hoc · est · ut unusquisque accipiat panes · XL · friscingas · II · porcellum · aut agnum · I · pullos IIII · oua XX · Uino sextarios104* · VIII · Ceruisa105* modios II106* Annona modium107* · I · et quando prope sunt de illorum domibus nullum accipiant coniectum ˙ Uolumus etiam · ut octabas paschę incipiant suam agere legationem ˙ Episcopi · uero · suum habere debent conuentum octabas pentecosten ˙

104*

gek. sext

105*

u korr. (?)

106*

modios (gek. mo) II vom Korrektor mit Einfügungszeichen ergänzt.

107*

gek. mod

EXPLICIT ˙

DE INSCRIPTIONE TEMPORVM

[BK 195 c. 1]

LIcet iampridem a nobis fuerat ordinatum ut si quis in populo nostro barbarę nationis persona aut in re108* sua consistere ; inuitasset aut si terram ad habitandum uoluntarivs109* deputasset ea per annos XV sine tertiis habuisset in uoluntate ipsius permaneret ˙ Neque exinde quicquam110* sibi ille qui dederat scire · esse · reddendum tamen absque ulla permutatione omni111* tempore generaliter memorata conditio debeat custodire presenti placuit lege constitui ˙ Si quis · uero · terram ab altero uiolenter dixerit et conuincerit fuisse sublatum priusquam · XXX · annorum conpleatur et rem constiterit occupatum et requirere poterit et repetentes partibus reformare ˙ Ceterum si impletis112* XXX annis terram a quocumque etiam peruasa fuisse dicatur non fuerit restituta nihil sibi reddendum · esse · cognoscat ˙ Quapropter omnes comites quoties de priuatis113* causis contentio fuerit generata secundum ordinem legis istius iudicare curabunt · et quia omnia ad quietem omnium pertinentia · ex lege conuenit prouideri quas omnino causas de quibuscumque rebus quę intra XXX annos non fuerint definitę · Nullo eas postmodum licebit ordine commoueri ˙ quia satis unicuique ad requirendum et recipiendum quod ei debitum fuerit suprascriptus annorum numerus constat posse sufficere

108*

mit ungewöhnlichem Strich über dem e, wie er vom Schreiber sonst für Kontraktionskürzungen verwendet wird

109*

korr. aus uoluntariis

gek. quicq

o korr. (?)

korr. aus inpletis

von anderer Hand korr. aus priuates

SI QUIS COLONUM ALIENUM IN RE SUA · XXX · ANNOS114* NON HABUERIT AC SI SUU [!] UINDICET115*

[BK 195 c. 2]

QUi si infra XXX annos inuentus fuerit a domino cum filiis sibi debitis et omni · peculio reuocetur ˙ Si uero mortuus fuerit peculium116* eius dominus reuocetur · colona · uero · si · XX · annos in alieno dominio permanserit a priore domino non requiratur Colono duę partes agnitionis sequantur · colone · uero · tertia pars sequatur Nam si agnatio infra XX annos ędita fuerit quando adhuc colona domino conpetebat repetentibus non117* negetur quia in nouellis legibus est constitutum ˙ sane ne separatio coniugii fiat precepimus ut dominus coloni uicaria mulierem cum agnatione partis tertię non negetur ˙

gek. AN

gek. UINDIC

i ergänzt

non ergänzt

[BK 77 Prolog]

Karolus serenissimus imperator118* augustus119* a deo coronatus magnus et pacificus cum episcopis [fol. 79r] abbatibus120* comitibus ducibus omnibusque fidelibus christianę ecclesię cum consensu consilioque constituit121* ex lege salica romana atque gombata capitula ista in palatio Aquis .' ut unusquisque fidelis iustitias122* istas faceret quę et ipse munu [!] propria firmuuit123* ˙ Capitula ista ut omnes fideles manu roborare studuissent ˙

gek. imprt

gek. augt

korr. aus abbati[†]

korr. aus constitu[†]

122*

korr. aus iusticias

123*

u¹ korr. (?)

I

[BK 77 c. 1]

Ut episcopi circumeant paroechias sibi commissas et ibi inquirendi studium habeant · de incestu · de parricidiis · fratricidiis · adulteriis · cenodoxiis · et alia mala quę contraria sunt deo quę in sacris scripturis legitur quę cristiani deuitare debent · et infra illorum parroechias ecclesię quibus necesse · est · emendandi curam habeant ˙ Similiter nostras a nobis in beneficio datas quam et aliorum preesse · uidentur et ut monachi per uerbum episcopi et per regimen abbatis · et per bona illorum exempla regulariter uiuant prout loca locata sunt · et ut propositus · et hi qui foras monasteria sunt ne uenatores habeant quia iam frequenter iussimus ne monachi foras monasterio habitassent ˙

II

[BK 77 c. 2]

VT ecclesię uiduę pupilli · per bannum regis pacem habeant · sin aliter in presentia nostra hoc ueniat si fieri potest · sin autem missi nostri inuestigent illud · quomodo † gestum sit ˙

III

[BK 77 c. 3]

VT iumenta pacem habeant similiter per bannum regis ˙

IIII

[BK 77 c. 4]

VT hi qui beneficium nostrum habent bene illud inmeliorare in omni re studeant ut et missi nostri hoc sciant ˙

V

[BK 77 c. 5]

VT uicarii124* nostri uel centenarii a seruo regis mancipia ne emant et ut ipsi uicarii de hereditate125* foris ex heredibus si extiterit ad opus nostrum recipiatur ne illud fraudetur ˙

124*

korr. aus uuarii

125*

korr. aus heriditate

VI126*

[BK 77 c. 6]

DE his qui litterarum conscriptione ingenui fuerint si sine traditione mortui fuerint hereditas eorum ad opus nostrum recipiatur · nec127* comes nec uicarius illud sibi societ sed ad opus nostrum reuocetur ; similiter uolumus ut banni nostri de illis unde censa exigunt ut ipsa censa ad nostrum opus uel ubi nos iubemus ueniant ˙

126*

Auf dem Rand eine glossenartige Notiz: Si cartalarii mort[ui fu]erint absque tradition[e] rerum suarum . illę res fisco regio socientur.

127*

c ergänzt

VII128*

[BK 77 c. 7]

DE hereditate inter heredes si contentiose egerint et rex missum suum ad illam diuisionem transmiserit decimum mancipium et decima uirga129* hereditatis fisco regis detur ˙

128*

Auf dem Rand eine glossenartige Notiz: Si heredes inter se contenderint de diuisione suarum rerum.

129*

korr. aus uirgam

VIII

[BK 77 c. 8]

VT uicarii luparios habeant unusquisque in suo ministerio duos · et ipsi de hoste130* pergendi et de placito comitis uel uicarii ne custodiant nisi clamor super eum eueniat131* ˙ et ipsi certare studeant de hoc ut profectum exinde habeant · et ipsę132* pelles luporum ad nostrum opus dentur · et unusquisque de his133* qui in illo ministerio placitum custodiunt dentur eis modium unum de annona ·

130*

131*

e¹ von anderer Hand ergänzt

132*

von anderer Hand korr. aus ipse

133*

h korr. (?)

VIIII

[BK 77 c. 9]

DE hostę pergendi ut comiti in suo comitatu per bannum unumquemque hominem per LX [fol. 79v] solidos in hostem134* pergere bannire studeat ˙ ut ad placitum denuntiatum ad illum locum ubi iubetur ueniant et ipse135* omnes preuideat · quomodo † sint parati · id est136* lanceam · scutum et arcum cum duabus cordis137* · sagittas duodecim ˙

[BK 77 c. 9]

DE138* his uterque habeant et episcopi comites abbates hos homines habeant qui hoc bene preuideant et ad diem denuntiati placiti ueniant et ibi ostendant quomodo sint parati habeant loricas uel galeas et temporalem hostem id est ęstiuo tempore ˙

s ergänzt

e korr. (?)

id est gek. ide

duabus cordis korr. aus duas cordas

138*

Falls hier ursprünglich eine Kapitelzählung stand, dürfte sie dem umfangreichen Wasserschaden auf dem Rand zum Opfer gefallen sein.

X

[BK 77 c. 10]

VT regis spensa in carra ducatur simul episcoporum comitum abbatum et optimatum regis · farina · uinum · bacones · et uictum habundanter molas · dolatorias · secures · taretros · fundibulas · et illos homines qui exinde bene sciant iactare · et marscalci139* regis adducant eis petras in saumas · XX · si opus · est · et unusquisque hostiliter sit paratus · et omnia utensilia sufficienter habeant · et unusquisque comes duas partes de herba in suo comitatu defendat ad opus illius hostis140* et habeat pontos bonos naues bonas ˙

139*

ci korr. (?)

140*

s² ergänzt

XI

[BK 77 c. 11]

VT comites unusquisque in suo comitatu carcerem habeant et iudices atque uicarii patibulos habeant

XII

[BK 77 c. 12]

VT homines boni generis qui infra comitatum inique uel iniuste agunt in pręsentiam regis141* ducantur · et rex super eos districtionem faciat · carcerandi exiliandi usque ad emendationem142* illorum ˙

141*

s korr. (?)

142*

a korr. (?)

XIII143*

[BK 77 c. 13]

VT uicarii munera ne† accipiant pro illis144* latronibus145* qui ante comitem iudicati fuerint ad mortem · quod si hoc perpetrauerit tale iudicium sustineat sicut et146* latro iudicatus fuit · quia postquam scabini† eum diiudicauerint147* · non est licentia comitis uel uicarii ei uitam concedere Sed si bannus ei iudicatus fuerit et banno peracto stet in eo interim usquedum comiti et eo qui clamorem uel causam ad eum habuit et tunc sit foris banno

143*

Auf dem Rand eine glossenartige Notiz: Diiudicato homini ad mortem non est licentia comitis ei uitam concedere.

korr. aus ill[†]s

korr. aus latron[†]

et ergänzt

n ergänzt

XIIII

[BK 77 c. 14]

UT episcopi et abbates aduocatos habeant · et ipsi habeant148* ˙ in illo comitatu propriam hereditatem · et ut ipsi recti et boni sint et149* habeant uoluntatem recte et iuste causas perficere

148*

korr. aus habe[†]

149*

korr. aus [†]

XV

[BK 77 c. 15]

VT uicarii eos qui pro furta se150* in seruitio tradere cupiunt non consentiunt sed secundum iustum iudicium terminetur ˙

150*

korr. aus sę

XVI

[BK 77 c. 16]

QUod151* nullus seniorem suum dimittat postquam ab eo acceperit ualente solido · I · excepto si eum uult occidere aut cum baculo cedere · uel uxorem aut filiam maculari · seu hereditatem ei tollere ˙

151*

Auf dem Rand eine glossenartige Notiz, die aber mutmaßlich bereits eingetragen wurde, bevor der Rubrikator die (der Notiz ausweichende) Kapitelzählung für c. 16-18 vornahm: Exceptis his causas nullas seniorem suum dimitat id est si eum uult occidere aut cum baculo cedere uel uxorem aut filiam maculari si hereditatem ei tollere.

XVII

[BK 77 c. 17]

QUod nullus in hoste baculum habeat sed arcum ˙

XVIII

[BK 77 c. 18]

De forestis ut forestarii bene illas152* defendant simul et custodiant153* bestias et pisces · et si rex intus foreste feramen unum aut magis dederit amplius non prendect154* quam illi datum sit [fol. 80r]

152*

i korr. (?)

153*

von anderer Hand korr. aus c[†]todiant

154*

evtl. verlas der Kopist ein cc-a seiner Vorlage als -ec-

XXVIIII

[BK 77 c. 19]

Vt155* uillicus bonus sapiens et prudens in opus nostrum eligatur qui sciat rationem misso nostro reddere et seruitium perficere prout loca locata sunt · Ędificia emendaent156* · nutriant porcos · iumenta · animalia · ortos · apes · aucas · pullos · uiuaria cum piscibus157* uennas molina · stirpes · terram aratoriam studeant femare · in forestis mansum regale et ibi uiuaria cum piscibus158* et homines ibi manentes et plantent uineas · faciant pomaria et ubicumque inuenient †utiles homines detur illis silua ad stirpandum ut nostrum seruitium inmelioretur159* et ut feminę nostrę quę ad opus nostrum sunt seruientes habeant ex partibus nostris lanam et linum et faciant160* sarcillos et cammisiles161* et perueniant ad cameram nostram per rationem per uilicos162* nostros163* aut a missis eius a se transmissis ˙

155*

t von anderer Hand ergänzt

156*

e³ von anderer Hand ergänzt

157*

korr. aus pis[†]

158*

korr. aus pisc[†]

159*

ut nostrum seruitium inmelioretur von anderer Hand korr. aus [†]

160*

von anderer Hand korr. aus faciunt

161*

gek. cammisil

162*

von anderer Hand korr. aus uilicis

163*

von anderer Hand korr. aus nostris

XX

[BK 77 c. 20]

ET si quis de fidebus [!] nostris contra aduersarium suum pugnam aut aliquod certamen agere uoluit et conuocauit ad se aliquem de conparibus164* suis · ut ei adiutorium prebuisset et ille noluit et exinde neglegens permansit · ipsum beneficium quod abuit auferatur ab eo et detur ei qui in stabilitate et fidelitate sua permansit ˙

164*

korr. aus conparis

CAPITULA KAROLI REGIS IUNIORIS FACTA IN MONASTERIO SANCTI MEDARDI ·

CAPITULUM · I ·

[BK 259 c. 1]

UT missi nostri per ciuitates et monasteria singulatam165* canonicorum quam monchorum [!] siue sanctimonialium una cum episcopo parrochiae uniuscuiusque in qua consistunt cum consilio · etiam et166* cum consensu ipsius qui locum retinet quem uolumus et expresse pręcepimus ut presens sit uitam ibi degentium et conuersationem inquirant et ubi necesse · est · corrigant et ubi desunt congruas officinas construere iubeant · et ubi sunt factę et per neglegentiam sunt destructę167* instaurari precipiant et uictum ac potum et uestitum atque cetera necessaria168* pro qualitate169* et possibilitate loci et inhabitantium necessitate ordinent · et hospitalitatem170* superuenientium hospitum et receptionem pauperum ibidem ponant · et ordinent · ecclesię quoque luminaria et ornatum debitum ordinent et thesaurum ac uestimenta seu libros diligenter inbreuient et breues nobis reportent · Inbreuient etiam quid unusquisque ecclesiarum prelatus quando prelationem ecclesię suscepit ibi inuenerit et quid modo exinde ibi minus sit uel quid et quantum sit superadditum · quid etiam nortmannis per nostram commendationem siue sine nostra commendatione datum sit quidue relictum uel quid a quoquam ibi in elemosina datum · numerum etiam canonicorum et monachorum siue sanctimonialium171* uniuscuiusque loci describant et nobis referant · ut secundum qualitatem et quantitatem loci cum consilio episcoporum et fidelium nostrorum ubi minor numerus fuerit nostra auttoritate [!] addamus ˙ Ubi · uero · indiscretione172* prelatorum superfuerit ad mensuram redigamus · Inquirant173* quoque quot174* tempore aui nostri karoli et domni [fol. 80v] genitoris nostri hluduuuici unoquoque in loco fuerint et quot175* modo sint et ubi loca a nortmannis siue a quibuslibet aliis destructa sunt et penitus adnullata quot176* ibi177* nunc propter paucitatem rerum et deuastationem earundem constitui uel ordinari178* possint · et inde cum consensu fidelium nostrorum ordinemus quid de cetero agendum sit et qualiter abbatiarum prelati et in locis sacris179* inhabitantes de his quę missi nostri preceperint oboedierint nobis diligentissime et capitulatim referant ˙

165*

korr. aus singula[†]

166*

et von anderer Hand ergänzt

korr. aus destructe

ss korr. (?)

e korr. (?)

o korr. (?)

korr. aus indisrectione

173*

n² von anderer Hand ergänzt

174*

gek. qt

175*

korr. aus q[†]

quot gek. qt

gek. qt

korr. aus ubi

korr. aus ordina[†]

s² korr. (?)

II

[BK 259 c. 2]

Ut missi nostri diligenter inuestigent per singulas parroechias180* simul cum episcopo de monasteriis quę deum timentes in suis proprietatibus edificauerunt et ne ab heredibus eorum diuiderentur parentibus et predecessoribus nostris sub inmunitatis defensione tradiderunt181* · et postea in alodem182* sunt data ut describant183* quę sint et a184* quo185* uel186* quibus in proprietatem data sunt et nobis renuntiare procurent · ut cum episcopis et ceteris fidelibus nostris consideremus quid et qualiter inde secundum dei uoluntatem · et nostram187* salutem · agere debeamus ˙

180*

e von anderer Hand ergänzt

gek. tradidert

o korr. (?)

sint et a von anderer Hand korr. aus [†]

185*

quo von anderer Hand ergänzt

186*

uel von anderer Hand ergänzt

187*

et nostram von anderer Hand ergänzt

III ·

[BK 259 c. 3]

UT missi nostri per singulas parrochias una cum episcopo parroechię188* ipsius requirant de capellis et abatiolis ex casis dei in beneficium datis qualis census inde exeat · ut ecclesię de qua sunt exinde uestituram haberi possint et nobis renuntient · ut189* hoc nostra auctoritate commendetur atque firmetur · et secundum qualitatem et quantitatem loci clericos et luminaria ibi ordinent et loca restaurari faciant ˙

188*

189*

u korr. (?)

IIII ·

[BK 259 c. 4]

DEnuntiandum est omnibus et a missis nostris ordinandum ut omnes ecclesię et presbiteri sub inmunitate ac priuilegio et ordinatione atque dispositione episcoporum singularum parroecharum190* in quibus consistunt secundum auctoritatem canonicam et capitularia domni karoli imperatoris aui nostri et pii augusti hludouuici domni et genitoris nostri permaneant ˙

190*

V

[BK 259 c. 5]

UT missi nostri diligenter inuestigent cum episcopo et prelatis monasteriorum et per fideles et strenuos uiros in unaquaque parrochia de rebus ecclesiasticis in alodem datis et sicut euidentibus et ueris indiciis ac auctoritatibus conpererint diligenter a quo et a quibus datę sunt191* · uel quantum exinde sit describant et nobis192* renuntient ˙

191*

gek. st

192*

bis korr. (?)

VI

[BK 259 c. 6]

UT missi nostri expresse et cum omni diligentia cum episcopo et prelatis monasteriorum per singulas parrochias requirant de rebus ecclesiasticis unde nonę et decimę solui debent et non soluuntur · ut persolui ab easdem res retinentibus faciant ˙ et si aliqua contradictio193* quę rationabilis uideatur aborta fuerit describatur : et prelatus ipsius casę dei unde res · esse · noscuntur et ille qui eas detinet et nonam et decimam soluere detrectat · simul cum missis nostris ad nostram iubeatur uenire presentiam · ut tunc ueritate conperta et diffinitione decreta quod rationabiliter inuenerimus inde precipiamus ˙ Uolumus etiam ut inuestigent missi nostri qualiter illi qui easdem res ecclesiasticas194* [fol. 81r] unde195* decimae dantur siue non dantur illas saluas habeant · et in casticiis196* et in siluis custoditis · uel si terrę aut mancipia inde perdita sint uel aliquid huiusmodi · aut si familia oppressa sit contra legem .' et omnia per breues nobis renuntient missi nostri ˙

193*

c² von anderer Hand ergänzt

194*

qualiter illi … res ecclesiasticas korr. aus q[†]

195*

Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.

196*

t korr. (?)

VII

[BK 259 c. 7]

Ut missi nostri per singulas parrochias comitibus et rei publicę ministris ex banno nostro pręcipiant ne malla uel placita in exitibus et in atriis ecclesiarum et presbiterorum mansionibus neque in dominicis uel festivis197* diebus tenere praesumant ˙ Sed comes conuenientem locum consideret et inueniat ubi stationem ad mallum tenendum constituat ˙ Quia nefas est ibi reos puniri · ubi respectu diuinae reuerentię misericordiam consensu fidelium nostrorum et decreto praedecessorum nostrorum consecuntur

197*

vi von anderer Hand ergänzt

VIII

[BK 259 c. 8]

Ut198* missi nostri comitibus et omnibus rei publicae ministris firmiter ex uerbo nostro denuntient atque praecipiant .' ut a quarta feria199* ante initium quadragesimę · nec in ipsa quarta feria200* usque post octabas201* paschae .' mallum uel placitum publicum nisi de concordia et pacificatione discordantium tenere pręsumant ˙ Similiter etiam a quarta feria202* ante natiuitatem domini · usque post consecratos dies obseruent · necnon et in ieiuniis quattuor temporum · et in rogationibus simili obseruatione eosdem feriatos dies uenerari omnimodo studeant ˙

198*

Auf dem Seitenrand wohl vom Schreiber selbst die Glosse: Quo tempore malla non custodiantur.

gek. fer

gek. fer

gek. octb

gek. fr

VIIII

[BK 259 c. 9]

Ut missi nostri omnibus per singulas parrochias denuntient .' quia si episcopus aut ministri episcoporum pro criminibus colonos flagellauerint cum uirgis propter metum aliorum · ut ipsi criminosi corrigantur · cum tali discretione sine ulla occasione indebita sicut in synodo conlocutum est · et uel inuiti poenitentiam temporaliter uel corporaliter agant · ne aeternaliter203* pereant · Si seniores ipsorum colonorum indigne tulerint · et aliquam uindictam inde exercere uoluerint · aut eosdem colonos ne distringantur contendere praesumpserint .' sciant quia et bannum nostrum conponent et simul cum excommunicatione ecclesiastica nostram204* armiscaram durissimam205* sustinebunt206* ˙

203*

e¹ ergänzt

204*

nostram von anderer Hand ergänzt

205*

m² von anderer Hand ergänzt

206*

gek. sustinebt

X

[BK 259 c. 10]

Ut207* missi nostri omnibus rei publicae ministris denuntient · ut comes208* uel rei publicę ministri simul cum episcopo uniuscuiusque parrochię sint in ministeriis illorum · quando idem209* episcopus parrochiam circumierit cum episcopus eis notum fecerit ; Et quos per excommunicationem episcopus adducere non poterit210* .' ipsi regia auctoritate et potestate ad pęnitentiam211* · uel rationem atque satisfactionem212* adducant213* ˙

207*

Auf dem Seitenrand die Glosse: Ut comites et ministri rei publicę cum episcopo in circatam uadant.

gek. com

gek. ide

korr. aus potuerit

korr. aus pęnie

atque satisfactionem von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

213*

nt korr. (?)

XI

[BK 259 c. 11]

Sciant214* etiam fideles nostri quia concessimus in synodo uenerabilibus episcopis .' ne super beneficia ecclesiastica uel pręstarias etiamsi episcopus aut quilibet monasteriorum pręlatus inrationabiliter petierit praecepta confirmationis nostrae ullo modo faciamus ˙ [fol. 81v] et ideo ab inrationabili petitione se unusquisque conpescat ˙

214*

Auf dem Seitenrand die Glosse: Ne precepta super beneficia ecclesiastica uel pręstarias fiant.

XII

[BK 259 c. 12]

Ut215* missi nostri omnibus per illorum missaticum denuntient · ne commutationes rerum uel mancipiorum quilibet praelatus earundem rerum ecclesiasticarum · sine licentia uel consensu nostro facere praesumat · neque mancipia ecclesiastica quisquam216* nisi ad libertatem commutet ˙ Uidelicet ut mancipia quae pro ecclesiastico dabuntur · in ecclesiae seruitute permaneant ˙ Et ecclesiasticus homo qui commutatus fuerit perpetua libertate fruatur ˙

215*

Auf dem Seitenrand die Glosse: Ut mancipia ecclesiastica non commutentur.

216*

korr. aus quisq[†]

CAPITULA HLOTHARII IMPERATORIS ET KAROLI REGIS · FACTA IN PALATIO UALENTIANAS

[BK 260 Prolog]

IN nomine sanctae et indiuiduę trinitatis karolus gratia dei rex · dilectis et fidelibus missis nostris per regnum nostrum constitutis · salutem217* · Sicut uobis notum esse · credimus cum dilectissimo fratre nostro hlothario apud ualentianas locuti fuimus · et communi consilio cum fidelibus nostris communibus considerauimus ut inter cetera sanctae dei ecclesiae et nostri principatus ac regni nobis a deo commissi negotia · necessaria de his quae subsequuntur · uos specialiter ammoneremus218* · ut sicut hic descripta habentur .' una cum dei adiutorio prout melius potueritis strenue exequi procuretis · et hoc praesentialiter necessarium opus sine aliqua dilatione uel excusatione sicut in missaticis coniuncti et deputati estis · simul conueniatis · et hoc ad perficiendum quantotius incoetis · et quantum uel qualiter inde factum habueritis · unus uestrum sicut in missaticum constituti estis de unoquoque missatico nobis ad colloquium quod in proximo cum fratribus nostris habebimus renuntiare procuret ˙ Et si contigerit ut aliquis uestrum nostro seruitio uel infirmitate aut quacumque occasione detentus fuerit .' pro hoc alii non dimittant ut commendata exequi non studeant · Etiam si unus uacauerit a praedictis occupationibus .' ipse quantum deus dederit iussa adimplere studeat ; Ista denuntianda sunt populo a missis nostris ˙

217*

gek. sal

218*

re von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

CAPITULUM219* I

[BK 260 Abschnitt A c. 1]

Nostri seniores sicut audistis parabolauerunt220* simul · et considerauerunt221* cum communibus illorum fidelibus de dei seruitio et sanctae ecclesiae ac regni statu · et qualiter uos qui in regno consistitis · pacem et iustitiam habere possitis · Et ordinauerunt222* missos per regnum illorum qui in hoc decertent quantum deus adiutorium dederit ˙

gek. CP

gek. parabolauer

gek. considerauer

gek. ordinauer

II

Inter omnes iustitias quas ordinauerunt223* · ut unusquisque habeat .' primo considerauerunt224* de honore ecclesiarum dei · et orfanorum uel uiduarum causis · et de regalibus iustitiis tum225* etiam maxime de raptoribus puellarum ac uiduarum causis · et sanctimonialium · et de his qui pro beatus226* flagellare praesumunt · et qui presbiteros227* de ecclesiis sine episcoporum consensu eicere uel recipere · aut census de manso · uel ex his quae domnus et genitor noster [fol. 82r] in suis capitularibus ecclesiis in immunitate concessit exigere non timent · et qui censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias persoluere detrectant · ut firmiter inquirantur · et acriter distringantur228* · et plena iustitia inde fiat · secundum quod in capitularibus aui et patris illorum statutum habetur · Et ipsi per certos fideiussores ad praesentiam illius in cuius regno tales229* inuenti fuerint perducantur · ut ipse inde commendet quid de tali homine fiat qui nec deum timet · nec contra sanctos canones facere .' nec legem et praeceptum regum infringere pertimescit · salua censura ecclesiastica · et episcopalis230* penitentię231* uindicta ˙

gek. ordinauer

gek. considerauer

t korr. (?)

gek. probts, vom Korrektor verschlimmbessert aus probs; in der Vorlage mutmaßlich eine missverstandene Kürzung für presbiteros

227*

gek. pr[.]bos, vom Korrektor modifiziert aus prebs

228*

ur korr. (?)

229*

s korr. (?)

230*

gek. episl, mit Kürzungsstrich sowohl über p wie durch l; die sonst auch als episcopis uel zu missdeutende Abkürzung wurde vom Korrektor auf dem Rand zu episcopal(is) verdeutlicht

231*

korr. aus penitentie

III

Similiter de collectis quas teotisca lingua heriziip appellat · et de his qui inmunitates infringunt · et qui incendia · et uoluntaria homicidia · et adsalituras in domos faciunt ˙

IIII

De latronibus autem commendauerunt232* ut missi omnibus denuntient in illa fidelitate quam deo et regi unusquisque debet et promissam habet · in illa christianitate qua pacem proximo unusquisque seruare debet ut sine exceptione alicuius personę · nec pro amicitia uel propinquitate aut amore uel timore · ullus latronem celet · sed illum missis illorum manifestet · et ad accipiendum illum adiutorium quantum potuerit unusquisque pręstet ˙ Et sacramentum hoc missi illorum firmare faciant · sicut tempore233* antecessorum illorum consuetudo fuit ˙ Et si aliquis missos illorum non obaudierit234* .' si regis homo fuerit · per fideiussores ad illius praesentiam perducatur ˙ Si autem alterius homo fuerit .' senior cuius homo fuerit · illum regi pręsentet ˙

232*

gek. comdauer

233*

gek. tepr

234*

korr. aus obaudierint

V

Commendauerunt235* etiam236* ut si alicui denuntiatum fuerit ut ad accipiendum latronem adiutorium pręstet · aut aliquis sonum inde audierit ut ad accipiendum latronem concurratur237* · et se inde retraxerit ut ad hoc adiutorium non pręstet .' si liber homo fuerit · bannum dominicum conponet ˙ Et si colonus fuerit .' LX ictus accipiet ˙ Et si latro ibi occisus fuerit .' qui eum occiderit leudem inde non soluat · et nullus illi inde faidam portare praesumat ˙ Quodsi quis facere pręsumpserit .' per certos fideiussores ad regis pręsentiam perducatur ˙

235*

gek. Comdauer

236*

Auf dem Seitenrand die Glosse: Quomodo latrones constringantur.

237*

tur korr. (?)

VI

Quicumque238* abhinc inante latronem receperit · maxime autem illum qui forbannitus fuerit .' uel qui illos quos missi nostri forbannierunt239* recepit postquam forbanniti ab eisdem missis nostris fuerunt240* · secundum quod constitutum · est · in capitularibus aui et patris nostri in libro III · capitulo XXIII · si francus · est · cum XII similibus francis iuret quod ipse latronem eum fuisse non scisset · licet pater eius sit aut frater uel propinquus ˙ Si hoc iurare non potuerit · et ab alio conuictus fuerit quod latronem in hospicio suscepisset · quasi latro et infidelis iudicetur · quia latro · est · et infidelis · est · noster et francorum · et qui illum suscepit similis · est · illi · Si autem audiuit quod latro fuisset et tamen non scit pro firmiter .' aut iuret solus quod numquam eum audisset nec per ueritatem nec per mendacium latronem .' aut sit paratus si ille de latrocinio euictus fuerit · ut similiter dampnetur241* ˙

238*

Auf dem Seitenrand die Glosse: De forbannito latrone.

239*

gek. forbannier

240*

gek. fuer

241*

dampnetur von anderer Hand ergänzt

VII

Ut quando missi nostri latronem forbannierint .' hoc et missis aliis et comitibus scire faciant ˙ [fol. 82v] Et si de uno missatico in alium fugerit .' si in uicinitatem uenerit pro hoc qui eum242* forbanniuit non dimittat ut eum non persequatur et conprehendat ˙ Et si longius fugerit243* · missus in cuius missaticum fugerit · si alodem habuerit illi tollat · et illum constringat · et244* ut illuc uelit nolit reueniat · et ibi malum245* emendet ubi illud perpetrauit ˙ Et246* si in alicuius247* uillam fugerit · et ipsa uilla eum contenderit .' secundum quod in248* capitularibus aui et patris nostri scriptum habetur inde fiat ˙ Et si necesse fuerit · ut iustitia non proteletur aduocato denuntietur ut ipsum latronem reddat · et eos qui eum contenderint249* presentet250* ˙ ut debitam disciplinam inde sustineant · et emendationem inde congruam faciant ˙ Quodsi facere neglexerit .' usque ad secundam uicem inde bannum dominicum conponet · et sic per fideiussores ad praesentiam eorum deducatur · ut et de illo et de contradictoribus et de ipso latrone secundum quod causa coniacuerit sic decernatur · ut ceteri metum habeant ˙

242*

e korr. (?)

243*

g von anderer Hand ergänzt

244*

245*

korr. aus mallum

246*

Auf dem Seitenrand die Glosse: Item de forbannito latrone.

247*

i² korr. (?)

248*

in von anderer Hand ergänzt

249*

gek. contender

250*

p korr. (?)

VIII

Hoc etiam commendauerunt251* seniores nostri · si huiusmodi malefactores252* sicut praediximus de uno regno in aliud fugerint .' similiter missi illius de cuius regno fugerint253* · ad alios missos in illo regno ubi fugerint254* hoc notum faciant · et illi missi eos constringant ut ad illud regnum255* et ad illos missos reueniant · ut ibi distringi possint ubi malum fecerunt

251*

gek. comendauer

252*

korr. aus malifactores

253*

254*

von anderer Hand korr. aus fugit

255*

num korr. (?)

VIIII

De aduenis qui oppressione nortmannorum uel brittannorum in partes istorum regnorum confugerunt256* .' statuerunt257* seniores nostri · ut a nullo rei publicę ministro quamcumque uiolentiam uel oppressionem aut exactationem patiantur · sed liceat eis conductum suum quaerere · et habere · donec aut ipsi redeant ad loca sua ˙ aut seniores illorum eos recipiant ˙ Quod qui inuentus fuerit ex rei publicę ministris · aut alius quilibet qui contra hoc pietatis praeceptum facere aut fecisse .' bannum dominicum exinde componat ˙

256*

gek. confuger

257*

gek. statuer

X

Ut omnibus denuntietur qualiter cuncti sint praeparati ad quamcumque necessitatem imminentem258* ut secundum consuetudinem prout necessitas euenerit ad dei seruitium et illorum atque ad sanctam dei ecclesiam defendendam et regnum omnes sint preparati259* ˙

258*

i¹ korr. (?)

259*

pre von anderer Hand ergänzt

XI

Capitula autem aui et patris nostri quę in scriptis commemorauimus .' qui ex missis nostris non habuerint · et eisdem indiguerint ut commissa per illa corrigere possint sicut in eisdem capitulis iubetur .' de scrinio nostro uel a cancellario nostro accipiant · ut rationabiliter et legaliter cuncta corrigant et disponant ˙

XII

Ut unusquisque missus in suo missatico prouisionem habeat · ut si aliquis de nostris fidelibus per missaticum suum transierit · aut ibi consistens uel commanens · rapinas uel depredationes aut talia260* inlicita fecerit de quibus deus offendi solet · et populus pro oppressione gemere .' quatenus hoc subtiliter et ueraciter inuestiget · et nobis renuntiet qualiter inde nos sic ordinemus ut nec ipsum nec alium hoc agere delectet [fol. 83r]

260*

XIII

Ut missi in illorum missaticis curam habeant · ne homines nostri aut alii quilibet · uicinos suos maiores uel minores tempore ęstatis quando ad herbam suos caballos mittunt uel tempore hiemis quando marascalchos illorum ad fodrum dirigunt depredentur aut opprimant · Et si egerint hoc etiam ut praediximus ueraciter missi nostri inuestigent et nobis renuntient · ut in seniore hoc sic emendemus quatinus homines suos in potestate habeant · et contenti sint debitis · et indebita iniuste non appetant

XIIII

[BK 260 Abschnitt D c. 10]

Guuenilo episcopus · odo et donatus missi in pago senonico · tricasino ˙ uuasteniso ˙ miliduniso ˙ moruiso ˙ prouiniso · et in tribus archisiis · et in duobus brionisis ·

[BK 266 Abschnitt A Prolog]

In nomine sanctae et indiuiduę trinitatis .' karolus gratia dei rex · hunfrido uenerabili episcopo · ingiscalco et berengario comitibus et ministerialibus ac fidelibus missis nostris in domino salutem ˙

[CAPITULUM] I

Notum sit fidelitati uestrae · quia XVI kalendis261* martiis262* secundum sacram auctoritatem synodum uenerabilium episcoporum ac conuentum fidelium nostrorum apud carisiacum fecimus conuenire · cum quibus inter cetera ecclesiasticę utilitatis ac regni necessitatis negotia considerauimus qualiter rapinę et depopulationes quę partim occasiones superinruentium paganorum · partim mobilitate quorundam fidelium nostrorum in regno nostro · per eos etiam qui ecclesiam dei defendere et tueri et regni soliditatem ac quietem debuerant prouidere grassantur .' aliquo modo annuente domino sedari263* ualeant et amoueri ˙

261*

gek. kl

262*

gek. mar

263*

d korr. (?)

II

Quorum consultu decreuimus ut quia peccata quę in suo initio ut sunt magni ponderis ęstimantur264* pernitioso processu ˙ Ipso etiam exitiabili usu prauis mentibus leuiantur · et quasi insensibiles reddunt ˙ Ac sic quando resipiscere moliuntur eas sepius obligent · ut si surgere uelint non possint antequam censura265* ecclesiastica · et legales sententiae huiusmodi praedatores terribiliter et dampnabiliter feriant ˙ Episcopi quiqui266* in suis parrochiis et missis in illorum missaticis comites qui in eorum comitatibus placita pariter teneant quo omnes rei publicę ministri · et uassi dominici · omnesque quicumque uel quorumque [!] homines in eisdem parrochiis uel comitatibus commanent · sine ulla personarum exceptione uel excusatione aut dilatione conueniant ˙

264*

von anderer Hand korr. aus estimantur

265*

korr. aus censuram

266*

Der Korrektor ergänzte nach qui über der Zeile ein weiteres qui (gek. qi), wohl irrig für ein undeutliches quique in der Vorlage.

III

Et episcopus illius parrochię breuiter adnotatas sententias de huiusmodi causa · euangelicę uidelicet · et apostolicę atque prophetię [!] auctoritas · necnon et decreta apostolica atque canonica omnibus relegat · et aperto sermone cunctis quale quantumque peccatum sit · et qualem quantamque penitentiam · et quam inmanem seuerissimamque uindictam exposcat cum aliis debitis et necessariis atque utilibus praedicationibus innotescere curet ˙

IIII

Missi quoque legales sententias sicut eas cognitas habent adnotent · et praedecessorum [fol. 83v] nostrorum regum atque imperatorum nostraque capitula de hac causa in unum collecta omnibus nota faciant · Et episcopi dei et episcopali auctoritate tales deprecationes267* omnibus interdicant ˙ Et missi ac comites nostri cunctis ex nostro regio banno prohibere firmiter studeant · ut cognoscant omnes quia si abhinc inante in nostro regno talia facere aliquis praesumpserit .' secundum diuinas sententias episcopalem excipiet sententiam · et secundum leges ac capitula regia emendare cogetur · et268* secundum iudicium fidelium nostrorum condignam uindictam suscipiet ˙

267*

korr. aus depredationes

268*

V

Et si talis persona fuerit ut episcopi uel missi nostri ac comites in illorum ministeriis quod prauum actum fuerit potuerit emendare secundum praefixum modum illud emendare studeant · ut per fideiussores ad nostram praesentiam uenire faciant ˙

VI

Si autem aliquis quiscumque inoboediens extiterit .' cum summa festinatione nobis notum facere curent · ut quantotius ad nostram praesentiam illum uenire iubeamus · et dignam ultionem secundum iudicium fidelium nostrorum sustineat ˙

VII

Et269* si quod absit talis emerserit270* qui dei timorem postponat · ecclesiasticam auctoritatem contempnat ˙ et regiam potestatem refugiat · sciat quiscumque ille fuerit · quia et secundum canonicam auctoritatem ab omnium christianorum coetu et a sanctę ecclesię consortio · et in cęlo et in terra alienus efficietur ˙ et regali potestate atque omni regni fidelium unanimitate271* · sicut dei et ecclesiae inimicus et regni deuastator persequetur · usque dum a regno exterminetur ˙

269*

Auf dem Seitenrand die Glosse: De his qui timorem dei postponunt.

270*

r¹ korr. (?)

271*

it korr. (?)

VIII

Et si aliquis comes fuerit qui hoc in suo comitatu fecerit · aut ibi talia increscere permiserit ut aut ipse illa non emendet · aut nobis nota non fecerit ut nostra auctoritas talia corrigat .' sciat quia talem sententiam inde sustinebit · sicut tempore272* antecessorum nostrorum consuetudo fuit ˙

272*

gek. tepr

VIIII

Et si aliqui iterantes depredationes et rapinas per regnum nostrum fecerint · et episcopi ac missi uel comites hoc emendare non potuerint .' quam273* citius possunt nobis notum facere curent · ut iubeamus ipsos depredatores per eandem uiam cum misso nostro redire · et illa omnia quę mala egerant legaliter emendare · et talem armiscaram sicut nobis uisum fuerit · aut iudicium sicut cum fidelibus nostris considerauerimus sustinere ˙

273*

q korr. (?)

X

Si autem dilecti fratres274* nostri · aut nepotum nostrorum homines fuerint qui talia egerint · et hoc nobis innotescant · ut illis275* notum faciamus · et illi suos homines sicut illis melius uisum fuerit de talibus castigare procurent · sicut et nos nostros homines castigare uolumus · si in illorum regnis indecentia et aliqua noxia facere quod absit praesumpserint ˙

274*

gek. frs

275*

ll korr. (?)

[BK 266 Abschnitt B]

SANCTUS GREGORIUS IN LIBRO276* PASTORALI DICIT277* ˙

Admonendi sunt qui aliena rapere contendunt ut sollicite audiant quod278* ueniens in iudicio dominus dicat ˙ Erusiui enim [fol. 84r] et non dedistis mihi manducare · et cetera279* · Quibus dicit ˙ Discedite a me maledicti in ignem aeternum · qui paratus est diabolo et angelis eius ˙ hinc ergo colligendum · est · quanta dampnatione plectendi sunt qui aliena rapiant · si tanta animaduersione feriuntur qui sua indiscrete tenuerunt280* ˙ perpendant quo eos obligent reatu res raptę · si tali subicit poena non tradita ˙ Perpendant quid mereatur iniustitia inlata · si tanta percussione digna · est · pietas non inpensa · Audiant raptores · Uae ei qui multiplicat non sua usquequo et adgrauat contra se densum lutum ˙ Densum281* lutum contra se adgrauare · est .' terrena lucra cum pondere peccati cumulare , Audiant quid christus dicat ˙ Quid prodest homini si mundum uniuersum lucretur · animę uero suae detrimentum fiat ? Id · est · quid prodest homini si totum quod extra se · est · congregat · sed hoc solum quod ipse · est · dampnat ? Audiant quod illa quae rapiunt in isto seculo deficient · ut in seculo dimittant · sed secum ad iudicium causas rapinę id est dampnationes secum ferent ˙ Et alibi scriptum · est · Audiant quid propheta isaias dicat ˙ Rapina pauperis in domo uestra · et causa uiduę non ingreditur ad eos · et lacrima uiduę usque ad maxillam descendit et dominus non delectabitur in illis ˙ Audiant quia in cuius domo rapina · est · siue in domo corporis siue in domo282* mansionis non habitat in illa domo spiritus sanctus · sed spiritus malignus ˙ Et si accedit ad communionem corporis et sanguinis christi ante dignam satisfactionem · non mundantur per illam communionem a peccato sed inpeiorantur · sicut iudas quando in cena plenus rapina et iniquitate communicare praesumpsit de manu christi possidetur a diabolo ˙ Unde et suspensus crepuit medius · Et ad quem causa uiduę non ingreditur .' nec ipse si digne non satisfecerit · in cęlestem ecclesiam intrare ualebit ˙ Audiant rapaces et praedatores · quid iterum propheta dicat283* ˙ Qui praedaris nonne et ipse praedaberis ? Uidelicet · quia ille qui praedatur res pauperum et ecclesiarum ac seruorum dei .' praedatur a diabolo et praeda illius fit ˙ Audiant quid sanctus paulus apostolus dicat · per quem locutus · est · christus · et qui raptus fuit usque ad tertium cęlum · et qui raptus fuit in paradysum · et audiuit talia secreta uerba · quę non licebat homini loqui ˙ Ait namque quia neque rapaces · neque homicidę · neque adulteri · regnum dei possidebunt · Unde intendant quale quantumque peccatum · est · rapina · quam cum adulterio et homicidio sanctus conparauit apostolus · Item ipse dicit ˙ Si quis fornicator aut adulter · aut rapax · est · aut homicida .' cum huiusmodi nec cibum sumere christi discipulo ˙ Id est284* · christiano licet ante satisfactionem .' id · est correctionem ac emendationem · et dignam penitentiam ˙ Audiant quia sanctus iohannes285* apostolus electus et dilectus christi qui in cena super286* pectus eius recubuit .' talem hominem salutare uetat dicens ˙ Nec aue ei dixeris · neque in domum receperis ˙ Audiant quid in toletano concilio sancti episcopi qui in cęlo cum christo regnant · et in terris [fol. 84v] miraculis choruscant de totius mundi partibus congregati decreuerunt287* Si quis inquiunt de potentibus clericum aut quemlibet pauperum aut religiosum expoliauerit · et mandauerit ad ipsum episcopus ut eum audiat · et is [!] contempserit .' inuicem mox scripta percurrant per omnes prouintię episcopos quoscumque adire potuerint · ut excommunicatus habeatur · donec audiat et reddat aliena ˙ Ecce de pauperum raptoribus ; audiant raptores et praedones rerum ecclesiasticarum quid sanctus anacletus288* papa ab ipso beato petro apostolo presbiter ordinatus cum totius mundi sacerdotibus iudicauit ˙ Dicit namque Qui abstulerit aliquid patri uel matri · homicidę particeps · est · Pater noster sine dubio deus · est · qui nos creauit ˙ Mater uero nostra ecclesia quę nos in baptismo spiritaliter regenerauit ˙ Ergo qui christi pecunias et ecclesię rapuit · aufert uel fraudatur .' homicida · est · atque homicida ante conspectum iusti iudicis deputabitur ˙ qui rapit pecuniam proximi sui iniquitatem operatur ˙ Qui autem pecuniam · uel res ecclesiae abstulerit .' sacrilegium facit · et ut sacrilegus iudicandus289* · est · Item sanctus urbanus papa et martyr ˙ Res et facultates ecclesiasticę · oblationes appellantur · quia domino offeruntur · et uota sunt fidelium · ac pretia peccatorum atque patrimonia pauperum ˙ Si quis illa rapuerit reus est · dampnationis ananiae et saphirę · Et oportet huiusmodi tradere satanę ut spiritus saluus sit in diem domini ˙ Item sanctus lucius papa ˙ Rerum ecclesiasticarum et facultatum raptores .' a liminibus sanctae ecclesię anathematizatos apostolica auctoritate pellimus et dampnamus atque sacrilegos · esse · iudicamus · Et non solum eos sed et omnes consentientes eis ˙ quia non solum qui faciunt rei iudicantur · sed etiam qui facientibus consentiunt · Par enim poena · et agentes et consentientes conprehendit ˙ Et sanctus augustinus in sermone euangelii sancti iohannis290* ita dicit291* · Fur sacrilegiis locorum sacrorum et dominicorum · est · iudas · Et qui aliquid de ecclesia furatur et rapit .' iudę perdito conparatur ˙ Item in sacris canonibus sancto spiritu dictatis · et christi sanguine confirmatis · scriptum · est · Si quis oblationes ecclesiae extra ecclesiam rapere uel dare uoluerit praeter conscientiam episcopi · uel eius cui huiuscemodi officia commissa sunt · nec cum eius uoluerit agere consilio .' anathema sit ˙ Episcopus autem omnibus dicere debet quid sit anathema ˙ et ne desperent ostendere debet quamdiu duret anathema ˙ Id · est · quamdiu quisque errorem non corrigit · et digna satisfactione non emendat · ut reconciliationem et292* indulgentiam ualeat promereri ˙ Si quis uero ante satisfactionem · et reconciliationis indulgentiam in peccatis suis perseuerans mortuus fuerit .' Iam anathema perpetuum illi erit · et peccatum ad mortem pro quo non dicit293* apostolus ut oretur · Sed et plura si necesse fuerit episcopus quisque colligere et dicere procurabit ˙

gek. LIB

gek. DIC

gek. qd

gek. cet

gek. tenuer

Auf dem Seitenrand vom Korrektor die Glosse: De predatoribus.

korr. aus dom[†]

gek. dic

Id est gek. Ide

gek. ioh

p korr. (?)

gek. decreuer

c korr. (?)

gek. iudicand

gek. ioh

gek. dic

korr. aus [†]

gek. dic

SEQUUNTUR CAPITULA DOMNI KAROLI ˙ ET DOMNI LUDOUUICI IMPERATORIS294* ˙

[BK 266 Abschnitt C c. 1]

Vobis295* uero comitibus dicimus .' uosque commonemus · quia ad uestrum ministerium maxime pertinet · ut reuerentiam et honorem sanctae dei ecclesiae exibeatis · ut cum episcopis uestris concorditer uiuatis · et eis adiutorium ad suum ministerium peragendum praebeatis · Ut et uos ipsi in ministeriis uestris pacem et iustitiam faciatis [fol. 85r] ut quae nostra auctoritas publice decernit296* fieri · ut in uestris ministeriis studiose perficiatur studeatis ˙ Proinde monemus uestram fidelitatem ut memores sitis fidei nobis promissę · et in parte ministerii nostri uobis commissi297* in pace scilicet et iustitia facienda .' uosmetipsos coram deo et coram hominibus tales exibeatis · ut et nostri ueri adiutores et populi conseruatores iuste dici et uocari possitis ˙ Et nulla quaelibet causa · aut munerum acceptio · aut amicitia298* cuiuslibet · uel odium aut timor uel299* gratia ab statu rectitudinis uos deuiare conpellat ˙ Quin inter proximum et proximum semper iuste iudicetis · Pupillorum uero et uiduarum et ceterorum pauperum · adiutores ac defensores · et sanctę ecclesię uel seruorum illius honoratores ˙ iuxta uestram possibilitatem sitis ˙ Illos quoque qui temeritate et uiolentia in300* furta et latrocinia · siue rapinis communem pacem populi perturbare301* moliuntur · uestro studio et correctione sicut decet conpescite ˙ Et si aliqua persona in aliquo uobis inpendimentum fuerit quin ea quae dicimus facere non ualeatis · nobis ad tepus [!] illud notum faciat · ut nostra auctoritate adiuti302* · ministerium uestrum digne adimplere possitis ˙

294*

Teile dieser Rubrik sind als Kolumnentitel in Texttinte auf dem oberen Seitenrand von fol. 84v (DOMNI KAROLI) und fol. 85r (ET DOMNI LUDOUUICI IMPERAT[ORIS]) wiederholt.

295*

Auf dem Seitenrand die Glosse: Admonitio comitum.

korr. aus decern[†]

korr. aus commisi

korr. aus amicitiam

korr. aus [†]

in mit Einfügungszeichen ergänzt

301*

korr. aus [†]urbare

302*

d korr. (?)

Omnes uero laicos monemus ut honorem ecclesiasticum conseruent303* · et dignam uenerationem episcopis et dei sacerdotibus exibeant · et ad eorum praedicationem cum suis deuote occurrant · et ieiunia ab illis communiter in304* dicta reuerenter conseruent · et suos obseruare doceant et conpellant · Ut etiam dies dominicus sicut decet305* honoretur et colatur omnes studeant · et ut liberius fieri possint · mercata et placita comitibus sicut sepe ammonitum fuit · illo die prohibeantur

303*

con mit Einfügungszeichen ergänzt

304*

korr. (?)

305*

d korr. (?)

De pace uero in exercitali itinere seruanda usque ad marcham hoc omnibus notum fieri uolumus quod quicumque auctorem dampni sibi preterito anno inlato nominatim cognoscit · ut iustitiam de illo quęrat et accipiat306* ˙

306*

et accipiat mit Einfügungszeichen ergänzt

Deinceps tamen omnibus denuntiare uolumus · ut unusquisque cognoscat · omnes qui in suo obsequio in tali itinere pergunt · siue sui sint siue alieni .' ut ille de eorum factis rationem se sciat redditurum ˙ Ut quicquid in pace uiolanda deliquerint · ad ipsius debet periculum pertinere · Ea scilicet conditione ut pacis uiolator primum iuxta facinoris qualitatem · siue coram nobis · siue coram misso nostro dignas penas persoluat ˙ Et senior qui talem secum duxerit quem aut constringere noluit307* aut non potuit ut nostram iussionem seruaret · et insuper in regno nostro praedas facere non timuerit .' pro illius neglegentia si ante eum de his non admonuerit · et postquam neglegentia contemptoris ad eius notitiam peruenerit eum corrigere sicut decet neglexerit .' honore suo priuetur · ut scilicet neuter illorum sine iusta uindicta remaneat ˙

307*

n korr. (?)

Comites uero ministris ecclesię in eorum ministeriis ut hoc plenius et de nostris et de se et de suis hominibus obtinere possint adiutores in omnibus fiant ˙ Et quicumque prima et secunda uice de his a comite admonitus non se correxerit .' uolumus ut per eundem comitem eius neglegentia ad nostram notitiam [fol. 85v] perferatur · ut nostra auctoritate quod in nostro capitulari continetur subire cogetur ˙

De pace admonemus · ut omnes qui per aliqua scelera rebelles sunt constringantur †

De pace et iustitia infra patriam sicut sepe per alia capitula iussimus adimpletum fiat

Si quis domum alienam cuiuslibet infregerit · quicquid exinde per uim abstulerit · aut rapuerit uel furauerit .' secundum legem eam illi cuius domus fuerit infracta et spoliata .' in triplum conponat · et insuper bannum dominicum soluat ˙ Si seruus hoc fecerit · sententiam superiorem accipiat · et insuper secundum suam legem conpositionem faciat ˙

Si quislibet homo aliquod tale dampnum alicui fecerit pro quo plenam conpositionem facere non ualeat .' semetipsum in uadio pro seruo dare studeat · usque dum plenam conpositionem adimpleat308*

308*

l korr. (?)

Si quis messes aut annonas in hoste super bannum dominicum rapuerit · uel pauerit · aut furauerit ˙ aut cum caballis uastauerit .' estimato dampno secundum legem in triplum conponat ˙ Et si liber homo fecerit · bannum dominicum pro hac re conponere cogatur · seruus uero secundum legem309* triplam conpositionem dampnum in loco restituat310* · et pro banno disciplina corporali subiaceat ˙

309*

korr. aus t

310*

i korr. (?)

Si quis in exercitu infra regnum sine iussione dominica per uim hostilem aliquid praedare uoluerit aut foenum tollere aut granum siue pecora maiora uel minora domosque infrangere uel incendere · haec311* ne fiant omnino prohibemus · Quodsi ab aliquo praesumptiose factum fuerit .' LX solidis si liber · est sit culpabilis · et omnia similia restituat · aut XII testibus se purget ˙ Si uero seruus hoc fecerit capitali crimini subiaceat312* · et dominus omnia similia restituat quia seruum suum non correxerit nec custodiuit ut talia non perpetraret ˙ Quoniam si nos ipsos comedimus · cito deficiemus ˙ Unusquisque tamen custodiat exercitum suum ne aliqua depredatio infra regnum fiat

311*

ec korr. (?)

312*

c korr. (?)

Si quis infra regnum rapinam fecerit aut cuiquam nostro fideli eiusque homini aliquid ui abstulerit · in triplo cui aliquid abstulerit legibus conponat · et insuper bannum nostrum LX solidos nobis persoluat ˙ Postmodum uero ante nos a comite adducatur · ut in bastonico retrusus usque dum nobis placuerit penas luat ; Nam si publice actum fuerit · publicam inde agat penitentiam · iuxta sanctorum canonum santionem [!] ˙ Si uero occulte .' sacerdotum consilio ex hoc agat penitentiam ˙ quoniam raptores ut ait apostolus nisi ueram egerint penitentiam regnum dei non possidebunt313* ·

Qui uero de rebus ecclesiarum aliquid abstulerint · grauius inde iudicetur quia sacrarum rerum ablatio sacrilegium · est · et sacrilegus uocatur qui ex eis aliquid abstulerit · aut rapuerit ˙ Extorres namque a liminibus sanctae matris ecclesiae tales personę usque ad satisfactionem ecclesiae quam leserunt314* sunt habendę · atque firmiter denotandae ˙

313*

gek. possidebt

314*

gek. leser

CAPITULA KAROLI REGIS ˙ ET LOTHARII REGIS NEPOTIS EIUS IN UALENTIANAS ;

ADNUNTIATIO KAROLI

CAPITULUM I

Volumus uos scire quod fuit insimul noster conuentus ˙ Postquam deus nostrum seniorem uocauit de isto seculo · semper inueni tale315* consilium in meo dilecto fratre hluduuuico · sicut mihi necesse fuit [fol. 86r] et ego in illum quaesiui · et illum ostendere decuit · et illius adortatione et interuentione316* deuenit317* deo gratias talis unanimitas inter me et bonę memorię fratrem meum hlotharium · sicut inter fratres · esse · debebat · Et propter tales causas quae sicut inter nos coniacuerant inuenimus cum318* communibus fidelibus nostris quia necesse erat ut inter nos firmitas facta fuisset secundum dei uoluntatem de nostro communi profectu et adiutorio · et de filiorum ac regni et fidelium nostrorum saluamento sicut319* ter320* adcognitauimus nostris communibus fidelibus qui adfuerunt321* · et ille in sua uita contra nos conseruauit · et deo gratias nos contra illum conseruauimus et contra illius filios nepotes nostros adiuuante deo · quantum scimus et possumus · et illi ad nos quaesierint conseruare uolumus ˙

315*

korr. aus talem

316*

et interuentione von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

korr. (?)

cu korr. (?)

e korr. (?)

gek. adfuer

II

Post obitum uero illius ex parte pro mea sicut audistis infirmitate · ex parte pro paganorum superuentione · et pro aliis occupationibus quae in regno nostro acciderunt322* · usque modo323* non fuit oportunus locus · ut ego et iste carissimus meus nepos insimul parabolare potuissemus · et inuicem nobis praesentes nostras uoluntates demonstraremus quas in corde unusquisque contra alterum324* retinebamus ˙

322*

gek. accider

323*

modo von anderer Hand ergänzt

324*

te von anderer Hand ergänzt

III325*

Euenit autem locus congruus quia iste meus karissimus nepos cum dilectissimo fratre meo hluduuuico parabolauit · et tale receptum et consilium in eo inuenit sicut et isti necesse fuit et illum demonstrare decuit · quod mihi satis conplacuit326* · et nunc quando mecum parabolauit dixit327* mihi quod in illa firmitate quam ego cum patre suo bonę memorie fratre meo feci · et illum suscepi · in illa susceptione uellet perseuerare · et illam firmitatem quam suus pater meus frater contra me fecerat uellet adiuuante domino per omnia obseruare

325*

korr. aus IIII

326*

korr. aus complacuit

327*

gek. dix

IIII

Et inuenimus cum communibus fidelibus nostris ut pro talibus necessitatibus sicut scitis et uidetis in isto regno euenire nos inuicem confirmaremus · sicut et fecimus · ut ad honorem sanctae dei ecclesiae et communem profectum ac fidelium nostrorum saluamentum · et regnum nostrum contra quoscumque nobis necesse fuerit continendum · inuicem nos saluemus et adiuuemus · sicut auunculus nepotem et nepos auunculum per rectum saluare et adiuuare debet ˙

V

Et nostri fideles qui praesentes fuerunt328* et hoc consilium nobis dederunt329* · dixerunt330* nobis quod parati sint nos auxiliante domino in omnibus adiuuare · ut ipsam firmitatem possimus inuicem obseruare ˙ Et propterea uolumus a uobis uestrum consensum et uoluntatem audire · si et hoc uobis bene uidetur · et nobis inde auxilium uultis pręstare ut hoc possimus cum dei et uestro adiutorio obseruare ˙

328*

gek. fuer

329*

gek. deder

330*

gek. dixer

ADNUNTIATIO LOTHARII ˙

CAPITULUM I

Sicut meus auunculus uobis dicit .' quantum deus mihi scire et posse donauerit et illa firmitate cum seniore meo facta in qua me suscepit · et quam senior meus contra illum fecit · uolo perseuerare · et illam quam contra eum feci cum dei adiutorio uolo firmiter obseruare ˙

ITEM KAROLI

[BK 268 Abschnitt C]

Volumus uos scire quia propter istas rapinas et depredationes quae in regno nostro increuerunt331* ex parte quia pagani nobis superuenerunt332* · ex parte pro talibus occasionibus quę [fol. 86v] in regno nostro acciderunt333* · synodum episcoporum et aliquantos de nostris fidelibus pro oportunitate temporis conuocauimus · Et considerauimus334* cum ipsis ut per omne regnum nostrum · episcopi et missi nostri ac comites in singulis parrochiis et comitatibus placita teneant · et ad illa placita omnis homo qui placitum custodire debet et in illis comitatibus commanet sine exceptione et excusatione conueniat ˙ Et episcopi omnibus demonstrent quam graue hoc peccatum sit et qualem penitentiam quaerit · et qualem dampnationem · nisi penitentia succurrerit adquirat · et missi nostri capitula legis et antecessorum nostrorum · de hoc omnibus ostendant et tantam miseriam interdicant ˙ Et sciant omnes quia quicumque abinde talia facere praesumpserit .' et canonicam et regalem uindictam suscipiet · sicut tunc omnibus et episcopi et missi nostri plenius adnuntiabunt ˙

gek. increuer

gek. supuener

gek. accider

d korr. (?)

ITEM ADNUNTIATIO · LOTHARII ˙

Sciatis etiam quia considerauimus ut quiscumque malifactor de uno nostro regno in alterum335* uenerit .' episcopus uel missus siue comes de quorum ministerio336* effugerit · ut iustitiam non reddat · aut dignam uindictam non sustineat ˙ Illis missis in quorum missatico in alio regno fugerit notum faciant · et ipsi illum taliter constringant337* · ut aut ad conpositionem · aut ad uindictam illuc reueniat ubi malum perpetrauit ˙

335*

er korr. (?)

336*

r korr. (?)

337*

n³ von anderer Hand ergänzt

CAPITULUM II

Et sciatis quia sicut deus per suam misericordiam · et per meorum338* auunculorum339* bonitatem · et per mei senioris ac meorum340* fidelium341* adiutorium meo seniori in regno successi .' Ita et in omni bonitate · et in obseruatione de illis capitulis quos342* meus senior cum suis fratribus et meis auunculis ad marsnam de dei uoluntate et sanctae dei343* ecclesię honore et regni stabilitate et sanctę ecclesię ac regni fidelium saluamento considerauit et confirmauit cum dei adiutorio · et meorum344* auunculorum345* consilio et auxilio · et uestro adiutorio permanere uolo ˙

338*

von anderer Hand korr. aus meos

339*

von anderer Hand korr. aus auunculo[†]

340*

von anderer Hand korr. aus meo[†]

341*

von anderer Hand korr. aus fidel[†]

342*

quos von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

343*

dei von anderer Hand ergänzt

344*

von anderer Hand korr. aus mei

345*

von anderer Hand korr. aus auuncul[†]

TERTIO ADNUNTIATIO KAROLI346*

[BK 268 Abschnitt E]

Deus omnipotens nobis donet ut uestram fidelitatem et uestrum adiutorium quę semper contra nos cum omni barnatu demonstrastis347* · uobis sic merere348* possimus sicut antecessores nostri · uestris antecessoribus in bene meruerunt349* · et nos uobis cum omni bonitate uolumus conmerere ˙

346*

gek. KRL

347*

s¹ korr. (?)

348*

von anderer Hand korr. aus mereri

349*

gek. meruer

Anno incarnationis domini nostri iesu christi · DCCCLX · haec sunt capitula uenerabilium regum · hlotharii · hluduuuici · et scilicet karoli quae inter se firmauerunt350* · pridie351* idus352* iunias353* in pago treiectinse · iuxta ipsum locum treiectum ˙

gek. firmauer

gek. prd

gek. id

gek. iun

CAPITULUM I

Ut omnium praeteritorum malorum et contrarietatum · et supplantationum · ac malarum machinationum atque monitionum seu nocimentorum in inuicem actorum abolitio · ita inter nos et apud nos fiat · et a nostris cordibus penitus auellatur354* cum omni malitia et rancore ut nec in memoriam ad retributionem dumtaxat mali uel contrarietatis · atque exprobationis seu improperii · et de cetero exinde quiddam ueniat ˙ [fol. 87r]

354*

korr. aus auellatus

II

[BK 242 Abschnitt C c. 2 BK 242 Abschnitt C c. 3]

Ut tanta inter nos domino cooperante uere caritatis benignitas abhinc inante semper maneat de corde puro et conscientia bona · et fide non ficta · sine dolo et simulatione · ut nemo suo pari suum regnum aut suos fideles · uel quod ad salutem siue prosperitatem ac honorem regium pertinet discupiet · aut forsconsiliet · aut per occultos susurrones libenter conposita mendacia seu detractiones acceptet debite ualeat optinere · et ueraciter unusquisque erga alterum certatim demonstret quia in pari sui aduersitate si euenerit fraterno modo contristetur · et in prosperitate illius lętetur · et talem fidem sicut inter nos modo abhinc inante conseruaturos confirmatum habemus ;

[I]II

Ut355* unusquisque fideliter parem suum ubicumque necessitas illi fuerit et ipse potuerit · aut per se aut per filium aut per fideles suos · et consilio et auxilio adiuuet · Et ut regnum · fideles · prosperitatem · atque honorem regium · sicut unusquisque infantibus fratris sui si obierit · ille qui superfuerit conseruabit

355*

Das gesamte Kapitel steht auf einer großflächigen Rasur, möglicherweise verursacht durch einen Augensprung im vorherigen Kapitel.

IIII

Et356* quia per uagos homines pax et tranquillitas perturbari solet .' uolumus ut ad quemcumque nostrum talis euenerit .' nemo ex nobis illum aliter recipiat nisi ut ad rectam rationem perducatur ˙ Et si subterfugerit .' omnes in commune in cuius regnum uenerit illum persequamur donec ad iurationem perducatur aut de regno deleatur357*

356*

Das gesamte Kapitel steht auf einer großflächigen Rasur, möglicherweise verursacht durch einen Augensprung in einem vorherigen Kapitel.

357*

deleatur auf freiem Platz am vorherigen Kapitelende mit Verweiszeichen ergänzt; der Korrektor überschrieb das Verweiszeichen mit einem eigenen deleatur auf dem rechten Seitenrand.

V

Similiter358* et de eo agendum · est · qui pro aliquo capitali crimine a quolibet episcopo excommunicatus et regimen regis inmutat ne debitam penitentiam suscipiat ˙ Interdum etiam · incestam · propinquam suam aut sanctimonialem · uel raptam · siue adulteram quam illic ei non licebat habere fugiens secum ducit · hic talis cum episcopus ad cuius pertinet curam notum nobis fecit .' diligenter perquirantur ne morandi in regno alicuius359* nostrum inueniat locum · et dei ac nostros fideles suo morbo inficiat · et de quocumque crimine publico · debitam penitentiam suscipere conpellatur ˙

358*

Die ersten zwei bis drei Zeilen des Kapitels stehen (bis siue adulteram?) auf einer großflächigen Rasur, möglicherweise verursacht durch einen Augensprung in einem vorherigen Kapitel.

359*

ius korr. (?)

VI

Ut nemo episcoporum hominem peccantem ab ecclesia et christiana communione alienet · donec illum secundum euangelicum praeceptum ut ad emendationem et penitentiam redeat commonitum habeat · Qui peccans si commonitus inobędiens et incorrigibilis permanserit · et ad emendationem redire noluerit .' regiam · uel rei publicę potestatem per se episcopus aut per ministros suos adeat · ut constringatur · et ad emendationem ac penitentiam peccator redeat ˙ Qui etiam si ita ad correctionem perduci nequiuerit .' tunc secundum leges ecclesiasticas medicinali separatione a communione ecclesiastica segregetur360* ˙

360*

s korr. (?)

VII

Ut illis hominibus qui in talibus perturbationibus sicut in his praeteritis annis acciderunt361* · in deum et in sanctam ecclesiam atque in nos peccauerunt362* · si se ex ueritate recognoscentes petierint · et deinceps nobis ueraciter fideles · esse · uoluerint et in regnis nostris pacifici ac quieti · et legibus ac iustitię oboedientes extiterint .' rationabilis misericordia impendatur ˙ Non solum in indulgentia commissorum et in concessione proprietatum .' uerum etiam et in largitione honorum secundum nostram rationabilem possibilitatem ˙

361*

gek. accider

362*

gek. peccauer

VIII

Ut de rapinis ac depredationibus et de conspirationibus atque seditionibus et de raptis feminarum363* [fol. 87v] sicut ecclesiasticę et christianę leges atque progenitorum nostrorum capitula continentur · ita in omnibus et ab omnibus conseruetur ˙

363*

um korr. (?)

VIIII

Ut alia etiam capitula eorundem progenitorum nostrorum de sanctę ecclesię honore et inmunitate ac conseruatione · et de regio etiam honore atque uigore et populi nobis commissi lege ac iustitia in omnibus et ab omnibus conseruentur ˙

[X]

Ut nostri fideles unusquisque in suo ordine et statu ueraciter sint de nobis securi · quia nullum abhinc in antea contra legem · aut dampnabimus · aut opprimemus · uel indebitis machinationibus affligemus ˙ Et illorum scilicet communi consilio secundum dei uoluntatem ad restitutionem sanctae dei ecclesiae · atque pacem populi nobis commissi assensum · prębebimus · ut illi non sint nobis resistentes ad ista exsequenda .' uerum etiam sic sint fideles ac ueri adiutores ad ista peragenda · sicut per rectum unusquisque in suo ordine principi suo esse debet ˙

XI

Ut sic simul coniuncti et nos fratres364* ac nepos noster ad inuicem et nos cum fidelibus nostris simul cum deo reconiungamus · ut nobis sit propitius · Et unusquisque nostrum absque sua excusatione recognoscamus in quibus aut singillatim aut communiter contra illius mandata consensimus · uel fecimus in ordine ecclesiastico · seu statu regni · et per singula in medium producamus · ut nemo nostrum suo amico uel propinquo · nec sibi seculariter parcat quin sicut praemisimus in praecendenti capitulo · uestro consilio illa in commune certatim emendare curemus quantotius poterimus ˙

364*

korr. aus frat[†]

XII

[BK 242 Abschnitt C c. 12 BK 242 Abschnitt C Epilog]

Et si aliquis ex subditis in quocumque ordine de hac conuenientia exierit · uel huic communi decreto contradixerit .' seniores cum fidelibus suis haec secundum dei uoluntatem et legem ac iustam rationem uelit nolit ille qui diuino consilio et huic conuenientiae contradicens fuerit hęc sequatur ˙ Et si aliquis de senioribus de hac conuenientia exierit · cum plures fideles regni365* nostri in unum conuenerint · et eorum qui hęc obseruauerint seniorum consilio · ac communi episcoporum iudicio · qualiter de eo qui debite ammonitus incorrigibilis perseuerauerit agendum sit · fauente domino decernatur ˙ Et ut obnoxius supradicta capitula a nobis auxiliante domino inuiolabiliter obseruentur et nos illa obseruaturos credatis .' manibus nostris subter firmauimus ˙

365*

regni von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

[BK 242 Abschnitt A Epilog]

Haec sunt nomina episcoporum qui NONIS366* IUNIIS367* in secretario basilicae sancti castoris considerauerunt368* · cum nobilibus ac fidelibus laicis firmitatem quam gloriosi reges nostri · Hludouuicus · et Karolus atque lotharius inter se fecerunt369* · VII IDUS370* IUNIAS371* · in eodem monasterio · Et qui haec capitula ab omnibus conseruanda acceptauerunt372* ˙ Hincmarus ˙ Guntarius · Altfridus · Salomon · Aduentius · Atto · Teudericus · Leutbertus · Gebehardus Cristianus · Uulfadus abbas · Uuitgarius abbas · Haec nomina373* laicorum ˙ Chonradus Eurardus · Adelardus · Arnustus · Uuarnarius · Leutfridus · Hrodulfus · Erchingarius · Gislebertus ˙ Ratboto · Arnulfus · Huto · Item Chonradus ˙ Liutharius ˙ Berengarius · [fol. 88r] Matfridus · Boso ˙ Sigeri · Artmannus · Richoinus · Uuigricus · Untfridus · Bernoldus · Atto · Adelbertus ˙ Burchardus · Cristianus · Leutulfus · Hossi · Erimannus374* · Item Rodulfus · Sigegardus

gek. NON

gek. IUN

gek. considerauer

gek. fecer

gek. ID

gek. IUN

gek. acceptauer

gek. nom

korr. aus Erm

Amodo et quamdiu uixero istum fratrem meum · karolum · et nepotes meos · hluduuuicum · hlotharium et karolum .' ad dei uoluntatem et sanctae eius ecclesiae statum et honorem atque defensionem · et ad nostram communem salutem et honorem et ad populi christiani nobis commissi · et saluamentum et pacem · et ad legis ac iustitiae atque rectę rationis conseruationem quantum mihi deus scire et posse donauerit375* · et ipsi me obaudierint · et a me ipsi quaesierint .' uero consilio · et secundum ut mihi rationabiliter et salubriter possibile fuerit · sincero auxilio adiutor ero ad regnum illorum continendum · Et nec in uita nec in membris · neque in regno illorum eos forsconsiliabo ˙ In hoc ut ipsi erga me similem promissionem faciant et conseruent · si me adiuuet deus · et istę sanctę reliquiae ˙

375*

a korr. (?)

capitulum I

Posteaquam proximo apud confluentes nos inuicem mutua indulgentia annuente deo communi fidelium nostrorum consilio reconciliauimus · et sacramento de obseruanda inter nos pace et de pręstando alterutrum adiutorio nos confirmauimus .' et capitula a communibus fidelibus nostris dictata · et nobis relecta nos obseruaturos promisimus · et publice communibus fidelibus nostris adnuntiauimus .' uobis unice et karissime frater reputare non uolo ˙ ut illa quę inuicem nobis promissimus · actenus erga me obseruata non habeatis · nec spero ut uos aut aliquis alius mihi reputare possit aut uelit · ut similiter erga uos illa obseruata non habeam ˙ Quodsi quis fecerit .' paratus sum inde uobis certam rationem reddere · et dignam facere satisfactionem · Et si aliquis mihi reputare uoluerit quod quantum ex me est illa quae debeo nepoti nostro lothario obseruata non habeam .' similiter paratus sum certam reddere rationem · et congruam facere satisfactionem · Qualiter autem ea quę mihi promisit ille erga me obseruata habeat .' non solum ego · sed et plures alii sciunt ˙

II

Sed et sicut nobis tunc ibi conuenit · ut tempore statuto ad locum condictum cum primoribus regnorum nostrorum conueniremus · ut ibi quaeque in regnis nostris emendatione digna et necessaria erant · et in sancta dei ecclesia · et in nostro ac populi saluamento tractaremus .' et nos erga fideles nostros · et fideles nostri erga nos emendaremus · et obseruanda de cetero statueremus · et semel et secundo ad hęc exsequenda paratus fui · et ad hoc etiam nunc conueni sicut sepe mihi per communes fideles nostros mandastis ˙

III

Pro quibus autem causis cum praefato nepote nostro antea loqui non uolui quam uobiscum inde acciperem consilium .' quędam uolo hic designare · quaedam uero postea congruo loco et conuenienti modo uobis innotescere ˙

IIII

Quando altera uice pro his quę dixi tractandis ad tusiacum ueni · adportauit mihi [fol. 88v] et episcopis regni nostri boso ex parte domni apostolici epistolas quasdam nepoti nostro et episcopis regni sui mittendas quas illis secundum mandatum domni papę transmisimus · Quasdam autem nobis legendas et obseruandas · quarum et hic textum habemus · In quibus inuenimus nos increpatos · cur fornicarios in regno nostro immorari permitteremus · Et non solum ipsam feminam · sed et omnibus facientibus facinori eius · a corpore et sanguine domini excommunicatos usque dum ipsa mulier ad uirum suum rediret ˙ Et scimus sicut sanctus dicit376* gregorius377* · quoniam si quis378* resecanda379* si potest non corrigit · ipse illa committat380* ˙ Nos autem audimus praedictam feminam in regno nepotis nostri commorari ˙ Et hanc sententiam postea non audiuimus inmutatam · et qui grauamur nostris · timemus alienis etiam communicare peccatis · communicando excommunicatis ˙

376*

gek. dic

377*

auf dem Rand in farbiger Tinte, durch Feuchtigkeit beeinträchtigt, der Vermerk: Rq

378*

s von anderer Hand ergänzt

379*

korr. aus reseca[†]da

380*

korr. aus committ[†]t

V

Filiam nostram iudith uiduam secundum leges diuinas et mundanas sub tuitione ecclesiastica et regio mundeburde constitutam .' balduuuinus sibi furatus · est · in uxorem · quem post legale iudicium .' episcopi regni nostri excommunicauerunt381* secundum sacros canones et diffinitionem sancti gregorii papę · qui dicit ˙ Si quis uiduam furatus fuerit in uxorem et consentientes ei .' anathema sint ˙ Quę et uerbis et litteris nos et episcopi regni nostri · nepoti nostro lothario innotuimus · Nos etiam sicut scitis consilio et consensu fidelium nostrorum communiter confirmauimus .' ut nemo nostrum huiusmodi hominem in regno suo recipiat · neque immorari permittat · sed ad rectam rationem reddendam et ad poenitentiam agendam sicut statutum · est · illum redire cogat · Qualiter autem nepos noster lotharius non solum erga nos et consanguinitatem nostram · uerum et contra deum et sacram auctoritatem et communem christianitatem inde egerit · spero quia uos non latet · quod · est · plurimis cognitum · Et sanctus paulus per quem locutus · est · christus dicit · Non solum qui faciunt sed qui consentiunt facientibus digni sunt morte ˙

381*

gek. excomunicauer

VI

Nota · est · uobis causa de uxore nepotis nostri lotharii · unde a nobis et ab episcopis regni nostri · sed et ab aliis episcopis praesentibus nobis consilium quaesiuit et audiuit .' sed382* secundum illum consilium exinde non fecit · Scimus etiam quia et ad domnum apostolicum pro hoc transmisit · et ab illo epistolas exinde recepit ˙ Negare quoque non uolumus383* non scire quid domnus apostolicus384* · et illi et quibusdam episcopis inde mandauit ˙ Et scimus quod negare non possumus nec uolumus quoniam non debemus · quia domni apostolici commendatio385* ab euangelica ueritate et apostolica · atque canonica auctoritate in nullo discordat · et secundum mandatum illius de hoc facto exsecutum non audiuimus nec uidemus ˙ Illa etiam sancta et prima in toto orbe terrarum sedes per diuinum paulum cęlestem scilicet tubam · qui ad tertium caelum et ad paradysum raptus .' hoc ab ipso domino didicit · nobis et omnibus christianis semper in omni mundo clamat · Cum huiusmodi nec cibum sumere ˙ Et per beatum iohannem ˙ [fol. 89r] apostolum386* qui de aeterno et uiuo christi pectoris fonte in cena quando sacramenta in redemptionis nostrę sunt cęlebritata387* et tradita super eo recumbens hausit quod redemptis omnibus propinauit manifestissime sedes apostolica interdicit · huiusmodi hominem non debere quenquam in domum suam recipere nec aue ei dicere · quia qui dicit ei aue communicat operibus eius malignis · Et per beatum gregorium papam · in omeliis ezechielis dicit · quia sicut ille qui fide a deo recedit apostata est · ita et ille qui a deo recedit opere · sine dubio apostata est · quoniam sicut dicit apostolus fides sine operibus mortua est · Et388* item sicut alibi dicit apostolus · sunt qui confitentur se nosse deum factis autem negant · et ipse dominus dicit de semel et de secundo ac tertio legaliter †† commonito389* · et non correcto ut sit nobis sicut gentilis et publicis criminibus implicatus cum quo et apostolica et canonica auctoritas nec cibum sumere ut premisimus nobis concedit ·

382*

d von anderer Hand ergänzt

mus korr. (?)

t korr. (?)

c korr. (?)

Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.

387*

a² korr. (?)

388*

E korr. (?)

389*

o² korr. (?)

VII

Propterea unice et frater carissime et nobismetipsis accipite390* et mihi consilium date · et ipsi nepoti nostro sue salutis et honoris date consilium et prestate auxilium · quia et ego ad hoc quantum mihi dominus scire et posse391* donauerit sum paratus simul uobiscum agere si uoluerit ipse recipere ·

390*

korr. aus accip[†]te

391*

p korr. (?)

VIII

Quod autem consilium ego cum episcopis et ceteris fidelibus nostris sollicitus et pro nostra communi uestra scilicet et mea · sed et pro ipsius nepotis nostri salute et honore et pro communium fidelium nostrorum indemnitate et saluatione nunc proxime et in synodo et in placito nostro accepi .' uobis cui nullum bonum negare · sed omne bonum meum participare debeo392* dico si placet · Et si ita uobis bene uisum fuerit accipiamus illud communiter et si melius nobis per rationem et auctoritatem diuinam et humanam nostrę saluationi et christianitati393* congruentem ostenderitis · paratus sum illud cum omni deuotione accipere et uobiscum deo cooperante et communium fidelium nostrorum consilio et auxilio adminiculante libentissime sequi et exsequi ·

392*

korr. aus debet

393*

a¹ korr. (?)

VIIII

Quia scriptum est dicente bono rege qui tamen deliquit394* ut homo et recognouit395* se ut felix ex uoluntate mea confitebor396* illi · profiteatur idem nepos noster coram uobis et coram episcopis qui uobiscum fuerint et remandet nobis per uos et per illos quia uult secundum apostolici et episcopale immo397* diuinum consilium398* ad placitum conuenire cum episcopis et fidelibus atque amicis dei et nostris399* ac suis · quoniam hęc causa generalis est omnibus christianis · et aut ostendere quia secundum legem diuinam et humanam400* christianis congruam hoc factum de uxore sua habeat exsecutum · aut secundum dei consilium et legem christiano regi conuenientem hoc et illa duo quę premisimus emendare uelit et debeat ˙ paratus sum cum tali caritate et honorabilitate illum recipere · sicut christianus rex christianum regem401* et sicut diligens patruus dilectum nepotem debet recipere · et in illius amicitia ad illius saluationem et honorem si ita fecerit permanere · et constituatur tempus congruum et locus oportunus quando simul pacifice conueniamus et hanc causam sicut de uobis ipsis [fol. 89v] quia sicut scriptura dicit · Os nostrum et caro nostra · est · ad communionem nostram et fidelium nostrorum saluationem et honorem diffiniamus ne qui fidelibus nostris et omnibus christianis in bono exemplum402* esse · debemus · perditionis exemplum donemus · et qui malorum correctores esse · debemus .' Caput malorum quod absit fiamus · Sed et ea quę ut supra diximus apud confluentes promisimus nos tractaturos et obseruanda constituturos tractemus403* et statuamus et qui undique propter peccata nostra et malum discordię quod in regnis nostris manet percutimur placato deo misericordię illius solatium consequi mereamur ˙ Et non sit nepoti nostro hoc agere in mente sua durum · quia scriptum · est · qui mentis est · durę corruet in malum ˙ Sed timeat deum et conpescat istud scandalum quod tam grande in ista christianitate sine ulla necessitate · est · generatum et propagatum cum per rationem et auctoritatem potuisset ad debitum effectum perduci quod multis hominibus uidetur sine plena ratione et auctoritate debita exsecutum · et quia scriptum est · beatus homo qui semper · est · pauidus et dominus dicit diligentes me diligo · pro amore et timore dei honoret se et suam christianitatem et suum nomen regium et exuat se et nos omnes ab ista calumnia quę illum sequitur et per illum ac propter illum nos propinquos illius et honoret inde deum · sciens dominum dicere honorantes me honorabo et eos qui contempnunt me erunt ignobiles ·

394*

von anderer Hand korr. aus deliq[†]

395*

gek. recognou, korr. aus reg

396*

korr. aus confi[†]ebor

397*

korr. aus [†]mo

398*

diuinum consilium korr. aus [†]

399*

s² von anderer Hand ergänzt

400*

korr. aus n

401*

sicut christianus rex christianum regem korr. aus [†]

402*

um korr. (?)

403*

korr. aus tract[†]mus

X

Et si ita uoluerit faciat quod iudicauerit faciendum ego in uestra amicitia et debita fraternitate persistere404* et omni debito obsequio illam promereri cupiens qui non quęro quę sunt illius sed illum · si eum salvbriter405* habere non possum me deo pro illius amicitia tollere nolo · nec ad malum alicui pręstare auxilium uolo · quia legimus in scriptura dominum dixisse cuidam regi · Impio prebes auxilium · et his qui oderunt me amicitia iungeris .' idcirco iram quidem domini mereberis406* · et sicut ibidem in reliquo scriptum est · Et item legimus quia de quacumque impietate quiscumque impius conuersus fuerit et ex corde se conuerti uelle dixerit iam non inter impios conputatur et a piis pie recipi debet et salubriter potest dicente407* scriptura ˙ Uerte imipos408* [!] et non erunt · non quia non erunt in essentia · sed non erunt in impietatis culpa409* · Haec autem diximus · non ut nepotem nostrum in numero impiorum conputari cupiamus · quem piorum numero sociari a domino exoptamus ·

404*

korr. aus persisteri

405*

korr. aus sal[†]briter

406*

von anderer Hand korr. aus merebaris

407*

korr. aus dicentes

408*

o korr. (?)

409*

korr. aus culpo

ADNUNTIATIO DOMNI HLUDOUUICI ·

[BK 243 Abschnitt B c. 1]

Sicut scitis qui ibi adfuistis quando proxime410* apud confluentes nos adiuuante deo coniunximus411* · et capitula412* a nobis et a fidelibus nostris obseruanda statuimus conuenit nobis413* ut congruo tempore414* et oportuno loco iterum simus conueniremus et cum dei adiutorio et fidelium nostrorum consilio quę in statu sanctae ecclesiae et in nobis et in regis [!] nostris atque in nostris fidelibus emendanda erant emendaremus · et ut emendanda de cetero obseruentur statueremus · et ad hęc agenda iam per tres uices et tempus et locum [fol. 90r] diximus · sed aut mihi aut fratri meo aut communi nepoti nostro tales causę acciderunt415* pro quibus hoc quod diximus implere non potuimus ˙

korr. aus [†]xime

n² ergänzt

c korr. (?)

statuimus conuenit nobis korr. aus statuim[†]

414*

gek. tempr

415*

gek. accidert

II

Interea peruenit ad me quia meus frater et communis nepos noster ita inter se non erant sicut tunc fuerunt quando nos simul coniunximus · et ideo ad hoc ueni416* ut inter eos priuatus mediator existerem · et ipsi sic inter se sint sicut per rectum · esse · debent · Unde frater noster per me et per episcopos nostros ac per episcopos nepotis nostri ˙ et scripto et uerbo tales causas nepoti nostro mandauit · pro quibus illi sic priuatus non erat sicut antea fuerat quia si ita se emendare uellet sicut ei mandabat uoluntarie417* illi erat sicut diligens patruus dilecto nepoti et christianus rex christiano regi esse · per rectum debet · De quibus causis nos et episcopi qui nobiscum fuerunt ex parte nepotis nostri ˙ fratri nostro et episcopis qui cum eo erant tale responsum reddidimus · quia illas causas quas ei reputabat paratus erat aut emendare aut418* de illis certam419* reddere rationem et dignam facere satisfactionem · Quod responsum frater noster et episcopi libenter receperunt420* · et deo gratias · sunt ita modo frater et nepos421* noster sicut per rectum esse debent ·

416*

korr. aus uenit

417*

korr. aus uoluntari[†]

418*

korr. aus a[†]

419*

von anderer Hand korr. aus cartam

420*

gek. recepert

421*

korr. aus no†

III

Et uolumus ut sicut nobis conuenit ut inter nos fideles missi discurrant · et quę in uniuscuiusque nostrum regno emendanda sunt et alter alteri innotuerit emendent · et casę422* dei et sacerdotes ac serui dei legem et honorem debitum habeant · et unusquisque fidelium nostrorum in regnis nostris cuiuscumque nostrum sit homo legem et iustitiam et in se et in suis proprietatibus et in suis honoribus habeat sicut tempore423* antecessorum nostrorum habuerunt ˙ et sicut inter nos iam conuenit et in illis424* capitulis · est · constitutum quę antecessores nostri reges constituerunt ˙ et sicut nos apud marsnam firmauimus et sicut nunc proxime apud confluentes statuimus donec adiuuante deo congruo tempore425* et oportuno loco · Iterum simul conueniamus · et una cum omnium fidelium nostrorum consilio quę perfecta non fuerint pacifice tractemus atque perficiamus426* ·

korr. aus case

gek. tepr

l¹ korr. (?)

gek. tepr

Hier endet der Text, die restlichen acht Zeilen der Seite ließ der Schreiber frei.

[fol. 105r] [16]

VIIII

De honore et cultu ecclesiarum ˙

X

De honore episcoporum · et ueneratione seruorum dei ˙

XI

De iustitiis

XII

Ut cautela fiat erga eos qui causa iuuentutis aut insipientię in aliquo fallunt · siue contempnunt admonitionem episcoporum .' ne subito aut incaute dampnentur anathemate ˙

XIII

De his qui contra regiam potestatem contumaces esse moliuntur ˙

XIIII

De praecariis

XV

De hospitalibus ˙

XVI

De rapacibus ˙

XVII

Ut episcopis tempus congruum obseruetur ad ministerium suum peragendum ˙

XVIII

Ut clerici arma militaria non contingant ˙

XVIIII

Ut missi dirigantur · qui inquirant si praecepta a nobis de rebus ecclesiarum ad proprium sint facta ˙

XX

D heresi symoniaca ˙

XXI

Ut a nullo sedes episcopalis proprio infirmante episcopo usurpetur

XXII

Ut canonici infra dormitorium dormiant

XXIII

Ut monachi ad palatium non ueniant · nisi causa oboedientię · exceptis abbatibus

XXIIII

Ut laici decimas de ecclesiis non contingant ˙

XXV

De sanctimonialibus contra auctoritatem nuptis ˙

XXVI

De sponsis aliorum ˙

XXVII

De sepulturis infra ecclesias427*

427*

von anderer Hand korr. aus ecclesiis

capitulum I

[BK 258b c. 1]

Regnante in sempiternum domino deo uniuersorum .' anno regni gloriosi karoli filii ludoici religiosissimi augusti XIII · indictione prima .' episcopis [fol. 105v] iuxta canonum synodum celebrare428* uolentibus annuit idem rex karolus · eosque apud urbem suessionum in monasterio sancti medardi et sebastiani · X kalendas429* maias430* conuenire praecepit · Ubi posthabitis sęcularibus curis .' ipse quoque rex adesse dignatus · est · ut non solum deuotione ecclesiae se filium esse ostenderet .' uerum etiam sicubi opus esset protectorem regia potestate monstraret ˙ Cum itaque praesules diuersarum ecclesiarum pio rege multa humiliter et prudenter proponente tractassent potius quaedam431* quam432* diffinissent433* .' VI kalendas434* maias435* synodo praesidentibus .' hincmaro remorum · uuenilone senonum · amalrico turonum metropolitanis episcopis .' idem remorum metropolitanus episcopus uenerabilis hincmarus · ostendit non paucos a decessore suo ebbone postquam canonice depositus fuisset · nec uere canonice restitutus · inrationabiliter ordinatos · iam rex absque ulla ambitione synodum solus ingressus · simpliciter cum episcopis residebat ˙ Seriae igitur depositionis memorati ebbonis plenissime prolata ˙ multis metropolitanis pluribusque436* aliis episcopis qui auctores fuerunt437* recitatis · restitutionis autem illius paucis · admodum et aliarum regionum praesulibus nominatim expressis .' claruit praefatum ebbonem episcopale officium illicite repetisse · quosque gradibus ecclesiasticis aestimatus fuerit promouisse · dampnationi potius obnoxios effecisse ˙ Hincmarum autem successorem eius · canonicis sanctionibus caute ac subtiliter obseruatis ad sedem accessisse · et praeter decreta maiorum in hac parte nihil omnino moliri ˙

428*

celebrare von anderer Hand ergänzt

429*

gek. kl

430*

gek. mai

431*

von anderer Hand korr. aus quam

432*

quam von anderer Hand ergänzt

433*

korr. aus definissent

434*

gek. kl

435*

gek. mai

436*

que von anderer Hand ergänzt

437*

gek. fuer

II

[BK 258b c. 2]

Postmodum uenerabilis uuenilonis senonicę urbis metropolitani episcopi suffraganeus neruennensis ecclesię nomine herimannus pro suis excessibus uariis · a sanctis praesulibus acriter increpatus · est · quod prius frequenter correptus · ordini sacratissimo perseuerantiam leuitatum adhuc Iniuriam438* faceret · et in praesentia principis infirmitatem pastoris nequaquam fastidientis · iniunctum · est · metropolitano eius ut adiunctis secum aliquot episcopis ad oppidum neruennense accederet · et omnia ibi negotia ecclesiastica sapienter conponeret ˙ Ipsum uero coepiscopum suum herimannum apud urbem senonum secum haberet · donec abstinentia conpetenti assuetum episcopali grauitate instructum · apostolicis moribus informatum · clerus et populus eum ad sedem propriam utiliter fauente dei gratia reuocaret ˙

438*

korr. aus iniuriam

III

[BK 258b c. 3]

De burghardo etiam qui carnutum439* ecclesiam tenebat statutum · est .' ut aut se idoneum assumendo episcopalem gradum admonitu uuenilonis metropolitani episcopi ostenderet · aut certe pronam in se clementiam cognoscens cederet principis · in utroque dei iudicium [fol. 106r] experturus ˙ Igitur sequenti die causa illius ad medium deducta .' uenerabiles episcopi remorum metropolitanus hincmarus · hlugdunensium pardulus · aurelianorum eius seorsum eum admonere praecepti sunt · ut non absque discrimine ualeret officium se posse aggredi fateretur · aut si non posset propter dei timorem impossibilitatem ingenue confiteretur · parte cleri quae praesens erat ac laicorum · bonum ei testimonium perhibente · memoratis praesulibus suadentibus ad concilium intromissus · tanti quidem gradu se dignum ˙ esse · profiteri arrogantiae asseruit · esse · non ueritatis ˙ Si quis uero crimen aliquod sibi uellet obicere .' ad id purgandum se paratum · esse · firmauit ˙ Nullo qui id conaretur existente .' decreuit sancta synodus ne diu carnutum sedes uacaret · sed directis illuc secundum uoluntatem metropolitani episcopi · uenerabilis440* uuenilonis qui electioni praefati burghardi recognoscerent et441* ipsi referrent .' optantibus canonice ordinaretur episcopus ˙

439*

korr. aus carn[†]tum

440*

uenerabilis von anderer Hand ergänzt

441*

korr. aus [†]

IIII

[BK 258b c. 4]

Preterea cenomannicae urbis aldricus episcopus paralysi dissolutus .' epistolam direxit causam suae absentię insinuans · petensque ut maxime sibi adhuc uiuenti et quandocumque defuncto sacris praecibus opitularentur ˙ Quod exuberantes caritate se facturos omnes promiserunt442* ˙ et metropolitano illius turonicę urbis uenerabili episcopo amalrico · ut ad eandem urbem accederet iniunxerunt443* · et quaecumque essent eidem ecclesię proficua · ut strenue exsequeretur unanimiter praeceperunt ˙

442*

gek. pmiser

443*

gek. iniunxer

V

[BK 258b c. 5]

Ante hoc tempus uenerandi concilii optinente pippino pippini regis filii · hludoici piissimi augusti filio aquitaniam etiam consentiente auunculo eius glorioso rege karolo · cui eadem prouintia in partem obtigerat .' ecclesiastica disciplina et militari soluta · eadem regio a suis indigenis ualde uastata est · et multi illic inpune444* illicita perpetrarunt445* ˙ Tandem aliquando respiciente deo populum suum .' Idem446* pippinus a suis contemptus et desertus atque in potestatem auunculi sui karoli redactus · consilio reuerentissimorum pontificum et procerum · attonsus · et in habitu monachico ad monasterium sancti medardi custodiendus et docendus deductus .' ibi quidam duo monachi habitu propositi sui uix credibiliter transgressores · ardentes inmodica cupiditate · eundem pippinum abducere conati sunt et pacem christiani populi dissipare ˙ Quos praesentibus diuersorum coenobiorum religiosis abbatibus et causam subtiliter iuxta regulam beati benedicti examinantibus .' concors congregatio sancti medardi a sua unanimitate pręcidit · attestata se ab horum crimine longe absistere · quod usitatas culpas iam inde ab initio huius religionis monachorum omnium praeter dumtaxat eutychis et aliorum hereticorum [fol. 106v] facile superaret · eiectos iussu uenerabilis hrothadi suessionum episcopi · ad synodi audientiam archidiaconus deduxit447* · et partim confessi · partim conuicti conspirationis malum perpetrasse .' canonum seueritate depositi sunt · presbiteri quippe erant · et separatim in monasteria sui ordinis longe distantia relegati · ut deinceps · nemo tale quid committere auderet · nisi qui similia perpeti non timeret ˙

p korr. (?)

gek. ppetrart

gek. Ide

gek. dedux

VI

[BK 258b c. 6]

Ut in ciuitatibus et monasteriis utriusque sexus et ordinis .' dei cultus quam proxime fieri posset instauraretur · statuit sancta synodus · annuente pio principe · ut idonei legati dirigerentur · qui singulorum locorum statum sollertissime perscrutarentur · et quę ipsi per se non ualerent corrigere · iudicio proxime futuri concilii et potestati regiae reualerent ˙

VII

[BK 258b c. 7]

Decreuerunt448* praeterea sancti pontifices · ut ecclesię quę olim indulgentia religiosorum principum uel aliorum fidelium deuotione inmunitatem meruissent .' ea in perpetuum perfrui sinerentur ˙

448*

gek. Decreuer

VIII

[BK 258b c. 8]

Et ut ex possessionibus quę ecclesiasticę certis indiciis conprobantur · nec plenę propter uarias necessitates possunt restitui .' saltem nonae ac decimę tribuantur ˙

VIIII

[BK 258b c. 9]

Et ut in locis sacratis · diebus dominicis uel aliis sollempnitatibus iudicia publica · non exerceantur ˙ Neque enim fas · est · ibi reos puniri · ubi respectu diuinę reuerentię · misericordiam consensu fidelium consecuntur ˙

X

[BK 258b c. 10]

Illud quoque cunctis uolentibus confirmatum · est · ut qui disciplina ecclesiastica noxii siue ingenui siue serui coercentur · nulli audeant eos tueri · et uindictam eorum in quoslibet ad potestatem episcoporum pertinentium retorquere ˙ Quodsi qui deinceps praesumpserint .' et excommunicationem ecclesiasticam · et motum indignationis regię perpessuros ˙

XI

[BK 258b c. 11]

Optentum · est · etiam a deuotissimo principe · ut incesti quilibet · alii perditi examen episcoporum refugientes · per iudices publicos ad eorum praesentiam deducantur .' ne alterius illecebram peccandi nutriat impunitas uitiorum ˙

XII

[BK 258b c. 12]

Postremo quod a quibusdam conseruabatur praefixum · est · generaliter ab omnibus custodiendum · ne ullae res ecclesiasticę absque regis coniventia449* commutentur ˙

449*

von anderer Hand korr. aus conibentia

[fol. 110v] [19]

[BK 272 Prolog]

In nomine sanctae et indiuiduę trinitatis · karolus gratia dei rex · et episcopi · abbates quoque et comites · ac ceteri in christo renati fideles qui ex diuersi prouintiis super fluuium sequanam in locum qui pistis dicitur · ubi exigentibus peccatis nostris aliquandiu sedes fuit nortmannorum conuenimus anno incarnationis dominicę DCCCLXIII · Anno uero XXIII regni domni nostri karoli regis gloriosi · indictione · X ·

CAPITULUM · I ·

[BK 272 c. 1]

Reges et episcopi qui ante nos fuerunt450* ducti amore et timore diuino · cum ceterorum fidelium dei consilio atque consensu plura statuerunt451* capitula · prouidentes qualiter sancta ecclesia statum debitum et honorem · et regni habitatores in omni statu et ordine haberent legem atque iustitiam ˙ Nos etiam pro qualitate rerum et oportunitate452* temporum quaedam huic causę conuenientia capitula superaddidimus ˙ Sed diabolo satagente superuenientibus perturbationibus tam a paganis quam a nominetenus christianis miserabiliter excitatis .' incoepta bona defecerunt453* · Et in tantum in hoc regno mala horribilia increuerunt454* · ut in nobis uideamus et sentiamus conpletum · quod olim · est · per prophetam praedictum · Terram uestram in conspectu uestro alieni deuorant · et erit sicut in uastitate hostili · et peruenit gladius usque ad animam · quoniam alieni insurrexerunt455* in nos [fol. 111r] et fortes quaesierunt456* animas nostras · et non proposuerunt457* deum ante conspectum suum · Contra quos defensionem458* parauimus · sed defensionis auxilio sicut necesse fuerat hactenus adiuti non sumus · Unde conpellente cordis dolore nobis · est · exclamandum · quod rex bonus obsidionis angustia tribulatus exclamauit dicens459* Dies tribulationis et blasphemię dies iste · Uenerunt460* filiae usque ad partum · et uires non habet parturiens ˙ haec omnia uidimus · sensimus · et dolemus · quia cum hostes inruerunt461* · defensores nostri praeparati sunt · sed ad praeparata non conualuerunt462* · quia illum sanctum spiritum qui requieuit super adiutorem in oportunitatibus in tribulatione christum dominum nostrum · et quem per impositionem manus episcopalis in consignatione accepimus contristatum malignis operibus a nobis effugauimus · spiritum scilicet consilii et fortitudinis ˙ Quem quia ita ut nobis necesse fuerat non habemus .' ideo contra inimicos nostros stare uiriliter et uincere fortiter non ualemus · quae utraque sibi necessario sunt coniuncta · Quia neque uirtus sine consilio .' nec consilium sine uirtute utilis esse potest ˙ Quid igitur prosunt qui per consilium praeparantur · dum ad proelium fortitudine non procedunt ? Filię quippe usque ad partum ueniunt .' quando apta consilia usque ad desiderium efficiendi operis procedunt · Sed uirtutem non habet parturiens .' quia dum infirmus quisque consilia concipit · hęc ad utilitatem aliquantum per partum operis non producit · Uidemusque impletum quod ad nos · est · ante praedictum populo contra uoluntatem suam facienti · Anathema in medio tui · non poteris stare coram inimicis tuis ˙ Quo contra placatus placentibus sibi dixit463* ˙ Nullus stabit contra uos ˙ Sed et ideo terram nostram in conspectu nostro alieni deuorant .' quoniam alienos a deo diabolos · effugata gratia sancti spiritus in animas nostras recepimus · Ideo terra nostra deserta · est · sicut in uastatione hostili .' quia flores et fructus fidei · spei · et caritatis · et humilitatis · et castitatis · et sobrietatis · ac ceterarum uirtutum ab ara cordis nostri deuastabimus · et pro illis spinas uitiorum et urticas peccatorum · et cicutas uanitatis in nobis ipsis etiam laborantes ut inique agamus non increscere · sed et incrementare cum studio fecimus · Ideo habitatores terrę occisi et fugati sunt · quia nos ipsos peccati gladio occidimus · et omnia bona quae nobis dominus siue in intellectu naturali siue in doctrina seu in diuitiis siue in honoribus siue in familiaritatibus quas nobis contulit apud nobis potentiores ad carnis uoluntatem conuertimus464* · et nos et omnia quae nobis dominus dedit ab illius uoluntate pro qua nobis faciendi illa donauit auertimus ˙ Quod unusquisque potest in seipso recognoscere · si etiam de singulis membris suis cogitat · quid fecit et quid facit · quod deus ad operandam salutem suam donauit · Et sicut de membris corporis inueniet apud seipsum ˙ ita de membris animę poterit inuenire quae per spiritalia uitia dispergit atque disperdit ˙ Et spiritales in se uirtutes a deo sibi conlatas · aut effugat · aut conculcat · ideo ecclesiae [fol. 111v] et uillę incensę sunt · quia ignis aut auaritię et rapacitatis atque inuidię · et adulteriorum ac ceterarum inmunditiarum non solum per naturalem sexum .' sed etiam per eum sexum qui · est · contra naturam · sine poenitentia et sine resipiscentia in nobis exarsit et ardet · Et quoniam illum spiritum qui super humilem et quietum et sermones suos trementem requiescit .' per superbiam et inoboedientiam ac praesumptionem a nobis expulimus .' ideo sanctorum ac protectorum nostrorum corpora de sepulchris suae requietionis effossa sunt ˙ Et quia nos spiritui maligno iusta dei permissione potestatem habentem et super nos ascendenti non resistimus ut fugiat a nobis .' idcirco serui et ancillę dei de locis suis expulsi sunt · et nos de quiete caelestis paradysi465* et de consortio cęlestis ecclesię · id · est · angelorum sanctorum eiecti sumus .' nisi per dignos poenitentię fructus ad haec unde cecidimus redeamus ˙ Et quia nos tales efficimus de qualibus dominus per prophetam dixit466* · causa uiduę non · ingreditur ad eos · quasi apud nos · est · facta uenalis iustitia · ut ad eam nemo possit peruenire · nisi uiam ei apperuerint munera ˙ Ideo uota fidelium et pretia peccatorum quae sacris locis conlata fuerunt467* · propter peccata nostra de hoc regno sunt poenitus exportata · Et uendentibus iustitiam et ueritatem · et in his scilicet ipsum christum qui est nobis a deo factus iustitia · et qui dixit ego sum ueritas · nisi digne poenituerint cum iuda traditore christi aeterna expectant incendia ˙ Et quia sanguis sanguinem tetigit · id est culpę culpis468* adiunctae sunt · Et sicut scriptum est · Adulterium et homicidium et mendacium · et furtum · et periurium inundauerunt · et iniquitates nostrae supergressae sunt capita nostra .' ideo nobiles nostri et de episcopali ordine · et de aliis ordinibus interierunt · et capti cum maximo detrimento et regni et ecclesiae sunt aut redempti aut interempti ˙ Et469* quia nos per peccata nostra a terra uiuentium peregrinati sumus .' idcirco sicut scriptum est · propheta et sacerdos ierunt in terram quam ignorabant ˙ Et post haec omnia pius pater cuius multis miserationibus non sumus consumpti quoniam non defecerunt miserationes eius .' materna pietate nos flagellat et expectat ut ipsa uexatio donec intellectum auditui nostro qui illa credere noluimus quae per scripturas nobis se inlaturum promisit si illius uoluntatem non faceremus ˙ Et ostendit nobis in exterioribus uastationibus quae de interioribus depopulationibus intelligere debeamus ˙ Et intellecta ad illum redeamus · qui iterum nobis in scriptura multipliciter promisit ˙ Inter quae ueraciter sic ueritas dixit ˙ Reuertimini ad me et ego reuertar ad uos ˙ Et quare moriemini in peccatis uestris ? Et quia non credidimus promittenti .' credamus tandem aliquando uel iuranti ˙ Uiuo ego inquit [fol. 112r] dicit dominus · nolo mortem peccatoris · sed ut conuertatur et uiuat ˙ Et nisi conuersi fuerimus sicut iam uidemus gladium suum uibrabit · arcum suum id est uindictam tetendit et parauit ad exercendam duriorem uindictam · sicut item de reprobis scriptum est ˙ Ignis · sulphur · et spiritus procellarum pars calicis eorum ˙ Et hoc quod uidemus et sentimus pars est uindictę · quia maiora et plura et grauiora uenient super nos nisi fuerimus conuersi · ut scriptum est Pugnabit pro eo orbis terrarum contra insensatos ˙ Unde sicut dicit apostolus · sicut exhibuimus membra nostra arma iniquitatis peccato ad seruiendum inmunditiae et iniquitati .' ita exhibeamus membra nostra seruire iustitiae in sanctificationem ˙ quia stipendia id470* est retributio peccati .' mors ˙ Gratia autem dei pro bonis operibus · ipsa donata · est · uita aeterna ˙ Et sicut quando solemus de istis frequentibus itineribus reuerti ad mansiones nostras · detonsi et delauati cum drappis et calciamentis depannatis · et tunc nos reficimus et reparamus .' ita uel nunc reparemus nos per cor contritum et humiliatum · et per confessiones ex puro corde · et benignitatem mentis · et per concordiam cum dei uoluntate · quia per discordiam et regnum istud temporale inminutum et pene desertum .' et aeternum regnum perditum habemus ˙ Quia nec omnes reges esse possumus .' nec regem super nos a deo constitutum · qui sicut scriptum est imposuit homines super capita nostra · habere sustinemus ˙ Non adtendentes quia sicut dicit apostolus · non est potestas nisi a deo ˙ et qui potestati resistit .' dei ordinationi resistit · Quoniam deus qui essentialiter est rex regum et dominus dominantium participatione nominis et numinis dei id est potestatis suae uoluit et esse et uocari regem et dominum pro honore et uice sua regem esse in terris ˙ Et sicut archangelus qui nunc est diabolus cum suis sequacibus quia per humilitatis subiectionem conditori suo subditus · esse · noluit · et per qualitatem caritatis coangelis suis socius esse despexit · de caelo cecidit .' ita et illi qui potestati a deo constitutę propter deum et in deo subiecti esse nolunt · Et patres uel coaequales in regno habere non sufferunt471* · per quam debitam subiectionem · et parilem ęqualitatem · dei amici et angelorum consortes · esse · poterant · subiecti diabolo · et dei inimici constituuntur · Quapropter de diabolo scriptum · est · Ipse · est · rex472* super omnes473* filios superbię ˙ Et illius subiectis dominus apud quem non · est · uicissitudinis obumbratio · quandiu in ipso malo perseuerant semper .' in euangelio dicit474* ˙ Uos ex patre diabolo estis ˙ Non quia a diabolo sint facti · aut generati .' [fol. 112v] sed quia diabolum imitati ˙ Reparemus ergo nos per pęnitentiam et confessionem · et per elemosinas · unusquisque secundum possibilitatem suam · Et quantum quisque recognoscit se a deo caruisse475* per culpas .' tantum bibat conpunctionis suę lacrimas .' et tunc proficient in aqua476* ista quas facimus firmitates · si per bona opera restruxerimus · quas in nobis destruxerunt477* peccata uirtutum munitiones ˙ Quae et tunc proficient · si mala quae fecit quis prius prout potuerit emendauerit ˙ Aut rapta soluendo · aut per indulgentiam deprecando · atque mala cetera per dignam poenitentiam abolendo · et tunc proficient si inante custodierit · ne de illis se sordidet de quibus se emendauit · Quia scriptum est Lauamini · mundi estote · auferte malum cogitationum uestrarum ab oculis meis dicit478* dominus ˙ Quiescite agere peruerse · discite benefacere ˙ Quia qui se bonis operibus et lacrimis et orationibus a peccato mundat · et iterum grauia peccata perpetrat .' talis · est · ut sanctus petrus dicit479* · sicut porcus qui se lactat in luto · et sicut canis qui remanducat uomitum suum ˙ Et timere debet ne ipsas lacrimas in conspectu dei reddat inmundas per quas mundari potuit a peccatis ˙ Quę non dicimus ut si iterum aliquis ceciderit post confessionem in peccatum ut in peccatis quasi desperatus iaceat .' sed ut a peccatis quantum potest se caueat · et si fragilitate ceciderit ˙ Quia scriptum · est · Numquid qui cadit non adiciet ut resurgat ? Dicat ˙ Nunc coepi · et per inmutationem dexterę excelsi · semper per poenitentiam resurgat ˙ Ne illum ultimus dies in peccatis inueniat · et sine fine perditus fiat ˙

450*

gek. fuer

451*

gek. statuer

452*

korr. aus oportunitatem

gek. defecer

gek. increuer

gek. insurrexer

gek. quaesier

gek. pposuer

i ergänzt

gek. dics

gek. Uener

gek. inruer

gek. cualuer

gek. dix

ti korr. (?)

d korr. (?)

gek. dix

gek. fuer

lp korr. (?)

t korr. (?)

d korr. (?)

gek. suffer

rex von anderer Hand ergänzt

473*

Auf dem Rand von anderer Hand die Glosse: uel uniuersos.

gek. dic

c ergänzt

korr. aus aquas

gek. destruxer

gek. dic

gek. dic

capitulum II

[BK 272 c. 2]

Unde quia solent medici quando genera infirmitatum uel morbus in terram uenit .' generalem medicinam conficere unde omnes possint sanari ˙ Ita nunc communiter hanc medicinam cooperante et medicante domino statuimus ad recuperandam et conseruandam sanitatem nostram .' ne et in isto seculo grauius affligamur · et in futuro seculo quando de isto corpore exierimus .' aeternis tormentis cruciemur ˙ Id · est · ut unusquisque episcopus in sua parrochia · et missi in illorum missaticis · et comites in illorum comitatibus cum maximo studio et summa diligentia curam habeant · ut quicumque raptores et praedatores · ubi sunt cuiuscumque homines sint ad rationem deducantur ˙ Et secundum legem quae ibi mala facta habent emendent · aut soluant · secundum legale placitum · aut per indulgentiam sibi impetrent perdonari · Et episcopi secundum qualitatem et quantitatem peccatorum absque acceptione personarum rapacibus et his similibus uitiis nominatis et coniunctis poenitentiae leges iniungant inspecta discretione et qualitate prout cuique ad salutem uiderit expedire ˙ Atque specialiter exsequenda quędam de pluribus capitulis praedecessorum regum et synodalium hic ponere480* dignum [fol. 113r] duximus · Commonentes episcopos · missos et comites .' ut illa capitula quae inde ante hos annos in unum collecta fuerunt481* · et in carisiaco episcopis et missis nostris per uniuersum regnum nostrum ad exequendum donauimus · Sed et illa quae consensu fidelium nostrorum fieri iussimus quando cum fratre nostro hlothario glorioso imperatore apud ualentianas locuti fuimus · et fidelibus nostris denuntiari et obseruare praecepimus .' ad praesentiam reducant · et illa relegant ˙ Et quia haec pauca hic breuitatis causa subscripsimus .' in talibus rebus quę eis aduenerint ad emendandum ˙ Et hic inde cap[.....]482* non inuenerint · per illa et per alia capitula regia et synodalia quę emendanda sunt · et emendanda peruiderint .' emendare procurent · Si uero et iuxta diabolicam calliditatem · et secundum humanam fragilitatem noua quęcumque acciderint · quia noua morborum genera · noua quaerunt483* medicamentorum experimenta .' morem sequentes praedecessorum nostrorum sancti spiritus gratia484* illustrati contra uenena diaboli ministrare curabimus · medicinalia antidota christi

480*

hic ponere korr. aus [†]

481*

gek. fuer

482*

cap[.....] von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

483*

gek. quaer

484*

korr. aus gratiam

Capitulum III

[BK 272 c. 3]

Communi placito constituimus · ut usque ad missam sancti remigii · id · est · kalendas485* octobris486* spatium habeant illi qui in istis temporibus istas depredationes et alia malefacta criminaliter et publice fecerunt487* .' ut inde apud deum et apud eos quibus mala fecerunt488* se pacificent ˙ Et quisquis hoc non fecerit bannum nostrum dupliciter conponat ˙ Scilicet et quia postquam illas rapinas et alia malafacta [!] in carisiaco · et postea apud confluentes cum dilecto fratre nostro hludouuico glorioso rege et nepote nostro hlothario forbanniuimus · et post istum bannum per consensum omnium factum · illa emendare sicut eis spatium dedimus noluerunt489* · et omnia quę commiserunt490* · legaliter conponere conpellantur · et per publicam poenitentiam secundum sacros canones · deo et ecclesię in quam peccauerunt491* satisfaciant ˙ Quibus si obędire noluerint .' aut per fideiussores ad praesentiam nostram perducantur · aut omnia quę in regno nostro habent492* in bannum mittantur · et episcopali auctoritate · a communi ecclesiastica · et omnium fidelium societate excludantur ˙

gek. kl

gek. octb

gek. fecer

gek. fecer

gek. noluer

gek. comiser

gek. peccauer

nt korr. (?)

Capitulum IIII

[BK 272 c. 4]

De honore autem ecclesiarum ac seruorum dei · et de rapinis atque aliis malis seu praesumptionibus ab ista die et in reliquum conpescendis .' capitula aui et patris493* nostri494* temporibus constituta · hic subiungere · et ut omnimodis495* obseruentur · ex banno nostro praecipere dignum et necessarium duximus ˙ Scriptum · est · enim in illis capitulis ˙ Si quis infra regnum rapinam fecerit · aut cuiquam nostro fideli eiusque homini aliquid ui abstulerit .' in triplo cui aliquid abstulerit legibus conponat · et insuper bannum nostrum · id · est · LX solidos nobis persoluat · Postmodum uero ante nos a comite adducatur · ut in bastonico · uel in alio carcere trusus · usque dum nobis placuerit poenas luat ˙ Nam si publice actum fuerit .' publicam inde agat poenitentiam · Quoniam raptores ut ait apostolus · nisi ueram egerint poenitentiam .' regnum dei non possidebunt496* ˙ Qui uero de rebus ecclesiarum aliquid abstulerint .' graui††us inde iudicentur · quia sacrarum rerum ablatio · sacrilegium · est · et sacrilegus uocatur qui ex eis aliquid abstulerit [fol. 113v] aut rapuerit ˙ Extorres namque a liminibus sanctae matris ecclesię tales personę usque ad satisfactionem ecclesiae quam lęserunt497* sunt habendę · atque firmiter denotandę ˙ Et item sanctus paulus per quem locutus · est · christus dicit498* Quia neque rapaces · neque homicidę · neque adulteri regnum dei possidebunt499* ˙ Et item ˙ Si quis fornicator aut adulter · aut rapax · aut homicida · est .' cum huiusmodi nec cibum sumere christi discipulo ˙ id · est · christiano licet ˙ ante satisfactionem · id · est · correctionem · ac emendationem · et dignam poenitentiam · Et sanctus iohannes500* apostolus · talem salutare aut in domum recipere uetat ˙ Et sacri canones spiritu sancto per eos dictati qui in cęlo cum deo regnant et in terris miraculis coruscant constituerunt501* dicentes · Si quis de potentibus clericum aut quemlibet pauperem502* aut religiosum expoliauerit · et mandauerit ad ipsum episcopus ut eum audiat et eis contempserit .' inuicem mox scripta percurrant per omnes prouincię episcopos quoscumque adire potuerint · ut excommunicatus habeatur · donec audiat et reddat aliena ˙ Et de rebus ac facultatibus ecclesiasticis · dicunt ˙ Si quis oblationes ecclesię extra ecclesiam accipere uel dare uoluerit · †††††††††† praeter conscientiam episcopi · uel eius cui huiuscemodi officia commissa sunt nec cum eius uoluerit agere consilio .' anathema sit ˙ Et item in capitulis aui et patris nostri scriptum · est · De his qui in exercitu quoscumque secum ducunt · quod et nos infra patriam uolumus obseruare ˙ Deinceps omnibus denuntiare uolumus · ut unusquisque cognoscat omnes qui in suo obsequio sunt · siue sui sint siue alieni .' ut ille de eorum factis rationem se sciat redditurum · Ut quicquid in pace uiolanda deliquerint .' ad ipsius debeat periculum pertinere ˙ Ea scilicet conditione ut pacis uiolator · primum iuxta facinoris qualitatem · siue coram nobis · siue coram misso nostro dignas poenas persoluat · Et senior qui secum talem duxerit quem aut constringere noluit aut non potuit ut nostram iussionem seruaret · insuper in regno nostro praedas facere non timuerit pro illius neglegentia ˙ Sin autem eum de his non admonuerit · et postquam neglegentia contemptoris ad eius notitiam peruenerit et eum corrigere sicut decet neglexerit .' honore suo priuetur · Ut scilicet neuter illorum sine iusta uindicta remaneat · Nos autem episcopi · euangelica et apostolica · atque episcopali auctoritate · seniorem et regni quemlibet potentem si commonitus iuxta euangelicum praeceptum se suosque homines corrigere noluerit · et licet ipsa talia non faciet · tamen si sui uel in suo obsequio manentes talia fecerint · si eos non correxerit · et emendari quę faciunt non obtinuerit · eosque ad poenitentiam non perduxerit .' excommunicetur ipse secundum sacros canones · donec suos homines ad emendationem et poenitentiam reducat ˙ Quia melius iudicauimus illum excommunicari · per cuius fortiam sui talia faciunt · quam omnes illos qui nec deum timent nec episcopos · neque missos rei publicae propter eius fortiam reuerentur · et excommunicati ipsi non corriguntur · et alios suo morbo inficiunt · Quia dicente apostolo · non solum qui faciunt · sed qui consentiunt [fol. 114r] facientibus digni sunt morte ˙ Non est liber a consensu · qui quod emendare potest .' emendare neglegit ˙ Quapropter sine dubio peccati se participem facit ˙ Si autem ipse potens uel senior satisfecerit episcopo et missis regiis quia suos homines ad emendationem et ad poenitentiam non potest adducere · sed seipsum uult aut a talibus in communem503* ostendere · aut digna504* satisfacere · et in huiusmodi maleficos a suo obsequio reicere · et ut dei inimicos persequi .' tunc aut non excommunicetur aut ab505* excommunicatione soluatur ˙ Et item in capitulis imperatorum scriptum · est · Comites uero ministris ecclesię in eorum ministeriis ut hoc plenius et de nostris et de se et de suis hominibus obtinere possint adiutores in omnibus fiant ˙ Et quicumque prima et secunda uice de his a comite admonitus non se correxerit .' uolumus ut per eundem comitem eius neglegentia ad nostram notitiam perferatur · ut nostra auctoritate quod in nostro capitulari continetur subire cogatur ˙ Et item de pace in exercitali itinere seruanda usque ad marcham · hoc omnibus notum fieri uolumus · quod quicumque auctorem dampni sibi inlati nominatim cognoscit .' ut iustitiam de illo quęrat · et accipiat ˙ Et item Si quis in exercitu uel infra regnum sine iussione dominica per uim hostilem aliquid praedare uoluerit aut foenum tollere · aut granum siue pecora506* maiora uel minora domosque infringere uel incendere .' haec ne fiant omnimodo prohibemus ˙ Quodsi ab aliquo507* praesumptiose factum fuerit .' LX solidis si liber · est · sit culpabilis · et omnia similia restituat · aut cum XII testibus se purget ˙ Si uero seruus hoc fecerit · sententię capitali subiacebit · et dominus omnia similia restituat quia seruum suum non correxit nec custodiuit ut talia non perpetraret · quoniam si nos ipsos comedimus · cito deficiemus · Unusquisque tamen custodiat exercitum suum ne aliqua depredatio infra regnum fiat ˙ Similiter et collectas quas theodisca lingua herizup appellat · et infractiones inmunitatum · et incendia et adsalituras in domos et coniurationes et conspirationes · et seditiones · et raptus feminarum sicut et diuinę et humanę leges prohibent · et praedecessores nostri reges prohibuerunt508* .' firmiter ex banno nostro etiam et nos prohibemus ˙ Nos quoque episcopi auctoritate dei · et sacrorum canonum sicut sancti pontifices DCXXX in calcidonensi concilio conspirationem fieri prohibuerunt509* .' et sicut cetera concilia episcoporum huiusmodi pernitiosa facta uetuerunt510* .' et nos prohibemus · Quia facientes illa .' per eorum iudicium qui cum deo iam in caelo regnant · et a cęlesti ecclesia · et a christianorum societate separati sunt · nisi per dignos poenitentiae fructus ad hoc redeant ut sanctae ecclesiae possint readunari ˙ Similiter ut hęc capitula quae hic adnotata sunt · ita per haec et illa omnia quę in suprascriptis locis · scilicet in carisiaco et apud ualentianas511* collecta et constituta sunt obseruari praecipimus · et omnes communiter confirmamus ˙ Si autem aliquis quiscumque inoboediens [fol. 114v] extiterit .' cum summa festinatione · episcopi · comites et missi · nobis notum facere curent · ut quantotius ad nostram praesentiam illum uenire iubeamus · et dignam ultionem secundum iudicium fidelium nostrorum sustineat · Et si quod absit talis emerserit qui dei timorem postponat · et ecclesiasticam auctoritatem contempnat · et regiam potestatem refugiat .' sciat quiscumque ille fuerit · quia et secundum canonicam auctoritatem ab omnium christianorum coetu · et a sanctę ecclesiae consortio et in cęlo et in terra alienus efficietur · et regali potestate atque omnium regni fidelium unanimitate sicut dei et ecclesiae inimicus et regni deuastator persequetur · usque dum a regno exterminetur ˙ Et si aliquis comes fuerit qui hoc in suo comitatu fecerit aut ibi talia increscere permiserit · aut ipse illa non emendauerit · aut nobis nota non fecerit ut nostra auctoritas talia corrigat .' sciat quia talem sententiam inde sustinebit sicut tempore512* antecessorum nostrorum consuetudo fuit · Episcopus autem secundum toletani concilii capitulum septimum ad quem pertinere noscuntur illi qui talia contra deum et ecclesiae pacem faciunt si eos quolibet munere · uel fauore aut neglegentia admonere noluerit · ut aut reuertentes suscipiat · aut contempnentes de ecclesia reiciat .' excommunicatus a collegio ceterorum episcoporum habebitur .' quousque emendationis uel dampnationis eorum ab eo sententia promulcatur513* · Quoniam nisi communiter certauerimus ut in omnibus iustitia omnibus conseruetur .' nec rex pater patrię · nec episcopi propitiatores et reconciliatores populi ad salutem aeternam · nec qui participatione nominis · christi514* christiani uocantur hoc quod humano ore dicimur in diuinis oculis · esse · ualeamus · Ut autem haec quae obseruanda supra scripsimus ac praenominauimus nunc et de cetero certius et expressius a nobis atque a515* successoribus nostris inconuulsa seruentur .' propriis manibus his subscribere communi consensu decreuimus · ea conditione seruata · ut quia omnes in cunctis ordinibus a regia ditione sibi expetunt conpetentia legis iura seruari · regiae quoque potestati in cunctis ordinibus lex iuris debiti et honor ab omnibus oboedienter et fideliter cooperante domino conseruetur ˙ Post haec omnia relecta et conlaudata communi consensu decreuimus · ut si aliquis homo propter mala facta quae emendare · et per legem · et per poenitentiam noluerit seniorem suum dimiserit · aut516* ab illo propter haec eiectus fuerit ab alio non recipiatur · donec illa quae male fecit emendet · et per legalem517* conpositionem518* · et per ecclesiasticę satisfactionis poenitentiam ˙519* [fol. 115r]

korr. aus patri[†]

n korr. (?)

korr. aus om[†]odis

gek. possidebt

gek. lęser

gek. dic

gek. possidebt

gek. ioh

gek. constituer

korr. aus p[†]

u korr. (?)

korr. aus dign[†]

ab von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

korr. aus peccora

korr. aus aliq[†]o

gek. phibuer

gek. phibuer

gek. uetuer

n² korr. (?)

gek. tpr

von anderer Hand korr. aus promulcetur

514*

christi von anderer Hand ergänzt

515*

a von anderer Hand ergänzt

516*

aut von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

517*

korr. aus lega[†]

518*

korr. aus [†]ositionem

519*

Die letzten drei Zeilen der Seite sind unbeschrieben.

[BK 273 Abschnitt B Prolog]

Karolus gratia dei rex ˙ Notum · esse · uolumus omnibus dei et nostris fidelibus quoniam haec quae secuntur capitula nunc isto placito nostro anno ab incarnatione domini nostri iesu christi DCCCLXIIII · Anno uidelicet regni nostri ipso propitio XXV · indictione XII · VII kalendas520* iulias521* in hoc loco qui dicitur pistis · Una cum fidelium nostrorum consensu · atque consilio constituimus · et cunctis sine ulla refragatione per regnum nostrum obseruanda mandamus ˙

520*

gek. kl

521*

gek. iul

I

Primo considerauimus · de honore ecclesiarum et sacerdotum ac seruorum dei · et inmunitate rerum ecclesiasticarum · ut nullus sibi de ipsis rebus contra auctoritatem praesumat · Et comites .' episcopis et ministris ecclesiae in eorum ministeriis adiutores in omnibus fiant · sicut in capitulari praedecessorum ac progenitorum nostrorum continetur in secundo libro capitulo XXIII Et quicumque comitum · uel ministrorum rei publicę hęc quę mandamus obseruare neglexerit .' si in prima et secunda uice de his admonitus non se correxerit .' uolumus ut neglegentia comitis ad nostram notitiam per episcopos et per missos nostros deferatur · et aliorum neglegentia per comites ad nostram notitiam perferatur ˙ Ut nostra auctoritate quod in capitulari praedecessorum nostrorum continetur · subire cogatur ˙

II

Post haec de orfanorum et uiduarum causis · et de regalibus iustitiis · et summopere de raptoribus puellarum et uiduarum ac sanctimonialium · et de his qui presbiteros522* flagellare praesumunt · et qui presbiteros de ecclesiis sine episcoporum consensu eicere uel recipere · aut censum de manso · uel ex his quę domnus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis in inmunitate concessit exigere non timent · et qui censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias persoluere detrectant .' ut firmiter a missis et comitibus nostris inquirantur · et acriter distringantur · et plena iustitia inde fiat · secundum quod in capitularibus aui et patris nostri statutum habetur · Et ipsi contemptores legum diuinę scilicet et humanę ad nostram praesentiam legaliter perducantur .' ut inde consilio fidelium dei ac nostrorum commendemus quid523* de talibus in omnibus sit faciendum · qui nec deum timent · nec contra sanctos canones facere · nec legem et praeceptum regium infringere pertimescunt · salua censura ecclesiastica · et episcopalis poenitentię uindicta ˙

522*

gek. probs

523*

q korr. (?)

[I]II

Ut lex et iustitia unicuique in suo ordine omnibus conseruetur · et pacem quam proxime teste deo propriis manibus communi consensu confirmauimus quando hic placitum nostrum habuimus .' sic omnes et infra patriam et quando ad placitum unusquisque uenerit · et quando redierit · et quando necessitas nobis euenerit ut hostem nostrum denuntiemus .' usque constituta loca secundum consuetudinem et capitula praedecessorum nostrorum obseruare procuret ˙ Et qui contra hanc confirmationem per contemptum uenerit · aut quantotius quod contra hanc confirmationem excussum fuerit · emendare neglexerit .' ab episcopis · et missis · ac comitibus nostris [fol. 115v] hoc nobis nuntiari mandamus ˙ Quatinus tantum dei et nostrum ac totius christianitatis contemptum sicut secundum leges diuinas et humanas inuenerimus emendare curemus ne ipso nostro iudicio a deo quod absit condempnati simus ˙ Et uideant episcopi · et missi ac comites nostri ne si contra nostram communem confirmationem aliquis per contemptum fecerit et emendare noluerit .' ne per alium quam per illos qui ad hoc524* constituti sunt hunc contemptum sciamus .' quoniam si per alium quam per illos hoc sicut non conuenit audierimus .' sicut nec ipsi inmunes a peccato erunt525* † sic nec ab ultione inmunes existent ˙

524*

h korr. (?)

525*

gek. er

IIII

Uolumus et expresse mandamus comitibus nostris · ut sicut in XXIIII capitulo secundi libri capitulorum decessorum nostrorum continetur .' ut uassalli nostri nobis et nostrae coniugi famulantes .' condignum apud omnes honorem habeant sicut a genitore nostro et a nobis sepe admonitum · est · Et sicut ipsi uolunt se a nobis honoratos tenere .' ita et nobis famulantibus sicut consuetudo fuit tempore526* antecessorum nostrorum debitum honorem exhibeant ·

526*

gek. tpr

V

Uolumus et expresse comitibus nostris mandamus .' ut uillę nostrę indominicatę · sed et uillę de monasteriis quae coniugi nostrae et filiis ac filiabus nostris concessa atque donata habemus quęque sub inmunitate consistunt .' cum saluamento et debita reuerentia in comitatibus eorum consistant · Sed et quę homines nostri ac illorum illarumque qui sine ulla differentia et nostris cum saluamento et debito honore habere possint · et non ignorent · neque obliuiscantur comites ac missi nostri nos scire quod dominorum dominus de se dicit527* ˙ Honorificantes me honorificabo .' et qui contempnunt me · inhonorati erunt ˙

527*

gek. dic

VI

Et quoniam humana fragilitas procliuior · est · ad contra iustitiam faciendum · quam ad iustitiam exsequendum · et diabolus semper certat ut fragilitati humanę oculos mentis claudat · ne castigationem dei uideat · et semetipsum emendet .' sicut ad nos peruentum · est · quidam leues homines de istis comitatibus qui deuastati sunt a nortmannis in quibus res et mancipia et domos habuerunt528* · quia nunc ibi mancipia et domos non habent · quasi licenter malum faciunt · quia sicut dicunt529* non habent unde ad iustitiam faciendam adducantur · Et quia non habent domos ad quas secundum legem manniri et banniri possint · dicunt quod de mannitione · uel bannitione legibus conprobari et legaliter iudicari non possunt ˙ Contra quorum malas insidias consensu et consilio fidelium nostrorum statuimus .' ut comes missum suum ad illam terram in qua domos habuit mittat · et eum bannire et mannire iubeat ˙ Et quoniam lex consensu populi et constitutione regis fit · franci iurare debent quia secundum regium mandatum nostrum ad iustitiam reddendam uel faciendam legibus bannitus uel mannitus fuit · et sic ipsę res illi iudicio scabiniorum in bannum mittantur · Et si [fol. 116r] necesse fuerit · ipse in forbannum mittatur · qui ad iustitiam reddendam uenire noluerit et mandet comes qui ex hoc exsecutus fuit · alteri comiti in cuius comitatu res et mancipia habet · quid inde factum habet · et ex nostro uerbo illi mandet · et per illa quę in suo comitatu habet illum distringat · quatenus ad iustitiam reddendam uel faciendam ad suum comitatum redeat ˙

528*

gek. habuer

529*

gek. dict

VII

Audiuimus etiam quia huiusmodi leues homines · in aliis comitatibus depredationes et iniustitias faciant · et ad illum comitatum in quo commanent et in quo illas malitias non faciunt factis malitiis in aliis comitatibus reueniunt ˙ Unde mandamus comitibus nostris530* et expresse praecipimus · ut illi comites in quorum comitatibus tales homines iniustitias faciunt · illis comitibus hoc mandent in quorum comitatibus531* refugium habent · et una mente unoque consensu · et uno certamine ad tales homines comprehendentes se erigant et decertant · ut ecclesiae dei et ministri eius · et serui dei ac populus pacem et quietem habere possit ·

530*

korr. aus [†]ostris

531*

tales homines … quorum comitatibus von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

[V]III

Ut denarii ex omnibus monetis meri ac bene pensantes sicut in capitulare praedecessorum ac progenitorum nostrorum regum libro · IIII · XXII capitulo continetur · in omni regno nostro non reiciantur usque ad missam sancti martini · et in omnibus ciuitatibus et uicis ac uillis tam nostris indominicatis quam et in his quae de inmunitate sunt · uel de comitatibus atque hominum nostrorum siue cuiuscumque sint per omne regnum nostrum a iudicibus nostris · et ab eis quorum uillę sunt una cum ministris rei publicę secundum quantitatem locorum · et uillarum · tanti ac tales · de ipsis incolis et inibi commanentibus constituantur · qui inde prouidentiam habeant · ne boni denarii reiciantur · et non nisi meri · et bene pensantes accipiantur ˙

[VI]III

Ut illi qui in532* hac causa prouidentiam habebunt533* in sacramento iurent · quod sicut eis ex hac causa iniunctum fuerit · quantum scierint et potuerint debeant fideliter obseruare · Et illum hominem quem scierint merum et bene pensantem denarium reicere non debeant celare · sed ministris rei publicę eum debeant notum facere ˙ De quo sacramento · quicumque conprobatus fuerit periuratus · et secundum legem mundanam · ut periurus puniatur · Sicut in capitulari decessorum ac progenitorum nostrorum continetur in fine capituli X · et tertio libro · et secundum legem ecclesiasticam publicę poenitentię subigatur ˙

532*

533*

gek. habebt

X

Ut ab ipsa missa sancti martini per omne regnum nostrum · non nisi istius nostrę monetę meri et bene pensantes denarii accipiantur · Et quicumque ab illa die alium denarium negotiandi causa protulerit · a comite et ministris eius auferatur ab eo · sicut in libro534* secundo capitulo535* XVIII continetur ˙

534*

gek. lib

folgt von anderer Hand getilgtes cap

535*

gek. cap

capitulo von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

XI

Ut in denariis nouę nostrę monetę ex una parte nomen nostrum habeatur in gyro · et in medio nostri nominis monogramma · ex altera parte nomen ciuitatis et in medio crux habeatur [fol. 116v]

XII

Sequentes consuetudinem praedecessorum nostrorum · sicut in illorum capitulis inuenitur constituimus ut in nullo loco alio in omni regno nostro moneta fiat nisi in palatio nostro et in quentouico ac rotomago · quae moneta ad quentouicum ex antiqua consuetudine pertinet et in remis · et in senonis · et in parisio · et in aurelianis · et in cauillonum · et in metullo ˙ Et in narbona ;536*

536*

Et in narbona ; ergänzt

XIII

Ut hi in quorum potestate deinceps monetae permanserint · omni gratia et cupiditate seu lucro postposito fideles monitarios eligant sicut dei et nostram gratiam uolunt habere · et ipsi monetarii iurent · quod ipsum ministerium quantum scierint et potuerint fideliter faciant · et mixtum denarium · et minus quam debeat pensantem non monetent537* · nec monetarii consentiant538* · et sine ulla fraude · et absque malo ingenio contra eos quorum argentum ad purgandum acceperint · ipsum argentum exmerent · et sine fraude tam in pensa quam in purgatione denarios concambient contra quod sacramentum · si quilibet fecisse et reputatus fuerit .' iudicio dei se examinet539* · Et si contra hoc fecisse conprobatus fuerit quia non maiorem fraudem facit si mixtum denarium et minus quam debeat pensantem monetauerit .' quam si in purgatione et concambio argenti per malum ingenium fraudem de argento rei publicę · et de argento rerum ecclesiasticarum · et de facultate540* pauperum fecerit sicut constitutum · est · de falsis monetariis in libro541* IIII capitulorum XXVIII capitulo .' manum perdat · et ut sacrilegus ac pauperum spoliator publicę poenitentię · iudicio episcopali subiciatur · In illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam iudicia terminantur .' iuxta ipsam legem culpabilis iudicetur ˙

537*

korr. aus monen

538*

korr. aus consentiunt

539*

e¹ korr. (?)

540*

a² korr. (?)

541*

gek. lib

XIIII

Ut in proximis kalendis542* iulii543* per hanc XII indictionem habeat in siluanectis ciuitate unusquisque comes in cuius comitatu monetam · esse · iussimus · uicecomitem suum cum duobus aliis hominibus qui in eius comitatu res et mancipia uel beneficia habent · et suum monetarium cum ipsis habeat · quatenus ibi accipiant per manus suas de camera nostra ad opus uniuscuiusque monetarii · de mero argento cum pensa · libras544* V · Ut habeat unde initium monetandi possit incipere ˙ Et pensam argenti quam ex camera nostra accepit · per manus eorum per quas545* illud accepit .' sabbato ante initium quadragesimę in monetatis denariis in praefato loco · et cum ipsa pensa cum qua argentum acceperit546* · unusquisque monetarius in nostra camera reddat ·

gek. kl

gek. iul

gek. lib

a korr. (?)

korr. aus acceper[†]t

XV

Ut nullus more solito · pro ullo lucro uel auaritia · hoc leuiter accipiat · sed omnes ab ipsis kalendis547* iulii548* argentum suum in constitutis monetis concambiari faciant · Scientes quia post missam sancti martini nulli alii denarii in regno nostro nisi istius nouę nostrę monetę accipientur · Et ab ipsis kalendis549* iulii550* ipsi noui denarii ab omnibus accipiantur · Et quicumque liber homo ab ipsa die denarium nouę nostrę monetę in regno nostro reiecerit .' sicut in praefato libro551* et capitulo regio continetur [fol. 117r] bannum nostrum id · est · solidos · LX conponat · Si uero serui ecclesiastici · aut comitum aut uassallorum nostrorum hoc facere praesumpserint · quia in praefato capitulari continetur ut LX ictibus uapulent · et hac occasione indiscreti homines modum in disciplina faciebant .' constituimus fidelium nostrorum consensu atque consilio · ut quorumcumque coloni et serui per hoc coniuncti non cum grosso fuste · sed nudi cum uirgis uapulent · Et in ciuitatibus atque uicis seu uillis episcopi per suos ministros · uel presbiteros prouintiae552* una cum rei publicę ministris accipiant · ne et in hac causa modus553* disciplinę transgrediatur sed taliter fiat qualiter et homines castigentur et quasi pro intentione · uel occasione castigationis disciplinam facientes peccatum non incurrant et disciplinam sustinentes in corpore suo debiliores non faciant · Quodsi quis hoc mandatum nostrum transgressus fuerit .' nobis ab episcopis nuntietur · quatinus taliter castigetur .' ne deinceps mandatum nostrum quemquam delectet contempnere ˙ Et si dominus uel magister qui liber · est · uel aduocatus talium hominum eos uel comiti uel misso nostro ad disciplinam sustinendam contradixerit · uel misso nostro iussus praesentare noluerit .' praedictum bannum LX solidorum554* conponat† sicut in praedicto capulari [!] habetur555*

gek. kl

gek. iul

gek. kl

gek. iul

gek. lib

e ergänzt

korr. aus mod[†]

gek. sol

in praedicto capulari [!] habetur von anderer Hand ergänzt

[X]VI

Ut si aliquis homo proximis kalendis556* iulii557* de hac noua moneta mixtum uel minus quam debeat pensantem denarium inuenerit .' constringat eum qui ipsum denarium ad negotiandum protulit · et ipse dicat a quo eum accepit · et sic de manu ad manum ueniat · usque dum ad falsitatis auctorem perueniatur ˙ Et inuentus mixti uel minus quam debeat pensantis denarii monetator .' in illa terra in qua iudicia secundum legem romanam terminantur .' secundum ipsam legem iudicetur ˙ Et in illa terra in qua iudicia secundum legem romanam non iudicantur .' monetarius sicut supra diximus falsi denarii · manum dexteram perdat · sicut in quarto libro capitulorum continetur · capitulo558* XXXIII · Et qui consenserit · si liber · est · LX solidos conponat ˙ Si seruus · uel colonus .' nudus cum uirgis uapulet ˙

556*

gek. k

557*

gek. iul

558*

gek. cap

[X]VII

Ut diligenter comites et ministri rei publice per suos comitatus ac ministeria prouideant .' ne in alico loco occulta uel fraudulenta moneta fieri possit ˙ Et si inuentus ac conprobatus quilibet fuerit · fraudulentam monetam percutiens sicut constitutum · est · de falso monetario · ex praefato capitulari praedecessorum nostrorum · manus eius amputetur ˙ Et qui hoc consenserit · si liber · est · LX solidos conponat · Si seruus uel colonus nudus cum uirgis uapulet semper ˙

[X]VIII

Et si falsus monetarius aut de illis locis in quibus monetam fieri iussimus · aut occulte monetam percutiens · aut denarium falsum de noua moneta ad negotiandum proferens · ut constringi et puniri non possit sicut · est · constitutum · in fiscum nostrum uel in quamcumque inmunitatem aut alicuius potentis potestatem uel proprietatem confugerit .' si in nostrum confugerit fiscum · requiratur a ministro nostro ˙ Et si ille eum defenderit aut occultauerit .' nuntietur nobis quatenus in eo secundum capitulare regium uindicetur · ne ullus alius umquam falsitatem · nostrae auctoritati559* uel potestati560* [fol. 117v] concelare [!] aut defendere audeat · Si autem inmunitatem uel potestatem aut proprietatem alicuius potentis confugerit .' secundum quod in tertio libro capitularis XXVI capitulo continetur · de his qui furtum aut homicidium uel quodlibet crimen foris committens infra inmunitatem fugerit inde fiat ˙ Mandet comes uel rei publicę minister561* episcopo uel abbati · uel illi quicumque locum episcopi · aut abbatis · uel abbatissę tenuerit uel potentis hominis in cuius potestatem uel proprietatem confugerit · ut reddat ei reum · Si ille contradixerit et eum reddere noluerit .' in prima contradictione solidis XV culpabilis iudicetur ˙ Si ad secundam inquisitionem eum reddere noluerit .' XXX solidis culpabilis562* iudicetur ˙ Si nec ad tertiam inquisitionem consentire uoluerit .' quicquid reus dampni fecit · totum ille qui eum infra munitionem563* retinet nec reddere uult · soluere cogatur ˙ Et ipse comes ueniens licentiam habeat ipsum hominem infra inmunitatem quęrendi ubicumque inuenire eum poterit ˙ Si autem in prima inquisitione comiti responsum fuerit quod reus infra inmunitatem quidem fuisset sed fuga lapsus sit .' iuret quod ipse eum ad iustitiam cuiuslibet disfaciendam fugere non fecisset · et sit ei in hoc satisfactum · Si uero intranti in ipsam inmunitatem · uel in cuiuslibet hominis potestatem uel proprietatem · comiti collecta manu quilibet resistere temptauerit .' comes hoc ad regem uel principem deferat · et ibi iudicetur ˙ Et sicut564* ille qui in immunitate dampnum fecit · DC solidos conponi debeat .' ita qui comiti collecta manu resistere praesumpserit · DC solidis culpabilis iudicetur ˙

559*

korr. aus auctoritat[†]

560*

korr. aus potestat[†]

korr. aus [†]inister

gek. culpab

korr. aus Inmunit††e

c korr. (?)

XVIIII

Ut melius et commodius haec prouidentia de bonis denariis non reiciendis · et de monetę falsę denariis custodiri possit .' uolumus ut unusquisque comes de comitatu suo omnia mercata inbreuiari faciat · et sciat nobis dicere · quę mercata tempore565* aui nostri fuerunt566* · et quę tempore567* domni et genitoris nostri · esse · coeperunt568* · uel quę illius auctoritate constituta fuerunt569* uel quę sine auctoritate illius facta fuerunt570* · uel quę tempore571* nostro conuenire coeperunt572* · uel quę in antiquis locis permanent · et si ††mutata sunt cuius auctoritate mutata fuerunt573* ˙ Et ipsum breuem unusquisque comes ad proximum placitum nostrum nobis adportet · ut decernere possimus quatinus necessaria et utilia et quę per auctoritatem sunt maneant ; Quę uero superflua · interdicantur · uel locis suis restituantur ˙ Et mercata · die dominico in nullo loco habeantur · sicut in primo libro574* capitulorum · capitulo CXXXVI abetur ·

gek. tepr

gek. fuert

gek. tpr

gek. coeper

gek. fuer

gek. fuer

gek. tpr

gek. coeper

gek. fuer

gek. lib

XX

Ut comes et rei publicę ministri ac ceteri fideles nostri prouideant .' quatinus iustus modius · aequusque sextarius secundum sacram scripturam et capitula praedecessorum nostrorum in ciuitatibus et in uicis et in uillis ad uendendum et emendum fiat · Et mensuram secundum antiquam consuetudinem de palatio nostro accipiant · et non pro hac occasione a mansuariis uel ab his575* qui censum debent maior modius nisi sicut consuetudo fuit exigatur · Et ipsi homines [fol. 118r] qui per uillas de denariis prouidentiam iurati habebunt576* .' ipsi etiam de mensura ne adulteretur prouideant · sicut in libro tertio capitulorum capitulo XC continetur · Et si quis repertus fuerit mensuram adulterasse · et cum maiori modio uel sextario annonam uel uinum accepisse · et cum minori mensura uenundari .' si liber · est · homo · aut secundum suam legem se inde sacramento idoneum reddat · Aut si fecisse uel fieri iussisse aut consensisse conprobatus fuerit .' hoc unde mensuram adulterauit id · est · uinum et annonam .' a ministris rei publice tollatur ab eo · insuper et bannum nostrum id · est · solidos LX conponat ˙ Si autem colonus uel seruus inde reputatus fuerit .' aut iudicio dei se examinet · aut si inde conuictus fuerit .' hoc ut supra diximus unde mensuram adulterauit perdat · insuper et uirgis nudo corio uapulet ˙ Et siue liber siue colonus uel seruus de hoc conuictus fuerit .' post legalem emendationem · episcopale iudicium suscipiat · quia contra tale interdictum domini fecit dicentis ˙ Qui pecuniam suam non dedit ad usuram · Unde regnum dei sibi clausit et infernum sibi aperuit · Quod peccatum .' inter illa criminalia peccata conputatur · de quibus dicit577* apostolus quod578* qui ea fecerit · cum huiusmodi nec cibum sumere christiano licet · Et unde sacri niceni canones clericos gradum perdere iubent · et de tali causa unde sęculares homines uitam perdunt .' inde clerici ecclesiastici gradum · amittunt · Ministri autem rei publicę se caute custodiant · ne pro hac occasione ducti cupiditate per aliquod malum ingenium a liberis hominibus uel colonis · seu seruis · sua iniuste tollant ˙ Quia si inde ad nos clamor uenerit et inde conuicti fuerint sic iniustitiam istam exsoluent · sicut illi qui in suo ministerio tortum faciunt · In illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam iudicantur iudicia · iuxta ipsam legem committentes talia iudicentur579* .' quia super illam legem · uel contra ipsam legem · nec antecessores nostri quodcumque580* capitulum statuerunt581* · nec nos aliquid constituimus ˙ Similiter per ciuitates et uicos atque per mercata ministri rei publicę prouideant · ne illi qui panem coctum aut carnem per deneratas et uinum per sextaria582* uendunt · adulterare et minuare possint .' sed quantos mensurabiles panes de aequo in unaquęque ciuitate de iusto modio · episcopi uel abbatis seu comitis ministeriales a pistoribus suis recipiunt .' tantos mensurabiles panes de aequo modio a pistoribus qui panem uendunt fieri faciant · Quos si inuenti fuerint adulterare uel minorare ut supra diximus secundum suum modum · culpabiles iudicentur ˙ Homines etiam qui prouidentiam habere debebunt583* ne mancę mensurę fiant · si de periurio quod iurauerunt584* quia hoc consentire non debuissent reuicti fuerint .' secundum legem puniantur · sicut in fine capituli decimi ex libro tertio capitulorum habetur .' et postea ab episcopo publicam poenitentiam de periurio accipiant ˙ [fol. 118v]

korr. aus [†]is

gek. habebt

gek. dic

q korr. (?)

korr. (?)

cum korr. (?)

gek. statuer, korr. aus stu

582*

a² korr. (?)

583*

gek. debebt

584*

gek. iurauer

XXI

Ut quia per tres iam annos bannum pro reiectione585* bonorum denariorum perdonauimus .' uolumus ut modo secundum discretionem quam missis nostris commendauimus · reuuadiatum persoluatur ˙ Et ubi reuuadiatum non · est .' reuuadietur et soluatur ˙ Quatinus et ex hoc et ex disciplina constituta ita constricti · deinceps cessent denarios bonos reicere ˙ Et quoniam audiuimus occasione accepta pro reuuadiato banno quosdam plus a pauperibus accepisse quod bannus leuet .' hoc a missis nostris diligenter requiri uolumus · Et quicumque plus ab eis acceperunt586* quam iussimus587* .' cogantur illis restituere · et illos absque ulla excusatione ad praesentiam nostram missi nostri adducant · quatinus per nostram armiscaram ita castigentur · ne ulterius tali conludio588* eos delectet opprimere pauperes ˙

585*

re von anderer Hand ergänzt

586*

gek. acceper

587*

s¹ korr. (?)

588*

i korr. (?)

XXII

Ut a colonis qui iam pro reiectione bonorum denariorum flagellati uel flagellandi sunt .' nulla alia exactio requiratur ˙ Et si ab aliquo eorum aliquid inde acceptum fuit .' a missis nostris cogatur restitui ˙ Et qui beneficia uel alodos in duobus uel tribus aut quattuor comitatibus habent · et non habent in unoquoque comitatu unde plenum bannum possint soluere .' missis nostris hoc notum faciant589* · et hoc ab eisdem missis nostris diligenter inbreuientur · et nobis renuntietur · et nostra discretione discernamus qualiter et castigatio ex conpositione fiat · et homines ultra mensuram et indebite non grauentur ˙ Quia sicut sancta scriptura dicit .' non inde requirimus590* datum sed fructum ˙ Id · est · non inde requirimus inhonestum lucrum .' sed regni ex castigatione profectum · Et non solum in pauperibus sed etiam in ditioribus considerare uolumus discretionem quam decessores nostri reges in quarto libro capitulorum posuerunt591* capitulo LVII · Decernentes ut debito inquiunt quod ad opus nostrum fuerit reuuadiatum · talis consideratio fiat · ut is qui ignoranter peccauit · non totum secundum legem conponere cogatur · sed iuxta quod possibile uisum fuit ˙ Is uero qui tantum mala uoluntate peccauit .' totam legalem conpositionem cogatur exsoluere ˙

589*

von anderer Hand korr. aus fiant

590*

korr. aus r[†]quirimus

591*

gek. posuer

XXIII

Ut nullus deinceps in regno nostro mixturam auri uel argenti ad uendendum facere · uel consentire praesumat · et nullus a missa sancti remigii id · est · a proximis kalendis592* octobris593* .' aurum uel argentum ad uendendum uel emendum · nisi purificatum proferat · Et si quis post praefatas kalendas594* octobris595* inuentus fuerit · aurum uel argentum · uel quodcumque fabricinium ex auro uel argento mixtum ad uendendum uel emendum portare .' a ministris rei publicę ipsum quod portauerit ab eo tollatur · et ipse per fideiussores si res et mancipia in illo comitatu non habet · ad praesentiam nostram cum ipso auro uel argento adducatur · ut nos inde commendemus qualiter culpabilis iudicetur ˙ Si uero res et mancipia uel mobile per quę distringi legaliter possit in ipso comitatu habuerit · secundum legem ad nostram praesentiam uenire iubeatur · Et si quisquam inuentus fuerit suum aurum uel argentum · uel quodcumque fabricinium ex auro uel argento portare ad fabrum ut purgetur .' prouideant rei publicę ministri · ne occasione ab eo quod suum [fol. 119r] fuerit tollant ˙ Quodsi fecerint · et ad nos inde reclamatio uenerit .' sicut ille qui tortum in suo comitatu uel ministerio fecerit · in nostra uel fidelium nostrorum praesentia culpabilis iudicabitur · Faber uero qui post praefatas kalendas596* conprobatus fuerit aurum uel argentum ad uendendum uel emendum adulterasse uel misculasse .' in illis regionibus in quibus iudicia secundum legem romanam terminantur .' iuxta illam legem puniatur · In aliis autem regionibus regni nostri .' secundum regium capitulare sicut falsam monetam percutiens manum perdat ˙ Et liber homo qui hoc consenserit sicut in praefato597* continetur capitulo · bannum nostrum id · est · solidos LX conponat · Colonus uel seruus · nudus cum uirgis flagelletur ; si uero iudaeus fuerit .' ipsum quod mixtum proferet perdat ˙ et bannum nostrum sicut598* tempore599* praedecessorum nostrorum consuetudo fuit conponat ˙

gek. kl

gek. octb

gek. kl

gek. octb

gek. kl

korr. aus praefata

s korr. (?)

gek. tpr

[XXI]III

Ut in omni regno nostro non amplius uendatur libra auri purissime cocti .' nisi XII Libris600* argenti ˙ de nouis et meris denariis · Illud uero aurum quod coctum quidem fuerit sed non tantum ut601* ex eo deauratura fieri possit .' libra602* I de auro · uendatur · X · libras argenti603* de nouis et meris denariis · Et omnimodis prouideant tam comites quam ceteri omnes rei publicę ministri · ne aliqua adiectione uel fraude per occasionem aliquid amplius uendatur604* · sicut de suis honoribus uolunt gaudere · Et quicumque hanc commendationem nostram aliquo ingenio infirmare uel fraudare seu aliter inmutare inuentus fuerit .' si liber homo fuerit bannum nostrum · id · est · LX solidos conponat · Colonus uel seruus .' nudus cum uirgis flagelletur

600*

L korr. (?)

Libris gek. Lib

601*

ut von anderer Hand ergänzt

602*

gek. lib

603*

gek. arg

604*

nd korr. (?)

[XX]V

Ut quoniam in praefatis capitulis continetur in libro tertio capitulo LXXV · ut nullus sine permissu regio · bruniam uel arma extraneo dare aut uendere praesumat · et in eodem libro capitulo · V designata sunt loca regni usque ad quae negotiatores605* brunias et arma ad uenundandum portare et uendere debeant · Quodsi inuenti fuerint ultra portantes aut uenundantes ut omnis substantia eorum auferatur ab eis · dimidia quidem pars partibus palatii .' alia uero medietas inter missos regios et inuentorem diuidatur .' quia peccatis nostris exigentibus in nostra uicinia nortmanni deueniunt · et eis a nostris brunię et arma atque caballi · aut pro redemptione dantur · aut pro606* pretii cupiditate uenundantur · Cum pro redemptione unius hominis ista donantur · uel pro pauco pretio uenundantur .' per hoc auxilium illis contra nos pręstitum et regni nostri maximum fit detrimentum · et multę dei ecclesiae destruuntur · et quamplurimi christiani depredantur · et facultates ecclesiasticę et regni exauriuntur ˙ Propterea una cum consensu atque consilio nostrorum fidelium constituimus · ut quicumque post proximas iulii kalendas huius [fol. 119v] duodecimę indictionis · nortmannis quocumque ingenio · uel pro redemptione · uel pro aliquo pretio · bruniam · uel quicumque arma aut caballum donauerit .' sicut proditor patrię · et expositor christianitatis ad perditionem gentilitati · sine ulla retractatione uel redemptione de uita conponat ˙ Quę omnia · omnibus citissime a missis nostris et comitibus nota faciant · ne de ignorantia607* se excusare ualeant ˙

605*

korr. aus negotiar

606*

pro von anderer Hand ergänzt

607*

ig korr. (?)

XXVI

Ut pagenses franci qui caballos habent uel habere possunt cum suis comitibus in hostem pergant · et nullus per uiolentiam uel aliquod malum ingenium · aut per quamcumque indebitam oppressionem talibus francis suas res aut caballos tollat ut hostem facere · et debitos parueredos secundum antiquam consuetudinem nobis exsoluere non possint · neque comes neque aliquis minister rei publicę ˙ Quodsi fecisse aliquis eorum conprobatus fuerit .' sic608* hoc cogantur609* conponere sicut de illis est constitutum in capitularibus regiis qui tortum in suo comitatu uel ministerio faciunt ˙

608*

korr. aus sicut

609*

cogantur von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

XXVII

Ut iuxta regium capitulare quod domnus et genitor noster anno XVI regni sui capitulo VII constituit .' comites uel missi nostri diligenter inquirant · quanti homines liberi in singulis comitatibus maneant · qui per se possunt expeditionem facere · uel quanti de his quibus unus alium adiuuet · quanti etiam de his qui a duobus tertius adiuuetur uel praeparetur · necnon de his qui a tribus quartus adiuuetur et praeparetur · siue de his qui a quattuor quintus adiuuetur et praeparetur · ut expeditionem exercitalem facere possint .' et eorum summam ad nostram notitiam deferant · Ut illi qui in hostem pergere potuerint · iuxta antiquam610* et aliarum gentium consuetudinem · ad611* ciuitates nouas et pontes ac transitus paludium operentur · et in ciuitate atque in marcha uuactas faciant ad defensionem patriae omnes sine ulla excusatione ueniant ˙ Et qui de talibus hostem dimiserint .' heribannum iuxta discretionem quam in progenitorum nostrorum tertio libro capitulorum capitulo XIIII continetur persoluant · Et qui ad defensionem patrię non occurrerint .' secundum antiquam consuetudinem et capitulorum constitutionem iudicentur ˙

610*

t korr. (?)

611*

d von anderer Hand ergänzt

XXVIII

Ut illi franci qui censum de suo capite uel de suis rebus ad partem regiam debent .' sine nostra licentia ad casam dei uel ad alterius cuiuscumque seruitium se non tradant · ut res publica quod de illis habere debet non perdat ˙ Quodsi aut seipsos aut res suas ad casam dei aut ad alterius cuiuscumque seruitium sine licentia nostra tradere uoluerint .' sicut in capitulari aui nostri continetur612* de his qui pro furto613* se in seruitium tradere cupiunt · comites uel uicarii hoc eis non consentiant · sed ex banno nostro prohibeant · Quod et si contra bannum nostrum fecerint .' ipsi qui eos receperint bannum nostrum · id · est · solidos LX conponat · Et si ipsos in seruitio suo habere uoluerint · uel illorum res de quibus census ad partem regiam exibat tenere614* uoluerint · censum quod ipsi franci debebant · uel quod de illorum rebus exire solebat ad nostram regiam [fol. 120r] partem conponant sicut in praefato capitulorum libro tertio · capitulis XV et LXXXVI · et in libro quarto capitulo XXXVI habetur ˙ Et quia sicut in ecclesiasticis615* regulis inuenitur · prior obseruatio durior · posterior autem exigente causa616* inclinatior fuit .' post haec praefata capitula decessorum et progenitorum nostrorum huiusmodi sicut praediximus francis hominibus res suas ad casam dei uel aliis tradere ac uendere · eosque ad diuinum seruitium conuerti si uellent non prohibuerunt617* .' sicut in capitulis libri primi · capitulis CXXXII · et CXXXIIII · Et in libro secundo capitulo XXXI · Et in libro quarto capitulo XVIIII continetur ˙ Si quis de talibus francis de suis rebus tradere uel uendere uoluerit .' non prohibemus · tantum ut ius regium quod sibi debetur sine ratione non perdat · quia iniustas consuetudines nouiter institutas imponere cuique non uolumus · quas in quarto libro eorundem capitulorum prohibitas capitulo XLVII legimus ˙ De illis autem qui secundum618* legem romanam uiuunt .' nihil aliud · nisi quod in eisdem continetur legibus definimus ˙

con korr. (?)

korr. aus furt[†]

e² korr. (?)

cc korr. (?)

korr. aus clausa

gek. phibuer

gek. sddm, dd korr. (?)

[XX]VIIII

Ut illi coloni tam fiscales quam et ecclesiastici qui sicut in polipticis continetur · et ipsi non denegant carropera et manopera ex antiqua consuetudine debent · et margilam et alia quęque carricare quae illis non placent rennuunt .' quoniam adhuc in illis antiquis temporibus forte margilam non trahebat · quę in multis locis tempore aui ac domni patris nostri trahi coepit · Et de manopera · in scuria battere nolunt et tamen non denegant quia manoperam debent .' quicquid eis carricare praecipitur de opera carropere quando illam facere debent · sine ulla differentia carricent · Et quicquid eis de opera manopere quando illam facere debent praecipitur .' similiter sine ulla differentia faciant ˙

[XX]X

Ut quoniam in quibusdam locis coloni tam fiscales quam et de casis dei suas hereditates id · est · mansa quę tenent non solum suis paris · sed et clericis canonicis ac uillanis presbiteris et aliis quibuscumque hominibus uendunt · et tantummodo sellam retinent · et hac occasione destructę sunt uillę · et non solum census debitus inde non619* possit exigi .' sed etiam quae terrę de singulis mansis fuerunt620* iam non possint621* agnosci ˙ Constituimus ut praecipiatur a nostris ministerialibus et a ministris ecclesiasticis .' ut hoc nullo modo de cetero fiat · ne uillę destructae atque confusae fiant ˙ Et quicquid de singulis mansis sine licentia dominorum uel magistrorum per quoscumque uenditum est recipiatur · et singulis mansis de quibus terrae uenditę sunt · et de quibus census decidit propter eorum inpossibilitatem uel quantitatem terrae uel uinearum ad singulos mansos pertinentium · postquam restaurati fuerint .' ab unoquoque manso · census ad partem dominicam exigatur ˙ [fol. 120v]

619*

non von anderer Hand ergänzt

620*

gek. fuer

621*

gek. posst

XXXI

De aduenticiis istius terrae quae a nortmannis uastata · est · constituimus · ut sicut in capitulari aui nostri karoli imperatoris habetur .' unusquisque comes de suo comitatu et nomina eorum qui sunt622* describi faciat · et ipsos aduenas qui a tempore aui nostri atque a tempore domni et patris nostri in illorum comitatibus commanent · secundum consuetudinem quae illorum temporibus fuit eos ibi manere permittant ˙ Illos uero qui propter persecutionem nortmannorum nuper de istis partibus in illas partes confugerunt .' episcoporum missi cum missis rei publicę · taliter de istis partibus in istas partes uenire faciant .' ut non opprimantur · nec aquis [!] census uel quaecumque exactio ab illis exigatur · et habeant licentiam quae in illis partibus suo seruitio promeruerunt · uel quocumque iusto ingenio adepti sunt commendandi ˙ Et illi qui nullum lucrum de opere in uineis sperant .' kalendis623* septembris624* unusquisque ad locum suum iam peruentus sit ˙ Et qui lucrum de uineis in illis partibus promeruit .' octo dies post missam sancti remigii in istas partes iam sit peruentus · et sibi in istis partibus in futurum prouideant et suo seniori seruiant · Et si necesse illi fuerit ad missam sancti martini ad suum conductum in illas partes redeat · et usque ad kalendas625* aprilis626* ibidem unusquisque immorandi licentiam habeat · indeque ad terram suę natiuitatis et ad seniorem suum unusquisque redeat · et usque ad medium maium627* propter seminationem ibidem maneat · indeque si illi necessitas fuerit ad suum conductum redeat · et inde ad messiones in terram suam unusquisque redeat · et de cetero ibidem permaneat ˙ Si autem de istis partibus in illis628* partibus femina maritum aut maritus feminam accepit · illud coniugium quia non est legale neque legitimum sicut leo in suis decretis · et sanctus gregorius in suis epistolis monstrat .' dissoluatur · et cuius fuerit uir uel femina · mancipium suum quaecumque potestas recipiat · et suae potestatis homini coniugere faciat · Et si infantes inde nati sunt .' secundum legem et antiquam consuetudinem nostram infantes matrem sequantur ˙ In illis autem regionibus qui legem romanam sequuntur .' secundum eandem legem exinde decreuimus ˙

622*

folgt getilgtes eorum

gek. kl

gek. septb

gek. kl

gek. aprl

gek. mai

korr. aus i[†]lis

XXXII

Ut conliminitanei et uicini comites in una die si fieri potest mallum non teneant · maxime post octauas paschę · propter francos homines et aduocatos qui ad utraque malla non possunt occurrere · sed mittant sibi inuicem missos · Et si unus die lunis mallum habuerit .' alter die iouis · aut die lunis sequentis ebdomadę mallum habeat · Et ne graue ei sit qui suum mallum interiecit .' qui uno anno primus tenuerit mallum · sequenti anno consentiat alteri primum tenere ˙ Et si sacramenta legalia in primo die lunis post pascha iuranda deuenerint · aut in aliis feriis quando mallum tenere debu[fol. 121r]erit .' mittat quisque comes suum missum qui ipsum sacramentum auscultet · ne ipsi homines iectiui inueniantur ˙ Et ipse sic mallum suum teneat · ut bargildi eius et aduocati qui in aliis comitatibus rationes habent · et ad suum mallum occurrere non possunt

XXXIII

Et quia629* sacramenta post quadraginta noctes legaliter iuranda accipiuntur · et in praefatis praedecessorum630* ac progenitorum nostrorum capitulis inuenitur · ut postquam comes et pagensi de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint .' ex eo die super XL dies sit bannus resisus · quod in lingua theodisca scastlei631* id · est · armorum depositio uocatur ˙ Multi inde contendunt · et se interiecti sunt · Alii enim suum sacramentum quadragesimo die in quo illud accipiunt iurare uolunt · et in tantum contendunt ut etiamsi intra quadragesimum sacra ieiunii quadragesimus dies aduenerit .' suum sacramentum se iurare debere contendunt · et contra causatores suos si ad hoc audiendum non uenerint ietiscunt · Numerant enim dies · et non numerant cum eis noctes a natiuitate domini usque ad purificationem beatę marię · et a resurrectione domini · usque ad ascensionem domini · Quadragesimo enim die et purificatio sanctae mariae a natiuitate domini · et quadragesimo die a resurrectione domini quae · est · in dominica die .' ascensio domini celebratur quae euenit · V feria id est iouis die · Et de diebus sine memoria dominus per ionam prophetam dixit ˙ Adhuc quadraginta dies · et niniue subuertetur ˙ Et XL dies simul cum noctibus in ieiunio helię prophetę et moysi quando legem secundo accepit · et ipsius domini ieiunio conputatur · in quibus sex septimanae id · est · XL et duo dies fiunt usque ad resurrectionem domini quę fit in dominica die sicut et initium quadragesimę · et haec non sine dei ministerio fiunt per quem conditores legum iusta decernunt ˙ Unde sicut in quibusdam rectius tenere conperimus · una cum consensu et fidelium nostrorum consilio constituimus ut ab ipso die quo sacramenta accipiuntur · Post XL dies et632* XL noctes · id · est · XL secundo die de sex septimanis · ipsa feria qui illud sacramentum accepit · sicut pascha in ipsa feria fit · qua633* initium quadragesimę accipitur · qui sacramentum legaliter accepit · legaliter in locis constitutis iuret sicut in capitulorum libris decessorum et progenitorum nostrorum continetur · et amodo nulla dissensio uel retractatio634* in regno nostro a quolibet ex hoc fiat ˙ Quod mandatum nostrum si quis contempnere praesumpserit .' bannum nostrum id est solidos LX conponat · Et si ipsa dies intra quadragesimę sacra ieiunia euenerit .' nemo illud sacramentum quod accepit in quadragesima iurare pręsumat .' quia ex hoc iam etiam manifestam dei uindictam uidimus et audiuimus ˙ Et qui praesumpserit similiter bannum nostrum conponat .' et inde poenitentiam episcopali iudicio faciat ˙ Ipsam autem quadragesimam .' [fol. 121v] a quarta feria · id est a capite ieiunii cum ipsa quarta feria qua publice poenitentes poenitentiam accipiunt obseruari usque ad sanctam resurrectionem · secundum consuetudinem antiquam praecipimus ˙ Sed expectet qui sacramentum ante quadragesimam seruatum accepit .' si XL dies et XL635* noctes ante illud quadragesima non habuit · sine ulla legali conpositione · uel iectitione · usque ad diem lunis post octabas paschę .' et tunc quod legaliter accepit legaliter perficiat ˙

629*

a von anderer Hand ergänzt

c korr. (?)

korr. aus sca[†]ei

t korr. (?)

korr. aus quia

e korr. (?)

XL von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

XXX[II]II

Notum fieri uolumus omnibus dei et nostris fidelibus .' quia quidem comites nostri nos consuluerunt · de illis francis hominibus qui censum regium de suo capite et de suis rescellis debeant · qui tempore famis necessitate cogente seipsos ad seruitium uendiderunt636* · Unde cum episcopis et ceteris dei ac nostris fidelibus tractauimus quid nobis esset agendum et qui cum eis inde inuenimus ac constituimus praesenti edicto decreuimus · id est quia non in lege salica ex hoc expressius quiddam inuenimus continetur · tamen in tertio libro capitulorum .' capitulo XXVIIII · de homine libero qui se loco uuadii tradidit in alterius potestate · et ibi constitutus damnum aliquod cuilibet fecerit .' ut is qui eum loco uuadii suscepit · aut dampnum soluat aut hominem in mallo productum amittat · perdens simul debitum propter quod eum pro uuadio suscepit · et qui dampnum fecit dimissus iuxta qualitatem rei cogatur emendare ˙ Si uero liberam feminam habuerit · et usque dum in pignore extitit filios habuerint .' liberi permaneant · Et in lege · digito dei scripta637* legimus · ut si atenuatus frater noster se in seruitium tradiderit .' sex annis seruiet illi qui eum emit · et septimo egrediatur liber gratis · Quae sacra historia · et obseruantes moraliter aedificat .' et altiori sensu intellegentes inluminat · In lege etiam quam prędecessores nostri et nominatissimi imperatores constituerunt de his qui filios suos fame aut alia aliqua necessitate cogente uendunt .' plura habentur capitula ˙ Quae omnia .' non hic necesse duximus638* ponere ; Tamen illud capitulum quod cum sanctis ecclesiasticis regulis ex maxima639* parte concordari inuenimus .' id ponere necessarium duximus .' in quo dicit640* ˙ Ut quicumque ingenui filios suos quod et de ipsis liberis hominibus qui se uendunt obseruari uolumus · qualibet necessitate seu famis tempore uendiderint · ipsa necessitate conpulsi .' emptor si quinque solidis emit · sex recipiat ˙ Si decem .' XII solidos recipiat · Aut si amplius .' secundum suprascriptam rationem augmentum pretii consequatur ˙ Sanctus autem gregorius etiam de his qui liberi a paganis capti fuerint [fol. 122r] si aliquis eos redimerit641* .' ipsi qui redempti sunt procurent · ut tantum pretium redemptori suo donent sicut ab eo redempti fuerunt .' et in sua libertate permaneant · Si autem ecclesia eos redimerit .' gratis sine aliqua conpositione liberi fiant · Quod et nos per regnum nostrum una cum consensu642* et fidelium nostrorum consilio obseruari regia auctoritate praecepimus ˙ Et si quis dixerit quia non uult aut tempore famis aut pro alia necessitate pretium suum dare pro libero homine si semper illum habere seruum non debet .' attendat quid dominus per apostolum suum dicat ˙ Qui habuerit inquiens substantiam huius mundi et uiderit fratrem suum necesse habere · et clauserit uiscera sua ab eo non manet karitas dei in eo ˙ Et qui non habet hanc caritatem .' etiamsi ad martyrium et ad ignem se tradiderit · sine ista caritate remissionem peccatorum suorum habere non poterit · et nullatenus in regnum dei intrabit · quia pro deo suos denarios uel643* suam annonam quę a deo accepit dare non indurat .' cum deus seipsum et sanguinem suum pro eo in cruce clauis et lancea transfixus fudit · Et quia hominum ingenia qui deum non timent · diabolo suadente multa excogitant .' potest fieri ut qui tales homines liberos necessitate ut diximus cogente in seruos suscipiunt · in alteras partes illos dispendant et uendant ˙ Propterea una cum consensu et fidelium nostrorum consilio constituimus .' quod in antiquis legibus decretum inuenimus ˙ Ut si huiusmodi personas aliqui aut ad extraneas gentes aut ad transmarina loca transferre aut uenundare praesumpserint .' ipse qui hoc contra statuta praesumpserit constitutionem regii banni conponat ˙ Et si talis homo antea liber usque dum in tali seruitio fuerit de libera femina filios habuerit .' ipsi filii liberi permaneant · sicuti644* in praefato XXVIIII capitulo quarti libri capitulorum praedecessorum ac progenitorum nostrorum habetur de eo qui se loco uuadii645* in alterius potestatem commiserit .' salua constitutione legis romanę in eis qui secundum illam uiuunt ˙

gek. uendider

korr. aus script[†]

s korr. (?)

korr. aus [†]

gek. dic

korr. aus redimeret

korr. aus [†]

uel ergänzt

i² ergänzt

korr. aus u[†]adii

XXXV

Et sciant comites nostri quia per singulos comitatus missos nostros dirigemus qui specialiter de his quae nunc constituimus inquirant qualiter in his nostram iussionem adimplere certauerint sicut in secundo libro capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum continetur capitulo XVIII · Et quicumque neglegens inde inuentus fuerit .' praecipiemus ut ante nostram praesentiam uenire iubeatur · et rationem reddat utrum hoc quod iussimus facere noluerit · aut non potuerit · aut si aliqua re prepediente646* id facere non potuit .' cur nobis ipsam inpossibilitatem ad tempus non adnuntiauit ˙ Quia si ipse hoc non uoluit · aut suae neglegentię causa non potuit .' nos talem [fol. 122v] inuenire uolumus .' qui hoc quod iubemus seruare uelit et possit ˙

646*

p¹ korr. (?)

XXXVI

Uolumus ut sicut in secundo libro capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum continetur capitulo XXIIII · Haec capitula quae nunc et alio tempore consultu fidelium nostrorum a nobis constituta sunt .' a cancellario nostro · archiepiscopi et comites eorum de propriis ciuitatibus modo aut per se aut per suos missos accipiant · et unusquisque per suam dyocesim ceteris episcopis · abbatibus comitibus et aliis fidelibus nostris · ea647* transscribi faciant · et in suis comitatibus coram omnibus legant .' ut cunctis nostra ordinatio et uoluntas nota fieri possit ˙ Cancellarius autem noster .' nomina episcoporum et comitum qui ea accipere curauerint notet · et ea ad nostram notitiam perferat ut nullus hoc praetermittere praesumat ˙

647*

korr. aus [†]

XXXVII

Et quoniam fideles nostri in istis quae in sequana fiunt et in aliis operibus laborant · et heribergum nostrum quod praeterito anno hoc fieri iussimus · homines et de illa parte sequanę in istas partes uenientes et de istis partibus in illas partes euntes destruxerunt per occasionem quia in illo contra debitam reuerentiam manere coeperunt · et nunc istum heribergum non sine labore et dispendio648* fidelium nostrorum fieri fecimus .' uolumus et expresse mandamus · ut sicut649* nec in nostro palatio .' ita nec in650* isto heribergo aliquis alius sine nostra iussione manere praesumat · nec illud aliquis destruat · Quodsi aliquis praesumpserit · et a custodibus quos ad hoc deputatos habemus nobis notum fuerit factum .' non sine debita uindicta praesumptor euadet ˙ Quia semper parati esse uolumus et uos paratos esse iubemus .' ut in istis partibus et in aliis quibuscumque nobis necesse fuerit · et contra paganos et contra alios quoscumque sicut consuetudo fuit · et uestri antecessores nostris antecessoribus auxilium praebuerunt .' et uos nobis debitum et necessarium adiutorium exhibuistis .' ita nunc et semper ad dei uoluntatem et sanctae ecclesiae atque istius christianitatis defensionem · et nostram communem salutem et pacem obtinendam et defendendam · in omnibus .' quantum deus auxilium pręstare dignatus fuerit · parati semper et in omnibus simus ;651* [fol. 123r]

korr. aus dispendiu

c korr. (?)

Die letzten fünf Zeilen der Seite sind unbeschrieben.

[BK 287 Prolog]

In nomine sanctae et indiuiduae trinitatis .' karlomannus gratia dei rex .' omnibus uenerabilibus episcopis · abbatibus comitibus iudicibus omnibusque sanctae dei ecclesię fidelibus et nostris ˙ Cum ad palatium uernis · anno dominicae incarnationis652* DCCCLXXXIIII · Anno autem regni nostri · V · indictione · II · mense marcio conuenissemus · et pars fidelium nostrorum nobiscum .' placuit ut quędam statuta sacrorum canonum · necnon quaedam capitula antecessorum nostrorum renouarentur · quia grauiter et moleste ferimus quod peccatis impedientibus et malitiis peruersorum hominum exuberantibus .' ultra modum uilescunt · atque pene adnullata existunt ˙ Pręcipue illa quae contra malum rapinae et depredationis · a sanctis patribus sunt promulgata · et a christianissimis regibus auctoritate regia confirmata ˙ Siquidem ita passim et longe latęque hoc uenenum diffusum et dispersum est .' ut quasi libere iam male abutantur omnes · infecti et corrupti corpore et anima hoc tam sceleratissimo atque mortifero morbo · non recogitantes hoc quod paulus apostolus dicit · immo deus omnipotens per ipsum ˙ Rapaces regnum dei non possidebunt ˙ Neque illud quod alibi idem apostolus ait ˙ Quia si nosmetipsos comedimus et nosmetipsos consumimus · id est deprędamur · cito deficiemus ˙ Completur ergo in nobis immo per nos quod omnipotens deus per isaiam prophetam improperat dicens ˙ Unusquisque carnem brachii sui uorabit · id est substantiam fratris sui diripiet · Carnem enim brachii sui deuorat et sanguinem proximi sui bibit .' quisque substantiam proximi sui tollit · unde eius caro sustentari debuit · Non est autem mirum si pagani et exterae nationes nobis dominantur · nobisque bona temporalia tollunt .' dum unusquisque proximo suo per uim tollit unde uiuere debet · Ideo iuste conuenit nobis illud quod omnipotens deus per isaiam prophetam minatur dicens ˙ Uae qui praedaris ˙ Nonne et ipse prędaberis ? Nos uero prędamur fratres nostros .' et idcirco pagani merito nos nostramque substantiam deprędantur · Quomodo igitur securi pergere poterimus contra inimicos sanctae dei ecclesiae et nostros · cum rapina pauperis inclusa est in domo nostra ? Et non solum domi reclusa · est .' uerum etiam plerumque euenit ut pleno uentre rapina in hostem quidam653* proficiscantur ˙ Sed quomodo poterimus inimicos nostros deuincere cum sanguis fratrum nostrorum ab ore nostro distillat · et manus nostrae plenae sunt sanguine · et brachia pondere miseriarum et rapinarum grauantur · totaque uirtus animi corporisque debilitatur ? Preces654* nostrae a deo non recipiuntur · quia clamores et ploratus altaque suspiria pauperum et [fol. 123v] orfanorum · pupillorum · atque uiduarum praeoccupant et praeueniunt uoces nostras · quae crudibus carnibus655* fratrum nostrorum grauatę raucitudinem acceperunt nullam sonoritatem uirtutum habentes · Et sunt multi qui ex ipsa rapina uidentur elemosinas facere ˙ non intellegentes quid de talibus dicit isaias propheta ˙ Qui offert domino de rapina oblationem · aut elemosinam .' quasi qui mactat filium ante patrem suum ˙ Et sunt nonnulli .' qui de homicidiis · adulteriis · periuriis · incendiis · consilium et poenitentiam quaerunt .' et malum rapinę pro nihilo ducunt · non intellegentes · quia quot pauperes quis expoliat · et fame ac nuditate periclitari facit .' tot homicidia perpetrat ˙ Quia tunc proximum suum interficit .' dum unde uiuere debet ei tollit ˙ Et scimus dicente paulo apostolo · quia omnis homicida656* non habet657* partem in regno dei · Et omnes homicidas · et adulteros iudicabit deus ˙ Quia ergo rapaces regnum dei non possidebunt · nisi ea reddiderint quae tulerint · et insuper poenitentiam egerint .' fugiamus hoc tantum malum unde tot ac tanta alia mala procedunt · et diligamus proximos sicut nosmetipsos · adimplentes legem quae dicit ˙ Non concupisces rem proximi tui ˙ Nec omnia quae illius sunt · Quia aliter neque inimicis nostris poterimus resistere · neque regnum dei possidere ˙

652*

i³ korr. (?)

653*

quidam von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

korr. aus Pręces

ibus korr. (?)

korr. aus homo

gek. hab

habet von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

CAPITULUM I

[BK 287 c. 1]

Uolumus itaque ut palatium nostrum more praedecessorum nostrorum · et dei cultu et regali honore · sed et religionis habitu · ac unanimitatis concordia atque658* pacis ordine stabiliatur et custodiatur ˙ Et in eodem palatio nostro pax prędecessorum nostrorum sanctionibus seruata · per omne regnum nostrum exsequenda proferatur ˙

658*

que von anderer Hand ergänzt

Capitulum II

[BK 287 c. 2]

Decernimus igitur · ut omnes in palatio nostro commorantes · et illud undique adeuntes .' pacifice uiuant ˙ Quodsi aliquis corrupta pace rapinam exercuerit per nostram regiam auctoritatem et missi nostri iussionem · ad palatinam adducatur audientiam · ut secundum quod in capitulis antecessorum nostrorum continetur .' legali multetur iudicio · tripla compositione peracta cum dominico banno ˙

Capitulum III

[BK 287 c. 3]

Si quis uero absque seniore · aut infra palatium aut circa illud degens hoc idem fecerit .' hunc missus noster adeat · et ad ipsum palatium nostrum iussu nostro eum uenire praecipiat ˙ Quodsi ausu temerario [fol. 124r] uenire contempserit ut ad nostram praesentiam adducatur subdendus prędecessorum nostrorum sanctionibus Si autem nos et missum nostrum contempserit et ad nos uenire noluerit · et se defendendo ibi occisus fuerit · et aliquis parentum aut amicorum eius inde faidam fidelibus nostris qui eum occiderint portare uoluerit · potestatiue eam ei iurare faciemus · et fideles nostros regia nostra auctoritate exinde adiuuabimus ˙

CAPITULUM IIII

[BK 287 c. 4]

Placuit etiam nobis et fidelibus nostris .' ut quicumque infra regnum nostrum aliquid rapuerit · aut deprędatus fuerit .' omnia in triplum conponat · et bannum dominicum persoluat · et insuper publicam poenitentiam inde faciat · sicuti659* in capitulari antecessorum nostrorum continetur ˙ Si autem colonus aut seruus fuerit .' similiter omnia in triplum componat · aut dominus eius pro eo LX ictus bene pressos accipiat · et insuper publicam poenitentiam inde agat · Cuius modus erit in consideratione episcopi secundum quantitatem facti .' quia et fornicationes et adulteria atque homicidia · necnon incendia ˙ ebrietates · aliaque quamplura uitia exinde prodeunt ˙ Si quis autem negauerit factum · si comprobatus non fuerit .' propria manu iuramento se abscondat · excepto nostris uassis dominicis ˙ pro quibus illorum meliores homines iuramentum persoluent ˙ Hoc uero cum summa diligentia tali modo procurabitur ˙

659*

i² ergänzt

CAPITULUM V

[BK 287 c. 5]

Episcopus in cuius parroechia aliquis consistens aliquid deprędatus fuerit .' semel et bis atque tertio si necesse fuerit uocabit illum sua admonitione per suum pręsbiterum canonice ad emendationem siue ad conpositionem et ad poenitentiam · ut deo et ecclesiae satisfaciat quam lęsit ˙ Si autem despexerit atque contempserit eius admonitionem atque saluberrimam inuitationem .' feriat illum pastorali uirga · hoc est sententia excommunicationis · ut a communione sanctae ecclesiae omniumque christianorum sit separatus usque ad congruam satisfactionem et dignam emendationem · Quam excommunicationem debebit isdem episcopus seniori illius notam facere · et omnibus suis coepiscopis ne eum recipiant · usque ad satisfactionem ·

[V]I

[BK 287 c. 6]

De illis autem qui infra parroechiam beneficia et alodum non habent · et alterius episcopi parrochiani sunt · et dum ad curtem pergunt aut de loco ad locum iter faciunt · rapinas et deprędationes infra [fol. 124v] parroechiam faciunt .' placuit nobis et fidelibus nostris · ut si ita prope episcopum fuerint factum ut ei depręcatio660* illorum nota possit fieri antequam parroechiam eius exeant .' mittat strenuum et prudentem pręsbiterum qui sua uice rationabiliter illos ad emendationem uocet · in quo superior modus conpositionis et emendationis seruabitur · si uocati uenire uoluerint · Si uero uocationem atque admonitionem episcopi superbe contempserint .' simili sententia excommunicationis feriantur · qua et ille qui infra parroechiam res aut beneficia habet · et insuper excommunicentur · ne extra parroechiam exeant · antequam superius statuta661* adimpleant ˙ Quorum excommunicatio seniori illorum et proprio eorum episcopo significanda · est · ne eos recipiant · antequam illuc redeant ubi rapinam fecerunt ibique pleniter emendent ˙

660*

o korr. (?)

661*

korr. aus s[†]atuta

VII

[BK 287 c. 7]

Et quoniam episcopi qui nostris ˙ et suis et communibus ecclesiae atque totius regni necessitatibus occupati sunt non ualent cuncta soli prospicere quę infra fines parroechiae illorum perpetrantur .' statuimus ut quotienscumque episcopi a propria ciuitate digrediuntur .' tales adiutores unusquisque in sua ciuitate relinquat · qui haec omnia prudentissime sua ciuitate peragant · et pauperes sanguine christi redempti semper in ciuitate praesentem inueniant a quo responsum et consolationem accipiant · In uicis autem et uillulis longe a ciuitate remotis .' constituat unusquisque episcopus reuerendos et cautos atque prudentia morum temperatos pręsbiteros .' qui sua uice superius statuta modeste perficiant · et ad quos alii pręsbiteri iuniores et minus cauti suam causam referant ˙

capitulum VIII

[BK 287 c. 8]

Placuit nobis et fidelibus nostris pro communi utilitate · et instanti necessitate · ut nullus episcoporum grauiter ferat si eius parroechianum pro eiusmodi causa depraedationis alter episcopus excommunicauerit ˙

VIIII

[BK 287 c. 9]

Et quia ad tantum malum funditus eradicandum atque tollendum et ad tantum bonum plantandum atque statuendum necesse habet episcopalis662* auctoritas iudiciali potestati adiuuari .' placuit nobis nostrisque fidelibus in commune .' ut missi dominici suis in locis ex hoc fideliter adiuuent .' et comes praecipiat suo uicecomiti · suisque uicariis · atque centenariis · ac reliquis ministris rei publicae · necnon francis hominibus mundanae legis documentis eruditis663* .' ut pro amore dei omnipotentis ac pace [fol. 125r] sanctae ecclesiae et fidelitate nostra ex hoc adiuuent quantum melius potuerint tam per se quam cum ministris ecclesiae · quotiens episcopi aut ministri illorum siue etiam ipsi pauperes super hac re eos appellauerint · ita ut ministri ecclesiae habeant auctoritatem sui episcopi .' et ministri comitis habeant auctoritatem nostram et sui comitis ˙

662*

s¹ von anderer Hand ergänzt

663*

korr. aus erudi[†]

CAPITULUM X

[BK 287 c. 10]

Uolumus autem ut si episcopalem aut regiam auctoritatem · ausu temerario aliquis pro nihilo duxerit in comitatu consistens · aut etiam iter faciens · ac legaliter quod iniuste abstulerit emendare contempserit · et rebellis existens .' si ibi occisus fuerit · nulli fidelium nostrorum qui eum occiderit aliquis faidam portet · neque pro eius morte aliquid664* componat ˙ Si uero aliquis parentum aut amicorum665* eius inde faidam portare uoluerit .' potestatiue eam ei iurare faciemus · et fideles nostros regia nostra auctoritate exinde adiuuabimus ˙

664*

von anderer Hand korr. aus aliquit

665*

co korr. (?)

CAPITULUM XI

[BK 287 c. 11]

De nostris quoque dominicis uasallis iubemus · ut si aliquis prędas egerit .' comes in cuius potestate fuerit ad emendationem eum uenire uocet · Qui si comitem aut missum illius audire noluerit .' per fortiam illud emendare cogatur prout666* lex docet · et quemadmodum in capitularibus regum antecessorum nostrorum tenetur insertum · in eodem loco ubi pręda commissa fuerit ˙ Quodsi proclamauerit se ante pręsentiam nostram uelle distringi potius quam ante comitem .' aut per credibiles fideiussores · aut per sacramentum sui melioris hominis ante nos uenire permittatur · ut ibi talis ratio finem accipiat ˙ Honorem enim667* talem nostris uassis dominicis concedimus .' ut ipsi non sicut reliqui manu propria sacramentum iurent .' sed melior homo illorum et credibilior illud agere non differat ˙ Si autem quae supra diximus despexerint et nullo modo emendare uoluerint et in contemptu manentes ibi occisi fuerint .' nullam contra ipsos qui eos occiderint iracundiam nec faidam tenebimus umquam ˙ Quodsi aliquis parentum aut amicorum eorum inde faidam portare uoluerit .' potestatiue eam ei iurare faciemus sicut superius est dictum .' et nostra regia auctoritate illos exinde iuuabimus ˙ Si uero dixerit quod eis comes non secundum legem fecerit · sed pro aliqua iracundia aut inuidia quam ante contra illos tenebat illud fecerit .' hoc comes [fol. 125v] ei ante nos satisfaciat secundum quod nobis placuerit · quod non ob aliud quam pro rapina sit actum ˙

666*

korr. aus u†

667*

enim von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

XII

[BK 287 c. 12]

Ut autem omnis occasio rapinae tollatur .' uolumus ut pręsbiteri qui bonum exemplum caritatis omnibus ostendere debent hospitales existant · iuxta quod apostolus paulus dicit ˙ Hospitales inuicem sine murmuratione .' et humanitatem prębeant iter facientibus · quia per hospitalitatem668* placuerunt quidam deo angelis hospicio receptis ˙

668*

von anderer Hand korr. aus hospital[†]

XIII

[BK 287 c. 13]

Placuit nobis et nostris fidelibus · ut pręsbiteri suos parrochianos admoneant .' ut et ipsi hospitales existant · ut nulli iter facienti mansionem669* denegent · Et ut omnis occasio rapinae tollatur nihil carius uendant transeuntibus nisi quanto in mercato uendere possunt ˙ Quodsi carius uendere uoluerint · ad pręsbiterum transeuntes hoc referant · et illius iussu cum humanitate eis uendant ˙

669*

a korr. (?)

XIIII

[BK 287 c. 14]

Uolumus ut pręsbiteri et ministri comitis uillanis pręcipiant · ne collectam faciant · quam uulgo geldam uocant · contra illos qui aliquid rapuerint .' sed causam suam ad illum pręsbiterum referant qui episcopi missus est · et ad illos qui in illis locis ministri comitis super hoc existunt · ut omnia prudenter et rationabiliter corrigantur ˙670*

670*

Die untere Hälfte der Seite ist unbeschrieben.

Material:	Pergament
Number:	156 foll. (1-155, 135 zweimal)
Size:	ca. 280 × 220-225 mm
Body text:	205-210 × 140-150 mm
Quires:	II4 + 7 IV60 + II64 + 11 IV151 + II155 Kustoden in römischer Zählung am Lagenschluß, meist später abgeschnitten; erhalten: II (20v), VIII (64v), XIII (104v). Die Kustoden bestätigen den paläographischen Befund, nach dem der Codex ursprünglich mit fol. 5r, d. h. mit der Kapitulariensammlung, begann. Foll. 1-4 (der Schrift nach nicht viel jünger) wurden noch im Mittelalter vorangesetzt. Über den Kapitularien Kolumnentitel (DECRETVM PIPINI etc.).
Lines:	32 (foll. 1-4: 38)
Columns:	1
Script:	karolingische Minuskel
Scribe(s):	mehrere
Decoration:	Rubriken meist rot, nur selten in brauner Texttinte; einfache, vorwiegend rote Initialen (eine fol. 11r vorgesehene größere D-Initiale wurde nicht ausgeführt; am unteren Textrand steht zweimal magnum principium) und rote Zahlen

Symbols used	Meaning
· ˙ : .' / ·,· :/ , ; ∴	Punctuation (as used in the mss.)
^*	Footnote (text of note appears on mouseover)
Bold type (words, phrases)	Rubrics, headings; differently rendered by using another font or other visual features
Bold type (single letters)	Initials
Red	Use of coloured ink (of any kind)
[xyz]	Uncertain reading, text hard to decipher
[…]	Illegible text. The number of dots indicates the (estimated) number of characters missing
†††	Deleted text. The number of crosses indicates the (estimated) number of characters missing
[†]	Place holder for deleted, non-reconstructable passages (without indication of estimated number of characters missing)
- - -	Space left blank intentionally within a line in the ms.
[!]	sic
\|	Line break
[BK 139 c. 1]	Reference to the Boretius/Krause edition
[fol. 123r], [p. 123]	Page break (fol. or p.) or column break in the ms.
	Glossation
	Annotation signs (e.g. nota signs)

Date	Change
2016-02-10	Datei veröffentlicht (BK 184, 186)
2016-08-03	Transkription ergänzt (BK 189, 191, 192, 193)
2017-12-07	Transkription ergänzt (BK 77, 195), Vorbemerkung erweitert
2020-12-11	Verortung und Datierung der Handschrift nach Bischoff 1998/2004/2014 ergänzt
2021-03-22	Transkription ergänzt (BK 259, 260, 266, 268, 242, 243), Vorbemerkung erweitert
2022-03-09	Transkription ergänzt (BK 257, 258, 272, 273, 287), Vorbemerkung erweitert
2024-02-13	Revision der Transkription (BK 184, 186, 189, 191, 192, 193; Benedictus Levita 1, 279); Tippfehler beseitigt.