Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, 217

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Heiligenkreuz
Stiftsbibliothek
217
Sigle: He
Digitalisat verfügbar bei
Zum Artikel in der Rubrik "Sammlung des Monats" Zum Artikel in der Rubrik "Sammlung des Monats"
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10. Jh., Ende; Südostdeutschland

Provenienz:

Der Inhalt der Nachträge foll. 5v-6v, 76r, 78r-81r läßt auf eine südostdeutsche oder böhmisch-mährische Bibliothek als Heimat der Hs. schließen. Nach Zagiba 1974, S. 66 hätten sie „die bairischen Missionare zweifellos bei ihrer Tätigkeit auf böhmischem Gebiete verwendet ... Damit gewinnt die Handschrift große Bedeutung für die slavische Kirchen- und Kulturgeschichte und nicht zuletzt für die Problematik der cyrillomethodianischen Zeit“.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 330 foll. (Blattverlust)
Maße: 255 × 185-190 mm
Schriftraum: ca. 180-190 × 120-135 mm
Lagen: (manchmal schwer zu bestimmen)
III6 + 2 IV22 + III28 + (1+IV)37 + (IV-1)44 + IV52 + (IV-6)54 + (IV-2)60 + 2 IV76 + 177 + (2+I)81 + 3 IV105 + (III+l)112 + 6 IV160 + III166 + 4 IV198 + III204 + 3 IV228 + (III+1)235 + 10 IV315 + (III+1)322 + IV330
Foll. 237-239 mit foll. 240-242 noch vor Eintrag der Ansegis-Kapitelzahlen verheftet.
Mehrfache, z. T. radierte Kustoden: Buchstaben und römische Ziffern (jeweils ältere und jüngere); notiert sei hier nur die durchgehende jüngere Folge, bei der römische Ziffern mit us-Haken versehen sind: I (6v) bis VII (52v), VIIII (60v) bis XLI (307v), XLIII (315v), XLII (322v)
Zeilen: meist 22
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel (einige Seiten mit Unterlängen auf der letzten Zeile wie in Urkunden)
Schreiber: mehrere Hände
Ausstattung:

Rubriken (Capitalis rustica und Minuskel) in Rot und/oder schwarzer bzw. dunkelbrauner Texttinte; Initialen rot oder in Texttinte, z. T. mit roten Füllungen (30v D und V in roter Umrißzeichnung mit Blattwerk); Zahlen rot oder in Texttinte

Einband:

weißer Ledereinband (mit Blindprägung) um Holz mit Schließen; auf dem Vorderspiegel mehrere kleine Papierzettel mit neuzeitlichen Inhalts- bzw. Provenienzangaben

Inhalte
Anmerkung:

Die Hss. Heiligenkreuz 217 und Paris Lat. 3878 führen sich nach Kottje 1980, S. 54 auf dieselbe Vorlage zurück, in der Hansen eine Kopie des Cod. München Lat. 3853 sieht.

Die Einteilung der Münchener Hs. in fünf Teile (I: Lagen 1-7 [= foll. 1 ff.]; II pars: Lagen 8-15 [= foll. 57 ff.]; III pars: Lagen 16-23 [= foll. 121 ff.]; IIII: Lagen 24-32 [= foll. 183 ff.]; V: Lagen 33-40 [= foll. 256 ff.]) spiegelt sich insofern in Cod. Heiligenkreuz wider, als hier analog zu den partes-Grenzen neue Lagen mit den gleichen Worten beginnen (foll. 30, 82, 145, 205, 276), und zwar unter Streckung des Textes oder mit Leerraum am Ende der vorhergehenden Lagen. Cod. Heiligenkreuz 217 wurde also offenbar an jenem südostdeutschen Ort verfertigt, wo sich der Monacensis bzw. seine Abschrift im endenden 10. Jahrhundert befand.

Zum inneren Aufbau der Sammlung und zur Handschriftenfiliation siehe auch die Beschreibung des Cod. München Lat. 3853.

  • 1-29v
    Inhaltsverzeichnis zur Hs. bis c. 22 der 72-Kapitel-Sammlung (foll. 314v-315r); darin als etwas jüngeres Addendum von anderer Hand:

  • -- 5v-6v
    Stephan V. an Svatopluk I., JL 3407 (a. 885) (ed. Wattenbach, Beiträge zur Geschichte der christlichen Kirche, S. 43-47; D. Bartonková, L. Havlík u.a., Magnae Moraviae fontes historici 3: Diplomata, Epistolae, Textus historici varii [Opera Universitatis Purkynianae Brunensis Facultas Philosophica 134, Brno 1969], Nr. 101, S. 215-225); foll. 5v-6v nur der erste Teil, die Fortsetzung unten foll. 78r-81r gehört hierher.

  • 30r
    Leer.

  • 30v-45r
    Halitgar von Cambrai, Paenitentiale: Prolog DIVERsitas culparum (als Bestandteil des Excarpsus Cummeani ed. Schmitz, Bußbücher 2, S. 599-601), Praefatio bis canonum ęstimare und letzter Satz von Buch II (Nunc iam qualiter - libello inserendum), Bücher III bis V, aber ohne IV, 1-2 und nur bis V, 17 sine animo nequeat (in der Hs. als Bücher I-III gezählt), mit Capitulationes (Migne, PL 105, Sp. 653 C - 657 B und 678 A, Sp. 677 B - 690 D).

  • 45r-50v
    Paenitentiale mixtum Pseudo-Bedae-Egberti bis Uolo. Dices ei, dazu am Anfang das auf Beda umformulierte Vorwort Halitgars zu seinem 6. Buch (Schmitz, Bußbücher 2, S. 679 - S. 683 Z. 12; Praefatio Halitgarii: Migne, PL 105, Sp. 693 f.). Fortsetzung fol. 53r, wie schon aus dem fast zeitgleichen Vermerk hervorgeht: quod hic (hic über der Zeile) deest post duo folia inuenies eadem greca littera notatum (Verweiszeichen: griechisches Xi).

  • 51r-53r
    (Von anderer Hand) INCIPIT AMMONICIO ET EXORTACIO EPISCOPALIS (ed. Zagiba, Der Kodex 217 der Stiftsbibliothek Heiligenkreuz, S. 69-71).

  • 53r-63r
    Fortsetzung von fol. 50v (nach sechs [radierten?] Zeilen fol. 53r unten mit DOMINUS SIT TIBI ADIUTOR ET PROTECTOR einsetzend): Paenitentiale mixtum Pseudo-Bedae-Egberti mit den angehängten fünf Kanones wohl aus Hohenaltheim (a. 916) und Tribur (a. 895) (Versio vulgata); wegen Blattverlusts nach fol. 54 Lücke zwischen Capitulatio c. 12 und dem Schluß von XXI, 3 (vorhanden ab quoque die pro se) (ed. Schmitz, Bußbücher 2, S. 683 Z. 12 - S. 684 Z. 9, S. 693 Z. 4 - S. 701).

  • 63r-76r
    Hrabanus Maurus, Paenitentiale ad Heribaldum, bis c. 11 ad corinthios scribit dicens (Migne, PL 110, Sp. 467 C - 481 B). Fortsetzung fol. 82r (spätmittelalterlicher Verweis).

  • 76r
    (Von anderer Hand nachgetragen) Edikt Herzog Boleslavs II. für Bischof Adalbert von Prag (a. 992) (u. a. ed. Wattenbach, Beiträge zur Geschichte der christlichen Kirche, S. 51; G. Friedrich, Codex diplomaticus et epistolaris regni Bohemiae 1 [Prag 1904-1907] S. 43 Nr. 37).

  • 76v
    Leer.

  • 77r-v
    (Falsche Position des Blattes?) Predigt Quia semel uestrę caritatis - uiuit et regit (nach Schmitz, Bußbücher 2, S. 207 Anm. 1 Nr. 13 „ein Fragment unbekannter Provenienz“; Transkription bei Hansen, Die Rechtscorpora, S. 32-35).

  • 78r-81r
    (Von derselben Nachtragshand wie foll. 5v-6v) Zweiter Teil des Schreibens Stephans V. an Svatopluk I., JL 3407 (a. 885); der Text wäre korrekt nach fol. 6 zu plazieren, ist aber nach Ausweis der etwas jüngeren Lagenzählung schon früh an diese Stelle geraten.

  • 81v
    Leer.

  • 82r-93v
    Hrabanus Maurus, Paenitentiale ad Heribaldum, Fortsetzung von fol. 76r (Migne, PL 110, Sp. 481 B - 494 C; dazu der in der Teiledition MGH Epp. 5, S. 514 berücksichtigte Schluß).

  • 94r
    Capitulatio zu den nachfolgenden Texten bis einschließlich Konzil von Mainz (a. 852), c. 10 (fol. 106r).

  • 94r-101r
    Brief des Hrabanus Maurus an Chorbischof Reginbald von Mainz, Ep. 30 (MGH Epp. 5, S. 448-454).

  • 101v-104v
    Brief des Hrabanus Maurus an Bischof Humbert von Würzburg, Ep. 29 (MGH Epp. 5, S. 445-448).

  • 104v-105v
    Libellus responsionum Gregors I. an Augustinus von Canterbury, JE 1843, c. 5 (numeriert als VIIII) (MGH Epp. 2, S. 335 f.).

  • 105v-106r
    X-XI - Concilium Moguntinum (a. 852), cc. 9 und 10: De his qui infantem suum oppresserit. Si quis infantem suum incaute oppresserit - (unleserlich) peruenire confidat (MGH Capit. 2, Nr. 249, S. 189 Z. 1-13; MGH Conc. 3, S. 247 Z. 1 - S. 248 Z. 3). Die Annales Fuldenses melden die Bestätigung der Mainzer Beschlüsse durch König Ludwig den Deutschen, siehe Cod. Bamberg Can. 2.

  • 106r-152v
    Nach der Inskription Incipiunt (un über der Zeile) capitula SINODI UUORMACENSIS: Sammlung von 178 (de facto 181) Kapiteln mit vorangestellter Capitulatio, Kanones des Konzils von Worms (a. 868) und kanonistisch-patristischen Anhängen (Capitula I Theodulfs von Orléans, Capitula I und II Hinkmars von Reims u. a.), vgl. die ausführliche Analyse von Krause, Die Münchener Handschriften 3851. 3853, S. 96 ff.; Hansen, Die Rechtscorpora, S. 37-41, mit zusätzlichen Identifikationen. Dieselbe Komposition findet sich auch in dem neuzeitlichen Cod. Dresden, Sächsische Landesbibliothek, A 157 (18. Jh.; Vorbesitzer Johann Andreas Schmidt [† 1726], vgl. Hartmann, Konzil von Worms 868, S. 25 Anm. 43).

  • 152v-182v
    77-Kapitel-Sammlung mit einigen bislang nicht identifizierten Texten (vgl. die Angaben bei Fournier P. 1931, S. 277-280 und Hansen, Die Rechtscorpora, S. 41-58).

  • 182v-183r
    Drei Kanones von Mainz, Arles und Tours (a. 813) De pace ecclesiarum, wie in Cod. Berlin Lat. qu. 931, fol. 89r (und Kopie Cod. München Lat. 6360).

  • 183r-184r
    Lex Baiuvariorum (Klasse H), Prolog (MGH LL nat. Germ. 5, 2, S. 198-203; Sigle sCr [= H 4 in der Edition Merkels]; zur Hs. S. 188).

  • 184r-203v
    Lex Alamannorum (Klasse B), Titelverzeichnis und Text (MGH LL nat. Germ. 5, 1, S. 54-156; Hs. nicht berücksichtigt, da S. 15 verwechselt mit Cod. München Lat. 4115 [B 14], der aus dem Stift Hl. Kreuz, Augsburg, stammt [als A 2 bei Lehmann - Eckhardt S. 12 behandelt], nicht aus Heiligenkreuz, Österreich).

  • 203v-204r
    Capitula ad legem Baiuvariorum addita (a. 803?): Capitula quę domnus karolus serenissimus imperator addere iussit ut pannum ipsius quislibet irrumperet componere debeat. Vt ecclesię uiduę orfani vel minus potentes - si dignus fuerit deducatvr (MGH Capit. 1, Nr. 68, S. 157 Z. 31 - S. 158 Z. 13).

  • 204r-v
    Capitula legi addita (a. 816), cc. 1 und 2: Si quis cum altero de qualibet causa - pater ei suus dereliquerit (MGH Capit. 1, Nr. 134, S. 268 Z. 3-27).
    Auf neuer Lage beginnt:

  • 205r-265r
    Ansegisi abbatis capitularium collectio (Klasse A), Praefatio, Bücher 1-4 (MGH Capit. 1, S. 394-446); korrekte Blattfolge der 33. Lage: 236, 240-242, 237-239, 243. Zusatz am Ende von Buch 1:

  • -- 227r
    Siricius, JK 255, c. 4 (hier wie in der Capitulatio mitgezählt und rubriziert) (MGH Capit. 1, S. 413 Z. 37-40, Anm. d) (in regestenhafter Verkürzung schon Admonitio generalis, c. 51 [= Ansegis 1, 51]).
    Außerdem ist wie in Cod. München Lat. 3853 nach Ansegis 4, 26 Appendix 2, 3 eingeschoben (MGH Capit. 1, S. 447 f.), und wie im Monacensis bestehen Ansegis 4, 73 und 74 jeweils nur aus Incipit und Rückverweis auf die (nahezu) identischen Kapitel 4, 24 und 23. Geblieben sind auch die require-Vermerke in den Capitulationes nach Ansegis 2, 15 und 3, 41 sowie die Rubriken in den Capitulationes nach Ansegis 4, 71 und 74. Damit ist ein Teil der bis fol. 266v anschließenden Kapitularienexzerpte gemeint, die einer Ansegis-Vorlage wie Codd. Berlin Lat. qu. 931 und München Lat. 6360 entstammen.

  • 265r-v
    De primo lib[e]ro. capil. LXXV (wohl korr. aus LXXVIIII), LXXVI-LXXVIII - Capitulare Olonnense (a. 822/823), cc. 1-4, mit Rubriken: De monasteria et baptismales ecclesias. Si quis episcopus aut propinquitatis affectu - seruituti subtantur (MGH Capit. 1, Nr. 157, S. 316 Z. 29 - S. 317 Z. 10); die Zählung schließt sich, offenbar gegen die Vorlage, Ansegis 4, 74 an.

  • 265v-266r
    DE SECVNDO LIBELLO. CAP. (danach radiert XVI-XVII; am Rand etwas später:) LXXVIIII-LXXXI - Capitulare Olonnense mundanum (a. 825), cc. 1-3 (c. 3 mit Rubrik): Statuimus ut liberi homines qui tantum proprietatis habent - non minoretur utilitas (MGH Capit. 1, Nr. 165, S. 329 Z. 33 - S. 330 Z. 13).

  • 266r
    Capitula Francica wohl Ludwigs des Frommen, c. 1: Vt nullus testis supra uestituram aui et patris nostri suscipiatur (-ci- über der Zeile) (MGH Capit. 1, Nr. 167, S. 333 Z. 10).

  • 266r
    De tercio libello. LXXXII (LXXX korr.) - Hlotharii capitulare Papiense (a. 832), c. 11: Item de eadem. Decernimus ut quisquis aliter testes - contendere recipiatur (MGH Capit. 2, Nr. 201, S. 61 Z. 38 - S. 62 Z. 8).

  • 266r-v
    In quartibus libello. LXXXIII-LXXXIIII - Capitulare Olonnense mundanum (a. 825), cc. 4 und 5, mit Rubriken: De fratribus. Precipimus de his fratribus - bannum nostrum persoluat (MGH Capit. 1, Nr. 165, S. 330 Z. 14-29).

  • 266v
    CAPITVLO In capitularibus karoli. De mallo publico - Ansegisi abbatis capitularium collectio 3, 57: Vt in locis ubi mallos publicos - obseruandum esse possit (MGH Capit. 1, S. 431).

  • 266v-267v
    Capitulatio zur folgenden Kapitulariensammlung (33 gezählte Rubriken): Incipiunt capitula quę luodouuicus cesar et hlotharius imperator filius eius cum consensu eorum fidelium dederunt. CAP. I. De liberis (-e- über der Zeile) hominibus qui fidelitatem nondum domno impr. promiserunt - XXXIII. Ut ministri qui tributa maiora accipiunt quam constituta sint ministeria perdant. Die Rubriken sind den Kapiteln auch im Text vorangestellt.

  • 267v
    CAP. I - Capitulare missorum (a. 829), c. 4, mit Rubrik: De liberis hominibus qui imperatore nondum fidelitatem promiserunt. Volumus ut missi nostri per totam legacionem - per cetera capitula peragere (MGH Capit. 2, Nr. 188, S. 10 Z. 10-13).

  • 267v-269r
    II-VIIII - Capitulare Wormatiense (a. 829), mit Rubriken, aber ohne c. 8: De his qui sine consensu episcopi - ad palatium uenire compellatur (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 17 - S. 13 Z. 26, S. 13 Z. 30 - S. 14 Z. 13); c. 5 ohne die beiden Ansegis-Zitate, c. 6 direkt anschließend und ohne eigene Kapitelzählung.

  • 269r-v
    X - Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 279 (MGH LL 2, 2, S. 61).

  • 269v-271r
    XI-XVII - Capitulare pro lege habendum Wormatiense (a. 829), cc. 1-6, 8 (cc. 1, 5 und 8 gekürzt), mit Rubriken: De homicidiis in ecclesiis uel in atriis commissis. De omicidiis in ecclesiis - Si quis aliqua necessitate et rel. (MGH Capit. 2, Nr. 193, S. 18 Z. 2 - S. 19 Z. 35; S. 20 Z. 4 f.).

  • 271r
    XVIII-XVIIII - Capitulare missorum (a. 829), cc. 1 und 2, mit Rubriken: De rebus ecclesiasticis vt contineantur. Volumus ut omnes res ecclesiasticę - uel contineantur uel reddantur (MGH Capit. 2, Nr. 188, S. 9 Z. 36 - S. 10 Z. 4).

  • 271r-273r
    XX-XXXI - Capitulare missorum Wormatiense (a. 829), mit Rubriken, aber ohne c. 12 (cc. 1 und 8 jeweils ohne Ansegis-Zitat): De beneficiis destructis. De beneficiis destructis hoc obseruetur - et ministerium amittat (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 14 Z. 35 - S. 16 Z. 23, S. 16 Z. 26 - S. 17 Z. 9); cc. 14 und 15 nicht numeriert.

  • 273r-v
    Capitulatio zum folgenden Kapitular (19 gezählte Rubriken): I. De his qui in tercio genuclo coniunguntur - XVIIII. Qui uxorem dimiserit uelare. Wiederum sind die Rubriken den Kapiteln auch im Text vorangestellt.

  • 273v-276r
    I-XVIIII - Decretum Vermeriense (a. 756), mit Rubriken, aber ohne cc. 14-16: De tertia coniunctione. In tercio genuclo separentur - aliam non accipiat (MGH Capit. 1, Nr. 16, S. 40 Z. 8 - S. 41 Z. 18; S. 41 Z. 24-32); c. 1 in zwei Kapitel geteilt.

  • 276r-277r
    Capitulatio zur folgenden Kapitulariensammlung (46 gezählten Rubriken): INCIPIVNT CAPITVLA. I. De coniunctionibus si in quarta uel tertia progenie inuenti fuerint - XLVI. De inscriptione temporum; im Textkorpus keine Rubriken.

  • 277r-279r
    CAP. I-XVIII - Decretum Compendiense (a. 757): INCIPIT DECRETVM QVOD FACTVM FVIT AD CONPENDIVM PALATIN. PVBLICUM. Si in quarta progenię - feminę accipiant coniugium (MGH Capit. 1, Nr. 15, S. 37 Z. 38 - S. 39 Z. 18); cc. 1-3 als I gezählt, cc. 17 und 18 als XV.

  • 279r-v
    XVIIII - Pippini regis capitulare (a. 751/755), cc. 1-3: Si homo incestum commiserit de matre sua - vt ceteri emendentur (MGH Capit. 1, Nr. 13, S. 31 Z. 18 - S. 32 Z. 4).

  • 279v
    XX-XXII - Capitula I Bischof Ghärbalds von Lüttich, cc. 7, 8, 4 und (17) (MGH Capitula episcoporum 1, S. 16 f., 20).

  • 279v-280r
    XXIII - Capitula post a. 805 addita (a. 806/813), c. 1: De clericis et laicis qui chrisma - manum perdant (MGH Capit. 1, Nr. 55, S. 142 Z. 17-20).

  • 280r
    XXIIII - Capitula Karoli Magni (a. 803/813), c. 3: Si quis homo liber peccato inminente - hereditatem perdat (MGH Capit. 1, Nr. 56, S. 143 Z. 17-19).

  • 280r-v
    XXV-XXVIII - Capitula ecclesiastica ad Salz data (a. 803/804), cc. 2, 3, 7 und 8, mit Inskription: QVARTO ANNO AD sal. De decimis ubi antiquitus fuerunt ecclesię baptismales - elemosinam datum fuerit (MGH Capit. 1, Nr. 42, S. 119 Z. 7, 17-27, S. 119 Z. 40 - S. 120 Z. 3).

  • 280v-281r
    CAP. XXVIIII-XXXI - Capitula cum primis constituta (a. 808), cc. 1, 2 und 5 (c. 5 mit der Rubrik der Capitulatio): De marcha ad praeuidendum vnusquisque paratus sit - sol. XX pertineant (MGH Capit. 1, Nr. 52, S. 139 Z. 25-33, S. 140 Z. 1-6); c. 2 zweigeteilt; c. 1 und erster Teil von c. 2 mit derselben Kapitelzahl XXVIIII.

  • 281r
    XXXII - Capitula de missorum officiis (a. 810), c. 3: Vt missi nostri quando iusticiam pauperibus facere iusserint - per iusticiam esse debuit (MGH Capit. 1, Nr. 66, S. 155 Z. 17-20).

  • XXXIII-XXXIIII - Capitulare Haristallense (a. 779), cc. 11 und 23 in der Forma communis, mit Inskription: ANNO XI. De uindicta et de iudicio in latronibus - emendauerint moriantur (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 49 Z. 25-35, S. 51 Z. 24-26).

  • 281r-v
    XXXV-XXXVI - Capitula e canonibus excerpta (a. 813), cc. 3 und 15: Vt laici omnino non audeant munera exigere - de operibus cauendis ammoneant (MGH Capit. 1, Nr. 78, S. 173 Z. 33 f., S. 174 Z. 18 f.).

  • 281v
    XXXVII - Capitulare Wormatiense (a. 829), c. 8: Vt de rebus ecclesiarum quę ab eis - contineri solent (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 13 Z. 27-29).

  • 281v-282r
    XXXVIII-XLI - Capitula de Iudaeis (Spurium?), Inskription, cc. 1-4: DE CAPITULIS DOMNI KAROLI imperatoris hlvdovuici. Nemo iudeus praesumat de ecclesia dei - malum non merui (MGH Capit. 1, Nr. 131, S. 258 Z. 17, S. 258 Z. 27 - S. 259 Z. 4).

  • 282r-v
    XLII-XLIIII - Ansegisi abbatis capitularium collectio, Appendix 1, cc. 10 und 34, Appendix 2, c. 35 (MGH Capit. 1, S. 446 f., 449).

  • 282v
    XLV - Capitulare missorum Wormatiense (a. 829), c. 12, mit Inskription: ANNO XVI. REGNANTE HLVDOVVICO. Vt examen aquę frigidę - ne vlterius fiat (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 16 Z. 24f.); Inskription ANNO VIX (!) Regnante hludovvico auch über dem entsprechenden Lemma der Capitulatio.

  • 282v
    XLVI - Capitula de praescriptione temporis, c. 1 (verkürzt), mit Rubrik: DE INSCRIPCIONE TEMPORUM. Licet iam pridem a nobis fuerat ordinatum - a quocumque etiam peruasa (MGH Capit. 2, Nr. 195, S. 25 Z. 17-25).

  • 283r-287r
    Zwei Capitulationes zu den nachfolgenden Kapitularien- und Konzilssammlungen (92 bzw. 72 gezählte Rubriken; in der ersten Capitulatio werden die Lemmata erst ab XXXV numeriert, womit auch eine neue Lage beginnt): De eo qui infra regnum sine iussione dominica vi praedauerit - XCII. De feminis quę habent potestatem emere, und: Capitulare quod constituit in papia. CAP. I (I über der Zeile). De monachis qui monasteria dimittunt - LXXII. Ut populis fidelibus terribiliter denuntietur vt diem dominicum uenerabiliter colant, im Textkorpus beider Sammlungen keine Rubriken.

  • 287r-v
    I-II - Capitulare Carisiacense (a. 857): Capitula domni Karoli et domni Hludowici imperatorum, cc. (10) und (11): Si quis in exercitu infra regnum - firmiter denotande (MGH Capit. 2, Nr. 266, S. 290 Z. 46 - S. 291 Z. 13; MGH Conc. 3, S. 396 Z. 13-33).

  • 287v-288v
    III-VII - Hludowici, Karoli et Hlotharii II conventus apud Confluentes (a. 860), Capitula ab omnibus conservanda, cc. 4-7 und 10 (meist gekürzt) mit der Teilnehmerliste: Et quia per uagos homines - Item Ruodolfus, Sigegardus (MGH Capit. 2, Nr. 242, S. 155 Z. 25 - S. 156 Z. 11, S. 156 Z. 19-28, S. 154 Z. 7-19).

  • 289r-300v
    VIII-XLVIII - Konzil von Meaux-Paris (a. 845-846), cc. 3, 4, 8, 10, 13-19, 21-24, 26, 27, 29, 35-38, 41, 45, 56, 59-78 und 82 (MGH Capit. 2, Nr. 293, S. 398 ff.; MGH Conc. 3, S. 87 ff., zur Hs. S. 66).

  • 300v-302r
    Capitulus XLVIIII-LIII - Edictum Pistense (a. 864), Teil B, Einleitung (ohne Beginn), cc. 5, 22, 25, 32 und 34 (teilweise gekürzt): Anno ab incarnatione domini DCCC LXIIII regno ipsius karoli XXV - a regia auctoritate praecipimus (MGH Capit. 2, Nr. 273, S. 312 Z. 3-7; S. 313 Z. 16-23; S. 319 Z. 25 - S. 320 Z. 4; S. 321 Z. 14-19; S. 324 Z. 19-29; S. 326 Z. 14-28). Die Einleitung ANNO INCARNATIONIS DOMINI DCCCLXIIII - obseruanda mandauimus findet sich auch fol. 284r vor den entsprechenden Rubriken der Capitulatio.

  • 302r-304v
    LII-LVII - Karolomanni capitulare Vernense (a. 884), Inskription (aufgrund der Einleitung formuliert), cc. 2, 3, 5, 6, 8-14: Karlomannus gratia dei rex ad pallatium vernis, anno dominice incarnationis DCCCLXXXIIII autem regni sui V indictione II mense martio hęc capitulas constituit. Decernimus igitur vt omnes in palacio nostro - et racionabiliter corrigantur (MGH Capit. 2, Nr. 287, S. 371 Z. 18-22, S. 372 Z. 30-42; S. 373 Z. 12-33; S. 374 Z. 6 - S. 375 Z. 20); cc. 5, 6, 8-10 unter LIIII, cc. 11 und 12 unter LV zusammengefaßt.

  • 304v-305v
    LVIII - Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 36-37 und 186 (MGH LL 2, 2, S. 48, 55; Kapitel 1, 186 auch Mordek 1995, Anhang I, Nr. 27, 3: Capitula a Benedicto Levita singillatim tradita, c. 3).

  • 305v-310r
    LVIIII - Konzil von Soissons (a. 853): Verhandlungsprotokoll bis debeat postulari (MGH Conc. 3, S. 264 - S. 272 Z. 3).

  • 310r
    Pippini Italiae regis capitulare Papiense (a. 787), c. 12, mit Inskription: De capitulario quod constitit in papio (!) pipinus. Placuit nobis ut nullus comes - ad iudicandum (MGH Capit. 1, Nr. 94, S. 199 Z. 42 - S. 200 Z. 3).

  • 310r
    Capitulare missorum (a. 803), cc. 18 (radiert) und 19: De canibus qui in dextero armo (im Film nicht zu lesen) - in ipsis capitulis faciant (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 116 Z. 12-16).

  • 310r-v
    LX-LXX - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma communis, cc. 1-4, 8-10 (bis manum perdat), 17 und 21: De metropolitanis. Vt suffraganei episcopi secundum canones - quousque iustitiam feciant (-iant auf Rasur) (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Z. 24-39, S. 48 Z. 15 - S. 49 Z. 4, S. 51 Z. 4-6 und 16-19); cc. 9 und 17 zweigeteilt.

  • 310v
    Verkürzte Datierungszeile der Admonitio generalis (a. 789): Anno incar. DCCC LXXXVIII, X k. aprl. in aq. palat. (MGH Capit. 1, S. 62 Z. 32-34); ähnlich in der Capitulatio fol. 285r.

  • 310v-311r
    LXXI-LXXXVI - Duplex capitulare missorum (a. 789?), cc. 2, 4, 6, 10, 15, 16, 18, 20, 23, 25, 30-34 und 36: De <a>nachoretis melius est ut hortentur - intermisceant alii populo (MGH Capit. 1, Nr. 23, S. 63 Z. 2 f., 6, 8 f., 14 f., 22-24, 27-30, S. 64 Z. 1 f., 6 f., 9 f., 19-26, 29).

  • 311r-v
    LXXXVII-XCII - Karoli Magni capitulare Italicum (a. 787?), cc. 2-5 (von c. 4 nur Schlußsatz De uiri statu...), 8 und 11: De ęcclesiis baptismalibvs vt nullatenus - habeat potestatem et donare (MGH Capit. 1, Nr. 95, S. 200 Z. 34 - S. 201 Z. 2, S. 201 Z. 5-12, 17-20, 26 f.).

  • 311v-312v
    Cap. I-IIII - Pippini Italiae regis capitulare Papiense (a. 787), Inskription, cc. 2, 4, 5, 14: Capitulare quem constituit in papia. Instituimus vt sicut domnus rex karolus - bannum nostrum conponat ad partem nostram (MGH Capit. 1, Nr. 94, S. 198 Z. 29-31, S. 198 Z. 34 - S. 199 Z. 20, S. 200 Z. 7-9).

  • 312v-313r
    V-VIII - Capitulare Italicum (a. 801), cc. 3, 4, 7, 5: Si quis adeo contumax aut superbus - emendatione conponatur (MGH Capit. 1, Nr. 98, S. 205 Z. 20-27, S. 205 Z. 36 - S. 206 Z. 2, S. 205 Z. 28-32).

  • 313r
    VIIII - Capitulare Haristallense (a. 779), c. 6 in der Forma Langobardica: Vt nulli liceat alterius clericum - habitare debet (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 48 Z. 8 f. mit Anm. f Z. 41-44); dazu am Rand von anderer Hand die erst für das folgende Kapitel zutreffende Inskription Anno I domni hlotarii.

  • 313r-v
    X-XII - Capitulare Olonnense (a. 822/823), cc. 3, 4, 6: Si quis adulter cum adultera - cum iuramento valeat inquiri (MGH Capit. 1, Nr. 157, S. 317 Z. 4-10, 15-18); in der Capitulatio fol. 285v neben den Lemmata zu VIIII und X: Anno I Domni hlotharii (-tha- korr. über da) in ollonia.

  • 313v-314r
    XIII-XVII - Capitulare Olonnense ecclesiasticum primum (a. 825), cc. 1, 4, 5, 8, 10: Placuit nobis vt si pro quibuslibet culpis - tenenda sunt reuocentur (MGH Capit. 1, Nr. 163, S. 326 Z. 21-30, S. 326 Z. 36 - S. 327 Z. 3, S. 327 Z. 22-24, 27-31).

  • 314r-315v
    XVIII-XXVIIII - Capitulare Olonnense mundanum (a. 825), c. 1 (zweite Hälfte) - c. 12: De mediocribus quippe liberis qui non possunt per se hostem facere - sicut in capitulare dominico constitum fuit (MGH Capit. 1, Nr. 165, S. 329 Z. 37 - S. 331 Z. 17).

  • 315v-330v
    XXX-LXIII - Episcoporum ad Hludowicum imperatorem relatio (a. 829), Einleitung und cc. 1-39 (zwei Lücken auf fol. 316, z. T. Rasur; endet fragmentarisch): Rescriptum consultationum siue exhortationis episcoporum Ad domnum hludouu<i>cum inp. Domino praestantissimo et pietatis gratia praedito - diuinum cultum omnibus (MGH Capit. 2, Nr. 196, S. 27-40.

  • Was im folgenden vermutlich verlorengegangen ist, läßt sich aus dem Ende von Cod. Paris Lat. 3878 erschließen.

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • B. Gsell, Verzeichnis der Handschriften in der Bibliothek des Stiftes Heiligenkreuz, in: Xenia Bernardina. Sancti Bernardi primi abbatis Claravallensis octavos natales saeculares pia mente celebrantes ediderunt antistites et conventus Cistercienses Provinciae Austriaco-Hungaricae 2, 1 (Wien 1891) S. 174 f.
Projektspezifische Referenzen:


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription erfolgte auf Grundlage eines sehr guten Farbdigitalisates.

Schreiber

Es sind insgesamt mindestens acht Schreiber zu identifizieren, die alle eine gut lesbare karolingische Minuskel schreiben: Schreiber A auf fol. 203v-204v, Schreiber B auf fol. 265r-267v, Schreiber C auf fol. 268r-288v und Schreiber D, E, F und G auf fol. 300v-305v. Wiederum ein anderer Schreiber (H) kopierte die Kapitularien Lothars am Ende des Codex (fol. 310r-315v). Die Tinte von Schreiber A ist zudem eine andere als bei Schreiber B und C. Die ersten 2,5 Zeilen von fol. 269v (von quam bis intelligant) könnten ebenfalls von einem anderen Schreiber stammen. Auffällig sind hier die Form des unteren Bogens des g und das einstöckige a, das leicht nach links geneigt ist. Die Schrift ist insgesamt kleiner und wirkt eckiger. Auf fol. 271v könnte die Überschrift zu BK 192 c. 6 (de eo qui sciens in periurium) von einer anderen Hand stammen. Die Capitulatio auf fol. 253r-254r könnte Schreiber B zugerechnet werden. Ob die fol. 285v-286r von einem anderen Schreiber geschrieben wurden, lässt sich schwer entscheiden, da die Schriften sich sehr ähnlich sind. Gleiches gilt für fol. 300v-305v, wo ebenfalls mehrere Schreiber am Werk gewesen sind, deren genaue Anzahl sich aber nicht exakt bestimmen lässt, da es viele Ähnlichkeiten gibt.

Buchstabenformen

Einzelbuchstaben:

Fol. 203v-204v (Schreiber A): Das a kommt in zwei Formen vor (einstöckig und doppelstöckig). Häufiger wird unziales d neben Minuskel-d verwendet, auch steht öfter v statt u. Aufgrund des Vergleichs mit den charakteristischen Buchstaben der Schreiber B und C (fol. 265r-288v) kann angenommen werden, dass hier ein anderer Schreiber tätig war. Alle Buchstaben wirken insgesamt runder und flüssiger geschrieben. Der obere Bogenabschnitt des e ist hier leicht nach links gekippt, während er bei den anderen Schreibern zumeist waagerecht steht. Es ist zudem ein Balkenfortsatz am e zu beobachten. Der untere Bogen des g ist runder und ohne Winkel gestaltet wie bei Schreiber B. Das s wird variantenreicher in der Schaftführung geschrieben.

Fol. 265r-267v (Schreiber B): Beim Schreiber, der bis zum Lagenwechsel nach fol. 267 schreibt, ist besonders das e auffällig, bei dem der obere Bogenabschnitt nicht ganz geschlossen ist. Das e wird mit einem Balkenfortsatz ausgeführt. Die Schrift wirkt insgesamt gestreckter und nicht ganz so flüssig wie bei den anderen Schreibern. Beim g ist der untere Bogen recht ausladend und winklig geschrieben. Dass die Buchstaben nicht ganz geschlossen sind, zeigt sich auch am Bogen des q. Bei diesem Schreiber ist aber nicht die häufige Verwendung von v für u zu beobachten.

Fol. 268r-288v (Schreiber C): Charakteristische Buchstaben sind a (in zwei Formen: ein- und doppelstöckig), e (mit Balkenfortsatz), f, g (mit etwas eckiger wirkendem unteren Bogen als Schreiber A), s (einheitlicher in der Schaftführung). Die Schrift wirkt insgesamt etwas kompakter und flüssiger geschrieben als bei Schreiber B, hat aber größere Ähnlichkeiten mit Schreiber A, wobei die Buchstaben wiederum nicht in der gleichen Kompaktheit geschrieben sind. Häufiger wird c statt t sowie v statt u verwendet. Anlautendes h kann wegfallen oder auch zusätzlich gesetzt werden. Ab und an wird im Text oder als Initiale ein unziales d gebraucht.

Fol. 300v-301v Z. 1-6, 15-23, 302r Z. 1-4, 9-11 (Schreiber D): Dieser Schreiber, der Gemeinsamkeiten mit Schreiber G hat, verwendet folgende charakteristische Buchstabenformen: einstöckiges a, häufig unziales D, e mit Balkenfortsatz, g mit ausladendem, eckigen unteren Bogen sowie häufig v für u.

Fol. 301v Z. 7-15, 302r Z. 4-8, 11-23 (Schreiber E): Die auffälligsten Merkmale dieses Schreibers, der einen insgesamt deutlich runderen Duktus als Schreiber D hat, sind einstöckiges a, ein im Vergleich zu Schreiber D runderes und leicht nach links geneigtes e mit Balkenfortsatz, unziales d, dessen oberer Bogenabschnitt nach rechts umgebogen ist und ein g mit rundem, leicht offenem Bogen.

Fol. 302v-303r Z. 14 (Schreiber F): Die Schrift hat insgesamt Ähnlichheiten zu denjenigen von Schreiber D und E. Das a ist einstöckig, das oft verwendete unziale d ist oben nach rechts umgebogen wie bei Hand E, das g erscheint eckig wie bei Hand D. Häufig v für u.

Fol. 303r Z. 15 - 305v (Schreiber G): Auch dieser Schreiber hat deutliche Ähnlichkeiten zu den vorhergehenden Schreibern; zudem ist nicht gänzlich auszuschließen, dass in diesem Abschnitt noch weitere Hände am Werk waren. Der Duktus ist etwas unruhiger und gedrängter. Das a ist einstöckig, das oft verwendete unziale d ist ebenfalls oben nach rechts umgebogen wie bei Hand E, das g erscheint eckig wie bei Hand D. Häufiger v für u.

Fol. 310r-315v (Schreiber H): Dieser Schreiber verwendet fast ausschießlich einstöckiges a, daneben selten doppelstöckiges. Das e steht sehr aufrecht und hat zumeist einen nicht geschlossenen oberen Bogenabschnitt. Unziales d steht neben aufrechtem d. Der untere Bogen des g ist geöffnet und recht eckig gestaltet. Der Bogen des q ist teilweise nur lose mit dem Schaft verbunden. Sehr häufig wird v statt u sowie c statt t verwendet.

Ligaturen:

Fol. 203v-204v (Schreiber A): Es sind et-, eine ct- und mehrere us-Ligaturen zu erkennen. Wenn auf Nasale Vokale folgen, geschieht dies einmal in Form einer Ligatur, bei der der Vokal unter die Zeile geschrieben wird, so bei uiciniores (ni, fol. 204v, Z. 5).

Fol. 265r-288v (Schreiber B und C): Die Schreiber benutzen viele Ligaturen und Abkürzungen. Zu beobachten sind ae-, ct-, et-, or-, rt-, st-, ti- und vs-Ligaturen. Wenn auf Nasale Vokale folgen, geschieht dies - wie bei Schreiber A - oft in Form einer Ligatur, bei der der Vokal unter die Zeile geschrieben wird, z.B. fol. 270v, Z. 16: mi bei homines. Genauso verhält es sich im verwandten Codex München Lat. 3853.

Fol. 300v-305v (Schreiber D, E, F, G): Es sind nur gängige Ligaturen zu beobachten. Bei Schreiber E ist die et-Ligatur auffällig, bei der nach rechts oben gehende Schrägschaft einen nach links abknickenden Aufsatz hat. Bei Schreiber F und G hat sie dagegen einen nach rechts gehenden, zumeist verdickten Abstrich.

Fol. 310r-315v (Schreiber H): Es sind nur gängige Ligaturen zu beobachten. Die et-Ligatur endet mit einem waagerechten Abstrich. Gelegentlich ist die et-Ligatur stark nach rechts geneigt.

Abkürzungen

Fol. 203v-204v (Schreiber A): Die Endung -bus wird einmal mit b und der als eingedrehtem Bogen dargestellten us-Kürze (fol. 204r Z. 11) wiedergegeben, ist ansonsten gängig gekürzt.

Fol. 265r-288v (Schreiber B und C): Öfter findet sich ein et-Zeichen, dass der con-Kürze ähnlich sieht, aber weiter geöffnet ist (z.B. fol. 268v, Z. 2, vielleicht die tironische Note für et nachahmend). Die Flektionsformen von ecclesia werden ebenfalls recht unterschiedlich abgekürzt, immer ist aber zu erkennen, was gemeint ist. Häufiger kommt es vor, dass Vokale übergeschrieben werden, obwohl das Wort nicht gekürzt wurde, so z.B. fol. 270v, letzte Zeile bei testimonium, wo über dem ersten m das o steht.

Fol. 300v-301v Z. 1-6, 15-23, 302r Z. 1-4, 9-11 (Schreiber D): Dieser Schreiber verwendet nur gängige Abkürzungen. Bei der pro-Kürze geht der Strich durch den Schaft erst parallel zur Linierung und knickt dann nach unten um und läuft nach links aus.

Fol. 301v Z. 7-15, 302r Z. 4-8, 11-23 (Schreiber E): Dieser Schreiber verwendet nur gängige Abkürzungen. Im Vergleich zu Schreiber D ist die pro-Kürze in der üblichen Form gestaltet.

Fol. 302v-303r Z. 14 (Schreiber F): Dieser Schreiber verwendet nur gängige Abkürzungen. Die pro-Kürze ist wie bei Schreiber E gestaltet, folgt also der gängigen Form mit rundem Bogen.

Fol. 303r Z. 15 - 305v (Schreiber G): Dieser Schreiber verwendet nur gängige Abkürzungen. Auffällig ist lediglich die Abkürzung von quam durch q mit Kürzungsstrich durch den Schaft sowie die Kürzung von hoc durch h und Punkt. Die pro-Kürze ist wie bei Schreiber D gestaltet.

Fol. 310r-315v (Schreiber H): Insgesamt werden nur gängige Abkürzungen verwendet. Auffällig ist, dass bei den Worten eorum und illorum, die zumeist mit rum-Kürze geschrieben werden, über dieser Kürzung zusätzlich ein Strich steht. Die üblicherweise für us stehende Kürze wird auch als Abkürzung für s genommen.

Gliederungsmerkmale

Fol. 203v-204v: Nach dem Ende der Lex Alamannorum und einer Leerzeile beginnt eine nur lose strukturierte Zusammenstellung von Kapitularienmaterial (BK 68, BK 134 c. 1-2). Drei Initialen ganz in roter Tinte markieren jeweils den Beginn der Rubrik zu BK 68 sowie den Beginn von c. 1-2 von BK 134. Innerhalb dieser drei Textblöcke sind die meisten Satzanfänge (was nur im Fall von BK 68 öfters zugleich Kapitelanfänge darstellt) durch vergrößerte Majuskeln in Texttinte mit roten Füllungen hervorgehoben.

Fol. 253r, 254r, 265r-266v: Als Anhänge an die vier Bücher der Collectio capitularium des Ansegis präsentieren sich nach Buch 4 Auszüge der Kapitularien BK 157 (c. 1-4), BK 165 (c. 1-3), BK 167 (c. 1), BK 201 (c. 11) und erneut BK 165 (c. 4-5). Die Anhänge führen die Zählung von Buch 4 weiter und reichen von LXXV bis LXXXIIII, wobei durch rote Zwischenüberschriften deutlich gemacht wird, zu welchem Ansegis-Buch diese Zusatzkapitel zu rechnen sind. Wiederum daran anschließend folgt Ansegis 3,57. Die Kapitelnummern erscheinen in roter Tinte und wurden korrigiert. Laut Schmitz G 1996, S. 93 "[lassen] sich die in Bezug auf Ansegis zutreffenden Kapitelzahlen z.T. noch erkennen". Bis auf zwei Kapitel (LXXVIIII und LXXX) haben alle eine Rubrik. Alle Kapitel beginnen mit einer in rot ausgeführten Initiale. Die beiden zu Buch 4 gehörenden Zusatzkapitel sind zudem auch im Kapitelverzeichnis dieses Buches aufgeführt (fol. 254ra).

Fol. 266v-267v (Capitulatio) und fol. 267-273r: Eröffnet von einer Rubrik in roter Tinte sowie einer Capitulatio folgt eine 33-Kapitel-Liste, die vor allem Material aus den BK-Nummern 188 und 191-193 bietet. Die Capitulatio zählt die Rubriken von I bis XXXIII (ein Zählfehler bei XXX-XXXII wurde in etwas dunklerer roter Tinte korrigiert). Im Textblock läuft die Zählung versehentlich nur bis XXXII, da der Rubrikator ihre Ausführung beim letzten Kapitel vergaß. Sowohl in der Capitulatio wie im Textblock sind die Zählung sowie der jeweilige Anfangsbuchstabe in roter Tinte gehalten (bei c. XXVII im Textblock vergaß der Rubrikator, die nötige D-Initiale auszuführen). Im Textblock sind die Rubriken der Capitulatio meist kaum verändert wiederholt und dabei gänzlich in roter Tinte geschrieben. Bei c. XXX fehlt die Rubrik allerdings im Textblock. Die Kapitel werden in folgender Reihung geboten: BK 188 c. 4, BK 191 c. 1-7 (wobei c. 5-6 zusammengezogen sind) und 9-10, Benedictus Levita 1,279, BK 193 c. 1-6 und 8, BK 188 c. 1-2 und BK 192 c. 1-11 und 13-15. Es fällt auf, dass die Ansegis-Zitate in den Kapiteln weitgehend Fehlen; der Schreiber begnügt sich an den entsprechenden Stellen zumeist mit der Angabe der Kapitelzählung bei Ansegis oder er nennt die Anfangsworte des Zitats und lässt dann et reliqua folgen (z.B. bei BK 193 c. 1), oder er fasst den Inhalt kurz zusammen (ebd.). Nur bei BK 191 c. 9 wird das Zitat vollständig geboten.

Fol. 273r-v (Capitulatio) und fol. 273v-276r: Nur durch eine Leerzeile abgesetzt, aber ohne eigene Rubrik beginnt die Capitulatio zur anschließenden 19-Kapitel-Liste, die lediglich den nahezu vollständigen Text von BK 16 enthält (es fehlen lediglich c. 14-16). Das Gliederungsprinzip folgt im Wesentlichen dem der vorherigen Liste: Rote Tinte für alle Kapitelzählungen, Initialen sowie die im Textblock gekürzt oder raffend paraphrasierten Rubriken. Für die Rubriken wurde im Textblock mehrfach eine eigene Zeile frei gelassen. Die ungewöhnlich große I-Initiale bei c. II in Verbindung mit der eine ganze Zeile einnehmenden kurzen Rubrik (De qvarta) könnte darauf hinweisen, dass der Rubrikator (und/oder der Kopist) versehentlich annahm, der Textblock würde erst mit c. II einsetzen.

Fol. 276r-277r (Capitulatio) und fol. 277r-282v: Auf eine Rubrik in Capitalis rustica (in roter Tinte) folgen die Capitulatio sowie der Textblock einer 47-Kapitel-Liste. Die Liste besteht aus Auszügen zahlreicher Kapitularien (und verwandter Texte): BK 15, 13, dem sog. ersten Bischofskapitular Ghaerbalds von Lüttich (ehemals BK 36), BK 55, 56, 42, 52, 66, 20a, 78, 191, 131, dem ersten und zweiten Appendix zur Kapitulariensammlung des Ansegis, BK 192 und 195.

Im Unterschied zur vorherigen Liste sind hier in der Capitulatio die Initialen nicht mehr ganz in roter Tinte ausgeführt, sondern in Texttinte mit roten Füllungen gehalten. Die Zählung läuft gleichmäßig durch, nach c. XXVIIII sowie c. XLIIII finden sich jeweils datierende Zwischenrubriken, mutmaßlich vom ursprünglichen Sammler aus Paratexten seiner vollständigen Vorlagen übernommen.

Der Textblock wird von einer Rubrik in Capitalis rustica (in roter Tinte) eröffnet, die offenbar als Überschrift bei BK 15 stand, dem ersten für die Kapitelliste ausgewerteten Text. Gelegentlich begegnen (Zwischen-) Rubriken in Mischschrift und roter Tinte, die wohl z.T. auf die Gesamtüberschrift einer Vorlage (so zu c. XX, XXV, XXXIII, XXXVIII, XLII, XLV und XLVI), z.T. auf eine Kapitelrubrik (zu c. XXII, XXXI und XLII) zurückgehen. Anders als in den vorherigen Listen werden die Kapitelrubriken im Textblock nicht mehr wiederholt. Die Initialen sind z.T. ganz in roter Tinte, z.T. nur in Texttinte mit roten Füllungen gehalten.

Auf fol. 280v findet sich ein Zählfehler, wenn sowohl das 29. wie das 30. Kapitel der Liste (entsprechend BK 52 c. 1 und dem Anfang von BK 52 c. 2) der Liste als XXVIIII gezählt werden. Die Kapitel 30-47 sind entsprechend jeweils um eine Einheit zu niedrig als XXVIIII-XLVI gezählt. In der Capitulatio wird der Fehler "behoben", indem der Rubrik für c. 30 (= BK 52 c. 2 Anfang) die korrekte Zählung als XXX zugeordnet wird, das folgende c. 31 (= BK 52 c. 2 Schluss; im Textblock als XXX gezählt) aber schlicht ohne Rubrik bleibt, so dass als c. XXXI, wie im Textblock, BK 52 c. 5 erscheint. Bei letzterem Kapitel wurde, wohl von anderer Hand, zusätzlich zur auf dem linken Rand bereits vorhandenen Kapitelzählung auf dem rechten Rand eine Kapitelrubrik (identisch mit der Rubrik in der Capitulatio) sowie erneut die Kapitelzählung eingetragen. Das letzte Kapitel der Liste, BK 195 c. 1, bricht mitten im Satz fragmentarisch ab. Die verbliebenen drei Zeilen der Seite sind danach frei geblieben.

Fol. 283r-285rb (Capitulatio) und fol. 287r-311v: Ohne Überschrift setzt auf neuer Seite eine Capitulatio ein, deren letzte Rubrik als XCII gezählt ist. Tatsächlich enthält die Capitulatio 97 Rubriken, deren Zählung aber mehrfach fehlerhaft gehandhabt ist. Der Textblock wiederum enthält 101 durch Zählung oder graphische Gestaltung (Absatz mit großer farbiger Initiale) als separate Einheiten (Kapitel) markierte Textabschnitte. Aufgrund diverser Zählfehler, die aber nicht immer mit den Zählfehlern der Capitulatio parallel auftreten, ist das letzte Kapitel dennoch, wie bereits in der Capitulatio, als XCII gezählt.

Die Liste besteht aus Auszügen zahlreicher Kapitularien und verwandter Texte, aber auch substanzieller Übernahmen aus Konzilstexten. In der Reihenfolge ihres Auftretens sind verwendet: BK 266, 242, die Konzilsakten aus Meaux/Paris 845/846, BK 273, 287, Benedictus Levita (bzw. von diesem verwendetes Material), das Protokoll der Synode von Soissons 853, BK 94, 40, 20a, 23 und 95.

Wie in den vorherigen Listen sind die Kapitelzahlen fast ausnahmslos in roter Tinte geschrieben, ebenso die meisten Initialen. Im Textblock finden sich weiterhin 7 Zwischenüberschriften, die bis auf eine Ausnahme auch in der Capitulatio begegnen (drei allein im Material aus Meaux/Paris, je eine vor Beginn der Auszüge aus BK 273, 287, 94 und 23). Die Rubriken der Capitulatio sind im Textblock nicht wiederholt.

Die Verwirrung in den Kapitelzählungen hat unterschiedliche Ursachen. Im Textblock beginnt die Verschiebung mit der doppelt vergebenen Zählung XLVII (die sowohl c. 75 wie 76 aus Meaux/Paris vorangestellt ist). Direkt anschließend sind die letzten zwei Einheiten der Meaux/Paris Auszüge (z.T. nach Korrektur) als XLV (oder XLVIII mit stark verblassten bzw. radierten III?) und uel item XLVIII gezählt. Nach dem letzten Auszug aus BK 273 (gezählt als LIII) springt die Zählung zurück auf LII, und zwischen c. LIIII und c. LV bleiben zwei wie reguläre Kapitel gestaltete Absätze (die BK 287 c. 6 bzw. c. 8-10 entsprechen) ungezählt. Direkt nach der Zwischenüberschrift zu BK 94 fehlen Zählungen für BK 94 c. 12 sowie für BK 40 c. 18 und c. 19, obwohl die drei Kapitel erneut als separate Absätze mit roten Initialen begegnen. Ein weiterer Zählfehler bzw. Schreiberversehen tritt in den Auszügen von BK 20a auf, wo die Zählung erst von LXII auf LXXIII springt, nach LXXVII dann aber wieder zu LXVIII zurückspringt.

In der Capitulatio fehlen zum einen Rubriken für manche der im Textblock vorhandenen Kapitel (bzw. für wie separate Kapitel gestaltete Abschnitte), zum anderen treten von den Fehlern im Textblock unabhängige eigene Zählfehler auf. Im Ergebnis finden sich so 97 optisch getrennte Rubriken, deren letzte aber als XCII gezählt ist. Nur punktuell scheint der Schreiber bei bestimmten Zäsuren seine Zählung mit der des Textblocks synchronisiert zu haben (so zu Beginn von BK 273 und von BK 20a). Die dort zwischendrin aufgelaufenen Zählfehler bemerkte er aber offenbar nicht.

Im Einzelnen sind folgende Verschiebungen eingetreten: Nachdem die ersten 34 Rubriken komplett ohne Zählung geblieben sind, setzt mit dem Seitenwechsel auf fol. 284r die Kapitelzählung der 35. Rubrik im Prinzip korrekt mit XXXV ein. Der Wortlaut dieser Rubrik bezieht sich aber auf c. XXXVI im Textblock, für das vorhergehende Kapitel wurde also versehentlich keine Rubrik angefertigt. Auf Rubrik XXXV folgt ein weiterer, wie eine Rubrik gestalter Absatz (markiert durch rote Füllung der ersten Majuskel), der aber ohne Zählung bleibt und sich inhaltlich ebenfalls auf c. XXXVI im Textblock bezieht. Die irrigen Wiederholungen der Kapitelzahlen XLVII und XLVIII im Textblock sind in der Capitulatio vermieden, die stattdessen gleichmäßig bis zum Ende der Meaux/Paris Auszüge auf XLVIIII weiterzählt. Der folgende erste Auszug aus BK 273 stellt also sowohl die 51. Rubrik in der Capitulatio wie die 51. Einheit im Textblock dar, wird aber wahlweise als Nummer L (Capitulatio) bzw. XLVIIII (Textblock) präsentiert.

Weitere Verschiebungen begegnen in den Auszügen von BK 287. Während der Textblock acht optisch getrennte Einheiten für c. 2, 3, 5, 6, 8+9+10, 11+12, 13 und 14 bietet (davon aber c. 6 und c. 8+9+10 ungezählt lässt), hat die Capitulatio lediglich sechs Rubriken (aber z.T. abweichend vom Textblock für c. 2, 5, 6, 11, 12 und 14). Zudem springt der Schreiber, evtl. nach punktuellem Abgleich mit dem Textblock, in seiner Zählung hier vom Ende der vorherigen BK 273-Auszüge (bis LIIII gezählt) zurück auf LII. Die Rubrikenzählung läuft ab hier bis zum Ende der Liste konform mit der Kapitelzählung im Textblock. Allerdings gibt es in der Capitulatio eine ungezählte Rubrik zu BK 94 c. 12, während die unmittelbar folgenden c. 18-19 von BK 40 keine Rubrik erhalten (im Textblock sind alle drei Kapitel ungezählt).

Fol. 285rb-287r (Capitulatio) und 311v-315v: Die Capitulatio zu dieser Kapitelliste ist unmittelbar an die Capitulatio zur vorherigen 101-Kapitel-Liste angehängt und damit mehrere Seiten von ihrer eigenen Liste getrennt. Die Liste bricht auf der letzten Seite der Handschrift mitten auf der Seite und kurz vor dem Ende von c. LXIIII ab. Unter Berücksichtigung einer Verschiebung in der Zählung zwischen Capitulatio und Textblock sollte der Textblock offenbar 70 Kapitel enthalten, die in der Capitulatio durch 72 Rubriken aufgeschlüsselt sind (bei den Auszügen aus BK 196 sind c. 1-3 im Textblock zu einem Abschnitt XXXI verbunden, in der Capitulatio gibt es dagegen getrennte Rubriken XXXI-XXXIIII, die auf die ursprüngliche Kapiteleinteilung abgestellt sind). Gebildet wird die Liste aus Auszügen italienischer Kapitularien sowie einer Zusammenfassung der Pariser Konzilsbeschlüsse von 829, in der Reihenfolge ihrer Verwendung: BK 94, 98, 20b, 157, 163, 165 und 196 (= Paris 829).

Die Capitulatio beginnt mit einer Überschrift, die unmittelbar in gleicher Zeile an die vorhergehende Capitulatio (zur 101-Kapitel-Liste) angeschlossen ist und deren zweispaltige Anlage bis zum Seitenende fortsetzt, auf neuer Seite dann aber sofort zu einer einspaltigen Anlage umschaltet. Die Überschrift entspricht der Rubrik zu BK 94, dem für die ersten Kapitel der Liste ausgewerteten Kapitular. Sie ist in Minuskelschrift (in Texttinte) gehalten, wobei jeder einzelne Buchstabe eine rote Füllung aufweist. Die folgenden Rubriken wiederholen optisch das Modell der vorangehenden Capitulatio mit einer Zählung in roter Tinte und Texttinte für die eigentlichen Rubriken, jeweils mit einer roten Füllung der Anfangsmajuskel. Die Zählung läuft fehlerfrei bis LXXII durch und weicht nur an der bereits beschriebenen Stell von der Kapitelzählung im Textblock ab. Vor den Rubriken zu den Auszügen aus BK 157 und 196 steht jeweils eine Zwischenüberschrift, gestaltet wie die Listenüberschrift in Minuskelschrift mit zahlreichen roten Füllungen und noch unmittelbar an den Schluss der vorangehenden Rubrik angeschlossen.

Der Textblock beginnt mit der gleichen Überschrift wie die Capitulatio, allerdings ganz in roter Tinte und in eigener Zeile. Die einzelnen Kapitel sind danach überwiegend gemäß dem zuvor verwendeten Schema gestaltet: Jedes Kapitel bildet einen eigenen Absatz (einzige Ausnahme bei c. XVI) und weist eine leicht ausgerückte Initiale in roter Tinte auf. Die Kapitelzählungen, ebenfalls in roter Tinte, sind überwiegend auf dem äußeren Seitenrand neben den Kapitelanfängen platziert. Gelegentlich stehen sie aber auch bereits am Ende des vorhergehenden Kapitels, dabei teilweise sogar am Seitenende, getrennt vom Kapitelanfang auf der nächsten Seite (so auf fol. 323r, 324r, 327r). Die Kapitelzählung läuft gleichmäßig von I bis zum Abbruch in c. LXIIII durch. Wie in der Capitulatio stehen auch hier zwei Zwischenüberschriften. Allerdings ist die erste davon (auf fol. 313r, zu BK 157) von anderer Hand auf dem Rand ergänzt (in Texttinte) und steht nicht im Anschluss an den BK 20b-Auszug, sondern direkt davor. Die Überschrift zu BK 196 steht dagegen auch vor den BK 196-Auszügen; sie schließt zwar in gleicher Zeile an das vorhergehende Kapitel an, ist aber ansonsten wie die Listenüberschrift zu Beginn gestaltet, d.h. in leicht vergrößerter Minuskelschrift in roter Tinte. Der Wortlaut entspricht exakt dem in der Capitulatio.

Benutzungsspuren

Fol. 266v-273r, 276r, 277r, 281v, 282v, 283r-v: Auf fol. 253r hat eine neuzeitliche Hand liber quartus / leges / notiert. Dieselbe Hand hat zudem in der Capitulatio auf fol. 285v die Rubrik von BK 165 c. 5 markiert. Auf fol. 267r und 273r hat eine neuzeitliche Hand Le mit Kürzungsstrich über den Schriftspiegel geschrieben, womit der Benutzer vielleicht markieren wollte, dass auf beiden Seiten Capitulationes beginnen und damit neue Textzusammenstellungen. Beim ersten Mal hätte er aber übersehen, dass die Capitulatio schon auf fol. 266v beginnt. Zu Beginn der Capitulatio der 101-Kapitel-Liste (fol. 283r-v) wurden die Rubriken nicht gezählt. Eine neuzeitliche Hand ergänzte daher eine Nummerierung in Blei.

Ab fol. 273r mehrfach noch Spuren eines radierten Kreuz, z.B. fol. 273v auf dem linken Rand zwischen der Kapitelzählung II und der folgenden I-Initiale in roter Tinte. Es handelte sich wohl jeweils um Markierungen für den Rubrikator. Ähnlich auf fol. 312v am linken Rand noch die Einstichstellen für die Blindlinierung, auf denen bei Kapitelanfängen z.T. noch in Texttinte ein Schaft-s als Hinweis an den Rubrikator steht, hier eine S-Initiale auszuführen.

Sonstiges

Die Handschrift verfügt über zwei Foliierungen, einmal mit Tinte, einmal mit Blei ausgeführt. Die Transkription wie auch Mordek folgen letzterer Zählung. Auf den fol. 266 und 285 befinden sich Löcher, die aber keinen Textverlust zur Folge hatten. Auf dem unteren Rand von fol. 285r neben den Löchern eine verwischte Federprobe (facere [..]).

Zur Gestalt der Vorlage: Auf fol. 284va-vb hat der Kopist geschlampt, als er aus seiner gleichfalls zweispaltigen Vorlage (also z.B. München lat. 3853), die aber einen etwas anderen Seitenwechsel hatte, gedankenlos Zeile für Zeile abschrieb. Er kopierte ohne Rücksicht darauf, dass die Vorlage wohl vor ihrem Seitenwechsel in der linken Spalte die Kapitel LX-LXIII und dementsprechend in der rechten Spalte LXIIII-LXVII aufwies, auf den letzten zwei Zeilen seiner Seite die Rubriken für LX und rechts daneben für LXIIII, sowie in der folgenden Zeile diejenigen für LXI und daneben für LXV. Der Rubrikator versah diese Rubriken anscheinend zunächst mit den Zählungen LX-LXI (links) und LXII-LXIII (rechts), er (oder ein Korrektor) realisierte dann aber (nach dem Umblättern? nach Abgleich mit der Vorlage?), dass in der rechten Spalte nicht die zwei auf LXI folgenden Kapitelrubriken standen, sondern eben die Rubriken für LXIIII-LXV, worauf er deren Zählung korrigierte.

[fol. 203v] [12]
Capitula quę domnus · Karolus serenissimus imperator addere iussit · vt pannum ipsivs quislibet irrumperet componere debeat · Vt ecclesię · uiduę · orfani · uel minus potententes1* [!] pacem rectam habeant · et ubicumque fuerit · infractum · XL · solidis2* · componatur · Ut raptum · uel · uis per collecta hominum et incendia infra patriam · nemo facere presumat et qui hoc commiserit LX solidos3* componat4* †† in pannum nostrum · Similiter et qui iussione regiam in hostem pannitus inruperit · Hec · VIII · capitula in assiduitate · Reliqua autem reseruata sunt regibus vt ipsi potestatem habeant · nominatiue demandare unde exire debent · De dinerialibus [!] · vt si quis eos occiderit regi companantur · Similiter5* de his qui per cartam in ecclesia iuxta altare dimissi sunt liberi · cum XL · solidis6* componantur7* · Hi uero qui per cartam [fol. 204r] ingenuitatis dimissi sunt liberi ubi nullum patrocinum [!] et defensionem non elegerint · similiter regi componantur8* solidis9* · XL · Ut clericum nemo recipere audeat · sine consensu · episcopi sui · et si eum aliquis acceptum habet · quando licentia ipsivs episcopi fuerit · Aliter non faciat nisi cum eivs presęntię perscrutandum si dignvs fuerit deducatvr ·  
1*
korr. aus potentente[†]
2*
gek. sol
3*
gek. sol
4*
gek. cop
5*
mi mit Einfügungszeichen ergänzt
6*
gek. sol
7*
gek. comp
8*
gek. cop
9*
gek. sol
[BK 134 c. 1]
Si quis cum alterio [!] de qualibet causa contentionem habuerit · et testes contra eum per iudicium producti fuerint · si ille falsos eos esse suspicatur · liceat ei alios testes quos meliores putauerit contra eos obponere vt ueratium testimonio falsorum testium peruersitas superiet · Quod si ambę partes testium ita inter se dissenserint10* vt nullatenus alteri altera cedere vellet eligantur duo ex ipsis · id est11* ex utraque parte unus · qui cum scuto et fustibus in campho decernant · vtra pars falsitatem vtra ueritatem suo testimonio sequatur · et campioni12* qui uicvs [!] fuerit propter periurium quod ante pugnam commisit · dextera manus amputetur · Ceteri uero eiusdem partis testes quia falsi apparuerunt13* manus suas redimant · Cuius positionis duę partes ei contra quem testati sunt · dentur · IIIa · comitis est · Et in secula quidem causa huivscemodi testium diuersitas campho conprobetvr · In ecclesiasticis autem · negotiis crucis iudicio rei ueritas inquiratur · Hoc de timdis [!] atque inbecillibus siue infirmis qui pugnare non uelent · ne propter hoc iusticia careant [fol. 204v] censuimus faciendum · Testes vero de qualibet causa non aliunde quęrantur nisi de ipso comitatu · In quo res14* unde causa agitur · positę sunt quia non est credibile vt de statu hominis uel de possessione · cuiuslibet15* · per alios melior ei ueritas cognosci ualeat quam per Illos qui uiciniores sunt ·  
10*
n2 mit Einfügungszeichen ergänzt
11*
id est gek. ide
12*
korr. aus camponi[†]
13*
gek. apparuer
14*
Über dem Wort befindet sich eine us-Kürze ohne erkennbare Funktion.
15*
korr. aus cuiusuibet
[BK 134 c. 2]
Si quis in aliena patria ubi uel propter beneficium vel propter aliam quamlibet occasionem assiduę conuersari solet de qualibet causa fuerit interpellatus · uerbi gratia · de conquestu suo · uel de mancipiis suis ibi secundum legem suam iustitiam faciat · et cum talibus coniuratoribus quales in eodem regno uel prouincia · secum habere potuerit · ligitimum sacramentum iuret · Excepto si quis eum in statu suo id est de libertate sua · uel de hereditate quam ei pater suus moriens dereliquid appellauerit · de his duobvs liceat ei sacramentum in patria sua · Id est16* in legitimo sui sacramenti loco iurandum offerre · et is qui cum eo litigatvr · si uelit sequatur illum in patriam suam ad recipiendum illud sacramentum · Ipse tamen primo in odem [!] loco vbi est interpellatus17* satusfaciat · tam comiti et †††18* iudicibvs · quam aduersario testibus probando quę ab eo quęritur pater ei suus dereliquid  
16*
Id est gek. Ide
17*
korr. aus interpellatur
18*
Drei Buchstaben getilgt, der letzte wohl ein d.
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 253r] [1]
Incipiunt capitula19* ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 254ra] [16]
LXXII De fratribus qui paterne seu materne ·  
[Nicht transkribierter Text]
[20]
LXXVI De hominibus qui alienam potestatem inuadunt ·  
19*
In unmittelbarem Anschluss an das 4. Buch des Ansegis folgen durch Zwischenüberschriften angezeigte Zusatzkapitel zu den vier Büchern, die in den Capitulationes nicht mit aufgeführt werden. Nur hier, in der Capitulatio des 4. Buches, werden die beiden Zusatzkapitel genannt, die unter der entsprechenden Überschrift (In quartibus [!] libello) innerhalb des Anhangs auf fol. 266r-v zu finden sind.
Incipit suprascriptorum textus capitulorum  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 265r] [6]
De primo libero [!] · capitula20* LXXV21* De monasteria et baptismales ecclesias  
[BK 157 c. 1]
Si quis episcopus aut propinquitatis affectu aut muneris ambicione causę amiciciae senedocho [!] · aut monasteria · uel baptismales22* ecclesias suae ecclesiae pertinentes cuilibet per henfintheuseos contractus dederit se suosque successores poena multandos conscripserit · potestatem talia inmutandi rectoribus ecclesiarum absque pęnę conscriptę solucione credimus  
20*
gek. capil
21*
korr. aus LXX[†]IIII
22*
p korr. (?)
De ecclesia23* construenda in sua proprietate · LXXVI24*  
[BK 157 c. 2]
Statutum est ut si quis liber homo per consensum episcopi sui ecclesiam in sua construxerit proprietate · fontesque in eadem ab episcopo fuerint consecrati ideo25* non suam26* perdat27* hereditatem sed si episcopus uoluerit officium sacri babtismatis28* in sua transferat ecclesia ipsa uero a qua transfertur in constructoris maneat iure ·  
23*
gek. ecclia, mit an sich nicht unbedingt notwendiger Korrektur des i zu si.
24*
korr. aus [†]
25*
korr. aus idoneo
26*
folgt getilgtes per suam
27*
korr. aus odat
28*
b2 korr. (?)
LXXVII29* De adulterio cum adulera [!] conprehenso ·  
[BK 157 c. 3]
Si quis adulter cum adultera conprehensus · secundum edicta legis largobardorum [!] marito adulterę ambo ad uindictam traditi · fuerint · si eos quispiam emerit · eosque conuictos in eodem scelere habere repertus fuerit · ipsos fisco adquirat ·  
29*
korr. aus [CV]
LXXVIII30* De uxore liberi hominis ·  
[BK 157 c. 4]
Si quis liber homo uxorem habens liberam propter aliquod crimen31* · aut debitum seuicio [!] alterius se subdit · infant [!] qui ex tali coniugio [fol. 265v] nati fuerint · libertatis statum non amittant32* · si uere illa defuncta · secunda uxor et tamen libera tali se sciens iunxerit coniugio · liberi illorum seruituti subtantur ·  
30*
korr. aus [CVI]
31*
i ergänzt
32*
korr. aus amitat
DE SECVNDO LIBELLO CAPITULA33*  
LXXVIIII34*  
[BK 165 c. 1]
Statuimus ut liberi homines qui tantum proprietatis habent unde hostem bene facere possint et iussi facere nolunt · prima uice secundum legem illorum statuto damno subiaceant si uero secundo35* inuentus fuerit neglegens bannum nostrum · id est36*  · LX · solidos persoluat · si uero tercio quis in eadem culpa fuerit implicatus · sciat se omnem substanciam suam amissurum · aut in exilio37* esse mittendum · De mediocribus quippe liberis qui non possunt per se hostem facere comitum fidelitati committimus aut inter duos aut · III · seu inter38* IIIIor · uel si necesse fuerit amplius uni qui melior esse uidetur adiutorium prebeant ad nostrum seruicium · De his quoque qui ob nimiam paupertatem neque per se hostem facere neque adiutorium prestare possunt conseruentur usque quo recuperare ualeant ·  
33*
gek. CAP
34*
korr. aus [XVI]
35*
c ergänzt
36*
id est gek. ide
37*
i1 ergänzt
38*
ter ergänzt
LXXX39*  
[BK 165 c. 2]
Placet nobis ut liberi homines qui non propter paupertatem · sed ob uitandam reipublicę utilitatem fraudolenter ac ingeniose res suas ęcclesiis delegant easque denuo sub censu utendas recipiunt · ut quousque ipsas res possident hostem et reliquas40* publicas fructiones [!] faciant Quodsi iussa facere neglexerint licenciam eos distringendi comitibus permittimus per ipsas res nostra non resistente emunitate41* ut status et utilitas regni huiusmodi adinuencionibus non [fol. 266r] infirmetur  
39*
korr. aus XVII
40*
korr. aus reliquias
41*
e2 korr. (?)
De empcione LXXXI42*  
[BK 165 c. 3]
Volumus ut similis mensura in laicali ordine de hac re conseruetur · uidelicet si quis alterius qui proprietatem habet qui hostem facere potest · emerit · aut quouis modo ad eum peruenerit eique ad utendum eas dimiserit · si negligens de hoste fuerit · per ipsas res a comite distringatur · ut in quocumque publica43* non minoretur utilitas ·  
42*
korr. aus [†]
43*
korr. aus publicam
De tercio libello44*  
[BK 167 c. 1]
Vt nullus testis supra uestituram aui et patris nostri suscipiatur45* ·  
44*
Ein in roter Tinte geschriebenes Verweiszeichen zeigt an, dass diese Überschrift hierhin gezogen werden soll, also vor das folgende Kapitel, das mit Vt nullus testis beginnt.
45*
ci ergänzt
LXXXII46* Item de eadem47* ·  
[BK 201 c. 11]
Decernimus ut quisquis aliter testes habere non potuerit · uolumus ut per comitis iussionem quos in suo testimonio necessarios quisque habuerit ueritatem prolaturi publico conuentu adducantur · ut per ipsos rei ueritas cum iuramento ualeat inquiri quodsi de duobus partibus fuerit inquisicio facta idcirco quod nullus eorum possit habere testes antequam irent · fiat inquisicio facta · quodsi omnes ad unam partem dixerint testimonium iurent uerum dixsisse [!] se testimonium · quodsi dissenserint et quedam pars testium uni prebuerit testimonium · et alia pars alteri · Tunc interrogetur si audent per pugnam illorum testimonium adprobare · Quodsi nulla pars alteri cesserit · iurent et pugna probetur illorum testimonium · Quodsi una pars subtraxerit se · tunc illa quę ausa fuerit contendere recipiatur ·  
46*
korr. aus [†]II
47*
Item de eadem ergänzt
In quartibus [!] libello  
de fratribus LXXXIII48*  
[BK 165 c. 4]
Precipimus de his fratribus qui†† i49* nostris et romanę finibus paternę seu maternę succendunt [!] si contigerit [fol. 266v] quod unus eorum ecclesiasticę · miliciae sit mancipatus et idcirco ut neque atque seculariter militare debuerat quod se ad defensionem regni50* nostri subtrahat i51* nostris finibus · Partem substancię accipere dissimulauerit idcirco ut nequeat constringi ubicumque suus comis eum inuenerit licenciam destringendi ei concedimus · Ita ut primum fideiussores non inuenerit tamdiu sub custodia per comitem teneatur · quousque aut fideiussores inueniat aut bannum nostrum persoluat  
48*
korr. aus [†]
49*
Der Schreiber vergaß zwischen dem i (für eigentlich in) und der nostris-Kürzung (nris) ein weiteres n zu schreiben.
50*
folgt getilgtes e
51*
Der Schreiber vergaß zwischen dem i (für eigentlich in) und der nostris-Kürzung (nris) ein weiteres n zu schreiben.
LXXXIIII De liberis hominibus qui alienam †††  
[BK 165 c. 5]
De libris hominibus uero qui in aliena potestate nobilem suum transferunt · ut causator eorum eos pignorare non possit placet nobis ut res eorum infiscentur · quousque uenientes in audienciam iusticiam faciant · si uero uenire contempserit secundum capitulare domni ac genitoris nostri de eorum rebus agatur · Nam et de ipsis rebus habita hestimacione damnum52* queritori [!] sociatur · Qui uero mobile illud recipit si hoc sacramento probare non potuerit quod propter iusticiam alterius differendam illud non recipisset bannum nostrum persoluat ·  
52*
n korr. (?)
CAPITVLO In capitularibus Karoli De mallo publico53* ††††  
[Ansegis 3 c. 57]
Vt in locis ubi mallos publicos habere solent54* tectum tale constituatur quod in hieme et in aestate obseruandum esse possit  
53*
De mallo publico ergänzt
54*
korr. aus soluent
Incipiunt capitula quę luodouuicus cesar et hlotharius imperator55* filius eius cum consensu eorum fidelium dederunt56*  
Capitulum I De liberis57* hominibus qui fidelitatem [fol. 267r] nondum58* domno imperatore59* promiserunt ·  
II De his qui sine consensu episcopi · presbiteros in aecclesiis60* constituunt uel inde eiciunt  
III De ęcclesiis in coherede †††† diuisis ;  
IIII De ecclesiis destructis  
V De manso ad ecclesiam dato ˙  
VI De his qui nonas61* et decimas dare neglexerunt ˙  
VII De his qui decimas dare nolunt nisi a se redimantur ·  
VIII De his qui restauraciones ęcclesiarum facere neglegunt †††††  
VIIII De his qui agros dominicatos ideo neglegunt ut nouas exinde non persoluant ·62*  
X Vt intellegatur in quo facto inmunitas frangatur ·,·  
XI De homicidiis in ęcclesiis uel earum atriis perpetratis ;  
XII De his qui per cupiditatem rerum parentem uel propinquum occiderint ·  
XIII De his qui uxores derelinquerint63* uel occiderint64* ·  
XIIII De his qui res alienas uendiderint uel malo65* ingenio uel mala occasione tradiderint66*  
XV De uicariis et centenariis qui per cupiditatem sepe placita tenent ˙  
XVI De his qui proprium non habent sed terram dominicam resident ˙  
XVII De faidis coercendis ·  
XVIII De ęcclesiasticis rebus ut contineantur sicut res ad fiscum contineri67* solent  
XVIIII Quales testes contra fiscum recipiantur68* hi sunt electi non producti ·  
XX De beneficiis69* destructis  
XXI Vt per missos nostros scabinios malos eiciantur et bonos constituantur et meliores ·  
XXII Ut in omni comitatu70* ad inquisicionem eligantur ueraciores  
XXIII Ut scabiniis qui iniuste iudicat propter munera ad nostra presenciam ueniat ·  
XXIIII De commutacionibus diuersis aecclesiarvm · [fol. 267v]  
· XXV De eo qui sciens in periurum [!] testibus duxit ·  
· XXVI De his qui qui [!] discordiis et contencionibus student ·  
· XXVII71* De his qui bonos denarios recipere non uolunt ·  
· XXVIII De homicidiis uel aliis iniusticiis quę a fiscalinis nostris fiunt  
· XXVIIII Ut collecte ad malefaciendum omnino prohibeantur ·  
· XXX72* De pontibus publicis destructis · et de iniustis teloneis  
· XXXI73* · De reuersione ab expedicione hostili ·  
· XXXII74* Ut missi nostri notum faciant comitibus et populo quod in omni ebdamada [!] unum diem ad iucium [!] sedere uolumus  
· XXXIII Ut ministri qui tributa maiora accipiunt quam constituta si[..] ministeria perdant ˙  
55*
gek. impr
56*
gek. deder
57*
e ergänzt
58*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
59*
gek. impr
60*
gek. aeccleis
61*
korr. aus nouas
62*
non persoluant . mit Einfügungszeichen 5 Zeilen höher ergänzt.
63*
n2 ergänzt
64*
n ergänzt
65*
korr. aus malio
66*
gek. trad
67*
korr. aus conteneri
68*
folgt getilgtes sicut
69*
be ergänzt
70*
folgt getilgtes suo
71*
Über der Zahl befindet sich ein diagonaler roter Strich, der von einem X herrühren dürfte. Der Schreiber bzw. derjenige, der die Nummerierung schrieb, setzte zur neuen Zahl an, brach dies dann aber ab, um etwas tiefer neu zu beginnen.
72*
korr. aus XXXI
73*
korr. aus XXXII
74*
korr. aus XXXIII
De liberis hominibus qui imperatore nondum fidelitatem promiserunt ·,· capitulum I ·  
[BK 188 c. 4]
Uolumus ut missi nostri per totam legacionem suam primo omnium inquirant qui sint de liberis hominibus qui nondum fidelitatem nobis promissam habeant · et faciant illos eam promittere sicut consuetudo semper fuit · et postea legacionem suam incipiant per cetera capitula peragere ˙  
De his qui sine consensu episcopi presbiteros in ecclesiis constituunt uel inde eiciunt II  
[BK 191 c. 1]
De his qui sine consensu episcopi75* presbiteros76* in aecclesiis constituunt uel de ęcclesiis eiciunt et ab episcopo uel a quolibet misso dominico admoniti obedire noluerint · ut bannum nostrum uenire iubeantur et tunc nos decernamus utrum nobis placeat ut aut illum pannum persoluat aut aliam amissuram sustinea[77*.]  
75*
folgt getilgtes pre
76*
korr. aus presoiteros
77*
us ergänzt
De ecclesiis inter coheredes diuisis · [fol. 268r] III78* ·  
[BK 191 c. 2]
De eclesiis quę inter coheredes diuisę sunt consideratum est quatinus79* si solm80* prouidentiam et admonitionem episcopi ipsi coheredes eas uoluerint tenere et honorare81* faciant sin autem hoc contradixerint ut episcopi in potestate maneat utrum eas ita82* consistere permittat aut reliquias exinde auferat · Et ubi ad nostrum beneficium eclesię pertimentes ††† ita diuisę inuentę83* fuerint ut describantur et nobis renuncietur84* ·  
78*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
79*
u1 ergänzt.
80*
An dieser Stelle sollte sinnvollerweise secundum folgen. Wahrscheinlich hat der Schreiber seine Vorlage hier verlesen.
81*
korr. aus honorar[†]
82*
folgt getilgtes c
83*
Der Schreiber setzte die cauda irrtümlich zuerst am t an.
84*
Über u1 wurde ein Kürzungsstrich getilgt.
De ecclesiis destructis · IIII  
[BK 191 c. 3]
De ecclesiis destructis ut episcopi et missi inquisitionem faciant utrum per neglegentiam aut inpossibilitatem destructę sint · Et ubi neglegentia inuenta fuerit episcopali auctoritate emendare cogantur qui eam restaurare debuerant · Si uero per inpossibilitatem contigit ut aut pluriores sint quam necesse sit aut maioris85* magnitudinis quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possint · episcopus modum inueniat qualiter congrue emendari et consistere possint ·  
85*
korr. aus maiores
De manso ad ecclesiam dato · V ·  
[BK 191 c. 4]
De uno manso ad ecclesiam dato · de quo aliqui homines contra statuta sibi seruitium exigunt · Quicumque pro hac causa accusatus fuerit comes · uel missi hoc quod inde subtractum est presbiteri cum sua lege restituere faciant86* ·  
86*
f korr. (?)
De his qui nonas et decimas dare neglexerunt · VI  
[BK 191 c. 5 BK 191 c. 6]
De his qui decimas et nonas iam per multos annos aut ex parte aut ex toto dare neglexerunt · uolumus vt per missos nostros [fol. 268v]constringantur · ut secundum capitularem priorem soluant nonas et decimas cum sua lege · et insuper bannum nostrum · et hoc eis denuncietur · quod quicumque hanc neglegenciam iterauerit · beneficium unde hęc nona et decima persolui debuit amissurum se sciat ˙ Ita enim continetur in capitvlare87* bonę memorię genitoris nostri In libro primo · capitulo · CLVII · Quicumque · Xmam · abstrahit de ecclesia quam per iusticiam dari debet et eam pręsumpciose · uel propter munera · aut per amicitiam aut alia quamlibet occasionem ad alteram ecclesiam dederit · a comite uel a misso nostro distringatur88* ut eiusdem decimę qantitatem [!] · cum sua lege restituat  
87*
korr. aus capitalare
88*
korr. aus distringantur
De decimis quas populus dare non uult ˙ VII  
[BK 191 c. 7]
De decimis quas populus dare non uult · nisi quolibet modo ab eo redimantur · ab episcopis prohibendum est ne fiat · Et si quis contemptor inuentus fuerit · et nec episcopum nec comitem audire uelit si noster homo fuerit · ad presentiam nostram uenire compellatur ˙ Cęteri89* uero distringantur ut inuiti ecclesię restituant qui uoluntarie neglexerunt dare ·  
89*
C korr. (?)
De his qui restauracionem ecclesiarum nolunt ˙ VIII  
[BK 191 c. 9]
Quicumque de rebus ecclesiarum · quas in beneficium habent restaurationes earum facere neglexerint · iuxta capitularem anteriorem · In quo de operibus ac nonis et decimis constitutum est · sic de illis adimpleatur id est · In libro · IIIIo · capitulo · XXXVIII · De opere uel restauratione ecclesiarum constitutum est · vt de frugibus terrę et animalium nutrimine persoluantur ˙ De opere uel restauratione ecclesiarum comes et episcopus siue abba una90* cum [fol. 269r]misso nostro quem ipsi91* sibi ad hoc elegerint considerationem faciant ut unusquisque eorum tantum inde accipiant ad operandum et restaurandum quantum ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur · Similiter et uassi nostri aut in commune tantum92* operis accipiant · quantum rerum ecclesiasticarum habent uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet · aut si inter eos conuenerit ut pro opere faciendo argentum donent · iuxta estimationem operis in argento persoluant cum quo pretio recitor [!] ecclesię ad predictam restaurationem operarios conducere et materiam emere possit · Et qui nonas et decimas dare neglexerit · primum quidem illas cum sua lege restituat · et insuper93* bannum nostrum soluat · ut ita castigatus caueat ne sepius iterando beneficium amittat ·  
90*
Über dem Wort befindet sich eine redundante us-Kürze.
91*
korr. aus ipse
92*
t2 korr. (?)
93*
in mit Einfügungszeichen ergänzt
De his qui agros neglexerunt ˙ VIIII  
[BK 191 c. 10]
De illis qui agros dominicatos94* propterea neglexerunt excolere · vt nonas exinde · non95* persoluant et alienas terras ad excolendum propter hoc accipiunt · uolumus ut de tribus96* annis ipsam nonam cum sua lege persoluant ˙ Et si quis contemptor · aut comitis aut uassallorum nostrorum propter hoc extiterit per fideiussores ad palatium uenire compellatur97* ·  
94*
c ergänzt
95*
non ergänzt
96*
t korr. (?)
97*
korr. aus compellantur
Vt98* intellegatur in quo fact[.] inmunitas frangatur ˙ · X ·  
[Benedictus Levita 1,279]
Peruenit ad nos quod quedam ecclesię ac monasterias nostras et de precessorum nostrorum inmunitates habentia · multa preiudicia et infestationes a quibusdam patiantur et nec per easdem inmunitates ullam defensionis tuitionem habere ualeant propter hoc quod ab eisdem inmunitatum temeratoribus dicatur non plus inmunitatis nomine complecti [fol. 269v]quam claustra monasterii · Cetera quoque quamuis ad easdem aecclesias uel monasteria pertineant99* extra inmunitatem esse · Propter hoc uolumus atque decernimus ut omnes intelligant · non solum caustra [!] monasterii ęcclesię atque castitio ecclesiarum sub inmunitatis defensione consistere · uerum etiam domos et uillas et septa uillarum et piscatoria manu facta et quicquid fossis aut sepibus uel etiam alio clausarum100* genere precingitur eodem inmunitatis nomine contineri · et quicquid intra huiusmodi munimenta ad ius earundem ecclesiarum uel monasteriorum pertinentia a quolibet homine nocendi uel damnum inferendi causa spontanea uoluntate commititur · In hoc facto inmunitas fracta iudicatur · Quod101* uero in agris uel102* campis ac siluis quę sine laborationibus sunt et nullo modo a munitione cinguntur casu sicut fieri solet a quibuslibet hominibus quiddam damni fuerit factum quamuis id est ager aut campus aut silua ad ecclesiam uel ad monasterium preceptum inmunitatis habentem pertineat · non tamen in hoc inmunitas fracta iudicanda est · Et ideo non VIex centorum103* solidorum compositione sed secundum legem quę in eodem loco tenetur · is multandus est · qui scandalum uel damnum in tali loco fecisse conuictus fuerit ·  
98*
Das folgende Kapitel stimmt überein mit Benedictus Levita 1,279 (ed. Schmitz/Lukas S. 89 f.; 14.09.2015) und stammt "aus derselben oder einer ähnlichen Vorlage" wie Benedict, "aber nicht von diesem" (ebd.). Vgl. dazu auch Patzold 2014.
99*
a korr. (?)
100*
l korr. (?)
101*
Q korr. (?)
102*
folgt getilgtes in
103*
Mit dem über VI geschriebenen ex wollte der Schreiber wohl anzeigen, dass es sich um die Zahl sex handelt, obwohl es dieses Hinweises nicht bedurft hätte. Allerdings schreibt er bei den Zahlen öfter die Endungen über die Zahl.
De homicidiis in ecclesiis uel in atriis commissis · XI ·  
[BK 193 c. 1]
De omicidiis · in ecclesiis uel in atriis earum commissis hoc obseruetur et teneatur quod in capitulare priori constitutum est · In libro IIIIo · capitulo · XIII · Si quis aut ex leui casa [!] et reliqua104* · Commotor [fol. 270r]rixe si ibi moritur sine uueregeldo · Alter qui se defendendo occisus fuerit uuerigeldo soluatur et alia compositio sicut supra dictum uel scriptu est · perficiat105* ·  
104*
gek. rel
105*
korr. aus perficiast
De his qui propter cupiditatem rerum patrem aut matrem occiderit ˙ XII  
[BK 193 c. 2]
Quicumque propter cupiditatem · rerum patrem · aut matrem aut fratrum aut sororem uel nepotem · uel alium propinquum suum interfecerit hereditas interfecti ad alios suos legitimos heredes perueniat · Interfectoris uero hereditas ad fiscum redigatur · Ipse uero ordinante episcopo publicę poenitentię subdatur ·  
Qui uxorem interfecerit uel relinquerit ˙ XIII  
[BK 193 c. 3]
Quicumque propria uxore derelicta uel sine culpa interfecta aliam · duexrit [!] · armis depositis publicam agat poenitentiam · Et si conmax [!] fuerit conprehendatur a comite et ferro uinciatur · et in custodia mittatur donec res ad nostram noticiam deducatur ·  
De his qui res alienas malo ingenio uendiderint ˙ XIIII  
[BK 193 c. 4]
Quicumque res alienas cuilibet homini uendiderit et ipse homo easdem res alicui altari [!] dederit siue uendiderit et ipse qui tunc easdem res comparatas habet · per malum ingenium proprio filio · aut altari [!] cuilibet necdum legitimos annos habenti iusticię tollende106* causa tradiderit · uolumus atque firmiter precipimus ut si pater eiusdem paruuli uixerit · ipse intret in causam · rationem reddendi pro filio suo · Si107* autem ipse pater mortuus est · tunc legitimus eius propinquus [fol. 270v]qui iuste ei tutor ac defensor esse uidetur · pro ipso rationem reddere compellatur · Similiter de aliis omnibus iusticiis ad eum pertinentibus excepta sua legitima hreditate [!] quę ei percussionem parentum suorum legitime · euenire108* debuit · Quodsi quis hanc nostram iussionem contepserit [!] uel neglexerit · sicut de cęteris contemptoribus Ita de eo agatur ˙ Is uero qui easdem res primus inuasit · et iniuste uendidit necnon et emptores excepta sola persona paruuli · hoc quod fraudulenter admiserunt109* · intra prouinciam emendare cogantur et postea sicut contemptores iussionis nostrę sub fideiussoribus ad nostram presentiam uenire compellantur ·  
106*
korr. aus tollonde
107*
S korr. (?)
108*
e1 ergänzt
109*
gek. admiser
De uicariis et centenariis qui cupiditatem placita tenent ˙ XV  
[BK 193 c. 5]
De uicariis et centenariis qui magis · propter cupiditatem quam propter iusticiam faciendam sepissime placita tenent · et exinde populum nimis affligunt · Ita teneatur sicut in capitulari domni Karoli imperatoris110* continetur · In libro · IIIIo · capitulo · XL · Item De placitis quos liberi homines obseruare debent · Ita seruetur sicut in capitulari nostro In libro · IIIIo · capitulo · LV · scriptum est · Et quicumque huius constitutionis transgressor · a missis nostris · inuentus fuerit bannum nostrum persoluat ·  
110*
gek. imprs
De liberis hominibus qui proprium non habent ˙ XVI  
[BK 193 c. 6]
De liberis hominibus qui proprium non habent · sed in terra dominica resident · vt111* propter res alterivs ad testimonium [fol. 271r]non recipiantur · Coniuratores tamen aliorum hominum ideo esse possunt quia liberi sunt · Illi uero qui et proprium habent · et tamen in terra dominica resident propter hoc non abiciantur quia in terra dominica resident sed propter hoc ad testimonium recipiantur quia proprium habent ·  
111*
t ergänzt
De faidis coercendis · XVII ·  
[BK 193 c. 8]
De faidis coercendis hoc obseruetur et teneatur quod in capitulari nostro in libro112* · IIII · capitulo · XXV · continetur · Si quis aliqua necessitate et reliqua113* ·  
112*
gek. lib
113*
gek. rel
De rebus ecclesiasticis vt contineantur · XVIII ·  
[BK 188 c. 1]
Volumus ut omnes res ecclesiasticę eo modo contineantur sicut res ad fiscum nostrum contineri solent · usque dum nos ad generalem platitum nostrum cum fidelibus nostris inuenerimus et constituerimus qualiter in futurum de his fieri debeat ·  
Quales test[e][.] contra fiscum reci[p][.]antur · XVIIII  
[BK 188 c. 2]
Item uolumus ut omnis inquisitio quę de rebus ad fiscum nostrum pertinentibus facienda est non per testes qui producti fuerint · sed per illos qui in eo comitatu meliores et ueneratores esse · noscuntur per illorum testimonium inquisitio fiat · et iuxta quod illi testificati fuerint uel contineantur uel reddantur ·  
De beneficiis destructis · XX ·  
[BK 192 c. 1]
De beneficiis destructis hoc obseruetur quod in libro114* · IIIIo · capitulo · XXXVI · continetur ·  
114*
gek. lib
De scabinis malis vt eiciantur · XXI ·  
[BK 192 c. 2]
Vt missi nostri ubicumque malos scabinios inueniunt eiciant et cum tocius populi consensu in locum eorum bonos [fol. 271v]eligant · et cum electi fuerint iurare faciant · ut scienter iniuste iudicare non debeant ·  
Vt ueraciores eligantur XXII  
[BK 192 c. 3]
Vt in omni comitatu hi qui meliores et ueratiores inueniri possunt eligantur a missis nostris ad inquisitiones faciendas · et rei ueritatem dicendam · et adiutores comitum sint ad iusticias faciendas ·  
si scabinus iniuste iudicat ˙ XXIII  
[BK 192 c. 4]
Volumus ut quicumque de scabinis deprehensus fuerit propter munera · aut propter amicitiam uel inimicitiam iniuste iudicasse · ut per fideiussores missus ad presentiam nostram ueniat ·  
de commutationibus ecclesiasticarum · XXIIII  
[BK 192 c. 5]
Ubicumque commutationes tam tempore nostro quaque genitoris nostri · legitime et rationales atque utiles ecclesiis dei factę sunt permanent · Vbicumque inutiles et incommode atque inrationabiles115* factę sunt dissoluantur · et recipiat unusquisque quod dedit · Vbi uero mortua manus interiacet · aut quęlibet causa quę rationibilis [!] esse uideatur · inuenta fuerit diligenter describatur et ad nostram noticiam perferatur116* ·  
115*
l korr. (?)
116*
Zwischen dem r und dem a ist ein größerer Freiraum, der durch den ausschwingenden Strich des r überbrückt wird.
de eo qui117* sciens in periurium XXV ·  
[BK 192 c. 6]
Quicumque comprobatus fuerit de eo quod scienter testes in periurium induxisset sub fideiussione ad placitum118* nostrum uenire compellatur · ut ibi cum fidelibus nostris [fol. 272r]considemus quod de tali homine faciendum sit ·  
117*
folgt getilgtes per
118*
i korr. (?)
de discordiis · XXVI ·  
[BK 192 c. 7]
De his qui discordiis et contencionibus studere solent et in pace uiuere nolunt · et inde conuicti fuerint · volumus vt sub fideiussoribus ad nostrum placitum ueniant ut ibi cum fidelibus nostris consideremus quid de talibus faciendum sit  
Qui bonos denarios nolunt XXVII ·  
[BK 192 c. 8]
e119* bonis denariis quos populus recipere non uult · volumus ut hoc obseruetur et teneatur quod in priori capitulari nostro constitutum est In libro120* · IIIIo · capitulo · XXX · Et ad anc institucionem nostram adimplendam episcopi et abbates siue reliqui qui beneficia nostra habent adiuuent comites in suis hominibus distringendis · Et si comites hanc nostram constitucionem neglexerint hoc per missos nostros ad nostram noticiam perferatur ·  
119*
Die zu erwartende rote D-Initiale wurde hier nicht ausgeführt.
120*
gek. lib
De omicidiis quę a fiscalinis fiant · XXVIII ·  
[BK 192 c. 9]
De omicidiis uel aliis iniusticiis quę a fiscalinis nostris fiunt quia inpune ea committere se posse existimant121* nos actoribus nostris precipiendum esse decernimus ne ultra inpune fiant ita vt ubicumque facta fuerint soluere per disciplinam122* precipiemus ·  
121*
n mit Einfügungszeichen ergänzt
122*
l korr. (?)
Ut collecte ad malefaciendum homnino perhibeantur XXVIIII ·  
[BK 192 c. 10]
Collecte ad malefaciendum fieri omnimodis123* [fol. 272v] prohibeantur · Et ubicumque huiusmodi presumptiones facte fuerint digna emendatione corrigantur ˙ Et si per neglegentiam comitis uel facte sunt uel inemendate remanserunt124* hoc ad nostram noticiam perferatur125* · Auctor uero facti · si fuerit prepositus uel aduocatus siue centenariis126* uel qualibet alia dignitate predita libera persona post legalem emendationem in loco factam sub fideiussoribus ad presentiam nostram ueniat ˙ Multitudo uero siue de seruis uel de liberis sit · legitima emendatione multetur ·  
123*
korr. aus omnioodis
124*
korr. aus remanserurunt
125*
korr. aus perfiratur. Der Schreiber setzte über das korrigierte e nochmals ein e, wohl zur Verdeutlichung der Korrektur.
126*
korr. aus centenarius
XXX  
[BK 192 c. 11]
De pontibus publicis destructis placuit nobis ut qui iussionem nostram in reparandis pontibus contempserunt uolumus ac iubemus vt omnes homines nostri in nostram ueniant presentiam rationes reddere · cur nostram iussionem ausi sunt contempnere · Comites autem reddent rationem de eorum pagensibus · cur eos aut non constrinxerunt · vt hoc facerent aut nobis nunciare neglexerunt · Similiter de iniustis teloneis127* ubicumqe accipiuntur · sciant se exinde nobis rationem reddituros ·  
127*
i mit Einfügungszeichen ergänzt
De reuersione · XXXI ·  
[BK 192 c. 13]
Postquam comes et pagenses · de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint · ex eo die super XL noctes sit bannus resinus quod lingua thutisca scaftlegi · id est [fol. 273r]armorum depositio uocatur ·  
vt missi nostri hoc faciant ebdomada128* XXX[II]  
[BK 192 c. 14]
Hoc missi nostri notum faciant129* comitibus et populo quod nos in omni ebdomada unum diem ad causas audiendas et iudicandas sedere uolumus · Comites nostri autem et missi nostri magnum studium habeant ne forte propter eorum neglegentiam pauperes crucientur et nos tedium propter eorum clamores patiamur · si nostram gratiam habere uelint · Populo autem dicatur vt caueat se de aliis causis ad nos reclamare nisi de quibus aut missi nostri aut comites 130* eis iusticias facere noluerint ·  
128*
gek. ebdom, wobei das o über einem expungierten a steht.
129*
c korr. (?)
130*
folgt getilgtes s
vt ministri qui tributa maiora accipiunt qua constituta sint ministeria perdant ˙  
[BK 192 c. 15]
Quicumque uicarii131* uel alii ministri comitum tributvm quod inferenda uocatur maioris pretii a populo exigere presumpsit quam a missis bonę memoriae genitoris nostri constitutum fuit · hoc quod iniuste superposuit atque abstulit sibi quę retinuit · his quibus hoc tulit cum sua lege restituat et insuper fredum nostrum componat et ministerium amittat ˙  
131*
korr. aus uicacarii
 · I132* · capitulum133* De his qui in tercio genudo [!] coniunguntur ·  
II De his qui in quarto coniunguntur ·  
 · III · De eo qui cum filiastra manet · [fol. 273v]  
IIII De presbitero si uxorem habuerit ·  
V De femina quę quolibet modo uelum134* acceperit ·  
VI135* Si qua mulier mortem uiri sui consiliauerit ·  
VII Si homo ingenuus ancillam acciperit136* pro ingenua ·  
VIII Si seruus suam ancillam concubinam habuerit ·  
VIIII Si seruus libertus137* postea cum ancilla domini eius adulterium facit  
X De eo qui in alivm ducatum seu prouinciam per aliquam necessitatem uenerit  
XI De eo qui cum nouerca sua fornicauerit ·  
XII De eo qui cum filiastra sua fornicauerit ·  
XIII Qui cum duabus sororibus dormierit ·  
XIIII De eo qui ancillam accipit uxorem ·  
XV De muliere quam uir suus numquam habuit ·  
XVI Qui cum sobrina sua manet ·  
XVII De seruo et ancilla pro uenditionis causa separatis ·  
XVIII De cartellario qui ancillam dimiserit et aliam duxerit ·  
XVIIII Qui uxorem dimiserit138* uelare ·  
132*
Vor der Zählung als I noch blasse Spuren, vielleicht einer ursprünglich falsch eingetragenen und radierten Zählung als XX.
133*
gek. cap
134*
korr. aus uerum
135*
korr. aus VII
136*
gek. accip, korrigiert aus accipit
137*
gek. libt
138*
gek. dimiser
De tertia coniunctione I ·  
[BK 16 c. 1]
In tercio genudo separentur et post poenitentiam actam si ita uoluerint licentiam139* habent aliis se coniugere ·  
De QVARTA ·  · II ·  
[BK 16 c. 1]
In quarta autem coniunctione si inuenti fuerint eos non separemus sed poenitentiam iudicamus · attamen si factum nullam facultatem coniungendi in · IIIIa · [fol. 274r] generacione damus ·  
139*
c ergänzt
Qui cum filiastra sua manet · III  
[BK 16 c. 2]
Si aliquis cum filiastra sua manet · nec matrem nec140* filiam ipsius potest habere · nec illa aliis se poterint coniungere ullo umquam tempore · attamen uxor eius si ita uoluerit et si se continere non potest · si postea quam cognouit quod cum filia sua uir eius fuit in adulterio · carnale commertium cum eo non habet nisi uoluntate ab illo se abstinet · potest alio nubere ·  
140*
folgt getilgtes fil
De presbitero · IIII  
[BK 16 c. 3]
Si quis presbiter ordinatus uxorem141* habuerit ipsam dimittat et gradum perdat · Si alius eam142* acceperit et ipsam a se reiciat · et si se continere non potest aliam accipiat quia reprehensibile est vt relictam sacerdotis alius homo habeat ·  
141*
folgt getilgtes non
142*
a korr. (?)
De femina quę uelum accipiat143* · · V  ·  
[BK 16 c. 4]
Ut quolibet modo femina uelum · accipiat In hoc permaneat · nisi si inuitam aut reclamantem aliquis uelauerit tamen predicanda est ut cum uelo suo permaneat si uoluerit ˙ Quod si presbiter eam inuitam reclamantemque velauerit gradum suum pro hac re perdat · Quod si mulier sine conuentia uiri sui se uelare presumat · in potestate uiri sui erit · aut In hoc permaneat an non ·  
143*
gek. accip
Si qua mulier mortem uiri sui [fol. 274v] VI  
[BK 16 c. 5]
Si qua mulier mortem uiri sui cum aliis hominibus consiliauerit et ipse uir ipsum hominem se defendendo occiderit · et hoc probare potest uir ille · ipsam suam uxorem dimittere potest · et si uoluerit aliam accipiat ·  
si genuus [!] ancillam acciperit144* pro ingenua · VII  
[BK 16 c. 6]
Si quis ingenuus homo ancillam acceperit uxorem pro ingenua si ipsa femina postea fuerit inseruita · si redimi non potest si ita uoluerit aliam accipiat cum licentia · Similiter et mulier ingenua si seruum accipiat pro ingenuo · et postea pro qualicumque causa inseruitus fuerit nisi pre inopia fame cogente se uendiderit et ipsa hoc consenserit · et deprecatio uiri sui a fame liberata fuerit si uoluerit potest eum dimittere · et si se continere non potest alium ducere ˙ Similiter et de muliere si se uendiderit et uir eius ita consenserit taliter potest stare si se separauerint · Poenitentia tamen amborum necessaria est · nam qui de pretio patris sui de tali necessitate liberatus fuerit · In tali coniugio debent permanere et non separari ·  
144*
gek. accip
si seruus ancillam concubinam habet · VIII  
[BK 16 c. 7]
Si seruus suam ancillam concubinam habuerit si [fol. 275r] ita placet potest illa dimissa comparem suam domini sui ancillam accipere sed melivs est suam ancillam tenere ·;  
si  - - -145* seruus libertus postea cum ancilla domini sui adulterium perpetrauerit · VIIII  
[BK 16 c. 8]
Si seruus libertatem a domino suo acceperit · et postea cum ancilla eius adulterium perpetrauerit si dominus eius uult uelit nolit ipsam ad uxorem habebit quod si ipsam dimiserit et aliam duxerit cogatur omnino ut posteriorem146* dimittat · et ipsam cum qua prius adulterium fecit recipiat · aut illa uiuente nullam aliam habeat ·  
145*
Lücke von ca. 12 Buchstaben
146*
korr. aus posterioriorem
Qui per necessitatem in alium ducatum uadit ˙ X  
[BK 16 c. 9]
Si quis necessitate ineuitabili cogente · in alium ducatum · seu prouinciam fuerit seniorem suum cui fidem mentiri non poterit secutus et uxor eius cum ualet · et potest · amore parentum aut rerum suarum147* eum sequi noluerit · Ipsa omni tempore quamdiu uir eius quem secuta non fuit uiuet · [fol. 275v] semper innupta permaneat ˙ Nam illa uir eius qui necessitate cogente in alium locum fugit · si se abstinere non potest alium uxorem cum poenitentia potest accipere ˙  
147*
m korr. (?)
Qui cum nouerca dormierit ˙ XI  
[BK 16 c. 10]
Si filius cum nouerca sua · id est uxore patris sui dormierit nec ille nec illa possunt ad coniugium peruenire · Sed ille uir148* si uult potest aliam uxorem habere ·149* sed150* melius est151* abstinere ·  
148*
korr. (?)
149*
folgt getilgtes sed
150*
sed ergänzt
151*
korr. (?)
Qui cum filiastra fornicauerit ˙ XII  
[BK 16 c. 11]
Si quis cum filiastra sua fornicauerit simili sententia stare potest · Et cum sorore uxoris suę simili modo stare potest ˙  
Qui cum duabus sororibus ˙ XIII  
[BK 16 c. 12]
Qui dormierit cum duabus sororibus et una ex illis antea uxor fuerit · neutram ex ipsis habeat nec illa adultera soror · nec ille uir qui cum illa deulterauit152* alios umquam accipiant ·  
152*
e1 von Korrekturhand 1 ergänzt
De eo qui ancillam accepit153* uxorem XIIII  
[BK 16 c. 13]
Qui scit uxorem suam ancillam esse · et accipit eam uoluntarie semper permaneat cum ea ·  
153*
cce ergänzt
De muliere quam uir suus XV  
[BK 16 c. 17]
Si qua mulier se reclamauerit quod uir suus numquam cum ea · [fol. 276r] mansisset exeant inde ad crucem · et si uerum fuerit separentur et illa faciat quod uult ˙  
DE EO QVI CVM SOBRINA SVA MANET · XVI ·  
[BK 16 c. 18]
Quicumque consobrina sua manens · sua uxore careat · et nullam aliam habeat · illa mulier quam habuit faciat quod uult hoc ecclesia non recipit ˙  
De seruo et ancilla pro VENDICIONIS CAVSA · XVII ·  
[BK 16 c. 19]
Si seruus et ancilla per uendicionis causam separati fuerint154* predicandi sunt ut sic maneant si eos reiungere possumus minime ˙  
154*
n ergänzt
DE CARTELLARIO · XVIII ·  
[BK 16 c. 20]
Vt ille cartellarius qui cum ancilla manserat cum esset uxor eius et libertate a domino suo accepta dimiserit eam · aliam accipiens posteriorem dimittat priorem accipiat ˙ Simili modo de mulieribus sanccimus ˙  
DE eo QVI VXOREM Dimiserit VELARE · XVIIII ·  
[BK 16 c. 21]
Qvi uxorem suam dimiserit uelare · aliam non accipiat ˙  
INCIPIVNT CAPITULA ·  
I De coniunctionibus si in quarta · uel tercia progenie inuenti fuerint ˙  
II  · Si duo in tercio loco sibi pertinent ˙  
III De muliere quę velum accipit sine uiri sui comiatum ˙  
IIII De franco qui filiastram suam contra uoluntatem eius et parentum dederit ˙  
V Si francus accipit ancillam sperans quod ingenua sit et postea didicit ˙  
VI Si femina ingenua sciens accipit seruum ˙  
VII De franco qui sequitur seniorem suum propter beneficium et ille senior defunctus ˙  
VIII De eo qui uxorem suam contaminatam inuenit aput fratrem155* suum ˙ [fol. 276v]  
VIIII De eo qui cum legitima uxore fratris sui adulterium commisit ˙  
X De eo qui baptizatur a presbitero156* non baptizato ˙  
XI Si pater sponsam filii sui obpresserit ˙  
XII  · Si mulier uelum accipit sponte · vt non dimittat ˙  
XIII Si quis filiastram · uel filiastrum ante episcopum ad confirmationem tenuerit ˙  
XIIII Si quis dimiserit uxorem suam pro religionis causa uelum accipere et deo seruire ˙  
XV Si quis cum matre et filia in adulterium157* mansit ambabus nescientibus ˙  
XVI Si leprosus habet mulierem sanam ˙  
XVII De eo qui accipit mulierem et ipsa dicit quod cum ea non mansisset vt in confessione uiri consistat ˙  
XVIII De his qui propter faidam fugiunt in alias patrias ˙  
XVIIII De incestis ˙  
XX De capitulis ex diuinis rebus scriptis · et ut cuncti sacerdotes assidue orent pro imperio158*  
XXI159* Ut unusquisque sacerdos sibi pertinentes erudiat ˙  
XXII160* Vt qui possessionem ecclesię uel parrochiam per XXX · annos habet ˙  
XXIII161* De clericis et laicis qui crisma162* ad aliquam nimietatem dant ˙  
XXIIII163* De libero qui patrem aut matrem uel auunculum uel nepotem occiderit ˙  
XXV De decimis uel ecclesiis baptismalibus ·  
XXVI De eo qui ecclesiam in sua proprietate uoluerit ędificare ˙  
XXVII Ut nullus masculum puerum in monasterio puellarum commendet ˙  
XXVIII Vt nullus brunias uel arma in monasterium puellarum164* commendet ˙ [fol. 277r]  
XXVIIII De marcha ·  
ANNO · VIII ˙  
XX[X] De latronibus ut melius distringantur · et ut nullus hominem pendere presumat ˙  
XXXI De emptionibus et uendicionibus ·  
XXXII  · Vt missi nostri semel aut bis precipiant vt iusticia facta fiat ˙  
XXXIII De uindicta in latronibus quomodo absque peccato fieri possit ˙  
XXXIIII Quomodo de latronibus uindicta fiat ˙  
XXXV Ut laici munera non exigant a presbiteris165* ·  
XXXVI Vt in dominicis diebus mercatum fiat ˙  
XXXVII Vt de rebus ecclesię quę ab ea per XXX annos possesse sunt testimonia non recipiantur ˙  
XXXVIII De capitulis domni Karoli imperatoris et ludouuoci · ut iudeus nihil recipere presumat de ecclesia in uvadium ·  
XXXVIIII Vt nullus iudevs christianum in uuadium mittere presumat ˙  
XL Vt nullus iudeus monetam in sua domo habeat ˙  
XLI De sacramento iudeorum contra christianos ˙  
XLII Capitula domni Karoli imperatoris de ecclesiis · uel sanctis nouiter inuentis ·  
XLIII De mangronibus et cotionibus et de his qui circumdati ferro dicunt166* se poenitentiam agere · non sinantur uagare ad decepciones hominum ·  
XLIIII167* De saxone qui caballos in sua messe inuenerit quomodo fiat ·  
ANNO · VIX [!] · Regnante · lhudovvico ·  
XLV Vt examen frigide aque non fiat ·  
XLVI De inscriptione temporum ·  
155*
gek. frm
156*
gek. prbro
157*
gek. adult
158*
gek. imper
159*
I ergänzt
160*
I2 ergänzt
161*
I3 ergänzt
162*
korr. aus crismam
163*
I4 ergänzt
164*
gek. puel
165*
gek. pbris
166*
Auf dem linken Rand trug der Rubrikator irrig zu früh die Kapitelzählung XLIIII ein sowie mutmaßlich auch direkt darunter in der folgenden Zeile die Zählung XLV; die erste Zählung wurde radiert, die zweite entsprechend korrigiert.
167*
korr. aus XLV
INCIPIT DECRETVM QUOD factvm fvit AD CONPENDIVM PALATINUM168* PVBLICUM ∴ [fol. 277v]  
capitulum · I ·  
[BK 15 c. 1 BK 15 c. 2 BK 15 c. 3]
Si in quarta progenię reperti fuerint coniuniuncti [!] non separamus · in tertia uero si reperti fuerint separentur ˙ Et eos qui unus in · IIIIa · alius in tercia · sibi pertinent et coniuncti inueniunt separamus ·  
168*
Gek. PALATIN. Alternativ könnte ein ursprüngliches PALATINII zu PALATINVM korrigiert worden sein, indem ein V (mit Kürzungsstrich) an I2 angehängt wurde.
 · II ·  
[BK 15 c. 4]
Si duo in tercio loco sibi pertinent siue vir siue femina aut unus in tercio · et alter in qvarto169* mortuo non licet alterum accipere uxorem eius · et si inuenti fuerint separantur ˙ Vna lex est de uiris et feminis ˙  
169*
v ergänzt
III ·  
[BK 15 c. 5]
Mvlier si sine comitatu uiri sui uelum in caput suum miserit · si uiro placuerit recipiet eam in coniugium iterum ˙  
IIII ·  
[BK 15 c. 6]
Ut si quis francus filiastram suam contra uoluntatem ipsius et matris et parentis dederit uiro ingenuo · aut seruo uel ecclesiastico · et illa noluerit habere ipsum et reliquerit evm · potestatem habeant parentes eius dare illi alium maritum et si ipsa alium non habet quem postea accepit ab eo non separetur ˙  
V  
[BK 15 c. 7]
Si francus homo acciperit170* mulierem et sperat quod ingenua sit et postea inuenit quod non est ingenua dimittat eam si uult et accipiat aliam · Similiter et femina ˙  
170*
gek. accip
VI ·  
[BK 15 c. 8]
Si femina ingenua accipiat171* seruum et scit tunc quod seruus est · habeat interim quo uiuit · Vna lex est · de uiris et feminis ·  
171*
gek. accip
VII  
[BK 15 c. 9]
Homo francus accepit beneficium de seniore suo · et duxit secum vassallum suum et postea fuit [fol. 278r] ibi mortuus ille senior et dimisit ibi ipsum uassallum et post hoc accepit172* alius homo ipsum beneficium et ob hoc quod melius potuisset habere ipsum uassallum dedit173* ei mulierem de illo beneficio et habuit174* ipsam aliquo tempore et dimissa ipsa reuersus est ad parentes senioris sui175* mortui · et accepit176* ibi vxorem et modo habet eam · definitum est vt illam quam postea accepit habeat ˙  
172*
gek. accep
173*
gek. ded
174*
h ergänzt
175*
sui mit Einfügungszeichen ergänzt
176*
gek. accep
VIII ·  
[BK 15 c. 10]
Si quis homo uxore accepta inuenit eam apud fratrem177* suum contaminatam ipsam178* dimittens accipiat aliam · Ipsa quam contaminatam inuenit vxor eius legitima est · propterea quia ille nec uirgo fuit illo tempore · quod si terciam postea acceperit reuertatur ad medianam · et ipsa posterior potestatem habeat alii uiro iungendum se ·  
177*
gek. frm
178*
s korr. (?)
VIIII ·  
[BK 15 c. 11]
Si quis homo habet mulierem legitimam · et frater eius adulterauit cum ea · ille frater · uel illa femina qui adulterium perpetrauerint interim quo uiuunt numquam habeant coniugium · Ille cuius vxor fuerit si uult potestatem179* habeat accipere aliam ·  
179*
e1 korr. (?)
 · X ·  
[BK 15 c. 12]
Si quis baptizatus fuerit a presbitero180* non baptizato · et sancta trinitas in ipso baptismo inuocata fuerit · baptizatus est sicut sergius papa dixit · inpositione tamen manuum indiget ·  
180*
gek. pbro
XI ·  
[BK 15 c. 13]
Si pater sponsam filii sui obpresserit et postea filius eius eam acceperit · pater eius postea non habeat vxorem · et ipsa femina non habeat virum · quia non dixit quod pater eius cum ea mansisset · Filius eius vero qui nesciens [fol. 278v] fecit accipiat mulierem legitimam ·  
XII  
[BK 15 c. 14]
In qualicumque modo mulier velum sanctum acceperit sponte · in eo permaneat nec dimittat ˙ Consenserunt181* iorgius · Romanus iohannes sacellvs ·  
181*
gek. Consenser
XIII ·  
[BK 15 c. 15]
Si quis filiastram uel filiastrum ante episcopum · ad confirmationem tenuerit separetur ab uxore sua et alteram non accipiat ˙ Similiter et femina alterum non accipiat ˙  
XIIII  
[BK 15 c. 16]
Si quis uir dimiserit vxorem suam et dederit comiatum pro religionis causa infra monasterium deo seruire · aut foras monasterium dederit licentiam velare sicut diximus propter deum · vir illius accipiat mulierem legitimam ˙ Similiter et mulier faciat iorgius · Romanus182* Iohannes183* sacellus consenserunt ˙  
182*
gek. Rom
183*
gek. Ioh
XV  
[BK 15 c. 17 BK 15 c. 18]
Si quis cum matre et filia in adulterio mansit nesciente matre quod cum filia sua mansisset ˙ Similiter et filia nesciente quod cum matre sua mansisset · postea ille uir si acceperit mulierem dimittat vsque in diem mortis184* suę vt non habeat uxorem · et illa mulier qvam reliquerit accipiat virum ˙ Et illa mater et filia cum quibus in adulterio mansit ambabus nescientibus quod cum matre et filia mansisset · habeant viros ˙ Nam si in185* notitiam illarum venerit hoc scelus dimittant maritos · et agant poenitentiam et illarum mariti posteriores accipiant mulieres ˙ Similiter et de duabus sororibus qui cum vna in adulterio mansit · et aliam in pvblico accepit186* non habeat mvlierem vsque in diem mortis suę et ille due sorores · si nescierunt187* · habeant maritos · [fol. 279r] et si in noticiam eius uenit superiorem formam seruent ˙  
184*
korr. aus mortes
185*
i mit Einfügungszeichen ergänzt
186*
gek. accep
187*
gek. nescier
XVI  
[BK 15 c. 19]
Si quis leprosus mulierem habeat sanam · si uult ei donare comiatum vt accipiat virum · ipsa femina si uult accipiat similiter et uir ·  
XVII  
[BK 15 c. 20]
Si quis uir accepit188* mulierem et habuit ipsam aliquo tempore et ipsa femina dicit189* quod non mansisset cum ea et ille uir dicit190* quod sic fecisset · in ueritate viri consistat quia caput est mulieris ·  
188*
gek. accep
189*
gek. dic
190*
gek. dic
XVIII  
[BK 15 c. 21]
Si qui propter faidam fugiunt in alias patrias et dimittunt uxores suas nec illi uiri · nec ille feminę accipiant coniugium ˙  
XVIIII ·  
[BK 13 c. 1 BK 13 c. 2 BK 13 c. 3]
Si homo incestum commiserit de matre sua · aut cum matrina sua de fonte aut cum confirmacione sua · aut cum matre et filia aut duabus sororibus aut cum fratris filia · aut cum sororis filia aut nepta aut cum consobrina ††† aut cum amita uel cum matertera · de his capitvlis pecuniam suam perdat191* si habet ˙ Et si emendare noluerit nullus evm recipiat nec cibum ei donet ˙ Et si fecerit XL solidos domno regi componat vsque dum se ipse homo correxerit · et si pecuniam non habet si liber est mittatur in carcerem · usque ad satisfactionem ˙ Si seruus aut libertus est vapulet plagis multis ˙ Et si dominus eius permiserit amplius in tale scelus cadere ipsos XL solidos domno regi componat · De ecclesiasticis uero si bona persona fuerit perdat honorem suum · Minores vapulent aut in carcerem mittantvr192* ˙ De presbiteris193* et clericis194* sic ordinamus · vt archidiaconus episcopi · eos ad sinodum commoneat vna cum comite · et si quis contempserit comes [fol. 279v] eum distringere faciat · et ipse presbiter195* aut defensor eius XL · solidos196* componat197* et ad synodum veniat et episcopus ipsum presbiterum198* aut clericum iuxta canonicam · auctoritatem diiudicari faciat · solidos199* vero XL · componat · Etsi aliquis per uiolentiam presbiterum200* aut clericum aut incestuosum contradixerit tunc comes ipsam personam per fideuissores [!] positam ante rege uenire faciat una cum misso episcopi · et domnus rex distringat vt ceteri emendentur ·  
191*
p korr. (?)
192*
korr. aus mittant[†]
193*
gek. pbris
194*
l korr. (?)
195*
gek. pbr
196*
gek. sol
197*
gek. comp
198*
gek. pbrm
199*
gek. sol
200*
gek. pbru
HĘC SUNT CAPITVLA EX DIVINIS SCRIPTVRARUM scriptis ·201*  
XX  
[BK 36 c. 1 BK 36 c. 2]
Vt cuncti sacerdotes precibus assiduis pro uita et imperio domni imperatoris et filiarum et filiorum salute orent ˙ Et vt vnusquisque presbiter sacerdos cottidianis adsistat orationibus pro pontifice cuius gubernatur regimine ˙  
201*
HĘC SUNT … scriptis · ergänzt
XXI  
[BK 36 c. 6]
Ut vnusquisque sacerdos cunctos sibi pertinentes erudiat vt sciant qualiter decimas totius facultatis ecclesis diuinis debitae offerant vt unusquis202*  
202*
vt unusquis ergänzt
XXII ·  
[BK 36 c. 17]
Vt qui possessionem ecclesię parrochiam per XXX annos sine alicuius interpellatione tenuerit uire [!] perpetuo possideat ˙ Si uero inde crebro203* repetitum fuerit · fiat diligens inquisitio · et si eum qui repetit iuste quęrere potuerit adhibitis204* veracibus et nobilibus testibus quod repetit confirmando vindicet ˙  
203*
c korr. (?)
204*
h korr. (?)
 · XXIII ·  
[BK 55 c. 1]
De clericis et laicis qui chrisma ad aliquam nimietatem dant et accipiunt · si quis presbiter aut diaconus dare aut accipere presumpserit gradum amittat ; [fol. 280r] Cęteri clerici et nonanes corporalem et carceris custodiam205* sustineant laici qui acceperint aut alicui dederint manum perdant ˙  
205*
korr. aus custo[†]
 · XXIIII ·  
[BK 56 c. 3]
Si quis homo liber peccato inminente quod absit patrem aut matrem uel auunculum uel nepotem interfecerit hereditatem amittat ˙ Et si quis mechatus fuerit matrem sororem amitam uel neptam similiter hereditatem perdat ·  
QVARTO ANNO AD sal ·  
XXV ·  
[BK 42 c. 2]
De decimis ubi antiquitus fuerunt ecclesię baptismales et deuotio facta fuit · Iuxta quod episcopus ipsius parrochię ordinauerit omnimodis fiant donatę et si per donationes regum aut ceterorum deum timencium bonorum hominum ad episcopia siue monasteria206* aliquę res delegate sunt · et ex ipsis rebus antiquitus ad ipsas priores ecclesias decime date fuerint · Ipsa antiqua207* donatio uel deuocio firma et stabilis omnino permaneat · Tamen vt supra diximus de ipsius rebus decimas qui eas possidere videtur persoluat · vt propter nouas ecclesias antiquiores suas decimas non perdant  
206*
a2 korr. (?)
207*
q korr. (?)
XXVI  
[BK 42 c. 3]
Qvicumque uoluerit in sua proprietate ecclesia ędificare una cum sensu et uoluntate episcopi in cuius parrochia fuerit licentiam habeat · verumtamen omnino preuidentum est vt ecclesiae alię antiquiores propter hanc occasionem nullatenus suam iusticiam aut decimam perdant sed semper ad antiquiores ecclesias208* persoluantur · [fol. 280v]  
208*
korr. aus eccllesias
XXVII  
[BK 42 c. 7]
Omnino prohibemus vt nullvs masculum filivm aut nepotem uel parentem suum in monasterio puellarum ad nutriendum commendare presumat · nec quisquam vllum suscipere audeat :  
XXVIII  
[BK 42 c. 8]
Vt nullus ex clericali ordine sacerdos · uidelicet aut alius clericus neque209* laicus brunias aut arma infra monasteria puellarum commendare presumat nec quisquam recipere audeat excepto si in elemosinam datum fuerit ˙  
209*
korr. aus nec
CAPITULUM · XXVIIII210*  
[BK 52 c. 1]
De marcha ad preuidendum vnvsquisque paratus sit illuc festinanter uenire quandocumque necessitas fuerit ˙  
210*
I4 ergänzt
XXVIIII ·  
[BK 52 c. 2]
De latronibus ut melius distringantur et ut nullus hominem suspendere presumat nisi per iudicium · Si uero aliquis sine culpa penditus fuerit et ibi moritur tunc ab eo qui eum sine iudicio pendidit proximis parentibus sit compositus · Et si ibi mortuus non fuerit sed uiuens euaserit tunc sibimet sit compositus et res et mantipia [!] sua in fisco non cadant ·  
XXX  
[BK 52 c. 2]
Si quis alterius seruum absque culpa et sine iudicio pendiderit et ibi mortvus fuerit uveregeldus eius domino suo soluatur et si de ipsa morte euaserit · Ipse ipsam ludem accipiat · et liber postea permaneat ·  
De emptionibus uel vendicionibus · XXXI ·211*  · XXXI [!]  
[BK 52 c. 5]
De emptionibus et uenditionibus vt nullus presumat aliter uendere et emere sagellum meliorem duplum · XX · solidis212* · simplum cum · X · solidis213* [fol. 281r] Reliquos uero minus · Roccum marderinum [!] et lutrinę meliorem  · XXX · solidis214* · sisemusinum [!] X · solidis215* · Et si aliquis amplio uendiderit aut empserit cogatur exsoluere in pannum solidos216* · XL · Et ad illum qui hoc inuenerit et evm exinde conuicerit solidos217* XX · pertineant ·  
211*
De emptionibus … XXXI · ergänzt
212*
gek. sol
213*
gek. sol
214*
gek. sol
215*
gek. sol
216*
gek. sol
217*
gek. sol
XXXII ·  
[BK 66 c. 3]
Vt missi nostri quando iusticiam pauperibus facere iusserint · semel aut bis218* precipiant ut iustitia fiat · tercia die si non factum est .' ipsi pergant ad locum et ad hominem qui iustitiam facere noluit · et cum uirtute tollant ab eo quod iniuste219* alteri tulit et reddant illi cuius per iustitiam esse debuit ·  
218*
korr. aus pis
219*
korr. aus [†]te
ANNO · XI ·  
XXXIII ·  
[BK 20a c. 11]
De uindicta et de iudicio in latronibus testimonio episcoporum absque peccato comitis esse dicunt · ita tamen vt absque inuidia aut occasione mala et220* aliquid tale ibi interponatur · nisi uera iustitia ad perficiendum · et si per odium aut per malum ingenium hominem interfecerit · honorem suum perdat · et hominem quem iniuste interfecit · secundum poenam quam intulit emendetur ·  
220*
folgt getilgtes ad
XXXIIII ·  
[BK 20a c. 23]
De latronibus ita precipiamus obseruandum vt pro prima culpa non moriantur · sed oculum perdant · de secunda vero culpa nasum ipsius latroni221* capituletur · de tercia uero culpa si se non emendauerint moriantur ˙  
221*
ro korr. (?)
XXXV ·  
[BK 78 c. 3]
Vt laici omnino non audeant munera exigere a presbiteris propter commendacionem ecclesię cuiquam presbitero ·  
XXXVI ·  
[BK 78 c. 15]
Ut ne in diebus dominicis mercatum fiat neque placitum · [fol. 281v] et vt his diebus nemo ad poenam uel ad mortem iudicetur et de operibus cauendis ammoneant ·  
XXXVII ·  
[BK 191 c. 8]
Vt de rebus ecclesiarum quę ab eis per XXX · annorum spacium sine vlla interpellatione possessa sunt · testimonia non recipiantur sed eo modo contineantur sicut res ad fiscum dominicum222* pertinentes contineri solent ·  
222*
c mit Einfügungszeichen ergänzt
DE capitulis · Domni KAROLI imperatoris et hlvdovuici ·  
XXXVIII  
[BK 131 c. 1]
Nemo iudeus presumat de ecclesia dei aliquid223* recipere neque in uuadio nec pro ullo debito ab ullo christiano in auro siue in argento neque in cęteris rebus ˙ Quod si facere presumpserit quod absit omnis substantia sua auferatur ab eo et dextera manus illi amputetur ·  
223*
q korr. (?)
XXXVIIII ·  
[BK 131 c. 2]
Vt nullus iudevs neminem christianum in uvadium ab ullo iudeo aut ab alio224* christiano mittere presumat ne deterior fiat · Quod si facere presumat secundum suam legem restituat · et debitum et uuadium simul perdat ·  
224*
korr. aus alia
XL ·  
[BK 131 c. 3]
Vt nemo iudeus monetam in domo sua habeat · et neque uinum nec annonam uel aliam rem vendere presumat · Quod si inuentum fuerit omnis substantia sua ab illo auferatur et in carcerem recludatur vsque ad presentiam nostram veniat ·  
[BK 131 c. 4]
DE SACRAMENTO IVDEORUM contra christianos ·  
XLI ·  
[BK 131 c. 4]
Mitte rumice bis a capite in circuitu pedum eius ibi debet stare quando iurat sacramentum · et habere debet in dextro brachio [fol. 282r] quinq [!] libros moisy secundum suam legem et si habere non potest secundum hebreum · Tamen habeat latinitatem · Si me deus adiuuet ille deus qui dedit legem moysi in monte synai · et si lepra225* neaman siri super me non ueniat sicut super illum uenit et sic terra me non deglutiat sicut deglutiuit dathan et abiron · de ista causa contra te malum non merui ·  
225*
gek. lepa
CAPITULA226* domni Karoli imperatoris227* · XLII ·  
De ecclesiis siue sanctis nouiter inuentis · sine auctoritate · nisi episcopo minime uenerentur · Salua etiam beth [!] · et de omnibus ecclesiis canonica auctoritate ·  
226*
gek. CAP
227*
gek. impris
XLIII ·  
Ut isti mangones et cotiones qui sine omni lege vagabundi uadunt per istam terram non sinantur vagare · aut deceptiones hominum agere · Nec isti nudi cum ferro qui dicunt se data sibi poenitentia ire vagantes · melius uidetur · vt hi qui inconsuetum et capitale crimen commiserint vt in uno loco permaneant laborantes et seruientes · et poenitentiam agentes secundum quod sibi canonice impositum fuit ·  
XLIIII ·  
Si aliquis saxo caballos inuenerit in sua mense · et ipsos caballos inde ducere pro suo damno ad conprobandum voluerit · si quis liber homo ei hoc contradixerit aut aliquid malum fecerit tripla compositione secundum legem contra evm emendare studeat et insuper bannum dominicvm soluat et manum perdat · pro eo quod inobediens fuit contra preceptum domni228* [fol. 282v] imperatoris quod ipse pro pace statuerat229* · Si seruus hoc fecerit secundum suam legem omnia in triplum restitvat et discipline corporali subiaceat ·  
228*
gek. dni
229*
t2 mit Einfügungszeichen ergänzt
ANNO · XVI · REGNANTE HLVDOVVICO ·  
XLV ·  
[BK 192 c. 12]
Vt examen aquę frigidę quod actenus faciebant a missis nostris omnibus interdicatvr ne vlterius fiat ·  
DE INSCRIPCIONE TEMPORUM · XLVI ·  
[BK 195 c. 1]
Licet iampridem a nobis fuerat ordinatum vt si quis in populo nostro barbare nationis persona · aut in re sua consisteret inuitasset · aut si terram ad habitaculum230* voluntarius deputasset · eiquę per annos · XV · sine tertiis habuisset in uoluntate ipsius permaneret · Neque exinde quiquam sibi ille qui dederat scire esse reddendum tamen absque vlla permutatione omni tempore generaliter memorata condicio debeat custodiri presenti placuit constitui · Si quis terram vero ab altero uiolenter dixerit et conuicerit fuisse sublatvm · priusqvam XXX · annorum numerus compleatur · et rem constiterit occupatam et requirere poterit et repetens partibvs reformare · Cęterum si impletis · XXX · annis terra a quocumque etiam pervasa231* · [fol. 283r]  
230*
h ergänzt
231*
Es folgen dreieinhalb freie Zeilen.
De eo qui infra regnum sine iussione dominica vi predauerit ·  
De eo qui infra regnum rapinam fecerit · aut de rebus ecclesiarum aliquid · abstulerit  
Vt nemo vagum hominem recipiat · sed fugientem omnes persequantur ·  
De eo qui ab episcopo aliquo excommunicatus fuerit et iusticiam fugerit ·  
Vt nemo episcoporum hominem excommunicet232* · donec evangelicę ammoneatur ·  
Ut illis hominibus qui in nos peccauerunt · rationalis misericordia impendatur ·  
Vt nostri fideles vnusquisque in suo ordine · et statu a nobis securi sint ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 284r] [17]
ANNO INCARNATIONE233* DOMINI DCCCLXIIII · Regnante Karolo · XXV · ANNO INDICTIONE234* XII · VII · KALENDAS235* iulii in loco qui dicitur pistis ˙ Cum consensu fidelium nostrorum atque consilio constitvimus · et cunctis per regnum nostrum sine ulla refragatione obseruanda mandauimus ˙  
L Ut uille indominicate · et uille de monasteriis et quem sub inmunitate consistunt cum saluamento consistant ˙ [fol. 284v]  
LI De colonis qui bonos denarios reiciunt et de his qui beneficia · uel alodas in duobus uel IIIvs · uel · IIIIor · comitatibus habent ˙  
LII De eo qui nordmannis pruniam uel caballum donauerit ˙  
LIII Ut conlimitanei comites in una die si fieri potest mallum non habeant ˙  
LIIII De his qui filios suos fame uel aliqua neccessitate uendunt ˙  
Karolomannus gratia dei rex ad palatium uernis · Anno incarnatione236* dominicę · DCCCLXXXIIII · anno237* autem regni sui · V· indictione238* · II · mense martio239* ·  
LII Qualiter de his fiat qui rapinam exercurint [!] ˙  
LIII Qualiter episcopus de his facere debeat · in cuius parrochia depredauerint ˙  
LIIII Qualiter episcopus de his faciat qui per parrochiam iter agendo predauerint ˙  
LV Si uassi dominici predauerint · vt per comitem ad emendationem uocentur ˙  
LVI Ut presbiteri ospitales sint et alios ad††moneant ˙  
LVII Ut presbiteri et ministri comitis uillanis precipiant ne collectam faciant ˙  
LVIII Qualiter de sacerdotibus purgationes uel sacramenta fiant · et de vuergeldo eorum ˙  
LVIIII De synodo quę habita · est · ad suessionis ciuitatem240* · in monasterio sancti medardi confessoris241* · in presentia domni karoli · et hincmari remensis ecclesię archiepiscopi · et aliorum episcoporum et abbatum ˙ Anno incarnationis242* domini243* DCCCLIIII · anno regni eius244* karoli · XIII · indictione245* · I · VI · kalendas246* maii · in qua etiam de ebone mencio facta est ˙  
Vt comes non presumat ulli homini sua testimonia tollere ˙ [fol. 284va]  
LX De metropolitanis ˙  
LXI De episcopis vt ordinentur ˙ [p. 284b]  
LXIIII De omicidiis si quis fugerit247* ad ecclesiam ˙  
LXV248* De latronibus infra inmunitatem249* · [fol. 285ra]  
LXII De monasteriis regularibus  
LXIII De episcopis vt potestatem habeant250* ˙ [fol. 285rb]  
LXVI De uassis dominicis ˙  
LXVII De peiuriis [!] vt manus non reddat [fol. 285r]  
LXVIII De iter agentibus qui ad palatium pergunt ˙  
LXVIIII De erba defensionis ˙  
LXX De comite qui iusticias faciat251* ˙  
Anno incarnationis252* domini253* DCCCLXXXVIII · Actum in aquis palatii · X kalendas254* aprilis255* · [fol. 285ra]  
LXXI De anachoretis256* ˙  
LXXII De obediencia abbati257*  
LXXIII De cellariis monasterii258* ˙  
LXXIIII259* De uestimentis monachorum ˙  
LXXV De abbatibus vt premivm non querant ˙  
LXXVI Vt monachis disciplina260* inponatur ˙  
LXXVII De sacramentis fidelitatis261* ˙  
LXXVIII De tabulis uel codicibus vt non sorciatur ˙  
LXXVIIII Ut episcopi baptisterium audiant a presbiteris262* ˙  
LXXX Ut in diebus festis in domibus missam non celebratur263* ˙  
LXXXI Ut monachi ad secularia non transeant ˙  
LXXXII Ut episcopi abbates264* · copulas canum non habeant265* ˙  
LXXXIII De pauperibus in plateis iacentibus ˙  
LXXXIIII Ut super altare laquearia fiant ˙  
LXXXV Vt coclas non baptizent266* ˙  
LXXXVI De leprosis ˙ [fol. 285rb]  
LXXXVII De ecclesiis267* baptismalibus ˙  
LXXXVIII De aduocatis sacerdotum ˙  
LXXXVIIII De uiri statu ingenuitatis ˙  
XC · De compositionibus quę ad palatium268* pertinent ˙  
XCI269* De rebus in elemosynam datis ˙  
XCII De feminis quę habent potestatem emere ˙  
232*
korr. aus excommuc
233*
gek. INCARNAT
234*
gek. INDICT
235*
gek. KL
236*
gek. incarnat
237*
gek. ann
238*
gek. idict
239*
gek. mrt
240*
gek. ciuitat
241*
gek. cf
242*
gek. incarnat
243*
gek. dni
244*
regni eius korr. aus eius regni
245*
gek. indict
246*
gek. kl
247*
gek. fug
248*
korr. aus LX[†]
249*
gek. inmunit
250*
gek. hab
251*
gek. fac
252*
gek. incarnat
253*
gek. dni
254*
gek. kl
255*
gek. aprl
256*
korr. aus ano
257*
gek. abb
258*
gek. monast
259*
X1 korr. (?)
260*
ci mit Einfügungszeichen ergänzt
261*
gek. fid
262*
gek. prbris
263*
gek. celeb
264*
gek. abb
265*
gek. hab
266*
korr. aus baptizet
267*
c1 ergänzt
268*
korr. aus pali
269*
I ergänzt
Capitulare quod constituit in papia ˙  
capitulum · I · De monachis qui monasteria dimittunt ˙  
II  · De episcopis · abbatibus seu aliis hominibus qui ad palativm pergunt non presumant predare ˙  
III Vt nullus alterius vassallum sine comiatu recipiat ˙ [fol. 285v]  
IIII Vt nullus alterius causam presumat ˙  
V De eo qui herefliz [!] fecerit270* ˙  
VI De lotrone [!] mortis digno ˙  
VII De eo qui furem comprehendat ˙  
VIII De eo qui alterum castrauerit presumptiose ˙  
VIIII Ut nullus alterius clericum recipiat · uel ordinet ˙  
Anno · I · Domni hlotharii271* in allonia ˙  
X De adulteris in adulterio conprehensis ·  
XI De libero qui liberam habet uxorem si alicuius se seruitio subdit ˙  
XII De eo qui testes habere non potest per iussionem comitis adquirat sibi necessarios ˙  
XIII De excommunicatis oboedire nolentibus per episcopum simul et comitem distringantur ˙  
XIIII Ut singuli episcopi abbates et abbatisse272* duos aduocatos habeant ˙  
XV Ut nemo usuras faciat · post contestationem sui episcopi ˙  
XVI Ut singule ecclesiae fiant restauratę et plebes ˙  
XVII De precariis quę hucusque inrationabiliter fiebant a rectoribus ecclesiarum ˙  
XVIII De mediocribus liberis · qui per se hostem facere non possunt ˙  
XVIIII De liberis qui non propter paupertatem sed hostem uitandam sub censu propietatem [!] ecclesiis tradunt  
XX De laicis si aliorum predia suscipiunt · vt per hoc publica vtilitas non minoretur ˙  
XXI De fratribus qui paterne seu materne hereditati succedunt si unus clericvs · est ˙  
XXII De liberis qui mobilem suum transferunt273* in alienam potestatem vt pignorari non possint ˙  
XXIII De fratribus qui hereditatem non uolunt diuidere · vt unus eorum in hostem pergat ·  
XXIIII Ut in testimonium non recipiantur qui facultatem compositionis non habent ·  
XXV Vt iuratores simul iurent ˙  
XXVI Debito uel sacramento si ante occasum ˙ solis fuerit ˙ [fol. 286r]  
XXVII De eo qui se ingeniose tradiderit ˙  
XXVIII De his qui proprietates suas alicui delegunt · et postea fraudulenter uendunt ˙  
XXVIIII Quibus pugna fuerit iudicata · propter contencionem vt cum fustibus pugnent preter de infidelitate ˙  
270*
gek. fecer
271*
korr. aus hlodarii
272*
korr. aus abbat[†]
273*
gek. transfer
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 287r] [11]
 · I ·  
[BK 266 Abschnitt C c. 10]
Si quis in exercitu infra regnum sine iussione dominica per uim hostilem aliquid predare uoluerit · aut foenum tollere · aut granum siue peccora maiora uel minora · domosque infringere uel incendere · hec ne fiant omnino prohibemus ˙ Quodsi ab aliquo presumptiose factum fuerit · LX · solidis · si liber est sit culpabilis et omnia similia restituat · aut cum · XII · testibus se purget ˙ Si uero seruus hoc fecerit · capitali crimini subiaceat · et dominus omnia similia restituat · qui seruum suum non correxit274* · Nec custodiuit vt talia non perpetraret quoniam si nosmetipsos comedimus · cito deficiemus · Unusquisque tamen custodiat exercitum suum · ne aliqua depredatio infra regnum fiat ˙ [fol. 287v]  
274*
gek. correx
 · II ·  
[BK 266 Abschnitt C c. 11]
Si quis infra regnum rapinam fecerit · aut cuique nostro fideli eiusque homini aliquid ui abstulerit · in triplo cui aliquid abstulerit regaliter componat275* · et insuper pannum nostrum · LX · solidos nobis persoluat · Postmodum uero ante nos a comite adducatur · vt in bastinaco [!] retrusus · usque dum nobis placuerit · poenas luat ˙ Nam si publice actum fuerit · Publicam inde poenitentiam agat ˙ Iuxta sanctorum canonum sanctionem ˙ Si uero occulte sacerdotum consilio · ex hoc agat poenitentiam · quoniam raptores ut ait apostolus ˙ Nisi uero egerint poenitentiam · regnum dei non276* possidebunt ˙ Qui uero de rebus ecclesiarum aliquid abstulerit · grauius inde iudicetur277* · quia sacrarum rerum ablatio sacrilegium · est · et sacrilegus uocatur · qui ex eis aliquid abstulerit aut rapuerit ˙ Extorres namque a liminibus sanctę matris ecclesię qui leserunt sunt habende atque firmiter denotande ˙  
275*
gek. comp
276*
korr. (?)
277*
c mit Einfügungszeichen ergänzt
 · III ·278*  
[BK 242 Abschnitt C c. 4]
Et279* quia per uagos homines pax et tranquillitas pertvrbari solet ˙ Uolumus ut ad quemcumque nostrum talis euenerit · nemo ex nobis illum aliter recipiat280* · nisi ut ad rectam recctionem perducatur · et si subterfugerit · omnes in commune in cuius regnum euenerit · illum persequamur · donec ad iurationem perducatur · aut de regno deleatur ·  
278*
 · III · korr. aus [†]
279*
korr. aus [†]t
280*
korr. aus re[†]
IIII  
[BK 242 Abschnitt C c. 5]
Similiter et de eo agendum qui pro aliquo capitali crimine · a quolibet episcopo excommunicatur · et regimen regis inmutat · [fol. 288r] ne debitam281* poenitentiam suscipiat · interdum etiam incestam propinquam suam aut sanctimonialem · uel raptam · siue adulteram · quam282* illic ei non licebat habere · fugiens secum ducit283* · Hic talis cum episcopus ad cuius pertinet curam nobis notum fecerit · diligenter perquiratur · ne morandi in regno alicui nostrum inueniat locum · et dei · ac nostros fideles · suo morbo284* inficiet · et de quocumque crimine publico debitam poenitentiam suscipere compellatur ˙  
281*
de mit Einfügungszeichen ergänzt
282*
gek. q
283*
u korr. (?)
284*
korr. aus mor[†]
V ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 6]
Vt nemo episcoporum hominem peccantem ab ecclesia et christiana285* communione alienet · donec illum · secundum euvangelicum preceptum · ut ad emendationem286* et poenitentiam redeat commonitum habeat · Qui peccans si commonitus inobediens et incorrigibilis permanserit · et ad emendationem redire noluerit · regiam · uel rei287* publice potestatem per se episcopus aut per ministros suos adeat · vt constringatur288* · et ad emendationem et penitentiam peccator redeat ˙ Qui etiam si ita ad correctionem perduci nequiuerit · tunc secundum leges ecclesiasticas medicinali separatione a communione ecclesiastica segregetur ˙  
285*
ch korr. (?)
286*
m2 korr. (?)
287*
rei mit Einfügungszeichen ergänzt
288*
korr. aus constringantur
 · VI  
[BK 242 Abschnitt C c. 7]
Vt illis hominibus qui in talibus perturbationibus sicut in his preteritis annis acciderunt289* in deum et in sanctam ecclesiam atque in nos peccauerunt290* · si se ex ueritate recognoscentes petierint · et deinceps nobis ueraciter fideles esse · uoluerint · et in regnis nostris pacifici ac quieti291* · et legibus ac iusticię obedientes [fol. 288v] extiterint · rationalis misericordia impendatur · Non solum in indulgentia commissorum et in concessione proprietatum · uerum etiam et in largitione honorum secundum nostram rationabilem possibilitatem ˙  
289*
gek. accider
290*
gek. peccauer
291*
i1 mit Einfügungszeichen ergänzt
VII  
[BK 242 Abschnitt C c. 10 BK 242 Abschnitt A Epilog]
Ut nostri fideles unusquisque in suo ordine et statu sint292* de nobis securi · quia nullum abhinc in antea contra legem aut damnabimus · aut opprimemus · uel indebitis machinationibus affligemus · et illorum scilicet communi consilio secundum dei uoluntatem ad restaurationem sanctę dei ecclesię atque pacem populi nobis commissi assensum prebebimus ˙ Ut illi non sint resistentes · ad ista exequenda · Uerum etiam sic sint fideles ac ueri adiutores · ad ista peragenda sicut per rectum unusquisque in suo ordine principi suo · esse · debet ˙ Hęc sunt episcoporum nomina qui NONIS293* iuniis294* · In secretario basilicę sancti castoris considerunt cum nobilibus ac fidelibus laicis · firmitatemque gloriosi reges nostri ˙ Hlodouuicvs295* · Karolvs296* · atque lotharius · inter se fecerunt297* · Hincmarus · Guntarius · Altfridus · Salomon · Aduentius · Atto · Theotericus · Liutpertus · Gebechardus · Cristianus · Uuolfadus abba · Uuitgarius abba298* · Haec sunt nomina laicorum · Chuonradus · Eberhardus · Adelradus · Arnustvs · Vuarnarius · Liutfrit · Ruodolf · Erchenger · Giselpertus · Rapoto299* · Arnolfus · vto · Item · Chuonradus · Liutharius · Berengarius · Matfrid · Buoso · Sigere · Hartmannus · Richoinus · Vuigricvs · Vntfridus · Bernoltus · Atto · Adalbertus · Burchardus · Cristianus · Liutolfus · Heisse · Herimannus · Item Ruodolfus300* Sigegardvs ·  
292*
t korr. (?)
293*
gek. NON
294*
gek. iun
295*
korr. aus Hludouuicvs
296*
korr. aus Karolos
297*
gek. fecer
298*
gek. abb
299*
korr. aus Rapota
300*
s korr. (?)
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 300v] [19]
[BK 273 Abschnitt B Prolog]
Anno ab incarnatione domini DCCCLXIIII regno ipsivs karoli · XXV · indictione301* XXII [!] VII kalendas302* iulias303* in loco qui dicitur304* pistis · vna cum fidelium nostrorum305* consensu atque consilio306* constituimus et cunctis sine vlla refragacione per regnum nostrum obseruanda307* mandauimus ·  
301*
gek. indicit
302*
gek. k
303*
gek. iul
306*
qui dicitur … atque consilio von Korrekturhand 1 mit Einfügungszeichen ergänzt
304*
gek. dr
305*
gek. nor
307*
korr. aus obseruandas
Capitulus308* XLVIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 5]
Uolumus et expresse comitibus nostris mandauimus vt uille nostre indominicate sed et uille de monasteriis quę coniugi nostrę [fol. 301r] et filiis ac filiabus nostris concessa atque donata habemus Quęque sub inmunitate consistunt cum saluamento et debita reuerentia in comitatibus eorum consistant · Sed et quę homines nostri ac illorum illarumque quis ne vlla differentia et nostris cum saluamento et debito honore habere possint · et non309* ignorent neque obliuiscantur comites310* ac missi nostri quod dominorum dominus dicit · Horificantes311* me honorificabo et qui contemnunt me inhonorati312* erunt ·  
308*
Capitulus von Korrekturhand 1 ergänzt
309*
n1 korr. (?)
310*
s korr. (?)
311*
korr. aus Horif[†]
312*
korr. aus inhonorat[†]
L  
[BK 273 Abschnitt B c. 22]
Vt a caolonis [!] qui iam pro reiaectione bonorum denariorum flagellati flagellandi sunt nulla alia exactio requratur313* [!] et si ab aliquo eorum aliquid inde acceptum fuit a missis nostris cogatur314* restitui · Et qui beneficia uel alodas315* in duobus uel tribus aut IIIIorum comitatibus habent · et non habent · in unoquoque comitatu · vnde plenum pannum possint soluere · Missis nostris · hoc notum fatiant · et ab eisdem missis nostris diligenter316* inbreuientur · et nobis renuncietur · et nostra discrecione discernamus qualiter et castigacio ex composicione fiat · et homines vltra mensuram non grauentur · Quia sicut sancta scriptura dicit317* · Non inde requirimus datum sed fructum · id est318* non inde requirimus inhonestum lucrum · sed regni ex castigacione profectum · et non solum in paperibus [!] sed etiam in dicioribvs considerare volumus discretionem quam decessores nostri reges in · IIIIto libro capitulorum posuerunt LVII · decernentes · Vt deo debito inquiunt quod ad opus nostrum fuerunt reuuadiatum319* et cetera ·  
313*
korr. aus [†]quratur
314*
a korr. (?)
315*
korr. aus aladas
316*
er korr. (?)
317*
gek. dic
318*
id est gek. ide
319*
gek. reuuad
LI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 25]
Vt quicumque post proximas iulii320* · kalendas321* huius · indictionis322* · XII · normannis323* quocumque ingenio · uel324* pro redemptione uel pro aliquo precio pruniam uel quecumque [fol. 301v] arma aut capallum donauerit sicut proditor patrię et expositor christianitatis ad perditionem gentilitatis sine vlla retracione [!] uel remptione [!] de uita componat325* · quę omnia ominibus citissime a missis nostris et comitibvs · nota faciant · ne de ignorantia se excusare valeant ·  
320*
gek. iul
321*
gek. kad
322*
gek. indict
323*
korr. aus norman[†]
324*
korr. (?)
325*
gek. cop
Capitulum LII  
[BK 273 Abschnitt B c. 32]
Vt conlimitanei et uicini comitis in vna die si fieri potest mallum non teneant maxime post octauas326* pasche327* propter328* francos homines · et329* aduocatos qui ad utraque non possunt occurrere · sed mittant sibi inuicem330* missos · et si vnus die lunis mallum habuerit alter die iouis aut die lunis sequentis ebdomade331* mallum habeat · Et ne graue ei sit qui suum malum intereicit [!] qui uno anno primus tenuerit mallum sequenti anno consentiat alteri primum tenere · Et si sacramenta legalia in primo die lunis post pacha [!] iuranda deuenerint aut in aliis feriis quando mallum tenere debuerit · mittat quisque comes332* missum suum qui ipso sacramento auscultet · ne ipsi homines333* iectiui inueniantur · Et ipse sic mallum svum teneat334* vt barigildi eius et aduocati qui in aliis comitatibus rationes habent · et ad suvm mallum occurrere non possunt ·  
326*
gek. oct
327*
gek. pasch
328*
gek. ppte
329*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
330*
ui ergänzt
331*
gek. ebdom
332*
korr. aus comet
333*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
334*
korr. aus teneant
LIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 34]
IN lege etiam quam335* predecessores336* nostri constituerunt337* · de his qui338* filios suos fame aut alia aliqua339* necessitate340* vendunt · plura habentur capitula · Quaę omnia hic necesse duximus ponere tamen illud capitulum quod cum sanctis ecclesiasticis regulis ex maxima parte concordari341* inuenimus · Id ponere [fol. 302r] necessarium duximus in quo dicit · Vt quicumque ingenui filios suos quod et de ipsis342* liberis hominibus qui se vendunt obseruari volumus · quamlibet necessitate seu famis tempore343* uendiderint ipsa necessitate compulsi344* emtor · si V · solidis emit · VI · recipiat Si · X · XII · solidos similiter recipiat · aut si amplius secundum suprascriptam rationem augmentum precii consequatur · Sanctus autem gregorius etiam de his qui liberi a paganis capti fuerint · si aliquis eos redimerit ipsi qui redempti sunt procurent ut tantum precium345* redemptori suo donent · sicut ab eo redempti fuerunt346* · et in sua libertate permaneant · Si autem ecclesia eos redimerit · gratissimę aliqua composicione liberi fiant · Quod347* et nos per regnum una cum consensu et fidelium nostrorum consilio obseruari348* a regia auctoritate praecipimus ·  
335*
gek. q
336*
korr. aus prede[†]
337*
gek. cstituer
338*
q korr. (?)
339*
l korr. (?)
340*
korr. aus neccessitate
341*
korr. aus concordiari
342*
korr. aus ipsos
343*
gek. temp
344*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
345*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
346*
gek. fuer
347*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
348*
korr. aus obseruare
[BK 287 Prolog]
Karlomanus gratia dei rex ad pallatium uernis · anno dominice349* incarnationis · DCCCLXXXIIII · autem regni sui · V · indictione350* · II · mense martio351* hęc capitulas constituit ·  
349*
korr. aus domino
350*
gek. indict
351*
gek. mar
LII ·  
[BK 287 c. 2]
Decernimus igitur ut omnes in palatio nostro commorantes et illud undique adeuntes pacifi [!] viuant · Quodsi aliquis corpta [!] pace rapinam exercuerit · per nostram regiam potestatem et missi nostri iusionem352* ad palatinam adducatur audientiam ut secundum quod in capitulis antecessorum353* nostrorum continetur · legali multur [!] iuditio tripla conpositione peracta · cum dominico panno ·  
352*
n korr. (?)
353*
korr. aus antecesserum
 · LIII · [fol. 302v]  
[BK 287 c. 3]
Si354* quis vero absque355* seniore aut infra palacium aut356* circa illvd degens hoc idem357* fecerit hunc358* missus noster adeat · et ad ipsum palacium nostrum iussv nostro venire precipiat · Quodsi ausu temerario359* contempserit venire citius ad nostram presenciam adducatur subdensis predecessorum nostrorum360* sanctionibus · Si autem nos et missum nostrum contempserit · et ad nos uenire noluerit · et se defendendo ibi occisus fuerit et aliquis parentum aut361* amicorum eius · inde faidam fidelibus nostris qui eum occiderint portare voluerit potestatiue eam ei iurare faciemus · et fideles nostros regia nostra auctoritate exinde adiuuabimus362* ·  
354*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
355*
s ergänzt
356*
korr. aus autem
357*
gek. ide
358*
korr. aus hu[†]
359*
m korr. (?)
360*
r1 korr. (?)
361*
korr. aus autem
362*
korr. aus adiuuabin
 · LIIII ·  
[BK 287 c. 5]
Episcopus in cuius parrochia aliquis consistens aliquid depraedatus fuerit · semel et bis atque tercio si necesse fuerit vocabit illum sua admonitione per suum presbiterum canonicae ad emendationem siue363* compositionem · et ad penitenciam vt deo et ecclesię satisfatiat qui lesit · Si autem dispexerit atque contempserit eius admonitionem atque saluberrimam364* inuitationem · feriat illum pastorali virga hoc est sententia excommunicationis · vt a communione365* sanctę ecclesię omniumque christianorum sit separatus vsque ad congruam satisfactionem et dignam emendacionem · Quam emendacionem debebit isdem episcopus seniori illi notum facere · et omnibvs suis coepiscopus ne eum recipiant usque ad satisfactionem ·  
363*
korr. aus se
364*
gek. salbrima
365*
korr. aus communi[†]
[BK 287 c. 6]
De illis autem qui insra [!] prrochiam [!] beneficia et alodem non habent · et alterius episcopi parrochiani sunt · et dum ad curtem pergunt · [fol. 303r] aut de leco [!] ad locum iter faciunt · rapinas et depredationes infra parrochiam faciunt · placuit nobis et fidelibus nostris · vt si ita prope episcopum fuerit factum · vt ei depredcio [!] illorum nota possit fieri antequam parrochiam eius exeant · mittat strennvum et prudentem presbiterum qui a sua vice racionabiliter illos ad emendacionem vocet · in quo superior modvs conposicionis et emendacionis seruabitur · si uocati venire noluerint · Si uero uocationem atque admonicacionem [!] episcopi superbe366* contempserint · simili367* sententia excommunicationis feriantur · qua et ille qui infra parrochiam res368* aut beneficia habent · et insuper excommunicentur · ne extra parrochiam exeant antequam superius statuta adimpleant · Quorum excommunicatio seniori illorum et proprio eorum episcopo significanda · est · ne eos recipiant antequam369* illuc redeant vbi rapinam370* fecerunt · ibique pleniter371* emendent ·  
366*
u ergänzt. Über be wurden zwei Zeichen getilgt.
367*
korr. aus similia
368*
korr. aus s
369*
gek. anteq
370*
n ergänzt
371*
gek. plent
[BK 287 c. 8 BK 287 c. 9 BK 287 c. 10]
Placuit372* nobis et fidelibus pro communi vtilitate et instanti necessitate ut nullus episcoporum grauiter ferat · si eius parrochianum pro eiusmodi causa depredacionis · alter episcopus excommunicauerit · Et quia ad tantum malum funditus eradicandum atque tollendum · et ad tantum373* bonum plantandum · atque statuendum · necesse habet episcopalis auctoritas iudiciali374* potestate adiuuari · placuit nobis et fidelibus nostris in communione vt missi dominici suis in locis ex · hoc fideliter adiuuent et comes375* precipiat suo vicecomiti · suisque uicariis atque contenariis [!] ac reliquis376* ministris rei publice · [fol. 303v] necnon francis homnibus [!] mundane legis documentis eruditis ut pro amore dei omnipotentis ac pace sanctę dei · ecclesiae et fidelitate nostra ex · hoc adiuuent quantum melius potuerint · tam per se quam cum ministris ęcclesiae quociens episcopi aut ministri illorum siue etiam ipsi pauperes · svper hac377* re appellauerint378* ita vt ministri ęcclesię habeant auctoritatem sui episcopi · et ministri comitis habeant auctoritatem sui comitis · Uolumus autem vt si episcopalem aut regiam auctoritatem ausu temerario aliquis pro nihilo duxerit in comitatu consistens · aut etiam iter faciens · aut legaliter quod iniuste abstulerit · emendare contempserit · et rebellis379* exsistens si ibi occisus fuerit · nulli fidelium nostrorum qui eum occiderunt380* aliquis faidam portet · neque pro eius morte aliquid componat381* · Si vero aliquis parentum aut amicorum eius · inde faidam portare voluerit potestatiue eam ei iurare faciemus et fideles382* nostros regia nostra auctoritate exinde adiuuabimus ·,·  
372*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
373*
ad tantum korr. aus t[†]tum
374*
korr. aus iudicialis
375*
co ergänzt
376*
q korr. (?)
377*
korr. aus [†]
378*
gek. appellauer
379*
korr. aus [†]ebellis
380*
d korr. (?)
381*
gek. copn
382*
korr. aus fidelis
LV  
[BK 287 c. 11 BK 287 c. 12]
De nostris quoque383* dominicis uassallis iubemus · vt si aliquis predas egerit · comes in cuius potestate fuerit ad emendationem eum uenire vocet · Qui si comitem aut missvm illius audire noluerit · per fortiam illud emendare cogatur prout lex docet · et quemadmodum in capitularibus regum tenetur insertum in eodem loco vbi preda commissa fuerit · Quodsi proclamauerint se ante presenciam nostram [fol. 304r] uelle pocius quam384* ante comitem aut per credibiles fideiiussores · aut per sacramentum sui melioris385* hominis · ante nos uenire permittantur · vt ibi talis racio finem accipiat · Honorem enim talem nostris vassis dominicis concedimus · vt ipsi non sicut386* reliqui manu propria sacramentum iurent sed melior homo illorum et credibilis illud agere non differat · Si autem quę supra diximus dispexerint387* · et nullo modo emendare voluerint et in contemptu manentes · ibi occisi fuerint · Nullam contra ipsos qui eos occiderint iracundiam nec faidam tenebimus umquam388* · Quodsi aliquis parentum aut amicorum eorum inde faidam portare uoluerit · potestatue [!] eam ei iurare faciemus · sicut superius est dictum · et nostra regia auctoritate illos iuuabimus · Si uero quod eis comes non secundum legem fecerit · sed pro aliqua389* iracundia aut inuidia quam390* ante contra illos391* tenebat illud fecerit · hoc comes eis ante nos satisfaciat392* · secundum quod nobis placuerit · quod non ob aliud quam393* pro rapina sit factum · Ut autem omnis occasio rapinę tollatur uolumus · vt presbiteri qui bonum exemplum caritatis omnibus ostendere debent · hospitales394* exsistant · iuxta quod apostolus paulus dicit · Hospitales inuicem sine murmuratione · et humanitatem prebeant iter facientibus quia per hospitalitatem placuerunt395* deo quidam angelis hospicio receptis  
383*
korr. (?)
384*
gek. q
385*
korr. aus meliores
386*
korr. aus sc
387*
n ergänzt
388*
gek. umq
389*
korr. aus aliqu[†]
390*
gek. q
391*
o korr. (?)
392*
a3 korr. (?)
393*
gek. q
394*
s1 ergänzt
395*
gek. placuer
LVI  
[BK 287 c. 13]
Placuit nobis et nostris fidelibus vt presbiteri suos parrochianos admoneant396* vt et ipsi hospitales exsistant397* ·398* vt nulli iter facienti mansionem denegent · et ut omnis399* occasio rapine tollatur · [fol. 304v] nihil carius vendant transeuntibus nisi quanto in mercato uendere possunt · Quodsi carius vendere uoluerint · ad presbiterum transeuntes hoc referant et illius iussu400* cum humanitate eis uendant ·  
396*
korr. aus adn
398*
vt et … exsistant · ergänzt
397*
a korr. (?)
399*
om korr. (?)
400*
korr. aus iusu
LVII  
[BK 287 c. 14]
Volumus ut presbiteri et ministri comitis uillanis precipiant ne collectam faciant · quam401* uulgo geldam uocant contra illos qui aliquid rapuerit · sed causam suam · ad illum presbiterum referant qui episcopi missus est · et ad illos qui in illis402* locis ministri comitis existunt · ut omnia prudenter et racionabiliter corrigantur ·  
401*
gek. q
402*
korr. aus illos
LVIII ·  
[Benedictus Levita 1,36 Benedictus Levita 1,186]
 [Nicht transkribierter Text] [fol. 305v] [3] Presbiteri403* interfecti404* · episcopo ad cuius parrochiam pertinent soluantur · secundum capitulare gloriosi Karoli genitoris nostri · ita uidelicet ut medietatem vuirgildi eius episcopus utilitatibus ęcclesię cui prefuit tribuat · et alteram medietatem in elemosina ipsius iuste dispercia · quia nullus nobis heres proximior uidetur quam ille qui ipsum domino sciauit [!] ·  
403*
Der gesamte Abschnitt verbindet unter der Zählung als LVIII ohne weitere optische Zäsuren drei Kapitel, die auch im ersten Buch von Benedictus enthalten sind, dort mit den Kapitelnummern 36, 37 und 186. Hier beginnt der Text von c. 186 (= MGH Capit. N.S. 4, Nr. 54c).
404*
c korr. (?)
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 310r] [1]
De capitulario quod constitit in papio pipinus ·  
[BK 94 c. 12]
Placuit nobis ut nullus comes nec eorum iuniores ullatenus presumant alicui homini sua testimonia tollere aut sabtrahere [!] sed permittat eum habere sua testimonia qui ea potest conquirere · atque rogare · et si aliquis contra hoc facere presumpserit nostra405* voluntas · est · ut ipse veniat in nostram presenciam et ibidem talem exinde accipiat sententiam · quomodo nostra fuerit voluntas ad iudicandum  
405*
a korr. (?)
[BK 40 c. 18]
406*  
406*
folgt getilgtes De canibus qui in dextero armo tonsi sunt ut homo qui [e]um habuerit cum ipso cane in presentiam regis ueniat ·
[BK 40 c. 19]
Vt populus interrogetur de capitulis que in lege nouiter additę sunt et postquam omnes consenserint407* subscriptiones et manufrimationes [!] suas in ipsis capitulis faciant ˙  
407*
n3 ergänzt
[BK 20a c. 1]
De metropolitanis LX  
[BK 20a c. 1]
Vt suffraganei episcopi secundum canones metropolitanis subiecti sint et ea que erga ministerium illorum408* emendanda cognoscant · libenti animo emendent atque corrigant ·  
408*
o korr. (?)
LXI  
[BK 20a c. 2]
Vbi presentes episcopi ordinati non sunt sine tarditate ordinentur ·  
LXII  
[BK 20a c. 3]
De monasteriis qui regulares fuerunt · vt secundum regulam viuant necnon et monasteria puellarum409* ordinem sanctum custodiant · et unaquęque abbatissa in suo monasterio sine intermissione resideat  
409*
e ergänzt
LXXIII  
[BK 20a c. 4]
Ut episcopi de presbiteris et clericis infra illorum parrochiam potestatem410* habeant secundum canones · [fol. 310v]  
410*
a korr. (?)
LXXIIII ·  
[BK 20a c. 8]
Vt homicidas aut cetero reos qui legibvs mori debent si ad411* ęcclesia confugerint · non excusentur neque eis ibidem victus detur ·  
411*
folgt getilgtes ęc
LXXV ·  
[BK 20a c. 9]
Vt latrones de infra inmunitatem illi iudices ad comitis placita presentent · et qui hoc non fecerit beneficium et honorem perdat ·  
LXXVI ·  
[BK 20a c. 9]
Similiter et vassuis [!] nostri si hoc non adimpleuerit · beneficium suum · et honorem perdat et qui beneficium non habuerit bannum solvat ˙  
LXXVII ·  
[BK 20a c. 10]
De e[o] qui periurium fecerit nulla redemptio · nisi manum perdat ·  
LXVIII412*  
[BK 20a c. 17]
De iterantibvs qui ad palatium alicubi pergunt vt eos cum collata nemo sit ausus assallire ·  
LXVIIII  
[BK 20a c. 17]
Vt nemo alterius herbam defensionis tempore tollere presumat nisi in hostem pergendum413* aut missus noster sit · qualiter facere presumat emendat  
412*
korr. aus LXXVIII
413*
g korr. (?)
LXX  
[BK 20a c. 21]
Si comes qui in svo ministerio iustitias non fecerit · missum nostrum obsoniat vsque dum iustitias ibidem factas fuerint · et si uassvs noster iustitias non fecerit tunc comes et missus414* ad ipsius casam sedeant et de svo uiuant quousque iusticiam feciant415* ·  
414*
korr. aus [†]
415*
korr. aus feci[†]
[BK 23 Prolog]
Anno incarnationis416* · DCCCLXXXVIII · X · Kalendas417* aprilis418* in aquis419* palatio420* ·  
LXXI ·  
[BK 23 c. 2]
De nachoretis [!] melius est vt hortentur · in congraegatione permanere quam animos421* eorum alicubi ambulare tempnent [!] ·  
416*
gek. incar
417*
gek. K
418*
gek. aprl
419*
gek. aq
420*
gek. palat
421*
m korr. (?)
LXXII ·  
[BK 23 c. 4]
De obedientia quę abbatibus exhiberi debet · et vt absque murmuratione fiat ·  
LXXIII ·  
[BK 23 c. 6]
De cellariis422* monasterii vt non aua423* [!] mittantur · sed quales regula precipit424* ·  
422*
l2 ergänzt
423*
u korr. (?)
424*
korr. aus precepit
LXXIIII  
[BK 23 c. 10]
De uestimentis monachorum vbi svperfluum est abscidantur et vbi minus augeantur425* ·  
425*
über g ein redundanter Kürzungsstrich
LXXV  
[BK 23 c. 15]
Vt nullus abbas pro svsceptionem monachi premium quęrat · [fol. 311r]  
LXXVI ·  
[BK 23 c. 16]
Vt disciplina monachis regularis inponatur · non secularis idem non orbentur · nec mancationes aliquas habeant nisi ex auctoritate regulę ·  
LXXVII ·  
[BK 23 c. 18]
De sacramentis fidelitatis causa quod nobis et filiis nostris iurare debent quod his uerbis contestari debet sic promitto partibus dominici Karoli et filiorum eius quia fidelis svm et ero debus vitę meę sine fraude et malo ·  
LXXVIII ·  
[BK 23 c. 20]
De tabulis uel codicibus requirendis et ut nullus in psalterio · uel in evuangelio · uel in aliis rebvs sortire presumat nec diuinationes aliquas obseruare ·  
LXXVIIII ·  
[BK 23 c. 23]
Vt audiant episcopi pabtisterium presbiterorum · vt secundum morem426* romanum baptizent ·  
426*
m1 korr. (?)
LXXX ·  
[BK 23 c. 25]
Vt in diebvs festis uel dominicis omnes ad ęcclesiam ueniant · et non inuitent presbiteros a domos suas missam faciendam ·  
LXXXI ·  
[BK 23 c. 30]
Vt monachi427* et qui in sacerdotali428* constituti sunt gradu ad secularia · negocia non transeant · de reliquis tonseratis detur spacium vsque in synodum nostrum ·  
427*
c ergänzt
428*
korr. aus sacerdo[†]ali
LXXXII  
[BK 23 c. 31]
Vt episcopi et abbates · et abbatisse cuplas429* canum non habeant · nec falchones · nec accipitres nec loculatores [!] ·  
429*
Über dem Wort die Glosse uel copulas.
LXXXIII  
[BK 23 c. 32]
De paperibus [!] uel in plateis · uel in quadruviis iacentibvs vt ad ęcclesiam veniant et illorum confessiones donent ·  
LXXXIIII  
[BK 23 c. 33]
Vt svper altaria teguria fiant vel laquearia ·  
LXXXV  
[BK 23 c. 34]
Vt coclas non baptizaent · nec cartas per perticas pendant propter grandinem  
LXXXVI ·  
[BK 23 c. 36]
De leprosis vt se non intermisceant alii populo ·  
LXXXVII ·  
[BK 95 c. 2]
De ęcclesiis baptismalibvs430* vt nullatenus eas laici homines tenere debeant sed per sacerdotales homines fiant sicut ordo est · [fol. 311v] gubernate et neque illi pagenses neglegentiam habeant de hoc .' quod ibidem facere debeant et illi sacerdotes eas regat quomodo ordo canonicus exposcet ·  
430*
korr. aus baptisma[†]
LXXXVIII ·  
[BK 95 c. 3]
De aduocatis sacerdotum volumus pro ecclesiastico431* honore et pro illorum reuerentia aduocatos habeant ·  
431*
esias korr. (?)
LXXXVIIII ·  
[BK 95 c. 4]
De uiri statu ingenuitatis aut aliis querelis vnusquisque secundum suam legem se ipsum defendat ·  
XC ·  
[BK 95 c. 5]
De conpositionibvs quę ad palacium pertinent · si comites ipsas causas commouerint ad querendum illam tertiam partem ad eorum recipiant opus · duas vero ad palatium · et si per suam neglegentam [!] remanserit · et missus432* dominicus ipsas causas cęperit inquirere · Tunc volumvs vt illam tertiam partem non habeat sed cum integritate ad palatium veniat ˙  
432*
i korr. (?)
XCI  
[BK 95 c. 8]
Si cui res in elemosina datę sunt et ipse mortuus fuerit antequam eas dispenset · Tunc missus dominicus una433* cum episcopo parrochię illius · conreddat qualiter in domni regis mercedem ipsa elemosina fiat facta · et infra · XXX · noctes impleta434* esse · debeant ·  
433*
a korr. (?)
434*
m korr. (?)
XCII  
[BK 95 c. 11]
Placuit etiam nobis ut quecumque femina potestatem habet per comiatum viri svi emere · habeat potestatem et donare ·  
Capitulare quem constituit in papia ·  
Capitulum I ·  
[BK 94 c. 2]
Instituimus vt sicut domnus rex Karolus demandauit de illis monachis qui de frantia · uel de aliis locis deuenerunt et eorum monasteria dimiserunt435* vt presenti illis partibvs reuertantur · [fol. 312r] ad monasterium et nemo436* ex uobis ipsos secum detineat ·  
435*
gek. dimiser
436*
m korr. (?)
II ·  
[BK 94 c. 4]
De episcopis abbatibvs comitibvs seu vassis dominicis uel reliquis hominibus qui ad palatium veniunt · et inde vadunt uel vbicumque per regnum nostrum437* pergunt vt non presumant ipsi aut homines eorum alicui homini suam causam438* tollere nec svum laboratum in tantum si non conparauerint439* · aut ipse homo per suam spontaneam440* uoluntatem eis non dederit · Et quando hibernum tempus fuerit nullus debeat mansionem vetare441* ad ipsos iter agentes442* in tantum · vt ipsi iniuste nullam causam tollant · Et si hoc aliquis facere presumpserit tam seniores et uasalli et ipse homo ibidem · ad eos proclamauerit · Tunc volumus443* vt ad presentialiter qui ipsum malum fecit · et hoc quid ipsi homini tulit · ei secundum suam legem emendet · Et si hoc444* euenit vt ipsa445* causa ibidem secundum legem presentaliter emendata non fiat · et ad palacium exinde preuenerit proclamatio · Tunc volumus ut ipse qui hoc malum fecit contra ipsum hominem qui proclamat suam legem emendet · et ad palatium pannum nostrum componat pro quo446* svper nostrum bannum hoc facere ausus fuit ·  
437*
n korr. (?)
438*
Über dem Wort die Glosse uel casam.
439*
korr. aus conconparauerunt
440*
korr. aus sponte
441*
a korr. (?)
442*
korr. aus agentis
443*
s korr. (?)
444*
h korr. (?)
445*
korr. aus ipse
446*
q korr. (?)
III ·  
[BK 94 c. 5]
Stetit nobis de illis hominibvs qui hic intra italia eorum seniores dimittent · vt nullus debeat recipere in uassaticum sine comiatu senioris svi · et antequam sciat veraciter · pro qua causa aut culpa seniorem dimisit · Et ille homo qui eum recipere voluerit et ipsvm secum habuerit · [fol. 312v] debeat eum in nostram presentiam presentare aut ipse aut missum intra noctes XL · postquam ipse homo ad eum uenerit · si nos intra italia sumus · Et si intra italiam non fuerimus · Tunc postquam in dei nomine fuerimus reuersi similiter inter noctes XL · in nostram presentiam debeat presentari sicut diximus · Et qui super hoc facere contempserit · et ita non conplaeuerit · exinde bannum nostrum ad partem nostram · conponat ·  
IIII  
[BK 94 c. 14]
Vt nullus alterius causam presumat sine iudicio tollere aut inuadere et qui hoc facere presumpserit · exinde447* bannum nostrum conponat ad partem nostram  
447*
gek. exide; über e2 ein weiterer, redundanter Kürzungsstrich.
V ·  
[BK 98 c. 3]
Si quis adeo contumax aut superbvs exstiterit · vt dimisso exercitu asque [!] iussu regis domi reuertatur · et quod nos thiutisca448* lingua dicimus heresliz fecerit · ipse vt reus status uitę periculum incurrat et res eius fisco nostro socientur ·  
448*
s ergänzt
VI ·  
[BK 98 c. 4]
Si quis latronem mortis dignum sibi ad occidendum traditum reseruauerit · uitam indigno concesserit medietatem damni propter quod traditus est pro latrone conponat449* · et si idem450* latro iterum in latrocinio fuerit conprehensus · quod primum debuera [!] capituli sententię debitum exsoluat ·  
449*
gek. cop
450*
gek. ide
VII  
[BK 98 c. 7]
Si quis furem uel latronem conprehenderit451* et eum indemnem dimiserit neque illum ad presentiam ducis uel comitis · aut ad locum seruatoris qui missus comitis est adduxerit · et de452* hoc fatu [!] uel nequitia in presentia post hoc iudicium conuictus fuerit · ipse damnum ad estimacionem pro quo fur uel latro conprehen[fol. 213r]sus est conponere cogatur ·  
451*
korr. aus conprehenderę
452*
e korr. (?)
VIII ·  
[BK 98 c. 5]
Si quis alterium presumptiose uel sponte castrauerit · et ei ambos testiculos amputauerit · integrum vuidigildum453* svum iuxta condicionem personę conponat · Si uirgam absciderit similiter · Si unum testiculum medietatem persoluat · De oculos · Manibus ac pedibvs · uel de lingua sanctimus · sy [!] unum eorum abscisum fuerit · medietas vuidrigildi si ambo integritas pro facti emendatione conponatur ·  
453*
u2 korr. (?)
Anno · I · domni hlotarii454*  
VIIII ·  
[BK 20b c. 6]
Vt nulli liceat alterius clericum455* recipere et ordinare in aliquo gradu · nisi de suis456* hominibus clericum habuerit · nullatenus ad ordinandum ducere presumat · nisi ad illum episcopum de cuius parrochia457* · aut in cuius parrochia post ea habitare debet ,  
454*
Anno · … domni hlotarii von Korrekturhand 2 ergänzt
455*
korr. aus clericus
456*
i ergänzt
457*
korr. aus porrochia
X ·  
[BK 157 c. 3]
Si quis adulter cum adultera conprehensvs fuerit secundum edicta legis longobardorum · marito adultere ambo ad uindiciter458* · traditi fuerint459* · si eos quispiam emerit eosque coniunctos460* in eodem scelere habere repertum fuerit ipsos fiscus adquirat  
458*
gek. uindicit
459*
n ergänzt
460*
n2 ergänzt
XI ·  
[BK 157 c. 4]
Si quis liber homo vxorem habens liberam propter aliquod crimen aut debitum · seruicio alterius se subdit eademque coniux manere cum ipso voluerit · ipsorum procreatio quę tali coniugio sit libertatis statum non omittat si uero ea defuncta fuerit secunda uxor et tamen libera tali se sciens uinxerit coniugio liberi illorum seruituti subdantur · ·  
XII ·  
[BK 157 c. 6]
Decernimus ut quisquis aliter teste habere non potuerit · uolumus ut per comitis iussionem quos in suo testimonio ne[fol. 313v]cessarios461* quisque habuerit ueritatem prolaturi publico conuentu adducantur · vt per ipsos rei ueritas cum iuramento valeat inquiri ·  
461*
korr. aus nece[†]rios
XIII ·  
[BK 163 c. 1]
Placuit nobis vt si pro quibvslibet culpis atque criminibvs quecumque persona tocies fuerit corrpta [!] ut462* iam excommunicatione episcopali per contemptum dignus habeatur · Commitem suum episcopus sibi consociet et per amborum consensu huiuscemodi distringatur · contemptor ut iussione463* episcopi sui obediens existat · Si uero consensum non dederit bannum nostrum persoluat · Quod si adhuc contumax perstiterit tunc ab episcopo excommunicetur · Si uero excommunicatus corrigi nequiuerit a comite uinculis distringatur · quousque nostrum is contemptor suscipiat iudicium · Si uero in talibvs comes repertus fuerit noxius per464* episcopum eius nobis nuncietur · Si autem uassallus noster in hac culpa lapsvs fuerit · sicut supra per comitem constringatur · Quod si non audierit nobis innotescat antequam465* in uinculis mittatur ·  
462*
korr. aus [†]
463*
korr. aus iusiione
464*
gek. p ohne erkennbares Kürzungszeichen
465*
gek. antq
XIIII ·  
[BK 163 c. 4]
Singulis episcopis abbatibus abbatissis duos concedimus466* aduocatos eosque quam diu aduocationem tenuerint ab hoste relaxamus ·  
466*
korr. aus conce[†]
XV ·  
[BK 163 c. 5]
Prohibemus ut nemo usuram facere presumat post467* episcopi sui contestacionem Quod si quis post eius interdictum facere presumpserit468* · a comitibus sicut supra de contemptoribvs precepimus distringatur ·  
467*
facere presumat post korr. aus [†]
468*
p2 korr. (?)
XVI ·  
[BK 163 c. 8]
Precipimus ut singulę plebes secundum antiquam consuetudinem fiant restauratę quod si filii eiusdem ęcclesię eas restarare [!] noluerint a ministris rei publice distrngantur469* [!] · ut uolentes nolentesque nostram obseruent precepcionem470* ·  
469*
n2 ergänzt
470*
c1 korr. (?)
XVII  
[BK 163 c. 10]
De precariis quoque quę a rectoribus ęcclesiarum inrationabiliter fiebant suosquę [fol. 314r] successores poena graui obligant · vt fancta [!] ipsius nequiret · dissoluere · precipimus vt nemo successor in antecessoris svi pena statuta sit obligatur · sed sue prouidentię sit concessum · et si antaecessor eius res ęcclesię inracionabiliter distribuit ab eo ad cuius tenenda sunt reuocentur ·  
XVIII ·  
[BK 165 c. 1]
De mediocribvs quippe liberis qui non possunt per se hostem facere comitum fidelitati471* comittimus · ut inter · II uel III · aut IIII seu si necesse fuerit amplius vni qui melior esse · uidetur · adiutorium prebeant ad nostrum seruitium faciendum · De his quoque qui propter nimiam pauperitatem [!] neque per se hostem facere nec adiutorium prestare possunt conseruentur · quousque ualeant recuperare · ·  
471*
korr. aus fidelitate
XVIIII  
[BK 165 c. 2]
Placet nobis ut liberi homines qui non propter pauperitatem [!] sed ob uitandam rei publicę utilitatem fraudolenter · ac472* ing[iu]osę473* res suas ęcclesiis delegant easque denuo sub censu utendas recipiunt ut quovsque ipsas res possident hostem et reliquas publicas functiones faciant · Quodsi iussa474* facere neglexerunt licentiam eis distringendi comitibvs permittimus · per ipsas res nostra non resistente inmunitate475* vt status et utilitas regni huiusmodi adinuentionibus476* non infirmetur ·  
472*
Über dem Wort befindet sich ein an die us-Kürze erinnernder Bogen ohne ersichtliche Funktion.
473*
Die beiden Buchstaben nach dem g sind nicht eindeutig zu bestimmen. Es könnte sich um in, iu oder um ni handeln.
474*
s1 ergänzt
475*
mu korr. (?)
476*
regni huiusmodi adinuentionibus korr. aus [†]
XX  
[BK 165 c. 3]
Volumus vt similis mensura in laicali ordine · de hac477* re seruetur · videlicet si quis alterius proprietatem qui hostem facere potest emerit · aut quo ius modo478* ad eum peruenerit eique ad vtendum eas dimiserit si neglegens de hoste fuerit per ipsas res a comite distringatur · vt in quocumque publica non minoretur utilitas479* ·  
477*
korr. aus nac
478*
m korr. (?)
479*
s korr. (?). Die ur-Kürze steht eigentlich über dem u von utilitas. Ein Zeilenwechsel trennt das Wort utilitas nach dem u, wobei hinter dieses ein Punkt gesetzt wurde.
XXI  
[BK 165 c. 4]
Precipimus de480* his fratribvs qui in nostris et romanę finibus [fol. 314v] paterne seu materne sucedunt heriditati · si contegerit quod vnus eorum ęcclesiasticę milicię sit mancipatus et idcirco is qui seculariter militare debuerat · vt se a deffensione regni nostri subtrahat in nostris finibus partem substantię in portionem suscipere dissimulauerit · idcirco vt nequeat constringi vbicumque comes suus eum481* inuenerit · licentiam ei distringendi concedimus · ita vt primum482* fideiussores donet usque ad palacium suum483* et bannum484* nostrum persoluat · Si uero fideiussores non inuenerit tam diu sub custodia per comitem teneatur · quousque fideiussores inueniat · aut bannum nostrum solutum habeat ·  
480*
e korr. (?). Über dem e wurde nochmals ein e zur Verdeutlichung geschrieben.
481*
vbicumque comes suus eum korr. aus [†]
482*
imum korr. (?)
483*
korr. aus suu[†]
484*
korr. aus ba[†]um
XXII ·  
[BK 165 c. 5]
De liberis uero hominibvs qui in alienam potestatem mobile suum transferunt485* · vt accusator eorum eos pignorare non possit · Placet nobis vt res eorum infiscentur quousque uenientes ad audientium · iusticiam faciant · Si uero uenire contempserint secundum capitulare domni karoli de eorum rebus agatur · Nam et de ipsis486* rebus habita existimatione damnum quesitoris sartiatur · Qui487* uero illud mobile recepit si hoc sacramento probare non potuerit quod propter iustitam [!] alterius differendam illud non recepisset bannum nostrum persoluat ·  
485*
gek. transfer
486*
korr. aus ipsos
487*
korr. aus Quo
XXIII  
[BK 165 c. 6]
De fratribvs namque qui simul in paterna seu materna hereditate commune viuunt nolentes substantiam illorum diuidere hac occasione · vt nuus [!] tantum eorum in hostem vadat · volumus vt si solus est vadat · Si autem duo sunt similiter488* · Si tres · fuerint unus remaneat · et si ultra tres numerus fratrum creuerit unus semper propter do[fol. 315r]mesticam curam atque rerum communium excolentiam remaneat · Si uero inter eos aliqua orta fuerit contentio quos eorum expedicionem facere debeat · prohibemus ut nemo illorum remaneant · In etate quoque illorum lex propria seruetur · Similiter489* et in nepotibvs hęc condicio teneatur ·  
488*
gek. simil
489*
gek. Simil
XXIIII  
[BK 165 c. 7]
Vt in testimonium non recipiantur · de his capitulis · id est de libertate de hereditate uel proprietate in mancipiis490* · et terris siue de homicidio et de incendio · illi qui non habent si conuincti fuerint falsum491* dixisse testimonium · vnde secundum legem compositionem plenam reddere possint  
490*
i2 ergänzt
491*
ls korr. (?)
XXV ·  
[BK 165 c. 8]
Statuimus ut uratores [!] omnes simul iurent ·  
XXVI  
[BK 165 c. 9]
Vt qui sacramentum uel debitum ante solis occasum persoluerit securus inde sit ·  
XXVII ·  
[BK 165 c. 10]
Videtur nobis vt quicumque liber ingeniose se in seruitio492* tradiderit is qui eum recipit · hoc quod ille qui in seruicium se tradidit · in publico per antiquam · consuetudinem facere debuit impleat ·  
492*
i2 ergänzt
XXVIII  
[BK 165 c. 11]
De his qui proprietates suas habent et spontanee alicui delegant · et postea fradulenter [!] ab alio aliquo ignoranti · precium easdem res venundantes accipiunt · et is cui easdem res traditę fuerant493* cognito negotio · annum integrum silens non contradixerit494* · sed per inlusionem tacens sinit emptorem inludere · si infra495* anni spacium patriam vt dictum est fuerit · prior tradicio nihil ei valeat · Ille vero · [fol. 315v] qui post primam traditionem res uendiderit496* · si uiuens conprobatus fuerit · hanc inlusionem fecisse bannum persoluat id est lex [!] · solidos · Si uero bannum non habet unde componat uerbetretur [!] ·  
493*
gek. fuer
494*
gek. ctradix
495*
i ergänzt
496*
korr. aus uendiderint
XXVIIII  
[BK 165 c. 12]
Quibvscumque per legem propter · aliquam contentionem pugna fuerit iudicata preter de infidelitate cum fustibus pugnent sicut in capitulare dominico constitum [!] fuit ·