[fol. 4r]
[23]
VIIIuo ·
capitulo · IN LEGE ROMANA ·
De precariis quoque que a rectoribus aecclesiarum · inracionabiliter fiebant · suosque successores
pena graui obligabant · vt facta ipsius nequiret dissoluere .'
precipimus
vt nemo successor · in antecessoris sui · pena statuta sit obligatus · sed suę prouidentiae sit concessum · vt si antecessor eius · res aecclesię ·
inracionabiliter distribuit · ab eo · ad ius aecclesię tenenda
reuocentur ·
[fol. 152r]
[9]
Incipiunt
capitula legum domni karoli prestantissimo Imperatoris .'
I
De homicidiis clericorum .'
II
De emunitatibus rim [!] ·
III
De malefactoribus qui Infra emunitatibus ·
confuge
rint
et eos red
dere nolentibus · et reliqua
controuersia .'
III
De confugio aeclesiarum ut eciam In atrio .'
V
De eo qui alium contra legem In iudicio
adiuuare temptauerit ;
VI
De eo qui timens ne In seruitium cadat
aliquem de suis occiderit .'
VII
De rebus
quae ad aecclesiis offeruntur .'
VIII
De carta Ingenuitatis .'
VIIII
De liberis qui se loco uuadię
commiserint .'
X
De conpositione ad partem regis .'
XI
De causis iam diiudicatis non repetendis .'
XII
De optimis testibus degendis .'
Item
capitulare
secundum ·
I
De causis aecclesiarum · et ubi plures
sunt aecclesiae
II
De excommunicatione
presbiterorum .'
III
De electione scauinorum uel notariorum .'
IIII
De his qui legem seruare contempnunt .' [fol. 152ra]
V
De eribanno .'
VI
De fugitiuis [fol. 152ra]
VII
De baugis et bruniis .'
VIII
De mensuris .' [fol. 152v]
VIIII
De Inuestitura pipini regis
X
De colonis ·
XI
De his qui alium sine causa ad iudicium
trahunt
XII
De eo qui In monasterio coman [!]
deponit .'
XIII
De reuuadiationibus
XIIII
De episcopis et abbatibus et comitibus .'
XV
De ebriis ut nullam causam eodem die
habeant .'
XVI
De bibitionibus .'
XVII
De misisis [!] discurentibus ·
XVIII
De canibus ·
XVIIII
De Interrogationibus populi quando
capitula facienda sunt .'
XX
De eo ut nullus ad placitum sine causa
banniatur ·
XXI
De falsis testibus .'
XXII
De iuramento per uitam regis .'
XXIII
De missis .'
XXIIII
De missis quantum In uno loco morentur .'
[fol. 152va]
XXV
De prudentia eorum ·
XXVII
De saxonibus
XXVIII
De signatis In facie .'
XXVIIII
De placito ad missam sancti
iohannis .'
·
I · De suffraganiis episcopis .'
II
De ordinatione eorum ·
III
De regularibus monasteriis .'
IIII
De potestate episcoporum .'
V
De Incestuosis ut episcopi eos emendent
VI
De ordinatione alterius clerici
VII
De decimis .' [fol. 152vb]
VIII De confugio reorum ad
ae[c]lesiam
VIIII De latronibus si Infra
emunita
XI De ipsis latronibus si domini
XII ci
uassi
eos
habuerint .'
XIII De
de [!] periuriis In
minoribus
uel maioribus
causis factis .'
XIIII De uindicta et iuditio In latronibus factis .'
XV De pipini
Institutione obseruanda .'
XVI De nonis et decimis [fol. 153r]
et de precariis .'
XVII
De truste .'
XVIII
De cartolariis
XVIIII
De sacramentis per geldonia
XX
De aliis eiusdem modi sacramentis .'
XXI
De iterantibus
XXII
De herba defensionis tempore
XXIII
De theloneis ·
XXIIII
De uenditionibus mancipiorum ·
XXV
De bruniis .'
XXVI
De comitibus iusticias facere nolentibus
XXVII
De eis qui pro faida
pretium recipere nolunt .'
XXVIII
De eis qui hoc soluere nolunt .'
XXVIIII
Dae [!] latronibus ut In tercia
culpa moriantur
XXX
Epistola domni caroli de aeclesiasticis ordinibus et In laicani ordine
consistentibus prudentissime exarata multis et magnis suffulta
testimoniis .'
XXXI
Item eiusdem ammonitio .'
XXXII
Item de iudicibus ut diligenter legem
discant cum multis subiectis testimoniis capitulis ac sententiis .'
Item tituli
capitularis - - - IIII
I
De monachis
II
De anachoritis .'
III
De non parui pendendo curam animarum .' [fol. 153ra]
IIII
De obedientia
abbatis .'
V
De decanis .'
VI
De celerariis .'
VII
De corporibus sanctorum
VIII
De eulogiis [fol. 153rb]
VIIII De ospitibus .'
X De uestimentis .'
XI De nouiter uenientibus ad
monasterium .'
XII De filiis nobilium .'
[fol. 153v]
XIII
De ordinando abbate .'
XIIII
De directis In uiam .'
XV
De premiis ut nullatenus
abbas pro monacho faciendi tollat .'
XVI
De disciplina monachorum .'
Item
capitulare Quinti .'
I
De placitis comitum .'
II
De sacramento fidelitatis causa .'
III
De monasteriis feminarum ubi sine regula
degunt .'
IIII
De sortibus et diuinationibus .'
V
De Iniustis rationibus
VI
De disciplina pro premio nullatenus
obmittenda .'
VII
De bastismo [!] moris
romani .'
VIII
De calciamentis eiusdem moris .'
VIIII
De diebus festis ut omnes ad aecclesiam
conueniant .'
X
De ebrietate et ut nullus alium obpromat
ad bibendum .'
XI
De proclamationibus super episcopos uel
abbate .'
XII
De Iniustis theloneis .'
XIII
De manu leprosi ·
XIIII
De monachis et aliis ordinibus ut ad
secularem nullatenus transeant
XV
De episcopis et abbatibus nec canes · nec
falcones nec iocolatores habeant .'
XVI
De pauperibus
XVII
De altarium teguriis .'
XVIII
De clocchis ut non baptizentur .'
XVIIII
De benefitiis dominicis .'
XX
De leprosis .'
XXI
De missis dominicis ut bonum exemplis
aliis pre
beant
.'
XXII
Epistola domni karloni ad omnes generaliter ut sacerdotibus obedientes sint et de
eorum aliis rationibus diligenter promulgata .'
Item
capitulare VI ·
[fol. 154r]
I
De xenodochiis .'
II
De gubernatione eorum .'
III
De aecclesiis baptismalibus
IIII
De aduocatis ·
V
De diuersis generationum hominibus In italia
commanentibus .'
VI
De statu Ingenuitatis .'
VII
De conpositionibus
VIII
De monasteriis et senedochiis
comutum [!] ·
VIIII
De rebus per diuersos comites ·
X
De rebus In elymosinis datis .'
XI
De filia cuius pater per manum arrogatoris
seruos suos iussit fieri liberos ·
XII
De prefatis seruis iterum .'
XIII
De femina ut per licentiam uiri sui
uendere possit .'
XIIII
De mancipiis palacii et aeclesiarum .'
de
rubus [!]
hildegarde
regionet [!]
opus non opprimant
XV
De comitibus ut liberos homines ad seruile
opus non opprimant .'
XVI
De preceptis placentinorum .'
XVII
De fugitiuis a romaniat [!] partibus ·
XVIII
De epist
ola
adprehendenda ut
ui
†ę et porte
sicut mos erat custodiantur .'
[fol. 154v]
[fol. 155r]
nem
In publico perducatur .'
V
Si quis hominem In iuditio Iniuste contra alium altercantem
adiuuare per
malum Ingenium pręsumpserit · atque coram
Iudicibus uel comite Increpatus
fuerit et negare non potu
erit · XV solidis
culpabilis
iudicetur .'
VI
Si quis de libertate sua fuerit Interpellatus · et timens ne In ser
uitium cadat · aliqu
am de propinquis suis per quem se In seruitium
casurum timens occiderit
id est patrem matrem patruelem
auunculum · uel quamlibet huiusmodi
propinquitatis personam
ipse qui hoc perpetrauerat moriatur agnatio eius et
con
sanguinitas In seruitium cadat · et si negauerit se illum
occidisse ad nouem uomeres ignitos iuditio dei exami
nandi
accedat .'
VII
Qui res suas pro anima sua ad aecclesiam dei tradere
uoluerit ·
domi traditionem faciat coram testibus legitimis · et que
actenus In hoste facte sunt traditiones de quibus nulla est
questio stabiles
permaneant .' Si uero aliquis alii res suas
tradiderit et In hostem profectus
fuerit et ille cui res tra
ditę sunt Interim mortuus fuerit · qui res
tradidit
cum reuersus fuerit adhibitis testibus coram quibus traditio
facta est res suas recipiat · si
autem et ipse mortuus fuerit
heredes eius legitimi res traditas recipiant .'
Si quis per cartam Ingenuitatis a domino suo legitime liber
tatem
est consecutus liber permane
at
· si uero aliquis eum
Iniuste
Inseruire temptauerit · et ille cartam Ingenui
tatis sue ostenderit
et aduersarium se Inseruire uelle
conprobauerit · ille qui hoc temptauit
multam que In car
ta discripta est soluere cogatur ·
si uero carta non
paru[fol. 155v]ruerit [!] · sed iam ab illo
qui eum Inseruire uoluerit disfac
ta est uuedregeldum eius
conponat duas partes illi quem Inseruire
uoluerit · terciam regi et ille
iterum per preceptum regis
libertatem suam conquirat .'
VIII
Liber qui se loco uuadii in alterius potestatem commiserit
ibique constitutus damnum aliquid cuilibet fecerit · qui eum
in loc
vm uuadii suscepit aut dampnum soluat aut hominem
in mallo product
vm dimittat · perdens simul debitum
propter quod eum in uuadio suscepit · et qui dampnum fecit dimis
sus iuxt
a qualitatem rei
cogatur emendare · si uero li
beram feminam habuerit usque dum in
pignus exteterit
et filios habueri
nt
liberi permaneant .'
X
Omnia debita quę ad partem regis soluere debent
solidis XII :
denariorum soluant excepto frede quę in lege salica
con
scripta est · ill
os eadem solido
s quo
s ceteri conpositiones solui
debent conponatur .'
XI
Si quis causam iudicatam
repetere
In mallo
presumpserit Ibique testi
bus conuictus fuerit ·
aut XV ·
solidos
conponat aut XV ictus ab
scabinis qui causam prius iudicauerint accipiat .'
XII
Optinus quis esse In pago uel ciuitate In
testimonium ad
sumatur et eius contra quem testimoniari debent ·
nullum
crimen possit Indicare .'
De causis ammonendis
uel
ecclesiis emendandis et ubi
In unum locum plures sunt quam necesse sit ut
destruantur
quę necessarie non sunt et alie construantur .'
· II ·
Ut presbiteri non ordinentur priusquam
examinentur et ut excommunicationes passim et sine causa non fiant .'
III ·
Ut missi nostri scabinos aduocatos notarios per singula
loca [fol. 156r] eligant et eorum nomina quando reuersi fuerint secum scripta deferunt .'
IIII
De his qui legem seruare contempserint ut per fideiussores
In
presentiam regis deducantur
V
Ut illi qui heribannum soluere debent coniectum faciant
ad haribannitorem .'
VI
De fugitiuis ac peregrinis ut distringantur ut scire
posimus
qui sint aut unde uener
int
.'
VII
Ut bauga et brunias non dentur negotiatoribus .'
VIII
De mensuris
ut
secundum iussionem nostram
aequales fiant .'
VIII[I]
Ut non mittantur testimonia super uestituram domni pipini regis .'
X
Ut nec coloni nec fiscalini possint alicubi traditiones
facere .'
X[I]
Ut nullus presumat hominem In iuditium
mittere sine causa nisi iudicatum fiat .'
Ut liber homo qui In monasterio regulari com
am
deposuerit
et res suas ibidem dilegauerit promissionem factam
secundum
regulam teneat firmiter .'
XIIII
Ut omnia quę uuadiari debent iuxta quod in lege continetur
pleniter secundum ipsam legem reuuadiata fiant · et In premodum [!]
uel dominus rex uel ille cuius causa est iuxta quod ei placuerit misericordiam
faciat ;
X[V]
De episcopis abbatibus comitibus qui ad placitum
nostrum non uenerunt .'
XVI
Ut nullus ebrius suam causam In mallo possit conquirere
nec testimonium dicere nec placitum comes habeat nisi ieiunus ·
Ut nemini liceat alium cogere ad bibendum .'
XVII
·
De missis nostris discurrentibus uel ceteris hominibus
propter
utilitatem
nostram iter agentibus ut nullus mansionem contradic
[ere]
presumat ·
XVIII
De canibus qui In dextro armo tonsi sunt ut homo qui eum
habu[fol. 156v]erit cum ipso cane In presentiam
regis ueniat .'
XVIIII
Ut populus Interrogetur de capitulis quę In lege nouiter
addita sunt
et postquam omnes consenserunt subscriptiones suas
et
manusfirmationis suas · In ipsis capi
tulis faciant .'
XX
Ut nullus ad placitum banniatur nisi qui causam suam
quęrit aut alteri querere debet exceptis scabinis · VII · qui ad omnia placita
preesse debent .'
XXI
De falsis testibus ut non recipiantur .'
XXII
Ut nullus pręsumat per uitam regis et filiorum eius iurare .'
XXIII
Ut missi nostri qui iam breues
detullerunt de adnuntiatione uolumus
ut adhuc adducant de opere .'
XXIIII
Quantam moram faciunt In unoquoque loco et quot homines secum habeant
X[XV]
De prudentia et constantia missorum nostrorum .'
XXVI
De falsis monetariis requirendum est .'
XXVII
De illis saxonibus qui uxores non
habent .'
XXVIII
De signatis qui mentiendo uadunt .'
XXVIIII
Si alie res fortuitu non preoccupauerint · VIII ·
kalendas
iulias ·
id est
missa
sancti
iohannis baptiste ad moguntur siue caballionem generale placi
tum nostrum habere
uolumus habere .'
Anno feliciter XI regni domni nostri karoli gloriosissimi regis
In mense
martio · facto capitulare qualiter congregans In unum
sinodale
concilio episcopis abbatibus uirisque Inlustribus comitibus
una cum piissimo
domno nostro secundum dei uoluntatem de causis
oportunis consenserunt decretum ·
[fol. 157r]
I
Vt suffragani episcopi secundum canones subiecti sunt et
ea quę erga ministerium illorum emendanda cognoscant libenti animo
emendent atque corrigant .'
II
Ubi presentes episcopi ordinati non sunt
sine taditate [!] ordinentur .'
III
De monasteriis qui regulares fuerunt ut
secundum regulam uiuant · necnon et monasteria puellarum ordinem sanctum
custodiant · et unaqueque abbatissa In suo monasterio sine Intermissione
resideat .'
IIII
Ut episcopi de presbiteris aeclesiis et
Infra illorum parrochiam potestatem
habeant
secundum canones .'
Ut episcopi de Incestuosis hominibus
emendandi licentiam habeant seu et de uiduis Infra suam parrochiam potestatem
habeant corrigendum .'
VI
Ut nulli liceat alterius clericum recipere
aut ordinare In aliquo gradu .'
VII
Ut unusquisque
suam decimam
donet atque per iussionem episcopi dispensentur .'
VIII
Ut homicidas aut ceteros reos qui legibus
mori debent si ad aecclesiam confugerint non excusentur neque eis ibidem
uictus detur .'
VIIII
Ut latrones de Infra
In
munitatem
illi iudices ad comitis placita
presententur · et qui
hoc non fecerit benefitium et honorem perdat .'
X
Similiter
et uassus noster si hoc non adimpleuerit beneficium suum et honorem perdat ·
et qui benefitium non habuerit bannum soluat .'
XI
De eo qui
periurium fecerit nulla
redemptio
fiat nisi manum
perdat quod si ac
cusator contendere uoluerit de ipso periurio stent
ad crucem et si
iurator uicerit legem suam accusator emendet .'
XII
Haec uero de minoribus causis obseruandum
est .' De maioribus uero rebus aut de statu Ingenuitatis secundum legem
custodiant .'
XIII
De uindicta et iuditio In latronibus facto
testimonium episcoporum
absque peccati
comitis esse dicunt · Ita tamen absque Inuidia aut occasione
mala · et nihil aliud ibi Interponatur nisi uera iusticia ad perfi
ciendum · et si per odium aut malum Ingenium nisi per iusticiam
faciendum
[fol. 157v]
†††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††
hominem disfecerit honorem suum perdat · et legibus contra
quem Iniuste
fecit secundum pęnam quam Intulit emendetur ;
XIIII
Ut quę bonę memorię genitor noster In sua
placita constituit et sic nos conseruare uolumus .'
XV
De rebus uero aecclesiarum unde nunc
cessione exeunt decima
et nona sint soluta · et unde antea non exierunt
similiter nona
et decima detur · atque de casatis quinquaginta
solidos · et de casatis
triginta medius solidus · et de XX tremisse · et
precariis
ubi modo sunt renouentur et ubi non sunt scribantur · et sit
districtio Inter precarias de uerbo nostro factas · et Inter eas quę
spontanea uoluntate de ipsis rebus aecclesiarum faciant ;
XVI
De truste facienda nemo presumat .'
XVII
De cerariis
et tabulariis · atque cartolariis sicut de longinquo
tempore fuit obseruent .'
XVIII
De sacramentis per geldonia Inuicem
coniurantibus ut nemo facere presumat .'
XVIIII
Alio uero
modo de illorum elemosinis aut de Incendio aut de naufragio · quamuis
conuenentia faciunt nemo In hoc iurare presumat .'
XX
De
iterantibus qui ad palatium aut alicubi pergunt · ut eos cum collecta nemo sit
ausus absallire .'
XXI
Ut nemo
alterius herbam defensionis tempore tollere pręsumat ·
nisi In
hostem
pergendum aut missus noster sit qui aliter facere presum
it
emendat ;
XXII
De theloneis qui iam antea furmanti fuerint nemo tollat nisi ibi ubi antiquo tempore
presumat .'
[.]XIII
De mancipiis quę uenduntur et In
presentia episcopi
uel comitis iussit · aut In
presentia archidia
coni
et centenarii
siue
uicedomini aut iudicis comitis aut ante
beno [!] nota
[fol. 158r]
testimonia et foras marcha nemo mancipium uendat ·
qui hoc fecerit tantas
uices bannum soluat quanta man
cipia uend
it
· et si non habet precium In uuadio per seruum
semetipsum comiti
donet usque dum ipsos bannos soluat ;
XXIIII
De brunis ut nullus foras nostro regno
uendere presumat .'
XXV
Si comes In suo ministerio iusticias non
fecerit missum nostrum de sua causa sonniare faciat usque dum iusticias ibidem
factas fuerint · et si uassus noster iusticias non fecerit · tunc et
comes et missus ad ipsius casam sedeant et de suo uiuant quousque Iusticiam
faciant .'
XXVI
Si quis per
faita precium recipere non uult tunc ad nos sit transmissus et nos eum dirigamus ubi dampnum nemini facere possit .'
XXVII
Simili modo
et qui per faita precium soluere noluerit · nec iustitiam exinde
facere In tali loco eum mittere uolumus · ut per eum maius dampnum non crescat .'
XXVIII
De
latronibus ita precipimus obseruandum · ut per primam uicem non moriantur sed
oculum perdant .'
XXVIIII
De secunda uero culpa · nasus ipsius
latronis abscidatur .'
XXX
De tercia uero culpa si non emendauerit
moriatur .'
Regnante domino nostro iesu christo In
perpetuum · ego karolus
gratia dei eiusque misericordiam donante rex et rector regni
francorum · et deuotus sanctae aecclesiae defensor humilesque
ad
iutor · omnibus aecclesiasticę pietatis ordinibus seu
secula
ris potentię dignitatibus In
christo
domino deo
aeterno perpetuo
pacis et beatitudinis salutem .' Consideramus pacifice
copia mentis Intuitu · unam cum sacerdotibus et consiliariis
nostris
abundantemque In nostrum populum christi regis clementiam ·
et quam
necessarium est non solum toto corde et ore ac pietate
[fol. 158v] agere
gratias deo Incessanter sed eciam continua bonorum operum
exercitatione eius Insistere laudibus Quatenus qui nostro regno
tantos
contulit honores sua protectione nostrumque regnum In
ęternum conseruare
dignetur : Quapropter placuit nobis uestram
rogare solertiam .' O pastores aecclesia
rum christi et doctores gregis
clarissim
a mundi luminaria ut uigili cura et sedula am
monitione
populum dei ad pascua uitę aeternę ducere stude
atis ; Et errantes
oues bonorum exemplorum seu adortationum
humeris Intra aecclesiasticę
firmitatis muros reportare
satagemini · ne plus Insidians aliquem canonicas
santiones
transgredientem uel paternas traditiones uniuersalium
con
ciliorum
excedentem quod absit Inueniens deuoret :
Ideo magne
deuotionis studio ammonendi et adortandi sunt Immo et
compellendi ut firma fide et Infatigabili perseuerantia
Intra paternas
sanctiones se contineant In quo opere et stu
dio sciat certissime
sanctitatis uestrae nostrum uobis quo operare dili
gentiam ·
Quapropter et nostros ad uos direximus missos · qui ex nostri
nominis
auctoritate una uobiscum corrigerent quę cor
rigenda essent · Sed et
alia capitula ex canonicis Instituti
onibus qua magis nobis
necessaria uidebantur subiuncximus ·
ne aliquis quęso huius pietatis
ammonitionem esse presumptiosam
iudicet · qua nos errata corrigere superflua abscidere recta
cohortari
studeamus ; Sed magis beniuolo caritatis animo
suscipiat · Nam legimus In
regnorum libris quomodo sanctus iosias regnum
sibi a
deo datum circumeundo corrigendo ad cultum ueri dei stu
duit reuocare · non ut me eius sanctitat
i ęquiperabilem faciam ·
sed quod nobis sunt ubique sanctorum semper exempla sequenda · et quod
sancta quę poterimus ad studium bonę uitę In laudem et gloriam
domini nostri
[fol. 159r] iesu christi congregare necesse est ; Quapropter ut
prediximus aliqua
capitula notari iussimus · ut simul haec
eadem uos amare
studeatis · ut et ist
a et illa ęquali Intentione predicetis · nec
aliquid
quod uestrae sanctitati populo dei ut ille uideatur amit
tere ut pio
studio nos ammoneatis quatenus ut et uestra
sollertia et subiectorum
obędientia aeterna felicitate ab omni
potente deo remuneretur ;
Sunt enim aliquid qui culpis exigentibus
ab episcopo excommunicantur · et ab aliis
aecclesiasticis uel laicis presumptiose In communionem accipiuntur · quod omnino sanctum nicenum
concilium simul et calcidonense · necnon et antiocenum atque sardicense
fieri prohibent .'
Item habet In eodem concilio ut eorum qui ad ordinandum
ueniunt · fides et uita prius ab aepiscopo diligenter
discutiantur et sic ordinentur .'
Item In eodem concilio necnon et antioceno simul et calcidonense · ut
fugitiui clerici et peregrini a nullo recipiantur nec ordinentur sine
conmendaticiis litteris et sui episcopi uel abbatis
licentiam .'
Item In e
odem
sinodo Interdictum est
presbiteris et diaconibus uel omnibus
qui In clero sunt
mulierem habere In domo sua propter suspitionem
nisi matrem · aut sororem ·
uel eas tantum per
sonas
quę suspitiones effugiunt ;
Item In eodem concilio seu in decretis papę leonis
necnon In canonibus quę dicuntur apostolorum · sicut et In lege ipse
dominus precepit omnino omnibus Interdictum est ad usuram aliquid
dare ·
Auditum est
aliquos
presbiteros
missam celebrare et non
communi
care quod omnino In canonibus
apostolorum Interdictum esse legitur ·
uel quomodo dicere recte potest si non
communicauerit
[fol. 159v] sumpsimus domine sacramenta .'
Haec uero
per singula capitula Instituta nicaeni concilii sanctorum
patrum sinodalibus aedictis .'
In antioceno concilio quod hi qui dampnati sunt a sinodo ·
uel a suo episcopo et postea ministrare pręsum
vnt
· precipitur ut
nullus audeat ei
communicare · Si quis ei communicat
simili sententiae subiaceat sicut et dampnatus .'
Item In eodem concilio · ut ad metropolitanum episcopum
suffraganei episcopi respiciant et nihil noui audeant facere In suis parrochiis sine conscientia et consilio · sui metropolitani · nec
metropolitanus sine eorum consilio .'
Item In eodem concilio simul et acironense ut corepiscopi cognoscant modum suum nihil
faciant absque licentiam episcopi In cuius parrochia habitant ;
Item In eodem concilio ut episcopus uel quilibet ex clero
sine consilio uel litteris episcoporum uel metropolitani non audeat
ad regalem dignitatem pro suis causis clamare sed In
communi episcoporum concilio causa eius examinetur .'
Item In eodem concilio simul et In sardicense necnon et In decretis
Innocentii papę · ut nullus episcopus In alterius parrochia
ordinationes aliquas audeat efficere negotia peragere
que ad eum non pertinent .'
Item In
eodem
concilio ut episcopus aecclesiae
curam habeat ad quam ordinatus est .'
Item In eodem concilio necnon et In calcidonense ut prouinciales episcopi cum suo
metropolitano · bis In anno propter causas aecclesiae concilia celebrarent .'
[fol. 160r]
Item In concilio laudicense necnon
In africano
precipitur
ut monachi et clerici tabernas non Ingrediantur edendi uel bibendi causa .'
Item In eodem concilio ut a uespera usque ad uesperam dies
dominica seruetur .'
Item In eodem concilio ut Ignota angelorum nomina ne
fun
gantur nec nominentur nisi illos quod habet In auctoritate
michahel · gabrihel · raph
ahel
.'
Item In eodem concilio quod non oporteat mulieres ad
altare Ingredi .'
Item In eodem concilio ut coclearii malefici Incantatores · uel Incantatrices fieri non sinantur .'
Item In eodem concilio · necnon In sardicense quod non oporteat In uillulis uel In agris
episcopis constitui .'
Item In eodem concilio ut canonici libri tantum legantur
In aecclesia .'
Item concilio calcidonense ut non
oporteat episcopos aut quem
libet ex clero per pecunias ordinare quia
utrique deponen
di sunt ·
et
qui ordinat et qui ordinatur
necnon et qui mediator est Inter eos ·
Item de eadem re In canonibus apostolorum legitur quam
heresem iam ipse princeps apostolorum In symone mago
terribiliter dampnauit .'
Item In
eodem concilio Infra duo capitula · necnon et In decretis
leonis papę ut nec monachus nec clericus In
secularia negotia transeat .'
Et ut
seruum alterius nullus sollicitet ad clericalem uel monachicum ordinem sine
uoluntate et licencia domini sui promouere .'
Item In eodem concilio Infra duo capitula necnon et
In sardicense ut nec episcopi nec clerici non trans[fol. 160v]migrentur de ciuitate In ciuitatem .'
Item In eodem sinodo ut nullus absolutus ordinetur sine
pronunciacione et stabilitate loci ad quem ordinetur ·
Item In eodem concilio · ut clerici et monachi In suo
proposito et uoto quod deo promiserunt permaneant .'
Item In decretis pape de eadem re ut monachus si ad c
leri
catum
proueatur pro
positum
monachi est
professionis non amittat .'
Item In eodem concilio ut nec clerici Inter se negotium
aliquod habuerint a suo episcopo diiudicentur non a secularibus .'
Item In eodem concilio ut nec
clerici nec monachi conspirationes uel In
sidias contra pastorem
suum faciant ·
Item In eodem concilio ut laici episcopos aut clericos non
accusent nisi prius eorum discutiatur existimationis opinio .'
Item in eodem concilio ut loca quę semel deo dicata sunt
ut monasteria sint · et maneant · In perpetuum monasteria nec
possunt ultra fieri secularia habitacula ·
In concilio cartaginense primo
omnium ut fides sanctae trinitatis et Incarnationis christi passionis
resurrectionis In caelo diligenter omnibus predicetur .'
Item In eodem de prohibenda auaritia ut nullus alienas
fines
usurpet · uel t
erminos
patrum transcendat .'
Item In eodem de his qui In periculo constituti sunt et
conuertunt se ad deus · et canonice Inquirant reconciliationem
et canonice reconcilientur .'
Item In eodem ut illi qui non sunt bone conuersationis ·
et eorum [fol. 161r] uita est accusabilis non audeant episcopos uel maiores natu
accusare .'
Item In eodem ut qui excommunicato
presumptiose
communicauerit
excommunicetur et ipse .'
Item In eodem concilio Infra duo capitula · ut nullus
presbiter contra suum episcopum audeat superbire .'
Item In eodem ut clerici et aecclesiastic
i ordinis si culpam Incurre
rint ut apud aecclesiasticos
iudicentur non apud seculares ·
Item In eodem ut clerici et aecclesiastici ordinis si
culpam incurrerint · ut apud aecclesiasticos iudicentur non apud seculares ·
Item In eodem ut qui commodauerit pecuniam · pecuniam accipiat si speciem aliquam eandem speciem quantum dederit accipiat .'
In concilio affricarum ut uirgines
deo sacrate a grauioribus personis diligenti custodia seruentur .'
Item In eodem ut non liceat episcopo principalem cathedram
suę
parrochię neglegere et aliquam aecclesiam In sua diocese
frequentare .'
Item In eodem ut falso
nomina martyrum et Incerte
sanctorum memoriae non uenerentur .'
Item In eodem · ut nec uxor a uiro dimisso
alium accipiat uirum uiuentem uiro suo · nec uir aliam accipiat uiuente uxore
priore .'
Item
In eodem ut probati ad metropolitano
iudices non spernantur
Item In eodem Infra duo capitula ut false
personę non habeant potestatem accusandi · et si In primo crimine ·
uicti sunt falsum dicere · In secundo non habeant potestatem dicendi ·
Item In eodem et uirgines non uelentur ante XXV · annos
nisi rationabili necessitate cogentur ·
In concilio gangariense ut nulli
liceat oblata quę ad pau
peres pertinent rapere uel fraudare .'
Item In eodem ut aecclesiastica ieiunia sine necessitate
racio[fol. 161v]nabili non soluentur .'
In concilio acironense Inuentum est
ut eos qui cum quadrupedibus uel masculis contra naturam peccant dura et
districta peniteat · quapropter presbiteri · quibus iuditium
penitentię Indictum est conentur omnimodis hoc malum ad consuetudine prohibere
uel abscidere .'
In concilio niceocaesariense ut
nullatenus presbiter ordinetur ante XXX
ętatis suę
annum · quia dominus iesus non praedicauit ante XXXmum annum .'
In decretalibus syricii papę ut
alterius sponsam nemo accipiat .'
Item In eiusdem ut monachi et uirgines suum propositum
omnimodis obseruent .'
In decretalibus Innocencii papę ut
pax detur hominibus confectis christi sacramentis .'
Item eiusdem ut nomina non recitentur ante
precem sacerdotalem .'
Item eiusdem ut nulli sacerdotum liceat ignorare sanctorum
canonum Institutum .'
Item decretis leonis papę sicut et
In sardicense concilio · ut episcopi alterius clericum
ad se non sollicitent nec ordinent .'
Item eiusdem · ut nullus episcopus seruum alterius ad
clericatus officium
sine domini
uoluntate promouere presumat · et hoc gangarense
concilium prohibet .'
In decretis pape leonis · ut si
quis sacerdotum contra constituta decretalia presumpciose agit
et corrigi nolens ab officio suo submoueatur .'
Haec enim dilectissimi pio studio et magne dilectionis
Intentione uestrae unianimitatis amore studuimus quę magis necessaria uidebantur · ut sanctorum patrum canonicis Institutis Inherentes premia cum illis aeternę felicitatis accipere
mereamini .'
Scit namque
prouidentia uestra quam terribili anathematis censura
feriuntur qui
presumpciose contra statuta uniuersalium concili
[fol. 162r]orum uenire aude
unt
.'
Quapropter
et uos diligentius ammonemus ut omni Intentione
illud orribile execrationis
iudicium uobis cauere studeatis
sed magis canonica Instituta sequentes et
pacifica unitate
nitentes ad aeterna pacis gaudia peruenire dignemini .'
[BK 22 c. 61 BK 22 c. 62 BK 22 c. 63]
Primo omnium ut fides catholica ab
episcopis et presbiteris diligenter legatur ·
et omni populo
predicetur · quia hoc primum preceptum est domini
dei omni
potentis in lege .'
Audi
israel quia dominus deus tuus unus est et ut ille
diligatur ex toto corde
et ex tota mente et ex tota anima
et ex tota uirtute ·
Ut pax sit et concordia et unanimitas
cum omni populo
christiano inter episcopos abbates comites iudices ·
et omnes ubique seu
maiores personas ·
quia nihil deo sine pace placet ·
nec munus sanctae
oblationis ad altare sicut in
euangelio ipso domino
precipiente legimus · quia et illud secundum mandatum est in lege ·
diligis proximum tuum sicut te ipsum ·
Item in
euangelio ·
Beati pacifici
quoniam filii dei
uocabuntur .'
Et iterum in hoc cognoscent omnes quia mei
discipuli estis si dilectionem habueritis ad inuicem :
In hoc enim precepta discernuntur filii dei · et filii diaboli · quia filii diaboli semper discensiones et discordias
mouere satagunt .'
Filii autem dei semper pacem et dilectionem studeant .'
Ut quibus data est potestas
iu
ste
iudicent sicut scriptum est .'
Iuste iudicatę filii hominis · Non in muneribus quia
munera excecant corda prudentium et subuertunt corda iustorum .'
Non in adolatione nec in consideratione personę sicut in
de
[fol. 162v]uteronomio dictum est : Quod iustum est iudicate ·
Siue
diues sit
i
lle
siue
peregrinus
nulla sit distantia
personarum quia
domini
iudicium est ·
Primum
namque iudici diligenter discenda est lex sapientibus populis
conposita ne per ignorantiam a uia ueritatis erret · et dum i
lle
rectum
intellegat iudicium caueat ne declinet aut per adolationem
iniquorum aut per amorem cuiuslibet amici · aut per timorem ali
cuius
potentis aut propter premium a recto iudicio declinet ·
et
honestum nobis uidetur et omnes ieiuni causas audiant et discernant .'
Item
habemus in lege domino precipiente non periurabis
nomen meum nec polluis
nomen domini dei tui in uano · quia sunt aliquid ·
qui
per caritatem et ueritatem iurent
et cauent se a iuramento
nominis dei · et nesciunt quia idem est deus quod caritas et ueritas ·
Dicente iohanne apostolo · quia deus caritas est · Item ipse dominus in
euangelio ·
Ego sum uia et ueritas et uita · Ideo quia in ueritate et
caritate
iurat in deo iurat .'
Iterum cauendum est ne farisaica supersticione
aliquis plus aurum honoret
quam altare .' Ne dicat ei dominus stulte
et cecę
quid est maius aurum uel altare quod sanctificat aurum .'
Ideo omnino ammonendi sunt omnes diligentes ut caueant
periurium non solum in sanctum
euangelium uel in altare seu in sanctorum .'
Sed omnes et nobis honestum uidetur ut qui in sanctis
habet iurare hoc ieiunus faciat cum omni honestate et timore dei et
sciat rationem redditurum deo uniuscuiusque iuramenti ubicumque
sit siue intra aecclesia et ut paruuli sine rationabili aetate non cogantur
iurare sicut gonebii digni faciunt ·
Et qui
semel periuratus fuerit nec
testis sit posthec nec ad sacra
mentum accedat nec in sua causa uel
alterius iurare existat :
Item
predicare necesse est quantum malum sit hodium uel inuidia quia [fol. 163r] in
lege scriptum est · non oderis fratrem tuum in corde tuo sed publice argues
eum : Item in euangelio si peccauerit in te frater tuus uade et corripe eum
inter te et ipsum solum · et cetera quę ibi leguntur :
De auaritia
autem apostolum legimus dicentem · auaricia quę est ido
lorum
seruitus cauenda ;
Iterum de concupiscentia legitur quod radix sit omnium malorum · et in
lege
non concupisces rem proximi tui ;
Item ut
homicidia infra patria sicut in lege domini interdictum est · nec causa
ultionis nec auaritie nec latrocinandi non fiant .'
[BK 22 c. 67 BK 22 c. 68 BK 22 c. 69 BK 22 c. 70 BK 22 c. 71]
Et
ubicumque inuenta fuerint a iudicibus nostris secundum legem
extra
mandatum uindicentur · et non occidat hominem nisi lege
iubente ·
Item
et furta et iniusta conubia · necnon et falsa
testimonia sicut sepe rogauimus
prohibete diligenter sicut et lex
domini prohibet :
Et
hoc cum magno studio ammonete ut filii
honorent patres suos · quia ipse
dominus dicit ; Honora patrem tuum
et matrem tuam ut sis longeuus super terram
quam dominus deus tuus dabit
tibi ;
Ut
episcopi diligenter di
scutiant
per suas parrochias
presbiteros eorum
fidem baptisma et missarum caelebrationes
ut fidem rectam
teneant et baptisma catholicę obseruent et missarum preces
bene intellegant ; Et ut psalmi diligenter secundum diuis
iones
uersuum modulentur · et dominicam orationem ipsi intellegant
et omnibus
predicent intellegendam ut unusquisque sciant quid
petat a deo ; Et ut gloria
patri cum honore apud omnes cantetur ·
et ipse sacerdos cum sanctis angelis et
populi dei communi uoce · sanctus · sanctus · sanctus
decantet
et omnimodis dicendum est presbiteris et diaconibus ut
arma non
portent · sed magis se confidant in defensione dei
quam in armis .'
Item placuit nobis ammonere reuerentiam
uestram ut unusquisque uestrum uideat ut aeclesiam dei suum habeat
[fol. 163v] honorem simul et altaria secundum suam dignitatem uenerentur .'
Et ut non sit domus dei et altaria sacrata peruia canibus · et ut uasa sacrata deo cum magna ueneratione habeantur ;
Et ut sacrificia sanctificata cum magna diligentia ab eis
colligantur qui digni sunt uel cum honore seruiunt .'
Et ut
secularia negotia uel uaniloquia in aecclesiis non agantur quia domus dei
domus orationis debet esse non spelunca latronum .' Et ut intentos habeant
animos ad deum quando ueniunt ad missarum caelebrationem et ut non exeant
ante conpletionem benedictionem sacerdotalis .'
Sed et hoc
deo flagitamus uestram almitatem ut ministri altaris dei suum
ministerium bonis moribus ordinent · seu alios canonice obseruantię
ordines uel monachi propositi congregatione obsecramus ut bonam et
probabilem habeant conuersationem sicut ipse dominus in euangelio
precepit .'
Sic luceat lux uestra coram hominibus ut uideant opera
uestra bona et glorificent patrem uestrum qui in caelis est .'
Ut et eorum bona conuersatione multi pertrahantur ad
seruitium dei
Et non solum seruilis conditionis infantes · sed eciam ingenuorum
filios
adgregent sibique so
cient
.' Et ut scole legentium pue
rorum
fiant .' Psalmos · notas · cantus · compotum · gramma
ticam · per singula monasteria uel episcopia et libros catholicos
bene
emendate · quia sepe iam bene aliquid deum rogare
cupiunt · sed per inmendatos
libros male rogant
et pueros uestros non sinite eos uel legendo uel scribendo
corrumpere .'
Et si opus
est · psalterium · euangelium · et missale scribere perfecte aetatis homines
scribant cum omni diligentia .'
Simul et hoc rogare curauimus ut omnes
ubicumque
qui se uoto monachicae
[fol. 164r]
uitę constrinxerunt · monachicę et regulariter omnimod
is
secundum uotum suum uiuant secundum quod scriptum est .' Uota uestra red
dite domino deo uestro · et iterum · melius non uouere quam non
reddere .'
Et ad monasteria uenientes secundum regularem ordinem
primo
in pulsatorio probentur
et
sic accipiantur : Et qui ex
seculari
habitu in monasterium ueniunt · non isti foras ad minis
teria monasterii mittantur antequam bene erudiantur .'
Et ut monachi ad secularia placita non
uadant .'
[BK 22 c. 73 BK 22 c. 74]
Similiter qui ad clericatu accedunt quod
nos nominamus
canonica uita uolumus ut illi ca
nnonicę
secundum suam
regulam omnimodis uiuant .' Ut episcopus illorum regat uitam
sicut abbas
monachorum ;
Ut equales
mensuras et rectas
et pondera iusta et ęqualia omn
es abeant siue in ciuitatibus
siue in monasteriis · siue ad dandum in
illis · siue ad concipi
endum sicut et in lege domini preceptum
habemus .'
[BK 22 c. 74 BK 22 c. 75]
Item in salomone
domino dicente .' Pondus et pondus mensu
ram et mensuram odit anima
mea ·
et
hoc nobis conpe
tens et uenerabile uidetur ut hospites et peregrini
et pau
peres susceptiones secundum possibilitatem habeant · quia ipse
dominus dicturus erit .' Hospes eram et suscepisti me · et
apostolus ·
hospitalitatem laudans
dixit · per hanc quidam
placuerunt deo angelis hospitio susceptis ;
[BK 22 c. 76 BK 22 c. 77 BK 22 c. 78]
Auditum est aliquas abbatissas contra
morem sanctae dei aeclesiae
benedictiones cum manus inpositione et signacula
sanctae
crucis super capita uirorum dare · necnon et uelare
uirgines cum
benedictione sacerdotali quod omnino uos
sanctissimi patres in uestris
parrochiis interdicendum esse
scitote .'
Ut
illi clerici quę se fingunt habitu uel nomine
[fol. 164v] monachus esse et non
sunt omnimodis uidentur
corrigendi atque emendandi esse · ut uel ueri monachi
sint uel ueri canonici .'
Item et seudografia et dubie nar
rationis uel omnino quę ad fidem catholicam sunt · ut epistola
pessima et fallacissima quam dicebant aliqui errantes
et in errorem alios mitt
entes
quod de caelo cecidisset · nec
credatur nec legatur sed
conburatur · ne in errorem per talia
scripta populus
mittatur · Sed hi soli canonici libri et catho
lici tractatus et
sanctorum auctorum dicta legantur et credantur :
Item ut
isti mangones et cocciones qui s
ine
omni lege uaga
bundi uadunt · per istam terram non
sinantur uagare et de
ceptiones hominibus agere · Nec isti nudi cum
ferro qui di
cunt sedatam sibi penitentiam re uacantes .'
[BK 22 c. 79 BK 22 c. 80]
Melius uidetur ut si aliquid inconsuetum
et capitale crimen
com [!]
commiserit ut in uno loco permaneant laborantes et ser
uiant et penitentiam agentes secundum quod sibi canonice
inpositum sit .'
Ut
cantum romanum pleniter discant et ordina
biliter per nocturnale uel
gradale offitium peragatur secundum quod
beatę memorię genitor noster pipinus rex decertauit ut
fieret quando galli
cam
tulit ob una
nimitatem apostolicę
sedis · et sanctae dei aecclesiae · pacificam concordiam .'
Statuimus quoque secundum quod et in lege
domini precepit ut opera ser
uilia diebus dominicis
non agantur · sicut et bonę memorię
genitor meus in sui sinodalibus aedictis
mandauit ·
id est
quod nec uiri ruralia opera exerceant nec uinea colenda ·
Nec in campis arando uel fęnum secando uel sepe ponendum
nec in
siluis
trirpare [!] uel arbores cedere · uel in petris laborare ·
nec domus construere nec ortum laborare · nec ad placita
[fol. 165r]
conueniant · nec uenationes exerceant .'
SEt
tria carraria opera
licet fieri in die dominico · Id est o
stialia
c
arra
uel uictualia · uel si for
te necesse erit corpus
cuiuslibet ducere ad sepulchrum ;
Item feminae opera tex
tilia
non
faciant · nec cap
vlent
uesti
tus · nec c
vsant
uel
aliqua pectilia faciant · nec lanam
carpere nec linum battere nec in publico
uestimentum lauare ·
nec
berbices
tondere non ha
beant
licentiam .'
Ut omnimodis honor et requies diei dominici seruetur ;
Sed ad missarum sollempnia ad aecclesias
undique conueniant et laudent deum in omnibus bonis que nobis in illa die
fecit ·
Sed et uestrum uidendum est dilectissimi
et uenerabiles pastores aeclesiarum dei ut
presbiteros quos mittitis per parrochias uestras ad
regendum et per aecclesias populum deo seruientem ut recte honeste
predicent et non sinatis noua uel non canonica aliquos ex
suo sensu et non secundum scripturas sacras ingerere ac
predicare populuo .'
Sed et uosmetipsi utilia honesta et recta
et quę ad uitam ducunt aeternam predicate aliosque instruite ut
haec eadem predicent .'
Primum omnium predicandum
est omnibus generaliter
ut credant patrem et filium et spiritum sanctum unum
esse deum om
nipotentem aetęternum inuisibilem qui creauit caelum et
terram mare et omnia quę in ei sunt · Et unam esse deitatis
substantiam
et maiestatem in tribus personis patris et filii
et spiritus sancti .'
Item predicandum est quomodo dei filius
in
carnatus esset de spiritu sancto ex maria
semper uirgine pro salute et repa
ratione humani generis
passus sepultus · et tercia die resur
rexit a mortuis et ascendit in
caelos · Et quomodo iterum uen
turus sit in maiestate diuina iudicare
omnes homines secundum
[fol. 165v] merita propria · et quomodo impii pro scelere
suo cum
diabolo in ignem aeternum mittantur · et iusti cum christo
et
sanctis angelis suis in uitam aeternam .' Item diligenter prędi
candum
est de
resurrectione
mortuorum ut sciant et
credant in his quidem
corporibus premia meritorum accep
tur
os
· Item cum omni diligentia cunctis predicandum est pro
quibus criminibus deputentur cum diabolo in aeternum suppli
cium · Legimus enim apostolum dicentem manifesta
autem sunt opera carnis ·
quę sunt fornicationes · inmundicię · luxuria ·
ido
lorum
seruitus ·
ueneficia inimicicię · contentiones ·
emulationes · animosi
tates · irę · rixę · dissensiones · hereses ·
Secte · inuidię · homici
dia · hebrietates · comessationes · et his
similia quę predico uobis
sicut predixi .'
Quoniam qui talia agunt regnum dei non consequentur .'
Ideo haec eadem quę magnus predicator
aecclesiae dei singillatim
nominauit cum omni studio prohibete .' Intellegentes
quam sit
terribile illud quod dixit quia qui talia agunt regnum dei non
consequentur : Sed omni instantia ammonet
e eos de
dilectione
dei et proximi · de fide · spe in deo ·
de
humilitate et pacientia ·
de castitate et continentia · de benignitate et misericordia · de ele
mosinis et confessione peccatorum suorum et u
t
debitoribus suis secundum
dominicam orationem sua debita dimittant .'
Scientes certissime quod qui talia agunt regnum dei possidebunt ,
Et hoc ideo diligentius iniungimus
uester caritati quia scimus tem
poribus nouissimis pseudodoctores
esse uenturos · sicut ipse dominus
in
euagelio [!]
predixit .' Et apostolus paulus ad timotheum testatur
Ideo dilectissimi toto
corde preparemus nos in scientia ueritatis resistere et diuina
donante gratia uerbum dei crescat et currat et multiplicetur in profectum
sanctae aeclesiae et salutem animarum nostrarum [fol. 166r] et laudem et gloriam
nominis domini nostri iesu christi pax per gratiam
obedientibus gloria domino deo nostro iesu christo amen .'
Anno dominice incarnationis DCCLXXXVIII
indictione XII
Regni nostri actum est huius legationis edictum in aquis palacii
publico data est haec carta die Xmo
kalendas aprilis .'
I
De monachis gyrouagis uel sarab
aitis
.'
II
De anachoritis · melius est ut or
tentur
in congregatione
permanere quam animos eorum alicubi ambulare
temptet ·
III
Ut non paruipendentes sint inpasto
animarum sibi commissarum
nec maiorem curam habeant de lucris terrenis quam animabus sibi
commissis .'
IIII
De obędientia quam abbati exhibere debent
et ut absque murmuratione fiant .'
V
De decanis et prepositis ut
eorum mutatio secundum regulam fiant .'
VI
De cellariis monasterii ut non auari
mittantur sed quales regulam precipit .'
VII
Ut ubi corpora sanctorum requiescunt aliud
oratorium habeatur ubi fratres secrete possint orare .'
VIII
De eulogiis .'
VIIII
De susceptione
hospitium sicut regula .' continet
X
De uestimentis monachorum ubi superfluuum
est abscidatur et ubi minus augeatur .'
XI
De nouiter uenientibus ad conuersationem
ut secundum regulam probentur ut non antea suscipiant nisi sicut regula iubet · ut nullus cogatur inuite repromittere et de obędientia · et de
stabilitate permanendi sicut regula habet .'
XII
De filiis nobilium qui offeruntur .'
XIII
De ordinando abbate .'
XIIII
De fratribus inuidia directis ;
XV
Ut nullus
abbas
per
susceptionem monachi premium quęrat .'
XVI
Ut disciplina monachis regularis inponatur
non secularis · [fol. 166v] id est non orbentur nec mancationes
aliquas habeant · nisi ex auctoritate regulę .'
XVII
Ut comites pupillorum et orfanorum causas
primum audiant · et in uenationem non uadant illo die quando placitum
debent custodire nec ad pastum .'
XVIII
De sacramentis fidelitatis causa quod
nobis et filiis nostris iurare debent quod his uerbis contestari debet · sic
promitto ego ille partibus domini mei karoli et
filiorum eius qui fidelis sum et ero diebus uitę meę sine fraude et malo
ingenio .'
XVIIII
De monasteriis minutis ubi nunnanes sine
regula sedent · uolumus
ut uno loco congregatio fiat regularis · episcopus
preuideat ubi fieri
possit · et ut nulla abbatissa foras mon
asterium
exire presu
mat
·
sine nostra iussione
nec sibi subditas facere premittat
et earum claustra sint bene firmata et nullatenus ibi ueni
leudus scribere uel mittere presuma
nt
et de pollore
earum propter
sanguinem nouationem .'
XX ·
De tabulis uel coditibus requirendis · et
ut nullus in psalterio uel in euangelio uel in aliis rebus sortire
presumat nec diuinationes aliquas obseruare .'
XXI ·
Ut nullus glorietur pro iniusta ratione
aut conquirere aliquid aut continere .'
XXII
Ut ille disciplinę quę propter legem
conseruandam sunt constitutę propter premium non dimittantur .'
XXIII
Ut audiant episcopi baptisterium
presbiterorum ut secundum morem romanum
baptizent .'
XXIIII
De calciamentis secundum romanum
usum .'
XXV
Ut in diebus festis uel dominicis omnes ad
aecclesiam ueniant · et non inuitent presbiteros ad domos suas
missam faciendam .'
XXVI
Omnino prohibendum est omnibus ębrietatis
malum et istas coniura[fol. 167r]tiones quę faciunt per sanctum stephanum aut per nos aut filios nostros prohibemus ·
et precipimus ut episcopi uel abbates non uadant per casam miscendo .'
XXVII
De eo quod missi nostri
preuideri debent · ne forte aliquis clamor super episcopum
uel abbatem uel abbatissam uel comitem seu super qualemcumque gradum sit et nobis renuntiare .'
XXVIII
De iniustis thedoneis .'
XXVIIII
De manu leprosi .'
Ut monachi et qui in sacerdotali gradu
constituti sunt ad secularia negotia non transeat de reliquis
tonsoratis detur spatium usque in sinodum uestrum .'
XXXI
Ut episcopi et abbates se cuplas canum non
habeant nec falcones nec acceptores nec ioculatores .'
XXXII
De pauperibus in plateis uel in quadruuiis
iacentibus ut ad aecclesiam ueniant et illorum confessiones donent
XXXIII
Ut super altaria teguria fiant uel
laquearia .'
XXXIIII
Ut clocas non baptizent nertas [!]
per perticas pendant propter grandimen [!] .'
XXXV
Ut missi nostri prouideant benefitia
nostra quomodo sint condiricta et nobis renuntiare sciant .'
XXXVI
De leprosis ut se non intermisceant ad
alium populum .'
XXXVII
Et omnino missis nostris
precipimus ut bona quę alios per uerbum nostrum docent
facere factis in se ipsis ostendant .'
Karolus
gratia dei rex francorum et langobardorum ac
patricius romanorum ·
Dilectis comitibus seu du
cibus et uassis nostris uicariis centenariis uel omnibus missis
nostris et gentibus ·
Cognoscat utilitas uestr
a quia resonuit
in
auribus nostris quorundam presumptionem modica quod non
ita
obtemperetis pontificibus
uestris
seu sacerdotibus quemad
modum canonum et legum
continetur auctoritas .'
Et presbiteros nescio qua
temeritate presentari episcopis detinetis [fol. 167v] insuper et aliorum clericos
usurpare non pertimescatis .'
Et absque consensu episcopi ciuitatis in uestras aeclesias
mittere audeatis ;
Necnon et in uestris ministeriis pontifices nostros talem
potestatem habere non permittatis qualem rectitudo aecclesiastica docet
Insuper nonas et decimas uel census inproba cupiditate dę
aecclesiis unde ipsa benefitia sunt abstrahere nitimi et
precarias
de ipsis rebus sicut a nobis dudum in nostro capitulari institutum est accipere neclegitis · et ipsam sanctam dei aecclesiam una cum
ipsis episcopis uel abbatibus emendare iuxta uires uestras denegetis .'
Quapropter nos una cum consensu episcoporum nostrorum abbatum necnon et
aliorum sacerdotum haec instituta partibus nostris direximus .' Precipientes
enim iubemus ut nullus quilibet ex fidelibus nostris a minimo usque ad maximum
in his quę ad deum pertinent episcopo suo inobędiens parere audeat .'
De supradictis capitulis seu aliis eruditionibus ad
illorum ministeria pertinentibus · sed eum bona uoluntate et omni
mansuetudinis subiectione unusquisque sacerdoti suo propter deum et pacis
studium obtemperare studeat .'
Si quis autem quod absit ullus ex uobis de anonis et
decimis censibus
quę reddendis atque precariis renouandis
neglegens
appareat · et inportunus episcopis nostris de his quę ad mi
nisterium illorum pertinere noscuntur · uel sicut in
capitul
are
dudum a nobis factum continetur contradicere
presumpserit
sciat se procul dubio nisi secreto correxerit in conspec
tu
nostro exinde deducere rationes .'
Et ut has litteras
cercius credatis de anulo nostro subter eas decreuimus
roborare .'
Incipit capitulare qualiter domnus rex de quibusdam
causis .'
[fol. 168r]
I ·
Primo capitulo de senodochia
fieri iussit · ut
quicumque senodo
chia
habens si ita pauperes pascere uoluerint
et consilium facere
quomodo abantea fuit
consuetudo · habeat ipsa senodochia et
regat
ordinabiliter · et si hoc facere noluerint ipsas
dimittant .'
II
Et per tales homines inantea sint
gubernata qualiter deo et nobis exinde placeant ;
III
De aeclesiis baptismalibus ut nullatenus eas laici homines
tenere debeant · sed per sacerdotem hominem fiant
sicut o
rdo
† est gubernate · et
nequę
illi pagenses negle
gentiam habeant de hoc quod ibidem facere debeant · et illi
sacerdotes eas sic regant ut quomodo ordo canonicus exposcit
IIII
De aduocatis sacerdotum uolumus pro aeclesiastico honore · et pro illorum reuerentiam aduocatos habeant
V ·
De diuersis generationum hominum qui in italia conmanent ·
uolumus ut
vbicumque
culpa contigerit unde faida
crescere
potest pro ea fatigatione hominis illius
contra quem
culpauit secundum ipsius legem cui negle
gentiam
commisit emendet .'
VI
De u
ero stat
u ingenuitatis aut aliis querelis unusquisque
secundum suam legem se
ipsum defendat .'
VII
De conpositionibus quę ad palatium
pertinent · si comites ipsas causas commouerint ad querendum
illam tertiam partem ad eorum recipiant opus · duas uero ad palatium et si per
suam neglegentiam remanserit · et missus domnicus ipsas causas caepit
inquirere .'
Tunc uolumus ut ipse comes ipsam terciam partem non
habeat · sed cum ingritate [!] ad palatium ueniat .'
De monasteriis et scenodochias qu
ę per diuersos comit
atus
[fol. 168v] esse uidentur ut regales sint · Et quicumque eas habere uoluerit
per benefitium dono regis habeant .'
De rebus
forfactis per diuersos comit
atos uolumus ut ad palatium pertineant .'
Si cui rex in elymosina date sunt et ipse
mortuus fuerit antequam eas dispenset : Tunc missus dominicus una cum episcopo
parrochię illas conrodet [!] qualiter in domni regis mercedem
ipsa elemosyna fiat facta et infra XXX noctes impleta esse debeant .'
De filia cuius pater per manum arrogatoris
hominis seruos suos iussit fieri liberos et quia contra legem esse uidentur
instituimus quod ipsa filia in tertia portione suo cedat .'
de prefatis seruis
iterum
XII
Placuit inserere ubicumque
lex erit precellere consuetudinem · et nullam consuetudo superponatur legi .'
XIII
Placuit eciam nobis ut
quęcumque femina potestatem habet per comeatum
uiri sui uendere habeat potestatem et donare .'
XIIII
De mancipiis palatii nostri et aeclesiarum
nostrarum nolumus mundio recipere sed nostras ipsas mancipias habere .'
XV
Placuit nobis ut illos liberos homines
comites nostri ad eorum opus seruile non obprimant et quicumque
hoc fecerit sicut iudicatum habemus emendet .'
XVI
De rebus quę hildegarde reginę traditę fuerint uolumus ut fiant descripte breues
et ipsi breues ad nos fiant adducti .'
XVII
Non est nostra uoluntas ut omnes homines
placenti
ni
per eorum precep
ta de curte palatii nostri illius aldiones recipiant .'
XVIII
De fugitiuis partibus beneuenti et spolitani siue romani
uel pentapoli qui confugium faciunt ut reddantur et sint
reuersi ad proprium locum .' [fol. 169r]
XVIIII
Sicut consuetudo fuit sigillum et
epistolam prendere · et uias uel portas custodire ita nunc
sit factum ;
Incipiunt capitularis pipini
regis .'
I
De iusticiis faciendis
·
II De conmendatione
domni karoli regis .'
III
De presbiteris qui de alia
prouincia ueniunt .'
IIII
De episcopis abbatibus seu comitibus ad
palatium pergentibus si ipsi auctorum homines damnum alicui
intulerint .'
V
De eis qui suos senires [!]
dimittunt .'
VI De libellariis hominibus
VII
De baptismalibus aeclesiis ·
VIII De emendatione uiarum portorum
atque pontium
VIIII
De emunitatibus
X De eis feminis quarum mariti in francia est .'
XI
De missis per monasteria directis
XII
De eo ut nullus alterius testimonia tollat .'
XIII
De liberis langobardis ut cui
uoluerint se conmendent .'
XIIII
Ut nullus sine iuditio alterius causam
tollat .'
XV
Prelocutio domni karoli de capitulis subiect
is
.'
XVI
De cartis donationis faciendis
XVII De heribanno ·
XVIII
De desertoribus ·
XVIIII De latronibus ·
XX De abscisione cuiuslibet membri .'
XXII Item de
latronib[us]
XXIII De utilitate aeclesiarum .'
ITEM capitulare ·
I
·
De pace ut omnes ad concordiam ueniant .'
II
De iusticiis aeclesiarum uel pauperum ·
III De iusticiis regalibus
IIII
De tempore famis ·
V De armis infra patriam non portandis .'
VI
De armata in exercitu ·
VII De bruniis .'
VIII De negotiatoribus .'
VIIII
De clamatoribus uel causaticis
X De iuramentis ·
XI De conspirationibus
XII
De periuriis ut non iurent testes antequam
discutiantur .'
XIII
De aduocatis et aliis prauis personis ·
XIIII De tholoneis ·
XV
De fugitiuis ·
XVI De liberis qui ad seruitium dei se
tradere uolunt .' [fol. 169v]
XVII
De obpressionibus a potentioribus
hominibus .'
XVIII
De aliquibus nouis in aecclesia
inuentionibus ·
XVIIII
De falsis monetis .'
XX
De heribanno ut iuxta qualitatem
substantiae exigatur .'
XXI
De censu regis .'
XXII
De latronibus ·
XXIII
De decimis diuidendis
XXIIII
De uiduarum et pauperum tuitione ·
XXV
De incantationibus uel aliis
malificiis .'
I
De metropolitano episcopo ·
II De episcopatis ·
III De monasteriis ·
IIII
De potestate episcoporum .'
V De licentia episcoporum .'
VI De alterius clerico
non consecrando ·
VII De decimis ut omnes eas ad aeclesias
soluant
VIII
De homicidiis et ceteris malefactoribus .'
Incipit capitulare quod pipin
vs rex instituit cum suis iudicibus
in papia .'
· I ·
Placuit nobis atque conuenit ut omnes
iustitię pleniter facte esse debeant intra regnum nostrum absque ulla
dilatione tam de aeclesiis quamque de exenodochiis seu pauperibus et uiduis uel de orfanis atque de reliquis hominibus secundum iussionem
domni nostri karoli regis .'
II ·
Instituimus ut sicut domnus rex karolus demandauit de illis
monachis qui de francia uel de aliis deuenerunt · et eorum
monasteria
dimiserunt ut in presenti illis partibus reuertantur
ad
monasterium et nemo ex uobis ipsos secum detineant .'
III
De presbiteris qui de alia
prouincia ueniunt ut nullus eos recipere debeat sine dimissoria episcopi sui .'
IIII
D episcopis abbatibus comitibus seu uassis
domnicis uel reliquis
hominibus qui ad palatium ueniunt et inde uadunt uel
ubi
cumque per regnum nostrum pergunt ut non
presumant ipsi aut ho
mines eorum alicui homini
suam causam tollere nec sua laborata ·
In tantum si non conparauerint aut ipse
homo per suam spontaneam
[fol. 170r] uoluntatem eis non dederit .' Et quando
hibernum tempus fuerit
nullus debeat mansionem uetare ad ipsos iter agentes in
t
antum
quod ipse iniuste nullam causam tollat .' Et si hoc
aliquis facere
presumpserit tam seniores quamque et uasalli et ipse homo ibidem
ad eos proclamauerit · Tunc uolumus ut presentaliter qui ipsum
malum fecit hoc quod ipsi homini tullit ei secundum suam legem emen
det · et si hoc euenit quod ipsa causa ibidem secundum legem
presentaliter
emendata non fiat
· et ad palatium exinde
peruenerit proclamatio · tunc
uolumus ut ipse qui hoc malum
fecit contra ipsum hominem qui pro
clamat suam legem emendet · et ad
palatium bannum nostrum con
ponat pro quid super nostrum bannum hoc
facere ausus fuit .'
V
Stetit nobis de illis hominibus qui hic intra italiam eorum seniores
dimittunt ut nullus eos debeat
recipere in uassaticum sine
comeatum senioris sui antequam sciat
uera
citer
pro qua causa
et seniorem dimisit · Et ille homo qui
eum recipere uoluerit
et ipsum secum habuerit debeat eum in nostra
presentia
presentare
· aut ipse aut missus suus intra XLta noctes postquam ipse homo
ad eum
uenerit si nos intra italiam sumus · et si intra Italia non
fuerimus tunc postquam in dei nomine fuerimus
reuersi similiter
inter XLta noctes eum in nostra presentia
debeat presentari sicut
diximus · et qui hoc facere
contempserit et ita non conpleuerit ex
inde bannum
nostrum conponat .'
VI
Stetit nobis de hominibus libellariis ut nullus comes nec
iuni
ores eorum eos amplius non distringant nec inquietent nisi
sicut in tempore langobardorum fuit consue
tudo
.'
VII
Placuit nobis de aecclesiis baptismalibus ut in omnibus
ita debeant esse ordinate et conseruate quomodo domnus rex
karolus demandauit et in suo capitulo continetur .' [fol. 170v]
VIII
Considerauimus ut uias portas uel pontes infra regnum
nostrum in omnibus pleniter emendatas esse debeant per illa loca ubi semper
ante fuit consuetudo · nam alia loca super ipsa flumina nullatenus portas
esse debeant .'
VIIII
Et hoc instituimus ut et monitates a iamdicto domno nostro
firmes et in omnibus conseruate esse debeant sicut est iussio domni nostri
karoli regis .'
X
Placuit nobis de illis feminis cuius mariti in frantia esse uidentur
ut missi nostri per regnum nostrum
hoc debeant inquirere si eorum iusti
ciam sic pleniter habeant sicut
fuit iussio domni nostri an non ·
et si sic habuerit bene · sin
autem tunc uolumus ut ipsi missi
nostri cum ipso comite emendent in cuius
ministerio ita conpleat
sicut domnus noster demandauit .'
XI
Stetit nobis et missos nostros unum monachum · et alium
capellanum direximus infra regnum nostrum prouidendum uel inquirendum per
monasteria uirorum uel puellarum quę sub sancta regula uiuere debent
quomodo est eorum habitatio aut qualis est uita uel conuersatio illorum · et
quomodo unumquodque monasterium de rebus habere uidetur unde uiuere possint .'
XII
Placuit nobis ut nullus comes nec eorum iuniores
nullatenus
presumat alicui homini sua testimonia tollere aut abstrahere
ipsa testimonia quia potest conquirere atque rogare · et si aliquis contra hoc
facere presumpserit nostra uoluntas est ut ipse in nostra
ueniat presentiam et ibidem talem exinde accipiat sententiam quomodo nostra fuerit uoluntas ad iudicandum .'
XIII
Stetit nobis de illis hominibus liberis
langobardis ut licentiam habeant se
conmendandi ubi uoluerint si conmendatus non est sicut et
tempore langobardorum fecerunt in tantum quod sui comiti [fol. 171r]
fiant rationabiliter quod debet .'
XIIII
Ut nullus alterius presumat res aut aliam causam suam sine
iuditio tollere aut inuadere · et qui hoc facere presumpserit
ad partem nostram exinde bannum nostrum conponat .'
In
nomine domini nostri iesu christi
Karolus diuino nutu
coronatus
romanum regens imperium serenissimus augustus omnibus comitibus
gastaldiis seu cunctis rei publicę per prouinciam italię
a nostra mansuetudine propositis anno ab incarnatione domini
nostri iesu christi dccc primo indictione nona .'
Anno uero regni nostri in frantia trigesimo tertio in italia
xxmo octauo · consolatus autem nostri primo cum italiam propter
utilitatem sanctae dei aecclesiae ac prouinciarum
disponendarum
uenissemus et multe atque diuerse per urbes singulas ante con
spectum nostrum questiones tam de aeclesiasticis quam bublicis ac
pri
uatis rebus discuterentur per ea quę statim recitata ex
roma
na seu lango
bardica
lege .'
Conpetenti sententia certamina sunt quantum uero in nostris
examinis arbitrium ad tempus dilata quorum iudicialis sententia a
legislatoribus aut penitus obmissa est aut a posteris obliuione tradita ·
Quodcirca nos considerantes utilitatem nostram et populi a deo nobis concessi
ea quę ab antecessoribus nostris regibus italię in
ędictis legis langobardię ab ipsis aeditę pretermissa sunt
iuxta rerum et temporis considerationem addere curauimus · solliciti ut
necessaria quę legi defuerant supplerentur · ut in rebus dubiis non
quorumlibet arbitrium sed nostra regię auctoritatis sententia
preualeret .'
Addere
placuit haec sunt
de carte donationis faciendis
statuimus .'
[fol. 171v]
Si quis langobardus humane fragilitatis
precogita
ns
pro salute
animę suę de rebus
suis cartam donationis quae qualibet
facere uoluerit non sicut actenus fieri
solebat ius sibi
uendendi et per aliam cartam eandem rem adligandi reseruet
sed absolute faciat unusquisque de rebus suis quod uelit et
nouerit sibi
a nostra
actoritate [!] penitus interdictum duas
de eadem re facere
donationes · sed postea quam unam de rebus
suis ordinationem fecerit aliam de
ipsis faciendi nullam
habeat potestatem · idem tamen ut usum fructum per
precariam
res traditas usque in tempus definitum
possidendi sit facultas
de aribando .' XVII
Si quis liber contemptam iussionem nostram
ceteris in exercitum pergentibus domi resedere presumpserit
plenum
hairebandum secundum legem francorum
id est solidos LX · sciat se debe
re conponere similiter et pro
contempta singulorum capitulorum
quod per nostrae regię auctoritatis bannum
promulgauimus
id est
qui pacem aecclesiarum dei uiduarum et orfanorum et pupillorum
ac minus
potentię inruperit · LX solidos exsoluat .'
XVIII
de desertoribus
Si quis a deo
contumax aut superbus existerit ut dimisso exercitu absque iussu uel licentia
regis donum reuertatur et quod nos teudisca lingua dicimus erit lex
fecerit ipse ut reus status uitę periculum incurrat et res eius fisco nostro
socientur .'
XX · de latronibus ·
Si quis latron
em
morte dignum
sibi ad occidendum traditum
reseruauerit uitam indigno concesserit ·
medietatem dam
ni · propter quod traditus est pro latrone componat et
si
idem latro
iterum in latrocinio fuerit conprehensus quod
primus debuerat
capitali sententię debitum exsoluat ·
XX de mancatione qualibet ·
Si quis alterum
presumptione sua uel sponte castrauerit et ei ambos
[fol. 172r] testiculos amputauerit integrum uuidrigildum
suum iuxta conditionem personę
conponat · Si uirgam ab
sciderit similiter · Si
unum testiculum medietatem soluat
de oculis manibus ac pedibus uel de lingua
sancimus ·
et si unum horum abscisum fuerit medietas uuidrigildi ·
si
ambo integritas pro fatis emendatione
conponatur .'
XXI · de aldionibus
Publicis ad ius publicum pertinentes ·
aldiones uel aldianes ea lege uiuant in italia in
seruitute dominorum suorum · qua fiscalinus uel liddi uiuunt in frantia .'
XXII · de latronibus
Si quis furem uel latronem
conprehenderit et eum indemnem dimiserit neque
illum ad presentiam ducis aut comitis uel locum seruatoris qui missus comitis est adduxerit et de hoc factum uel nequitia posthoc
in presentia iudicum conuictus fuerit ipsum damnum ad
estimationem pro qua fur uel latro conprehensus est conponere
cogatur ;
XXIII
Infra aecclesia
de
lectionibus ·
II ·
de cantu ·
de
scribis ut non uiti
ose scribant ·
IIII ·
De notariis
de
ceteris disciplinis ·
VI ·
De compoto ·
De medicinalia ·
VIII ·
De aeclesiis sine honore
manentibus absque offitiis et luminariis et de his qui decimas adsumunt · et
de aecclesiis non curant · et de altaribus ut non superflua sint in aeclesiis ·
VIIII ·
De laicis nouiter conuersis ne antequam suam legem pleniter discant uiuendo ad alia negotia
mittantur ·
X ·
De relinquentibus
secu
lum
ut unum
e duobus eligant aut pleniter
secundum canonicam aut secundum
regulam institutionem uiuere debeant ·
XI ·
De seruis propriis uel
ancillis ut non amplius tondantur uel uelentur nisi secundum mensuram ut et
ibi satis fiat et uillę non sint desolatę ·
XII ·
De congregationibus superfluis ut null
atenus fiant sed tantos con
[fol. 172v]gregent quantis consilium dari
potest ·
XIII ·
De illis qui non fiunt secundum
regulam pulsati ut deinceps emendetur · et pulsentur secundum regulam ·
XIIII .'
Ut infantulę aetatis puelle non
uelentur antequam ille elegere sciant quid uelint salua canonica auctoritate ·
XV ·
Ut laici non sint prepositi
monachorum infra monasteria nec archidiaconis in laici ·
XVI ·
De incestuosis ut canonice examinentur et
nec propter a
licuius
ami
citiam quidam relaxentur · quidam
uero constringantur ;
Item capitulare
· I ·
De pace ut omnes qui per aliqua sceler
a rebelles sunt constrin
gantur
ad omnes generaliter ;
II
De iusticiis aecclesiarum dei uiduarum
orfanorum · pupillorum · ut in publicis iudiciis non dispitiantur clamantes
sed diligenter audiantur ;
De iusticiis regalibus ut pleniter fiant
inquisitę .'
III
IIII
De hoc si famis euenit clades aut
inęqualitas aeris uel alia qualis
cumque tribulatio
non expectetur aedictum nostrum sed statim depre
cetur dei
misericordia et in presenti anno de famis inopia
aut
suos
quisque
adiuuet prout potest et suam annonam non nimis caram uendant
et
ne foris imperium nostrum uendatur aliquid alimonię ;
De armis infra patriam non portandis ·
id est · scutis · et lanceis
et loricis · si faidosus qui sit discutiatur ;
Tunc qui de duobus con
trarius sit ut pacati fiant et distringantur
ad pacem eciam
si noluerint et si aliter pacificare nolunt adducantur
in nostra presentiam · et si aliquis post pacificationem alterum occi
dit
conponat illum et manum quam peiurauit perdat et insuper bannum
dominicum
soluat ;
VI
De armatura in excercitu sicut antea in
alio capitulari conmen
dauimus ita seruetur et insuper
omnis homo
duodecim mansos
habentes brunia
m habeat qui uero bruniam habens et eam secum non
detu
[fol. 173r]lerit omnem benefitium cum brunia perdat ·
VIII
De negotiatoribus qui partibus sclauorum et auarorum pergunt
q
vousque
procedere cum suis negotiis debeant
id est partibus
saxonię usque ad
partem nuuih ibi
preuideat
hereti et ad skerba ubi madel
gaudus
preuideat · ad alugestat et ad ferpfessur · item preuideat
ad forahheim et ad prembert et ad
raginisburg · audulfus
ad magadoburg
preuideat
hatto · et ad lauriacum
uuerin
heri · et ut arma et brunias non
ducantur ad uenundandum quod
si inuenta fuerint portantes omnis substancia
eorum auferatur
ab eis dimidia quidam pars partibus palatii alia uero media
inter
iamdictos missos et inuentorum diuidantur ;
VIIII
De clamatoribus uel causaticis qui nec
iudicio scabinorum adquiescere
nec
blaphemare [!] uolunt
antiqua consuetudo seruetur ·
id est ut in
custodiam re
claudantur
donec unum e duobus faciant · et si ad pa
latium pro
hac re clamauerint et litteras detullerint non quidem eis
credatur nec tamen
in carcerem ponantur · sed cum custodia et cum
ipsis litteris pariter ad
palatium nostrum remittantur ubi discutie
bantur sicut dignum est ;
X ·
De iuramento ut nulli alteri per
sacramentum fidelitas permittatur nisi nobis et unicuique seniori
proprio ad nostra utilitatem et sui senioris excepto his sacramentis quę
iustae secundum legem alteri ab altero debentur ;
XI
De conspirationibus
quicumque facere presumpserit et sacramento
quacumque conspiratione firmauerint ut triplici rationem
iudicentur · primo ut ubicumque aliquod malum pro hoc perpetratum
fuerit auctores facti interficiantur · adiutores uero eorum alter ab altero
flagellentur et nares sibi inuicem precident ubi uero nihil
mali perpetratum est similiter quidem inter se flagellentur et capillos sibi
uicissim detondant ; [fol. 173v] Si uero per dextras aliquid conspiratio firmata
fuerit si liberi sint aut iure†nt cum idoneis
iuratoribus hoc pro malo non fecisse aut si facere non potuerint suam legem
conponant si uero serui sunt flagellentur · ut et de cetero in regno nostro
nulla huiusmodi conspiratio fiat nec per sacramentum nec sine sacramento ;
XII
De periuriis ut caueantur et non
admittantur testes ad iuramentum
antequam discutiantur · et si aliter discuti
non possunt sepa
rentur
ab inuicem et singulariter
inquirantur et non solum accusatori liceat
testes eligere absente
suo
causatore
et omnino nullus nisi ieiunus ad iuramentum
uel ad testimonium
admittatur · et ille qui ad testimonium adducitur si re
futatur dicat
ille qui eum refutat et probet quare recipere nolit
illum · et de ipso pago
non de altero testes eligantur · nisi forte extra
comitatum longius causa sit
inquirenda · et si quis conuictus fuerit
periurii perdat manum aut redimat .'
illa
XIII
De aduocatis
id est ut praui aduocati uicedomini uicarii et
centenariis tollantur et
tales eligantur quales sciant et uellint
iuste causas discernere et terminare
et si comes prau
vs
inuentus
fuerit nobis nuntietur ·
XIIII
De theloneis placet nobis ut antiqua et
iusta thelonea a negotia
toribus exigantur tam de pontibus quam de
nauigiis seu
marcatis
· noua
uero seu iniusta ubi uel funes
tenduntur uel cum nauibus sub pontibus
transitur seu his similia in quibus
nullum adiutorium intrantibus pres
tatur ut non exigantur · Similiter
eciam nec de his qui sine negotiandi causa
substantiam suam de una domo sua ad
aliam aut ad palatium aut in
exercitum ducunt · Si quid uero fuerit unde
du
bitetur
ad proximum
placitum nostrum quod cum ipsis missis
habituri sumus interrogetur .'
XV
De fugitiuis clericis seu et laicis eciam
feminis sic
ut iam in alio capitul
a
[fol. 174r]ri precipimus ita seruetur ;
XVI
De liberis hominibus qui ad
seruitium
dei tradere se uolunt ut prius
non faciant hoc quam ad nobis
licentia postulent hoc ideo qui audiuimus
aliquos ex illis non tam causa
deuotionis quam excercitus seu aliam
functionem regalem fugendo quosdam uero
cupiditatis causa ab
his qui res illorum concupiscunt circumuentos audiuimus
et ideo fieri
prohibemus .'
XVII
De obpressione pauperum liberorum
hominum
ut non fiant a potenti
oribus per aliquod malum ingenium contra iusticiam obpressi ita
ut coacti res illorum uendant aut tradant ideo haec insuper et hic
de
liberis hominibus diximus ne forte parentes contra iusticiam
f
iant
exhereditat
i et regale obsequium minuatur et ipsi here
des prop
ter indigentia
m mendaces latrones seu malefactores
effici
antur et ut sepius non fiant manniti ad placitum nisi
sicut in alio
loco precipimus ita seruetur ;
XVIII
De aecclesiis seu sanctis nouiter sine
auctoritate inuentis nisi episcopo
probante minime uenerentur salua eciam de
hoc et de
omnibus
aeclesiis
canonica auctoritate .'
XVIIII
De falsis monetis qui in multis locis
contra iusticiam et contra ędictum fiunt uolumus ut nullo loco alio moneta sit
nisi in placito nostro nisi forte iterum a nobis aliter fuerit ordinatum illi
tamen denarii qui modo monedati sunt si pensantes et meriti sunt habeantur .'
XX
De aribanno uolumus ut ministri nostri hoc
anno feliciter exactare
debeant absque ullius personę gratiae
blanditię seu terrore secundum
iussionem nostram ·
id est de homine habente
libras · VI · in auro in argento
bruneis her
amento pannis integris cauallis bobus · uaccis · uel alio
peculio · et
uxores uel infantes non fiant spoliati de hac re de eorum
uestimentis accipiat
legitimum haribannum ·
id est
libras · III · qui uero non
[fol. 174v] habuerit amplius ut suprascriptum
precium ualentem nisi
libras · III
solidi · XXX · ab eo exigantur
id est libram et dimidiam qui
autem non habuerit
amplius nisi duas
libras
solidi X · si uero unam habet
solidi · V· ita ut iterum
se ualeat preparare ad dei
seruitium et ad nostram utili
tatem
et nostri
missi caueant et
diligenter inquirant ne per aliquod malum inge
nium
subtrahant nostram iusticiam alteri tradendo aut commen
dando .'
XXI
Census regalis undecumque legitime
exhibeatur uolumus ut inde soluatur siue de proprię persone hominibus siue de
rebus ·
XXII
De latronibus sicut iam in alio capitulari
conmendamus ita fiat ;
XXIII
De liberis hominibus qui uxores fescalinas
regia sed feminis liberis
qui homines similiter fiscalinos regios accipiunt ut
de hereditate
parentum uel de casa sua querenda nec et de testimonio pro hac
re abici
antur · sed talis eciam nobis in hac causa honor seruetur
qualis et ante
cessoribus uel imperatoribus seruatus esse cognoscitur ·
.'
XXIIII
Ut decime populi diuidantur in quattuor
partes
id est una pars · episcopo ·
alia clericis · tercia pauperibus quarta ad
aecclesiae in fabricis applicetur
sicut in decreto gelasii papę conetur ;
XXV ·
Ut uiduis et pupillis orfanis · cecis · et
claudis · tuitionem atque adminuculum inpertiamus iuxta
possibilitatem nostram uel uires sicut precepto domni
regis continetur ·
XXVI
De incantationibus auguriis uel
diuinationibus et de his qui tempestates uel aliquam
faciunt maliciam placuit
sancto et
niceno concilio ut ubicumque
reprehensi fuerint
uideat archipresbiter
diocesis illius ut diligentissima examinatione
constri
ngantur
· Si
forte confiteantur malorum quę gesserunt sed tali
moderatione fiat
de eadem districtio ne
ut uitam
non perdant sed eos sal
[fol. 175r]uent in carcere adflictos usque dum deo inspirante
spondea
nt
emendationem peccatorum et nullatenus per aliqua
premia
a comitibus uel centenariis absque districta examinatione
remitantur ·
et hoc si fecerint archipresbiter dum hoc cognouerint
nequaquam
episcopos celare audeant et ab episcop
is
ut dignum est pro hoc
corripiantur .'
Haec capitula quę domnus karolus imperator
instituit .'
De homicidiis clericorum ·
Qui subdiaconum occiderit CCC
solidos
conponat .'
Qui diaconum · CCCC
solidos
conponat .'
Qui presbiterum DC
solidos
conponat ·
Qui episcopum DCCCC
solidos
conponat .'
Qui monachum CCCC
solidos
conponat .' et culpabilis iudicetur> .'
Anno feliciter decimo domni nostri
karoli serenissimi regis in mense
martio
factum capitulare qualiter congregatis in unum sinodale
consilium episcopis
abbatis uirisque inlustribus comitibus una cum piis
simo domno
secundum dei uoluntatem pro causis oportunis
consenserunt decretum ;
I
De metropolitanis episcopis ut eorum
suf
fraganei
episcopi eis secundum canones subplectendi sint et
ea quę erga ministerium
illorum emendando cognoscant libenti animo emendant
atque corrigant .'
II
De episcopatis ubi ad
presens episcopis ordinati non sunt sine tarditate ordinentur .'
III
De monasteriis qui regularia fuerunt · ut
secundum regulam uiuant et monasteria puellarum ordinem custodiant · et
unaqueque abbatissa in suo monasterio sine intermissione resedeant .'
IIII
Ut episcopi de presentibus
infra illorum parrochiam uel de suo ministerio potestatem habeant secundum
canones facere .'
V
Ut episcopi decret
i uos his hominibus emendandi licentiam habeant ·
et de uiduis
potestatem habeant ad regendum et si de ipsis
in decreti uos his aliquo per
iudicio episcopo in ipso decreto periturum
[fol. 175v] miserit · si aloedem
habuerit ipsum fiscus recipere accipiat ;
Ut nulli liceat alterius
clericum
recipere et ordinare in aliquo
gradu nisi de suis hominibus
clericum habuerit nullatenus ad
ordinandum ducere presumat nisi
ad illum episcopum de cuius parro
chia est · aut in cuius parrochia
in potestate habere debet ·
De decimis · unusquisque homo suam decimam ad aecclesiam
donet · et per iussionem et consilii episcopi in cuius parrochia fuerint
dispensantur ;
[BK 20b c. 8 BK 20b c. 14]
De homicidiis aut ceteris malefactoriis
et
ibi non sunt retribuuntur discriptio inter pretarius de uerbo
dominico factus
inter eos quam episcopi et abbates · et abbatisse eorum
arbitrio uel
dispositione faciunt ut liceat eis quandoquidem
eis placuerit res quod
beneficii habuerit ad partem ipsius aeclesiae
recipere faciant · et
unusquisque homo ad causa dei in honore
deo fideliter ac firmiter deseruiat .'
Item de homicidio clericorum in eodem concilio .'
Si quis
autem in munitatem dampnum aliquid fecerit · DC ·
solidos
conponat .'
Si autem homo furtum aut homicidium uel quodlibet crimen foris commit
tens · uel abbati · uel uicedomino · uel
quemcumque locum · episcopus · uel abbates tenuerint
aut
reddat eis reum si ille contradixerit et eum reddere noluerit
in prima
contradictione · XV
solidos
conponat .' Si ad secunda inquisitione eum
reddere noluerit · XXX
solidos
conponat .' Si nec ad tertiam consentire
uoluerit quicquid reus damni fecerit
totum ille qui eum infra muni
tatem retinet nec reddere uult soluere
cogatur et ipse comes
ueniens licentiam habeat ipsum hominem infra munitatem
quę
rendi ubicumque eum inuenire potuerit · Si
autem statim in prima
contradictione comit
i responsum fuerit quod
reus infra inmu
nitatem quidam fuisset se fuga lapsus sit iuret quod
ipse eum ad iusti
ciam cuiuslibet disfaciendam fugire non fecisset et
sit ei in hoc
satisfactum ; Si
autem intra
in ipsa inmunitate comiti collecta
[fol. 176r] manu
quislibet resistere temptauerit comes hoc ad regem
uel principem deferet
ibique iudicetur · ut sicut ille qui inmunita
te dampnum fecerit · DC ·
solidos
conponat .'
In capitulari caroli
de mancacio
nibus .'
Si quis alterum
presumptiose uel sponte castrauerit et ei ambo
testiculos
amputauerit integrum uuidrigildum suum iuxta
conditionem persone
conponat .' · Si uirgam absciderit similiter
si unum testiculum medietatem
soluat · De oculis manibus
ac pedibus uel de lingua idem sentimus ut si unum
eorum abscisum
fuerit medietas uuidrigildi · si ambo integritas pro facti
emen
datio
ne
conponatur .'
[fol. 176v]
Incipiunt tituli capitularis domni
lotharii imperatoris .'
I De eo ut nullus sacerdotum
successorem suum aliqua pęna multandum obligat ·
II De aecclesia in proprio
constructa .'
III
Dae [!] adulteris .'
IIII De libero homine qui in
seruitium cadit ·
V De femina ueste mutata .'
Item
capitula d
e episcoporum causis .'
I De
excommunicatione episcoporum si aliquis contempserit ·
II De emunitate ·
III De rebus quę in aeclesiis
construuntur .'
IIII De aduocatis .'
V De usuris ·
VI De doctrina
VI De canonicis .'
VIII De plebibus restaurandis .'
VIIII De decimis .'
X De rectoribus aecclesiarum .'
Item
capitula de comitum causis .'
I De liberis hominibus ut secundum
quali
tatem rerum
hostem
faciunt .'
II De liberis ingeniose res suas in
aeclesia dantibus
III De laicis ut eadem mensura
seruetur ·
IIII De fratrum hereditate
V De eis qui mobile suum propter
pignorationem in alienam potestatem transferunt .'
VI De fratribus in
commune uiuentibus · [fol. 176vb]
VII De testibus
VIII De iuratoribus
VIIII De sacramentis
X De liberis qui in seruitium
tradunt
XI De his qui res suas uendunt
XIII De fugitiuis .'
XIIII De aldionibus
I De eis qui
presbiteros sine consensu episcoporum in aeclesiis
constituuntur .'
II De aeclesiis quae inter
coheredes diuise sunt ·
III
Dae [!] eclesiis destructis ;
IIII De decimis ·
V De scauinis
VI De iudicibus
VIII De
eo qui scienter testes in periurium
X De discordiis ·
XI De homicidiis
XII De collectis ·
XIII De pontibus
XIIII De examine
aque frigide
XV De reuersione ab hoste .' [fol. 177ra]
XVI De studio comitum .'
XVII De
homicidiis in aecclesia factis
XVIII
et reliqua eorum controuersia
.'
XVIIII De homicidiis propinquorum ·
XX De uxore interfecta ·
XXI De rebus alienis .'
XXII De
uicariis qui propter cupiditatem sepius placita tenent .'
XXIII · De eo ut nullus sine causa ad placitum banniatur .' [fol. 177rb]
XXIIII
De tribus generalibus in anno placitis ·
XXV De faidis cohercendis ·
et si homicidium ex eadem faida factum fuerit .'
XXVI Rescriptum episcoporum ad domnum
hludouuicum
imperatorem multis
confirmatum exemplis et
uariis christianę
religionis
insertum capitulis
.'
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 177v]
[1]
Capitula quę anno primo imperii domni
lotharii gloriosissimi imperatoris
ollonna sunt constituta .'
· I ·
Si quis episcopus aut propinquitatis affectu aut muneris
ambitione aut
causa amicitie xenodochia aut monasteria uel baptismales aec
clesias suae
aeclesiis pertinentes cuilibet per enfitheos seu contractus dederit
se suosque
successores pęnam multandos conscripserit potestatem talia
mutandi rectoribus
aeclesiarum absque pęne conscriptę solutione con
cedimus .'
II De aeclesiae in †††† proprio constructę ·
Statutum est ut si quis liber homo per consensum episcopi
sui aecclesiam in sua
construx
erit proprietate fontesque in eadem ab episcopo fuerint consecrati ·
ideo
non suam perdat hereditatem sed si episcopus uoluerit offitium sacri bap
tismatis in suam transferat aecclesiam · ipsa uero a qu
a
transfertur
in constructoris maneat iurae .'
III · De adulteris .'
Si quis adulter cum adultera conprehensus
secundum aedicta legis langobar
dorum marito adulterę ambo
ad uindictam traditi fuer
int
si eos
quispiam emerit eosque
coniunctos in eodem scelere habere repertum
fuerit ipsos
ficus [!]
adquirat .'
IIII · De libero homine qui in seruitium
cadit
Si quis liber homo uxorem habens liberam
propter aliquod crimen aut
debitum seruitio alterius se sub
dit
eadem quae coniux manere
cum ipso uoluerit ipsorum procreatio quae tali
coniugio fit libertatis
statum non admittat · Si uero ea defuncta secunda uxor · et tamen libera
tali se sciens iunxerit coniugio liberi illorum subdantur
seruituti .'
V De ueste mutata .'
Statuimus ut si femina mutatam habens uestem mecha
deprehensa fuerit non traditur genitio sicut usque modo ne
forte quę prius cum uno postmodum cum pluribus locum habeat mechandi sed eius
possessio fisco redigatur et ipsa episcopali subiaceat iudicio .'
VI De testibus [fol. 178r]
Decernimus
ut
quiquis [!] aliter testes habere non potuerit uolumus
ut
per comitis iussionem quos in suo testimonio necessarios
quisque habuerit
ueritatem prolaturi publico conuentu ad
ducantur · ut per ipsos rei
ueritas cum iuramento ualeat inquiri .'
capitula prima · de episcopis ·
I ·
Placuit nobis ut si pro quibuslibet culpis ·
atque
criminibus quęcumque persona totiens fuerit correpta ut
iam
excommunicationem ep
iscopali
per contemptum dignus
habea
tur
comitem suum episcopus sibi consociet .' et per amborum
consen
sum huiuscemodi distringatur contemptor · ut iussioni
episcopi sui
obediens existat ·
Si uero ascensum non dederit bannum nostrum nobis
persoluat · quod si adhuc
contumax fuerit tunc ab episcopo excom
municetur · Si
uero excommunicatus corrigi nequiuerit a co
mite
uinculis distringatur quousque nostrum his contemptor susci
piat
iudicium · si uero in talibus comes repertus fuerit noxius
per episcopum eius
nobis nuncietur
· Si autem uasallus noster in hac culpa
lap
sus fuerit · sicut supra per comitem constringatur · quod si
non audi
erit nobis innotescatur antequam in uinculis mittatur .'
II De munitate [!]
Uolumus ut omnimodis emunitates progenitorum nostrorum seu
nostrae pleniter ac iuste conseruentur .'
De rebus quę in aeclesiis conferuntur · III
Uolumus ut res quę liberis personis locis deo dicatis
conferuntur · licet sibi ususfructus et ordinatio non earundem rerum si
aliter sibi placuerit reseruent si aliter eas non ordinauerint ita maneant
sicut prius date fuerunt :
IIII · De aduocatis ·
Singulis episcopis abbatibus abbatissis duos concedimus
aduocatos eosque quam diu aduocationem tenuerint ad hoste relaxamus ;
V · De usuris .'
Prohibemus ut nemo us
arum
facere
presummat post episcopi sui contestationem · quod si quis post eius interdictum
facere
presumpserit a comitibus sicut supra de contemptoribus
precipimus distringantur .'
[fol. 178v]
De doctrina VI ·
De doctrina uero quę ob nimiam incuriam atque ignauiam ·
quorumque pre
positorum
cunctis in locis est funditus
extincta · placuit
ut sicut a nobis constitutum est · ita ab omnibus
obseruetur · uidelicet
ut ab his qui
nostra dispositione artem docentes alios per loca deno
minata sunt constituti
maximum detur studium qualiter sibi
commissi scolastici ita profitiant atque doctrine insistant sicut
presens exposcit necessitas propter oportunitatem tamen omnium
apta loca distinctę ad hoc exercitium prouidimus ut difficultas
locorum longe
positorum ac paupertas nulli fieret excusatio · id sunt ·
Primum in papia
conueniant ad dungallum · de mediolano ·
de brixia · de laude · de bergamo · de nouaria · de uercellis ·
de artona · de aquis · de genua · de hastę · de cuma · in eboreia ·
ipse episcopus
hoc per se faciat : In taurinis · conueniant de ui
gintimilio
·
de albegano · de uadis · de alba ; In cremona discant · de regia
de placentia · de parma · de mutina · in florentia · de tuscia
resipisciant [!] : In firmo de spolitinis ciuitatibus conueniant · In uero
na · de mantua · de tridento · in uincentia · de pataui · de tar
uisio ·
de feltris · de ceneta · de asilo : Reliqui ciuitates forum iulii
ad scolam concurrant .'
VII ·
Uolumus ut singuli episcopi conuersationem canonicorum
eorumque habi
tatio
nes
· kalendas octubris futuri
anni
absque ulla negle
gentia sicut disposuimus
habeant preparatas :
VIII
De
plebibus
reustaurandis [!] ·
Precipimus ut singulę plebes secundum anti
quam
consuetudinem fiant restaurate quod si filii eiusdem aecclesiae
eas restaurare
noluerint
tunc a ministris rei publice
distringantur
ut uolentes nolentesque nostram obseruent
preceptionem .'
VIIII de decimis ut dentur ;
De decimis uero dandis statuimus
ut sicut in
capitulari continetur quod in man
†tua factum est
obseruetur itaque
[fol. 179r]eam
dare nolunt distringantur atque perexsoluantur .'
de recturibus [!] ecclesiarum · X ·
De precariis quoque quę rectoribus
aecclesiarum inrationabiliter fiebant , suosque successores pęna graui
obligant ut facta ipsius nequiret dissoluere precipimus ut nemo
successor in antesuccessoris sui pena statuta sit † obligatus · sed suę prouidentię sit concessum ut si
antecessor eius res aeclesiae inrationabilter distribuit ab eo tenenda
reuocentur .'
capitulum ·
I · de comitibus
Statuimus ut liberi homines qui tantum proprietatis habent
unde
hostem bene facere possint · et ut iussi facere nolunt · ut prima
uicę secundum legem illorum statuta damno subiaceant · Si uero secundo
inuentus fuerit neglegens bannum nostrum ·
id est sexaginta solidos persoluat ·
Si uero tercio quis in eadem culpa fuerit
inplicatus
siat [!] se omnem
substantiam suam amissurum aut in exilium
esse mittendum ·
De mediocribus
quippe liberis · qui non possunt per se hostem facere
comitum fidelitati
committimus ut inter · II · aut · III · seu · IIII
uel si
necesse fuerit amplius unicuique melior esse uidetur adiuto
rium
prebeant ad nostrum serui
tium
faciendum ; De his
quoque qui propter
nimiam paupertatem neque per se hostem facere neque
adiutorium
prestare possunt conseruentur quousque ualeant recuperari .'
de liberis omini
bus
·
II ·
Placet nobis ut liberi homines · qui non propter
paupertatem
se ob uitandam rei publice utilitatem fraudulenter ac ingeniose
res suas aecclesiis delegant easque denuo sub censu utendas
recipiunt ut
quousque ipsas res possident hostem et reliquas
publicas functiones faciant
quodsi iussa facere neglexerint
licentiam eis distringendi comitibus permitti
mus
per ipsas res nostra
non resistente emunitate ut status et utilitas
regni huiusmodi
adinuentionibus non infirmetur ·
de laicoli [!] ordine · III .'
Uolumus ut similis mensura in laicali ordine de hac re
seruetur
[fol. 179v] uidelicet si quis alterius proprietatem qui hostem facere
potest
emerit aut quouis modo ad eum peruenerit · eique ad utendum eas
dimiserit
· si
neglegens de hoste fuerit per ipsas res a comite distrin
gatur ut in
quocumque publica non minoretur utilitas ·
de fratrum hereditate .' IIII
Precipimus de his fratribus qui in nostris et romanię finibus
paternę seu maternę succedunt ·
hereditate si contigerit quod unus
eorum ecclesiasticę miliciae sit mancipatus
et idcirco his qui secu
lariter militare debuerat usque ad
defensionem regni nostri subtra
hat in nostris
finibus partem substantię in portionem suscipere
dissimulauerit ·
idcirco ut nequeat constringi ubicumque comes
suus eum
inuenerit licenciam distringendi ei concaedimus · ita ut
primum fideiussores
donet usque ad placitum suum at bannum nostrum
persolu
at
· Si uero
fideiussores non inuenerit tam diu sub custo
dia per comitem teneatur
quo
usque
fideiussores inueniat · aut ban
num nostrum
soluat ·
V ·
De liberis uero hominibus qui in alienam potestatem mobile
suum
transferunt ut causator eorum eos pignorare non possit ·
pacet [!] nobis ut res infescentur quousque uenientes ad audientiam
iusticiam faciant : Si uero uenire contempserint secundum capitulare
domni ac genitoris nostri de eorum rebus agatur · Nam et de
ipsis rebus
habita existimatione damnum quęsitoris sarciatur ·
qui vero illud
mobile recipit · si hoc sacramento probare non potuerit quod
propter
iusticiam alterius differendam illud non recipisset bannum nostrum
persoluat ·
De fratribus commune uiuentibus
De fratribus namque qui simul in paterna
seu materna
hereditate commune uiuunt nolentes substantiam
illorum diuidere
hac occasione ut unus tantum eorum in hostem
uadat ·
uolumus si solus est
uadat si autem duo sunt similiter · si tres fuerint unus remaneat
et
si ultra tres numerum fratrum creuerit · u
nus
semper propter domesticam
[fol. 180r] curam atque rerum communium excolentiam remaneat ·
Si uero inter eos
aliqua orta fuerit contentio quis eorum expeditionem facere
debeat prohibemus ut nemo illorum remaneat in ętate quoque
illorum lex
per propria seruetur ·
Siliter [!] et in nepotibus haec conditio
teneatur :
De testibus
capitulum
VII
Ut in testimonium non recipiantur de his capitulis
id est de libertate ·
de hereditate uel
proprietate in mancipiis et terris siue de ho
micidio et de incendio
illi qui non habent si conuictus fuerit
falsum dixisset testimonium unde
secundum legem conpositionem plenam
reddere possit :
Statuimus ut iuratores omnes simul iurent .'
De sacramentis VIIII
Vt quicumque sacramentum · uel debitum ante
solis occasum persoluerit securus inde sit .'
De liberis qui se in seruitium tradunt · X ·
Uidetur nobis ut quicumque liber ingeniose · se in seruitium tradiderit his qui eum recipit hoc quod ille qui in
seruitium se tradidit in publico per antiquam consuętudinem facere debuit
impleat .'
XI
De his qui res suas uendunt
De his qui proprietates suas habent spontaneę
alicui
delegant et postea fraudulenter ab alio aliquo ignoran
ti precium
easdem res uenundantes accipiunt · et his cui eas
de
m res
prius
tradite fuerant cognito negotio annum inte
grum silens non contradixerit sed per inlusionem tacens sinit emp
torem inludere si infra patriam annis spatium ut dictum est fuerit
prior traditio nihil ei ualeat ; Ille uero qui post primam traditio
nem res uendiderit si uiuens conprobatus fuerit hanc inlusionem
fecisse
bannum
dominicum persoluat
id est LX solidos · Si uero ba
nnum
non
habet unde
conponat uerberetur :
De pugnatoribus XII
Quibuscumque per legem
propter aliquam contentionem pugna fuerit iudicata
preter de infidelitate cum fustibus pugnent sicut in capitulari
dominico constitutum fuit .' [fol. 180v]
De fugitiuis .' XIII .'
De fugitiuis precipimus ut ministri rei
publice
a domino fugitiui · nihil accipiant cum reddi
derint
eum .'
XIIII
Uidetur nobis de aldionibus ut sicut lex habet ita sit .'
hec sunt capitula quę aliqui ex missis nostris ad
nostram notitiam
detulerunt
anno XVI imperii nostri ·
capitulum · I ·
De his qui sine consensu episcopi
presbiteros in aecclesiis constituit uel de aecclesiis eisdem
presumunt
et ab episcopo · uel a quolibet misso dominico admoniti obedire nolueri
nt
ut bannum nostrum reuuadiare cogantur · et per
fideiussores ad placitum nostrum
uenire iubeantur · et tunc nos decernamus
utrum nobis placeat ut tam
illum bannum persoluant
aut aliam armiscaram sustineant ;
De aeclesiis que inter coheredes
diuise sunt .' capitulum · II ·
De aecclesiis quę inter coheredes
diuise sunt
consideratum est quatinus si secundum prouidentiam et admonitio
nem
episcopi ipsi coheredes eas uoluerint tenere et honorare faciant
Sin autem hoc contradixerint ut in episcopi potestate maneat utrum eas ita
consistere permittat · aut reliquias exinde auferat · et ubi ad nostrum bene
fitium aeclesiae pertinentes ita diuisę inuente fueri
nt
ut describatur et nobis
renuncietur .'
De aecclesiis destructis · III .'
Dae aeclesiis destructis ut episcopi et missi inquisitionem
faciant utrum per neglegen
tiam aut inpossibilitatem destructę sint
et ubi neglegentiam inuenta fu
erit episcopali auctoritate emendare
cogantur qui eam restaurare
debuerant si uero per inpossibilitatem contigit ita
ut plures sint quam
necesse sit
aut
maioris magnitudinis quam ut ex
rebus ad eas pertinen
tibus restaurare possint episcopi modum
inueniant qualiter congruere
emendari et consistere possint .'
De decimis .' IIII .'
De decimis quę populus dare non uult nisi quodlibet modo ab
eo ordinentur ab episcopis preuidendum est ne fiat et
si quis contemptor fuerit inuentus ut nec episcopum nec comitem
audire uelit si noster homo fuerit ad presentiam nostram uenire
conpellatur · ceteri uero distringantur ut inuiti aecclesiae
restituant qui uoluntarię dare neglexerunt .' [fol. 181r]
De scauinis · V ·
Ut missi nostri ubicumque malos scabinos
inueniunt eiciant et totius
populi consensu in locum eorum
bonos eligant · et cum electi fuerint iurare
faciant ut scienter
iniustę iudicare non debeant :
De iudicibus VI
Ut in omni comitatu hi
qui meliores et ueratiores · inueniri possint
aligantur [!] a missis
nostris ad inquisitiones faciendas · et rei ueritatem
dicendam et adiutores
comitum sint ad iusticias faciendas :
item de scauinis .' VII
Uolumus ut quicumque de scabinis
deprehensus fuerit propter munera aut propter amititiam
iniustę iudicasse ut per fideiussores missus noster ad presentiam nostram uenire faciat de cetero omnibus scabinis denuntietur
ne quis deinceps eciam iustum iuditium uendere presumat .'
De testibus VIII ·
Quicumque conprobatus fuerit de
eo quod scienter testes in periurium induxisset
sub fideiussione ad
p
alatium
nostrum uenire conpellatur ut ibi cum fide
libus nostris consideremus quid de tali homine faciendum sit .'
De discordiis
VIIII
De his qui discordiis et contentionibus studere solent et
in pace uiuere
nolunt et inde conuicti fuerint similiter uolumus ut per
fideiussores
ad nostrum placitum ueniant
ibi cum fidelibus nostris consideremus
quod de talibus faciendum sit .'
De homicidiis · X ·
De homicidiis uel aliis iniusticiis qua
e a
fiscalinis nostris fi
unt
quia inpune
se ea committere posse existimant nos
auctoribus nostris precipiendum
esse decernimus neutris inpune fiant · ita ut ubicumque facta
fuerint
soluere cum disciplina precipiemus .'
De collectis .' XI ·
Collecta ad malefaciendum fieri omnimodis
prohibeatur ut ubicumque
huiusmodi presumptiones factę fuerint digna emendatione
corrigantur ·
et si per neglegentiam comitis uel factę sunt uel
inemendatę
remanserunt
hoc ad nostram iusticiam
perferatur auctor uero facti si fuerit prepositus uel
aduocatus
siue centenarius uel qualibet alia dignitate preditus libera persona
per legem emendata in loco factam sub fideiussoribus ad nostram
presentiam ueniat
[fol. 181v]multitudo uero siue de liberis
siue de seruis sit legitima emenda
tione multetur ·
De pontibus · XII
De pontibus publicis destructis placuit nobis ut hi qui in
iussionem nostram
in reparandis pontibus contempserunt uolumus ac iubemus ut
omnes homi
nes nostri in nostra ueniant presentiam
rationem reddere ·
qu[u]r
nostram iussionem
ausi sunt contemnere · comites
autem reddant rationem de eorum pa
gensibus cur eos aut non
constrinxerunt ut hoc facerent aut nobis
nuntiare neglexerunt · Similiter et de
iniustis theloneis ubicumque
accipiuntur sciant exinde nobis rationem reddituros ·
De examen aque frigide · XIII
Ut examen aque frigidę quod actenus
faciebant a missis nostris omnibus interdicatur ne ulterius fiat .'
De reuersione hoste XIIII
Postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili
reuersi sunt
ex eo die super LX noctes sit bannus rescisus quod in lingua
teudisca cast
legi
id est armorum depositio uocatur .'
XV ·
Comites autem et missi nostri magnum studium habeant ne forte propter eorum negle
gentiam pauperes crucientur et nos tedium propter eorum clamores
paciamur
si nostram gratiam habere uelint · Populo
autem dicatur ut caueat de aliis
causis se ad nos reclamare nisi de quibus
aut missi nostri aut comites
eis iusticiam facere noluerunt ;
Haec sunt capitula quę pro lege habenda sunt
de homicidiis · XVI
De homicidiis in aecclesiis uel in atriis earum
commissis hoc obseruetur · et te
neatur sicut in
capitulari priori constitutum est
id est in libro · IIII
capitulo XIII · Si
quis
autem ex leui causa aut sine causa hominem in aecclesia
interfecerit de
uita
conponat · Si uero foris rixati fuerint · et unus alterum
in aecclesia
fugerit · et ibi se defendendo eum
interfecerit · et si huius
facti testes non habuerit cum XII coniuratoribus
legitimis per sacramentum
adfirmet se
defendendo eum
interfecisse · et si ipse auctor commote inter
eos rixe
extiterit
laidem [!] interfecti et insuper bannum nostrum soluere
[fol. 182r]cogatur et publicam agat penitentiam · Si
autem non ille qui alterum
interfecit · sed his qui interfectus est eandem
rixam commouit absque
conpositione iaceat · et his qui eum
interfecit secundum iudicium cano
nic
um
p
†ublicam agat penitentiam ; Si cuiuslibet
proprius seruus hoc
commiserit iudicio aquę feruentis examinetur
utrum hoc sponte aut
se defendendo fecisset · et si manus eius exusta fuerit
interficiatur ; Sin
autem
non fuerit publica penitentia multetur : Si forte et ipse auctor
commote
inter eos rixę fuerit inuentus tunc dominus eius iuxta quod uuidri
gildus illius est ad aecclesia persoluat aut eum si uoluerit eidem
aecclesiae
tradat · De aeclesiastico et fiscalino et benefitiario seruo ·
uolumus
ut pro una uice uuidrigeld eius pro eo conponatur ·
Altera uice ipse seruus
ad supplicium tradatur · Hereditas tamen liberi homines
qui propter talem
facinus ad mortem fuerit iudicatus ad legitimos heredes illius
perueniat : Si in atrio aecclesiae cuius porta reliquiis sanctorum
conse
[c]rata est
huiusscemodi [!]
homicidium perpetrata fuer
int
simili modo emendetur
uel conponatur quod in atrio
committitur sicut conponi deb
et quod
inmuni
tate uiolata committitur .'
De homicidiis propinquis · XVII
Quicumque propter cupiditatem
rerum patrem aut matrem aut fratrem aut
sororem uel nepotem uel alium
propinquum
suum interfecerit hereditas
interfecti ad alios suos
legitimos heredes perueniat interfectori
uero ordinante episcopo publicę
penitentiaem subdatur .'
De uxore interfectam XVIII
Quicumque propria uxore
derelicta uel sine culpa interfecta aliam duxerit
armis depositis publicam agat
penitentiam · et si contumax fuerit
conprehendatur a comite et
ferro uinciatur et in custodiam mittatur
donec res
ad nostram noticiam deducatur
De rebus alienis XVIIII
Quicumque res
alienas cuilibet homini uendiderit et ipse homo easdem
res
alicui alteri dederit siue uen
diderit
· et ipse qui tunc easdem
res conpa
ratas habet per malum ingenium
proprio
filio aut alteri cuilibet necdum legitimos
[fol. 182v] annos hab
enti
iustitię tollendę causa tradiderit · Uolumus
atque firmiter
precipimus ut si pater eiusdem paruuli uixerit
ipse intret in causam rationem
reddendi pro filio suo · Si
autem ipse pater mortuus est tunc legitimus eius
propinquus qui iuste ei
tutor ac
defensor esse uidetur pro ipso rationem
reddere conpellatur · similiter de aliis hominum iusticiis ad eum pertinen
tibus excepta sua legitima hereditate qui ei per successionem
parentum
suorum legitimę euenire debuit · quodsi quis hanc nostram iussionem
contempserit uel neglexerit sicut de ceteris contemptoribus ita de eo agatur
his uero qui easdem res primus inuasit et iniuste uendidit necnon
et
emptoris excepto sola persona paruuli hoc quod fraudulenter admi
s
erunt
intra patriam emendare cogantur et postea sicut contemptores
iussionis nostrae sub fideiussoribus ad nostram presentiam
uenire conpel
lantur .'
XX
De uicariis
et centenariis qui magis propter cupiditatem quam propter iusticiam
faciendam
sepissimę placita teneant et exinde populum nimis adfli
gunt ita
teneatur sicut in capitulari domni karoli
imperatoris con
tinetur in libro · III · capitulo · XL ·
XXI ·
Ut nullus ad placitum banniatur nisi qui
causam suam quęrit · aut si alter ei querere debet exceptis scabinis · VII qui
ad omnia placita adesse debent item de eadem re in capitulo nostro in libro ·
IIII · capitulo · LV .'
XXII .'
De placitis siquidem quos liberi homines
obseruare debent constitutio geni
toris nostri
penitus obseruanda atque tenenda est · ut uidelicet in anno
tria solummodo
generalia placita obseruent et nullus eos amplius pla
cita obseruare
conpellat nisi forte quilibet aut accusatus fuerit aut
alium
accusauerit aut ad testimonium perhibendum uocatus fuerit
ad
cętera uero quę centenarii tenent non alius uenire iubeatur nisi qui
aut
litigat aut iudicat · aut testificatur · et quicumque
huius
constitutio
nis
trans
gressor
a missis nostris inuentus fuerit bannum nostrum persoluat
[fol. 183r]
XXIII .'
De faidis cohercendis hoc obseruetur et teneatur quod in
ca
pitulo nostro in libro · III capitulo XXV · continetur .' Si
quis aliqua necessita
te cogente homicidium
commisit comes in cuius ministerio res
perpetrata est · et conpositionem soluere · et faida per sacramentum
pacificare
faciat quodsi una pars ei ad hoc consen
tire noluerit
id est aut ille qui homicidium
commisit aut qui conpositi
onem
recipere debet · faciat illum qui contumax fuerit ad presentiam
nostram uenire ut eum ad tempus qui nobis placuerit in exilium mittamus
donec ibi castigetur ut comiti suo inobediens esse ulterius non audeat
et
maius dampnum inde non adcrescat .'
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 203v]
[10]
In nomine dei omnipotentis anno incarnationis domi
nice DCCCLV ·
indictione · XIII · mense
februario · die mensis
eiusdem quarti .'
Cum domnus et magnificentissimus hludouuicus
augustus · aput ticinensem ciuitatem in augustali aula
resideret · tractaturus de statu sanctae matris aecclesiae ·
Et pace diuina
dispositione sibi commissi imperii · ac gene
rali
totius populi
salute presentibus optimatibus suis
dixit ;
capitulum
I
Crebro uestra fidelitatem · retroactis
temporibus
commonuimus · ut secundum normam christianę religionis
uiuere
unusquisque nostrorum fidelium satageret · et suos
a rapina conpescere ·
attamen quia actenus minus diligenter
est · actum amodo omni conamine uos
studere uolumus ·
quo penitus a nostro regno rapina eliminentur · Et pau
perum uoces usque nunc domini sabaoth aures
pulsantis ·
querimon
iis incipiant suo creatoris laudes repen
dere pro ubique pace et quiete concessa nobis agentibus
capitulum · II ·
Statuimus autem ut aecclesiae dei per
totius regni nostri fundate terminos sub nostrae inmunitatis
tuitione securę [fol. 204r]cum rebus et familiis permaneant ceu
prodicessorum [!] nostrorum · piissimorum uidelicet augustorum
temporibus fecisse probatur ; Earumque rectores propriis utantur priuilegiis ·
Monach[i]
per sua cenobia regularem teneant ordinem · Similiter et clerus · a
nostris proprio fungantur ministerio neminem molestantem nostri terroris
formidine ·
capitulum · III ·
Sancimus nihilhominus ut singuli comites ·
et exactores rei publice in suis ministeriis procurent legalem
populo facere iusticiam · pupillos et uiduas protegant per loco solita
restaurent palatia ; Quibus cum iter dictauerit nos · legatosque
nostros ualeant recipere · ne grauentur aecclesias · Quando eciam ·
episcopos · abbates · uel comites seu fidelium nostrorum · quempiam in propria
uilla morari contigerit cum suis · in suis maneant domibus ne sub
obtentu ospicii nos obprimant · uel eorum diripiant ·
capitulum
Denique quia christi custoditi clementia ·
neminem iusto conse
cuto priuauimus · sed neque priuari absque legali
sancione aliquem nostrorum fidelium uolumus beneficio iubemus ·
ne quis suum
deprauet ullo modo · sed instauret secu
riter neque dirigendi sunt a
nobis undique si deprauata
repperer
int
· legaliter emendare conpellant · et eos
deinceps
perfui [!] prohibeant ·
Porro cum ad nostrum quislibet nostrorum
fidelium properat
obsequium · tam ineundo quam redeundo gradiatur
pacifice · aeterni generalis exigat utilitas · cum scari
tis ueniat
in statutis · iusta dominus maneat · episcopos
et comes per quorum transe
vnt
terminum diligenter proui
[fol. 204v]deant ne molestentur
incole aut eorum domos per uim
paciantur inuadere uel propria diripere absque
colla
to precio · sed neque indigene per solita loca · tectum
focum
aqua et paleam hospitibus denegare aut sua carius
quam uicinis
audeant uendere .'
capitulum · VI
Igitur quia actenus in regno nostro
quosdam infrenate uixisse nulli est ambiguum · sancimus unumquemque suorum
hominum sollicitudinem gerere · Ne solitam rapinam patrare presumant · Qua pro re si quis artatus suum seniorem
dimiserit penitus · interdicimus ne recipiatur ab altero quatenus nisi corrigi
uoluerit · A nostri regni penitus excludatur finibus ;
capitulum
VII
Haec olim sepe inculcata et
angustali [!] nostra sancione
promulgata ·
quia ex parte in aliquibus neglecta uidentur ·
actenus acriori ulcissi
debuerant examine ;
Attamen nostra mansuetudine
ut corrigantur ·
quantulum
cumque largimur spacium · quo
quisque neglecta emendari
ualeant destinaturi · post modicum legatos strenuos
emendata inquirere ·
Qui uero neglegens repertus fuerit · propriis
honoribus nostro
priuabitur iudicio .'
Legatio
capitulum · I ·
Eaeclesiarum [!] dei iusticia
inquiratur · et omni studio† perficiatur et ne
a sacrilegis thesaurus diripiatur · earum fideliter conscribatur ;
capitulum · II ·
Pupillorum et uiduarum causa inuestigetur
et diligenti cura misericorditer examinetur
capitulum · III ·
Totius populi querimonia generaliter
audiatur et legaliter diffiniatur
capitulum · IIII · [fol. 205r]
De statu rei publice inquirendum · ubi cum
iter dictauerit
domnus imperator recipi debeat per singula ministeria
ubi ab eo directi legati · unde eis amministrentur obsequia
unde parauerede ·
unde uel quę dona annualia · aut
tributa publica
exi [!] debeant · qui
debeant palatia restau
rare qui pon
tes · ut non destruantur benefitia · et de
structa recuperentur · Quę beneficia dominicus gisindius
habuit · quis habe
at illa uel ubi coniaceant .'
capitulum · V ·
Directi abbates monasteria
monachorum et puellarum a sceno
dochia circumeant · si unde
amministrentur debita ob
sequia habeant · et concorditer degant
inquirant quicquid
inordinatum repperer
int
regulariter corrigant ;
Senodochia autem sic ubique sunt neglecta · ad pristinum statum
reuocent ·
Hospitales uero pauperum · tam in montanis quam
et
ubicumque fuisse noscuntur pleniter et diligenti cura
restaurentur .'
