[fol. 215rb]
[4]
INCIPIUNT
CAPITULA
LEGVM DOMNI CAROLI PRESTAN
TISSIMI
IMPERATORIS ·
I
De homicidiis clericorum ˙
II
De emunitatibus rini [!] ˙
III
De malefactoribus qui infra emunitatem
confugerint · et eos reddere nolentibus et reliqua eorum controuersia ˙
IIII
De confugio ecclesiarum ut etiam in atrio
saluentur ˙
V
De eo qui alium contra legem in iudicio
adiurare temptauerit ˙
VI
De eo qui timens ne in seruitium cadat
aliquem de suis occiderit ˙
VII
De rebus quę eclesiis offeruntur ˙
VIII
De carta ingenuitatis ˙
VIIII
De liberis qui se loco uuadie commiserint ˙
X
De compositione ad partem regis ˙
XI
De causis iam diiudicatis non repetendis ˙
XII
De obtimis testibus eligendis ˙
ITEM TITVLI CAPITVLARIS SECVNDI ·
I
De causis ecclesiarum et ubi plures sunt
ecclesię ˙
II
De excommunicatione
presbiterorum ˙
III
De electione scauinorum uel notariorum ˙
IIII
De his qui legem seruare contemnunt ˙
V
De heribanno ˙
VI
De fugitiuis ˙
VII
De baugis et bruniis ˙
VIII
De mensuris ˙
VIIII
De inuestitura pipini regis ˙
X
De colonis ˙
XI
De his qui alium sine causa ad i
udicium
trahunt ˙
XII
De eo qui in monasterio comam deponit ˙
XIII
De reuuadiationibus ˙
XIIII
De episcopis et abbatibus et comitibus ˙
XV
De hebriis ut nullam causam eodem die
habeant ˙
XVI
De bibitionibus ˙
XVII
De missis discurrentibus ˙
XVIII
De canibus ˙
XVIIII
De interrogatione populi quando capitula
facienda sunt ˙ [fol. 215va]
XX
De eo ut nullus ad placitum sine causa
banniatur ˙
XXI
De falsis testibus ˙
XXII
De iuramento per uitam regis ˙
XXIII
De missis
XXIIII ·
De missis quantum in uno loco morentur ˙
XXV
De prudentia eorum ˙
XXVI
De monetariis ˙
XXVII
De xasonibus [!] ˙
XXVIII
De signatis in facie
XXVIIII
De placito ad missam sancti
iohannis ˙
ITEM TITVLI CAPITVLARIS TERTII ˙
I
De suffraganeis episcopis
II
De ordinatione eorum
III
De regularibus monasteriis ˙
IIII
De potestate episcoporum ˙
V
De incestuosis ut episcopi eos emendent ˙
VI
De ordinatione alterius clerici ˙
VII
De decimis
VIII
De confugio reorum ad ecclesiam ˙
VIIII
De latronibus si infra emunitatem fuerint ˙
X
De ipsis latronibus si dominici uassi eos
habuerint ˙
XI
De periuriis in minoribus uel
maioribus
causis factis ˙
XII
De uindicta et iudicio in latronibus facta ˙
XIII
De pipini
institutione obseruanda ˙
XIIII
De nonis et decimis · et de
precariis
XV
De truste ˙
XVI
De cartolariis
XVII
De sacramentis per geldonia ˙
XVIII
De aliis eiusdem modi sacramentis
XVIIII
De iterantibus
XX ·
De herba defensionis tempore
XXI
De theloneis
XXII
De uenditioni
bus mancipiorum ˙
XXIII
De bruniis
XXIIII
De comitibus iustitias facere nolentibus ˙
XXXV [!]
De eis qui pro faida
precium recipere nolunt ˙
XXXVI
De eis qui hoc soluere nolunt ˙
XXVII
De latronibus ut in tertia culpa moriantur ˙
XXVIII
Epistola domni karoli de ecclesiasticis ordinibvs · [fol. 216vb] et in laicali ordine
consistentibus prudentissime exara multis et magnis suffulta testimoniis ˙
XXVIIII
Item eiusdem ammonitio ·
XXX
Item de iudicibus ut diligenter legem
discant cum multis subiectis testimoniis capitulis ac sententiis ˙
D ITEM TITVLI CAPITVLARIS ·
IIII
ti ·
I
De monachis
II
De anachoritis
III
De non parui pendendo curam animarum ˙
III
De oboedientia
abbatum
V
Decanis de decanis [!]
VI
De celerariis
VII
De corporibus sanctorum
VIIII
De hospitibus
X
De uestimentis
XI
De nouiter uenientibus ad monasterium
XII
De filiis nobilium
XIII
De ordinando abbate
XIIII
De directis in uiam
XV
De pręmiis ut nullatenus
abbatum pro monacho faciendo tollat
XVI
De disciplina monachorum ˙
ITEM TITVLI
CAPITVLARIS QVINTI ·
I
De placitis comitum ˙
II
De sacramento fidelitatis causa ˙
III
De monasteriis feminarum ubi sine regula
degunt ˙
IIII
De sortibus et diuinationibus ˙
V
De iniustis rationibus ·
VI
De disciplina pro premia nullatenus
obmittenda ·
VII
De baptismo mori romani ·
VIII
De calciamentis eiusdem moris ·
VIIII
De diebus festis ut omnes ad ęcclesiam
conueniant ·
X
De hebrietate et ut nullus alium obprimat
adhibendum ·
XI
De proclamationibus super episcopos uel
abbates ˙
XII
De iniustis theloneis ˙
XIII
De manu leprosi ·
XIIII
De monachis et aliis ordinibus ut ad
secularem nullatenus transeant ·
XV
Depiscopis et abbatibus nec canes nec falcones seu iocolato
res habeant ·
[fol. 216ra]
XVII
De
altarium teguri
is ˙
XVIII
De clocchis ut non baptizentur
XVIIII ·
De beneficiis dominicis ˙
XX ·
De leprosis ˙
XXI ·
De missis dominicis ut bonum exemplum
aliis prebeant ˙
XXII
Epistola domni karoli ad omnes generaliter ut sacerdotibus
obedientes sint · et de eorum aliis rationibus diligenter promulgata ˙
ITEM TITULI CAPITULARI · VI ·
I ·
De xenedochiis
II
De gubernatione eorum
III
De ecclesiis baptismalibus
IIII
De aduocatis
V
De diuersis generationum hominibus in italia conmanentibus
VI
De statu ingenuitatis ˙
VII
De compositionibus
VIII
De monasteriis et xenedochiis comitum ˙
VIIII
De rebus per diuersos comites ˙
X
De rebus in elemosina datis ˙
XI
De filia cuius pater per manum arrogatoris
seruos suos iussit fieri liberos ˙
XII ·
De
prefatis seruis iterum ˙
XIII ·
De femina ut per licentiam uiri sui
uendere possit
XIIII
De mancipiis palatii et ecclesiarum
XV
De comitibus ut liberos homines ad seruile
opus non opprimant
XVI
De rebus hildegarde
regine ˙
XVII
De preceptis
placentinorum
XVIII
De fugitiuis a romaniae
partibus
XVIIII
De epistola
adprehendenda ut uiae et portę sicut mos
erat custodiantur ˙
INCIPIUNT CAPITULA LEGI
SALICAE QUOS CONSTITUIT
DOMNUS KAROLUS IMPERATOR
DE
HOMICIDIIS CLERICORUM ˙
· I ·
Qui
subdiaconum occiderit · CCC
C ·
solidos conponat ˙
Qui diaconu
m
DC · Qui presbiterum ·
DCCCC · solidos conponat ·
Qui episcopum occiderit · monachus fiat ·
II ·
Si
quis
in
immunitate
damnum aliquid fecerit ·
DCCCC solidos conponat ·
III ·
Si
autem homo furtum aut homicidium uel quodlibet crimen
foris committens infra
inmunitatem fugerit · mandet co
mes uel episcopo uel abbati uel
uicedomino uel quicumque locum episcopi
uel abbatis tenuerit ut
reddat ei re
um
· si ille contradix
erit · et eum reddere
noluerit in prima contradicti
one · XV solidis
culpabilis
iudicetur · Si ad secundam inquisitionem
reddere noluerit in
prii [!]
XXX solidis
culpabilis
iudicetur ˙ Si nec
ad tertiam inquisitione consentire noluerit · quicquid
reus damni fecerat totum illum · qui eum infra inmunita
tem
retinet
nec reddere uult soluere cogatur ˙ Et
ipse comes ueniens licentiam
habeat ipsum hominem
infra in
munitatem
querendi ubicumque eum inueni
re potuerit · si autem statim in prima inquisitione co
miti responsum fecerit quod reus infra inmunitatem
quidem fuisset sed fuga
lapsus sit iuret quod ipse eum
ad iustitiam cuiuslibet disfaciendam fugire non
fecisset ·
Et sit ei in hoc satisfactum ˙ Si autem intranti in ipsam
in
immunitatem comiti collectam manu quislibet re
sistere
presumpserit · DC · solidis
culpabilis
iudicetur ˙
IIII
Si quis ad ecclesiam confugium fecerit ·
in atrio ipsius ecclesię pacem habeat nec sit ei necessitas ecclesiam ingredi · et nullus eum per uim inde abstrahere presumat · sed liceat ei confiteri
quod fecit et inde per manus bonorum hominum ad discussionem in publico
perducatur ˙
V ·
Si quis hominem in iudicio iniuste contra
alium alter
cantem adiuuare per malum ingenium
praesumpserit ·
atque inde coram iudicibus uel
comite increpatus fuerit
et negare non potuerit · XV · solidis
culpabilis
iudicetur ˙
VI
Si quis de libertate fuerit interpellatus · et timens ne
in seruitium cadat · aliquam de propinquis suis per quem se
[fol. 216vb] in seruitium casurum timens occiderit ·
id est · patrem
matrem patruelem auunculum uel quamlibet huiusmodi
propinquitatis persona · ipse qui hoc perpetrauerat moriatur ·
agnitio eius et consanguinita
s in seruitium cadat ˙
Et si negauer
it
se illum occi
sisse
ad nouem uomeres
ignitos iuditio dei examinandi accedat ˙
VII ·
Qui
res suas pro anima sua ad ecclesiam dei tradere uoluerit · domi traditionem
faciat coram testibus legitimis · et que actenus in hostę factę sunt traditiones de quibus nulla est questio stabiles permaneant ˙
VIII
Si
uero aliquis alii res suas suas [!] tradiderit · et in hoste profectus fuerit · et ille cui res tradita sunt interim
mortuus fuerit · qui res tradidit cum reuersus fuerit adhibitis testibus coram
quibus traditio facta est · res suas recipiat ˙ Si autem et ipse mortuus
fuerit · heredes eius legitimi res traditas recipiant ˙
VIIII ·
Si quis per cartam inge
nuitatis
a domino suo legitimę
libertatem est consecutus liber permaneat ˙ Si uero
aliquis
eum iniuste inseruire temptauerit et ille cartam
ingenuitatis
sue ostenderit et aduersarium s
e inser
uire uelle conprobauerit ille qui hoc temptauit
multa quę in carta discripta est soluere cogatur ˙
Si uero carta non paruerit
sed iam ab illo qui eum
inseruire uoluerit disfacta est · uuedregildum ei
conponat · duas partes illi cui inseruire uoluerit ter
tiam rei · et
ille iterum per preceptum
regis libertatem
suam conquirat ˙
X
Liber qui
se locum uuadii in alterius potestatem
commiserit ibique constitutus damnum aliquid cuilibet fecerit · qui cum in
locum uuadii suscepit aut damnum soluat aut hominem in mallo productum dimittat · perdens simul debitum quod eum propter in
uuadio suscepit · et quę damnum fecit dimissus iuxta qualitatem regi cogatur
emendare ˙ Si uero liberam feminam habuerit · usque dum in pignus exteterit et filios habuerint liberi permaneant ˙
XI
Omnia debita que ad partem regis soluere
debent ·
solidis ·
[fol. 217ra] XII · denariorum soluant excepto frede que in lege salica
conscripta est · Illa eadem solido quo cetere conpositio
nes solui
debent conponatur ˙
XII
Si quis causam iudicatam repetere in mallo
praesumpserit
ibique testibus conuictus fuerit · aut XV · solidos
conponat ·
aut XV · ictos ab scabinis qui causam prius iudica
uerint accipia
t
˙
XIII ·
Optimi quis est in pago uel ciuitate in
testimonium adsumatur · et cuius contra quem testimoniari debent · nullum
crimen possit indicare ˙
Item de capitulis ˙
De causis ammonendis
uel ecclesias emendandis · et
u
bi in unum locum plures sunt quam necesse sit ut des
truatur
quę necessaria non sunt · et alię construantur ˙
II ·
Vt presbiteri non
ordinentur priusquam examinentur · et
et [!] ut excommunicationes · passi et sine · causa non fiant ˙
III ·
Vt missi nostri scabinos aduocatos
notarios per singula
loca eligant · et eorum nomina quando reuersi fu
erint secum scripta
deferant ˙
IIII ·
De his qui legem seruare contempserint ·
ut per fideiussores in praesentia
regis educantur ˙
V ·
Vt illi qui heribannum soluere debent
coniectum faciant ad haribannitorem ·
VI ·
De fugitiuis ac pereginis [!]
ut distringantur ut scire possimus qui sint audire aut unde uenerint ˙
VII ·
Vt bauga et brunias non dentur
negotiatoribvs ˙
VIII
De mensuris ut secundum iussionem nostram
ęqualis fiant ˙
VIIII
Vt non mittantur super uestituram domni
pipini regis ˙
X ·
Vt nec colon
i nec
fiscalini possint alicubi traditio
nes facere ˙
XI ·
Vt nullus praesumat hominem
in iuditium mittere sine causa · nisi iudicatum fiat ˙
XII ·
Vt liber homo qui in monasterio regulari
comam
deposuerit · et res suas ibidem dilegauerit promissio
ne
facta
secundum regulam firmiter teneat ˙
XIII ·
Vt omnia quae uuadiari debent iuxta quod
in lege continet pleniter secundum ipsam legem reuuadiata fiant · et in
postmodum uel dominus rex uel ille cuius causa est iuxta quod ei placuerit
misericordiam faciat ˙
XIIII ·
De episcopis abbatibus comitibus qui ad
placitum nostrum non uenerunt ˙ [fol. 217rb]
XV ·
Vt nullus ebrius suam causam in mallo
possit conquirere nec testimonium dicere nec placitum
comes habeant · nisi ieiunus ˙
XVI ·
Vt nemini liceat alium cogere adhibendum ˙
XVII
De missis nostris discurrentibus uel
ceteris hominibus propter utilitatem nostram iter agentibus ut nullus mansionem contradicere praesumat ˙
XVIII ·
De canibus qui in dextro armo tonsi sunt
ut homo qui eum habuerit cum ipso cane in praesentiam regis
ueniat ˙
XVIIII
Vt populus interrogetur de capitula quę in lege nouiter addita sunt · et postquam omnes consenserint subscriptiones et manufirmationes suas in ipsis
capitulis faciant ˙
XX ·
Vt nullum ad placitum banniatur nisi qui
causam suam querit · aut alteri querere debet · exceptis scabinos · VII · qui ad omnia placita preesse debent ˙
XXI ·
De falsis testibus ut non recipiantur ˙
XXII ·
Vt nullus praesumat per
uitam regis et filiorum eius iurare ˙
XXIII ·
Vt missi nostri qui iam breues
detulerunt de adnuntiati
one uolumus ut adhuc adducant de opere ˙
XXIIII ·
Quantam moram faciunt in unoquoque loco ·
et quot homines secum habeant ˙
XXV ·
De prudentia et constantia missorum
nostrorum ˙
XXVI ·
De falsis monetariis requirendum est ˙
XXVII ·
De illis
sxa [!]
saxonibus qui uxores non
habent ˙
XXVIII
De signatis qui mentiendo uadunt ˙
XXVIIII ·
Si alię res fortuitu non
preoccupauerint · VIII ·
kalendas
iulias id est · missa sancti iohannis baptistae
ad moguntur siue
caballionem generalem placitur nostrum uolumus habere ˙
ANNO FELICITER · XI · REGNI DOMNI
NOSTRI CAROLI
GLORIOSISIMI REGIS
IN
MENSE MARTIO FACTO CAPITULARE
QUALITER CONGREGANS IN UNUM
SINO
DALE CONSILIUM EPISCOPIS ABBATIBUS UIRISQUE
INLUSTRIBUS
COMITIBUS UNA CUM PIISSIMO DOMNO NOSTRO SECUNDUM DEI
UOLUNTATEM · DE CAUSIS OPORTUNIS CON
SENSERUNT ˙ DECRETUM ·
[fol. 217va]
I ·
Vt
suffraganei episcopi secundum
canones subiec
ti sint et ea quae erga ministerium illorum
emendanda cognoscunt libenti animo
emendent eosque corrigant ˙
II ·
Vbi
praesentes episcopi ordinati non sunt · sine
tarditate ordinentur ˙
III ·
De monasteriis qui regulares fuerunt · ut secundum regulam uiuant necnon et monasteria
puellarum ordinem sanctum custodiant et unaquęque abbatissa in suo monasterio
sine intermissione resedeant ˙
IIII
Vt episcopi de presbiteris
et clericis infra illorum parrochia potestatem habeant secundum canones ˙
V ·
Ut episcopi de incestuosis hominibus
emendandi licentiam habeant · seu et de uiduis infra sua parrochia
potestatem habeant corrigendum ˙
VI ·
Vt nulli liceat alterius clericum recipere
aut ordinare in aliquo gradu ˙
VII ·
Ut unusquisque suam decimam donet
atque per iussionem episcopi dispensentur ˙
VIII
Ut homicidas aut ceteros reos qui legibus
mori debent · si ad ecclesiam confugerint non excusetur · neque eis
ibidem uictus detur ˙
VIIII
Ut latrones de infra inmunitatem illi
iudices ad comiti placita presententur · et
qui hoc non fecerit beneficium suum et honorem perdat · et qui beneficium
non habuerit · bannum soluat ˙
XI ·
De eo
qui periurium fecerit · nulla redemptio nisi manum perdat · Quod si
accusator contendere uoluerit de ipso periurio stent ad crucem · et si iurator
uicerit legem suam accusator emendet ˙
XII ·
Haec uero de minoribus causis
obseruandu [!] est ˙
XIII ·
De maioribus uero rebus aut de statu
ingenuitatis secundum legem custodiant ˙
XIIII ·
De uindicta et iudicio in latronibus facto episcoporum
absque peccato commitis esse dicunt · ita tamen absque
inuidia aut occasione
mala et nihil aliud ibi inter
ponatur nisi uera iusticia ad
perficiendum · et si per ho
dium aut malum ingenium nisi per
iustitiam faciendum ho
minem disfecerit
honorem suum perdat · et legibus contra
quem iniustae
fecit secundum poenam quam intulit emendetur ˙
XV ·
Ut quę bonę memoriae genitor noster in sua
placita [fol. 217vb] constituit · et sic nos conseruare uolumus ˙
XVI
De rebus uero ecclesiarum unde nunc
cessione exeunt
decima et nona sint soluta · et unde antea non exi
erunt similiter nona et decima detur · atque de casatis
quinquaginta solido · I · et de casatis triginta medio
solido · et de XXti ·
tremesse et precariis ubi modo sunt
renouentur · et ubi non
sunt scribantur et sit dis
trictio inter precariis de
uerbo nostro factas et inter eas
quae spon
tanea uoluntate de ipsis rebus ecclesia
rum faciant ˙
XVII ·
De truste facienda nemo
praesumatur ˙
XVIII ·
De cerariis et tabulariis
atque cartolariis sicut de longinquo tempore fuit obseruentur ˙
XVIIII ·
De sacramentis per geldonia inuicem
coniurantibus ut nemo facere praesumat ˙
Alio
uero modo de illorum elimosinis aut de incendio aut de naufragio
quamuis conuenentia faciunt · nemo in hoc iurare
praesumat ˙
De
iterantibus qui ad palatium aut alicubi pergunt · ut eos qui cum collecta nemo
sit ausus apsallire
XX ·
Ut
nemo alterius herbam defensionis tempore tollere praesumat · nisi in hostem
pergendum aut missus noster sit qualiter facere
praesumit emendat ˙
XXI ·
De tholoneis qui iam antea furmanti
fuerint nemo tollat nisi ibi ubi antiquo tempore praesumat
XXII ·
De mancipia quae uenduntur et in
praesentia episcopi uel comitis iussit · aut in
praesentia archidiaconi et centenarii · siue uicedomini ·
aut iudicis comiti · aut ante bene nota testimonia · et foras marcha
nemo mancipium uendat qui hoc fecerit tantas uices bannum soluat · quanta
mancipia uendit · et si non habet precium in uuadio
per seruo semetipsum comiti donet usque dum ipsos bannos soluat ˙
De brunias ut nullus foras nostro regno
uendere praesumat ˙
XXIIII
Si comes in suo ministerio iustitias non
fecerit
misso nostro de suo causa somniare faciat · usque
dum iustitias
ibidem factas fuerint · et si uassus
noster iustitias non fecerit · tunc et
commis et missus
ad ipsius casam sedeant · et de suo uiuant
quousque
[fol. 218ra] iustitiam faciant ˙
XXV ·
Si
quis per fandam [!] precium recipere non uult · tunc ad
nos sit transmissus · et nos eum dirigamus ubi damnum nemini facere possit
XXVI
Simili
modo et qui per faita precium soluere noluerit · nec iustitiam
exinde facere in tali loco eum mittere uolumus · ut per eum maior damnus non
crescat ˙
XXVII ·
De
latronibus ita praecipimus obseruandum · ut per primam
uicem non moriantur · sed oculum perdant ˙
De secunda uero culpa · nasus ipsius
latronis abscidatur ˙
De tertia uero culpa si non emendauerit moriatur ˙
XXVIII
[BK 22 Prolog BK 22 c. 1 BK 22 c. 2 BK 22 c. 3 BK 22 c. 4 BK 22 c. 5 BK 22 c. 6 BK 22 c. 7 BK 22 c. 8 BK 22 c. 9 BK 22 c. 10 BK 22 c. 11 BK 22 c. 12 BK 22 c. 13 BK 22 c. 14 BK 22 c. 15 BK 22 c. 16 BK 22 c. 17 BK 22 c. 18 BK 22 c. 19 BK 22 c. 20 BK 22 c. 21 BK 22 c. 22 BK 22 c. 23 BK 22 c. 24 BK 22 c. 25 BK 22 c. 26 BK 22 c. 27 BK 22 c. 28 BK 22 c. 29 BK 22 c. 30 BK 22 c. 31 BK 22 c. 32 BK 22 c. 33 BK 22 c. 34 BK 22 c. 35 BK 22 c. 36 BK 22 c. 37 BK 22 c. 38 BK 22 c. 39 BK 22 c. 40 BK 22 c. 41 BK 22 c. 42 BK 22 c. 43 BK 22 c. 44 BK 22 c. 45 BK 22 c. 46 BK 22 c. 47 BK 22 c. 48 BK 22 c. 49 BK 22 c. 50 BK 22 c. 51 BK 22 c. 52 BK 22 c. 53 BK 22 c. 54 BK 22 c. 55 BK 22 c. 56 BK 22 c. 57 BK 22 c. 58 BK 22 c. 60]
Regnante domino nostro iesu christo
in perpetuum ˙ Ego karolus gratia dei
eiusque
misericordia donante rex et rector regnis fran
corum et deuotus sanctę ecclesię
defensor humilisque ad
iutor · omnibus ecclesiasticę pietatis
ordinibus seu
secularis potentiae dignitatibus in christo domino deo
ęterno perpetuo pacis et beatitudinis salutem ˙
consideramus pacifice copiae
mentis intuitu ·
una cum sacerdotibus et consiliariis nostris habun
dantemque in nostrum populum christi regis clementiam · et quam
necessarium est · non solum toto corde et ore ac pietate
agere
gratias deo incensanter sed etiam continua bo
norum operum exercitatione eius insistere lau
dibus ˙ Quatenus qui
nostro regno tant
os
contulit
honores sua protectione nostrumque regnum in eternum
conseruare dignetur quapropter
· placuit nobis uestram
rogare sollertiam · O · pastores ecclesiarum christi
et doctores gregis
clarissima mundi luminaria
ut uigili cura et sedula ammonitione populum dei
ad pascuam uitae aeternę ducere studeatis ˙ Et er
rantes
oues bonorum exemplorum seu adhorta
tion
vm
humeris intra ecclesiasticę firmitatis
muros reportare
satagemeni
˙ Ne
plus insidians
aliquem canonicas sanctiones transgredientem
uel paternas
traditiones uniuersa
lium concili
orum exce
dentem quod absit inruens deuoret · Ideo magnę
[fol. 218rb] deuotionis studio ammonendi et adhortandi sunt ·
immo et
conpelendi ut firm
a fide et infatigabili per
seuerantia intra paternas
sanctiones se
contineant
in quo opere et studio sciat certissimę sanctitatis uestra
e ·
uestram uobis quo operare diligentiam ˙ Quapropter ut
praedixi
mus missos quapropter et nostros ad
uos direximus missos ·
qui ex nostri nominis auctoritate una uobiscum corri
gerent · quae corrigenda essent ˙ Sed et alia capitu
la ex canonicis institutionibus quae magis nobis neces
saria
uidebantur subiunximus ˙ Ne aliquis quaeso huius
pietatis ammonitionem esse
praesumptiosam iudicet · qua nos
errata corrigere superflua
abscidere recta cohortare
studeamus sed magis beniuolo caritatis animo
susci
piat ˙ Nam legimus in regnorum libris quomodo sanctus iosi
as regnum sibi a deo
a deo [!] datum
circumeundo corrigendo ·
ad cultum ueri dei studuit reuocare ˙ Non ut me eius
sanctitati
equiperabilem faciam ·
sed quod nobis est
ubique
sanctorum semper exempla sequenda · et quod sancta quę poterimus
ad
studium bonę uitae in laudem et gloriam domini nostri iesu christi ˙
congregare necesse est ˙ Quapropter ut praediximus aliqua
capitula notare iussimus · ut simul haec eadem uos amo
re studeatis ·
ut et ista et illa equali intentione
praedice
tis · nec aliquid qu
od
uestrae sanctitati
populo dei utile uide
at
amittere · ut pio studio nos ammoneatis · quatenus
ut et uestra sollertia et
subiectorum oboedientia · ęterna
felicitate ab omnipotente deo
remunere
tur
˙
Sunt enim aliqui culpis exigentibus ab
episcopo excom
municantur · et ab aliis ecclesiasticis uel laicis
praesumptiosę
in communione accipiuntur ·
quod omnino sanctum nicenum
concilium · simul et calcidonensem · necnon et antiocenum
atque sardicense fieri prohibent ˙
Item habet in eo
dem
concilio ut eorum qui ad ordinandum uenandum
ueniunt · fides et uita prius ab
episcopo diligenter dis
cutiantur · et sic ordinentur ˙
Item in eodem concilio
necnon et antioceno simul et calcidonense · ut
fugitiui
clerici et peregrini a nullo recipiantur nec ordi
nentur sine commendaticiis litteris et sui episcopi uel abba
tis
licentiam ˙
Item in eodem sinodo interdictum est
presbiteris
et diaconibus uel omnibus
qui in clero sunt mulierem
[fol. 218va] habere in
domum suam propter suspicionem nisi matrem
aut sororem uel eas
tantum personas quę suspitiones effu
giunt ˙
Item in eodem concilio seu in decretis
papę
leonis · necnon in canonibus que dicuntur apostolorum ·
sicut et in lege ipse dominus praecepit · omnino omnibus inter
dictum est · ad usuram aliquid dare ˙
Auditum est
aliquos
presbiteros missam celebrare et non communi
care ·
quod omnino in canonibus apostolorum interdictum esse
legitur · uel quomodo
dicere recte potest si non com
municauerit · sumpsimus domine
sacramenta ˙
Haec uero per singula
capitula instituta niceni concilii
legere potestis · seu
in aliis sanctorum patrum sinodalibus
edictis ˙
In antioceno
concilio quod his qui dam
nati sunt a sinodo uel a suo
episcopo
· et postea ministrare
praesumunt · praecipitur ut nullus audeat ei
communica
re ˙ Si quis ei communicat simili
sententia subiaceat
sicut et damnatus ˙
Item in eodem concilio ut ad me
tropolitan
vm episcopum suffraganei episcopi respiciant · et
nihil noui audeant
facere in suis parrochiis sine
conscientia et consilio sui metropolitani · nec
me
tropolitanus sine eorum consilio ˙
Item in eodem
concilio simul et acironense · ut corepiscopi cognoscant
modum suum
nihilque faciunt absque licentia episcopi in
cuius parrochia habitant ˙
Item in eodem concilio
ut episcopus
uel quilibet ex clero sine consilio uel litteris
episcoporum uel metropolitani
non audeant ad regalem
dignitatem pro suis causis clamare · sed in
commune
episcoporum concilio causa eius examinentur ˙
Item in eodem consilio simul et in
sardicense necnon et
in decretis innocentum papę · ut nullus episcopus in alte
rius
parrochia ordinationes aliquas audeat effi
cere negotia peragere quae
ad eum non pertinent ˙
Item in eodem concilio ut episcopus
ecclesiae curam habeat ad quam
ordinatus est · ˙
Item in eodem concilio necnon et in
calsidonense ut prouinciales episcopi cum suo metropolita
no bis in anno propter causas ecclesię concilia celebra
rent ˙
Item in concilio laudicense necnon in affri
cano
praecipitur ut monachi et clerici tabernas non
ingrediantur
edendi uel bibendi causa ˙
Item [fol. 218vb] in eodem concilio ·
ut a uespera usque ad uesperam
die dominica seruetur ˙
Item in eodem concilio
ut ignota
angelorum nomina nec fingantur nec
nominentur nisi illos quos habet in
auctoritate ·
michahel · gabrihel · rafahel ˙
Item in eodem
concilio quod non
oporteat mulieres ad altare in
gredi ˙
Item in eodem concilio quod non oporteat
ut coclearii malifici incantatores uel incantatrices
fieri non sinantur ˙
Item in eodem concilio nec
non in sardicense quod non oporteat in uillulis
uel in
agris episcopos constitui ˙
Item in eodem concilio
ut cannonici
libri tantum legantur in ecclesia ˙
Item concilio
caldincalcidonense [!] ut non oporteat
episcopos aut
quemlibet ex clero per pecunias ordinare
quia utrique deponendi sunt · et qui
ordinat et qui
ordinatur · necnon et qui mediator est ·
inter eos ˙
Item de eadem re in canonibus apostolorum
legitur
qu
am heresem · iam ipse princeps apostolorum
in
symonem magum terribiliter damnauit ·
Item in eodem concilio infra duo capitula · necnon
et in decretis leonis papę ut nec monachus nec
clericus in secularia negotia transeat ˙
Et ut
seruus alterius nullus sollicitet ad clericalem
uel
monachicum ordinem sine uoluntate et licentia
domini sui promouere ˙
Item in eodem concilio in
fra duo capitula necnon et in sardicense · ut nec
episcopi · nec clerici transmigrentur de ciuitate in ciui
tatem ˙
Item in eodem synedo ut nullus absolutus
ordinetur sine pronuntiatione et stabilitate loci
ad quem ordinatur ˙
Item in eodem concilio · ut cle
rici et monachi in suo proposito et uoto quod deo
promiserunt
permaneant ˙
Item in decretis papę de eadem re
ut
monachus si ad clericatum proueatur propositum
monachis
idem professionis non amittat ˙
Item in eodem
concilio ut clerici
inter se negotium aliquod habuerint
a suo episcopo diiudicentur · non a
secularibus ˙
Item in eodem concilio ut nec
clerici nec monachi con
spirationes uel insidias contra pastorem suum
non faciant ˙
Item in eodem concilio ut laici episcopos
aut clericos non
[fol. 219ra] accusent · nisi prius eorum discutiatur
estimationis
opinio ˙
Item in eodem
concilio ut loca quae se
mel deo dedicata sunt ut monasteria sint et
mane
ant in perpetuo monasteria nec possunt ultra fieri
secularia habitacula ˙
In concilio cartaginen
se primo omnium ut fides sanctę trinitatis et incarnatio
nis christi passionis resurrectionis in caelo diligen
ter omnibus praedicetur ˙
Item in eodem de prohibenda
auaritia
ut nullus alienas fines usurpet uel termi
nos patrum transcedat ˙
Item in eodem
con [!]
de his qui in pericul
os
constituti sunt · et conuertunt
se ad deum et canonicę
inquirant reconciliationem
et canonice reconcilientur ˙
Item in eodem ut illi
qui non sunt
bonę conuersationis et eorum uita
est accusabilis non audeant episcopos uel
maiores natu
accusare ˙
Item in eodem ut qui
excommunicato
praesumptiose communicauerit excommunicetur
et ipse ˙
Item in eodem concilio infra duo capitu
la · ut nullus presbiter contra suum episcopum audeat
super
bire ˙
Item in eodem ut clerici et ecclesiastici
ordinis si culpam incurrerint ut apud ecclesias
ticos
iudicentur · non apud seculares ˙
Item in eo
dem ut qui
commodauerit pecuniam accipiat · si
peciem [!]
aliquam · eandem speciem · quantum dederit acci
piat ˙
In concilio affricano · ut uirgines deo sa
crate a grauioribus personis
diligenti custodia
seruetur ˙
Item in eodem ut non liceat episcopo
prin
cipalem cathedram suae parrochie neglegere et ali
quam ecclesiam in sua dioce
sę
frequentare ˙
Item in eodem · ut
fals
o nomina martyrum et incerte
sanctorum
memoriae non uenerentur ˙
Item in eodem ·
ut nec uxor a uiro
dimisso alium accipiat uirum
uiuente uiro suo · nec uir aliam accipiat
uiuentem
uxore priore ˙
Item in eodem ut probati a metro
politano iudices non spernantur ˙
Item in eodem
infra duo capitula ut
false personę non habeant
potestatem accusandi · et si in primo crimine ˙
uic
ti sunt falsum dicere in secundo non habeant po
testatem dicendi ˙
Item in eodem et uirgines non ue
[fol. 219rb]lentur ante · XXV · annos
nisi · rationabili
necessitate cogantur ˙
n
concilio gangariense ut nulli liceat oblata quae ad
pauperes pertinent rapere
uel fraudare ˙
Item in eodem
ut ecclesiastica
ieiunia sine necessitate rationabili
non soluantur ˙
In concilio ancironense inuentum
est · ut eos qui cum quadrupedibus uel masculis
contra
naturam peccant dura et districta peniteant · qua
propter presbiteris quibus iudicium poenitentię iniunctum
est
conentur omnimodis hoc malum a consuetudine
prohibere uel abscidere
In concilio neocesariense
ut nullatenus presbiter ordinetur ante XXX · aetatis suae
annum · qu
ia
dominus iesus non praedicauit
an
te ·
XXXmvm annum ˙
In decretalibus syricii papę ut alterivs
sponsam nemo accipiat ˙
Item in eiusdem ut monachi
et
uirgines suum propositum omnimodis obseruent ˙
In decretalibus innocentii papę ut pax detur
hominibus
confectis christi sacramentis ˙
Item eius
dem ut nomina non
recitentur ante praecem in sacer
dotalem ˙
Item eiusdem ut nulli sacerdotum liceat
ignorare sanctorum canonum institutum ˙
In decretis
leonis papę sicut et in sardicense
consilio ut episcopi
alterius clericum ad se non sollicitent nec ordinent ·
Item eiusdem ut nullus episcopus seruum
alterius ad clerica
tus officium sine domini sui uoluntate promouere
praesumat · et hoc gangarense concilium prohibet ˙
In decretis papę leonis · ut si quis sacerdotum con
tra constituta
decretalia praesumptiosę agit et cor
rigi nolens ab
officio suo submoueatur ˙
Haec enim dilectissimi pio studio et magnę
dilectionis intentione uestra unanimitatis amore
studuimus quę magis
necessaria uidebantur ·
ut sanctorum patrum cannonicis institutis inherentes
premia cum illis eternę felicitatis accipere
mere
amini ˙
Scit
namque prudentia uestra quam ter
ribili anathematis censura feriuntur
qui praesump
tiosę contra statuta uniuersalium
conciliorum
uenire audent ˙ Quapropter et uos diligentius am
monemus ut omni intentione illud horribile exe
crationis iudicium
uobis cauere studeatis · sed magis
[fol. 219va] canonica instituta sequentes et
pacifica unitatem ni
tentes ad ęternam pacis gaudia peruenire
mereamini ˙
XXIX ·
[BK 22 c. 61 BK 22 c. 62 BK 22 c. 63]
Primo omnium · ut fides catholica ab
episcopis et presbiteris
diligenter legatur · et omni populo praedicetur · quia hoc
primum
praeceptum est domini dei
omnipotentis
in lege ˙
Aaudi [!]
israhel
quia dominus deus tuus deus unus est · et ut ille diligatur
ex toto corde et ex tota mente et ex tota anima et ex
tota uirtute ˙
Ut pax sit et concordia et unanimi
tas cum omni populo christiano · inter episcopos abbates
comites iudices et omnes ubique seu maiores personas ·
quia nihil deo sine
pace placet · nec munus sanctę ob
lationis ad altare
sin
sic [!] in euuangelio ipso domino
praecipiente legimus ˙ Quia et illud secundum manda
tum est in lege ˙ Diligis proximum tuum sicut te ipsum
tem
in
euangelio ˙ Beati pacifici
quoniam filii dei uocabun
tur ˙ t
iterum ˙
In
hoc cognoscent omnes quia
mei discipuli estis si dilectionem habueritis ad
in
uicem ˙
In hoc
praecepta enim discernuntur filii dei · et
filii diaboli ˙
Quia filii diaboli semper dissessiones ·
et discordias mouere satagunt ˙
Filii autem dei semper
pacem et
dilectionem student ˙
Ut quibus data est
potestas
iudicandi · iuste iudicent sicut scriptu est ˙
Iuste iudicate filii hominis ˙
Non in mune
ribus · quia a
munera excecant corda pruden
tium et subuertunt corda iustorum ˙
Non in ad
olationem nec in
considerationem personę sicut in
depteronomio [!]
dictum est ˙
Quod iustum est iu
dicate ˙
Siue ciues sit
ille siue peregrinus
nulla sit distantia personarum quia dei iudicium est ·
XXX ·
[BK 22 c. 63 BK 22 c. 64 BK 22 c. 66 BK 22 c. 67 BK 22 c. 68 BK 22 c. 69 BK 22 c. 70 BK 22 c. 71 BK 22 c. 72 BK 22 c. 73 BK 22 c. 74 BK 22 c. 75 BK 22 c. 76 BK 22 c. 77 BK 22 c. 78 BK 22 c. 79 BK 22 c. 80 BK 22 c. 81 BK 22 c. 82]
Primum namque iudici diligenter discenda
est ·
lex a sapientibus populis conposita ne per
igno
rantiam a uia ueritatis erret · et dum ille rectum
intelligat iudicium caueat ne declinet aut per
ado
lationem iniquorum · aut per amorem cuiuslibet
amici · Aut per timorem alicuius potentis aut propter
premium recto iudicio declinet · Et honestum
nobis uidetur · ut
omnes ieiuni
† causas
audiant ·
et discernant ˙
Item habemus in lege domino
praecipi
ente · non periurabis
nomen meum ˙ Nec pollues
nomen
[fol. 219vb] domini dei tui in uano ˙ Quia sunt alii qui per caritatem
et
ueritatem iurant · et cauent se a iuramento
nominis dei ˙ Et nesciunt quia
idem est deus quod est
caritas et ueritas ˙
Dicente iohanne apos
tolo · quia deus caritas est ˙
Item ipse dominus in
euangelio ˙
Ego sum uia et ueritas et uita ˙
Ideo qui in ue
ritate et caritate iurat ·
in deo iurat ˙
Item cauen
dum est ne pharisaicam superstitione aliquis · plus
aurum hon
oret
quam altare ·
Ne dicat ei dominus
stulte
et cecę quid est maius · aurum uel altare
quod sanctificat aurum ?
Ideo omnino ammonen
di sunt
omnes diligentes ut caueant periurium ·
non solum in secundum
euanglium [!] uel in altare seu in
sanctorum ˙
Sed ad omnes et nobis honestum
uidetur ·
ut qui in sanctis habet iurare · hoc ieiunus faciat ·
cum omni
honestate et timore dei ˙ Et sciat
rationem redditurum deo uniuscuius
que
iuramenti ·
ubicumque sit ˙ Siue intra ecclesiam et ut paruuli
sine
rationabili aetate non cogantur iurare
sicut gonebii
digni faciunt ˙
Et qui semel
periuratus
fuerit · necesse sit posthaec · nec ad
sacramentum accedat · nec in sua causa
uel alte
rius iurare existat ˙
Item praedicare necesse est ·
quantum malum sit odium · uel inuidia ˙ Quia in lege
scrip
tum
est · Non oderis fratrem tuum in corde tuo ·
sed publicę argues eum ˙
Item in euangelio ˙
Si peccauerit in
te frater tuus · uade et corripe
eum inter te et ipsum solum · et cetera quae
ibi
leguntur ˙
De auaritia autem apostolu
m legimus
dicentem ˙ Auaritia quę est idolorum seruitu
s
ca
uenda ·
Item de
concupiscentia legitur quod
radix sit omnium malorum ˙ Et in lege non concu
pisce
s
rem
proximi
tui ˙
Item ut
homicidia
infra patriam sicut in lege domini interdictum est · nec
causa ultionis ˙ nec auaritiae nec latrocinan
di
fiant
Et ubicumque inuenta fuerint ·
a
iudicibus nostris secundum legem extra mandatu
m
uindicentur · et non occidat homi
nem · nisi
lege iubente ˙
Item et furta · et iniusta conubia ·
[fol. 220ra] necnon et falsa testimonia ˙ Sicut sepe rogauimus prohi
bete
diligente
r sicut et lex domini prohibet ˙
Et hoc cum
magno studio ammonete ·
ut filii honorent pa
tres suos · quia ipse dominus dicit ˙
Honora patrem
tu
vm
et matrem tuam · ut sis longeuus super terram quam
dominus deus tuus dabit tibi ˙
Vt episcopi diligenter discuti
ant per suas parrochias presbiteros eorum fidem
baptisma
et missarum celebrationes ut fidem rectam teneant ·
et baptisma
catholicae obseruent ˙ Et missarum
preces bene intelligant ˙
Et ut psalmi diligenter
secundum diuisionis uersuum
mo
dulentur
˙ Et domi
nicam orationem ipsi intelligant · et
omnibus prae
dicent intelligenda ut unusquisque sciat quid pe
tat a deo ˙
Et ut gloria
patri cum honore apud
omnes cantetur · et ipse sacerdos cum sanctis angelis et
po
puli dei communi uoce · sanctus · sanctus · sanctus · decantet ˙ Et om
nimodis dicendum est presbiteris et diaconibus
ut
arma non portent ˙ Sed magis se confidant in de
fensione dei · quam in armis ˙
Item placuit nobis
ammonere
reuerentiam uestram ut unusquisque
uestrum uideat ut ecclesia dei suum habeat
honorem ·
Simul et altaria secundum suam dignitatem uenerentur ·
t
ut non sit
domus dei et altaria sacrata peruia canibvs ·
Et ut uasa sacrata deo cum magna
ueneratione
habeantur ˙
Et ut sacrificia
sanctificata ˙ cum mag
na diligentia ab eis colligantur · quia digni
sunt ·
uel cum honore seruiunt ˙
Et
ut secularia negotia
uel uaniloquia in ecclesi
is non agantur · Quia domus dei ·
domus orationis debet esse · non
spelunca latronum ˙
Et ut intentos habeant animos ad deum
quando ue
niunt ad missarum celebrationem ˙ Et ut non exeant
ante conpletionem benediction
is sacerdotalis ˙
Sed
et
ad hoc
flagitamus uestram almitatem · ut ministri
altaris dei · suum ministerium
bonis moribus ornent ·
Seu alio canonicae obseruantiae ordines · uel mona
chi propositi congregationes ˙ Obsecramus ut bonam
et
probabilem habeant conuersationem sicut ipse dominus
in euangelio pręcepit ˙
Sic luceat lux uestra coram
hominibus ut uideant opera uestra bona · et glorifi
[fol. 220rb]cent
patrem uestrum qui in caelis est ˙
Ut et
eorum
bona conuersatione multi pertrahantur ad seruitivm
dei ·
Et non solum seruilis conditionis infantes · sed
etiam ingenuorum filios adgregent · sibique sotient ˙
Et ut scolę legentium puerorum fiant ˙
Psalmos · notas ·
cantus ·
compotum · grammaticam · per singula monaste
ria uel episcopia ˙ Et
libros catholicos bene emendate ·
Quia sepe iam bene aliqui deum rogare
cupiunt · sed
per inemendatos libros male rogant · Et pueros uestros
non
sinite eos uel legendo · uel scribendo corrumpere ˙
Et si opus est psalterium ·
euamgelium et
missale scribere ·
perfecte ętatis homines scribant cum omni diligen
tia ˙
Simul et hoc rogare curauimus ut omnes
ubi
cumque quę se uoto monachicae
uitę constrinxerunt et regulariter omni
modis secundum uotum suum uiuant secundum quod scriptum est ·
Uota uestra reddite
domino deo uestro · Et iterum · melius est
non uouere · quam non reddere ˙
Et ad monasteria
uenientes ·
secundum regularem ordinem primo in pulsatorio
probentur ˙ et sic accipiant ·
et qui ex secularia habitu
in monasterium ueniunt non isti foras ad ministeria
monasteri
i mittantur · antequam bene erudiantur ˙
Et ut monachi ad secularia placita non
uadant ˙
Similiter qui ad clericatum
accedunt quod nos nomi
namus cannonicam uitam uolumus ut illi
cannonicae
secundum suam regulam omnimodis uitam ˙
Ut episcopus illorum
regat uitam sicut abbas
monac
horum
˙
Vt quales
mensuras et rectas · et
pondera iusta · et equalia
omnes habeant · siue in ciuitatibus · siue in
monasteriis ·
siue ad dandum in illis siue ad accipiendum sicut et in le
ge domini praeceptum habemus ˙
Item in salomone domino
dicente ˙
Pondus et pondus · mensuram · et mensu
ram odit anima mea ·
et hoc nobis conpetens et
uenerabile uidetur · ut hospites et peregrini et
pauperes susceptiones
secundum possibiliatem ha
beant · Quia ipse dominus dicturus erit ˙
Hospes eram ·
et suscepistis me · Et apostolus · Hospitalitatem lau
dans dixit ˙ Per
hanc quidam
placuerunt deo · angelis hos
pitio susceptis ˙
Auditum est aliquas abbatissas
contra morem sanctę dei ecclesiae benedictiones cum manus
[fol. 220va]
inpositione et signacula sanctę crucis super capita uirorum
dare ˙ Necnon et
uelare uirgines cum benedictione
sacerdotali quod omnino uos sanctissimi
patros in uestris
parrochiis interdicendum esse scitote ˙
Vt illi cleri
ci qui se
fingunt habitu uel nomine monachos esse et
non sunt · omnimodis uidetur
corrigendos atque emen
dandos esse · Vt uel ueri monachi sint uel
ueri cannoni
ci ˙
Item et sęudografia · et dubiae
narratio
nes · uel omnino quae contra fidem catholicam sunt ·
ut epistola pessima et fallacissima quam dicebant
aliqui errantes et in
errorem alios mittentes quod
de caelo cęcidisset ˙ Nec credatur · nec legatur ˙ Sed
conburatur ne in errorem per talia scripta populus
mittatur ˙ Sed
hi soli canonici libri et catholice trac
tatus · et sanctorum
auctorum dicta
legantur
et credantur ˙
Item ut isti mangones et cutiones
qui sine omni lege uagabundi uadunt · per istam
terram non sinantur uacare et
deceptiones homini
bus agere ˙
Nec isti nudi cum ferro qui dicunt
da
tam
sibi
poenitentiam re uagantes ˙
Melius ui
detur ut si
aliquod inconsuetum et capitale crimen
com
miserint ut in uno loco permaneant
laborantes et
seruiant et pęnitentiam agentes secundum quod sibi can
nonicae inpositum sit ˙
Vt cantum romanum
pleni
ter
discant et ordinabiliter per nocturnalem
uel gradale officium peragatur
secundum quod beatę memoriae
genitor noster pippinus
rex decertauit ut fieret quan
do gallicam tulit ob unanimitatem
apostolicae sedis
et sanctę dei ecclesiae pacificam concordiam ˙
Statuimvs quoque secundum quod et in
lege dominus praecepit ut opera ser
uilia diebus
dominicis non agantur ˙ Sicut et bonae
memoriae genitor meus in suis
synodali
bus
edic
tis mandauit ˙ Id est quod nec uiri rulia opera ex
erceant · nec
uinea colenda ˙
Nec in campis
arando
uel fęnum secandum · uel sepem ponendum ˙ Nec
in siluis stirpare · uel
arboribus cedere uel in petris
laborare nec domos construere · nec ortum
labo
rare · nec ad placita conueniant · nec uenationes
exerceant ˙
Et tria carraria opera licet
fieri
[fol. 220vb] in die dominico ˙
Id
est ortalia cura uel uictua
lia · uel si forte necesse erit corpus
cuiuslibet ducere
ad sepulchrum ˙
Item femine opera
texilia [!]
non faciant ˙ Nec capilent uestitos ˙ Nec consuant
uel acuspictile
faciant · Nec lana carpere · nec
linum baptere ˙ Nec in publico uestimentum
lauare ˙
Nec uerbices tondere non habeant licentiam ˙
Vt omnimodis honor et requies die dominica seruetur ˙
Sed ad missarum sollemnia ad ecclesias
undique conueniant · et laudent deum in omnibus
bonis quae nobis in illa
die fecit ˙
Sed et uestrum
uidendum est
dilectissimi et uenerabiles pastores
ecclesiarum dei
ut presbiteros quos mittitis per parrochias uestras
ad regendum · et per ecclesias populum deo seruientem ˙
Vt recto honeste
praedicent ˙ Et sinatis noua uel non
cannonica aliquos ex
suo sensu · et non secundum scrip
turas sacras fingere ac
praedicare populum ˙
Sed et uosmetipsi utilia honesta et recta et quę ad
uitam ducunt
ęternam praedicate · aliosque instruitę
ut hec eadem
praedicent ˙
Primum
omnium praedi
candum est omnibus
generaliter · ut credant patrem
et filium et spiritum sanctum unum esse deum
omnipotentem et aeternum ·
inuisibilem qui creauit cęlum et terram mare et
omnia quae in eis sunt ˙
Et unam
esse deitatis
substantiam et maiestatem in tribus personis patris
et
filii et spiritus sancti ˙
Item
praedicandum est quomodo
dei filius incarnatus est · de
spiritu sancto ex maria semper
uirgine · pro
salute · et reparatione humani generis
passus · sepultus · et tertia die ressurrexit a mor
tuis · et ascendit in caelos · Et
quomodo iterum uen
turus sit in maiestate diuina iudicare omnes
homi
nes
secundum
merita propria ˙ Et quomodo impii pro s
celera
sua cum diabolo in
ignem aeternum mittantur · et
iusti cum christo et sanctis angelis suis in
uitam aeternam ·
Item diligenter
praedicandum est de resurrectione
mortuorum · ut sciant et
credant in his quidem cor
poribus
premia meritorum accepturos ·
Item cum omni diligentia cunctis praedicand
um est pro
quibus criminibus deputentur cum diabolo
[fol. 221ra] in ęternum supplicium ˙
Legimus enim
apostolum
di
centem ˙ Manifest
a autem sunt opera carnis ˙ Quę
sunt · fornicationes · inmunditiae ·
luxuria · idolorum
seruitus · venefitia · inimicitiae · contentiones · emu
lationes animositates · ire · rixe · dissensiones · he
reses · secte · inuidiae · homicidiae ebrietates co
mmessationes
· et his similia · que praedico uobis · sicut
praedixi quoniam qui talia agunt · regnum dei non
conse
cuntur ˙
Ideo
haec eadem quę magn
vs
praedicator
ecclesie dei singillatim nominauit · cum omni studio
prohibete ˙
Intelligentes quam sit terribile il
lud quod dixit · quia qui talia agunt regnum dei non
consecuntur ˙
Sed omni instantia ammonete
eos de dilectione dei · et proximi · de die · et spe in deo
De humilitate
et patientia · De castitate et conti
nentia ˙ De benignitate et misericordia ·
De elimosinis et
confessione peccatorum su
orum ˙ Et ut debitoribus
suis secundum dominicam oratione sua debita
dimit
tant ˙
Scientes
certissime quod qui talia agunt ·
regnum dei non possidebunt ˙
Et hoc ideo di
ligentius
iniungimus uestrae caritati · quia scimus
temporibus nouissimis pseudodoctores
esse
uenturos · Sicut ipse dominus in euangelio praedixit ˙
Et apostolos paulus ad timotheum testatur ˙
Ideo dilectissimi toto corde preparemus nos in
scien
tia ueritatis · ut possimus contradicentibus ueri
tati resistere · et diuina donante gratia uerbum dei
crescat et currat et multiplicetur in profectum sancte ecclesię
et
salutem animarum nostrarum et laudem et gloriam no
minis domini
nostri iesu christi pax per gratia oboedientibvs
gloriam domino
deo nostro iesu christo ˙ amen ·
ANNO
DOMINICĘ INCARNATIONIS · DCC
LXXXVIII ·
INDICTIONE · XII · REGNI
NOSTRI ACTVM EST HVIVS
LEGATIOIS [!] EDICTVM IN A
QVIS
PALATIO PVBLICO DATA
EST HĘC CARTA DIE · X ·
KALENDAS
APRILIS ·
I ·
De
monachis girouagis uel sarabitis ·
II
De anachoritis · melius est ut hortentur
[fol. 221rb] in congregatione permanere · quam animos eorum alicubi
ambulare temptet
III
Vt non paruipen
de
ntes sint inpasto animarum sibi commissarum ˙
Nec maior
em
curam habeant de lucris terrenis ·
quam
animabus sibi commisisset uel commissis ˙
IIII ·
De obędientia que abbati
exhibere debent · et ut absque murmuratione fiant ˙
V ·
De decanis et praepositis
ut eorum mutatio secundum regulam fiant ˙
VI ·
De cella
riis monasterii ut
non auari mittantur sed qua
les regulam
praeci
pit
˙
VII ·
Vt ubi corpor
a
sanctorum requi
escunt · aliud oratorium habeatur ubi fratres
secre
te possint orare ˙
VIII ·
De eulogiis ·
VIIII
De susceptione hospitum
sicut regula continet ˙
X
De uestimentis monachorum
ubi super filium est abscidatur et ubi minus · augeatur ˙
XI ·
De nouiter uenientibus ad con
uersationem ut secundum regulam probentur · ut
non antea
suscipiantur · nisi sicut regulam
iubet et nullus cogatur
inuitae repromittere · et de
oboedientia · et de
stabilitate permanend
i sicut regula habet ·
XII ·
De filiis nobilium qui
offeruntur ˙
XIII ·
De ordinando abbate ·
XIIII
De fratribus in uia directis ˙
XV ·
Vt nullus abbas per susceptionem
monachi premium quęrat ˙
Vt disciplina monachis regularis
inponatur non secu
laris ·
id est non orbentur · nec mancationes aliquas
habeant · nisi ex auctoritate
regulę ˙
Vt
comi
tes pupillorum et orfanorum causas
premium audiant ˙
Et in uenationem non
uadant illo die · quando placi
tum debent custodire nec ad pastum ˙
De sacramentis fidelitatis causam ·
quod nobis et filiis nostris iurare debent quod his uerbis
contestari debet ˙ Sic promitto ego ille partibus domini mei karoli et filiorum eius quia fidelis sum et ero diebus uitę meę sine
fraude et malo ingenio ·
De monasteri
is
minu
tis ubi nunnanes sine regula sedent · volumus ut
in uno loco congregatio fiat regularis · et episcop
vs
praeuideat ubi fieri possit · et
vd
nulla abbatissa fo
ras monasterio exire
praesumat sine iussione nostra ·
nec sibi subditas facere
praemittat et earum clau
stra sit bene firmata · et nullatenus ibi uenileudus
[fol. 221va] scribere uel
mittere praesumant · Et de pallore earum
propter sanguinem
nouationem ˙
IIII ·
De tabulis uel codicibus requirendis · Et ut nullus in psalterio uel in euangelio uel in aliis rebus sortire
praesumat nec diuinationes aliquas obseruare ˙
V ·
Vt nullus glorietur pro
inius
ta ratione aut conqui
rere aliquid aut continere ˙
VI
Vt ille disciplinę quę propter legem
conseruande sunt constitutę propter premium
non dimittantur ˙
VII
Vt audiant episcopi
baptisterium presbiterorum ut secundum morem romanvm
baptizent ˙
VIII ·
De calciamentis secundum
romanum usum ˙
VIIII ·
Vt in diebus festis uel dominicis
omnes ad ecclesiam ueniant ·
et non inuitent presbiteros ad
domos su
as
missam facien
dam ˙
X ·
Omnino prohibendum est omnibus hebrieta
tis malum ·
et illas
et istas coniurationes
quę faciunt per
sanctum stephanum aut per nos · aut
filios nostros prohibe
mus ˙ Et praecipimus ut
episcopi uel abbates non uadant
per casam miscendo ˙
XI ·
De eo quod missi nostri
praeuideri debent · ne forte aliquis clamor super
episcopum uel abbatem · uel abbatissam uel comitem · seu super qualemcumque
gradv sit et nobis renuntiare ˙
XII ·
De iniustis thedoneis ˙
XIII
Vt monachi et qui in sacerdotali gradu constituti sunt ad secularia negotia non transeant de
reliquis tonsoratis detur spatium usque in synodum uestrum ˙
XIIII ·
Vt episcopi et abbates se cuplas
canum non habeant · nec fal
cones
· nec acceptores ·
nec ioculatores ·
XV ·
De pauperibus in
plateis uel in quadrubiis iacentibus ut
ad ecclesiam ueniant · et illorum confessiones donent ˙
XVI ·
Vt supra
altaria teguria fiant uel laquearia ˙
XVII ·
Vt clocas non baptizent ·
nec cartas per perticas pendant propter grandinem ˙
XVIII ·
Vt missi nostri prouideant beneficia
nostra quomodo sint condirecta · et nobis renuntiare sciant ˙
XVIIII ·
De leprosis ut se non
intermisceatur uel misceant ab alio populo ˙
XX ·
Vt omnino missis nostris
praecipimus ut bona quae aliis per uerbum nostrum docent
facere factis in se ipsis ostendant ˙
[BK 97 Prolog BK 97 BK 97 Epilog]
KAROLVS
gratia
dei rex francorum et langobardorum ac patricius
romanorum ˙
Dilectis comitibus
seu ducibus
et uassis nostris uicariis cente
nariis uel omnibus missis
[fol. 221vb] nostris et gentibus ˙
Cognoscat utilitas uestra quia
resonuit in auribus nostris quorundam praesumptio
non modica · quod non ita obtemperetis pontificibus
uestris seu
sacerdotibus quemadmodum cannonum
et legum
continetur auctoritas ˙
Et
presbiteros
nescio qua temeritate
praesentari episcopis degentis ·
insuper et
aliorum clericos usurpare non pertimesca
tis ˙
Vt absque consensu episcopi ciuitatis in uestras ecclesias
mittere audeatis ˙
Necnon et in
uestris ministe
riis pontifices nostros talem potestate habere non per
mittatis · qualem rectitudo ecclesiastica docet ˙
Insuper nonas et decimas uel census
inproba cupi
ditate de ecclesiis unde ipsa beneficia sunt abstra
here nitimini et precariis de ipsis rebus sicut a
no
bis dudum in nostro capitulare institutum est · acci
pere neglegitis ˙ Et ipsam sanctam dei ecclesiam una
cum ipsis
episcopis uel abbatibus emendare iuxta ui
res uestras denegetis ˙
Quapropter nos una cum con
sensu episcoporum nostrorum abbatum necnon et aliorum sacer
dotum hec instituta partibus nostris a minimo
direximus ˙
Precipientes enim
iubemus ut
nullus quilibet ex fidelibus nostris a minimo usque
ad maximo
in his quae ad deum pertinent episcopo suo
inoboediens parare audeat ˙
De supradictis
capitulis seu aliis
eruditionibus ad illorum mi
nisteriis pertinentibus ˙ Sed eum bona
uoluntate
et omn
i mansuetudinis subiectione unusquisque
sacerdoti suo propter deum et
pacis studium obtempe
rare studeat ˙
Si quis aut quod absit ullus ex uobis
de nonis et decimis censibusque reddendis atque
precariis renouandis neglegens appareat · et in
portunis episcopis nostris de his que ad ministerium
illorum pertinere
noscuntur uel sicut in capitulare dudum
a nobis factum continetur contradicere
praesump
serit · sciat se procul dubio nisi
secreto correxerit
in conspectu nostro · exinde deducere rationes ˙
t
ut has litteras cercius
credatis de anulo nostro
subter
eas decreuimus roborare ˙
INCIPIT CAPTVLARE [!]
QVALITER
[fol. 222ra]
DOMNVS
REX
DE QVIBUS
DAM
CAVSIS CONSTITVIT ·
· I ·
PRimo capitulo de senedochia
iussit ut
quecumque senedochia si ita
pauperes pascere
uolueri
nt et consili
o facere
quomodo abantea fuit ·
habeant ipsa senedochia · Et regant
ordinabiliter ˙ Et si hoc facere noluerint · ipsas
dimittant ˙
· II ·
Et per tales homines inantea sint
gubernata · qualiter deo et nobis exinde placeant ˙
· III ·
De eclesiis baptismalibus
ut nullatenus eas laici homines tenere debeant ˙ Sed pro sacerdotem
hominem fiant sicut ordo est gubernatas ˙ Et neque illi pagenses
neglegentiam habeant de hoc quod ibidem facere debeant ˙ Et illi
sacerdotes eas sic regant · ut quomodo ordo canonicus exposcit ˙
· IIII ·
De aduocatis sacerdotum uolumus pro
ecclesiastico honore · et pro illorum reuerentia aduocatos habeant ˙
V
De diuersis generationum
hominum qui in italia conmanent · uolumus ut
ubicumque culpa contigerit unde faida crescere potest · pro eas fatigationis
hominis illius contra quem culpauit secundum ipsius
legem cui neglegentia commisit emendet ˙
VI ·
De uiri statu ingenuitatis aut aliis
quęrelis unusquisque secundum suam legem se ipsum defendat ˙
VII ·
De conpositioni
bus quae ad
palatium pertinent ˙ Si comite
s ipsas causas
commouerint ad querendum illam tertiam par
tem ad eorum recipiant opus ˙ Duas uero · ad pala
tium ˙ Et si per
suam neglegentiam remanserit · et missus
dominicus ipsas causas ceperit
inquirere ˙
Tunc uolumus ut ipse comes ipsam
tertiam partem non ha
beant sed cum integritate
ad
palatium ueniat ˙
De monasteria et senedochia qui per
diuersis comites esse
uidentur ut regales sint ˙ Et quicumque eas habere
uoluerit · per beneficium dono regis habe
ant
˙
De rebus per
diuers
os comites uolumus ut ad pal
atium pertineant ˙
Si cui res in
elymosina datę sunt et ipse mortuus fuerit
antequam eas dispenset · tunc missus dominicus una cum episcopo parrochiae
illa [fol. 222rb]
corredet [!] qualiter in domni regis mercedem ipsa elymosina
fiat facta ˙ Et infra XXX noctes impleta esse debeant ˙
XI ·
De filia cuius pater per manu arrogatoris
homi
nis seruos suos iussit fieri liberos · et quia contra le
gem esse uidentur instituimus quod ipsa filia in tertia
portione
˙
DE PREFATIS
SERVIS ITERVM ˙
XII ·
Placuit inserere ubicumque lex erit
praecellere consuetudini · et nulla consuetudo superponatur
legi ˙
XIII
Placuit etiam nobis
ut quęcumque
feminam potestatem habet per comiato
uiri sui
uendere habeat potestatem et donare ˙
XIIII
De mancipiis palatii nostri et
ecclesiarum nostrarum nolumus mundio recipere sed nostras ipsas
mancipias habere ˙
XV ·
Placuit nobis ut illos liberos homines
comi
tes nostri ad eorum opus
seruili non o
pprimant
et quicumque hoc fecerit · sicut iudicatum habemus
emendet ˙
XVI ·
De rebus quę hildegarde regine tra
ditę fuerint uolumus ut fiant descriptę
breues et
ips
i breues ad nos fiant adducti ˙
XVII
Non est no
stra
uoluntas ut omnes homines placentini per eorum
praecepta
de curte
† palatii
nostri illius aldiones recipiant ˙
XVIII ·
De fugitiui
s
partibus beneuenti et spolitani siue
roma
ni uel pentapoli qui
confugiunt faciunt ut reddantur
et sint reuersi ad proprium locum ˙
XVIIII
Sicut consuetudo fuit
sigillum et epistola prendere · et uias uel portas custodire ita nunc sit
factum ˙
INCIPIVNT TITV
LI CAPI
TVLARIS ·
PIPPINI REGIS ·
I · De iustitiis faciendis ˙
· II ·
De commendatione domni karoli regis ˙
III
De presbiteris qui de alia
prouintia ueniunt ˙
IIII
De episcopis abbatibus seu comitibus ad
palatium pergentibus si ipsi aut eorum homines damnum alicui intulerint ˙
V
De eis qui suos seniores dimittunt ˙
VI
De libe
llariis hominibus ˙
VII
De baptismalibus ecclesiis ˙
VIII
De emendatione
uiarum porcorum atque
ponticum ˙
X
De eis feminis quarum mariti infantia sunt ˙
[fol. 222va]
XI ·
De miss
is
per monasteria directis ˙
XII ·
Deo
ut nullus alterius testimonia tollat ˙
XIII
De liberis langobardis
ut cui uoluerint se commendent ˙
XIIII · Vt nullus sine iudicio alterius causam tollat ˙
XV · Pręlocutio domni karoli de
capitulis subiectis
XVI · De cartis donationis faciendis ˙
XVII
De heribanno ˙
XVIII · De desertoribus
XVIIII · De latronibus
XX · De abscisione cuiuslibet membri
XXI · De aldionibus
XXII · Item de latronibus
XXIII · De utilitate ecclesiarum ˙
ITEM CAPITVLARE ·
I
De pace ut omnes ad concordiam
ueniant ˙
II
De iustitiis ecclesiarum uel pauperum
III
De iustitiis regalibus
IIII
De tempore famis ˙
V
De armis infra patria non portandis
VI
De armatura in exercitu ˙
VII
De bruniis
VIII
De negotiatoribus
VIIII
De clamatoribus uel causatici
s
X
De iuramentis ˙
XI
De conspirationibus
XII
De periuriis ut non iurent testes antequam
discutiantur ˙
XIII
De aduocatis et aliis prauis personis
XIIII
De tholoneis
XV
De fugitiuis ˙
XVI
De liberis qui ad seruitium dei se tradere
uolunt ˙
XVII
De obpression
ibus
a potentioribus hominibus ˙
XVIII
De aliquibus nouis in ecclesia
inuentionibus ˙
XVIIII
De falsi monetis ˙
XX
De heribanno ut iuxta qualit
ate substantiae exigatur ˙
XXI
De censu regis
XXII
De latronibus
XXIII
De decimis diuidendis ˙
XXIIII
De uiduarum et pauperum tuitione ˙
XXV
De incantationibus uel aliis malificiis ˙
[fol. 222vb]
I
De metropolitano episcopo
II
De episcopatis
III
De monasteriis
IIII
De potestate episcoporum
V
De licentia episcoporum
VI
De alterius
clerico non consecrando ˙
VII
De decimis ut omnes eas ad ecclesias
soluant ˙
VIII
De homicidiis et ceteris malefactoribus ˙
CAPITVLARE QVEM
PIPPINVS REX INSTITVIT CVM SVIS IVDICIBVS IN PAPIA ˙
I
Placuit nobis atque conuenit ut omnes
iustitias pleniter factas esse debeant intra regnum
nostrum absque ulla dilatione · Tam de ecclesiis quamque de exenedochiis · seu
pauperibus · et uiduis uel de orfanis atque de reliquos homines secundum
iussionem domni nostri karoli regis ˙
II
Instituimus ut sicut domnus rex karolus demandauit de illis monachis qui de francia uel de aliis deuenerunt locis · et eorum
monasteria dimiserunt · ut praesenti illis partibus
reuertantur ad monasteria · et nemo ex uobis ipsos secum detineant ˙
III
De presbiteris qui de alia
prouintia ueniunt
ut nullus eos recipere debeat sine dimisso
ria
episcopi
sui ˙
IIII ·
D episcopis abbatibus comitibus seu uassis
domi
nicis · uel reliquis hominibus qui ad palatium ueniunt
et inde uadunt uel ubicumque per regnum nostrum pergunt
ut non
praesumant ipsi aut homines eorum alicui homini
su
am causam tollere nec suo laborato · In tantum si non
conparauerit aut
ipse homo per sua spontanea uolun
tate eis non dederit ˙
Et quando hibernis tempus
fuerit
nullus debeat mansionem uetare ad ipsos
iter agentes in tantum quod ipsi
iniuste nullam
causam tolla
nt ˙
Et si hoc aliquis facere
praesumpse
rit tam seniores quamque et
uassalli · et ipse homo
ibidem ad eos proclamauerit ˙
Tunc uolumus ut
praesen
taliter qui ipsum malum fecit hoc quod
ipsi homini
tulit · ei secundum suam legem emendet ˙ Et si hoc euenit
quod ipsa causa ibidem secundum legem praesentaliter
emendata
[fol. 223ra] non fuerit et ad palatium exinde praeuenerit
proclama
tio · tunc uolumus ut ipse qui hoc malum fecit · con
tra ipsum hominem qui proclamat suam legem emendet ·
et ad
palatium bannum nostrum conponat pro quid super
nostrum bannum hoc facere
ausus fuit ˙
V
Stetit no
bis de illis
hominibus qui hic intra italia eorum
seniores dimittunt
ut nullus eos debeant recipe
re in uassaticum ˙ Sine
comi
atum
senioris sui ante
quam sciant pro qua causa
ueraciter seniorem dimisit ˙
Et ille homo qui eum recipere uoluerit · et ipsum
secum habuerit debeat eum in nostr
a praesentia
praesenta
re aut ipse · aut missus suus intra XL
noctes · post
quam ipse homo ad eum uenerit · si nos intra italia
sumus · et si intra italia non fuerimus · tunc postquam
in dei nomine fuerimus reuersi · similiter · inter XL noc
tes
eum in nostra praesentia debeat praesentari sicut
di
ximus ˙ Et qui super hoc facere contempserit · et ita
non conpleuerit · exinde bannum nostrum conponat ˙
VI
Stetit nobis de hominibus libellariis ut
nullus comes nec iuniores eorum eos amplius non distringant nec inquietent · nisi sicut in tempore langobardorum fuit consuetudo ˙
VII ·
Placuit nobis de ecclesiis
baptismalibus ut omnibus ita debeant esse ordinate et conseruate
quomodo dominus rex karorus [!] demandauit et in suo capitulo continet ˙
VIII
Considerauimus ut uias
portoras uel pontes infra regno nostro in omnibus pleniter emendatas esse
debeant per illa loca ubi semper ante fuit consuetudo ˙ Nam alia loca
super ipsa flumina nullatenus portas esse debeant ˙
VIIII ·
Et hoc instituimus ut admonitates ad
iamdicto dom
no
nostro firmatas et in omnibus conseruatas esse de
beant sicut est iussio domni nostri karoli regis ˙
X
Placuit nobis de illis
feminis cuius mariti in francia esse uidentur · ut missi
nostri per regnum nostrum hoc debeant inquirere si eorum iustitiam
sic pleniter habeant · sicut fuit iussio domni nostri · an non · et
si sic habuerit bene · sin autem tunc uolumus ut ipsi missi
nostri cum ipso comite emendet in cuius est ministerio ita compleat sicut domnus
noster demandauit ˙
XI
Stetit [fol. 223rb] nobis ut missos nostros
unum monachum et alium capella
num direxissemus infra regnum nostrum
prouidendum
uel inquirendum per monasteria uirorum uel puellarum
quae
sub
sancta
regula uiuere debent quomodo est
eorum habitatio aut
qualis est · uita uel conuersatio illorum
et quomodo unumquodque monasterium
de res habere
uidetur unde uiuere possint ˙
XII
Placuit nobis ut
nullus comes nec
eorum iuniores nullatenus praesu
mant alicui homini
sua testimonia tollere aut ab
strahere · nisi
permittat ei habere ipsa testimonia qui
eas
potest conquirere atque rogare · et si aliquis con
tra hoc facere
praesumpserit · nostra uoluntas est ut
ipsa in nostra
ueniat praesentia · et ibidem talem exi
nde
accipiat
sententiam quomodo nostra fuerit uoluntas
ad iudicandum ˙
XIII
Stetit nobis de illis hominibus
liberis langobardis ut licentiam habeant se com
mendandi ubi
uoluerint · si conmendatus non est sicut
et tempore langobardorum
fecerunt · in tantum ·
quod suo comiti faciant racionabiliter quod
debe
nt
˙
XIIII
vt nullus alterius
praesumat suas res aut alia
m causam
suam sine iudicio tollere aut inuadere ˙ Et qui hoc
facere praesumpserit · ad partem nostram exinde bannum
nostrum
conponat ˙
IN
NOMINE
DOMINI DEI NOSTRI IESV CHRISTI ·
XV ·
Karolus diuino nutu
coronatus · Romanum
rege
ns imperium
serenissimus augustus
omnibus ducibus comitibus gastaldiis
seu cunctis
rei publicę per prouintiam italiae a nostra
mansuetudine
propositis anno ab incarnatione
domini nostri iesu christi · DCCC · primo ·
indictione nona ˙
Anno uero regni nostri in francia tregisimo tertio ·
in italia · XXmo · octauo · Consulatus autem nostri
primo cum
italiam propter utilitatem sanctę dei ecclesiae · ac
pro
uinciarum disponendarum uenissemus ˙ Et mul
tę atque diuersę per orbis singulas ante conspectum
nostrorum
questiones tam de ecclesiasticis quam publicis
ac priuatis rebus discuterentur
per ea quae statim
recitata ex romana seu langobardica lege ˙
Conpetenti sententia
terminata sunt quantum uero
[fol. 223va] in nostris
exanimis [!]
arbitrium a tempus dilata quorum
iudicialis sententia a legislatoribus ac
poenitus
obmissa
est aut ad posteris obliuionem tradita ˙ Quod
circa nos considerantes
utilitatem nostram et populi
a deo nobis concessi ea quae ab antecessoribus
nostris
regibus italiae in edictis legis langobard
ię ab ipsis
editae praetermissa sunt iuxta rerum et
temporis con
siderationem addere curauimus · solliciti ut necessaria
quae legi defuerant supplerentur · ut in rebus du
biis non
quorumlibet arbitrium · sed in nostra sed in
nostra [!] regiae auctoritates sententia
praeualeret ˙
ADDERE PLACVIT
HĘC SVNT
DE CARTE DONATIO
NIS
FACIENDIS STATVIMVS ·
XVI
Si quis langobardus humanę fragilitat
is
praecogitans pro salute animę suae de rebus
suis cartam
donationis quamlibet facere
uoluerit non sicut actenus fieri solebat ius sibi
uen
dendi et per aliam cartam eandem rem alligandi re
seruet ˙ Sed absolute faciat unusquisque de rebus
suis quod
ue
lit
et
pouerit
sibi a nostra auctoritate poe
nitus interdictum duas
de eadem re facere donatio
nes ˙
Sed postea quam unam de rebus suis ordi
nationem fecerit ·
aliam de ipsis faciendi nullam habe
at potestatem ˙ dem
tamen ut usum fructum
per pręcariam res traditas usque in tempus
definitum
possidendi sit facultas ˙
DE ARIBANNO ·
XVII
Si quis liber contemptam iussionem nostram
ceteris in ex
ercitum pergentibus dormire sedere presumpserit ·
plenum
haribandum secundum legem francorum ·
id est
solidos LX · sciat se debere conponere · Similiter et pro con
tempta singulorum capitulorum quod per nostrae regiae
auctoritates bannum
promulgauimus · Id est qui
pacem ecclesiarum dei uiduarum et orfanorum et
pu
pillorum ac minus potentiae inrumperit · LX
solidos
exsoluat ˙
DE DESERTORIBVS ·
XVIII ·
Si quis adeum contumax aut superbus
existerit ut dimisso exercitu absque iussu uel licentia regis domum reuertatur et quod nos teudisca lingua dicimus [fol. 223vb]
eri [!] lex fecerit ipse ut reus status uitae
periculo incurrat et res eius fisco nostro socientur ˙
DE LATRONIBVS ·
XVIIII
Si quis latronem mortem dignum sibi ad
occidendum
traditum reseruauerit uitam indigno concesserit ·
medietatem
damnum propter quod traditus est pro la
trone conponat · Et si
idem latro iterum in latroci
nium fuerit
conprehensus quod primus debuerat
capitale sententiae
debitum exsoluat ˙
DE M
ANCATIONE
QVALIBET ·
XX
Si quis alterum
praesumptione sua uel sponte castra
uerit · et ei
ambos testiculos amputauerit integrum
uuidrigildum suum iuxta condicionem
personę
conponat ˙ Si uirgam absciderit · similiter · Si unum testi
culum
medietatem soluat ˙ De oculis manibus ac
pedibus uel de lingua sancimus · et
si unum horum
abscisum fuerit medie
tas
uuidrigildi · si ambo
integritas pro fatis emendatione
conponatur ˙
DE ALDIONIBVS
XXI
Publicis ad ius publicum pertinentes
aldiones
uel aldianes ea lege uiuant in italia in
seruitute
dominorum suorum quas fiscalini
uel liddi
ui
uunt in
frantia ˙
ITEM DE LATRONIBVS ˙
XXII ˙
Si quis furem · uel latronem
conprehenderit et eum indemnem dimiserit neque
illum ad praesentiam ducis aut comitis uel locum seruatoris qui
missus comiti est adduxerit et de hoc factum uel nequitiam posthoc in praesentia iudicum conuictus fuerit ipsum
damnum ad estimationem pro qua fur uel latro conprehensus est conponere cogatur ˙
XXIII
INfra ecclesia
de lectionibus ·
De scribris [!] ut non uitiosę
scribant ˙
IIII
De notariis ˙
V
De ceteris disciplinis ˙
VI
De compoto ˙
VII ·
De medicinalia ˙
VIII
De ecclesiis sine honore manentibus
absque officiis et luminariis · et de his qui decimas adsumunt · et
de ecclesiis non curant et de altaribus ut non superflua sint in
ecclesiis ˙
VIIII
De laicis nouiter conuersis ne antequam suam legem pleniter discant uiuendo ad alia [fol. 224ra]
negotia mittantur ˙
X ·
De de
relinquentibus
seculum
ut unum e duobus eligant aut pleniter secundum canonicam
aut secundum
regularem institutionem uiuere debeant ˙
XI
De seruis propriis uel ancillis ut non
amplius tondantur uel uelentur · nisi secundum mensuram · ut et ibi satis fiat ·
et uillę non sint desolate ˙
XII
De congregation
ibus
superfluis ut nullatenus fiant · Sed tantos congreg
ent
quantis consilium dare
potest ˙
XIII
De illis qui non fiunt secundum
regulam pulsati ut deinceps emendetur et pulsentur secundum regulam ˙
XIIII
Ut infantulę ętatis puellę
non uellentur antequam ille elegere sciant quid uelint salua canonica
auctoritate ˙
XV
Vt laici non sint
praepositi monachorum infra monasteria nec archidiacones in laicis ˙
XVI
De incestuosis ut canonice exa
minentur et nec propter
alicuius
amicitiam quidam
re
laxentur quidam uero constringantur ˙
ITEM CAPITULARE ˙
I ·
De pace ut omnes qui per aliqua scelera
re
belles sunt constringantur
ad omnes ge
neraliter ˙
II
De iustitiis ecclesiarum dei
uiduarum orfanorum · pupillorum ut in publicis iudiciis
non dispitiantur clamantes clamantes [!] · sed diligenter
audiantur ˙
III
De iustitiis regalibus ut pleniter
fiant inquisite ˙
IIII ·
De hoc si fames euenit clades aut
inęqualitas aeris · uel alia qualiscumque tribulatio non expectetur
edictum nostrum · sed statim
depraecetur dei misericordia et in praesenti anno de
famis de famis [!] inopia aut suos quisque adiuuet prout
potest · et suam anonam non nimis caram uendant · et ne foris imperium nostrum uendantur aliquid alimoniae ˙
V ·
De ar
mis infra patria non
portandis · id est scutis et lan
ceis et loricis · si faidosus qui
sit discutiatur ˙ Tunc qui
de duobus contrarius sit ut pacati fiant · et
distringantur
ad pacem etiamsi noluerint et si aliter pacificare
nolunt
adducantur in nostram praesentia ˙ Et si aliquis post
patificationem alterum occiderit
conponat illum et ma
num periurauit perdat et insuper bannum
dominicum
soluat ˙
VI
De armatura in exercitu sicut antea in
alio capitulare commendauimus · ita seruetur et insuper [fol. 224rb] omnis
homo ·
VII
Menses brunia habeat qui uero
bruniam habens et eam secum non tulerit omnem beneficium cum brunia perdat ˙
VIII ·
De negotiatoribvs
qui partibus sclauorum et auarorum
pergunt quousque
procedere cum suis negotiis debeant · Id est partibus
saxoniae usque ad partem nuuih ibi
praeuideat
hereti
et ad skerba ubi madelgaudus
praeuideat et ad alu
gestat et
ad ferpfesfur ˙
Item praeuideat ad forah
heim · et ad brembert · et ad raginisburg · audulfus
ad mad
agadoburg
praeuideat
hatto · et ad lauriacum
uuerinheri et ut arma et brunias non ducatur ad
uenundandum · quod si inuenta fuerint portantes
omnis
substantia eorum auferatur a
b e
is
dimidia qui
dem pars partibus palatii · alia uero media
inter
iamdictos missos et inuentorum diuidantur ˙
VIIII ·
De clamatoribus uel causaticiis qui nec
iudicium
scabinorum adquiescere · nec blasphema
re
uolunt antiqua consuetudo seruetur · id est ut in
custodiam reclaudantur · donec unum e duobus
faciant · et si ad palati
vm pro hac re clamauerint et lit
teras detulerint non quidem
eis credatur · Nec tamen
in carcere pona
ntur sed cum custodia et cum ipsis lit
teris pariter ad palatium
nostrum remittantur ubi dis
cutiantur si digni sunt ˙
X ·
De iuramento ut nullus alteri per
sacramentum fidelitas promittatur nisi nobis et unicuique seniori proprio ad
nostra utilitatem et sui senenioris [!] · excepto his sacramentis
quae iustae secundum legem alteri ab altero debet ·
XI ·
De conspirationi
bus
quicumque facere praesumpserit et sacramento qua
cumque conspir
atione
firmauerit ut triplici ratio
nem iudicentur ˙ Primo ut ubicumque
aliquod
malum
pro hoc perpetratum fuerit auctores facti interfici
antur ·
adiutores uero eorum alter ab altero f
lagellentur · et nares sibi inuicem
praecidant · Vbi uero nihil
mali perpetratum est ·
similiter quidem inter se flagellentur
et capillos
sibi uicissim detondant ˙ Si uero per
dextras aliqua conspiratio firmata
fuerit · si libe
ri sunt aut iurent cum idoneis iuratoribus hoc pro
malo
nec fecisse aut si facere non potueri
nt suam legem conponant ˙
[fol. 224va] Si uero serui sunt ·
flagellentur · ut et de cetero in reg
n
o nostro nulla huiusmodi conspiratio
fiat nec per sa
cramentum nec sine sacramento ˙
XI ·
De periuriis ut
caueantur et non
admittantur testes ad iuramen
tum antequam discutiantur ˙ Et si
aliter discuti non
possunt separentur et non solum accusatori lice
at testes eligere absente suo accusatore
et omni
no nullus · nisi ieiunus ad iuramentum uel ad testimonium
admittatur ˙ Et ille qui ad testimonium adducitur si re
futatur · dicat ille qui eum refutat · et probet quare re
cipere nolit illos ˙ Et de ipso pago non de altere testes
eligantur nisi forte extra comitatu
longius causa
s
it
inquirenda ˙ Et si quis conuictus fuerit periurii
perdat manum aut redimat ˙
XII ·
De aduocatis · id est ut praui
aduocati uicedomini uicarii · et centenarii tollantur · et tales eligantur
quales sciant et uelint iuste causas discernere et terminare · et si comes
prauus inuentus fuerit · nobis nuntietur ˙
XIII ·
De tho
loneis placet nobis
ut antiqua et iusta thelonea
a negotiatoribus exigantur ·
tam de pontibus · quam
de nauigiis seu marcatis · noua uero seu iniusta ubi
uel funes tendantur · uel cum nauibus su
b pontibus tran
situ
r ˙ Seu his similia in quibus nullus adiutorium ·
intrantibus
prestatur ut non exigantur ˙ Similiter
etiam nec de his qui sine negotiandi
causa substantiam
suam de una domo suo a
d alium aut ad palatium aut
in exercitum ducunt ˙ Si quid uero fuerit
unde du
bitetur ad proximum placitum nostrum quod cum ipsis mis
sis habituri sumus interrogetur ˙
XIIII ·
De fugi
tiuis
clericis seu
et laicis etiam feminis sicut iam in alio
capitulare
praecepimus · ita seruetur ˙
XV ·
De liberis
hominibus qui ad seruitium
dei trader
e s
e uolunt ut
prius non faciant hoc quam a nobis
licentiam postulent
hoc ideo quia audiuimus aliquos ex illis non tam
causam
deuotionis quam exercitus seu alia functi
one regali fugiendo · quosdam
uero cupiditatis
causa ab his qui res illorum concupiscunt circum
audiuimus ·
et ideo fieri prohibemur ˙
XVI ·
De obpres
sione pauperum liberorum hominum ut non fiant
[fol. 224vb] a potentior
ibus
per aliquod malum ingenium contra ius
titiam obpressi
ita ut quoacti
res illorum uendant
aut tradant · Ideo haec ut super et hic de liberis homi
nibus diximus ne forte parentes contra iustitiam
faciant
exhereditate et regale obsequium minuetur
et ipsi heredes
propinquis heredibus indigentiam
mendacii uel latrones seu malefactores
efficiantur ·
et ut sepius non fiant manniti ad
placium [!] nisi sicut
in alio
loco praecipimus ita seruetur ˙
XVII ·
De ecclesiis seu sanctis noui
ter sine auctori
tate inuentis nisi episcopo probante mi
nime
uenere
tur
˙ Sa
lua
etiam de
hoc et de omnibus
ecclesiis canonica auctoritate ˙
XVIII ·
De falsis monetis
qui in multis
locis contra iustitiam et contra edictum
fiunt uolumus ut in nullo loco alio
moneto sit ·
nisi in placito nostro · nisi forte iterum a nobis aliter fu
erit ordinauerit · illi tamen denari qui modo mo
ne
dati sunt · si pensantes et meriti sunt habeantur ˙
XVIIII ·
De aribanno uolumus ut ministri nost
ri hoc anno fe
liter exactare debeant usque illius personę
gratiae
blandi
tiae seu terrore
secundum iussionem nostram ·
id est de homine
habente libras · VI · in auro in argento brunneis aera
mento pannis integris cauallis bouibus uaccis uel alio
peculio · et uxores uel infantes non fiant spoliati de hac
re de eorum uestimentis
accipiat legitimum hariban
num · id est libras · III · qui uero non
habuerit amplivs
ut suprascripto precio ualente nisi
libras · III ·
solidi XXX
ab eo exigatur · id est
libram et dimidiam · qui autem
non habuerit amplius nisi duas
libras ·
solidi · X · Si uero
unam habet
solidi · V· ita ut iterum se
ualeat prepa
rare ad dei seruitium et ad nostram utilitatem · et
nostri missi
caueant et diligenter inquirant ne per aliquod malum
ingenium subtrahant nostram iustitiam alteri traden
do aut
commendando ˙
XX ·
Census regalis undecumque
legitime exhibeantur uolumus ut inde soluatur siue de propria
persona hominibus siue de rebus ·
XXI ·
De latronibus sicut iam in alio
capitulare commendamus ita fiat ˙
XXII ·
De liberis hominibus qui uxores fescalinas
regias et de feminis liberis qui homines similiter fiscalinos regios
accipiunt ut de hereditate parentum uel de casa [fol. 225ra] sua quęrenda nec et
de testimonio pro hac re abiciantur ˙ Sed talis etiam nobis in hac
causa honor seruetur qualis et antecessoribus uel imperatoribus
seruatus esse cognoscitur ˙
XXIII ·
Ut decimę populi diuidan
tur in quattuor partes
id est una pars episcopo · alia cle
ricis · tercia pauperibus ·
quarta · ad ecclesiae in fabricis
amplicetur · sicut in decreta gelasii pape continetur ˙
XXIIII
Vt uiduis et pupillis orfanis cęcis et clau
dis
· tuitio
nem atque adminuculum inpertiamus
iuxta possibilitatem
nostram uel uires sicut in praecepto domni
regis continetur ˙
XXV ·
De incantationibus auguriis uel
diuinationibus ˙
et de his qui tempestates uel aliquam malitiam faci
vnt
pla
cuit sancto consilio ut
vbicumque
reprehensi fuerint ·
uideat archipresbiter diocesis illius ut diligentissima
examinatione constrigantur · Si forte confiteantur
malorum que gesserunt · Sed
tali moderatione
fiat eadem districtio · nec uitam perdant sed saluentur
in carcere adflictius quę cum deo inspirante sponde
ant emendationem
peccatorum et nullatenus per aliqua
premia · a
comitibus
uel centenariis absque
districta
exami
natione remittantur ˙ Et
hoc si fecerint · archipresbiteri
dum hoc cog
nouerint
·
nequaquam episcopos celare audeant ·
et ab episcopis ut dignum est pro hoc corripiantur ˙
HĘC
CAPITULA QUĘ DOMNUS KARO
RUS
IMPERATOR INSTITUIT ˙
De homicidiis clericorum ˙
Qui subdiaconum occiderit CCCtos · solidos
conponat ˙
Qui diaconum
DC · solidos
conponat ˙
Qui presbiterum DC
CCC
conponat ˙
Qui episcopum ·
monachus fiat ·
Qui monachum · CCCC solidos
conponat et
culpabilis
iudetur [!]
Anno feliciter decimo domni nostri
karoli serenissimi regis in mense martio
facto capitulare qualiter congregati in unum synodale consilium episcopis ·
abbatibus uirisque inlustribus comitibus una cum piissimo domno secundum dei uoluntatem pro causis oportunis
consenserunt decretum ˙
I ·
De metropolitano episcopo ut eorum
suffraganei episcopi eis secundum canones subplectendi sint · et ea quę erga
ministerium illorum emendanda cognoscunt libenti animo emendent
atque corrigant ˙ [fol. 225rb]
II ·
De episcopatibus ubi
praesens episcopi ordinati non s
vnt
sine tarditate ordinentur ˙
III ·
De monasteria qui regulares fuerunt
ut secundum regulam uiuant et monasterium puellarum ordinem
custodiant · et unaquaque abbatissa in suo monasterio sine
intermissione resedeat ˙
IIII ·
Vt episcopis de
praesentibus infra illorum parrochiam uel de suo ministerio
potestatem habeant secundum canones facere ˙
V ·
Vt episcopis decretum uos his
hominibus emendandi licentiam habeant et de uiduis potestatem
habeant ad regendum et sit de ipsis in decreti uos his aliquo per iudicio
episcopo in ipso decreto periturum miserit ˙ Si aloedem habuerit ipsum fiscus
regis accipiat ˙
VI ·
Ut nulli liceat alterius clericum recipere et ordinare in aliquo gradu · nisi de suis hominibus clericum habuerit · nullatenus ad ordinandum ducere
praesumat · nisi ad illum episcopum de cuius parrochia
est · in potestate habere debet ˙
VII ·
De decimis unusquisque
homo suam decimam ad ecclesiam donet · et per iussionem et consilii
episcopi in cuius parrochia fuerint dispensentur ˙
VIII ·
[BK 20b c. 8 BK 20b c. 14]
De homicidiis aut ceteris
malefactoribum [!]
et ibi non
sunt retribu
vntur
discriptio inter pretarius de uer
bo dominico
factus inter eos quam episcopis et abbatis et
abbatissas eorum arbitrio dispositione
faciunt ut
liceat eis quandoquidem eis placuerit res quod bene
ficii
habuerit ad partem ipsius ecclesiae recipere faci
ant ·
et unusquisque homo ad causam dei in honore dei
fideliter ac firmiter deseruiat ˙
VIIII ·
Si quis autem in munita
tem
damnum aliquid fecerit · DC
CCC solidos
conponat ˙
X ·
Si autem
homo furtum aut homicidium
uel quodlibet crimen foris
committens uel abbati uel uicedomino uel quęcumque
locvm
episcopus uel abbatis tenuerit aut reddat eis reum ˙ Si ille
contradixerit et eum reddere noluerit · in prima
contradictione · XV · solidos
conponat ˙
XI ·
Si ad secunda inquisi
tionem eum reddere noluerit XXX solidos
conponat ˙
XII ·
Si nec ad tertiam consentire
noluerit · quicquid reus damnum fecerit totum ille qui eum infra
munitatem retinet nec reddere uult soluere cogatur · et ipse comes ·
ueniens licentiam habeat ipsum hominem infra munitatem querendi
ubicumque eum inuenire potuerit ˙
XIII ·
Si autem
[fol. 225va] statim in prima
contradictione comiti responsum
fuerit quod reus infra inmunitatem quidam
fuisset de
fuga lapsus sit iuret quod ipse eum ad iustitiam cuiuslibet
disfaciendam fugere non fecisset et sit ei in hoc satisfac
tum ˙
Si autem intra in ipsam inmunitatem comes
col
lecta manu quislibet resistere contemptauerit
comes hoc
ad regem uel principem deferat ibique iudicetur ·
et si in illa inmunitate
damnum fecerit DC
CCC solidos conponat ·
IN CAPITULARE KAROLI
DE
MANCATIONIBUS
Si quis alterum
praesumptiose uel sponte castrauerit · et ei ambos
testiculos amputauerit integrum uuidrigildum suum iuxta conditionem
persone conponat ˙ Si uirgam absciderit · similiter si unum testiculum medietatem soluat · De oculis · manibus ac pedibus uel de
lingua sentimus · ut si unum eorum abscisum fuerit · medietas uuidrigildi ˙ Si
ambo integritas pro factis emendationem conponatur ˙
[fol. 376rb]
[23]
INCIPIVNT ·
ALIA CAPITVLA DOMNI HLVDOVVICI
ET ·
CHLOTHARII FILII EIVS QVE PER
SCRIBENDA ET AB OMNIBVS
OBSERVANDA SVNT
DE FORCAPITIS ·
XXXIIII
Si mancipia dominos suos
fug
erint
in alienam potes
tatem ut propter hoc nullum
pręmium accipiat ille
in cuius potestatem fuerint
inuenta pro eo
quod ea uel
reddiderit uel foras
eicerit ·
et non solum hoc sed etiam si ea nec reddere · nec
foras
eicere uoluerit · et legitimo domino ea con
tradixerit · et illa inde
postea effug
erint
.' secundum
legem ea soluere cogatur ·
XXXV · De terra
tributaria ·
Quicumque terram tributariam unde
[fol. 376va]tributum ad partem nostram exire solebat · uel ad
ecclesiam ·
uel
cuilibet
alteri tradiderit
is
qui eam
susceperit ·
tributum quod inde exire solebat
uel soluebatur .' omni modo ad par
tem
nostram
persoluat · nisi forte talem firmitatem de parte
dominica habeat · per quam ipsum tributum
sibi perdonatum possit ostendere ·
XXXVI · De beneficiis
destructis ·
Quicumque suum beneficium
occasione
proprii desertum habuerit · et intra
annum · postquam ei a comite uel misso
nostro notum
factum fuerit · illu
d emendat
um
non
habuerit
ipsum beneficium amittat ·
XXXVII · De terra censali ·
Si quis terram censalem habuerit quam
ante
cessores sui uel ad aliquam ecclesiam uel ad uillam
nostram de
derunt
· nullatenus e
am
secundum
legem tenere potest · Nisi ille uoluerit ad cuius
potestatem uel illa ecclesia · uel illa uilla pertinet · Nisi
forte filius
aut nepos eius sit · qui eam tradidit ·
et ei eadem terra ad tenendum placita
sit · sed
in hac re considerandum est utrum ill
e qui
hanc tenet diues · aut pauper sit · Et utrum aliu
d
beneficium habeat uel etiam proprium · et qui
horum neutrum habet erga
hunc misericor
diter agendum est · ne ex toto dispoliatus in ę
gestatem incidat · Vt aut talem censum inde per
soluat · qualis ei fuerit constitutum · uel portionem
aliquam inde in
beneficium accipiat unde se
sustentar
e ualeat ·
XXXVIII · De nonis et
decimis ·
Consideratum est ut de frugibus terrę et
ani
malium nutrimine persoluantur · De opere uero
uel
restauratione ęcclesiarum comes et episcopus
siue abba una cum misso nostro ·
quem ipsi sibi
ad hoc elegerint considerationem faciant ·
ut unusquisque
eorum tantum inde accipi
a
t
ad operandum et
restaurandum · quan
tum ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur ·
similiter et uassi nostri aut in commune tantum
operis
accipiant quantum rerum ecclesiasti
carum habe
ant
· uel unusquisque per se iuxta
[fol. 376vb] quantitatem quam ipse tenet · aut si
inter eos
conuenerit ut pro opere faciendo argentum
donent · iuxta
ęstimationem
operis in ar
gento persoluant cum quo pr
ęcio
rector eclesię
ad predictam restaurationem · operarios con
ducere · Et materiam emere possit · Et qui no
nas et
decimas · dare neglexerit · Primum qui
dem illas cum lege sua rest
ituat
insuper et ban
num nostrum soluat · ut ita castigatus
caueat ·
ne sepius iterando beneficium amittat
XXXVIIII · De mancipiis
in uilla dominica confugientibus ·
Si cuiuslibet mancipia in uillam nostram
confugerint actor eiusdem uillę quęrenti
domino ea non contradicat sed
statim ea foras
de eadem uilla eiciat · Et si se putat ad ea repe
tenda iustitiam habere repetat · Et secundum
legem adquirat · Si uero tempore
domni karoli
genitoris nostri in uillam illam
confugerint
et dominus ea qu
ęsiuerit
· actor eiusdem uillę
aut ea legitime contendat aut qu
ęrenti
domino
reddat · Et actor propter uestituram domni
karoli genitoris nostri · eadem mancipia con
tradice non audeat si illius propria esse noscuntur ·
XL · De forestibus
nouiter institutis
Vut [!] quicumque illas habet
dimittat · Nisi
forte
indicione [!] ueraci ostendere possit quod
per iussionem · siue permissionem domni karoli
genitoris
nostri eas instituisset pręter illas · quę
ad nostrum opus pertinent ·
unde nos decernere
uolumus · quicquid nobis placuerit ·
XLI ·
Volumus
ut missi nostri per singulas
c
iuitates
una cum episcopo ·
et
commite [!] missos uel nostros homines ibidem
commanentes eligant ·
quorum cur
a sit pon
tes per diuersa loca emendare et eos qui illos
emen
dare debent · ex nostra iussione admonere · ut
unusquisque iuxta suam possibilitatem et quan
titatem eos
emendare studeat ·
XLII · HEC CAPITVLA
PRAECIPVĘ AD
[fol. 377ra] LEGATIONEM MISSORVM
NOSTRORVM OB MEMORIAĘ
CAVSAM
PETINENTIA [!] DE
QVIBVS VIDELICET CAVSIS IPSI AGERE
DEBEANT ·
Legatio omnium missorum nostrorum
hęc
est ·
Primo ut sicut iam aliis missis
iniunctum fuit iustitiam faciant
de
rebus et libertatibus iniuste ab
latis · et si episcopus aut abbas
aut uicarius aut aduoca
tus aut quislibet de plebe hoc fecisse
inuentus
fuerit statim restituatur · Si uero uel comes uel
actor dominicus · uel
alter missus palatinus
hoc perpetrau
erit
et in nostram
potestatem red
egerit
res diligenter inuestigata et descripta ad nostrum
iudicium
reseruetur ·
XLIII ·
Volumus autem
ut de his libertatibus
et rebus reddendis quę
in nostra uestitura sunt primo per obtimos quosque
inquiratur · et si per illos inueniri non possit ·
Tunc per eos qui post
illos in illa uicinia melio
res sunt · Et si nec per illos rei
ueritas inueniri
potest · tunc liceat litigantibus ex utraquę parte
testes
adhibere · et si discordauer
int
secundum constitu
tionem a nobis promulgatam examinentur ·
XLIIII ·
De pauperibus uiduis et pupillis iniuste
oppressis ut adiuuentur et releuentur ·
XLV ·
De iniustis
occasionibus et
consuetudinibus nouiter insti
tutis · sicut sunt tributa et telonei ·
in media uia ·
ubi nec aqua · nec palus · nec pons nec aliqui
d tale
fuerit unde iuste census exigi possit · uel ubi naues
subtus
pontes t
ransire
solent · siue in medio flumi
ne · ubi nullum est
obstaculum
ut auferantur ·
antiqu
a autem ad nostram notitiam deferantur ·
XLVI ·
De honore ecclesiarum · ut per omnia eis
exhibeatur ·
sicut nuper a nobis cum consensu omnium fidelium
nostrorum
constitutum est · et ut hoc missi nostri
omnibus in sua legatione constitutis
no
tum ef
ficiant ·
XLVII ·
De nonis et decimis ut secundum iussionem
nostram dentur ·
XLVIII ·
De locis dandis ad claustra canonicorum facienda si de eiusdem ecclesię rebus [fol. 377rb]
fuerint nostra liberalitate concedatur ibi · Si de alterius ecclesię uel liberi
hominis commutetur · Si autem de fisco nostro fuerit · nostra liberalitate
concedatur ·
XLVIIII
De obseruatione preceptorum
nostrorum
et inmunit
atum
· ut ita obseruentur ·
sicut a nobis et ab
antecessoribus nostris constitutum
est ·
De his qui per occasionem inmunitatis
iustiam [!] facere re
nuunt
· ut
hoc obseruetur
quod a nobis constitutum est ·
LI ·
De locis iam
dudum sacris ·
et nunc
spurcititia [!] f
ędatis
· ut
iuxta possibilitatem in antiquum statum
reformentur ·
LII ·
De beneficiis nostris quę destructa inueniuntur hoc impleatur quod nuper a nobis constitutum est ·
LIII ·
De noua moneta
et de falsa moneta ·
et de d
espectu
litterarum
nostrarum · et de latronibus cohercendis uel p
vni
endis
· et de faidis pacandis · de homicidiis prohi
bendis · de periuriis et falsis testibus conpescendis ·
LIIII ·
De his omnibus uel c
ęteris
his similibus hoc quod modo
constituimus omnibus adnuntietur · et
in futurum
obseruetur ·
LV ·
Hoc uolumus ut missi nostri obseruent
ut quicquid de his causis uel simul uel singillatim
emendare potuerint
emendent · Et ea qu
ę e
mendauerint · diligenter scriptis notent · et hoc
si
peragere curent · quatinus iniuste · repręhendi
a quoquam nullatenus possint ·
et qu
ę facere de
bent aut possunt · nullatenus pretermittant ·
immo caueant · Ne quod absit aut gratia alicuius ·
aut
honoris · aut timoris siue odii causa · illud
quod a
gere
debent omittant · et summopere
studeant ut hoc quod per se efficere
non possunt ·
nobis notum faciant · et omnimodis pręuideant
ut per singula
capitula tam uerbis quam scriptis
de omnibus quę illic peregerint nobis
rationem
reddere ualeant ·
LVI ·
De placitis siquidem quos liberi
homines obseruare debent constitutio genitoris
nostri penitus obseruanda atque tenenda est · ut uidelicet in anno
tria solummodo generalia placita obseruent [fol. 377va] Et nullus eos
amplius placita obseruare conpellat · nisi forte quilibet aut accusatus fuerit · aut alium accusauerit aut ad testimonium perhibendum uocatus fuerit · Ad
cetera uero quę centenarii tenent non alius uenire iubeatur nisi qui aut
litigat · aut iudicat aut testificatur ·
LVII ·
Vt de debito quod ad opus nostrum fuerit
reuua
diatum talis consideratio fiat ut
is
qui igno
ranter peccauit · non totum secundum legem conpo
nere cogatur sed iuxta quod possibile uisum
fuerit · Is uero
qui tantum mala uoluntate
peccauit totam legis conpositionem cogatur
exsoluere ·
LVIII ·
Vt nullus ad palatium uel in
hostem
pergens · uel de palatio · uel de hoste rediens tributum
quod tracturas uocant soluere cogatur ·
LVIIII ·
Vt pontes publici qui per bannum fieri
sole
bant · anno present
i in omni loco restaurentur ·
LX ·
Vut [!] clerici et monachi et serui
fugitiui ad loca sua redire iubeantur ·
LXI ·
Vt nullus episcopus · nec abbas nec
comes · nec abbatissa centenarium comitis aduocatum habeat ·
LXII ·
Vt uicarii uel centenarii
qui fures et latrones uel celauerint uel defenderint secundum sibi
datam sententiam diiudicentur ·
LXIII ·
Vt comes et uicarii de constitutione legis ammoneantur · quia iubetur ut propter iustitiam
peruertendam munera non accipiant ·
LXIIII ·
De forestibus nostris ut ubicum
que fuerint diligentissime inquirant
quomodo salue sint et
defensę · et ut com
itibus
· denuncient · Ne ullam forestem no
uiter instituant · et ubi nouiter institutas
sine nostra iussione inuenerint
dimittere
pręcipiant ·
LXV ·
Vt ubicumque ipsi missi aut episcopum
aut abbatem aut alium quemlibet quocumque honore pręditum inuenerint qui iustitiam facere · uel noluit · uel prohibuit de
ipsius rebus uiuant quamdiu in eo loco iustitias facere debent ·
LXVI ·
Vt in il
lius comitis
ministerio qui bene iustitias factas
[fol. 377vb] habet · i
bidem
missi diutius non morentur · neque
illuc
multitudinem conuenire faciant Sed ibi
moras faciant ubi iustitia
uel minus uel ne
glegenter
facta est ·
LXVII ·
Vt in illius comitis ministerio idem
missi nostri placitum non teneant qui in aliquod
missati
cum
directus est donec ipse fuerit reuersus ·
Vt causa quę adhuc coram comite non fuit
et
is
qui
se reclamat propter suam stultitiam · aut
contumatiam · comitem inde appellare
noluit ·
iterum comiti commendetur ·
LXVIII ·
Vt missi nostri
qui uel
episcopi uel a
bbates
uel comites sunt quamdiu
prope suum beneficium fuerint nihil de
aliorum
coniectu accipiant · Postquam uero inde
longe recesserint Tunc
accipiant secundum quod
in sua tractoria continetur · uassi uero nostri
et
ministeriales
qui missi sunt · Vbicumque
uenerint coniectum
accipiant ·
LXVIIII ·
Vt uassi nostri
et uassi episcoporum
abbatum abbatissarum et co
mitum qui anno pręsent
i in hoste non
fuerunt
heribannum reuuad
iant
· Exceptis his · qui propter
necessarias causas · Et a domno ac genitore nostro
karolo constituti domi dimissi
fuerunt · id est
qui a comite propter pacem conseruandam ·
Et propter
coniugem ac domum eius custodiendam
et ab episcopo uel abbate uel abbatissa ·
similiter propter
pacem conseruandam · et propter fruges colligen
das · et familias constringendas · et missos reci
piendos dimissi
fuerunt ·
LXX ·
Vt omnes episcopi abbates
et comites
excepta infirmitate uel nostra iussione
nullam excusationem habeant qui non ad
placitum
missorum nostrorum ueniant · aut tale
s ui
carios suos mittant qui in omni causa pro illis
reddere rationem possint ·
LXXI ·
De dispensa mis
sorum
nostrorum qualiter unusquisque
iuxta suam qualitatem dandum uel accipien
dum sit · Videlicet episcopo panes quadraginta
friskigę tres ·
de potu
modia · III · porcellus unus ·
pullos tres · oua · XV · granum ad caballos
modia
IIII · abbati commiti · atque ministeriali nostro
[fol. 378ra] unicuiquę
dentur cotidie panes · XXX · friski
ngę
·
due · de potu modia duo · porcellus unus pullos
tres · oua · XV · annonam
ad caballos modia · III ·
uassallo nostro panes · XVII · friskingam unam ·
purcellum unum de potu modio · uno · pullos · II ·
oua decem · annonam ad
caballos modia · II ·
HEC CAPITVLA DOMNVS KAROLVS QVI
HOC
REGNVM SIBIMET SVBDIDIT PROPRIĘ
AD EPISCOPOS VEL AD ORDINES QVOS
QVĘ ECCLESIASTICOS PERTINENTI
A FIERI PRECEPIT QVĘ
NON SOLUM OB
SERVARE SED ETIAM SIBI SVBIECTIS
VEL
COMMISSIS FACIENDA PERDVCERE DEBENT
Quia iuxta sanctorum patrum tradition
em
nouimus res ęcclesię uota esse fidelium ·
pręcia peccatorum ·
Et patrimo
nia pauperum · cuiquę non
solum habita conseruare ·
uerum
etiam multa deo opitulante conferre optamus ·
Tamen ut ab
ęcclesiasticis de non diuidendis rebus
illius ·
susspitionem [!] dudum
conceptam peni
tus ammoueremus · Statuimus ut neque
nostris
neque filiorum et deo dispensante suc
cessorum nostrorum temporibus ·
qui nostram
uel progenitorum nostrorum uoluntatem · uel ex
emplum imitari uoluerint · nullam poenitus
diuisionem aut iacturam paciatur ·
LXXIII · De episcopis
eligendis ·
Sacrorum canonum non ignari · ut in
dei nomine sancta ęcclesia suo liberius potiretur honore adsensum ordini
ęcclesiastico prebuimus · ut scilicet episcopi per electionem cleri et populi
secundum statuta canonum de propria diocesi remota personarum et munerum
acceptione · ob uitę meritum et sapientię donum eligantur · ut exemplo et
uerbo sibi subiectis usquequaquę prodesse ualeant ·
LXXIIII De di
ctis
patrum con
gestis pro canonica professione quia
dehonestebatur [!] ·
Quia uero canonica professio a multis
partim
i
gnorantia
· partim
desidia
dehonestabatur
[fol. 378rb]opere pręcium diximus deo annuntiente · apu
d
sacrum conuentum · ut ex dictis sanctorum patrum ·
uel
ex diuersis
pratis quosdam uerna
tes flosculos carpendo in unum · regulam
canoni
corum et canonicarum congerere · et canonicis ·
uel
sanctimonialibus seruandam contradere · ut per eam
canonicus ordo · absque
ambiguitate possit
seruari · et quoniam illam sacer conuentus ita etiam
lau
dibus
extulit · ut usquę ad unum i
ota
obseruan
dum percenseret · Statuimus · ut ab omnibus in eadem
professione degentibus · indubitanter teneatur ·
et modis omnibus · siue a
canonicis · siue a sanctimoni
alibus canonice degentibus · deinceps
obseruetur ·
LXXV · De conlatis
ęcclesię diuidendis ·
Statutum est · ut quicquid tempore imperii
nostri · a fidelibus
ęcclesię
sponte conlatum fuerit
in ditioribus locis · duas partes in usus pauperum ·
tertiam in stipendia
cedere clericorum aut mo
nachorum ·
Imminoribus [!] uero locis · aequę inter
clerum et pauperes fore diuidendum · nisi forte
a datoribus
ubi specialiter dandę sint · constitu
tum fuerit
LXXVI · De abbatibus
eligendis ·
Monachorum siquidem causam · qualiter deo
opitulante ex parte disposuerimus · Et quomodo
ex se ipsis · sibi eligendi
abbates licentiam dede
rimus · et qualiter deo opitulante quieti
uiuere ·
propositumque suum indefesse custodire ualerent
ordinauerimus ·
in alia scedula diligenter adno
tari fecimus · et ut apu
d successores nostros ratum
foret · et inuiolabiliter conseruaretur
confir
mauimus ·
LXXVII De ordinatione seruorum ·
De
seruorum uero ordinatione qui passim
ad gradus ęcclesiasticos indiscrete
promouebantur
placuit omnibus cum sacris canonibus con
cordari
debere · et statutum est · ut nullus epis
coporum deinceps eos ad
sacros ordines promouere
pręsummat · Nisi prius a dominis propriis liber
tatem consecuti fuerint · Et si quilibet seruus ·
dominum suum
fugiens aut latitans · aut adhibitis
[fol. 378va] testibus munere conductis uel
corruptis · aut quili
bet calliditate uel fraude ad gradus
ęcclesiasticos per
uenerit · decretum est ut deponatur · Et dominus
eius
eum recipiat · Si uero auus uel pater ab al
ia
patria
in
alia migrans · in eadem prouincia filium
genuerit ·
Et ipse filius ibidem educatus · et ad gradus ęcclesiasticos
promotus fuerit · et utrum seruus sit
ignorauerit ·
Et postea ueniens dominus illius legibus eum
adquisierit ·
sancitum est · ut si dominus eius illi libertatem dare
uoluerit · in gradu suo permaneat · Si uero eum ca
tena
seruitutis a castris dominicis extrahere
uoluerit
gradum amittat · quia iuxta sacros ordines uilis per
sona manens · sacerdotii dignitate
fungi non po
test · De
rebus
uero illorum uel peculiare quia
propriis
dominis libertate donantur · Vt ad gradus
ęcclesiasticos iure promoueantur ·
statutum est · ut
in potestate dominorum consistat · utrum illis
concedere
an sibi u
endicare
uellint · Cęterum si
post ordinat
ionem
aliquid
adquisiuerit · illu
d
obseruetur · quod in canonibus de consecrantis
nihil habentibus
constitutum est ·
capitulum
LXXVIII · Ex
conconcilio [!]
cartaginensis
·
De
ecclesiarum uero seruis communi
sententia decretum est · ut archiepiscopi per
singulas
prouincias constituti nostram auctoritatem · suffra
ganei uero illorum exemplar illius penes se habe
ant · Et
quandocumque de familia ecclesię utilis
inuentus aliquis ordinandus est · in
ambone ipsa
auctoritas coram populo legatur · Et coram sa
cerdotibus · uel
coram
fidelibus laicis · ante cor
nu altaris sicut in nostra
auctoritate continetur ·
remota qualibet calliditate libertatem conse
quatur · Et tunc demum ad gradus ęcclesiasticos
promoueantur · similiter quoque de his agendvm
est · quos
laicos de familia ęcclesiarum ad
sacros ordines
promouere uoluerint · sed et de his quos prępo
siti canonicorum aut monachorum ordinan
dos expetiuerint eadem
forma seruanda est ·
capitulum
LXXVIIII · De personis a quibus non sunt res accipiende
Statutum est · ut nullus quilibet
ęclesiasticus
[fol. 378vb] ab his personis res deinceps accipere pręsumat ·
quarum liberi aut propinqui hac inconsulta oblatio
ne possint
rerum propriarum ex
heredari
· quodsi
aliquis deinceps hoc
facere temptauerit a sinodali
uel imperiali sententia modis omnibus feriatur ˙
capitulum
LXXX · De presbiteris constituendis
Statutum est ut sine auctoritate uel
consensu episcoporum · presbiteri in quibuslibet ęcclesiis nec
constituantur · nec expellantur · et si laici clericos probabiles uitę et
doctrinę · episcopis · consecrandos suisque in ęcclesiis constituendos
obtulerint nulla qualibet occasione eos reiciant ·
capitulum
LXXXI De mansis uniuscuiusque eclesię ·
Sancitum est ut unicuique ęcclesię unus
man
sus integer absque alio seruitio adtribuatur ·
et
presbiteri in eis constituti non de decimis neque
de oblationibus fidelium non
de domibus neque
de atriis uel ortis iuxta ecclesiam positis · neque de
pręscripto manso · aliquod seruitium faciant ·
pręter ecclesiasticum · et
si aliquid amplius habue
rint · inde senioribus suis debitum
seruitium in
penda
nt
·
capitulum
LXXXII · De presbiteris
vniuscuiusque
ecclesię ·
Statutum est postquam hoc inpletum fuerit
ut unaquaquę ęcclesia suum presbiterum habeat · ubi id fieri facultas
prouidente episcopo permiserit ·
capitulum
LXXXIII · De uillis nouis et ęclesiis in eis nouiter
constitutis ·
Sancitum est de uillis nouis · et ęcclesiis
in eisdem nouiter constitutis · ut decimę de ipsis uillis ad easdem
ęcclesias conferantur
capitulum
LXXXIIII · De sacris uasis ęclesię · in pignus datis ·
De sacris uasis ecclesię · quę in
pignus a nonnullis in quibusdam locis dari con
perimus inibitum
est ne deinceps a
quoquam
fieri
pręsumatur · nisi solummodo necessitate redi
mendorum captiuorum conpellente ·
capitulum
LXXXV · De ecclesiis destructis uel de nonis et
decimis ·
De ęcclesiis sanę destructis uel de nonis
et decimis · siue de claustris canonicorum · qualiter constitui
et ordinari a nobis placuerit · aliis capitulis subter adnotauimus ·
Sed et de ecclesiarum honore quomodo deo
adiuuante
[fol. 379ra] quantum in nobis est uigeat similiter in subter
adnotatis capitulis insertum esse di
noscitur
·
XCI De episcopis italię ·
De episcopis uero in langobar
dia constitutis · qui ab his quos
ordinaba
nt
· sa
cramenta et munera contra diuinam et canoni
cam auctoritatem
accipere uel exigere soliti
erant modis omnibus inibitum est · ne ulterius
fiat · quia iuxta sacros canones uterque a gradu
proprio talia facientes ·
decidi debent
XCII · De presbiteris qui feminas in
domibus
habent ·
Statutum est ab episcopis de
presbiteris qui feminas secum indiscrete habita
re permittunt ·
et propter hoc mal
ę
oppinionis [!]
suspitione denotantur · ut si deinceps admo
niti non se correxer
int
uelut
contemptores
sacrorum canonum canonica inue
ctione
feriantur ·
XCIII · De presbiteris qui pro crismate
in cena domini ueniebant ·
De presbiteris qui accipiendi crisma
tis gratia · ad ciuitates in cęna domini uenire
soliti erant
sancitvm est · ut de his qui longe positi
sunt de
octo
uel
de decem · unus ab episcopo el
igatur
qui acceptum crisma sibi et sotiis
diligenter
perferat · Hii uero qui non longius
a ciuitate · quam quattuor aut quinque
milibus habitant · More solito ad accipien
dvm
crisma per
ueniant · Di
scendi
uero
gratia · alio
non quadragesimę tempore ad ciuitates
conuocentur ·
XCIIII De predicatione et confirmatione episcoporum ·
Ne uero episcopi occasione predicandi aut
confir
mandi
oneri essent populis a nobis ammoniti
polliciti sunt · se deinceps hoc
cauere uelle ·
et eo tempore suum ministerium in quantum
facultas dabitur
exequi · quo eorum profectio
quantum in illis era
t · his quibus prodesse pos
sunt et debent non sit inportuna
uel
onerosa
·
XCV · De pueris tondendis et puellis uelandis ·
Ne pueri uero sine uoluntate parentum
tons
orentur
· uel puell
ę uelentur modis
omnibus inibitum est · et qui hoc facere
temptauerit multa quę in capitulis legis
[fol. 379rb] mundanę a nobis
constitutis contine
tur
· per
soluere cogatur
XCVI · De feminis uiros amittentibus ·
De feminis quę uiros amittunt placet ne se
sicut
hactenus
indiscrete uelent · sed ut triginta dies
post decessum uiri sui expe
cent
· Et post tr
igesi
mum
diem · per consilium episcopi sui · uel si episcopus
absens
fuerit · consilio aliorum religiosorum sacerdo
torum ·
suorumque parentum atque amicorum ·
id quod eligere debent e
ligant
·
et q
ui a a sacro
conuentu rogati sumus · ut hi qui publicam ge
rebant p
ęnitentiam
· et feminę quę uiro
s amit
tebant · nostra auctoritate donec deliberent
quid agant
tuerentur
· specialiter pro his capi
tula fieri · et legis
mundanę capitulis inseren
da decreuimus ·
XCVII · De raptis · et de earum raptoribus ·
De raptis uero et de raptoribus · quamquam
specialiter decreuissemus quid pati debeant · qui hoc nefas deinceps
facere temptauerint · quid tamen super his · sacri canones pręcipiant · hic
inserendum necessarium duximus · quatinus omnibus pateat · quantum malum
sit · et non solum humana sed etiam diuina auctoritate
constricti abhinc hoc malum caueatur ·
XCVIII ·
De puellis raptis necdum d
esponsatis
· Ita in con
cilio calcidonensi ubi · DCXXX · patres fuerunt ·
capitulo · XXXVIII · ita
habetur eos qui rapiunt
puellas sub nomine simul habitandi cooperan
tes et con
hibentes
raptoribus · decreuit sancta
sinodus
siquidem clerici sunt decidant gradu proprio ·
Si uero laici
anathematizentur · quibus uerbis
aperte datur intellegi · qualiter huius mali
auc
tores dam
nandi
sunt · quando partic
ipes
con
hibentes tanto anathemate feriuntur ·
Et quod
iuxta ca
nonicam
auctoritatem
ad coniugia legitima · raptas sibi iure uindi
care nullatenus
possunt ·
XCVIIII ·
De desponsatis
puellis · et ab aliis
raptis
ita in concilio ancyri
tano capitulo decimo legitur · d
esponsatas
puellas et post ab aliis raptas · placuit
erui
et eis
[fol. 379va] reddi quibus ante fuerint
desponsatę
etiam si eis
a raptoribus uis inlata constiterit · proinde
statutum
est
a sacro conuentu
ut raptor publica p
ęnitentia
multetur · Raptę uero · si sponsus recipere
noluerit ·
et ipsa
eidem
crimini consentiens non fuit ·
licentia nubendi alii non
negetur · Quod si et ipsa
consensit simili sententia
e
subiaceat · quod si
post hęc se iungere pręsumpserint · uterque
anathematizentur ·
C
De his uero qui sacris uir
ginibus se sociant
†† · ita in decretis pap
ę gelasii
capitulo · XX
mo · continetur · Virginibus sacris
temere se quosdam sotiare cognouimus · Et post
dicatum deo propositum · ince
sta
f
ędera
sacrilegaque
miscere · quos protinus aequum est a sacra commu
nione detrudi · et nisi publicam probatamque
ęgerint
penitentiam · Omnino non recipi · aut his
certe uiaticum de s
ęculo
transeuntibus · si tamen
penituerint non negetur · Si uero de
copulatione
sacrarum uirginum tam seuere feriuntur ·
quanto seueriu
s feriendi
sunt qui eas rapiunt
ur ·
ideo sicut
premissum est necesse est ut ab omnibus
in christiana religione consistentibus · rigore auc
toritatis diu
inę
uel humanę hoc malum radicitus
amputetur
CI · De puellis tempore uelentur ·
Ne
uero puellę indisc
rete
uelentur · placuit
nobis etiam de sacris
canonibus · qualiter obser
uandum sit hic inferre de
tempor
e uelanda
rum puellarum in cartaginensi concilio · capitulo ·
XVI · continetur ut non ante ·
XXV
· anno
s con
secrentur · Item in eodem concilio
de
uirginibus
uelandis ita continetur · Item
placuit ut quicumqu
e episcoporum necessitate
periclitan
tis
pudicitię uirginalis cum
uel petitor potens ·
uel raptor aliquis for
midat
vr
· uel
si etiam aliquo
mortis periculoso
scrupulo · conpuncta
fuerit ·
ne non uelata
moriatur · aut exigentibus parentibus · aut
his ad quorum
curam pertinet · uelauerit
uirginem · seu uelauit ante XXV · annos
ętatis
[fol. 379vb] non ei obsit concilium quod de isto annorum
numero constitutum est · Vnde colligitur quia
iuxta priorem sanctionem
uirgines · XXV · aeta
tis suę anno · rite consecrand
ę sint · Quod si prę
missę necessitates ante id fieri
compellant ·
nullum possit episcopo adferre pręiuditium con
secrationis
CII · De examinatione sanctę crucis non facienda ·
Sancitum est ut nullus deinceps qualibet
examinatione cruces facere pręsummat · ne
christi passio
· et glorificatio · cuiuslibet temeritatis
contemptui habeatur
CIII · De pabulo uerbi diuini atque nunciando ·
Episcopus uero ut si
ue
per se · s
iue
per uicarios · pabulum uerbi diuini · sedule
populis ad
nuntiet
· quia ut ait beatus gregorius · iram
contra se occulti iudicis excitat
sacerdos · si sine
predicationis sonitu inc
edit
Et ut clerum
sibi commissum · in sobrietate et castitate
nutriant · diuinisque
officiis inbuant · qu
i
rite ad
sacrosanctos ecclesiasticos ordines promoueri poss
int
· et ut operam dent quat
inus
presbiteri
missalem · et lectionarium · siue c
ęteros
libel
los sibi necessarios bene correctos habeant ·
et qualiter ęclesias destructas sibi pertinentes
iuxta uires emendent ·
qualiter etiam uidu
as diligenter instruant · quomodo etiam
secundum apostolicam auctoritatem conuer
sari debeant edoceant
et ut superstitiones quas
quibusdam locis in exequiis mortuorum non
nulli faciunt · eradicentur et ut exemplo suę
innocentię alios
ad bene uiuendum prouocent ·
et cunctis ęclesiasticis negotii
s quantum dominus
iuuerit
totis uiribus
consulere
satagant
· diligenter
admonuimus · et ut id liberius exequi ualeant ·
nos in
quantum omnipotens dominus posse dederit opem
ferre modis omnibus optamus
CIIII · De incestis nuptiis et ęclesiis diuidendis ·
Nonnulla uero capi
tula
sicut de incestis nuptiis · necnon et de
ęclesiis quę inter coheredes
diuiduntur · et tali
occasione proprio honore carent · siue de his
[fol. 380ra]ęcclesiis quę nimium rebus propriis sunt adte
nuatę ·
uel certe de his rebus quae nuper necessi
tate conpellente a
nonnullis ęcclesiis sunt
ablate ·
et si qua sunt alia · siue in ęcclesiasticis
siue in publicis rebus
emendatione digna · quę
pro temporis breui
tate
efficere
nequiuimus ·
in tantum differendum illud dignum iu
dicauimus ·
donec domino fauente consult
v
fidelium · facultas nobis id definiendi ab eo
tribuatur · Inuenta uero ut
deo opitulante
effectum obtineant per tempora · hic inseren
da
censuimus ·
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 380ra]
[12]
Incipi
unt
capitula
domni
h
ludouuici
im
peratoris et chlotharii .'
cesaris filii eius quę legibus
addenda
sunt quę et missi et comites habere et ce
teris nota
facere debent ·
primum · capitulum ·
de honorae ecclesiarum · CAPITULUM · XIII ·
Si quis aut ex leui causa · aut sine
causa hominem in ęcclesia inter
fecerit ·
de uita con
ponat · Si uero foris rixati
fuerint · et unus alterum in
ęcclesia
m fugerit · et ibi se defendend
o eum inter
fecerit · si huius facti testes non habuerit .'
cum · XII · coniuratoribus legitimis per sacramen
tum adfirmet ·
se defend
o eum interfecisse .'
Et post hęc · DC · solidos ad partem
ecclesię · quam illo
homicidio polluerat : Et insuper bannum nostrum
soluere cogatur
is
uero qui interfectus est ·
absque co
mpositione iaceat · ac deinde inter
fector secundum iuditium canonicum
congruam
facinori quod admisit p
ęnitentiam
accipiat ·
Si proprius seruus hoc commiserit iuditio
aqu
ę
feruentis
examinetur · utrum hoc sponte · an se defenden
do fecisset · Et
si manus exusta fuerit interfici
atur · Si autem non fuerit · dominus
eius iuxta
quod
uuirgildus illius est ad ęcclesiam persoluat · aut
eum si uoluerit eidem ęcclesie
tradat ·
De
ęcclesiasti
co et f
iscalino
et beneficiario seruo · uolumus ut
[fol. 380rb] pro una uice ·
uuirgyld eius pro eo conponatur · Altera
uice ipse seruus ad supplicium
tradatur · hereditas
tamen liberi hominis · qui propter tale facinus ad
mortem fuerit iudicatus .' ad legitimos heredes illiu
s perueniat · si in atrio ecclesię cuius porta reliquiis
sanctorum consacrata est
huiuscemodi homicidium
perpetratum fuerit · Simili modo emendetur uel co
mponatur
· Si uero porta ęcclesię
ubi committitur non est
consecrata eo modo conponatur quod in atrio
committitur sicut conponi
debet · quod in muni
tate uiolata committitur ·
XIIII ·
De iniuriis sa
cerdotum in ęcclesia factis ·
Sanguinis effusio in
ęcclesiis fa
cta
· cum fuste si
presbiter · is fuerit triplo con
ponatur · Duas partes ei
dem
presbitero ter
tia
pro fre
do
ad ęcclesiam insuper bannum nostrum · Similiter
de
diaconibus iuxta co
mpositionem
eius in triplo ·
cum banno nostro conponatur · de
subdiacono similiter
in triplo secundum suam co
mpositionem
· et de unius
cuiusque ordinis clerico secundum
suam conpositi
onem triplo persoluatur · et insuper bannus noster ·
Similiter et de
† ictu sine sanguinis effusione ·
de
uniuscuius
que
ordinis
clerico secundum suam
co
mpositionem
triplo et bannus noster · Et qui non
habet unde ad ęcclesiam
persoluat · tradat se in ser
uitium eidem ęcclesię · usque dum totum
debitum persoluat ·
XV De uiduis et pupillis et pauperibus
praecipimus ·
Vut quandocumque in
mallum ante comitem
u
iduę
pupilli et pauperes uenerint · pri
mo eorum causa
audiatur et definiatur ·
Et si testes per se ad causas
suas quęrendas habere
non potuerint uel legem nescierint · comes
illos
uel illas adiuuet dando eis talem homi
nem qui rationem eorum teneat · uel pro eis lo
quatur ·
XVI · De raptu uiduarum ·
Qui uiduam intra primos · XXX · dies
uiduitatis suę · uel inuitam uel uolentem sibi copulauerit bannum nostrum · LX · solidos in triplo conponat · Et si inuitam eam duxit legem suam ei conponat · illam uero ·
ulterius non adtingat ·
[fol. 380va]
XVII · De hominem publicam penitentiam agente
interfecto ·
Qui hominem publicam penitentiam agentem
interfecerit bannum nostrum in triplo conponat · et uuirgyld
eius · proximis eius persoluat ·
XVIII · Vt omnis homo liber potestatem habeat
ubicumquae uoluerit res suas dare pro salutae animae suae ·
Si quis res suas pro salutę animę suę ·
uel ad aliquem
uenerabilem locum · uel propinquo suo uel cuilibet
alteri
tradere uoluerit · et eo tempore · intra ipsum
comitatum fuerit in quo res sua
e illę positę sunt
legitimam traditionem facere studeat · quod
si eodem tempore · quo illas tradere uult extra
eundem
comitatum fuerit · id est siu
e in exerci
tu siue in
palatio · siue in ali
o quolibet loco ad
hibeat sibi uel de suis pagensibus · uel de
aliis qui ea
dem lege uiuant · qua ipse uiuit testes
idoneo
s ·
uel si illos habere non po
tuerit
· Tunc de aliis qua
les
ibi
meliores inueniri possunt · et
coram
eis rerum suarum trad
itionem
faciat ·
Et fideiussores uestiturę donet ei qui illam tra
d
itionem
accipit
et
uestituram faciat · et postquam
hęc traditio ita facta fuerit heres illius ·
nullam
de prędictis rebus ualeat facere repetitionem ·
Insuper et ipse per
se fide
iussionem
faciat eiusdem
ues
titurę
· ne heredi ulla occasio remaneat ·
hanc
traditionem inmutandi · sed potius
necessitas incumbat illam
perficiendi · et si non
dum res suas cum
coheredibus
suis diuisas
habuit .' non ei hoc sit inpedimento · sed
coheres
ei
us si sponte noluerit · aut per comitem ·
aut per missum eius
distringatur ut diuisionem
cum illo faciat ad quem defunctus · heredita
tem suam noluit peruenire · Et si cuilibet ęclesię
eam tradere
rogauit ·
coheres
eius · eam
legem cum illa ecclesia de prędicta hereditate
habeat · quam cum al
io
coherede
suo habe
re deb
et · et hoc obseruetur erga
patrem et
[fol. 380vb] filium · et nepot
em
· usque ad annos legitimos · postea
ipsę res ad inmunitatem
ipsius ęclesię redeant ·
XVIIII · De homicidiis prohibendis ·
Quicumque hominem aut ex leui causa aut
sine causa interfecerit · uuirgyld eius his ad quos ille pertinet conponat · Ipse uero propter talem pręsumptionem in exilium mittatur · ad quantum
tempus nobis placuerit · Res tamen suas non amittat ·
XX · Quid in compositione uuirgyld · dari non
debeat
In co
mpositionem
uuirgyld uolumus ut ea den
tur quę in lege
continentur · excepto accipitre
et spata · quia propter illa duo aliquoties
periurium
committitur · quando maioris precii quam
illa sint esse iurantur
XXI · De raptu aliarum sponsarum ·
Si quis sponsam alienam · rapuerit
aut patri eius · aut ei qui legibus ei defensor esse debet cum sua lege eam
reddat · et quicquid cum ea tulerit semotim unamquamque rem
secundum legem reddat · Et si hoc defensor eius perpetrari consenserit · et
ideo raptori nihil quęrere uoluerit comes singulariter de unaquaque re freda nostra † ab eo exactare faciat ·
Sponso uero legem suam conponat · et insuper · bannum nostrum id est
solidos · LX · soluat · uel in pręsentiam nostram comes eum aduenire faciat ·
et quanto tempore nobis placuerit in exilio maneat · et illam feminam ei
habere non liceat ·
XXII · De falsis testibus conuincendis ·
Si quis
cum
altero de qualibet causa contenti
onem habuerit · et
testes contra eum per iuditium
producti fuerint · si ille falsos eos esse
suspicatur ·
liceat ei alios testes quos meliores potuerit con
tra eos opponere · ut ueracium testimonio
falsorum testium peruersitas
superetur · quod
si ambę partes testium inter se dissenserint ·
ut nullatenus una pars alteri cedere uelit
eligantur duo ex ipsis · id est
ex utraquę parte
unus qui cum scutis et fustibus in campo decertent ·
[fol. 381ra]utra pars falsitatem · utra ueritatem suo testi
monio
sequatur · Et camphioni qui
uictus
fuerit propter periurium · quod ante pugnam
commisit dextera manus
amputetur · Ceteri
uero eiusdem partis testes qui falsi
apparuerunt ·
manus suas redimant · cuius co
mpositionis
·
du
ę partes ei contra
quem
testati sunt dentur
tertia pro fredo
soluatur · et in seculari quidem
causa huiuscemodi testium diuersitas campo
comprobetur · In ęcclesiasticis autem causis ubi de
una parte seculare ·
de altera uero ęcclesiasticum
negotium est · Idem mod
vs
obseruetur · seu etiam
crucis
iuditio
rei ueritas
inquiratur · hoc et
de timidis · atque inbecillibus uel infirmis · qui
pugnare non ualent · Ne
propter hoc iustitia
sua
careant censuimus faciendum · Vbi uero
ex utraque parte ęcclesiasticum fuerit rectores
earu
ndem
ecclesiarum · si se familiariter paci
ficare ue
lint
licentiam habeant · Si autem
de huiuscemodi pacificatione inter eos
con
uenire non possit · aduocati eorum · in mallo
publico ad
pręsentiam comitis ueniant · et ibi
legitim
us
termin
us
eorum contentionibus inpo
natur · Testes uero de qualibet causa non
aliunde
quęrantur · Nisi de ipso comitatu in quo res un
de causa
agitur
positę sunt · quia non est
credi
bile · ut uel de statu hominis uel de possessione
cuiuslibet · per alios melius rei ueritas cognosci
ualeat quam per illos
qui uiciniores sunt · si tamen
contentio quę inter eos exorta est · in confinio
duorum comitatu
um
fuerit ·
liceat
eis de uicina
centena adiacentis comitatus ad causam suam
testes habere ·
XXIII · De proprio in
bannum misso ·
Cuiuscumque hominis proprietas ob crimen
aliq
uod quod idem habet commissum in bannum
fuerit missa et ill
e r
e cognita ne iustitiam faci
at · uenire
distulerit annumque · ac diem in
eo banno illam esse permiserit · ulterius
eam non acquirat
· sed ipsa fisco nostro
societur · Debitum uero ·
[fol. 381rb] quod
is
cuius ea fuit · soluere debuit · per comitem ·
ac ministr
vm eius iuxta estimationem da
mni
de
rebus mobilibus · quę in
eadem proprietate
inuentę fuerint · his quibus idem debitor fuit
exsoluatur · quodsi rerum mobilium ibidem
inuentarum · quantitas ad co
mpositionem
non suff
ecerit
.' de inmobilibus suppleatur ·
et quod superfuerit · sicut dictum
est fiscus noster
possideat · si nichil super co
mpositionem
rema
nere potuerit .' totum in illum expendatur ·
Si autem homo ille · nondum cum suis coheredi
bus proprium suum
diuisum habuit conuo
cet eos comes et cum eis legitimam diuisionem
faciat · Et tunc sicut iam dictum est · partem eius
fisco nostro addicat ·
et conpositionem de ea ·
iuxta modum superius conprehensum · his
ad quos
illa legibus pertinet exsoluat · quod
si non de alia re · sed de ipsa
proprietate quę in ban
num missa fuit ·
ac
per
hoc in nostram potestatem
redacta est fuerit interpellatus · comes in
cuius ministerio eam esse constiterit hoc
ad notitiam nostram perferre
curet · ut nos ea
ndem
proprietatem quę secundum
supradictum modum
in nostrum dominium redacta est · per pręcepti nostri
auctoritatem · in ius et potestatem hominis
qui eam quęrebat · si sua esse
debet faciamus
peruenire ·
XXIIII · De mannire ·
Si quis de statu
suo id est de
libertate uel de hereditate conpel
landus est .'
iuxta
legis constitutionem man
niatur · De cęteris uero causis
unde quis rationem
est redditurus .' non manniatur · sed per comitem
banniatur · Et si post unam et alteram comi
tis admonitionem · si
aliquis ad mallum uenire
noluerit · rebus eius in bannum missis · ueni
re et iustitiam facere conpellatur ·
XXV · De faidis cohercendis ·
Si quis aliqua necessita
te
cogente homicidium commisit .' come
s in cuius ministerio res perpet
rata
est · et co
mpo
sitionem
soluere · et faidam per sacramentum
[fol. 381va] pacificare faciat · quodsi una pars ei ad hoc con
sentire noluerit · id est aut ille qui homicidium commisit aut
†is qui co
mpositionem
suscipere
debet · faciat illum qui ei contumax fuerit ad
prę
sentiam nostram uenire · ut eum ad tempus quod
nobis
placuerit · in exili
vm mittamus donec ibi
castigetur · ut comit
i
suo
ino
będiens
esse · ulterius
non
audeat
·
et maius da
mnum
inde non a
ccres
cat
·
XXVI Vbi sacramenta iuranda sint ·
Ubi antiquitus consuetudo fuit de
libertate sacramenta adramire uel iurare ibi mallum habeatur · Et ibi
sacramenta iurentur · mallus tamen neque in ęcclesia neque in atrio eius
habeatur · Minora uero placita comes siue intra suam
potestatem uel ubi impetrare potuerit habeat · Volumus utique ut domum a
comite in loco ubi mallum tenere debet constituatur · ut propter calorem
solis et pluuiam publica utilitas non remaneat ·
XXVII · De his qui de furt
o accusati fuerint ·
Si liber homo de furto accusatus fuerit ·
et res
proprias habuerit .' in mallo ad presentiam co
mitis se
adramiat · Et si res non habet fideius
sores donet qui eum adramire
et in placitum
adduci faciant ; Et liceat ei prima uice per sacra
mentum se secundum legem i
doniare
si po
tuerit ·
at
si alia uice · duo uel tres eum de fur
to acusauerint .'
liceat ei contra unum ex his
cum scuto et fuste in campo contendere · quod
si seruus de furto accusatus fuerit dominus
eius pro eo emendet · aut eum
sacramento ex
cuset · nisi tale furtum perpetratum habeat
propter quod ad supplicium tradi debeat ·
XXVIII · De dispectu literarum dominicarum ·
Si quis litteras nostras d
espexerit
· Id est trac
toriam quę propter missos recipiendos
diri
gitur · aut honores quos habet amittat
aut in eo loco
ubi prędictos missos suscipe
re debuit · Tamdiu resideat · et de suis
rebus
legationes illuc uenientes suscipiat · quo
[fol. 381vb]usque
animo nostro satisfactum habeat · qui uero
epistolam nostram quocumque modo d
espexerit
.'
iussu nostro ad palatium ueniat · et iuxta uolun
tatem nostram congruam stultitię suę casti
gationem
accipiat · et si homo liber uel
minis
terialis
comitis hoc fecerit .' honorem qualem
cumque habuerit siue beneficium amittat ·
Et si seruus fuerit .'
nudus ad palos uapulet · et caput
eius tondeatur ·
XXVIIII · De iniustis teloneis et consuetudinibus ·
Vt ubi tempore aui nos
tri
domni pippin
i consuetudo fuit teloneum
dare · ibi et in futuro detur · Nam
ubi nouiter
inceptum est ulterius non agatur · Et ubi
necesse non est
fluuium aliquem per pontem
transmeare · uel ubi nauis per mediam aquam
aut
subtus pontem ierit · et ad ripam non
adpropinquauerit · neq
ue ibidem aliquid emptum ·
uel uenundatum fuerit .' ulterius teloneum
non detur · Et nemo
cogat
alium ad
pontem
ire
ubi iuxta pontem
aquam transmeare potest ·
Et qui ulterius in talibus locis uel de his qui ad
palatium · seu in hostem pergunt · teloneum
exactauerit · cum sua lege ·
ipsum teloneum
reddat · et bannum nostrum · id est · LX · solidos · con
ponat ·
XXX · De his qui bonos denarios reciper
e
nolunt
·
Quicumque liber homo dena
rium merum et bene pensantem recipere
noluerit bannum nostrum id est · LX ·
solidos conpo
nat · Si uero serui aecclesiastici · aut comitum aut
uassallorum nostrorum hoc facere prę
sumpserint · LX · ic
tibus
uapulent · aut si ma
gister eorum uel aduocatus qui liber
est eos
uel comiti uel misso nostro iussus pręsentare
noluerit prędictum
bannum solidorum · LX · conponat ·
XXXI De adulteratoribus monete ·
De falsa moneta iubemus ut qui eam
percus
sisse conprobatus fuerit manus ei amputetur ·
Et qui
hoc consensit si liber est · LX · solidos · con
ponat · si seruus est · LX · ict
vs
accipiat ·
[fol. 382ra]
XXXII · De proprio dominico sine iussione illius
reddito
Si quis proprium nostrum quod in uestitura
geni
toris nostri fuit · alicui quęrenti ·
sine nostra iussione
reddiderit .' aliud tantum nobis de suo proprio cum
sua lege conponat · Et quicumque illud scienter
per malum ingenium a
cquirere
temptauerit .' pro
infidel
i teneatur · quia sacramentum fidelitatis
quod nobis promisit · irritum
fecit · Et ideo secundum
nostram uoluntatem et potestatem diiudicandus est ·
XXXIII · De pueris inuitis parentibus detonsis aut
puellis uelatis ·
Si quis puerum inuit
is
parentibus
totonderit · aut puellam uelauerit .' legem suam
in triplo conponat ·
†aut ipsi puero uel puellę · si iam
suę
potestatis sunt · aut illi in cuius potestate
fuerint · illi uero potestatem habeant capiti
s sui
ut
in tali habitu permaneant qualis eis
conplacuerit ·
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 406rb]
[7]
capitulum
XXV ·
De incantationibus · auguriis ·
uel
diuinationibus · et de his qui tempestates · uel alia
maleficia faciant .'
placuit sancto concilio · ut ubicumque
reprehensi fuerint .' uideat archipresbiter diocessis
illius · ut diligentissima examinatione constringantur ;
Si
forte
confiteantur malorum quę gesserunt .'
sed tali moderatione fiat eadem districtio · ne uitam
perdant .' sed ut
saluentur in carcere adflicti · usque
dum deo inspirante spondeant
emendationem
peccator
vm
.' et ut nullatenus per aliqua premia a co
mitibus · uel centenariis · ab
sque
districta examina
tione remittantur .' et hoc si fecerint · archipresbiteri
dum hoc cognouerint .' nequaquam episcopis celare
audeant · et ab
episcopis ut dignum est pro hoc corripiantur ;
Si
quis frater nominatur id est christianus · et est fornicator ·
aut auarus ·
aut idolis seruiens · aut maledicus · aut
ebriosus · aut rapax · cum huiusmodi · nec cybum su
mere · auferte malum ex uobis ipsis ;
capitulum
VIIII ·
Neque decennii · neque uicennii · uel ·
XXX · annorum perscriptiones · religiosis domibus adponantur · sed sola · XL · annorum curricula terminetur · non solum in ceteris rebus sed etiam in
legatis · et in hereditatibus ;
capitulum
IIII ·
De · XXX · annorum possessione ; Si quis
per · XXX ·
annos
possederit casas · familias · uel terras · et cognitum
fuerit quia eius possessio fuit · post · XXX · annorum curricula
pugna non
proueniat · nisi ipse qui possedit secundum qualitatem
pecunię · cum
sacramentalibus suis defendat · nam
pro pugna ut dictum est · non est ;
Octo genera penarum in
legibus esse
describit tullius ;
Damnum .'
uincula .'
verbera .'
Talionem .'
Ignominiam .'
Exilium .'
Mortem .'
Seruitutem .'
Quod horum est quod in breue tempus
pro cuiusque peccati
quanta deprehenditur perpetratum
nisi forte talio · id enim agit
ut hoc paciatur quisque
[fol. 406va] quod fecit ; unde illud est legis ; oculum pro
oculo ·
dentem pro dente ; Fieri enim potest · ut tam breui
tempore
quisque amittat oculum seueritate uindictę · qu
em
tulit ipse alteri inprobitate peccati ;
capitulum · II ·
Si quis in
aliena patria ubi uel
propter beneficium uel propter quamlibet
occasionem assidue conuersari solet ·
de qualibet causa
fuerit interpellatus .' uerbi gratia de
conquisitu suo uel
de mancipiis .' ibi secundum suam legem iustitiam faciat · et
cum
talibus coniuratoribus · quales in eadem regione ·
uel prouincia secum
habere
potuerit .' legitimum sacramentum
iuret ; excepto si
quis
e
vm de statu suo
id est ·
de libertate
sua uel de here
ditate
quam ei pater suus moriens
dereliquid
appellauerit · de his duobus liceat sacramentum
in patria ·
id est in legitimo sui sacramenti loco iurandum
offerre · et
is
qui cum eo litigatur · si ue
lit
·
seq
uatur
illum in patriam suam · ad recipiendum illud sacramentum ·
ipse tamen
primo in eodem loco
id est ubi interpellatus est
satisfaciat .' Tam comiti · et iuditibus quam
aduersario
suo · testibus probando quod rem quę
†ab eo queritur .'
pater suus ei dereliquid ;
capitulum III
Vt omnis sol
vtio
atque conpo
sitio · quę in lege saliga
continetur · inter francos per duo
decim denariorum solidos
conponatur excepto ubi con
tentio contra
saxones exorta fuit · ubi uolumus · ut
· XL · denariorum
quantitatem solidis habeat .'
quem · uel saxo · uel frisio ad
partem salici francium ·
cum eo litigantis soluere debet ;
CAPITULA QVĘ
ANNO PRIMO IMPERII DOMNI HLOTHA
RII
GLORIOSISSIMI IMPERATORIS
OLONNA SUNT CONSTITVTA ·
capitulum · I ·
Si quis episcopus · aut propinquitatis
affectu ·
aut muneris ambitione · aut causa
amaticię [!] xenodochia · aut monasteria ·
uel baptismales ecclesias ·
seu ecclesias perti
nentes cuilibet per enfitheuseos con
trac
taturus
dederit · se suosque successor
es
poena multan
dos conscripserit .' potestatem talia mutandi rec
toribus ecclesiarum · absque poena conscriptę solutio
nis
concedimus ;
capitulum · II · De eclesia
in prio [!] constructa ·
Statutum est ut si quis liber homo per
consensum christi
sui · ecclesiam in sua
construxerit proprietate · fontesque
[fol. 406vb] in eadem ab episcopo fuerint .'
consecrati · ideo
non suam perdat hereditatem ·
sed si episcopus uoluerit ·
officium sacri babtismatis in suam transferat
ecclesiam · ipsa uero a qua
quę transfertur · in constructoris
maneat iure ·
capitulum · III · De
adulteris ·
Si quis
adulter cum
adultera
compresensus [!] secundum
edict
vm legis langobardorum marito adulterę · ambo
ad uindictam
traditi fuerint .' si eos quispiam emerit ·
eosque coniunctos in eodem scelere
habere repertum
fuerit · ipsos
fiscus
adquirat ;
capitulum · IIII · De
libello [!] homine qui in seruitutem cadit ·
Si quis liber homo uxorem habens ·
liberam propter aliquod crimen · aut debitum in seruitio
alterius se subdit ·
eademque coniux manere cum ipso
uoluerit .' ipsorum procreatio quę tali coniugio fit · libertatis
statum non
amittat ; Si uero ea defuncta · secunda uxor
et tamen libera · tali se sciens
uinxerit coniugio .' li
beri illorum seruituti subdantur ;
capitulum
V · De ueste mutata ·
Statuimus ut si femina habens uestem ·
mutatam moecha deprehensa
fuerit · non tradatur
genitio sicut usque modo · ne forte quę prius cum uno ·
postmodum cum pluribus locum habeat moechandi ·
sed eius possessio
fisco redigatur · et ipsa episcopali
subiaceat iuditio ;
capitulum
VI · De testibus ·
Decreuimus ut quisquis aliter testes
habere non
potuerit · uolumus · ut per comitis iussionem · quos in suo
testimonio
necessarios quisque habuerit · ueritatem
prolaturi · publico conuentu
adducantur .' ut
per ipsos rei ueritas cum iuramento ualeat inquiri ;
capitulum · I ·
Placuit nobis ut nullus episcoporum de
consecratione · neque dedicatione baptismalium ecclesiarum · aut senodochiorum · seu oraculorum · precium quodlibet contra auctoritatem
canonicorum patrum · uel iuxta antiquam consuetudinem · poenitus accipere praesumat ;
capitulum · II ·
De feminis cum presbiteris
cohabitan
tibus placuit eas poenitus eici · nec ulterius
cum his quoquomodo conuersari ·
et si post primam con
testationem episcopi sui · a tribus usque ad septem idoneis
testibus
conuincitur preuaricasse · proprii gradus peri
culo
subiaceat ; quod si episcopus conuentionem aliqua
[fol. 407ra] ratione huiusmodi
neglexerit · aut post hoc synodale
concilium · infra dies quinquaginta
emendatione digna non
emendauerit · iuditio metropolitani sui subiaceat ; presbiteri
uero clericos boni testimonii secum conuersatione habeant ·
qui ob uitę
proprię munditi
am · testes fideles possint fieri
uitę alienę ;
capitulum
III ·
Vut [!] in
exenodochiis [!]
rationabiliter
dispositis · et adhuc in pristino statu manentibus testa
toris omnino conscripta seruentur ; In his uero quę ab
inicio
iustę rationis dispositione
caruerunt · uolumus
ut · V
ta · pars fructuum pauperibus
detur ; Similiter
in illis quę rationabiliter dispositionem
habuerunt .' et
tamen qualibet negle
gentia
pristin
i
status ordinatio
ne carent · uolumus ut
conditio suprascripta seruetur ·
quousque per bonorum ordi
natorum
prouidentiam · et temporum
habundantiam · ad priorem ualeant
ascendere dis
positionem ;
cap†itulum
IIII
Uisum est nobis ut
presbiteri baptismalium
ecclesiarum · secundum suam
possibilitatem debitam oboedientiam ·
et honorem suis exh
ibeant
episcopis · absque graui
tudine
.'
cum
necessitas · et ordo poposcerit ; Nam si oboedienti
a rei publicę ·
talis
iniungitur
episcopis · quam per se facere
neq
uiuerint
.' uolumus ut prebeant solatium secundum
qualita
tem iniuncti seruitii ; si quis extra hanc necessitatem
ecclesias grauatas habent · atque destructas · et inantea
grau
are
praesumpserint .' per relationem missorum cogniti
huiuscemodi rectores · canonica inuectione a nobis
permulgata [!] feriantur ;
capitulum · primum de
episcopis ·
Placuit nobis de episcopis · ut si pro
quibuslibet culpis · atque
criminibus quęcumque persona toties
fuerit correpta ·
ut iam excommunicatione episcopali per contemptum dignus
habeatur .' comitem suum episcopus sibi consotiet · et per amborum
consensum · huiusmodi distringatur contemptor · ut
ad iussi
onem episcopi sui · oboediens
existat ; Si uero assensum non
dederit ·
bannum nostrum nobis persoluat · quod si adhuc contumax
perstiterit · tunc ab episcopo excommunicetur ; Si uero excommuni
catus
corrigi
nequiuerit · a comite
uinculis
destrin
gatur · quousque nostrum is contemptor
suscipiat iuditium ;
Si uero in talibus comes
fuerit noxius repertur · per episcopum eius
nobis nuntietur ; Si autem
uassallus noster in hac culpa
lapsus
fuerit · sicut supra · per comitem constringatur ; Quod si non
[fol. 407rb]
audierit · nobis innotescatur antequam in uin
culis mittatur ;
capitulum · II · De emunitate ·
Volumus ut omnimodis emunitates
progenitorum nostrorum · seu nostrę · pleniter · ac iustę conseruentur ;
capitulum · III · De rebus
quę in ęcclesia conferuntur
Volumus ut res quę
† libe
ris personis · locis deo dicatis conferuntur · licet sibi usus
fructus et ordinationem
earundem
rerum · si aliter sibi placu
erit reseruent · si aliter eas non
ordinauerint · ita
maneant sicut prius datę fuerunt ;
capitulum · IIII · De
aduocatis ·
Singulis episcopis · abbatibus ·
abbatissis · duos concedimus aduocatos · eosque quam diu
aduocationem tenuerint · ab hoste relaxemus ;
capitulum · V · De usuris ·
Prohibemus · ut nemo usuram facere
praesumat · post episcopi
sui contestationem ; Quod si
quis
- - - post eius interdictum
facere
praesumpserit · a comitibus sicut supra de contemptoribus
prediximus distringantur ;
capitulum
VI · De doctrina ·
De doctrina uero quę ob nimiam incuriam ·
atque ignauiam
quorumlibet prepositorum · cunctis in locis est
funditus ex
tincta · placuit sicut a nobis
constitutum est · ita ab omnibus
obseruetur · uidelicet ut ab his qui nostra
dispositione
artem docendos alios per loca denominata sunt constituti ·
maximum detur studium .' qualiter sibi commissi sco
lastici ita proficiant · atque doctrinae insistant · sicut
presens exposcit
necessitas · Propter oportunitatem
tamen omnium ap
ta
loca distincte
ad hoc exercitium
prouidimus · ut difficultas locorum longe positorum ·
ac paupertas · nulli fieret excusatio ;
Id sunt ·
Primum
in papia conueniant
ad dungalum · de mediolano ·
de brixia ·
de laude ·
de bergamo ·
de nouaria ·
de
uercellis ·
de tartona ·
de aquis ·
de genua ·
de aste ·
de cuma ˙
In
eboreia · ipse episcopus hoc per se faciat in
taurinis conueniant de ·
XX · milio [!] · de albengano ·
de ua
dis ·
de alba · in cremona ·
discant ·
de
regia ·
de placentia ·
de parma ·
de mutina · in florentia ·
de tuscia · respiciant · in firmo ·
de spolentinis · ciui
tatibus conueniant · in uerona ·
de mantua ·
det [!]
tridendo ·
in ui
centia
·
de pactaui ·
de taru
isio
·
de feltris ·
de
cenata ·
de asylo ·
Reliquę ciuitates forum
iulii ad
scolam concurrant ·
capitulum
VII
Volumus ut singuli episcopi conuersationem
[fol. 407va] canonicorum · habitationes · kalendas
octobris futuri anni ·
absque ulla neglegentia sicut disposuimus
habeant
preparatos ;
capitulum
VIIII · De plebibus restaurandis ·
Precepimus ut singulę plebes secundum
antiquam consuetudinem fiant restauratę ; Quod si filii eiusdem ecclesię
eas restaurare noluerint · a ministris rei publicę · distringantur · ut
uolentes · nolentesque nostram obseruent praeceptionem ;
capitulum
X · De decimis ut dentur ·
De decimis uero dandis statuimus · ut
sicut in capitulari
continetur quod in mantua factum est · ita qui eam dare
nolunt · distringantur atque per
soluantur
;
capitulum · XI · De
rectoribus ecclesiarum
De precariis quoque quę a
rectoribus
ecclesiarum
inrationabiliter fiebant · suosque successores
poena
graui obligabant · ut facta ipsius nequiret
dissoluere .'
precipimus ut nemo successor in ante
cessori suo · poena statuta sit
obligatus · ad suę pro
uidentię sit concessum · ut si antecessor eius
res ęcclesię
inrationabiliter distribuit · ab eo · ad ius ecclesię te
nenda reuocentur ;
capitulum
XII ·
Videtur nobis si d
omno nostro
placet · ut prouidentia missorum
nostrorum · commit
etur
·
ut ubicumque monachi · aut monachę modo sunt ·
et oportunitas
loci · seu quantitas permittat
ma
neant
in ipso proposito ;
capitulum
XIII ·
Vbi uero
fuerunt · et non sunt · uiuant ·
excepto · si XII · uel amplius fuerint ; Si
XII · inuen
ti fuerint · et locus ac res permittunt sint monachi .'
Vbi autem dubietas est · utrum canonice · an monachice
sint · et
oportunitas loci · aut quantitas substantię
hoc fieri permittit · detur eis
optio · utrum monastic
e
an canonic
e uiuere uelint ;
capitulum · XIIII ·
Vbi autem modo
canonice sunt ·
canonice permaneant · Quę autem
funditus destructę sunt · secundum quantitatem
rerum sit
ibi numerus canonic
orum
;
capitulum · I · De comitibus
Statuimus ut
liberi homines qui
tantum proprietatis habent · unde
hoste
bene facere possint · et iussi · facere nolunt .'
ut prima uice secundum legem illorum · statuto dam
no
sub
iaceant ; Si uero secundo inuentus
fuerit neglegens bannum nostrum ·
id est · LX · solidos persoluat ; Si uero quis
in
eadem cu
lpa
fuerit in
pli
catus
· sciat se omn
em
substantiam suam amissurum .' aut
in
exilium esse mittendum ; de mediocribus quippe liberis
[fol. 407vb] qui non
possunt per se hostem
facere · comitum fide
litati committimus · ut inter duos · aut · III · aut · IIII ·
uel
si necesse
fuerit amplius · uni qui melior esse uidetur ·
adiutorium
prebeant ad nostrum seruitium faciendum · De his
quoque qui
propter nimiam paupertatem neque per se hostem facere
neque adiutorium
prestare possunt · conseruentur ·
quousque ualeant
recuparari [!] ;
capitulum · II · De liberis
hominibus
Placet nobis ut liberi homines qui non
propter paupertatem sed ob uitandam reipublicę utilitatem fraudulenter ·
ac ingeniose res suas ecclesiis delegant · easque denuo sub censu utendas
recipiunt · ut quousque ipsas res possident · hostes · et reliquas
publicas functiones faciant ; Quodsi iussa facere neglexerint .'
licentiam eos distringendi comitibus permittimus · per ipsas res †††
nostra non sistente [!] emunitate · ut status · et utilitas regni · huiusmodi adinuentionibus non infirmetur ;
capitulum · III · De laici
ordine ·
Volumus ut similis mensura in lai
cali ordine de hac re seruetur · uidelicet ·
††††††
si quis alterius proprietatem qui hostem facere potest · emere
aut
quouis modo ad eum
peruenerit · eique ad utendum eas
dimiserit ·
si neglegens de host
e
fuerit .' per ipsas res a comite dis
tringatur · ut in
quocumque non min
oretur
utilitas ;
capitulum · IIII · De fratrem
hereditate ·
Precipimus de his fratribus · qui in nostris et ro
manę finibus · paternę succedunt
hereditati · si conti
gerit quod unus eorum eclesiasticę militię sit
mancipatus .' et is
qui seculariter militare debuerat ut se ad
defensionem regni
nostri subtrahat · in nostris finibus
partem substanti
ę · in por
tionem suscipere
dissimulauerit ·
idcirco
ut nequeant
constringi ubi comes suu
s eum
inuenerit · licentiam
distringendi ei concedimus · ita ut primum fideius
sores do
net
· usque ad placitum suum · et bannum nostrum ;
Si uero fideiussores non
inuenerit · tam diu sub custodia
per comitem teneatur .' quousque fideiussores
inue
niat · aut bannum nostrum solutum habeat ;
capitulum
V ·
De liberis uero hominibus qui in aliena
potestate
mobile suum
transferunt ·
†ut causator eorum eos
pignerare
non possit .' placet nobis ut res eorum in
fiscentur · quousque
uenientes ad audiendam iusti
tiam faciant ; Si uero uenire
contempserint .' secundum capitu
[fol. 408ra]larem domni ac genitoris nostri de eorum rebus agatur ;
Nam et de ipsis
rebus habita existimatione dam
num
quę
sitori sartiatur ; Qui uero illud mobile recipit .' si
hoc
sacramento probare non
potuerit · quod propter iustitiam alterius dif
ferendam illud non
recepisset .' bannum nostrum persoluat ;
capitulum
VI · De fratribus commune uiuentibus ·
De fratribus namque qui simul in paterna
seu materna here
ditate commune uiuunt .' nolentes
substantiam
illorum diuidere · hoc occasione ut unus tantum eorum
in
hostem uadat .' uolumus ut si solus est · uadat .' si autem
duo sunt similiter .'
si tres fuerint unus remaneat .'
et si ultra tres numerus fratrum
creuerit · unus semper
propter domesticam curam atque rerum
communium excolentiam
remaneat ; Si uero inter eos aliqua
orta
fuerit contentio ·
quis eorum expeditionem facere debeat .' prohibemus
ut nemo illorum remaneat ; In ętat
e quoque illorum · lex propria
seruetur ; Similiter et
in
nepotibus hęc conditio teneatur ;
capitulum
VII De testibus ·
Vt in testimonium non recipiatur · de his
capitulis
id est de libertate · de hereditate · uel proprieta
te · in
mancipiis · uel terris · siue de homicidio · et de
incendio · ille qui non
habet si conuictus
fuerit falsum dixis
se testimonium · unde secundum legem ·
conpositionem pl
enam
reddere possit ;
capitulum
VIII · De iuratoribus
Statuimus ut iuratores
omnes simul iurent ;
VIIII · De sacramento ·
Vt quicumqu
e sacramentum · uel debitum ante solis occasum
persoluerit .' securus
inde sit ;
X · De liberis qui se in seruitium tradunt ·
Videtur nobis ut quicumque
liber inge
niose se in seruitio
tradiderit · is qui eum recipit · hoc
quod ille qui in seruitium se tradidit ·
in publico per antiquam
consuetudinem facere debuit .' impleat ;
XI · De his qui res suas uendunt
De his qui proprietates suas haben
tes spontan
ee
alicui delegant .' et postea frau
dulenter ab alio aliquo
ignoranti precium · easdem res
uenundantes accipiunt .' et is cui e
edem
res prius
traditę fuerant · cognito negotio annum inte
grum silens · non
contradixerit .' sed propter inlusionem tacens
sinit emptorem inludere .' Si infra
patriam · anni spati
um ut dictum est fuerit · prior traditio nihil
ei ualeat ;
Ille qui post primam tr
aditionem
res
uendiderit .' si uiuens
[fol. 408rb]
comprobatus
fuerit hanc inlusionem fecisse .' bannum domi
nicum persoluat
id est · XL · solidos · Si uero non
bannum habet .' uer
beretur ;
XII De pugnatoribvs ·
Quibuscumque per legem ·
propter
aliquam
consensionem [!] pugna
fuerit iudicata · preter de in
fidelitate .' cum
fustibus pugnent · sicut in capitu
lar
i dominico constitutum est ;
XIII · De fugitiuis ·
De fugitiuis praecipimus ·
ut ministri rei public
ę
a domino fugitiui · nichil accipiant · cum reddiderint ;
XIIII ·
Videtur nobis de aldionibus ut sicut lex
habet · ita sit ;
Hec sunt capitula quę aliqui ex missis nostris ad
nostram notitiam detulerunt anno · XVI · imperii nostri ·
· I ·
De his qui sine consensu episcopi ·
presbiteros in ecclesiis constitu
unt · uel
d [!] ecclesiis
eisdem praesumunt · et ab episcopo ·
uel a quolibet misso
dominico admoniti · oboedire
noluerint .' ut bannum nostrum reuuadiare cogantur ·
et per fideiussores ad placitum nostrum uenire iubeantur ·
et
tunc nos decern
amus
utrum nobis placet · ut illi uel bannvm
persoluant .' aut aliam
harmiscar
†am
· sustineant ;
·
II · De e
clesiis
quę inter coheredes
diuise sunt
De ęclesiis quę inter coheredes diuisę
sunt · consideratum est ·
quatinus · si secundum prouidentiam · et admonitionem
episcopi ·
ipsi coheredes eas uoluerint tenere et honorare
faciant ; Sin
autem hoc contradixerint .' ut in episcopi
potestate maneat · utrum eas ita
consistere permit
tat · aut reliquias exinde aufer
at .' et ubi ad nostrum
beneficium ęclesię pertinentes ita diuisę inuentę
fuerint · et ub
i scribetur · et nobis renuntietur ;
· III · De eclesiis
destructis ·
De eclesiis destructis · ut
episcopi · et missi inquisitionem faciant · utrum per negle
gentiam · aut
inpossibilitatem destructę sint ;
Et ubi neglegentia
inuenta
fuerit .' episcopali auctori
tate emendare cogantur · qui eam
restaurare debu
erant ; Si uero per inpossibilitatem
contigerit ita · ut plures
sint quam necesse sit .' aut maioris magnitudinis
quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restaurare possint .'
episcopi modum
inueniant · qualiter congrue emendari · et
consistere possint ;
· IIII · De decimis ·
De decimis quę
populus dare non uult nisi quodlibet munus ab eo redi
mantur .' ab
episcopis prohibendum esse · ne fiat ; Et si quis contemptor
[fol. 408va] fuerit
inuentus · ut nec episcopum · nec comitem audire
uelit .' si noster homo
fuerit · ad presentiam nostram uenire
conpellatur ; Ceteri uero distringantur · ut inuiti ecclesię
restituant quod uoluntarie
neglexerunt ;
· V · De scabinis
Vt missi nostri ubicumque malos scabinos
inueniunt
eiciant .' et totius plebis consensu · in l
ocum
eorum bonos
eligant · et cum electi fuerint .' iurare faciant .'
ut sci
enter
iniuste iudicare non audeant ;
VI · De iuditibus ·
Vt in omni comitatu hi qui meliores · et
ueratiores
inueniri possunt · eligantur a mi
ssis
nostris ad inqui
sitiones
faciendas · et rei ueritatem dicendam · et ad
iutores comitum sint ad
iustitias faciendas ;
VII · Item de scabinis ·
Volumus ut quicumque de
scabi
nis deprehensus
fuerit · propter munera · aut propter
amiticiam [!] ·
iniuste iudicasse · per fideiussores missus noster
ad presentiam
nostram uenire faciat ; De cętero omnibus
scabinis denuntietur · ne quis
deinceps etiam iustum
iuditium uendere praesumat ;
VIII · De testibus ·
Quicumque
conprobatus
fuerit de eo quod scienter testes in per
iurium duxisset · sub
fideiussore ad placitum nostrum
uenire conpellatur .' ut
ibi
cum fidelibus nostris considere
mus · quod de tali
homine faciendum sit ;
VIIII · De discordiis
De hiis [!] qui discordiis et
contentioni studere
solent · et in pace uiuere nolunt · et inde con
uicti fuerint · similiter uolumus ut sub fide
iussoribus ad nostrum placitum ueniant .'
cum
fidelibus
nostr
is
consideremus · quod de talibus faciendum sit ;
X · De homicidiis
De homicidiis · uel de aliis iniustiis quę
a fiscalinis nostris fiu
nt
· quia inpune se ea committere
posse existimant .' nos auctoribus nostris praecipiendum
esse decreuimus · ne utra cum disciplina praecipimus ;
XI · De collectis
Collecta ad malefaciendum fieri
omnimodis prohibeatur · et ubicumque
huismodi [!]
praesumpti
ones factę fuerint · digna emendatione
corri
gantur ; et si per neglegentiam comitis · uel factę · uel
in
emendatę
manserunt .' hoc ad nostram notitiam perferatur ;
auctor uero facti · si
fuerit
prepositus · uel aduocatus · siue
centenarius · uel qualibet
alia dignitate preditus · libera
persona · post legem emendati
in loco factam sub fideiussoribus
[fol. 408vb] ad nostram presentiam ueniat ·
Multitudo uero
siue de liberis siue serui si
nt
.' legitima
emendatione
multetur ;
XII · De pontibus
De pontibus publicis destruc
tis · placuit nobis ut hi qui iussionem nostram in reparan
dis
pontibus
contempserunt .' Volumus · ac iubemus · ut omnes ho
mines nostri in
nostram ueniant presentiam · rationes
reddere .' cur nostram
iussionem ausi sunt · contempnere ;
comites autem reddant rationem de eorum
pagensibus ·
cur eos aut non
constrinxerunt · ut hoc facerent .' aut nobis
nuntiare
neglexerunt ; similiter et de iniustis teloneis
ubicumque
accipiuntur · sciant exinde nobis rationem
reddituros ;
XIII · De examen aquę frigide ·
Vt examen aquę frigidę quod hactenus
faciebant · amicis nostris omnibus interdicatur ne ulterius fiat ;
XIIII De reuersione de noste [!] ·
Postquam comes · et pagenses
de
qualibet expeditione hostili reuersi fuerint · ex eo
die super · XL · noctes
sit bannus resisus quod in lin
gua teudisca
sca
[f]tlegi de
armorum dispositio uo
catur ;
XV · De pauperibus
Comites autem et missi
nostri magnum
studium habeant · ne forte propter eorum
clamores patiamur · si nostram
gratiam habere uelint ·
populo autem dicatur · ut caueat de
aliis causis se ad nos
reclamare · nisi de quibus aut missi nostri · aut
comites
eis iustitiam facere
noluerint ;
hec sunt capitula quea [!] pro lege habenda
sunt
XVI de homicidiis ·
De homicidiis in ecclesiis · uel in atriis e
arum
commis
sis · hoc obseruetur · et teneatur · sicut in
capitulare priori constitutum est
id est in libro quarto ;
Si quis autem ex leui causa · aut
sine causa · hominem
in ecclesia ·
interfecerit · debit
vm conponat ; si uero foris rixati fuerint · et
unus ·
alterum in eclesia f
vgerit
.' et ibi se defendendo · eum
interfecerit · et si huius fa
cti
testes non
habuerit .' cum duo
decim coniuratori
bus
legitimis per
sacramentum adfirmet ·
se defendendo eum interfecisse · et si ipse auctor
commote inter eos
rexę [!] extiterit .' leudem
interfecti
et insuper bannum nostrum soluere cogatur · et publicam
agat
pęntentiam [!] ; Sin autem non ille qui alterum interfecit
sed is
qui interfectus est eandem rixam commouit · ab
sque
conpo
sitione iaceat · et is qui eum
interficit secundum iuditium
[fol. 409ra] canonicum publicam agat poenitentiam ;
si cuius
libet proprius seruus hoc commiserit ·
iuditio aquę fer
uentis examinetur .' utrum hoc sponte · an
se
defenden
do fecisset ; et si manus eius exusta
fuerit .' interficiatur ·
sin autem non
fuerit .' publica poenitentia multetur ;
Si forte et ipse auctor
commotę inter eos rixe
fuerit
inuentus ·
tunc dominus eius iuxta quod
uuirgdus [!] illius
est ad
eclesiam persoluat .'
aut eum si
uoluerit · eidem eclesię
tradat ; De ęclesiastico · et fi
scalino
· et
beneficario [!] seruo ·
uolumus · ut pro una uice ·
uuirgyldum eius pro eo conponatur ·
altera uice ipse seruus ad
supplicium tradatur · here
ditas tamen liberi hominis qui propter
tale facinus
ad mortem
fuerit iudicatus · ad legitimos heredes
illius perueniat ; Si in atrio
eclesię cuius po
[r]ta reliquiis
sanctorum consecrata est ·
huiuscemodi homicidium per
petratum
fuerit .' simili modo emendetur · uel conponatur
quod in atrio committitur .' sicut conponi debet · quod in
immunitate uiolata committitur ;
XVII · de homicidiis propinquorum ·
Quicumque propter cupi
ditatem rerum · patrem · aut matrem · aut fratrem · aut sororem ·
uel nepotem · uel alium propinquum suum
interfecerit .' hereditas
interfecti ad alios suos legitimos heredes perueniat ·
interfectori
s sui hereditas · in
fisc
[um] redigatur · ipse uero
ordinante episcopo publica
penitentia subdatur ;
XVIII · De uxore interfecta
Qquicumque propria uxore derelicta ·
uel sine culpa interfecta · aliam
duxerit · armis depositis ·
publicam agat poenitentiam .' Et si contumax
fuerit ·
conprehendatur a comite · et ferro uinciatur .' et in custo
dia mittatur · donec res ad nostram notitiam deducatur ;
XVIIII De rebus alienis
Quicumque
res alienas cuilibet homi
ni uendiderit .' et ipse homo
easdem res alicui alteri
dederit .' et ipse qui tunc easdem conparatas habet · per malum
ingenium proprio filio · aut alteri cuilibet · nec legitimos
annos
habenti · iustitię tollendę causa
tradiderit .'
uolumus · atque firmiter praecipimus · ut si pater
eiusdem par
uuli uixerit .' ipse intret in causam · rationem red
dendi pro filio suo ; Si autem ipse pater mortuus .'
tunc
legitimus eius propinquus qui iuste ei tutor ac defensor
esse uidetur ·
pro ipso rationem reddere conpellatur ; Similiter
[fol. 409rb] de
aliis hominum iuditiis ad eum pertinentibus
excepta sua legitima hereditate ·
quę ei per successionem
parentum suorum legitime euenire debuit ; quod si quis
hanc nostram iussionem contempserit · uel
neglegxerit · sicut
de cęteris contemptoribus · ita de eo agatur ; is uero qui
easdem
res primus inuasit · et iniuste uendidit · necnon et emp
tores
· except
a sola persona paruuli · hoc quod fraudu
lenter
admiserit · intra patriam emendare cogantur · et postea
sicut contemptores
iussionis nostrę
· sub fideiussoribus ·
ad nostram presentiam uenire
conpella
††tur ;
XX ·
De uicariis · et centenariis · qui magis
propter cupidita
tem quam propter iustitiam faciendam · sepissime
placita
tenent · et exinde populum nimis adfligunt .' ita te
neatur · sicut in capitular
i domni karoli imperatoris
continetur · in libro
quarto · capitulo XL ;
XXI ·
Vt nullus ad pla
citum
banniatur ·
nis [!] qui causam suam quęrit · aut si alter ei
quęrere
debet · exceptis scabinis septem · qui ad omnia
placita adesse debent ; Item de
eadem re · in capitula
r
i nostro · in libro · IIII
to · capitulo · LV ;
XXII ·
De placitis quidem
quos liberi
homines obseruare debent · constitutio
genitoris nostri · poenitus obseruanda · atque tenenda est .'
ut uidelicet in anno · tria solummodo generalia pla
cita
obseruent · et nullus eos amplius placita obser
uare
conpellat .' nisi forte quilibet aut accusatus
fuerit ·
aut alium
accusauerit · ad cętera quę centenarii tenent ·
non alius uenire iubeatur · nisi
qui ad litigat · aut iudicat ·
aut testificatur · et quicumque
huius constitutionis
transgessor [!] · a missis nostris ·
inuentus
fuerit .' bannum nostrum per
soluat ;
XXIII ·
De faidis cohercendis hoc obseruetur ·
et teneatur · quod in capitular
i nostro · in libro tertio · capitu
lo uicesimo V
to · continetur ; Si quis aliqua necessitate co
gente homicidium commisit .' comes in cuius ministerio
res
perpetrata est · et conpositionem soluere · et faidam per sacra
mentum pacificare faciat ; Quodsi una pars ei ad hoc
consentire
noluerit · Id est · aut ille · qui homicidium comisit ·
atque
conpositionem recipere debet · faciat illum ·
qui contumax
fuerit · ad presentiam nostram uenire · ut eum
ad tempus ·
q
uod nobis
placuerit · in exilio mittamus · donec
ibi castigetur · ut comiti suo ·
inoboediens esse ulterius
[fol. 409va] non audeat · et maius damnum inde non
adcrescat ;
Capitula quę gloriosus imperator hludouuicus suis
episcopis
de
statu sui regni considerare precepit ·
De conuersatione episcoporum ·
presbiterorum · et ceter
orum
clericorum .'
de doctrina · et predicatione in
populo .' de conscripti
one librorum · de restauratione ęclesiarum .'
de ordinati
one plebium .' et xenodochiorum · de monasteriis uirorum ·
seu feminarum · quę secundum regulam sancti benedicti ·
uel ea quę
secundum canonicam auctoritatem disposita esse debent .'
quicquid in prefatis ordinibus extra ordinem est · aut per negle
gentiam prepositorum · aut per d
esidiam
subditorum .' uehementer
cupio scire · et secundum dei
uoluntatem · uestrumque sanctum consilium
sic emendare desider
o
.'
ut in conspectu dei nec ego re
probus sim · neque uos · et populus
mihi commissus · iram suę indignati
onis incurrat ;
Quomodo autem istud rationabiliter
quęsitum et inuentum perficiatur .' uobis
hoc ad tractandum ·
ac nobis renuntiandum commitimus ; De
minoribus
quoque
causis generaliter omnes · specialiter aliquos
tangunt .' et in
digent emendatione · uolumus ut post hęc illas
quęratis ·
et ad nostram notitiam reducatis · sicut est de comitibus et eorum
ministris · si iustitias neglegunt · aut ipsas uen
dunt · si
sunt rapaces · aut ęclesiarum · uiduarum · orfanorum ·
aut pauperum
oppressores .' si ad predicationem ue
niunt · si
debitum honorem · et oboedientiam sacerdotibus
suis inpendunt ; Si aliquas
nouitates · aut argumenta ·
quę ad detrimentum populi pertinent · agere
presumunt ·
sicut est in adquirendis proprietatibus · aut inrationabil
es
preces ad adiutoria facienda · siue in reliquis causis ;
quę ad
peccatum nostrum pertinere possunt · ac populi nostri ;
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 413ra]
[19]
Peruentum est ad nos quod eos qui r
omam
orationis causa
pergunt · uel qui
negotiandi gratia per regnum nostrum discurrunt
collecti
latrones diripiant .' Eosque aliquotie
ns
uulnerent ·
uel occidant ·
et eorum bona diripiant ; Ideo uolumus · ut co
mites nostri ·
eorumque sculdassi adiunctis secum uassallis
episcoporum · si necessitas
fuerit .' ubicumque tales audierint ·
studiosissime perquirant .' et eos
capiant · atque distringant ;
et si huius criminis reos inuenerint .' poenas in
legibvs
positas · erga eos absque ulla neglegentia exsequantur .'
ut ab
his malefactoribus
regnum nostrum purgetur · et qui
in
nostra fiducia huc ueniunt · siue orationis · seu nego
tiandi
gratia .' salui esse possint ; Sciat autem unusquisque
fidelium nostrorum · quia quicumque comes · uel quilibet publicus
minister · huiusmodi malefactoribus aut , adsensum
prebuerit ·
aut eos persequi
neglexerit .' nostre indignationis motum sen
tiet .' et proprio honore
priuabitur ;
Sed et comperimus
quia ex diuersis locis · huiusmodi noxi
i homines inter
conspirent .' et diuers
os
comitat
vs
circumeuntes
· predas · et ra
pinas ·
per uillas · seu et per uias · uel per siluas faciant · et inno
centes homines depredentur · et spolient · et hi quoque similiter
uolumus · ut diligenti studio perquisit
i capiantur ·
[fol. 413rb] et distringantur · et si obnoxii huius sceleris
inuenti
fuerint .' legalibus poenis absque ulla dilatione subigantur .'
ut
huiusmodi inquietudo · et iniusta direptio · a populo
nostro auferatur · et
liceat omnibus sub nostra ditione de
gentibus · cum saluatione · et
pace uiuere · ut ordo rei publicę
secundum iustam administrationem prouisus ·
saluus · et qu
ietus
permaneat ;
Capitulum · III ·
Audiuimus quoque quod quidam domos · et
pos
sessiones habentes · concilient sibi · atque consotient
latro
nes aliunde uenientes · eosque
oculte [!] foueant .'
et solatium
dent ad tale facinus perpetrandum · ut quod ipsi ex per
nitioso opere adquisierint .' cum eis parciantur ;
Quod genus
malefactorum pessimum iudicamus .' quia non
solum ipsi mala peragunt .' sed
etiam aliorum opere · et offi
cio ad
scelera utuntur ;
ubicumque igitur in tali suspitione
quilibet uenerit · et
rumor in populo dispersus
fuerit · quod hęc
facinora exerceat .' si adhuc propalatum non est .' cum
duo
decim se expurget ; Si autem iam in aliquo manifestus ·
aut deprehensus est · statim capiatur · et distringatur ·
et
dampnationem legibus prefixam sustineat ; Vbicumque
uero siue manentes · seu uagantes latrones comprehende
re publici muneris administrator
uoluerit .' et ille
se defensare conatus
fuerit .' si inter hec forte eundem latro
nem occidi
contigerit · nulla is qui eum occidit · damnatio
ne multetur · neque
ullas inimicicias a parentibus ·
aut persecutionem ab ullo eius amico · uel
propinquo susti
neat ; Et si aliquis eius senior · aut propinquus ·
propter hoc uin
dictam facere conatus
fuerit .' et iudex publicus eum com
p
escere
non
potuerit .' per fideiussores idoneos · talis persona
ad nostram deducatur
presentiam · ut complices · et fautores
sceleratorum · nostra animaduersione flectantur ; Vbicumque
autem fama est tales habitare · inquisitio per sacramentum · per om
nem populum circa manentem fiat .' et cuiuscumque gentis · aut
conditionis fuerint per quos hoc inquiri melius
potuerit .'
iusiurandum dare · cum a comite conuentus
fuerit .' recu
sandi non habeat potestatem ;
Capitulum · IIII ·
Sed et hoc peruenit
ad notitiam
nostram · quod quando potentes · et honorati ·
siue eclesiastici ordinis ·
siue secularis ad nos ueniunt .'
a populo in quorum domibus mansiones accipiunt ·
suis usibus · suorumque equorum necessaria per uim tollant ·
[fol. 413va]
et hac occasione populus n
oster
affligatur ; Idcirco
praecipimus · ut omnis fidelis noster · quicumque ad
nostram
presentiam properat .' nihil in ueniendo · aut reuertendo ·
ab
aliquo uiolenter tollat .' sed suis hominibus · et equis
nisi forte ab amicis
stipendia acciperit · ab ho
spitibus
suis precio iusto comparet ; Nam
quicumque huius mali famam
habuerit .' cum ad nos uenerit · ueracem hominem uolumus
ut det .' qui pro suis
omnibus iuret · nihil eos in itinere tulisse .'
Et si forte in aliquo se
suosque obnoxios recognoscit · donet
idoneum hominem · qui iuret et cuncta
restituat · his · quibus
abstulisse uisus est ;
CAPITULUM · V ·
Hoc etiam multorum querellis ad
nos
delatum est .' quod potentes · et honorati uiri · in locis
quibus conuersantur · minorem populum depopulentur · et oppri
mant .' et eorum prata
depascant ; Mansiones etiam
contra uoluntatem priuatorum hominum · siue
pauperum ·
in eorum domibus suis hominibus disperciant .' eisque per uim
quęlibet tollant ; Vnde praecipimus · ut hoc ulterius non fiat
sed unusquisque honoratus noster · se suosque ex suo pascat ; Et si
de loco ad
locum migrat .' cum summa pace transeat
et
neque
in manendo · neque in iter agendo
†onerosus · et damnosus
aliis existat ; Et hoc sciant omnes .' quia
quicumque deinceps
hoc transgredi
praesumpserit .' nostrę indignationis motum
sustinebit · et
†† proprio honore carebit ;
CAPITULUM
VI
Quia eorum
desidia · et neglegentia ·
qui palatia nostra secundum antiquam
consuetudinem restaurare debuerant .' in
magno
† squa
lore et neglegentia sunt · et ad ruinam poene perueneri
nt
.' pre
cipimus · ut absque dilatione restaurentur · et quicumque
inde
neglegens fuerit · sciat quia nostra iussione tamdiu
ibi residebit · quousque
quod
neglexerit pleniter recuperatum
habeat ;
CAPITULUM · VII ·
Certissime cognouimus · quia publicę
domus · quę in singulis ciuitatibus ad ornatum nostrę rei pub
lice
antiquitus constructę fuerant · Eorum desidia
quibus commissę
sunt · ad lapsum · et ruinam poene peruenerint ;
unde iubemus · ut protinus
restaurentur · et ad
priorem
statum recuperentur .' quatinus nostris usibus · et externa
rum
gentium legationibus · quę ad nos ueniunt satis
congrua · et decora fiant ;
CAPITULUM
VIII ·
Sepe nostra auctoritate
monuimus ut
tycinensis pons · secundum antiquam dispo
sitionem restauraretur · sed hactenus ab aliquibus ne
[fol. 413vb]glectum est ; Vnde praecipimus ut quicumque in
kalendas mar
cias portionem suam
pleniter restauratam non habuerit .'
t
amdiu
ibi ipse sedeat ·
quousque perfectissime consummatam
habeat ; per singulas quoque prouincias
super quęlibet flumina
ubi antiqua consuetudine pontes fieri soluti sunt ·
instanter
uolumus ut restaurentur · et si alicubi aliquis ca
sus
exi
git · ut pons nouiter fiat · uolumus ut
communi opera totius
populi circum habitantis ibi pons
construatur ;
CAPITULUM · VIIII ·
Quia racionabiliter in singulis ciuitatibus
cognouimus
unde missi transeuntes · uel stipendia · uel parauaredos ac
ciperent .' et nunc eorum temeritate uiolatum est quibus
ipsa
loca commissa sunt .' et ab ordine suo res ad hoc de
pu
tatę
ad alios usus conuertuntur .' praecipimus ut iuxta
prior
vm
dispositionem unde stipendia · et
parauaredos exi
gere
consue
uerant
.' inde ex
igant
· et nullatenus ad alios usus · res
ad hoc deputatę ullo modo retorqueantur ;
CAPITULUM · X ·
Hęc quę superius nostra auctoritate agenda · et obseruanda
decreuimus .' omnimodis ab omnibus nostris fidelibus cum summa
reuerentia obseruanda praecipimus .' neque patimur · ut nostra
dispositio in aliquo titubet .' aut a quocumque paruipen
datur · hoc omnibus denuntiantes · quia quicumque his
contra
ire
praesumpserit · aut nostrę dispositionis ordinem
non
custodierit · et a nobis constituta · temerare · aut negle
gere
praesumpserit .' si eclesiastici est ordinis · secundum proprii gradus
disciplinam
cohercebitur · si autem et secularis muneris ad
ministrator est .'
nostra se nouerit animaduersione plec
tendum ;
CAPITULUM · I ·
Ut aperte depredationes quę
fiunt aduersus eos qui romam orationis causa · eosque
qui uel ad marcatum · aut ad alias utilitates suas proficiscuntur ·
quemadmodum conprimantur · ne fiant ulterius .' comitum nostrorum
consilium quęrimus ;
CAPITULUM · II ·
Potentes autem ne circa
domos in
quibus habitant oppressiones exerceant .' qui
bus pauperes afliguntur ·
quia solent cum suis caballis ·
ac reliquis animalibus inter reliquas
uiolentias aliorum
prata decerpere · nihilhominus autem et hiemis
tempore ·
occasione nutriendorum equorum illos affligunt · per eos
etiam scire uolumus · qualiter hoc emendandum sit ;
CAPITULUM · III ·
Quando ad palatium · uel ad alia loca
potentes properant .' et in exposcendis hospitiis pauperes · adgrauant .' [fol. 414ra] inquirere placet qualiter hęc oppressio fieri desinat ;
[....]III ·
Furta quoque quę crebro · longe · lateque
per italiam fiunt · quo studio reprimantur ·
inquirimus ;
[....]
Et hoc scire
uolumus · qua censura redarguend
i sunt illi .' qui po
n
tem
tycynensem totie
ns
a nobis commoniti · facere
neglexerunt · et ut non solum ille · sed omni
s
italię po
ntes
qui emendatione indigent ·
qualiter ad statum antiquita
tis reuocentur ;
[....]
Naues autem quę propter custodiam
littoris · per mare sunt antiquitus ordinatę ad precauendas
aduersariorum insidias · qualiter secundum ordinem eundem
repar
atę
fiant · op
or
tune
consulimus · quoniam hac desi
dia · non modica ex parte populus noster · inimicorum insidias
sustinet ;
[....]II ·
Qualiter autem palatia nostra · quę longa
ue
tustate · uel neglegentia sunt obsoleta reparentur · atque
refic
iantur
· comitum nostrorum consult
vs
inquiritur ;
[.....]II ·
Et ut status rei publicę nostrę · in hoc
non uideatur
infirmari · dicant nobis si
conueniens
sit · ut
unusquis
que comes · domos a no
bis susceptas · bene preuisas · et
emen
datas
habeat · aut si quę indigent emendatione · statum
pristinę
solid
itatis
suscipere congruum uideatur ;
[......]II ·
Qualiter autem missi domni ac
ge
nitoris
nostri · ac nostri ·
uel apostolici debito
suscipiantur honore · dicendum
est .' atque a
d nostra
m notitia
m · per comites nostros · uolumus
perue
niri · de quibus rebus · aut facultatibus · huiuscemodi
sumptus · et apparat
us legationi designatae delegatur ·
sumebatur antiquitus · aut a quibus
personis exige
bantur paruareda · ut et nostro
tempore ·
idem ordo seruetur ·
nec ad alias res · aut personas usus iste
retorqueatur ;
[...]X ·
Hoc etiam audire desideramus · si in
iuditio comitum ·
prius miserorum causę ·
id est uiduarum · pupillorum · ceter
orumque pauperum · quęrimonię
terminandę sint
ac deinde potentiorum ; quodsi ab aliquo tales christi
pauperes sunt despecti · qualiter hoc emendare ueli
nt
·
inquirentibus nobis insinuet ;
IN NOMINE DEI OMNIPOTENTIS
ANNO INCARNATIONIS DOMINICE · DCCCLV ·
INDICTIONE
XIII · MENSE
FEBRUARIO · DIE MENSIS EIVSDEM QVARTO ·
Cum
domnus et magnificentissimus hludouuicus
augustus · apud tycinensem ciuitatem · in augustali
aula resideret · tractaturus de statu sancte m
atris
ęclesię ·
[fol. 414rb] et pace diuina · dispositionem sibi commissi
imperii · ac ge
nerali totius populi salute · presentibus
obtimati
bus
suis dixit ;
CAPITULUM · I ·
Crebro uestram fidelitatem retroactis
tem
poribus · commonuimus · ut secundum normam christ
ianę
religi
onis · uiuere unusquisque nostrorum fidelium
satageret ·
et su
os
a rapina conpesceret ; Attamen quia hactenus
diligenter est actum .'
amodo omni c
onamine
uos
studere uolumus · quo poenitus a nostro regno rapina
eliminetur · et pauperum uoces · usque nunc domini sabaoth
aures pulsantes
querimoniis incipiant su
o creato
ri laudes rependere · pro ubique pace · et quiete
concessa ·
nobis agentibus ;
CAPITULUM · II ·
Statuimus autem ut eclesię dei per totius
regni nostri fundatę termin
os
· sub nostrę inmunitatis
tuitione secure · cum rebus · et familiis
permaneant .'
ceu prodecessorum nostrorum piissimorum uidelicet angustorum
temporibus fecisse probantur ; Earumque rectores · propriis
utantur priuileg
ibus
· et monachi per sua cenobia regu
larem teneant ordin
em
· similiter et cleru
s omni
s propri
o
fungatur ministerio · nemine molestante · nostri terro
ris
formidine ;
CAPITULUM · III ·
Sancimus nihilominus ut singuli
comites et exactores rei publicę · in suis ministeriis
legalem procurent
populo facere iustitiam pupillos et uiduas
protegant · per loca solita
restaurent · palatia · quibus
cum
iter dictauerit · nos ·
legatosque nostros · ualeant recipere ·
ne grauetur ęclesia ; Quando etiam
episcopos · abbates · uel co
mites · seu fidelium nostrorum quempiam
in propria uilla
morari contigerit .' cum suis · in suis maneant domibus
ne sub obtentu hospitii .' uicinos oppri
mant
· uel eorum
bona
diripiant ;
CAPITULUM · IIII ·
Denique quia christi
custod
ien
te clemen
tiam · neminem
iniuste
consecut
i priuauimus · sed neque priua
ri · absque legali sanctione
aliquem nostrorum fidelium uolumus
beneficio .' iubemus ne quis su
um deprauet nullo modo .'
sed instauret securiter · ne qui dirigendi sunt
a nobis
undique si deprauata repererint · legaliter emendare
conpellant · et eos deinceps perfrui prohibeant ;
CAPITULUM · V ·
Porro cum ad nostrum quislibet
nostrorum fidelium properat obsequium ·
tam eundo · quam redeundo · gradiatur
pacifice · et ni
generalis exigat utilitas .' cum scaritis ueniat .' in sta
tutis iuxta domibus maneat · episcopus · et comes · per quorum
[fol. 414va] transeunt terminum diligenter prouideant · ne m
olestentur
incolę aut eorum domos per uim paciantur inuadere ·
uel propria diripere · Absque conlato precio · sed neque indig
ne per soluta loca · tectum · focum · aquam · et paleam
hospitibus denegare · aut suam carius quam uicinis aude
ant uendere ;
CAPITULUM · VI ·
Igitur qui hactenus in regno nostro
inrefrenate uixisse nulli est ambiguum .' sancimus
unumquemque suo[r][.]m
hominum sollicitudinem gerere · ne solitam rapinam · patrarae presumant ; Qua
pro re si quis artatus suum seniorem dimiserit · poenitus interdicimus
ne recipiatur ab altero · quatinus nisi corrigi uoluerit · a nostri
regni penitus excludatur finibus ;
CAPITULUM · VII ·
Hęc olim sepe inculcata · et augustali
nostra sanctione
promulgata · quia ex parte in aliquibus neglecta uiden
tur hactenus · acriori ulcisci debuerant examine ;
Attamen
nostra mansuetudine ut corrigantur · quantulum
cumque
largimur spatium · quo quique neglecta emendari
ualeant · destinaturi post
modicum legatos strenuos emenda
ta inquirere ; Qui uero ne
[.]legens repertus
fuerit · propriis
honoribus nostro priuabitur iuditio ;
LEGATIO
CAPITULUM · I ·
Ecclesiarum dei iustitia inquiratur et omni
studio perficiatur et ne a sacrilegis thesaurus diripiatur earum fideliter
conscribatur ;
CAPITULUM · II ·
Pupillorum et uiduarum causa inuestigetur ·
et diligenti cura misericorditer ea minetur [!] ;
CAPITULUM · III ·
Totius populi querimonia generaliter
audiatur .' et legaliter definiatur ;
CAPITULUM · IIII ·
De statu rei publicę inquirendum .' ubi cum
iter
dictauerit domnus imperator · recipi debeant .' per singula
ministeria ab eo
directi legati ; Vnde eis administren
tur obsequia · Vnde paraueredi · Vnde uel quę dona
annualia · aut tributa publica exigi debeant ; Qui
debeant palatia restaurare ; Qui pontes · ut non destruantur
beneficia · et
destructa recuperentur ; Quę beneficia
dominicus gisindius habuit .'
quis habeat illa · uel ubi coniaceant ;
CAPITULUM · V ·
Directi abbates monasteria monachorum · et
puellarum · ac se
nodochia circumeant si unde administrantur debita
obsequia
habeant .' et concorditer degant .' inquirant ; Quicquid inordinatum
reppererint .' regulariter cor
rigant
; Senodochia autem sic ubi sunt
neglecta .' ad pristinum statum reuocent ; hospitales uero pauperum tam in
mon
tanis · quam et ubicumque fuisse noscuntur ·
pleniter · et
dilenti [!] cura restaurentur ;