New Haven, Yale University, The Beinecke Rare Book and Manuscript Library, MS 413
Beschreibung der Handschrift nach Mordek
Aufbewahrungsort
New HavenYale University, The Beinecke Rare Book and Manuscript Library
MS 413
Sigle: Nh
Digitalisat verfügbar bei
Beinecke Digital Collections
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:
um 875 (Mordek), 873 oder später (Bischoff); Reims (Mordek), in einem Hofskriptorium für Karl den Kahlen geschrieben (Bischoff)
Provenienz:
Vielleicht Kirche SS. Gervasius und Protasius (Soissons?), vgl. Nachtrag fol. 2r; später wohl Louis-Jérôme Gohier, französischer Justizminister 1793-1794, † 1830; um diese Zeit wurde die Hs. in Paris versteigert, dann über den Londoner Buchhändler Payne von Sir Thomas Phillipps († 1872) erworben (Signatur: MS 10190); seit 1923 im Besitz von A. Chester Beatty (Western MS. 11); Auktion bei Sotheby's am 24. Juni 1969 (Käufer: H. P. Kraus); noch in demselben Jahr von Edwin J. Beinecke der Yale University geschenkt.
Äußere Beschreibung
| Material: | Pergament |
|---|---|
| Umfang: | 105 foll. (neben Tintenpaginierung jüngere Bleistiftfoliierung, der hier gefolgt wird) |
| Maße: | ca. 265 × 225 mm |
| Schriftraum: | ca. 180-185 × 140 mm |
| Lagen: |
I2 + 11 IV90
+ (IV-1)97 + IV105
Kustoden: I (10v) bis V (42v, VIII (66v), andere
großteils oder ganz abgeschnitten
|
| Zustand: | Das Pergament weist z. T. braune Wasserflecken auf, so daß etwa fol. 104v sehr schlecht zu lesen ist. |
| Spalten: | 1 |
| Schrift: | karolingische Minuskel |
| Schreiber: | zwei Haupthände (1v-42v und 43r-96r, 98r-102r) und Zusätze |
| Ausstattung: |
rote Rubriken in Capitalis rustica, auch Halbunziale; dem Reimser Stil zur Zeit Hinkmars ähnelnde Initialen in Gold, Rot, Grün und in brauner Texttinte, mit Flecht- und Blattornamentik; zwei ganzseitige Zeichnungen (am Anfang und Ende der Hs.) |
| Einband: |
brauner Ledereinband (18. Jh.) |
Inhalte
Anmerkung:
Im dekorativen Stil zeigt sich der Rechtscodex eng verwandt mit der in Reims
verfertigten Bibel von San Paolo fuori le Mura, Rom, doch ist B. Bischoff
von seiner früheren Annahme abgerückt, die zweite Haupthand des
Beinecke-Manuskripts gleiche jener des Ingobertus in der St. Pauler Bibel.
Nach Schramm - Mütherich, Denkmale der deutschen Könige und Kaiser, S. 135
handelt es sich bei dem für sein Genre ungewöhnlich prachtvoll
ausgestatteten Kapitulariencodex „um eine Luxusausgabe des Werkes, angelegt
für den Hof Karls des Kahlen“, „vielleicht“, so Christ, Schloßbibliothek von
Nikolsburg, S. 315 Anm. 3 von S. 314, „die prächtigste Ansegisus-Hs., ein
ausgezeichnetes Werk der Schule von Reims“.
Der zur Klasse C gehörende
Ansegis zeigt engste Verwandtschaft mit Cod. Vatikan Reg. Lat.
1036. Im weiteren Kapitularienbereich steht Cod. New Haven 413 der
großen Sammlung der Hss. Vatikan Pal. Lat. 582 und Paris Lat.
9654 nahe. Die streng chronologisch geordneten Stücke, Kapitularien
ausschließlich Karls des Kahlen von Soissons 853 bis Quierzy 873, nähern
sich am Ende der Entstehungszeit der Hs.; dies und die Hofnähe lassen
vermuten, daß der Verfertiger der Sammlung mit Vorlagen arbeiten konnte, die
ihm einen ungewöhnlich zuverlässigen Text boten.
Bibliographie
Literatur:
- Pertz 1835, S. 270 f.
- Boretius 1897, S. XIV
- Rand 1929, Bd. 1, Nr. 153, S. 175 f.
- Christ 1937, S. 314 f. Nr. 16
- Catalogue of Thirty-Eight Illuminated Manuscripts. The Chester Beatty Western Manuscripts: Part II. Day of Sale: Tuesday, 24 June 1969, Sotheby & Co (London 1969) Nr. 40, S. 20-23
- T. E. Marston, A Legal Manuscript of the Ninth Century, in: The Yale University Library Gazette 44 (1970) S. 111-113
- W. Koehler, Buchmalerei des frühen Mittelalters. Fragmente und Entwürfe aus dem Nachlaß, hg. von E. Kitzinger - F. Mütherich (Veröffentlichungen des Zentralinstituts für Kunstgeschichte in München 5, München 1972) S. 145 f.
- Schneider R 1977, S. 276 Anm. 118 (bezweifelt zu Unrecht die Identität des Phillippicus 10190 mit dem Western MS. 11 Chester Beattys. Die Hs. ist übrigens durchaus im Conspectus librorum Werminghoffs erfaßt, und zwar S. XIV unter den Cheltenhamenses vel Middlehilliani)
- W. Cahn - J. Marrow, Medieval and Renaissance Manuscripts at Yale: A Selection, in: The Yale University Library Gazette 52 (1978) S. 180 f. (mit ausführlicher Bibliographie)
- McKitterick 1980a, S. 41
- Mütherich 1981, S. 135 f., 481 (Nr. 55)
- Mordek 1986a, S. 38 Anm. 68 von S. 37
- Nelson 1986, S. 205 f., 223-225
- Mordek 1988, S. 78 Anm. 42
- L. Nees, Unknown Carolingian Drawings of Hercules from the Scriptorium of Reims, and the Cathedra Petri Ivories, in: The Journal of the Walters Art Gallery 46 (1988) S. 37-54
- Hartmann W 1989, S. 14, 29
- Nelson 1990, S. 289 Anm. 164
- L. Nees, A Tainted Mantle. Hercules and the Classical Tradition at the Carolingian Court (Philadelphia 1991) S. 241 f.
- B. Bischoff, La Scrittura, in: Commentario storico paleografico artistico critico della Bibbia di San Paolo fuori le Mura (Codex membranaceus saeculi IX), Rom 1993, S. 177-186
- F. Mütherich, Origine e Ambito, in: Commentario storico paleografico artistico critico della Bibbia di San Paolo fuori le Mura (Codex membranaceus saeculi IX), Rom 1993, S. 221-234
Kataloge:
- E. G. Millar, The Library of A. Chester Beatty. A Descriptive Catalogue of the Western Manuscripts 1 (Oxford 1927) Nr. 11, S. 50-52
- B. A. Shailor, Catalogue of Medieval and Renaissance Manuscripts in the Beinecke Rare Book and Manuscript library Yale University 2: MSS 251-500 (Medieval & Renaissance Texts & Studies 48, Binghamton/New York 1987) S. 320-325
Abbildungen:
- Millar, Pl. XXVIII-XXX (foll. 28v-29r, 42r und 83r)
- Rand 1929, Bd. 2, Pl. CLX und CLXI (foll. 8v und 98r)
- Catalogue of Thirty-Eight Illuminated Manuscripts, PI. 4-6 (foll. 1v, 28v, 83r)
- Cahn - Marrow, nach S. 204 (fol. 83r)
- Mütherich 1981, S. 264 Tafel 55 (fol. 83r)
- Nees, Unknown Carolingian Drawings, S. 38-41 Fig. 1-5 (foll. 1v, 105r, 89r, 83r, 97v)
- Nees, A Tainted Mantle, S. 365 Fig. 59 (fol. 83r), S. 368 Fig. 62 (fol. 105r)
Projektspezifische Referenzen:
- Mordek 1995, S. 386-391
- Schmitz G 1996, S. 109 f.
- Hartmann W 1998, S. 92
- Koehler, W. (†) u. F. Mütherich, Die karolingischen Miniaturen, 6. Die Schule von Reims. Teil 2. Von der Mitte bis zum Ende des 9. Jahrhunderts, Berlin 1999, S. 175–179, Tafeln 159–161
- Bischoff 2004, S. 311, Nr. 3585
- Mütherich 2004a, S. 318 Anm. 84, mit Fig. 21 auf S. 328 (p. 165)
- Heinen 2018, S. 118-126
- Schrör 2022, S. 32-35
Transkription
Editorische Vorbemerkung zur Transkription
Transkriptionsvorlage: Ein sehr gutes online-Digitalisat in Farbe.
Schreiber
Die Haupthand (B) schreibt foll. 66v-82r, 83r-96r und 98r-102r eine sehr saubere karolingische Minuskel des späten 9. Jahrhunderts (nach 873, evtl. noch vor 877?), dem Ingobertus ähnlich (vgl. Bischoff 2004, S. 311). Der Schreiber korrigiert sich teilweise selbst, gelegentlich lässt er aber auch Lücken im Text, die eine Hand aus dem ersten Teil der Handschrift auffüllt (= Hand A). Hand A korrigiert zudem den Text und notiert auch Ergänzungen. Häufig trägt er die Caudae des e nach (die nachgetragenen Caudae sind im Folgenden nicht kodiert). Auf foll. 102v-104r eine dritte Hand (C), vielleicht geringfügig jünger. An einigen Stellen sind überdies Korrekturen einer weiteren Hand zu unterscheiden, die aber nur geringfügige Änderungen vornahm und mit keiner der anderen Schreiberhände zu identifizieren ist. Da bei kleineren Korrekturen die Hände kaum zu unterscheiden sind, wurde nur in eindeutigen Fälle eine konkrete Zuschreibung an eine der beiden Korrekturhände vorgenommen.
Buchstabenformen
Hand B: Sehr regelmäßige, gerade und gedrängte Schrift. Meist geschlossener unterer Bogen bei g. Leicht geschwungene Kürzungsstriche. Anstriche bei i, s, f. Fast senkrechte a-Schäfte. Verwendet e-caudata.
Hand C: Sehr kleine Schrift, offenbar mit feinerer Feder geschrieben. Unterer Bogen des g geschlossen und senkrecht unter dem oberen Bogen stehend. Verwendung einer et-Ligatur mit in die Oberlänge ausschwingender Verlängerung, viele Kürzungen.
Korrekturhand 1 = Hand A (oder eine diesem sehr ähnliche Hand; vgl. Rand 1929 S. 176): Breite, runde Schrift mit leicht verdickten Oberlängen. Minuskel-a mit schrägem, diagonal verlaufendem oberen Bogen. Minuskel-g mit nach rechts ausladender Schlaufe im unteren Bogen, r mit gewellter Fahne. Geschwungener Deckbalken bei t. Der Korrektor schrieb auch die Marginalien auf foll. 57r, 67v, 69v, 94v und 98v.
Korrekturhand 2: Z.B. auf fol. 86r, unten: Spitzere Feder, dunklere Tinte als der 1. Korrektor; korrigiert nur einzelne Buchstaben, keine umfangreicheren Korrekturen oder Ergänzungen wie beim 1. Korrektor.
Gliederungsmerkmale
Die Inskription von BK 259 (foll. 66v-69r) beginnt auf fol. 66v nach einem Freiraum von ca. einer halben Seite. Kap. 1 hebt auf der Folgeseite an mit einer repräsentativen 8-zeiligen Initiale mit Flechtbandornamentik in rot und grün. Die ersten drei Worte in einer roten Capitalis Quadrata. Jedes Kapitel setzt auf einer neuen Zeile ein mit einer roten Majuskel vor dem Schriftspiegel. Zählung auf dem Rand in roter Farbe.
Der Beginn von BK 260 (foll. 69v-72r) ist weit weniger repräsentativ gestaltet, folgt aber im Layout der Kapitel dem vorangegangenen Kapitular. BK 260 enthält in der alten Edition vier Abschnitte (A-D), deren Kapitel, wo vorhanden, selbständig durchzählen. In der Handschrift fehlen die Teile B, C sowie D (ausgenommen Abschnitt D, c. 10), die Kapitel von Abschnitt A präsentieren sich als gleichmäßig von I-XIII durchgezählte Liste, wobei an c. 13 stillschweigend c. 10 von Abschnitt D angehängt ist, in dem die Missi eines um Sens gruppierten Missatsprengels genannt sind.
BK 266 (foll. 72r-75r) im Layout wie BK 260. Auch BK 266 setzt sich aus drei Abschnitten (A-C) zusammen. Kapitel 10 in Abschnitt A geht fließend in den B-Teil über. Der Abschnitt C fehlt.
BK 272 (foll. 75r-82r) beginnt mit einer schlichten Inskription in Majuskeln, die erste Zeile des Prologs nach einer schlichten roten Initiale über vier Zeilen steht ebenfalls in Majuskelschrift. Allerdings weist c. 1 wieder eine dekorative rote und grüne Initiale über sieben Zeilen mit floralen Ornamenten auf, gefolgt von einer ersten Zeile in Majuskeln; danach im Layout wie zuvor.
BK 273 (foll. 83r-96r) ist ebenfalls mit einer prachtvollen Initiale mit floralen Ornamenten über 10 Zeilen in rot und grün gestaltet. Hinzu kommen grüne Buchstaben in Capitalis über drei Zeilen mit roten Verzierungen und rote Capitalis-Buchstaben ohne Effekte, die etwas höher als eine Zeile sind. Die Abschnitte A und C der alten Edition fehlen. Im Abschnitt B ist die Zählung von c. 29 versehentlich ohne Hervorhebung in den Fließtext gerutscht, so dass die folgenden Kapitelnummern um einen Zähler vermindert laufen (ab XXVIIII = c. 30 bis XXXVI = c. 37).
BK 278 ist in diesem Kodex zweimal vorhanden (foll. 98r-102r, foll. 102v-104v), wobei sich beide Kopien vielleicht von der gleichen Vorlage oder von der gleichen Texttradition herleiten. Der zweite Vertreter (foll. 102v-104v) kann aber nicht vom ersten (foll. 98r-102r) abgeschrieben sein, noch der erste vom zweiten. Die erste Version ist von der Hand der vorangegangenen Kapitularien (= Hand B) und stimmt auch im Layout mit ihnen überein: Nach einem Incipit in braunen Majuskeln folgt eine zehnzeilige Initiale in rot und grün mit Flechtbandornamentik. Die erste Zeile ist drei Zeilen hoch mit roten Capitalisbuchstaben. Die Buchstaben der zweiten Zeile sind ebenso gestaltet, aber nur etwas größer als eine Zeile. Die zweite Version von BK 278 ist von einem anderen Schreiber (= Hand C), einfarbig und ohne Ausstattung oder Verzierung. Der Text bricht in c. 8 nach ca. zwei Fünftel bei et mortuo illo filius eius ab.
Benutzungsspuren
Zwei Maniculae an den Kapiteln BK 273, Abschnitt B, c. 6 (fol. 84v) und BK 278, c. 11 (fol. 101v). Außerdem an den Kapiteln BK 273, Abschnitt B, c. 5 (fol. 84r), zweimal an BK 278, c. 8 (foll. 100v, 101r) und zweimal an BK 278, c. 12 (fol. 102r). Federstriche in Form von Serpentinen als Lesemarkierungen.
[fol. 66v]
[20]
[BK 259 c. 1]
VT MISSI NOSTRI
per ciuitates et monasteria singula tam canonicorum quam monachorum siue
sanctimonialium una cum episcopo parrochiae uniuscuiusque in qua consistunt cum consilio etiam et consensu ipsius qui locu1* [!] retinet
quem uolumus et expresse pręcipimus ut pręsens sit · uitam ibi degentium et
conuersationem inquirant · et ubi necesse est2* corrigant · Et ubi desunt congruas officinas construere iubeant3* · et ubi sunt factę · et per neglegentiam sunt destructę instaurari
pręcipiant et uictum ac potum atque uestitum et cetera necessaria pro qualitate
et possibilitate loci et inhabitantium necessitate ordinent · et hospitalitatem superuenientium hospitum et receptionem pauperum ibidem ponant et
ordinent ˙ Eclesiae quoque luminaria et ornatum debitum ordinent · et thesaurum ac
uestimenta seu libros diligenter inbreuient · et breues nobis reportent ˙
Inbreuient etiam quod unusquisque ecclesiarum pręlatus quando4*
pręlationem ecclesię suscepit ibi inuenerit · et quomodo exinde minus sit ibi uel
quid et quantum sit superadditum ˙ Quid etiam nortmannis per nostram commendationem
[fol. 67v]siue sine nostra commendatione5* datum sit · quidue relictum uel
quid a quoquam ibi in elemosina datum · Numerum etiam canonicorum · et monacorum · siue sanctimonialium uniuscuiusque loci describant et nobis
referant ut secundum qualitatem et quantitatem loci cum consilio
episcoporum et fidelium nostrorum ubi minor numerus fuerit nostra auctoritate
addamus ˙ Ubi uero indiscretione pręlatorum superfuerit · ad mensuram redigamus ˙ Inquirant quoque quod tempore aui nostri Karoli et domni genitoris nostri hludouuici unoquoque in
loco fuerint et quod modo sint et ubi loca a nortmannis
siue a quibuslibet aliis destructa sunt et penitus adnullata · quod ibi
nunc propter paucitatem6* rerum et deuastationem earundem constitui uel ordinari possint ·
et inde cum consensu fidelium nostrorum ordinemus quid de cetero agendum sit et quliter abbatiarum pręlati et in locis sacris inhabitantes
de his qui missi nostri pręceperint oboedierint nobis diligentissime et
capitulatim referant7* ˙
1*
korr. aus locum
2*
korr. aus es[†]
3*
korr. aus iube[†]nt
4*
o korr. (?)
5*
korr. aus commendationem
6*
korr. aus pa[†]citatem
7*
korr. aus refereant
[BK 259 c. 2]
Vt missi nostri diligenter inuestigent per singulas parrochias
simul cum episcopo de monasteriis quae deum timentes in suis proprietatibus aedificauerunt · et ne ab heredibus eorum diuiderentur parentibus et
prędecessoribus nostris sub inmunitatis defensione tradiderunt et postea in alodem
sunt data ut describant quae sint et a quo uel quibus in proprietatem data
sunt8* et nobis renuntiare procurant ˙ Ut
cum episcopis et cęteris fidelibus nostris consideremus quid et qualiter inde
secundum uoluntatem dei · et nostram salutem agere debeamus ˙
8*
ut describant … data sunt von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
[BK 259 c. 3]
Vt missi nostri per singulas parrochias una cum episcopo
parrochiae ipsius requirant de capellis et abbatiolis ex casis dei in beneficium
datis [fol. 68r] qualis census inde exeat · ut ecclesia de qua sunt exinde uestituram
habere possit · et nobis renuntient9* ut hoc nostra auctoritate
commendetur atque firmetur · et secundum qualitatem
et quantitatem loci clericos et luminaria ibi ordinent et loca restaurari faciant ˙
9*
ent von Hand A ergänzt
[BK 259 c. 4]
Denuntiadum10* est omnibus · et a missis nostris ordinandum ut omnes ecclesiae et
presbiteri† sub inmunitate ac
priuilegio et ordinatione atque dispositione episcoporum singularum parrochiarum
in quibus consistunt secundum auctoritatem canonicam et capitularia
domni karoli
imperatoris aui nostri · et pii augusti hludouuici domni et genitoris11* nostri permaneant ˙
[BK 259 c. 5]
Vt missi nostri diligenter inuestigent · cum episcopo et
pręlatis monasteriorum et per fideles strenuos uiros in unaquaque parrochia de
rebus ecclesiasticis in alodem datis et sicut euidentibus et ueris
indiciis ac auctoritatibus12* compererint diligenter a quo et a quibus datę sunt
uel quantum exinde sit describant et nobis renuntient ˙
12*
ac auctoritatibus von Hand A korr. aus [†]toritatibus
[BK 259 c. 6]
Vt missi nostri expresse et cum omni diligentia cum episcopo et
pręlatis monasteriorum per singulas parrochias requirant de rebus
ecclesiasticis unde nonae et decimę solui debent et non soluuntur · ut
persolui ab easdem res retinentibus faciant · et si aliqua contradictio quae
rationabilis uideatur aborta [!] fuerit describatur · et
pręlatus ipsius casę dei unde res esse noscuntur · et ille qui eas detinet et
nonam et decimam soluere detrectat13* simul cum missis nostris ad nostram iubeatur uenire pręsentiam · ut
tunc ueritate comperta et diffinitione decreta quod rationabiliter inuenerimus inde pręcipiamus ˙ Uolumus etiam ut inues[fol. 68v]tigent missi nostri qualiter illi qui easdem res ecclesiasticas unde decimae dantur siue non dantur illas saluas habeant et im casticiis et
in siluis custoditis uel si terrae aut mancipia inde perdita sint ˙ uel aliquid
huiusmodi aut si familia oppressa sit contra legem et omnia per breues nobis
renuntient missi nostri ˙
13*
von Hand A korr. aus detractat
[BK 259 c. 7]
Vt missi nostri per singulas parrochias comitibus et rei
publicę ministris ex banno nostro pręcipiant nec malla nec placita in exitibus et
in atriis ecclesiarum et pręsbiterorum mansionibus neque in dominicis uel festiuis diebus tenere pręsumant · sed comes conuenientem locum consideret et inueniat ubi stationem ad mallum tenendum constituat · quia
nefas est ibi reos puniri ubi respectu diuine reuerentiae misericordiam
consensu14* fidelium nostrorum et decreto prędecessorum nostrorum
consecuntur ˙
14*
über dem u ein getilgtes
Kürzungszeichen.
[BK 259 c. 8]
Vt missi nostri comitibus et omnibus rei publicę ministris
firmiter ex uerbo nostro denuntient atque pręcipiant · ut a quarta feria15*
ante initium quadragesimę nec in ipsa quarta feria16* usque post octauas paschę mallum uel placitum publicum nisi de concordia
et pacificatione discordantium tenere pręsumant ˙ Similiter etiam a
quarta feria ante natiuitatem domini usque post consecratos dies obseruent ·
Necnon et in ieiuniis quattuor temporum · et in rogationibus simili obseruatione eosdem feriatos dies uenerari omnimodo studeant ˙
[BK 259 c. 9]
Vt missi nostri omnibus per singulas parrochias denuntient quia
si episcopus aut ministri episcoporum pro criminibus colonos flagellauerint cum
uirgis propter metum alienorum ut ipsi criminosi corrigantur cum tali
discretione sine ulla occasione indebita sicut in synodo conlocutum
est · [fol. 69r] et uel inuiti paenitentiam temporaliter uel corporaliter agant
ne aeternaliter pereant · si seniores ipsorum colonorum indigne tulerint · et
aliquam uindictam inde exercere uoluerint aut eosdem colonos ne distringantur
contendere presumpserint sciant quia et bannum nostrum component17* · et simul cum excommunicatione ecclesiastica nostram armiscaram durissimam sustinebunt ˙
17*
korr. aus componant
[BK 259 c. 10]
Vt missi nostri omnibus rei publicę ministris denuntient ut
comiti uel rei publicę ministri simul cum episcopo uniuscuiusque parrochiae sint
in ministeriis illorum quando eidem episcopus parrochiam circumierit cum
episcopus eis notum fecerit et quos per excommunicationem †††† episcopus adducere non poterit · Ipsi regia auctoritate et potestate
ad paenitentiam uel rationem atque satisfactionem adducant ˙
[BK 259 c. 11]
Sciant etiam fideles nostri quia concessimus in synodo
uenerabilibus episcopis ne super beneficia ecclesiastica uel prestarias etiamsi
episcopus aut quislibet monasteriorum pręlatus inrationabiliter petierit praecepta
confirmationis nostrae ullo modo faciamus · et ideo ab inrationabili petitione se unusquisque compescat ˙
[BK 259 c. 12]
Vt missi nostri omnibus per illorum missaticum denuntient ne
commutationes rerum uel mancipiorum quislibet
pręlatus earundem rerum ecclesiasticarum sine licentia uel
consensu18* nostro facere pręsumat · neque
mancipia ecclesiastica quisquam nisi ad libertatem
commutet · Uidelicet ut mancipia quae pro ecclesiastico dabuntur
in ecclesiae seruitute permaneant · et ecclesiasticus homo qui
commutatus fuerit perpetua libertate fruatur ˙ [fol. 69v]
18*
n2 mit Einfügungszeichen ergänzt
[BK 260 Prolog]
IN NOMINE SANCTAE ET INDIUIDUAE TRINITATIS KAROLUS
gratia dei rex ˙ Dilectis et fidelibus missis nostris per regnum nostrum
constitutis salutem19* ˙ Sicut uobis notum esse credimus cum dilectissimo fratre nostro hlothario
apud ualentianas locuti fuimus et communi
consilio cum fidelibus nostris
communibus considerauimus ut inter cetera sanctae dei ecclesiae et nostri
principatus ac20*
regni21* nobis a deo commissi negotia necessaria de his
quae subsecuntur uos specialiter admoneremus22* ut sicut hic
descripta habentur una cum dei adiutorio prout melius23* potueritis strenue24*
exequi procuretis · et pręsentaliter hoc necessarium opus sine aliqua dilatione uel excusatione sicut in missaticis coniuncti et deputati estis simul conueniatis · et hoc ad perficiendum quantocius25*
incoetis et quantum uel qualiter inde factum habueritis unus uestrum sicut in
missatico constituti estis de unoquoque missatico nobis ad colloquium quod in
proximo cum fratribus nostris habebimus renuntiare procu††ret · et si contigerit ut aliquis uestrum nostro seruitio uel
infirmitate aut quacumque occasione detentus fuerit
pro hoc alii† non dimittant ut
commendata exequi non studeant · etiam si unus ua†cauerit a prędictis occupationibus ipse quantum deus
dederit iussa adimplere studeat
19*
gek. sal
20*
korr. aus a[†]
21*
regni in Lücke von Hand A ergänzt
22*
d ergänzt
23*
ut sicut … prout melius von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
24*
korr. aus strenuę
25*
c korr. (?)
Ista
denuntianda sunt populo a missis nostris ˙
[BK 260 Abschnitt A c. 1]
Nostri seniores sicut audistis parabolauerunt simul et
considerauerunt cum communibus illorum fidelibus de dei seruitio et
sanctae ecclesiae ac regni statu · et qualiter uos qui in regno consistitis pacem
et iustitiam habere possitis · et ordinauerunt missos per regnum illorum qui in
hoc [fol. 70r] decertent quantum deus adiutorium dederit ˙
[BK 260 Abschnitt A c. 2]
Inter omnes iustitias quas ordinauerunt unusquisque habeat ·
Primo considerauerunt de honore ecclesiarum dei et orfanorum uel
uiduarum causis et de regalibus iustitiis · tum maxime de raptoribus puellarum ac
uiduarum causis et sanctimonialium · et de his qui pręsbiteros26* flagellare pręsumunt · et qui presbiteros de
ecclesiis sine episcoporum consensu eicere uel recipere27* aut census de manso uel ex his quae domnus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis in immunitate
concessit exigere non timent et qui censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias
persoluere detrectant ut firmiter inquirantur et acriter28* distringantur et plena iustitia inde fiat secundum quod in
capitularibus aui et patris nostri illorum
statutum29* habetur et ipsi per certos fideiussores ad pręsentiam
illius in cuius regno tales inuenti fuerint perducantur30* et ipse inde
commendet quid31* de tali homine32* fiat qui nec deum timet · nec contra sanctos canones facere nec legem et
pręceptum regum infringere pertimescit · salua censura ecclesiastica et
episcopalis paenitentiae uindicta33* ˙
26*
korr. aus pręsbiteris
27*
korr. aus re[†]pere
28*
korr. aus a[†]riter
29*
tu ergänzt
30*
u2 korr. (?)
31*
korr. aus qu[†]d
32*
korr. aus homini
33*
uindicta von Hand A ergänzt
[BK 260 Abschnitt A c. 3]
Similiter34* de collectis quas teodisca lingua eriziip appellat · et de his qui
inmunitates infringunt · et qui incendia35* et uoluntaria homicidia · et adsalituras in domo faciunt ˙
[BK 260 Abschnitt A c. 4]
De latronibus autem commendauerunt ut missi
omnibus denuntient in illa fidelitate quam deo et regi unusquisque debet et
promissam habet in illa christianitate quam pacem proximo unusquisque seruare
debet ut sine exceptione alicuius personae nec pro amicitia uel propinquitate aut amore uel timore ullus latronem celet sed illum [fol. 70v] missis
illorum manifestet ˙ et ad accipiendum illum adiutorium quantum potuerit
unusquisque pręstet ˙ et sacramentum hoc missis illorum firmare faciant
sicut tempore antecessorum illorum consuetudo fuit · Et si aliquis missos illorum
non obaudierit si regis homo fuerit36* per fideiussores ad illius pręsentiam perducatur ˙ si autem alterius
homo fuerit senior cuius homo fuerit illum regem pręsentet ˙
36*
korr. aus fu[†]rit
[BK 260 Abschnitt A c. 5]
Commendauerunt etiam ut si alicui denunciatum fuerit ut37*
ad38* accipiendum latronem †††††††† adiutorium pręstet aut
aliquis sonum inde audierit ut ad39* accipiendum latronem concurratur · et
se inde retraxerit ut ad hoc adiutorium non pręstet · si liber homo
fuerit bannum dominicum componet · et si colonus fuerit LX ictus
accipiet · et si latro ibi occisus fuerit qui eum occiderit leudem inde non soluat
et nullus illi inde faidam portare pręsumat · quodsi quis facere pręsumpserit per certos fideiussores ad regis pręsentiam perducatur ˙
[BK 260 Abschnitt A c. 6]
Quicumque abhinc inante latronem
receperit maxime autem illum qui forbannitus fuerit uel qui illos quos missi
nostri forbannierunt recepit postquam forbanniti ab eisdem missis nostris fuerunt
secundum quod constitutum est in capitularibus aui et patris nostri in libro III capitulo XXIII si francus est cum duodecim similibus francis
iuret quod ipse latronem eum fuisse non scisset40* · licet pater
eius sit aut frater uel propinquus · si hoc iurare non potuerit · et ab
alio conuictus41* fuerit quod latronem in hospicio suscepisset · quasi latro et
infidelis iudicetur quia latro est et infidelis est noster et francorum et qui illum suscepit similis est illi ˙ Si autem audiuit quod
latronem ††† fuisset et tamen [fol. 71r] non scit pro
firmiter aut iuret solus quod numquam eum audisset nec per
ueritatem nec per mendatium latronem aut sit paratus si ille de latrocinio euictus fuerit ut similiter damnetur
[BK 260 Abschnitt A c. 7]
Vt quando missi nostri latronem forbannierint hoc et missis
aliis et comitibus scire faciant · et si de uno missatico in alium
fugerit si in uicinitatem uenerit pro hoc qui eum forbannium non
dimittat ut eum non persequatur et comprehendat et si longius fugerit missus in
cuius missaticum fugerit si alodem habuerit illi tollat · et illum constringi et huc illuc uelit nolit reueniat · et ibi malum emendet ubi
illud perpetrauit · Et si in alicuius uillam fugerit et ipsa uilla eum contenderit secundum quod in42* capitularibus aui
et patris nostri scriptum habetur inde fiat · et si necesse
fuerit ut iustitia non proteletur aduocato denuntietur ut ipsum latronem reddat et
eos qui eum contenderunt pręsentet ut debitam disciplinam inde sustineant · et
emendationem inde congruam faciant ˙ Quodsi facere neglexerit usque ad secundam
uicem inde bannum dominicum
componet · et sic per fideiussores ad pręsentiam eorum deducatur ut et
de illo et de contradictoribus et de ipso latrone secundum quod43* causa coniacuerit sic decernatur ut ceteri metum habeant ˙
[BK 260 Abschnitt A c. 8]
Hoc etiam commendauerunt seniores nostri si
huiusmodi malifactores sicut prędiximus de uno regno in aliud44*
fugerint45* similiter missi illius de cuius regno
fugerit ad alios missos in illo regno ubi fugit hoc notum faciant · et illi missi
eos constringant ut ad illud regnum et ad illos missos reueniant ut46*
ibi47* distringi possint ubi malum fecerunt ˙
44*
in aliud von Hand A korr. aus [†]
45*
fugerint in Lücke von Hand A ergänzt
46*
ut von Hand A ergänzt
47*
korr. aus ubi
[BK 260 Abschnitt A c. 9]
De aduenis qui oppressione nortmannorum
uel brittanorum · [fol. 71v] in partes istorum regnorum
confugerunt · statuerunt seniores nostri ut a nullo rei publicę ministro
quamcumque uiolentiam uel oppressionem aut
exactationem patiantur · sed liceat eis conductum suum quaerere et habere donec
aut ipsi redeant ad loca sua aut seniores illorum eos recipiant quotquot inuentum
fuerit ex rei publicę ministris aut alius quibuslibet contra hoc
pietatis pręceptum facere aut fecisse bannum dominicum exinde componat ˙
[BK 260 Abschnitt A c. 10]
Vt omnibus denuntietur qualiter cuncti sint pręparati ad
quamcumque
necessitatem inminentem · ut secundum consuetudinem prout necessitas
euenerit ad dei seruitium et illorum atque ad sanctam dei ecclesiam defendendam et
regnum omnes sint pręparati ˙
[BK 260 Abschnitt A c. 11]
Capitula autem aui et patris nostri quae in scriptis commemorauimus qui ex
missis nostris non habuerint et eisdem indiguerint ut commissa per illa
corrigere possint · sicut in eisdem capitulis iubetur de scrinio nostro uel
a cancellario nostro accipiant ut rationabiliter et legaliter cuncta corrigant et
disponant ˙
[BK 260 Abschnitt A c. 12]
Vt unusquisque missus in suo missatico prouisionem habeat ut si
aliquis de nostris fidelibus per missaticum suum transierit aut ibi consistens uel
commanens rapinas uel deprędationes aut talia
illicita fecerint de quibus deus offendi solet et populus pro oppressione gemere
quatenus hoc subtiliter et ueraciter inuestiget · et nobis renuntiet qualiter
inde nos sic ordinemus · ut nec ipsum nec alium hoc agere delectet ;
[BK 260 Abschnitt A c. 13 BK 260 Abschnitt D c. 10]
Vt missi in illorum missaticis curam habeant ne
homines nostri aut alii quilibet48* uicinos suos maiores uel minores
tempore [fol. 72r] aestatis quando ad herbam suos caballos mittunt uel tempore hiemis
quando marascalcos illorum ad fodrum dirigunt depredentur aut opprimant et si egerint hoc etiam ut praediximus †††††††† missi
nostri ueraciter inuestigent et nobis renuntient ut in seniore hoc sic
emendemus quatenus homines in potestate habeant et contenti sint49* debitis · et indebita iniuste non appetant ˙ Uuenilo episcopus ·
Odo · et donatus missi in pago senonico
tricasino · uuasteniso · milidoniso · moruiso · pruuiniso · et in tribus archisiuis et in
duobus brionisis ·
[BK 266 Prolog]
IN NOMINE SANCTAE ET INDIUIDUAE TRINITATIS KAROLUS
gratia dei rex · Unfrido uenerabili episcopo · Ingiscalco et berengario comitibus et ministerialibus50* ac fidelibus missis nostris in domino salutem ·
50*
ni ergänzt
[BK 266 Abschnitt A c. 1]
Notum sit fidelitati uestrae quia XVI kalendis martiis51* secundum sacram auctoritatem ††††††
synodum uenerabilium episcoporum52* ac conuentu fidelium nostrorum apud carisiacum
fecimus conuenire · cum quibus inter cetera ecclesiasticę utilitatis ac regni necessitatis negotia considerauimus qualiter rapinę et depopulationes quae partim occasiones superinruentium paganorum partim
nobilitate quorumdam fidelium nostrorum in regno nostro per eos etiam qui
ecclesiam dei defendere et tueri et regni soliditatem53* ac quietem debuerant prouidere grassantur aliquo modo annuente domino
sedari ualeant et amoueri ·
[BK 266 Abschnitt A c. 2]
Quorum consultu decreuimus ut quia peccata54* quae in suo initio ut sunt magni ponderis aestimantur pernicioso processu
ipso etiam exitiabili usu prauis mentibus leuiantur · et quasi insensibiles
reddunt · [fol. 72v] Ac si quando resipiscere moliuntur · eas sepius obligent ut si
surgere uelint non possint antequam censuram ecclesiasticam et legales55*
sententiae huiusmodi praedicatores terribiliter et damnabiliter
feriant · Episcopi qui in suis parrochiis et missis in illorum missaticis comites
quia in eorum comitatibus pariter placita teneant quo omnes rei publicę ministri et uassi dominici omnesque quicumque uel
quorumque homines in eisdem parrochiis uel comitatibus
comanent sine ulla personarum exceptione uel excusatione aut dilatione conueniant ˙
[BK 266 Abschnitt A c. 3]
Et episcopus illius parrochiae breuiter adnotatas sententias de
huiusmodi causa euangelicae et apostolicę atque prophetiae auctoritatis necnon
et decreta apostolica atque canonica omnibus relegat · et aperto sermone cunctis quale quantumque peccatum sit · et quale quantamque paenitentiam et quam inmanem56* seuerissimamque uindictam exposcat cum aliis debitis et
necessariis atque utilibus prędicationibus innotescere curet ˙
56*
korr. aus inman[†]m
[BK 266 Abschnitt A c. 4]
Missi quoque legales sententias sicut eas cognitas habent
adnotent et prędecessorum regum atque imperatorum nostraque capitula de hac causa
in unum collecta omnibus nota faciant et episcopi dei et episcopali
auctoritate tales depręcationes [!] omnibus interdicant · et missi et
comites nostri cunctis ex nostro regio banno perhibere firmiter studeant
ut cognoscant omnes quia si abhinc inante in nostro regno talia facere aliquis
pręsumpserit · secundum diuinas sententias episcopalem excipiat sententiam · et
secundum leges57* ac58* capitula regia emendare cogetur ˙ et secundum
iudicium fidelium nostrorum condignam uindictam suscipiet59* ˙
[BK 266 Abschnitt A c. 5]
Et si talis persona fuerit ut episcopi uel missi nostri ac
comites in illorum ministeriis [fol. 73r] quod prauum actum fuerit potuerit emendare
secundum pręfixum60* modum illud emendare studeant ut per fideiussores ad
nostram prasentiam uenire faciant ·
60*
ę korr. (?)
[BK 266 Abschnitt A c. 6]
Si autem aliquis quicumque inoboediens extiterit
cum summa festinatione nobis notum facere curent ut quantotius ad nostram
pręsentiam illum uenire iubeamus · et dignam ultionem secundum iudicium
fidelium nostrorum sustineat ˙
[BK 266 Abschnitt A c. 7]
Et si quod absit talis61* emerserit qui dei timorem postponat et ecclesiaticam [!]
auctoritatem contempnat et regiam potestatem refugiat sciat
quiscumque ille fuerit quia et secundum canonicam auctoritatem ab
omnium christianorum coetu et a sanctae ecclesiae consortio et in caelo et in
terra alienus efficietur et regali potestate atque omni regni fidelium unanimitate
sicut dei et62* ecclesiae inimicus et regni deuastator
persequetur usque dum a regno exterminetur ˙
[BK 266 Abschnitt A c. 8]
Et si aliquis comes fuerit qui hoc in suo comitatu facere aut
ibi talia increscere permiserit ut aut ipsa illa non emendet aut nobis nota non
fecerit ut nostra auctoritas talia corrigat sciat quia talem sententiam inde sustinebit sicut tempore antecessorum nostrorum consuetudo fuit ˙
[BK 266 Abschnitt A c. 9]
Et si aliqui iterantes deprędationes et rapinas per regnum
nostrum fecerint et episcopi ac missi uel comites hoc emendare non potuerint
quam citius possunt nobis notum facere curent ut iubeamus ipsos
depradatores
per eandem uiam cum misso nostro redire · et illa omnia quae male egerant
legaliter emendare et talem armiscaram sicut nobis uisum fuerit aut iudicium sicut cum fidelibus nostris considerauerimus sustinere ˙
[BK 266 Abschnitt A c. 10 BK 266 Abschnitt B]
Si autem dilecti fratris
nostri aut nepotum nostrorum homines fuerint qui talia egerint ·
et hoc nobis innotescant ut illis nota faciamus et illi suos [fol. 73v] homines sicut
illis melius uisum fuerit de talibus castigare procurent ˙ Sicut et nos nostros homines
castigare uolumus · si in illorum regnis indecentia et aliqua noxia
facere quod absit pręsumpserint ˙ Sanctus gregorius
in libro pastorali dicit ˙ Admonendi sunt qui aliena rapere contendunt ut sollicite audiant quod ueniens in iudicio dominus dicat · esuriui enim
et non dedistis mihi manducare · et cetera quibus dicit ˙ Discedite a me maledicti
in ignem aeternum qui paratus est diabolo et angelis eius · Hinc ergo colligendum
est quanta damnatione plectendi sunt qui aliena rapiunt si tanta animaduersione
feriuntur qui sua indiscrete tenuerunt perpendant quo eos obligent reatu
res rapta si talis subicit poena non tradita ˙ Perpendant quod meretur iniustitia
inlata si tanta percussione digna est pietas · non inpensa · Audiant raptores ·
uę ei qui multiplicat non sua usquequo · et adgrauat contra se densum lutum ˙ Densum lutum contra se adgrauare est terrena63* lucra cum pondere peccati cumulare · Audiant quid christus dicat ˙ Quid prodest homini si
totum mundum lucretur animae uero suae detrimentum fiat ? id est quid
prodest homini si totum quod extra se est congregat · si64* hoc solum quod ipse est damnat ? audiant quod illa quae rapiunt in isto
seculo deficient ut in seculo dimittant · sed secum ad iudicium causas rapinę id est damnationes secum ferent · et alibi
scriptum est ˙ Audiant quid propheta isaias dicat ˙ Rapina pauperis65* in domo uestra et causa uiduae non ingreditur ad eos · et lacrimę uiduę usque ad maxillam descendunt66* · et dominus non delectabitur in illis ˙ Audiant · quia in cuius domo
rapina est siue in domo corporis · siue in domo mansionis · non habitat in illa
[fol. 74r] domo spiritus sanctus · sed spiritus malignus · et si accedit ad
communionem corporis et sanguinis christi ante dignam67* satisfactionem68* non mundantur per illam communionem a peccato ·
sed peius69* sicut iudas quando in caena plenus rapina et iniquitate communicare pręsumpsit de manu christi
possidentur70* a diabolo ˙ Unde et suspensus crepuit medius ·
Et ad quem causa uiduae non ingreditur nec ipse digne non satisfecerit in
caelestem ecclesiam intrare ualebit ˙ Audiant rapaces et prędatores quid
iterum propheta dicat ˙ Qui prędaris · nonne et ipse
prędaris ? Uidelicet quia ille qui pradatur · res pauperum
ecclesiarum ac seruorum dei · prędatur a diabolo et pręda illius fit ˙ Audiant
quid sanctus paulus apostolus dicat ˙ per quem locutus est
christus et qui raptus fuit usque ad tertium caelum · et qui raptus fuit in
paradysum · et audiuit talia secreta uerba quae non licebat homini loqui · Ait namque Quia neque raptores · neque homicidę neque adulteri · regnum dei
possidebunt ˙ Unde intendant quale quantumque peccatum est rapina quam cum
adulterio et homicidio sanctus comparauit apostolus · Item
ipse dicit ˙ Si quis fornicator aut adulter aut rapax aut homicida est cum
huiusmodi71* nec cibum sumere christi discipulo id est christiano licet
ante satisfactionem id est correctionem ac emendationem · et dignam
paenitentiam ˙ Audiant quia sanctus iohannes72*
apostolus electus et dilectus christi qui in cęna super pectus eius recubuit talem
hominem salutare uetat dicens ˙ Nec aue ei dixeris · neque in domum receperis ˙ Audiant quid in toletano concilio sancti episcopi qui in caelo
cum domino regnant et in terris miraculis coruscant de totius mundi partibus congregati decreuerunt ˙ Si quis inquiunt de potentibus
clericum aut quemlibet pauperum aut religiosum expoliauerit et man[fol. 74v]dauerit ad ipsum episcopus ut eum audiat et is contempserit · inuicem · mox scripta percurrant per omnes prouintiae episcopos quoscumque
adire potuerint ut excommunicatus habeatur donec audiat · et reddat
aliena ˙ Ecce de pauperum raptoribus audiant raptores et prędones rerum
ecclesiarum quid73* sanctus anacletus papa ab ipso beato petro
apostolo74* presbiter ordinatus cum totius mundi sacerdotibus
iudicauit ˙ dicit namque · Qui abstulerit aliquid patri uel matri homicidę
particeps est ˙ Pater noster sine dubio deus est qui nos creauit · mater uero
nostra ecclesia quae nos in baptismo spiritaliter regenerauit · Ergo qui
christi pecunias et ecclesiae rapuit aufert uel fraudatur homicida est · atque
homicida ante conspectum iusti iudicis deputatur Qui rapit pecuniam proximi sui
iniquitatem operatur · Qui autem pecuniam uel res ecclesiae abstulerit
sacrilegium facit et ut sacrilegus iudicandus est · Item sanctus urbanus papa et martir .' res et facultates ecclesiasticę oblationes appellantur quia domino offeruntur et uota sunt fidelium ac prętia peccatorum atque patrimonia pauperum ˙ Si quis illa rapuerit reus est dampnationis ananiae et saphirę · et oportet huiusmodi tradere satanę ut spiritus
saluus sit in die domini ˙ Item sanctus lucius papa rerum
ecclesiasticarum et facultatum raptores a liminibus sanctae ecclesiae
anathematizatos apostolica auctoritate repellimus et damnamus atque sacrilegos
esse iudicamus · et non solum eos sed et omnes consentientes eis quia
non solum qui faciunt rei iudicantur · sed etiam qui facientibus consentiunt ˙ Par
enim poena et agentes et consentientes
conprehendit ˙ Et sanctus augustinus in sermone
euangelii sancti iohannis
ita dicit ˙ Fur sacrilegus locorum sacrorum dominicorum est iudas · [fol. 75r] et qui aliquid de ecclesia furatur et rapit · iudae perdito comparatur · Item in sacris
canonibus sancto spiritu dictatis · et christi sanguine confirmatis scriptum est ˙ Si quis oblationes ecclesiae extra ecclesiam rapere uel dare uoluerit pręter conscientiam episcopi uel eius cui huiuscemodi officia
commissa sunt nec cum eius uoluerit agere consilio
anathema75* sit · Episcopus autem omnibus dicere debet quid sit
anathema · et ne desperent ˙ Ostendere debet quamdiu duret anathema · id est
quamdiu quisque errorem non corrigit .' et digna satisfactione non emendat ˙ ut
reconciliationem76* et indulgentiam ualeat promereri · Si
quis uero ante satisfactionem et reconciliationis indulgentiam in
peccatis suis perseuerans mortuus fuerit iam anathema perpetuum illi
erit · et peccatum ad mortem pro quo non dicit apostolus ut oretur · sed et plura
si necesse fuerit episcopus quisque colligere et dicere procurabit ·
63*
n korr. (?)
64*
korr. aus s[†]
65*
p1 korr. (?)
66*
korr. aus descend[†]
67*
korr. aus dignum
68*
korr. aus satisfaction[†]
69*
korr. aus penius
70*
n ergänzt
71*
d korr. (?)
72*
gek. ioh
73*
korr. aus quod
74*
von Hand A korr. aus [†]postolo
75*
h ergänzt
76*
a korr. (?)
[BK 272 Prolog]
IN NOMINE SANCTAE ET INDIUIDUAE TRINITATIS KAROLUS gratia dei rex · et episcopi abbates quoque et comites ac ceteri
in christo renati fideles77* qui ex diuersis prouintiis super fluuium sequanam in
locum qui pistis dicitur · ubi exigentibus
peccatis nostris aliquamdiu sedes nortmannorum
conuenimus Anno incarnationis dominicę DCCCLXIII Anno uero XXIII regni domni
nostri Karoli regis gloriosi · indictione78* · X ·
[fol. 75v]
[BK 272 c. 1]
REGES ET EPISCOPI QUI ANTE NOS FUERUNT DUCTI amore et
timore diuino cum ceterorum fidelium dei consilio79* atque consensu plura statuerunt capitula · prouidentes
qualiter sancta ecclesia statum debitum et honorem et regni habitatores in omni
statu et ordine haberent legem atque iustitiam · Nos etiam pro qualitate80* rerum et oportunitate81* temporum quędam huic causę
conuenientia capitula superaddidimus ˙ Sed diabolo satagente superuenientibus
perturbationibus tam a paganis quam a nominetenus christianis miserabiliter
excitatis ˙ Incepta bona defecerunt · et in tantum in hoc regno mala
horribilia increuerunt ut in nobis uideamus et sentiamus completum
quod olim est per prophetam prędictum ˙ Terram
uestram in conspectu uestro alieni deuorant · et erit sicut in uastitate hostili ·
et peruenit gladius usque ad animam ˙ quoniam alieni insurrexerunt in nos · et
fortes82* quęsierunt animas nostras et non proposuerunt deum ante
conspectum suum ˙ Contra quos defensionem parauimus · sed defensionis
auxilio sicut necesse fuerat actenus adiuti non sumus ˙ Unde
compellente cordis dolore nobis est exclamandum ˙ Quod
rex bonus obsidionis angustia tribulatus exclamauit dicens ˙ Dies
tribulationis et blasphemiae dies iste ˙ Uenerunt filię usque ad partum et uires
non habet parturiens ˙ haec omnia uidimus sensimus et dolemus · quia cum hostes
inruerunt defensores nostri pręparati sunt · sed ad pręparata non
conualuerunt · quia illum sanctum spiritum qui requieuit83* super
adiutorem in oportunitatibus in tribulatione christum dominum · et quem
per inpositionem manus episcopalis in consigna[fol. 76r]tione accepimus ·
contristatum malignis operibus a nobis effugauimus spiritum scilicet
consilii et fortitudinis ˙ Quem quia ita ut nobis necesse fuerat non habemus ˙
Ideo contra inimicos nostros stare uiriliter et uincere fortiter non
ualemus ˙ Quae utraque sibi necessario sunt coniuncta · quia neque
uirtus sine consilio · nec consilivm84*
sine uirtute utilis esse potest ˙ Quid igitur prosunt qui per consilium
pręparantur dum ad proelium fortitudine non procedunt ? filiae quippe usque ad
partum ueniunt · quando apta consilia usque ad desiderium efficiendi
operis procedunt ˙ Sed uirtutem non habet parturiens · quia dum infirmus quisque
consilia concipit · haec ad utilitatem aliquantum per partum operis non
producit ˙ Uidemusque impletum quod ad nos est ante prędictum populo contra
uoluntatem suam faciendi ˙ Anathema in medio tui non poteris stare coram inimicis
tuis ˙ Quo contra placatus placentibus sibi dixit ˙ Nullus stabit contra
uos ˙ Sed et ideo terram nostram in conspectu nostro alieni deuorant · quoniam
alienos a deo diabolos effugata gratia sancti spiritus in animas nostras
recepimus · Ideo terra nostra deserta est · sicut in uastitate hostili · quia
flores et fructus fidei spei et caritatis et humilitatis et castitatis et
sobrietatis85* ac ceterarum uirtutum ab arrogandis cordis nostri
deuastabimus · et pro illis spinas uitiorum et urticas peccatorum et ciuitas
uanitatis in nobis ipsis etiam laborantes ut inique agamus · non
increscere · sed incrementare cum studio fecimus · Ideo habitatores
terrae occisi sunt et fugati sunt · quia nos ipsos peccati gladio occidimus · et
omnia bona quae nobis dominus siue intellectu86* naturali siue
in doctrina · siue in diuitiis siue in honoribus [fol. 76v] siue in familiaritatibus
quas nobis contulit apud nobis potentiores ad carnis uoluptatem87* conuertimus · et nos et omnia quae nobis dominus dedit ab illius
uoluntate pro qua nobis faciendi illa donauit auertimus · Quod unusquisque potest
in semetipso recognoscere si etiam de membris suis singulis cogitat quod fecit et
quid facit quod deus ad operandam suam salutem donauit ˙ Et sicut de membris
corporibus inueniet apud semetipsum · ita de membris animae poterit
inuenire quae per spiritalia uitia dispergit · atque disperdit ˙ et
spiritales in se uirtutes a deo sibi conlatas aut effugat aut conculcat ˙ Ideo
ecclesiae et uillę succensae sunt · quia ignis aut auaritiae et rapacitatis atque
inuidię et adulteriorum ac ceterorum inmunditiarum non solum per
naturalem sensum sed etiam per eum sexum qui est contra naturam sine penitentia et
sine resipiscentia in nobis exarsit et ardet ˙ Et quoniam illum spiritum qui super
humilem et quietum et sermones suos trementem requiescit · requiescit ·
per superbiam et inoboedientiam ac presumptionem a nobis expulimus ·
ideo sanctorum ac protectorum nostrorum corpora de sepulchris suae requietionis
effossa sunt · Et quia nos spiritui maligno iuxta88* dei permissionem potestatem habentem et super nos acce†denti non resistimus ut fugiat a nobis · Idcirco serui et ancillę
dei de locis suis expulsi sunt · et nos de quiete caelestis paradysi et
de consortio caelestis ecclesiae id est angelorum sanctorum eiecti sumus · nisi
per dignos paenitentiae fructus ad haec unde cecidimus redeamus · et
quia nos tales efficimus † de qualibus
dominus per prophetam dixit · causa89* uiduae non ingreditur ad eos quasi apud nos est facta uenalis iustitia †ut ad eam nemo possit peruenire nisi uiam ei
apparuerunt munera · Ideo uota [fol. 77r] fidelium et prętia peccatorum quae sacris
locis conlata fuerunt propter peccata nostra de hoc regno sunt penitus exportata90* et uendentibus iustitiam et ueritatem · et in
his scilicet ipsum christum qui est nobis a deo factus iustitia · et qui dixit si
ego sum ueritas nisi digne penituerint cum iuda91*
traditore christi aeterna expectant iudicia ˙ Et quia sanguis sanguinem
tetigit · id est culpae culpis adiunctę sunt · et sicut scriptum est · adulterium et homicidium · et mendacium et furtum et periurium inundauerunt
et iniquitates nostrae supergressę sunt capita nostra ˙ Ideo nobiles nostri
et de episcopali ordine · et de aliis ordinibus interierunt et capti cum maximo
detrimento et regni ecclesię sunt aut redempti aut interempti · et quia nos
peccata nostra a terra uiuentium peregrinati sumus · idcirco sicut scriptum est ·
propheta et sacerdos ierunt in terra quam ignorabant ·
Et post haec omnia pius92* pater cuius multis miserationibus non sumus
consumpti · quoniam defecerunt miserationes eius · materna pietate nos flagellat
et expectat ut ipsa uexatio donec intellectum auditui nostro quia illa credere
noluimus quae per scripturas nobis se inlaturum promisit si illius uoluntatem non
fecerimus · Et ostendit nobis in exterioribus uastationibus quae de interioribus
depopulationibus intellegere debeamus · et intellecta ad illum redeamus et
credamus quia iterum in93* scriptura nobis multipliciter promisit ˙ Inter
que ueraciter sicut ueritas dixit94* ˙ Reuertimini ad me · et ego reuertar ad uos · et quare moriemini in
peccatis uestris ? et quia non credidimus promittenti credamus tandem aliquando
uel iuranti · Uiuo ego inquit95* dicit dominus · nolo mortem peccatoris · sed ut conuertatur et uiuat [fol. 77v] Et nisi conuersi fuerimus · sicut iam uidemus gladium suum uibrauit
arcum suum · id est uindictam tetendit et parauit ad exercendam duriorem uindictam · sicut item de reprobis scriptum est ˙ Ignis sulphur et spiritus procellarum pars
calicis eorum ˙ Et hoc quod uidemus et sentimus pars est uindictę · quia maiora et
plura · et grauiora uenient super nos nisi fuerimus .' ut scriptum est ·
Pugnabit pro eo orbis terrarum · contra insensatos ˙ Unde sicut dicit apostolus ˙ Sicut exhibuimus membra arma iniquitatis peccata ad seruiendum inmunditiae et iniquitati · ita exibeamus membra
nostra seruire iustitiae in sanctificationem ˙ Quia stipendia id est retributio
peccati mors ˙ gratia autem dei pro bonis operibus quae ipse donat · est uita
aeterna ˙ Et sicut quando solemus de istis frequentibus itineribus reuersi ad
mansiones nostras detonsi et derasi96* et delauati cum drappis et calciamentis depannatis · et tunc
reficimus et reparamus · Ita uel nunc reparemus nos per cor contritum et
humiliatum · et per confessiones ex puro corde · et benignitatem mentis · et per concordiam cum dei uoluntate · quia per discordiam et regnum istud
temporale immunitum97* et pene desertum · et aeternum regnum perditum habemus ˙ Quia nec
omnes reges esse possumus · nec regem super nos a deo constitutum · quia
sicut scriptum est ˙ Imposuit homines super capita nostra habere sustinemus ˙ Non
adtendentes quia sicut dicit apostolus · non est potestas
nisi a deo · et qui potestati resistit · dei ordinationi98* resistit ˙ Quoniam deus qui essentialiter est rex regum et
dominus dominantium participatione nominis et numinis id est potestati suae uoluit
et esse et uocari regem et dominum pro honore et uice sua regem in terris · Et
sicut archangelus qui nunc [fol. 78r] est diabolus cum suis sequacibus quia per
humilitatis subiectionem conditori suo subditus esse noluit et per qualitatem
caritatis quoangelis suis socius esse despexit · de caelo cecidit · ita
et illi qui potestati a deo constitutę propter deum et in deo subiecti esse nolunt · et pares uel quoaequales in regno habere non sufferunt · per quam
debitam subiectionem et parilem aequalitatem dei amici et angelorum consortes esse
poterant · subiecti diabolo et dei inimici constituuntur · Quapropter de diabolo
scriptum est ˙ Ipse rex super uniuersos filios superbiae .' et illius subiectis dominus apud quem non est uicissitudinis99* obumbratio ·
quamdiu in ipso malo perseuerant semper in euangelio dicit ˙ Uos
ex patre diabolo estis · Non quia a diabolo sint facti · aut generati · †sed quia † diabolvm100*
imitati · Reparemus ergo nos per penitentiam et confessionem et per
elemosinas unusquisque secundum possibilitatem suam · et quantum quisque
recognoscit se a deo aruisse per culpas tantum bibat conpunctionis suae lacrimas ·
et tunc proficient in aqua ista quas facimus firmitates · si per bona
opera restruxerimus quasi nobis destruxerunt peccata uirtutum munitiones · Quae et
tunc proficient si mala quę fecit quis prius prout potuerit emendauerit aut rapta
soluendo aut per indulgentiam depręcando atque mala cetera per dignam
pęnitentiam abolendo et tunc proficient · si inante custodierit ne de illis se
sordidet de quibus se emendauit · quia scriptum est ˙ Lauamini mundi101*
estote auferte malum cogitationum uestrarum ab oculis meis dicit dominus ˙
quiescite agere peruerse discite benefacere ˙ Quia qui se bonis operibus et
lacrimis et orationibus a peccato mundat [fol. 78v] et iterum grauia peccata
perpetrat · talis est ut sanctus petrus dicit ˙ sicut
porcus qui se lauat102* in luto · et sicut canis qui remanducat uomitum suum · et timere debet
ne ipsas lacrimas in conspectu dei reddat inmundas per quas mundari
possit a peccatis · Quae non dicimus ut si iterum aliquis ceciderit post
confessionem in peccatum ut in peccatis quasi desperatus iaceat · sed ut
a peccatis quantum potest se caueat · et si fragilitate ceciderit · quia
scriptum est ˙ Numquid qui cadit non adiciet103* ut resurgat · Dicat · Nunc cepi · et per inmutationem dexterę
excelsi ˙ semper per penitentiam resurgat ˙ Ne illum ultimus dies in peccatis
inueniat · et sine fine perditus fiat ˙
80*
korr. aus [†]ualitate
81*
korr. aus oportunitatem
82*
s ergänzt
83*
q korr. (?)
84*
korr. aus consilio
85*
r ergänzt
86*
korr. aus intellectum
87*
von Hand A korr. aus uoluptati
88*
korr. aus iu[†]ta
89*
korr. aus causam
90*
p von Hand A ergänzt
91*
korr. aus iudę
92*
korr. aus prius
93*
in ergänzt
94*
korr. aus dicit
95*
korr. aus inquid
96*
korr. aus de[†]
97*
korr. aus inmunitum
98*
korr. aus ordinatione
99*
s1 ergänzt
100*
korr. aus diabolo
101*
n ergänzt
102*
korr. aus l[†]at
103*
korr. aus adiciat
[BK 272 c. 2]
Vnde quia solent medici quando genera uel morbus in terram
uenit generalem medicinam conficere unde omnes possint sanari ˙ ita nunc
communiter hanc medicinam cooperante et mediante
domino statuimus ad recuperantdam104* [!] et conseruandam
caritatem nostram · ne et in105* isto seculo grauius affligamus · et in futuro seculo quando de isto corpore exierimus
aeternis tormentis cruciemus · Id est unusquisque episcopus in sua parrochia et missi in illorum missaticis · et comites in illorum comitatibus
cum maximo studio et summa diligentia curam habeant ut quicumque
raptores et prędatores ibi sunt cuiuscumque homines
sint ad rationem deducantur · et secundum legem quae ibi mala facta
habent106* emendent et soluant secundum
legale placitum aut per indulgentiam sibi impetrent perdonari · Et
episcopi secundum qualitatem et quantitatem107* peccatorum absque
acceptione personarum rapacibus et his similibus uitiis nominatis et
coniunctis paenitentiae leges iniungant inspecta discretione et
qua[fol. 79r]litate prout cuique ad salutem uiderit expedire atque
specialiter exequenda quaedam de pluribus108* capitulis prędecessorum regum et synodalium hic ponere dignum duximus ˙
Commonentes episcopos · missos et comites ut illa capitula quae inde ante hos
annos in unum collecta fuerunt · et in carisiaco episcopis
et missis nostris per uniuersum regnum nostrum ad exsequendum donauimus · Sed et illa quae consensu fidelium nostrorum fieri iussimus · quando cum fratre
nostro hlothario glorioso109* imperatore apud ualentianas locuti fuimus · et
fidelibus nostris denuntiari et obseruare pręcepimus ad pręsentiam
reducant · et illa relegant · Et quia haec pauca hic breuitatis causa
subscripsimus in tabulis [!]
rebus quae eis aduenerint110* ad emendandum · et hic inde capitula111*
non inuenerint per illa et per alia capitula regia et synodalia quę
emendanda sunt · et emendanda peruiderint emendare procurent ˙ Si uero
et iuxta diabolicam calliditatem et secundum humanam fragilitatem noua
quaecumque acciderint quia noua morborum genera noua
querunt medicamentorum experimenta .' morem sequentes prędecessorum
nostrorum sancti spiritus gratia112* illustrati contra uenena diaboli
ministrare curabimus medicinalia antidota christi ˙
104*
d korr. (?)
105*
in ergänzt
106*
ab mit Einfügungszeichen ergänzt
107*
ti von Hand A ergänzt
108*
korr. aus pluri[†]us
109*
korr. aus gloriose
110*
korr. aus aduener[†]t
111*
korr. aus capitulo
112*
Über a2 evtl. ein Kürzungsstrich getilgt, also korr. aus
-am?
[BK 272 c. 3]
Communi placito constituimus ut usque ad missam sancti remigii id est
kalendas octobris113* spatium habeant illi qui in istis temporibus istas deprędationes
et alia malefacta criminaliter et publice fecerunt · ut inde apud deum · et
apud eos quibus male fecerunt se pacificent · Et quisquis hoc non fecerit bannum
nostrum dupliciter componat · scilicet et quia postquam
illas rapinas · et alia malafacta in carisiaco et postea apud [fol. 79v]
confluentes cum dilecto fratre nostro hludouuico glorioso114* rege · et nepote nostro hlothario forbanniuimus et
post istum bannum per consensum omnium factum illa emendare sicut eis spatium
dedimus noluerunt · et omnia quae commisserunt legaliter componere
compellantur · et per publicam paenitentiam secundum sacros canones
deo ecclesię in quam peccauerunt satisfaciant ˙ Quibus si oboedire
noluerint · aut per fideiussores ad pręsentiam nostram perducantur ut omnia quae
in regno nostro habent in bannum mittantur · et episcopali auctoritate a
communione
ecclesiastica et omnium fidelium societate exclaudantur ˙
[BK 272 c. 4]
De honore autem ecclesiarum ac seruorum dei et de rapinis atque
aliis malis seu pręsumptionibus ab ista die et in reliquum
compescendis capitula
aui et patris nostri temporibus constituta
hic subiungere · et ut omnimodis obseruentur ex banno nostro pręcipere
dignum et necessarium duximus ˙ Scriptum est enim in illis capitulis · Si quis
infra regnum rapinam fecerit aut cuiquam nostro fideli eiusque homini aliquid
ui115* abstulerit in tripl†o
cui aliquid abstulerit legibus componat · et insuper bannum nostrum
id est solidos LX nobis persoluat ˙ Postmodum uero ante nos a comite adducatur ut
in bastonico uel in alio carcere retrusus usque dum nobis placuerit poenas luat ·
Nam si publice actum fuerit publicam inde agat paenitentiam · quoniam raptores ut
ait apostolus · nisi ueram egerint paenitentiam · regnum
dei non possidebunt ˙ Qui uero de rebus ecclesiarum aliquid abstulerint ·
graui†us inde iudicentur ˙ Quia sacrarum rerum oblatio · sacrilegium est · et sacrilegus uocatur qui ex eis aliquid
abstulerit aut rapuerit · extorres namque a liminibus sanctae matris ecclesiae · [fol. 80r] tales personę usque ad satisfactionem ecclesiae quam leserunt sunt habendę116* atque
firmiter denotandę117* · Et item sanctus paulus per quem locutus est
christus dicit ˙ Quia neque raptores neque homicidę · neque adulteri regnum dei possidebunt ˙ Et item ˙ Si quis fornicator · aut adulter aut118* rapax
aut homicida est cum huiusmodi nec sumere cibum christi discipulo id est
christiano licet ante satisfactionem ac emendationem et dignam paenitentiam ˙ Et sanctus iohannes119* apostolus talem salutare aut in domum recipere uetat · et sacri canones120* spiritu sancto per eos dictati qui in caelo cum deo121* regnant · et in terris miraculis coruscant constituerunt dicentes ˙ Si
quis de potentibus clericum aut quemlibet pauperem aut religiosum
expoliauerit · et mandauerit ad ipsum episcopus ut eum audiat et †is contempserit inuicem mox scripta percurrant per omnes
prouintiae episcopos quoscumque adire potuerint · ut
excommunicatus habeatur donec audiat et reddat aliena ˙ Et de
rebus ac facultatibus ecclesiasticis dicunt ˙ Si quis oblationes ecclesie extra
ecclesiam accipere uel dare uoluerit pręter conscientiam episcopi uel eius cui
huiuscemodi officia commissa sunt · nec cum eius uoluit agere
consilio anathema sit ˙ Et iterum in capitulis aui et patris nostri
scriptum est ˙ De his qui in exercitu quoscumque secum ducunt quod
et nos infra patriam uolumus obseruare ˙ Deinceps omnibus denuntiare uolumus
ut unusquisque cognoscat omnes qui in suo obsequio sunt · siue sui sint · siue
alieni · ut ille de eorum factis rationem se sciat redditurum ut
quicquid in pace uiolanda delinquerint ad ipsius debeat periculum pertinere · ea
scilicet conditione ut pacis uiolator primum iuxta facinoris qualitatem
siue coram nobis siue coram misso nostro [fol. 80v] dignas poenas persoluat · et
senior qui secum talem duxerit quem aut constringere noluit aut non potuit · ut
nostram iussionem seruaret Insuper in regno nostro prędas facere non timuerit pro
illius neglegentia si inante122* eum de his non
admonuerit123* · et postquam neglegentia contemptoris ad eius notitiam
peruenerit · et eum corrigere sicut decet neglexerit · honore suo priuetur · ut
scilicet neuter illorum sine iusta uindicta remaneat ˙ Nos autem episcopi
euangelica et apostolica atque episcopali auctoritate seniorem et regni quemlibet
potentem · si commonitus124* iuxta euangelicum
pręceptum se suosque homines corrigere noluerit · et licet ipse talia
non faciat · tamen si sui uel in suo obbsequio manentes talia fecerint · si eos
non correxerit et emendari faciunt non obtinuerit eosque ad poenitentiam non
perduxerit · ipse excommunicetur secundum sacros canones
donec suos homines ad emendationem et poenitentiam reducat · quia melius
iudicauimus illum excommunicari per cuius fortiam sui
talia faciunt · quam omnes illos qui nec deum timent nec episcopos neque missos
rei publicę propter eius fortiam125* reuerentur et excommunicati126* ipsi non corriguntur · et alios suo morbo inficiunt · quia
dicente apostolo · non solum qui faciunt · sed et qui consentiunt
facientibus digni sunt morte ˙ Non est liber a consensu qui quod emendare potest
emendare ne†glegit ˙ Quapropter sine dubio peccati
se participem facit ˙ Si autem ipse potens127* uel senior satisfecerit
episcopo et missis regiis · quia suos homines ad emendationem et ad poenitentiam
non potest adducere · sed seipsum uult aut a talibus im†munem ostendere aut digna satisfacere et128* huiusmodi [fol. 81r] maleficos a suo obsequio reicere · et ut dei inimicos persequi · tunc aut
non excommunicetur · aut excommunicatione
absoluatur129* · Et item130* in capitulis131* imperatorum scriptum est · Comites uero ministris ecclesiae in eorum
ministeriis ut hoc plenius et de nostris et de se et de suis hominibus obtinere
possint adiutores in omnibus fiant ˙ Et quicumque prima et secunda uice de his a comite admonitus non se correxerit · uolumus ut
per eundem comitem eius neglegentia ad nostram notitiam perferatur · ut nostra
auctoritate quod in nostro capitulari continetur subire cogatur Et item de pace in
exercitali itinere seruanda usque ad marcham · hoc omnibus notum fieri uolumus ·
quod quicumque auctorem damni sibi inlati nominatim cognoscit ut
iustitiam de illo quaerat et accipiat ˙ Et item ˙ Si quis in exercitu
uel infra regnum sine iussione dominica per uim ††
hostilem aliquid prędari uoluerit aut fenum tollere aut granum siue corpora maiora
uel minora · domosque infringere uel incendere · haec ne fiant omnino prohibemus ˙ Quodsi ab aliquo presumptiose factum fuerit LX solidis si
liber est sit culpabilis · et omnia restituat · aut cum duodecim testibus se purget · Si uero seruus hoc fecerit · sententiae capitali subiaceat ˙ Et dominus omnia similia restituat quia seruum suum non correxit ˙ nec
custodiuit ut talia non perpetraret · quoniam si nos ipsos comedimus cito
deficiemus ˙ Unusquisque tamen custodiat exercitum suum ne aliqua deprędatio infra
regnum fiat ˙ Similiter et collectas quas theodisca lingua herizip apellat et
infractiones inmunitatum et incendia et asalituras in domos · et
coniurationes · et conspirationes et seditiones et raptus feminarum
sicut et diuinę et humanę [fol. 81v] leges prohibent et prędecessores nostri reges
prohibuerunt firmiter ex banno nostro etiam et nos prohibemus ˙ Nos quoque
episcopi auctoritate dei et sacrorum canonum sicut sancti pontifices DCXXX in calcidonensi concilio conspirationem fieri
prohibuerunt · et sicut cetera concilia episcoporum huiusmodi pernitiosa facta
uetuerunt · et nos prohibemus quia facientes illa per eorum iudicium132* qui cum deo iam in caelo regnant et a† caelesti
ecclesia · et a christianorum societate separati sunt · nisi per dignos
paenitentiae fructus ad hoc redeant ut sanctae ecclesiae possint
readunari ˙ Similiter †ut haec capitula quae hic
adnotata sunt ita per haec et illa omnia quae in suprascriptis locis scilicet in
carisiaco et apud ualentianas collecta et constituta sunt · obseruari precipimus et omnes
communiter confirmamus · Si autem aliquis
quicumque inoboediens extiterit cum summa festinatione episcopi
et comites et missi nobis notum facere curent133* ut quantotius ad nostram pręsentiam illum uenire iubeamus · et dignam
ultionem secundum iudicium fidelium nostrorum sustineant134* · Et si quod absit talis emerserit qui dei timorem
postponat et ecclesiasticam auctoritatem contempnat et regiam potestatem refugiat ˙ Sciat quiscumque ille fuerit quia et secundum auctoritatem
canonicam ab omnium christianorum coetu et a sanctae ecclesiae consortio
et in caelo et in terra alienus efficietur · et regali potestate atque omnium
regni fidelium unanimitate sicut dei et ecclesiae inimicus et regni deuastator
persequetur usque dum a regno exterminetur ˙ Et si aliquis comes fuerit qui hoc in
suo comitatu fecerit aut ibi talia increscere permiserit aut ipse illa non
emendauerit aut nobis notam non fecerit ut nostra135* auctoritas talia
corrigat · sciat quia talem sententiam inde susti[fol. 82r]tinebit136* [!] sicut tempore antecessorum nostrorum consuetudo fuit ˙ Episcopus autem
secundum
toletani concilii capitulum septimum ad quem pertinere noscuntur
illi qui talia contra deum et ecclesiae pacem faciunt si eos quolibet
munere uel fauore aut neglegentia admonere noluerit ut aut reuertentes suscipiat ·
aut contempnentes137* de ecclesia reiciat · excommunicatus a collegio
ceterorum episcoporum habebitur · quousque emendationis uel damnationis eorum ab
eo sententia promulgetur · Quoniam nisi communiter certauerimus
ut138* in omnibus iustitia omnibus conseruetur · nec rex pater
patriae · nec episcopi propitiatores · et reconciliatores populi ad
salutem aeternam · nec qui participatione nominis christi christiani
uocantur hoc quod humano ore dicimus in diuinis oculis esse ualemus ˙ Ut autem
haec quae obseruanda supra scripsimus ac pręnominauimus nunc et de cetero certius
et expressius a nobis atque a successoribus nostris inconuulsa seruentur · Propriis manibus his subscribere communi consensu decreuimus · ea
conditione seruata · ut quia omnes in cunctis ordinibus a regia ditione sibi
expectunt competentia legis iura seruari ˙ Regiae quoque potestati
in cunctis ordinibus lex iuris debiti et honor ab omnibus oboedienter cooperante
domino conseruetur ˙ Post haec omnia relecta139* et conlaudata communi consensu decreuimus ut si aliquis homo propter
mala facta quae emendare et per legem et per pęnitentiam noluerit seniorem suum
dimiserit aut ab illo propter haec †eiectus fuerit · ab alio non recipiatur donec illa quae male fecit emendet · et per
legalem compositionem et per ecclesiasticę satisfactionis paenitentiam ˙
115*
korr. aus uim
116*
Über ę ein
(getilgter?) Kürzungsstrich, also korr. aus -ęm?
117*
korr. aus d†n†tandę
118*
t korr. (?)
119*
gek. ioh
120*
korr. aus can[†]nes
121*
korr. aus dei
122*
in korr. (?)
123*
n ergänzt
124*
o2 korr. (?)
125*
m ergänzt
126*
ex von Hand A ergänzt
127*
o korr. (?)
128*
folgt getilgtes in
129*
a1 korr. (?)
130*
m korr. (?)
131*
korr. aus caputulis
132*
korr. aus iudicia
133*
von Hand A korr. aus curant
134*
n2 von Hand A ergänzt
135*
n korr. (?)
136*
korr. aus sustitineat
137*
korr. aus con[†]empnentes
138*
ut ergänzt
139*
korr. aus relicta
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 83r]
[1]
[BK 273 Abschnitt B Prolog]
[BK 273 Abschnitt B Prolog]
Notum esse uolumus omnibus dei et nostris fidelibus
quoniam haec quae secuntur capitula nunc in isto placito nostro · Anno ab
incarnatione domini nostri iesu christi DCCCLXIIII ˙ Anno uidelicet regni
nostri ipso propitio XXV inditione XII · VII Kalendas iulias140* in hoc loco qui dicitur pistis una cum
fidelium nostrorum consensu atque consilio constituimus et cunctis sine ulla
refragatione per regnum nostrum obseruanda mandmus ˙
140*
Kalendas iulias gek. Kl iul
[BK 273 Abschnitt B c. 1]
Primo considerauimus de honore ecclesiarum et
sacerdotum ac seruorum dei et inmunitate rerum ecclesiasticarum · ut nullus sibi
de ipsis rebus contra auctoritatem presumat · et comites episcopis et ministris
ecclesiae in eorum ministeriis adiutores in omnibus141* fiant ˙ sicut in capitulari prędecessorum ac progenitorum
nostrorum continetur in secundo libro capitulo XXIII ˙ Et quicumque comitum uel ministrorum rei publicę haec quae mandamus obseruare neglexerit · si prima et secunda uice de his admonitus non se correxerit ·
uolumus ut neglegentia comitis ad nostram notitiam per episcopos142* · et per missos nostros deferatur · et aliorum neglegentia per comites ad
nostram notitiam [fol. 83v] perferatur · ut nostra auctoritate quod in capitulari
prędecessorum nostrorum continetur subire cogantur ·
[BK 273 Abschnitt B c. 2]
Post haec de orfanorum · et uiduarum causis et de regalibus
iustitiis et summopere de raptoribus puellarum et uiduarum ac sanctimonialium · et
de his qui presbiteros
flagellare pręsumunt · et qui presbiteros de ecclesiis sine
episcoporum consensu eicere uel recipere aut censo uel ex his quae domnus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis in
inmunitate concessit exigere non timent · et qui censa de rebus ecclesiasticis ad
ecclesias persoluere detrectant · ut firmiter a missis et comitibus nostris
inquirantur · et acriter distringantur · et plena iustitia inde faciant · secundum
quod in capitularibus aui et patris nostri
statutum habetur et ipsi contemptores legum143* diuinae scilicet et humane ad nostram presentiam legaliter
perducantur · ut inde consilio144* fidelium dei ac nostrorum commendemus quid de
talibus in omnibus sit faciendum qui nec deum timent · nec contra sanctos canones
facere · nec legem et pręceptum regium infringere pertimescunt · salua censura
ecclesiastica · et episcopalis paenitentię uindicta ˙
[BK 273 Abschnitt B c. 3]
Vt lex et iustitia unicuique in suo ordine omnibus conseruetur
et pacem quam proxime teste deo propriis manibus communi consensu
confirmauimus quando hic placitum nostrum habuimus sic omnes et infra patriam et
quando ad placitum unusquisque uenerit et quando redierit · et quando necessitas nobis euenerit · ut hostem145* nostrum denuntiemus usque
constituta loca secundum consuetudinem et capitula prędecessorum nostrorum
obseruare procuret · Et qui contra hanc confirmationem per contemptum uenerit
aut quantotius quod contra hanc confirmationem excussum fuerit emendare neglexerit ab episcopis et missis ac comitibus nostris hoc nobis nuntiari [fol. 84r] mandamus · Quatenus tantum dei et nostrum · ac totius christianitatis
contemptum sicut secundum leges diuinas et humanas inuenerimus · emendare curamus · ne ipso nostro iudicio a deo quod absit condempnati sunt · Et
uideant episcopi et missi ac comites nostri · ne si contra nostram
communem confirmationem aliquis per contemptum fecerit · et
emendare noluerit · ne per alium quam per illos qui ad hoc constituti sunt hunc
contemptum sciamus · quoniam si per alium quam per illos hoc sicut non conuenit
audierimus · sicut nec ipsi inmunes a peccato erunt · sic nec ab ultione inmunes
existent ˙
145*
h ergänzt
[BK 273 Abschnitt B c. 4]
Volumus et expresse mandamus comitibus nostris ut sicut in
uicesimo quarto capitulo secundi libri capitulorum prędecessorum
nostrorum continetur · ut uassalli nostri nobis et nostrae coniugi famulantes
condignum apud omnes honorem habeant sicut a genitore
nostro et a nobis sępe admonitum est · et sicut ipsi uolunt se a nobis
honoratos tenere · ita et nobis famulantibus sicut consuetudo fuit
tempore antecessorum nostrorum debitum honorem exhibeant146* ˙
146*
debitum honorem exhibeant von Hand A korr. aus [†]beant
[BK 273 Abschnitt B c. 5]
Volumus et expresse comitibus nostris mandamus
ut uillae nostrae indominicatae sed147* et uillae de monasteriis quae coniugi nostrae et
filiis et filiabus nostris concessa atque donata habemus quaeque sub
inmunitate consistunt cum saluamento et debita ueneratione in
comitatibus eorum consistant ˙ Sed et quae homines nostri ac illorum
illarumque qui sine ulla differentia et nostris cum saluamento et debito
honore habere possint · et non ignorent neque obliuiscantur148* comites ac missi nostri nos scire quod dominorum dominus de se dicit ˙ Honorificantes me · honorificabo · et qui contempnunt me inhonorati erunt ˙ [fol. 84v]
[BK 273 Abschnitt B c. 6]
Et quoniam humana fragilitas procliuior · est ·149* ad150* contra iustitiam faciendum quam ad iustitiam exequendum ˙
Et diabolus semper certat ut fragilitati humanę oculos mentis claudat ne
castigationem dei uideat · et semetipsum emendet · sicut ad nos
peruentum est · Quidam leues homines de istis comitatibus151* qui deuastati sunt a152*
nortmannis in quibus res et mancipia et domos habuerunt quia
nunc ibi mancipia et domos non habent quasi licenter malum faciunt ·
quia sicut dicunt non habent unde ad iustitiam faciendam adducantur ˙ et
quia non habent domos ad quas secundum legem manniri et banniri possint dicunt
quod de mannitione uel bannitione153* legibus comprobari · et legaliter iudicari non possunt ˙ Contra quorum malas insidias consensu et consilio fidelium nostrorum statuimus
ut comes missum suum ad illam terram in qua domos habuit mittat · et eum
bannire et mannire iubeat · Et quoniam lex consensu populi et constitutione regis154* fit155* · franci iurare debent quia secundum regium
mandatum nostrum ad iustitiam reddendam156* uel faciendam legibus bannitus uel mannitus fuit ˙ et sic
ipse res illi iudicio scabiniorum in bannum mittantur et si necesse fuerit ipse in
forbannum mittatur quia ad iustitiam reddendam uenire noluerit · et
mandet comes qui hoc exsecutus fuit alteri comiti in cuius comitatu res et mancipia
habet quid inde factum habet · et ex nostro uerbo illi mandet · et per
illa quae in suo comitatu habet illum distringat · quatenus ad iustitiam reddendam
uel faciendam ad suum comitatum redeat ˙
149*
procliuior · est · von Hand A korr. aus p†††iuior††
150*
d korr. (?)
151*
ta von Hand A ergänzt
152*
korr. aus ad
153*
von Hand A korr. aus mannitione
154*
korr. aus [†]egis
155*
i korr. (?)
156*
korr. aus reddandam
[BK 273 Abschnitt B c. 7]
Audiuimus etiam quia huiusmodi leues homines in aliis
comitatibus deprędationes et iniustitias157* faciant · et ad illum
comitatum in quo commanent
[fol. 85r] et in quo illas malitias non faciunt · factis malitiis in aliis
comitatibus reueniunt ˙ Unde mandamus et comitibus nostris expresse pręcipimus
ut illi comites in quorum comitatibus tales homines iniustitias faciunt
illis comi††tibus hoc mandent in quorum comitatibus
refugium habent et una mente uno quoque consensu et uno certamine ad tales homines compręhendendos se erigant · et decertent ut ecclesiae
dei et ministri eius et serui dei ac populus pacem et quietem habere possit ˙
157*
in ergänzt
[BK 273 Abschnitt B c. 8]
Vt denarii ex omnibus monetis meri ac bene pensantes sicut in
caputulare [!] prędecessorum158* ac progenitorum
nostrorum regum libro IIII · XXII capitulo continetur in omni regno
nostro non reiciantur usque ad missam sancti martini · et in omnibus ciuitatibus et uicis ac uillis tam nostris indominicatis quam et
in his quae de inmunitate159* sunt uel de comitatibus atque hominum nostrorum siue
cuiuscumque sint per omne regnum nostrum a iudicibus nostris · et ab
eis quorum uillę sunt una cum ministris rei publicę secundum quantitatem locorum
et uillarum tanti ac tales de ipsis incolis et ibi
commanentibus constituantur qui inde prouidentiam habeant ne
boni denari [!] reiciantur · et non nisi meri et bene pensantes
accipiantur ˙
[BK 273 Abschnitt B c. 9]
Vt illi qui hac causa prouidentia habebunt in sacramento iurent · quod sicut eis ex hac causa iniunctum fuerit quantum scierint et poterint debeant fideliter obseruare · Et illum hominem quem scierint merum et bene
pensantem denarium reicere non debeant celare · sed ministris rei publicę
eum debeant notum facere ˙ De quo sacramento quicumque
comprobatus fuerit periuratus et secundum legem mundanam · ut
periuratus puniatur · Sicut in capitulari prędecessorum ac progenitorum nostrorum
continetur in fine [fol. 85v] capituli · X ex tertio libro · Et secundum legem
ecclesiasticam publicę paenitentiae subire cogatur ˙
[BK 273 Abschnitt B c. 10]
Vt ab ipsa missa sancti
martini per omne160* regnum nostrum nisi istius nostrae moenetę meri et bene pensantes denari [!] accipiantur · et
quicumque ab illa die alium denarium negotiandi causa protulerit · a comite et ministris eius auferatur ab eo sicut in libro capitulorum161* II · XXVIII capitulo162* continetur ·
[BK 273 Abschnitt B c. 11]
Vt in denariis nouę nostrę monetę ex una parte nomen nostrum163*
habeatur · in giro et in medio nostri nominis monogramma · ex altera parte
nomen ciuitatis · et in medio crux habeatur
163*
korr. aus [†]
[BK 273 Abschnitt B c. 12]
Sequentes consuetudinem prędecessorum nostrorum sicut in
illorum capitulis inuenitur constituimus ut in nullo loco alio in omni regno
nostro moneta fiat nisi in palatio nostro · et in quentouico
ac rotomago · quae moneta ad quentouico ex antiqua consuetudine pertinet · et in remis
et in senonis et in parisio · et in aurelianis · et in cauillonum · et
in metullo · et in narbona ˙
[BK 273 Abschnitt B c. 13]
Vt hi in quorum potestate deinceps monetę permanserint
omni gratia et cupiditate seu lucro postposito fideles monetarios164* eligant · sicut dei et nostram gratiam uolunt habere · et ipsi
monetarii iurent quod ipsum ministerium quantum scierint et potuerint · fideliter
faciant et mixtum denarium et minus quam165* debeat pensare non monetent · Nec monetari166* consentiant167* · et sine ulla fraude · et absque malo168* ingenio contra eos quorum argentum ad purgandum acceperint
ipsum argentum exmerent et sine fraude tam in pensa quam in purgatione denarios
concambient · contra quod sacramentum · si quislibet fecisse et
reputatus fuerit iudicio dei se examinet · et sicut contra hoc fecisse
comprobatus
[fol. 86r] fuerit · quia non maiorem fraudem facit si mixtum denarium · et minus quam169* debeat pensar170* [!] monetauerit ˙ quam si in purgatione
et concambio argenti per malum ingenium fraudem de argento rei publicę · et de
argento rerum ecclesiasticarum et de facultate pauperum fecerit · sicut
constitutum est de falsis monetariis in libro IIII capitulorum XXVIII capitulo
manum perdat · et ut sacrilegus ac pauperum spoliator publicę
paenitentiae iudicio episcopali subiciatur · In illis autem regionibus
in quibus secundum legem romanam iudicia terminantur iuxta ipsam legem culpabilis
iudicetur ˙
164*
korr. aus mon[†]rios
165*
korr. aus qu[†]m
166*
korr. aus monetarii
167*
korr. aus consentiunt
168*
korr. aus male
169*
korr. aus qu[†]m
170*
r mit
Kürzungsstrich unklarer Funktion
[BK 273 Abschnitt B c. 14]
Vt in proximis Kalendis iulii171* per hanc XII indictionem habeat in siluanectis
ciuitate unusquisque comes in cuius comitatu monetam esse iussimus
uicecomitem suum cum duobus aliis hominibus qui in eius comitatu res et mancipia uel beneficia habeant · et suum monetarium †††††† cum ipsis habeat quatenus ibi accipiant per manus suas de camera
nostra ad opus uniuscuiusque monetarii de mero argento cum pensa libras
V · ut habeat unde initium monetandi possit incipere · et pensam argenti quam ex
camera nostra accepit per manus eorum per quas illud accepit sabbato ante
initium quadragesimę in monetatis denariis in prefato loco et cum ipsa
pensa cum qua argentum acceperat unusquisque monetarius in nostra camera reddat ˙
171*
Kalendis iulii gek. Kl iul
[BK 273 Abschnitt B c. 15]
Vt nullus more solito pro ullo lucro uel auaritia172*
hoc leuiter accipiat · sed omnes ab ipsis Kalendis iulii173* · argentum suum in constitutis monetis concambiari faciant ˙
Scientes quia post missam sancti martini nulli174* alii denarii in regno nostro · nisi istius nouę nostrae monetę
accipiantur · et ab ipsis Kalendis iulii175* ipsi noui denarii ab omnibus accipiantur · et
quicumque liber homo ab ipsa die denarium nouę nostrae monetę176* in regno nostro reicerit [fol. 86v] sicut in pręfato libro et capitulo regio
continetur bannum nostrum id est LX solidos componat ˙ Si uero serui ecclesiastici
aut comitum aut uassallorum nostrorum facere
pręsumpserint quia in prefato177* capitulari continetur ut sexaginta ictibus178* uapulent · et hac occasione indiscreti homines modum in disciplina
faciebant ˙ Constituimus fidelium nostrorum consensu atque consilio ut
quorumcumque coloni et serui per hoc conuincti non cum179* grosso fuste · sed nudum cum uirgis uapulent · et in ciuitatibus atque
uicis seu uillis episcopi per suos ministros uel presbiteros
prouidentiam una cum rei publicę ministris accipiant · ne et in hac
causa modvs180* disciplinę transgrediatur · sed taliter fiat qualiter et homines
castigentur · et quasi pro intentione uel occasione castigationis disciplinam
facientes peccatum non incurrant et disciplinam sustinentes in corpore
suo debiliores non fiant181* · Quodsi quis hoc mandatum nostrum
transgressus fuerit nobis ab episcopis nuntietur quatinus taliter
castigetur · ne deinceps mandatum nostrum quemquam delectet contendere · Et si
dominus uel magister quislibet est uel aduocatus talium hominum eos uel comiti uel
misso nostro ad disciplinam sustinendam contradixerit · uel misso nostro iussus
pręsentare noluerit · predictum bannum · LX solidorum componat
sicut in predicto capitulari habetur182* ·
172*
ri ergänzt
173*
Kalendis iulii gek. Kl iul
174*
korr. aus nullo
175*
Kalendis iulii gek. Kl iul
176*
nouę nostrae monetę von anderer Hand korr. aus noue nostra monete
177*
korr. aus prefati
178*
korr. aus ict[†]
179*
korr. aus c[†]
180*
korr. aus modo
181*
korr. aus faciant
182*
korr. aus habe[†]
[BK 273 Abschnitt B c. 16]
Vt si aliquis183* homo a proximis Kalendis iulii184* de hac noua moneta mixtum uel minus quam debeat pensantem185* denarium inuenerit constringat186* eum qui ipsum
denarium ad negotiandum protulit et ipse dicat a quo eum accepit · et sic de manu
ad manum ueniat usque dum ad falsitatis auctorem perueniatur · Et inuentus mixti ·
uel minus quam debeat pensantis denarii monetator in illa terra in qua iudicia
secundem legem [fol. 87r] romanam terminantur secundum ipsam legem iudicetur · et in
illa terra in qua iudicia secundum legem romanam non iudicantur monetarius sicut
supra diximus falsi denarii manu dexteram187* perdat · sicut
in quarto libro capitulorum continetur capitulo XXXIII · et qui
consenserit si liber est LX solidos componat · si seruus
uel colonus nudus cum uirgis uapulet ˙
183*
si aliquis korr. aus u†liquis
184*
Kalendis iulii gek. Kl iul
185*
gek. pensant
186*
n2 ergänzt
187*
folgt getilgtes per dexteram
[BK 273 Abschnitt B c. 17]
Vt diligenter comites et ministri rei publicę per suos
comitatus ac ministeria prouideant ne in alio loco occulta uel fraudulenta moneta fieri possit · et si inuentus ac comprobatus quislibet
fuerit fraudulentem monetam percutiens sicut constitutum est de falso
monetario ex prefato caputulari [!] predecessorum nostrorum manus eius
amputetur · et qui hoc consenserit · si liber est · LX solidos componat · si
seruus uel colonus nudus cum uirgis uapulet ˙
[BK 273 Abschnitt B c. 18]
Vt si falsus monetarius aut de illis locis in quibus monetam
fieri iussimus aut occulte monete percutiens aut denarium falsum de noua moneta
ad negotiandum proferens ut constringi et puniri non possit · sic est
constitutum in fiscum nostrum uel in quamcumque inmunitatem aut alicuius
potentis potestatem uel proprietatem confugerit fiscum requiratur a
ministro nostro · et si ille eum defenderit · aut occultauerit
nuntietur nobis quatenus ita in eo secundum capitulare regium uindicetur
ne188* ullus alius umquam falsitatem nostra auctoritate uel potestate
consentire aut defendere audeat ˙ Si autem in inmunitatem uel potestatem aut
proprietatem alicuius potestatis confugerit · secundum quod in tertio
libro capitulari189* XXVI capitulo continetur · de his qui furtum uel
homicidium aut quodlibet crimen foris committens infra inmunitatem
fugerit [fol. 87v] inde fiat ˙ Id est mandet comes uel rei publice minister episcopo
uel abbati uel illi quicumque locum episcopi aut abbatis · uel
abbatissę tenuerit uel potentis hominis in cuius potestatem uel
proprietatem confugerit · ut reddat ei reum Si ille contradixerit · et eum reddere
noluerit in prima contradictione solidis XV ·190*
culpabilis iudicetur · Si ad secundam inquisitionem eum reddere noluerit XXX
solidis culpabilis iudicetur · Si nec ad tertiam inquisitionem consentire noluerit · quicquid191* reus damni fecit · totum ille qui eum infra inmunitatem retinet · nec
reddere uult soluere cogatur · et ipse comes ueniens licentiam habeat
ipsum hominem infra inmunitatem quaerendi ubicumque inuenire eum potuerit · Si autem in prima inquisitione comiti responsum fuerit quod
reus infra inmunitatem quidem fuisset sed fuga lapsus sit · iuret quod ipse eum ad
iustitiam cuiuslibet faciendam fugere non fecisset et sit ei in hoc satisfactum ˙
Si uero intranti in ipsam inmunitatem uel in cuiuslibet hominis potestatem uel
proprietatem comiti collecta manu quislibet resistere temptauerit comes hoc ad
regem uel principem referat · et ibi iudicetur · Et sicut ille qui
inmunitate damnum fecit · DC solidis componi debeat · Ita qui
comiti collecta manu resistere presumpserit DC solidis culpabilis iudicetur ˙
188*
korr. aus nec
189*
korr. aus capitularis
190*
solidis XV · korr. aus [†]
191*
korr. aus quidquid
[BK 273 Abschnitt B c. 19]
Vt melius et commodius192* haec
prouidentia de bonis denariis non reiciendis et de monetę falsę denariis custodiri
possit · Uolumus ut unusquisque comes de comitatu suo omnia mercata inbreuiari
faciat et sciat nobis dicere quae mercata tempore aui nostri fuerunt · et quae
tempore
domni193* et genitoris nostri esse coeperunt uel quae illius auctoritate
constituta fuerunt uel quae sine auctoritate illius facta fuerunt
uel194* quae tempore nostro195* conuenire coeperunt196*
uel quae in antiquis locis [fol. 88r] permanent · et si mutata sunt cuius auctoritate
mutata fuerunt · et ipsum breuem unusquisque comes ad proximum placitum nostrum
nobis adportet · ut decernere possimus quatenus necessaria et utilia et
quae per auctoritatem sunt maneant quae uero superflua interdicantur · uel
locis suis restituantur · Et mercata die dominico nullo loco habeantur ·
sicut in primo loco capitulorum · capitulo CXXXVI habetur ˙
192*
od korr. (?)
193*
von Hand A korr. aus [†]ni
194*
uel von Hand A ergänzt
195*
von anderer Hand in einer freigelassenen Lücke ergänzt,
an deren Beginn noch eine Rasur erkennbar ist
196*
o ergänzt
[BK 273 Abschnitt B c. 20]
Vt comes et rei publicę ministri ac ceteri fideles nostri
prouideant quatenus iustus modius aequusque sextarius secundum sacram
scripturam et caputula [!] prędecessorum nostrorum in ciuitatibus
et in uicis et in uillis ad uendendum et emendum fiat · et mensuram secundum
antiquam consuetudinem de palatio nostro accipiant ˙ et non pro hac
occasine [!] a mansoariis uel ab his qui censum debent maior modius nisi
sicut consuetudo fuit exigatur · et ipsi homines qui per uillas de
denariis prouidentiam iurati habebunt · Ipsi etiam de mensura ne adulteretur
prouideant sicut in libro tertio capitulorum capitulo XC continetur · et si quis
reputatus fuerit mensuram adulterasse et cum maiori modio uel sextario annonam uel
uinum accepisse · et cum minori mensura198* uenundare · si liber homo est
aut secundum suam legem se inde sacramento idoneum reddat · aut si nec fecisse uel
fieri iussisse aut consensisse comprobatus fuerit · hoc
unde mensuram adulterauit · id est uinum et annonam a ministris rei publicę
tollatur ab eo · insuper et bannum nostrum id est solidos · LX componat ˙ Si autem colonus uel seruus de hoc conuictus fuerit · aut iudicio199* dei se inde examinet · aut si inde conuictus fuerit · hoc ut200* supra diximus unde mensuram adulterauit perdat · insuper et
uirgis nudo corio uapulet · Et siue liber · siue colonus uel seruus [fol. 88v] de hoc
conuictus fuerit post legalem emendationem episcopale iudicium suscipiat · quia
contra tale interdictum domini fecit dicentis201* ˙ Qui pecuniam suam non dedit ad usuram · unde regnum dei sibi clausit ·
et infernum sibi aperuit quod peccatum inter illa criminalia peccata
computatur · de quibus dicit
apostolus · Quod qui ea fecerit cum huiusmodi · nec cibum sumere
christiano licet et unde sacri niceni canones clericos
gradum perdere iubent ˙ Et de tali causa unde seculares homines uitam perdunt ˙
Inde clerici · ecclesiastici gradum ammitunt ˙ Ministri autem rei publicę
se202* causam custodiant nec pro hac occasione ducti cupiditate per
aliquod malum ingenium a liberis hominibus uel colonis seu seruis sua
iniuste tollant ˙ Quia si inde ad nos clamor uenerit et inde conuicti fuerint sic
iniustitiam istam exsoluent sicut illi qui in suo ministerio tortum faciunt · In
illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam iudicantur iudicia · iuxta
ipsam legem committentes talia iudicentur203*
quia super illam legem uel contra ipsam legem nec antecessores nostri
quodcumque capitulum statuerunt · nec nos aliquid
constituimus similiter per ciuitates et uicos · atque per mercata ministri rei publicę204* prouideant · nec illi qui panem coctum aut carnem per deneratas et uinum
per sextarium uendunt adulterare et minuare possint · sed quantos mensurabiles
panes in unaquaque ciuitate de iusto modio episcopi uel abbatis seu comitis
ministeriales a pistoribus suis recipiunt · tantos205*
mensurabiles panes de aequo modio a pistoribus qui panem uendunt fieri faciant ·
Quodsi inuenti fuerint adulterare uel minuare ut supra diximus secundum
suum modum culpabiles iudicentur · Homines etiam qui prouidentiam habere debebunt ne mancę mensurae fiant · si de periurio quod iurauerunt [fol. 89r] quia hoc consentire non debuissent · reuicti fuerint · secundum legem puniantur · sicut in fine capituli decimi ex libro tertio capitulorum
habetur · et postea ab episcopo publicam pęnitentiam de periurio accipiant ˙
197*
korr. aus XXX
198*
korr. aus mensuram
199*
korr. aus iudicium
200*
ut von Hand A ergänzt
201*
gek. dics
202*
e korr. (?)
203*
committentes talia iudicentur von Hand A korr. aus [†]
204*
korr. aus pl
205*
a korr. (?)
[BK 273 Abschnitt B c. 21]
Vt quia per tres iam annos bannum pro reiectione bonorum
denariorum perdonauimus · uolumus ut modo secundum discretionem quam missis
nostris commendauimus reuuadiatum persoluatur · et ubi reuuadiatum non206* est · reuuadietur et soluatur · quatenus et ex hoc
et ex disciplina constituta ita constricti · deinceps cessent denarios
bonos reicere ˙ Et quoniam audiuimus occasione accepta pro reuuadiato banno quosdam plus a pauperibus accepisse quod bannus leuet · hoc a
missis nostris diligenter requiri uolumus · et quicumque plus ab eis
acceperunt quam iussimus cogantur illis restituere · et illos absque
ulla excusatione ad pręsentiam nostram missi nostri adducant · quatenus
per nostram armiscaram207* ita castigentur ne ulterius tali
conludio eos delectet opprimere pauperes ˙
[BK 273 Abschnitt B c. 22]
Vt a colonis qui iam pro reiectione208* bonorum denariorum209* flagellati uel flagellandi sunt nulla alia exactio††† requiratur · et si ab aliquo eorum aliquid inde acceptum fuit ·
a missis nostris cogatur restitui · et qui beneficia uel alodes in
duobus uel tribus aut quattuor comitatibus210* habent · et non
habent in unoquoque comitatu unde plenum bannum possint soluere · missis nostris
hoc notum211* faciant · et hoc ab eisdem missis nostris diligenter inbreuientur et nobis renuntietur · et nostra discretione
discernamus qualiter et castigatio ex compositione fiat · et homines
ultra mensuram et indebite non grauentur · quia sicut sancta scriptura dicit · [fol. 89v] Non inde requirimus datum · sed fructum ˙ Id est non inde requirimus
inhonestum lucrum · sed regni ex castigatione profectum · et non
solum in pauperibus sed etiam in ditioribus considerare uolumus
discretionem · quam decessores212* reges nostri in quarto libro capitulorum
posuerunt capitulo LVII decernentes · ut debito inquiunt quod ad opus
nostrum fuerit reuuadiatum · talis consideratio fiat · ut is qui ignoranter
paccauit · non totum secundum legem componere cogatur · sed iuxta
quod †† possibile uisum fuit ˙ Is uero qui tantum
mala uoluntate peccauit · totam legem compositionem cogatur
exsoluere ˙
208*
korr. aus re[†]ectione
209*
von Hand A korr. aus denarium
210*
ta von Hand A ergänzt
211*
no von Hand A ergänzt
212*
e1 korr. (?)
[BK 273 Abschnitt B c. 23]
Vt nullus deinceps in regno nostro mixturam auri uel argenti ad
uendendum facere uel consentire pręsumat · et nullus a missa
sancti remigii · id est213*
a proximis Kalendis octobris214* · aurum uel argentum ad uendendum et emendum nisi purificatum
proferat · Et si quis post pręfatas Kalendas octobris215* inuentus fuerit aurum uel argentum · uel
quodcumque fabricinium ex auro uel argento mixtum ad uendendum
uel emendum portare · a ministris rei publicę ipsum quod216* portauerit ab eo tollatur · et ipse per
fideiussores si res et mancipia in illo comitatu non habet · ad pręsentiam nostram
cum ipso auro uel argento deducatur217* ˙ ut nos inde commendemus qualiter culpabilis
iudicetur · Si uero res et mancipia uel mobile per quae distringi legaliter possit in ipso comitatu habuerit · secundum legem ad nostram pręsentiam uenire iubeatur · Et si quisquam inuentus fuerit suum aurum uel argentum
uel quodcumque fabricinium ex auro uel argento portare ad fabrum ut
purgetur · prouideant rei publicę ministri ne occasione ab eo quod suum
fuerit · tollant · Quodsi fecerint et ad nos inde [fol. 90r] reclamatio uenerit ·
sicut ille qui tortum in suo comitatu uel ministerio fecerit in nostra
uel fidelium nostrorum pręsentia culpabilis iudicabitur Faber uero qui post
prefatas Kalendas218*
comprobatus fuerit aurum uel argentum ad uendendum uel emendum
adulterasse uel misculasse in illis regionibus in quibus iudicia
secundum legem romanam terminantur iuxta illam legem puniatur · In aliis autem
regionibus regni nostri secundum regium capitulare sicut falsam monetam
percutiens manum perdat · Et liber homo qui hoc consenserit · sicut in prefata
capitula continetur · bannum nostrum id est solidos LX componat ˙
Colonus uel seruus nudus cum uirgis flagelletur siue iudeus fuerit ipsum quod
mixtum proferet perdat · et bannum nostrum sicut tempore prędecessorum nostrorum
consuetudo fuit componat ˙
213*
id est gek. ide
214*
Kalendis octobris gek. Kl octbr
215*
Kalendas octobris gek. Kl octb
216*
gek. qd, mit - zur Verdeutlichung? - übergeschriebenem
o
217*
korr. aus [†]ducatur
218*
gek. Kl
[BK 273 Abschnitt B c. 24]
Vt in omni regno nostro non amplius uendatur libra auri purissimi219*
cocti nisi XII libris220* argenti de nouis et meris denariis · Illud uero aurum quod coctum quidem
fuerit · sed non tantum quidem ex eo deauratura fieri possit
libra221* I de auro uendatur decem libras argenti de nouis et meris denariis · et
omnimodis prouideant tam comites quam ceteri homines rei publicę
ministri · ne aliqua adiectione uel fraude per occasionem aliquid amplius uendatur
sicut de suis honoribus uolunt gaudere · Et quicumque
hanc commendationem nostram · aliquo ingenio infirmare uel fraudare seu aliter inmutare inuentus fuerit · si liber homo fuerit bannum nostrum id est LX solidos componat · Colonus uel
seruus nudus cum uirgis222* flagelletur ·
[BK 273 Abschnitt B c. 25]
Et quoniam in pręfatis capitulis continetur in libro tertio
capitulo LXXV · ut nullus223* sine permisso224* regio brunniam uel arma extraneo homini225* dare aut uendere pręsumat ˙ Et in eodem libro capitulo V · [fol. 90v]
designata sunt loca regni usque ad quae226* negotiatores brunnias et arma ad uenundandum portare · et uendere debeant · quodsi inuenti fuerint ultra portantes aut uenundantes · ut omnis substantia
eorum auferatur ab eis ˙ Dimidia quidem pars partibus palatii · Alia uero medietas
inter missos regios et inuentorem227* diuidatur · quia peccatis nostris
exigentibus in nostra uicinia228* nortmanni deueniunt · et eis a
nostris brunniae et arma atque caballi aut pro redemptione dantur ·
aut pro pretii cupiditate uenundantur · cum pro
redemptione unius hominis ista donantur uel pro pauco
prętio uenundantur · per hoc auxilium illis contra nos pręstitum · et regni nostri
maximum fit detrimentum · et multae dei ecclesiae destruuntur · et quamplurimi
christiani229*
depredantur · et facultates ecclesiasticę et regni exhauriuntur · Propterea una cum consensu atque consilio nostrorum fidelium constituimus · ut quicumque
post proximas iulii Kalendas230* huius duodecimę inditionis ·
nortmannis231*
quocumque ingenio uel pro redemptione uel pro aliquo
prętio brunniam uel quęcumque232* arma aut caballum donauerit sicut proditor
patriae et expositor christianitatis ad perditionem gentilitati · sine ulla
retractatione uel redemptione de uita componat ˙ Quae
omnia omnibus · ci†tissime a missis nostris et
comitibus nota faciant · ne de ignorantia se excusare ualeant ˙
223*
korr. aus nus
224*
korr. aus permissio
225*
korr. aus homine
226*
ad quae korr. aus [†]
227*
e2 korr. (?)
228*
i3 ergänzt
229*
ani von Hand A ergänzt
230*
iulii Kalendas gek. iul Kl
231*
über t evtl. ein
Kürzungsstrich getilgt
232*
von Hand A korr. aus quocumque
[BK 273 Abschnitt B c. 26]
Vt pagenses franci qui caballos habent uel habere possvnt233* cum suis comitibus in hostem pergant ˙ et234* nullus per uiolentiam uel per aliquod malum ingenium aut per
quamcumque indebitam oppressionem talibus francis
suas res aut caballos tollat · ut hostem235* facere et debitos
parueredos secundum antiquam consuetudinem nobis exsoluere non possint ˙ [fol. 91r] Neque comes · neque aliquis minister rei publicę quodsi fecisse aliquis
eorum comprobatus fuerit si hoc cogatur componere ·
sicut de illis est constitutum in capitularibus regiis qui tortvm236* in suo comitatu uel mi††††††nisterio faciunt ˙
233*
von Hand A korr. aus possint
234*
korr. aus ut
235*
h von Hand A ergänzt
236*
von Hand A korr. aus torto
[BK 273 Abschnitt B c. 27]
Vt iuxta regium capitulare quod domnus237* et genitor noster
anno XVI regni sui capitulo238* VII constituit · Comites uel missi nostri diligenter inquirant quanti
homines liberi in singulis comitatibus maneant qui per se possunt expeditionem
facere · uel quanti de his quibus unus alium adiuuet · quanti etiam de his qui a
duobus tertius adiuuetur uel preparetur necnon de his qui a tribus quartus
adiuuetur et preparetur · siue de his qui a quattuor quintus
adiuuetur · et preparetur ut expeditionem exercitalem facere possint ·
et eorum summam ad nostram notitiam deferant ut illi qui in hostem pergere
potuerint · iuxta antiquam et aliarum gentium consuetudinem
ad239* ciuitates nouas et
pontes ac transitus paludium operentur et in ciuitate atque in marca uuactas
faciant ad defensionem patriae omnes sine ulla excusatione ueniant ˙ Et qui de
talibus hostem dimiserint heribannum iuxta discretionem quam in
progenitorum nostrorum tertio libro capitulorum capitulo XIIII continetur persoluant240* · Et qui a defensionem patriae non occurrerint · secundum antiquam
consuetudinem et capitulorum constitutionem iudicentur ˙
237*
Über m ein getilgtes Zeichen
(c?)
238*
korr. aus capituli
239*
d ergänzt
240*
korr. aus persolua[†]t
[BK 273 Abschnitt B c. 28 BK 273 Abschnitt B c. 29]
Vt illi franci qui censvm241* de suo capite uel de suis rebus ad partem regiam debent · sine
nostra licentia ad casam dei uel ad alterius cuiuscumque seruitium
se non tradant ut res publica quod de illis habere debet non perdat · Quodsi aut
seipsos aut res suas ad casam dei aut ad alterius cuiuscumque ser[fol. 91v]uitium sine licentia242* nostra† tradere uoluerint · sicut in capitulari
aui nostri continetur de his qui pro furto se in seruitium
tradere cupiunt Comites et uicarii hoc eis non consentiant · sed ex banno nostro
prohibeant · Quod et si contra bannum nostrum fecerint · ipsi qui eos receperint
bannum nostrum id est solidos LX componat ˙ Et si ipsos in seruitio
suo habere uoluerint uel illorum res de quibus census ad partem regiam exiebat
tenere uoluerint · censum quod ipsi franci debeant uel quod de
illorum rebus exire solebat · ad nostram regiam partem
componant · sicut in pręfato capitulorum libro tertio
capitulis XV · et LXXXVI et in libro quarto · capitulo XXXVI habetur · et quia
sicut ecclesiasticis regulis inuenitur prior obseruatio durior posterior
autem exigente causa inclinatior fuit · Post haec prefata capitula decessorum et
progenitorum nostrorum huiusmodi sicut prędiximus francis
hominibus res suas ad casam dei uel aliis tradere ac uendere · eosque ad
diuinum seruitium conuerti · si uellent non prohibuerunt · sicut in capitulis
libri primi capitulis243* CXXXII · et CXXXIIII · et in libro secundo capitulo XXXI · et in libro
quarto · capitulo XVIIII continetur · Si quis de talibus francis de suis
rebus tradere uel uendere uoluerit non prohibemus · tantum ut ius regium quod sibi
debetur · sine ratione non perdat ˙ quia iniustas consuetudines nouiter institutas
inponere cuique non uolumus quasi in quarto libro eorundem
capitulorum prohibitas capitulo244* XLVII legimus ˙ De illis autem qui secundum legem romanam
uiuunt · nihil aliud · nisi quod in eisdem continetur legibus definimus
capitulo XXVIIII
ut illi
coloni tam fiscales quam et ecclesiastici qui sicut in polipticis continetur et
ipsi non denegant carropera [fol. 92r] et manopera ex antiqua auctoritate · et
consuetudine debent et margilam et alia quaeque carricare quae illis non
placent rennuunt · quoniam adhuc in illis antiquis temporibus forte
margilam non trahebant quę in multis locis tempore aui ac
domni et patris nostri
trai [!] cepit245* · et de manopera in scuria246* batere nolunt · et tamen non denegant quia manopera debent · quicquid
eis carricare pręcipitur de opera carroperae quando illam facere debent
sine ulla differentia carricent ˙ Et quicquid eis de opera manoperę quando illam
facere debent pręcipitur similiter sine ulla differentia faciant ˙
241*
korr. aus censi
242*
korr. aus licentiam
243*
gek. cp
244*
gek. cap
245*
korr. aus cebit
246*
korr. aus scur[†]a
[BK 273 Abschnitt B c. 30]
Et quoniam in quibusdam locis coloni tam fiscales quam de casis
dei suas heditates [!] · id est mansa quae tenent non solum suis paribus247* sed et clericis canonicis ac uillanis presbiteris · et
aliis quibuscumque hominibus uendunt · et tantummodo
sellam retinent · et hac occasione sic destructę sunt uillę · ut non solum census · debitus inde non possit exigi · sed etiam quae terrae de singulis
mansis fuerunt iam non possint agnosci · Constituimus ut precipiatur a nostris
ministerialibus · et a ministris ecclesiasticis · ut hoc nullo modo de cetero fiat · ne uillę destructę atque confusae248* fiant · Et quicquid de singulis mansis fuerunt sine licentia dominorum uel magistrorum per quoscumque uenditum est recipiatur · et singulis mansis de quibus terrae uenditę sunt · et de quibus census decidit propter eorum inpossibilitatem qui mansa
deseruire non possunt · restituatur · et iuxta qualitatem uel quantitatem terrae
uel uinearum ad singulos mansos pertinentium postquam restaurati fuerint · ab
unoquoque manso census ad partem dominicam exigatur · [fol. 92v]
[BK 273 Abschnitt B c. 31]
De aduentitiis istius terrae quae a249*
nortmannis deuastata est constituimus ut sicut in capitulari aui nostri
Karoli imperatoris habetur · Unusquisque comes de suo
comitatu et nomina eorum describi faciat et qui sunt eorum · et ipsos
aduenas qui a tempore aui nostri
atque a tempore domni et patris nostri in illorum
comitatibus commanent
secundum consuetudinem quae illorum temporibus fuit eos ibi manere permittant · illos uero qui propter persecutionem nortmannorum
nuper de istis partibus in illas partes confugerunt episcoporum missi cum
missis rei publicę taliter de illis partibus in istas partes uenire faciant · ut
non opprimantur nec aliquis250* census uel quaecumque
exactio ab illis exigatur · et habeant licentiam quae in illis partibus suo
seruitio promeruerunt uel quocumque iusto ingenio adepti sunt
commendandi · et illi qui nullum lucrum de opere in
uineis sperant ˙ Kalendis septembris251*
unusquisque ad locum suum iam peruentus sit ˙ Et qui lucrum de uineis in
illis partibus promeruit · octo dies post missam sancti
remigii in istas partes iam sit peruentus252* · et sibi253* in istis partibus in futurum prouideat254*
et suo seniori seruiat · et si necesse illi fuerit ad missam sancti martini
ad suum conductum in illas partes redeat · et usque a Kalendas aprilis255* ibidem unusquisque immorandi licentiam habeat ·
indeque ad terram suę256* natiuitatis · et ad seniorem suum
unusquisque redeat · et usque ad medium madium propter seminationem ibidem maneat · Si autem de istis partibus in illis partibus femina maritum · aut
maritus feminam accepit illud coniugium quia non est legale · neque
legitimum · sicut leo in suis decretis · et sanctus gregorius257* in suis epistolis monstrat dissoluatur · et cuius fuerit uir [fol. 93r] uel femina mancipium suum quaecumque potestas recipiat · et
suae potestatis homini coniungere faciat · Et si infantes inde nati sunt
secundum legem et antiquam consuetudinem nostram infantes matrem sequantur ˙
In illis autem regionibus quae legem romanam secuntur · secundum eandem258* legem decreuimus ˙
249*
über der Zeile in hellerer Tinte ein unklares Zeichen
250*
li von Hand A ergänzt
251*
Kalendis septembris gek. Kl sepb
252*
korr. aus paruentus
253*
korr. aus [†]ibi
254*
korr. aus prouideant
255*
Kalendas aprilis gek. Kl apli
256*
korr. aus siuę
257*
korr. aus grogorius
258*
korr. aus ea[†]dem
[BK 273 Abschnitt B c. 32]
Vt conliminitanei [!] · et uicini comites in una die si
fieri potest mallum non teneant maxime post octabas pasche propter
francos homines
et aduocatos qui ad utraque259* malla non possunt occurrere · sed
mittant sibi inuicem missos · et si unus die lunis mallum habuerit altera die
iouis aut die lunis sequentis ebdomadę mallum habeat · et ne graue ei sit qui suum
mallum interiecit · qui uno anno primus tenuerit mallum sequenti anno consentiat
alteri primum tenere · Et si sacramenta legalia in primo die lunis post pascha
iuranda deuenerint aut in aliis feriis260* quando mallum tenere debuerit · mittat quisque comes missum suum qui
ipso sacramento auscultet · ne ipsi homines iectiui inueniantur · et ipse sic
mallum suum teneat ut barigildi eius et aduocati qui in aliis comitatibus
rationes habent et ad suum mallum occurrere non possunt ˙
[BK 273 Abschnitt B c. 33]
Vt qui sacramenta post quadraginta noctes legaliter
iuranda accipiuntur · et in pręfatis prędecessorum ac progenitorum
nostrorum capitulis inuenitur · ut postquam comes et pagensis de qualibet
expeditione hostili reuersi fuerint ex eo die super quadraginta noctes sit bannus
resissus quod in lingua theodisca scastlei · id est armorum depositio
uocatur · multi inde ˙ [fol. 93v] contendunt et se inter iectiscunt · alii enim suum
sacramentum quadragesimo die in quo illud accipiunt iurare uolunt · et
in tantum contendunt ut etiamsi intra quadragesimum sacra ieiunii
quadragesimus dies aduenerit · suum sacramentum se iurare debere
contendunt · et contra causatores suos si ad261* hoc audiendum non uenerit iectiscunt ˙ Numerant enim dies et non numerant
cum eis noctes sicut numerantur dies et non numerantur noctes a natiuitate
domini
usque ad purificationem sanctae mariae · et
a resurrectione262* domini quae est in dominica die · Ascensa263* domini cęlebratur quae euenit V feria id est iouis die ˙ Et de
diebus sine memoria · dominus per ionam prophetam dixit ˙
Adhuc XL dies et niniue subuertetur · et XL dies simul cum
noctibus in ieiunio helię264* prophetę et
moysi quando legem secundo accepit et ipsius domini
ieiunio computatur · in quibus sex septimanę id est XL et duo dies
fiunt usque ad resurrectionem domini quae fit in dominica die sicut
et initium quadragesimę · et haec non sine dei ministerio fiunt per quem
conditores legum iusta decernunt · Unde sicut in quibusdam rectius tenere
comperimus · una cum consensu et fidelium nostrorum
consilio constituimus ut ab ipsa die quo sacramentum accipitur post XL
dies · et XL noctes id est quadragesimo secundo die de sex septimanis ipsa feria265* qui illud sacramentum accipiet266* sicut
pascha in ipsa feria267* fit qua initium quadragesime accipitur qui ††
sacramentum legaliter accepit legaliter in locis constitutis iuret ·
sicut in capitulorum libris decessorum et progenitorum nostrorum continetur
et amodo nulla dissensio uel retractatio in regno nostro a quolibet [fol. 94r] ex hoc
fiat ˙ quod mandatum nostrum si quis contempnere pręsumpserit bannum
nostrum id est solidos LX componat ˙ Et si ipsa dies intra quadragesimę
sacra ieiunia euenerit · nemo illud scramentum quod accepit in quadragesima iurare pręsumat · quia ex hoc iam etiam manifestam268* dei uindictam269* uidimus et audiuimus · Et
quis pręsumpserit similiter bannum nostrum componat · et inde
paenitentiam episcopali iudicio faciat · ipsam autem quadragesimam a quarta feria270* · id est a capite ieiunii cum ipsa quarta feria271* qua publice penitentes pęnitentiam accipiunt obseruari usque ad sanctam
resurrectionem secundum consuetudinem antiquam pręcipimus · Sed expectet qui
sacramentum ante quadragesimam seruatum accepit · si XL dies · et XL noctes ante
illud quadragesima non habuit sine ulla legali compositione uel
iactitione usque ad272* diem lunis post octabas273*
paschę · et tunc quod legaliter accepit legaliter perficiat ˙
261*
von Hand A korr. aus [†]
262*
korr. aus resurrectionem
263*
korr. aus Ascensi
264*
h von Hand A ergänzt
265*
gek. fer
266*
korr. aus accipit††
267*
gek. fer
268*
von Hand A korr. aus manifest[†]
269*
m von Hand A ergänzt
270*
gek. fer
271*
gek. fer
272*
d von Hand A ergänzt
273*
gek. octab
[BK 273 Abschnitt B c. 34]
Notum fieri uolumus omnibus dei et nostris fidelibus quia
quidem comites nostri nos consuluerunt de illis francis hominibus qui
censum regium de suo capite et de suis rescellis debebant qui tempore
famis necessitate cogente seipsos ad seruitium uendiderunt · Unde cum
episcopis et ceteris dei ac nostris fidelibus tractauimus quid nobis esset agendum · et qui cum eis inde inuenimus ac constituimus presenti edicto
decreuimus · id est quia non in lege salica ex hoc expressius quiddam inuenimus ·
continetur tamen in tertio †††
capitulorum274* libro capitulo XXVIIII de homine libero qui se loco
uuadii tradidit in alterius potestate · et ibi constitutus damnum
aliquid cuilibet fecerit ut his qui eum loco uuadii suscepit aut damnum soluat ·
aut hominem in mallum productum admit[fol. 94v]tat · perdens simul debitum
propter quod eum pro uuadio suscepit ˙ Et qui damnum fecit dimissus iuxta
qualitatem rei cogatur emendare · Si uero liberam feminam habuerit · et usque dum
in pignore extitit filios habuerint liberi permaneant et in lege digito dei
scripta legimus ut si adtenuatus frater noster se in seruitium tradiderit sex
annis seruiet illi qui eum emit ˙ et septimo egrediatur liber gratis ˙ Quae sacra
historia et obseruantes moraliter aedificat · et alciori sensu
intellegentes inluminat · In lege etiam qua prędecessores nostri et nominatissimi
imperatores constituerunt de his qui filios suos fame aut alia aliqua necessitate cogente uendunt plura habentur capitula ˙ Quae omnia hic non necesse275* duximus ponere tamen illud capitulum quod276* cum sanctis ecclesiasticis regulis et maxima parte concordari inuenimus · Id ponere necessarium duximus in qua dicit · Ut
quicumque ingenui filios suos quod et de ipsis liberis
hominibus qui se uendunt obseruari uolumus qualibet necessitate seu famis tempore
uendiderint ipsa necessitate conpulsi277* emptor si quinque solidis emit sex recipiat ˙ si decem ·
XII solidos similiter recipiat ˙ aut si amplius secundum supradictam
rationem augmentum prętii consequatur ˙ Sanctus autem
gregorius etiam de his qui liberi a paganis capti fuerint · si aliquis eos
redimerit · ipsi qui redempti sunt procurent ut tantum prętium redemptori suo
donent sicut ab eo redempti fuerunt et in sua libertate permaneant · si autem ecclęsia eos redemerit gratissime et absque ulla compositione liberi fiant ·278*
Quod et nos per regnum nostrum una cum consensu et fidelium nostrorum consilio
obseruari regia auctoritate precepimus · Et si quis dixerit quia non uult
aut tempore famis aut pro alia necessitate prętium suum [fol. 95r] dare pro libero
homine si semper illum habere seruum non debet adtendet quid et dominus per
apostolum suum dicat ˙ Qui habuerit inquiens substantiam huius mundi
et uiderit fratrem suum necessitatem habere et clauserit uiscera sua ab
eo · non manet caritas dei in eo ˙ Et qui non habet hanc caritatem ·
etiamsi ad martyrium se tradidit et ad ignem · sine ista caritate remissionem
peccatorum suorum habere non poterit279* ˙ et nullatenus in regnum dei intrabit · quia pro deo suos denarios uel
suam annonam quae a deo accepit dare non indurat · cum deus seipsum et sanguinem
suum pro eo in cruce clauis et lancea transfixus fuit · Et quia hominum ingenia
qui deum non timent diabolo suadente multa excogitent · potest fieri ut qui
tales homines liberos necessitate ut diximus cogente in seruos
suscipiunt in alteras partes illos disperdant et uendant · propterea una cum
consensu et fidelium nostrorum constituimus consilio quod in antiquis legibus
decretum inuenimus · Ut si huiusmodi personas aliqui aut extraneas
gentes aut ad transmarina loca transferre aut uenundare presumpserint · Ipse qui hoc contra statuta presumpserit
constitutione regii banni componat ˙ Et si talis homo antea liber
usque dum in tali seruitio fuerit de libera femina filios habuerit ipsi
filii liberi permaneant sicut in prefato XXVIIII capitulo quarti libri capitulorum
predecessorum
ac progenitorum nostrorum habetur · De eo qui se loco uuadii in alterius
potestate commiserit · salua constitutione legis romanę in eis qui
secundum illam uiuunt ˙
274*
korr. aus [†]apitulorum
275*
korr. aus [†]cesse
276*
korr. aus qui
277*
korr. aus conpulsa
278*
si autem … fiant · von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
279*
korr. aus potuit
[BK 273 Abschnitt B c. 35]
Et sciant comites nostri quia per singulos comitatus missos
nostros dirigemus280* qui specialiter de his quae nunc constituimus
inquirant qualiter [fol. 95v] in his nostram iussionem adimplere certauerint · sicut
in secundo libro capitulorum predecessorum ac
progenitorum nostrorum continetur capitulo XVIII · et quicumque
neglegens inde inuentus fuerit pręcipiemus · ut ante nostram pręsentiam uenire
iubeatur · et rationem reddat utrum hoc quod iussimus facere noluerit · aut non
potuerit aut si aliqua re prępediente id facere non potuerit · cur nobis ipsam
inpossibilitatem ad tempus non adnuntiauit · quia si ipse hoc non281* uoluit aut suę neglegentiae causa non potuit · nos talem
inuenire uolumus qui hoc quod iubemus seruare uelit et possit ˙
[BK 273 Abschnitt B c. 36]
Volumus ut sicut in secundo libro capitulorum pręde†cessorum ac progenitorum nostrorum
continetur capitulo XXIIII · haec capitula quae nunc et alio tempore consultu
fidelium nostrorum a nobis constituta sunt a cancellario nostro
archiepiscopi · et comites eorum de propriis ciuitatibus modo aut per se aut per
suos missos accipiant · et unusquisque per suam diocesim ceteris
episcopis abbatibus comitibus et aliis fidelibus nostris ea transcribi faciant et
in suis comitatibus coram omnibus legant · ut cunctis nostra ordinatio†† et uoluntas nota fieri possit ˙ Cancellarius
autem noster nomina episcoporum et comitum qui ea accipere curauerint notet · et
ea ad nostram notitiam perferat · ut nullus hoc prętermittere pręsumat ˙
[BK 273 Abschnitt B c. 37]
Et quoniam fideles nostri in istis quae in sequana fiunt et in aliis operibus laborant et heribergum nostrum quod
pręterito anno hoc fieri iussimus homines et de illa parte sequanę in istas partes uenientes et de istis partibus in illas partes euntes destruxerunt per occasionem quia in illo contra debitam
reuerentiam manere cęperunt · et nunc istud heribergum non sine [fol. 96r]
labore282* et dispendium fidelium nostrorum fieri fecimus · uolumus et expresse mandamus · ut sicut nec in nostro palatio · ita nec isto heribergo
aliquis alius sine nostra iussione manere pręsumat · nec illud
aliquis destruat ˙ Quodsi aliquis pręsumpserit et a custodibus quos ad hoc deputatos habemus nobis notum factum fuerit · non sine debita uindicta pręsumptor euadet quia semper parati esse uolumus · et uos
paratos esse iubemus ut in istis partibus et in aliis quibuscumque nobis
necesse fuerit et contra paganos et contra alios quoscumque sicut
consuetudo fuit et uestri antecessores nostris antecessoribus
auxilium prębuerunt et uos nobis debitum et necessarium adiutorium
exhibuistis · ita nunc · et semper ad dei uoluntatem et sanctae ecclesiae atque
istius christianitatis defensionem et nostram communem
salutem et pacem obtinendam et defendandam [!] in omnibus quantum
deus auxilium prestare dignatus fuerit parati semper et in omnibus simus ˙
282*
korr. aus [†]bore
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 98r]
[1]
[BK 278 c. 1]
QVIA NECESSE EST
ut quod male reincrescit iterum recidatur de constitutionibus antecessorum nostrorum et nostris quae in illorum et nostris capitulis
constitutę sunt ad resecanda mala quae specialiter iterum reemergunt [!]
missis et comitibus nostris firmiter exsequenda proponimus · id est ut
quando missi · uel comites nostri latronem uel aliquem malefactorem ·
uel infidelem nostrum forbannierint · hoc nobis in nostro palatio et aliis missis
et comitibus scire faciant · ut si ad nostram curtem uenerit · inde faciamus quod
iustum est · Et si de uno missatico uel comitatu in alium missaticum uel
comitatum fugerit · missus uel comes in cuius missaticum fugerit illum per
fideiussores constringat · ut uelit nolit illuc reueniat · et ibi malum emendet · ubi illud perpetrauit ˙ Et si fideiussores non habuerit sub
custodia illum habeat donec ad illum comitem in cuius comitatu forbannitus fuit
reuenire faciat ˙ Et si alodem habuerit · uel in illo comitatu unde fugit · uel in
illo comitatu ad quem fugit · comes ipsum alodem in fiscum recipiat ˙ Et qui talem
forbannitum reciperit [fol. 98v] secundum quod constitutum est in capitularibus aui et patris [n][..]
[..]
libro tertio capitulo XXIII · si francus est cum duodecim
si[m]ilibus fran[...]
iuret quod ipsum latronem uel forbannitum esse non sc[isset]
licet pater eius sit aut frater · aut propinquus si hoc iurare non
[po]tuerit uel ab alio conuictus fuerit quod
latronem uel malef[..]torem · aut infidelem
nostrum forbannitum in hospitio suscepisset sicut ipse forbannitus et ut
infidelis iudicetur
[BK 278 c. 2]
Vt comites et missi nostri maximam curam adhibeant quatinus in
illorum comitatibus et missaticis populus iustitiam et pacem habeat ˙ Et de latronibus extirpandis maximum certamen habeant ·283* Et si talis malefactor aut infidelis noster emerserit
ut284* per se illum compręhendere comes in suo
comitatu non possit · accipiat homines tam nostros quam episcoporum uel abbatum et
abbatissarum in suo comitatu commanentes · et sic illum
persequatur donec compręhendat · Et qui ad talem malefactorem
uocatus fuerit et se inde retraxerit · ut ad hoc adiutorium non pręstet · si liber homo fuerit bannum dominicum
componat ˙ Et si colonus fuerit sexaginta ictus accipiat · Et si talis
malefactor in illa persecutione occisus fuerit qui eum occiderit leudem inde
non soluat et nullus illi inde faidam portare pręsumat Quodsi quis facere
pręsumpserit per certos fideiussores ad nostram pręsentiam perducatur ˙
[BK 278 c. 3]
De illis liberis hominibus qui infames uel clamodici sunt de
tesceis et rapacitatibus uel assalturis285* · uel de infidelitate nostra et cum furto non compręhenduntur · si eis iam uita perdonata est propter aliquid malefactum · fiat de illis sicut in capitulari aui et patris nostri continetur in libro · III · [fol. 99r]
quadragesimo septimo · et XLVIII capitulis · Et si iam de latrocinio conuicti sunt · fiat de illis sicut de reuictis ˙ Si autem adhuc illis uita
perdonata non fuit et reuicti non sunt et res et mancipia uel mobile habent286*
††††††††††††††††††††††287* fiat de illis sicut in IIII libro capitulorum
capitulo XXVIIII dicitur cum ad mallum comitis uenerint ˙ Si autem ad mallum non uenerint banniantur · et per res et mancipia uel mobile distringantur ut
ueniant ˙ Si autem non uenerint fiat de illis sicut in capitulari continetur · ut
si post secundam comitis admonitionem ad mallum uenire noluerint rebus eorum in
bannum missis uenire et iustitiam reddere compellantur ˙ Et si talis
est quem aut propter parentes aut propter faidam homines accusare non
uoluerint aut ausi non fuerint · et cum malefacto compręhensus non
fuerit · et negauerit iuret cum XII talibus francis quorum testimonium
leges publicę non reiciunt quod tesceiam uel latrocinium aut rapinam non fecerit
et post hoc iuret ipse tantum quod deinceps tesceiam uel latrocinium aut
rapinam non faciat288* neque facienti consentiet · et si scierit289* qui290*
haec fecerit · illis ministris nostris per quos talis causa emendari debet non celet ˙ Et qui res et mancipia uel mobile non habent per
quae distringi possint · ut ad mallum ueniant · et ibi aut se legaliter291* ut pręmisimus excondicant292*
aut si se excondicere non potuerint quod male fecerunt legaliter emendent ˙ Post
secundam bannitionem comitis si ad mallum non uenerint
compręhendantur
secundum prefatum capitulare libri tertii capitulo LV quo dicitur de latronibus qui magnam habent blasphemiam · quicumque293* aliquem ex his com[fol. 99v]prehenderit · nullum
damnum exinde patiatur · Compręhensus autem si fideiussores habere potuerit · per
fideiussores ad mallum adducatur · Si fideiussores habere non potuerit · a
ministris comitis custodiatur · et ad mallum perducatur · Et si aliquis
eum accusauerit · fiat de illo secundum praefatum capitulum libri
capitularis ˙ Si autem nullus eum accusauerit · excondicat se prędicto modo · et
iuret deinceps tesceiam uel latrocinium non faciet · neque facienti
consentiet · Et si sciret qui haec faciet · non celet ˙ ministris regni per
quos talis causa emendari debet ˙ Si uero tales ut prędiximus ad mallum adduci non
potuerint in forbannum mittantur ˙ Et de his missi uel comites sicut supra diximus
faciant ˙ Et de illis qui tales receperint · sicut pręscripsimus fiat ˙ Si autem
fiscalinus noster ita infamis in fiscum nostrum confugerit uel colonus de
inmunitate in inmunitatem294* confugerit · mandet comes iudici
nostro uel aduocato
cuiuscumque casae dei ut talem infamem in mallo suo pręsentet · Et si
talem pręsentauerit · si aliquis eum comprobare uoluerit faciat ˙
Et si nullus eum295*
comprobare noluerit · tamen suam infamiam ad dei iudicium purget ·
et per illud dei iudicium · aut liberetur aut condempnetur ˙ Si autem iudex noster
uel aduocatus de casa dei commonitus talem blasphemum
comiti in mallo suo non pręsentauerit · fiat inde secundum capitulare libri tertii
capitulo XXVI · Et si seruus alicuius ita clamosus est · comes dominum serui
commoneat · ut eum in mallo suo pręsentet · et
pręsentatum si aliquis comprobare uoluerit faciat · Et si nullus
comprobare noluerit · ad dei iudicium predicto modo se ex[fol. 100r]aminet · et per illud dei iudicium · aut liberetur · aut condempnetur · Si autem dominus
serui eundem seruum suum comiti in mallo pręsentare noluerit · fiat inde
secundum capitulare libri tertii capitulo XLVI
285*
korr. aus alsalturis
286*
von Hand A korr. aus [†]
287*
Das
habent wurde von Hand A auf einer Rasur nachgetragen, wobei
sich der getilgte Text nach habent am Zeilenende noch etwa
über die Hälfte der nächsten Zeile erstreckte und somit deutlich länger gewesen sein
muss als nur ein Wort.
288*
von Hand A korr. aus f[†]
289*
von Hand A korr. aus sci[†]
290*
von Hand A korr. aus q[†]
291*
folgt getilgtes †††††††††s
292*
c2 ergänzt
293*
que von Hand A ergänzt
294*
m2 von Hand A ergänzt
295*
eum von Hand A ergänzt
[BK 278 c. 4]
De illis hominibus qui cum Karlomanno
preteritis annis tanta mala et tanta scelera in regno
nostro fecerunt · sicut tunc et uerbis et scriptis pręcepimus296* · ita comites et missi nostri exequantur in eos in quibus nostra
iussio quam consilio fidelium nostrorum iussimus exequuta non est · id est ut
fidelitatem nostram nobis promittant sicut tunc scariuimus · et scriptam comitibus
nostris dedimus · et cui aliquid abstulerunt aut emendent aut
depręcentur et paenitentiam faciant sicut tunc constitutum fuit ˙ Et qui
seniores sicut tunc pręcepimus acceptos habent per fideiussores ad
nostram pręsentiam perducantur · Et alodes quos297* habent comites in quorum comitatibus sunt in fiscum recipiant ˙
[BK 278 c. 5]
Vt unusquisque298* comes in suo comitatu pręuideat · ut qui fidelitatem nobis adhuc
promissam non habent · fidelitatem nobis promittant ˙ sicut in capitulis aui et patris nostri continetur ˙
298*
Vt unusquisque von Hand A korr. aus Vnusquisque
[BK 278 c. 6]
Vt unusquisque comes in comitatu suo magnam prouidentiam
accipiat · ut nullus liber homo in nostro regno immorari uel
proprietatem habere permittatur cuiuscumque homo sit ·
nisi fidelitatem299*
nobis promiserit ˙
299*
von Hand A korr. aus fidelit[†]
[BK 278 c. 7]
Et quia audiuimus quod malefici homines et sortiariae per plura
loca in nostro regno insurgunt quorum maleficiis iam multi homines
infirmati · et plures mortui sunt · quoniam sicut sancti dei homines [fol. 100v]
scripserunt regis ministerium est impios de terra perdere maleficos et
ueneficos non sinere uiuere ˙ Expresse pręcipimus ut unusquisque comes in suo
comitatu magnum studium adhibeat ut tales perquirantur · et
compręhendantur · et si iam inde comprobati
masculi uel comprobatę fęminę sunt · sicut lex et iustitia docet
disperdantur ˙ Si uero nominati uel suspecti · et necdum inde comprobati sunt uel per testes ueraces inde
comprobari non possunt dei iudicio examinentur · et sic per
illud dei iudicium aut liberentur aut condempnentur · Et non solum tales istius
mali auctores · sed et conscii ac complices illorum siue masculorum
siue faeminarum disperdantur · ut una cum eis scientia tanti mali de
terra nostra pereat ˙
[BK 278 c. 8]
Quia sicut et per scripturas et per auctoritatem
et per rationem manifestum est duo sunt quibus principaliter hic mundus regitur · regia potestas · et pontificalis auctoritas · et in libro
capitulorum aui et patris nostri coniuncte
ponitur · ut res et mancipia ecclesiarum eo modo contineantur sicut res ad fiscum
dominicum pertinentes contineri solent iuste et rationabiliter de rebus
et mancipiis quae in regia et in ecclesiastica uestitura fuerunt ·
uniformiter et uno modo tenendum est ut sicut
quaecumque res et mancipia in regia uestitura aui et patris nostri et nostra fuerunt · et nunc ab
aliis detinentur · demonstretur qualiter de regia uestitura aui et patris nostri et nostra exierunt · et
pręcepta monstrentur qualiter inde exierunt · quia plures inde per mendacium300* quaedam obtinuerunt301* · et quidam plura per fraudem obtinent · Ita et de rebus quae in
ecclesiarum uestitura [fol. 101r] unde quaerimonia fuerit demonstretur qua
auctoritate in proprietatem eas quique obtineant ˙ et quoniam quidam non
contradicunt quod res et mancipia quae tenent in uestitura nostra uel antecessorum
nostrorum siue ecclesiarum dei non fuissent · sed patres illorum morientes eis in
hereditatem dimiserunt · ideo non uolunt inde ullam auctoritatem
ostendere sed suam hereditatem probare · contra illos dicitur quia
potest fieri ut aliquis de fisco regio uel de rebus ecclesiae aliquid
proprindat302* aut per fraudem optineat · et mortuo illo · filius eius
aut filia illas res tenere in hereditatem uelit ˙ propterea per capitula
aui et patris nostri quę
franci pro lege tenenda iudicauerunt · et fideles nostri in generale placito nostro conseruanda decreuerunt · Discernendum est de quali hereditate auctoritas non debet requiri · sed legitima hereditas ab aliquo adprobari · Ostenditur enim in eisdem capitulis ubi de rebus alienis
alicui per malum ingenium uenditis uel uenundatis303* loquitur
quae sit unicuique304*
legitima hereditas cum dicitur inter alia ˙ Similiter de omnibus iustitiis
ad eum pertinentibus rationem reddere compellatur excepta sua legitima
hereditate quae ei per successionem parentum suorum legitime euenire debuit · et de hac legitima hereditate non est auctoritas requirenda ˙ Sed si interpellatio inde fuerit legitima hereditas adprobanda · Quia
uero de rebus ex fisco regio et de rebus ecclesiasticis quae ita ut in eisdem
capitulis habetur contineri debent · sicut res ad fiscum dominicum
pertinentes contineri solent · auctoritas est requirenda · per quam
auctoritatem quisque illas retineat in ipsis capitulis demonstratur cum
dicitur ˙ Ubicumque
commutationes tam tempore nostro quam tempore geni[fol. 101v]toris et aui nostri legitime et
rationabiliter atque utiles ecclesiis dei factę sunt permaneant ˙
Ubicumque uero inutiles et incommodę atque inrationabiles factę sunt dissoluantur · et recipiat unusquisque quod
dedit ˙ Ubi uero mortua manus interiacet aut305* alia quaelibet causa quae
rebellis esse uideatur inuenta fuerit · diligenter describatur et ad nostram
notitiam perferatur ˙ Sed et iustum atque rationabiliter uidetur ut si rectores
ecclesiarum neglegenter res quas acceperunt in commutationem neglexerunt · et commutantes
commutatas excoluerunt · non compensentur
excultę et negletę [!] aequaliter · sed sicut tunc fuerunt compensentur
quando commutatę fuerunt et ita compensatio ad
nostram notitiam perferatur · et nostro ac fidelium nostrorum iudicio utrum
permanere an dissolui debeant ipsę commutationes
decernatur306* ˙
300*
von anderer Hand korr. aus mendatium
301*
von anderer Hand korr. aus optinuerunt
302*
r2 ergänzt
303*
un ergänzt
304*
-que am Zeilenende evtl.
von anderer Hand ergänzt.
305*
a ergänzt
306*
korr. aus derernantur
[BK 278 c. 9]
Vt sicut in capitulis aui et patris nostri continetur missi nostri ubi boni scabinei non
sunt · bonos scabineos mittant ˙ et ubicumque malos
scabineos inueniunt eiciant · et totius populi consensu in locum illorum bonos
eligant · et cum electi fuerint iurare eos faciant ut scienter iniuste non
iudicent ˙
[BK 278 c. 10]
Volumus ut secundum capitulare aui et
patris nostri
quicumque de scabineis deprehensus fuerit propter munera
et propter amicitiam iniuste iudicasse · per fideiussores missus ad presentiam
nostram ueniat · et ab omnibus scabineis denuntietur · † Ne quis etiam iustum iudicium uendere presumat ˙
[BK 278 c. 11]
Volumus ut secundum capitulare aui et patris nostri in omni [fol. 102r] comitatu hi
qui meliores et ueratiores inueniri possunt eligantur a missis nostris
ad inquisitionem faciendam · et rei ueritatem dicendam · et ut adiutores comitum
sint ad iustitias faciendas ˙
[BK 278 c. 12]
Volumus ut secundum capitula aui et patris nostri et nostra ut307* mallus ˙ neque in ecclesia · neque in porticibus aut
atrio ecclesiae · neque in mansione
presbiteri iuxta ecclesiam habeatur · quia non est aequum ut ibi homines ad mortem iudicentur et dismembrentur et flagellentur ubi
si308* confugerint secundum aliud capitulum pacem habere debent · Domus
uero utilis sicut in capitulis aui et patris
nostri continetur a comite in loco ubi mallum tenere debet construatur ·
quatinus propter calorem solis et pluuiam publica utilitas non
remaneat · Minora uero placita comes siue intra suam potestatem uel ubi impetrare potuerit · excepto in ecclesia · et porticibus atque atrio
ecclesiae et mansione presbiteri habeat sicut in eisdem capitulis
continetur309* ˙ [fol. 102v]
307*
ut mit Einfügungszeichen ergänzt
308*
si ergänzt
309*
Der Rest der Seite (ca. die Hälfte des Blattes)
wurde freigelassen.
[BK 278 c. 1]
Quia necesse est ut quod male reincrescit iterum recidatur · de
constitutionibus antecessorum nostrorum et nostris quę in illorum et nostris
capitulis constitutę sunt ad resecanda mala quę specialiter iterum
reemergunt [!] · missis et comitibus nostris firmiter exequenda
proponimus · id est ut quando missi uel comites nostri latronem uel aliquem malefactorem
uel infidelem nostrum forbannierint · hoc nobis in nostro palatio et aliis missis
et comitibus scire faciant · ut si ad nostram curtem uenerit inde faciamus quod
nostrum est · Et si de uno missatico uel comitatu in alium missaticum uel
comitatum fugerit · missus uel comes in cuius missaticum fugerit illum per
fideiussores constringat · ut uelit nolit illuc reueniat et ibi mallum emendet ubi
illud penetrauit · et si fideiussores non habuerit · sub custodia illum habeat
donec ad illum comitatum in cuius comitatu forbannitus fuit illum reuenire faciat · Et si alodem habuerit uel in illo comitatu unde fugit uel in illo comitatu ad
quem fugit · comes ipsum alodem in fiscum recipiat · Et qui talem
forbannitum receperit · secundum quod constitutum est · in capitularibus
aui et patris nostri in libro tertio ·
capitulo XXIII · si francus est · cum duodecim similibus francis311* iuret quod ipsum latronem uel forbannitum esse · non scisset ·
licet pater eius sit aut frater aut propinquus · si hoc iurare non potuerit uel ab
alio conuictus fuerit · quod latronem uel malefactorem aut infidelem nostrum
forbannitum in hospitio suscepisset · sicut ipse forbannitus et ut infidelis
uidetur ·
[BK 278 c. 2]
Ut comites et missi
nostri maximam curam adhibeant quatinus in illorum comitatibus et missaticis
populus iustitiam et pacem habeat312* et de latronibus · exstirpandis313*
maximum certamen habeant · et si talis malefactor aut infidelis noster emerserit ut per se illum conprehendere comes in suo comitatu non possit
accipiat homines tam nostros quam episcoporum uel abbatum et abbatissarum in suo
comitatu com[fol. 103r]manentes et sic illum persequatur donec
comprehendat et qui at talem malefactorem accipiendum uocatus
fuerit et se inde retraxerit ut ad hoc adiutorium non prestet si liber homo fuerit
bannum dominicum componat · et si colonus fuerit LX ictus accipiat
et si talis malefactor in illa persecutione314* occisus fuerit leudem inde non soluat et nullus illi inde faidam portare
presumat quodsi quis facere presumpserit per certos fideiussores ad nostram
presentiam perducatur ·
312*
Über t
eine Rasur, evtl. -ur-Kürzungszeichen?
313*
-rpandis steht evtl. auf Rasur (oder nur
fleckiges Pergament?)
314*
korr. aus [†]
[BK 278 c. 3]
De illis liberis
hominibus qui infames uel clamodici sunt de tesceiis uel latrociniis et
rapacitatibus et assalturis uel de infidelitate315* nostra et cum furto non conprehenduntur
si eis iam uita perdonata est propter aliquod316* malefactum fiat317* de illis sicut in capitulari318* aui et patris nostri uita
perdonata non fuit et reuicti non sunt · et res et mancipia uel mobile
habent fiat de illis sicut in quarto libro capitulorum · capitulo XXVIIII dicitur
cum a mallvm319* comitis uenerint · Si autem ad mallum non uenerint banniantur et per res
et mancipia uel mobile distringantur ut ueniant · Si autem non uenerint fiat de
illis sicut in capitulari continetur · Ut si post secundam comitis admonitionem ad
mallum uenire noluerint · rebus eorum in bannum missis uenire et iustitiam reddere
compellantur · Et si talis est quae aut propter parentes
aut320* propter faidam homines accusare non uoluerint aut ausi non
fuerint et cum malefacto comprehensus non fuerit et negauerit · iuret cum † duodecim talibus francis
quorum testimonium leges publice non reiciunt quod tesceiam uel latrocinium aut
rapinam non fecerit et post hoc iuret ipse tantum quod deinceps tesceiam uel
latrocinium non faciet neque facienti consentiet321* · Et si scierit qui hęc fecerit · illis ministris
per322* quos talis causa emendari debet non celet · Et qui res et mancipia uel
mobile non habent per quę distringi possint ut ad mallum323* ueniant · et ibi [fol. 103v] aut se legaliter ut premisimus
excondicant · aut si se excondicere non potuerint quod male fecerunt legaliter
emendent · post secundam bannitionem si ad mallum non uenerint
comprehendantur secundum prefatum capitulare libri tertii capitulo
LVI · quo dicitur de latronibus qui magnam habent blasphemiam ˙
Quicumque
aliquem ex his comprehenderit · nullum damnum exinde patiatur ·
Comprehensus autem si fideiussores habere potuerit
per fideiussores ad mallum adducatur · si fideiussores habere non potuerit · a
ministris comitis custodiatur · et ad mallum perducatur · Et si aliquis eum
accusauerit · fiat de illo secundum prefatum capitulum libri capitularis · Si
autem nullus eum accusauerit · excondicat se predicto modo · et
iuret quod deinceps tesceiam uel latrocinium non faciet neque facienti consentiet · Et si scierit · qui hoc faciet · non celet ministris regni per quos
talis causa emendari debet · Si uero tales ut prediximus ad mallum adduci non
potuerint · in forbannum mittantur · et de his missi uel comites sicut supra
diximus faciant · et de illis qui tales receperint sicut
prescripsimus fiat · Si autem fiscalinus noster ita infamis in fiscum
nostrum confugerit uel colonus de inmunitate in inmunitatem confugerit · mandet
comes iudici nostro uel aduocato cuiuscumque casae dei ut talem
infamem in mallo suo presentet
et si talem presentauerit · si aliquis eum
comprobare uoluerit faciat · et si nullus eum
comprobare uoluerit · tamen suam infamiam ad dei iudicium purget ·
et per illud dei iudicium aut liberetur aut condemnetur · Si autem iudex
noster uel aduocatus de casa dei commonitus talem blasphemum comiti in
mallo suo non presentauerit · fiat inde secundum capitulare libri
tertii capitulo XXVI · Et si seruus alicuius ita clamosus est · comes dominum
serui commoneat
ut eum in mallo presentet · et presentatum si
aliquis comprobare uoluerit [fol. 104r] faciat · et si nullus eum
comprobare uoluerit · ad dei iudicium predicto modo
se examinet · et per illud dei iudicium aut liberetur aut condemnetur · Si
autem dominus serui eundem seruum suum comiti in mallo presentare
noluerit · fiat inde secundum capitulare libri tertii capitulo XLVI ·
315*
korr. aus infedelitate
316*
korr. aus [†]quod
317*
t korr. (?)
318*
in capitulari korr. aus i[†]lari
319*
korr. aus mallo
320*
u korr. (?)
321*
korr. aus consentiat
322*
p korr. (?)
323*
korr. aus malu
[BK 278 c. 4]
De illis hominibus qui
cum Karlomanno
preteritis annis tanta mala et tanta scelera in regno
nostro fecerunt · sicut tunc et uerbis et scriptis precepimus · ita
comites et missi nostri exequantur in eos in quibus nostra iussio quam consilio
fidelium nostrorum iussimus executa non est id est ut fidelitatem nobis promittant
sicut tunc scariuimus · et scriptam comitibus nostris dedimus · et cui
aliquid abstulerunt aut emendent aut deprecentur · et
poenitentiam faciant sicut tunc constitutum fuit · Et qui seniores sicut tunc
precepimus acceptos non habent · per fideiussores ad nostram presentiam
perducantur · et alodes quos habent · comites in quorum comitatibus sunt
in fiscum recipiant ·
[BK 278 c. 5]
Unusquisque comes in suo
comitatu prouideat - - -324* ut qui fidelitatem nobis
adhuc promissam non habent · fidelitatem nobis promittant sicut in capitulis aui et patris nostri continetur ·
324*
Der
Schreiber ließ an dieser Stelle mitten im Satz eine Lücke von ca. 6 Buchstaben frei,
obwohl hier augenscheinlich kein Text fehlt.
[BK 278 c. 6]
Ut unusquisque comes in
comitatu suo magnam prouidentiam accipiat ut nullus liber homo in nostro regno
immorari uel proprietatem habere permittatur cuiuscumque homo sit nisi fidelitatem
nobis promiserit ·
[BK 278 c. 7]
Et quia audiuimus quod
malefici homines et sortiarię per plura loca in nostro regno insurgunt quorum
maleficiis iam multi homines infirmati et plures mortui sunt · quoniam
sicut sancti dei homines scripserunt regis ministerium est impios de terra perdere
maleficos et ueneficos non sinere uiuere expresse
precepimus ut unusquisque comes in suo comitatu magnum studium adhibeat
[fol. 104v]
[.]t [t]ales perquirantur et
comprehendantur · et si iam inde comprobati masculi uel
comprobatę femin[ę]
s[u]nt · sicut lex et iustitia docet disperdantur · Si uero nominati
uel suspecti ˙ et necdum inde comprobati sunt · uel per testes
ueraces inde [c]omprobari
non possunt · dei iudicio examinentur · et sic per illud dei iudicium aut
liberentur aut condemnentur · et no[n] solum [.]ales istius mali auc[t]ores sed et conscii et
complices
illorum · siue mascul[.]rum siue feminarum
disperdantur · ut una cum eis scientia tan[ti] mali de terra
nostra pereat ·
[BK 278 c. 8]
Quia sic[.]t [et] per scripturas et per auctoritatem
et per rationem manifestum est · duo sunt quib[us] p[..]ncipal[i]ter mundus hic regitur · regia
potestas et pontificalis auctori[......]n libro
capitulorum aui et patris nostri coniuncte
ponitur · ut res et mancipia ecclesiarum eo modo continean[.] sicut res ad fiscum dominicum pertinentes · contineri solent · iuste et rationabiliter de rebus et mancipiis quę in
regia et in ecclesiastica uestitura fuerunt · uniformiter et uno modo tenendum est · Ut sicut
quęcumque res et mancipia in regia ues[...]ura
au[.] et patris
nostri et nostra fuerunt et nunc ab aliis detinentur · demonst[......]ua[.]iter de regia uesti[.]ura aui
et patris nostri et nostra exi[e]runt ·
quia plures [.]nde [per]
[.]endaci[um] qu[edam]
optinuerunt et quidam plura per fraudem obtin[........] de
rebus quę [...]cclesiarum uestitura fuerunt unde
questio fuerit [........]et[.] qua
[..]c[to]ritate in proprietatem
eas quique obtineant · et quoniam quidem non con[.......]nt quod
res et mancipia quę tenent in uestitura nostra uel antecessorum
nostror[um] siue [ę]cclesiarum dei non fuissent · sed patres illorum morientes eis in her[e]ditatem
dimiserunt · Ideo non uolunt inde ullam auctoritatem ostend[...] sed suam hereditatem probare · contra illos dicitur quia potest
fieri ut aliquis de fisco regio uel de rebus ecclesię aliquid proprindat aut per
fraudem obtin[eat] · et mortuo illo · filius · eius [fol. 105r]