Den Haag, Museum Meermanno – Huis van het boek, 10 D 2
Berlin, Staatsbibliothek - Preußischer Kulturbesitz, Phill.
1762
Museum Meermanno - Huis van het boek
10 D 2
To the "Manuscript of the Month" blogpost
Manuscript description according to Mordek
Repository
Den HaagMuseum Meermanno - Huis van het boek
10 D 2
Siglum B7
Origin and history
Origin:
9. Jh., 3. Viertel (a. 854 bzw. 856 oder bald danach); Reims (Mordek, Bischoff)
Provenance:
J. Du Tillet († 1570), dann Pariser Collegium Claromontanum (Katalog Nr. 625), ab 1763 Gerard Meerman (Nr. 606); 1824 von Baron van Westreenen erworben
Physical description
| Material: | Pergament |
|---|---|
| Number: | 43 foll. |
| Size: | 212 × 184 mm |
| Body text: | 165-167 × 130-133 mm |
| Quires: |
5 IV40 + (II-1: Rest der Lage, die J.
Sirmond noch vollständiger benutzen konnte [sein Codex Tilianus])43; foll. 41-42 gehören nach 43
|
| Condition: | stark beschnitten; ursprüngliche Breite ca. 197 mm, noch sichtbar bei fol. 29, das wegen der Tironischen Noten am Rand nicht verkleinert wurde; foll. 24, 25, 29 und 40 unten abgeschnitten ohne Textverlust im Schriftspiegel |
| Lines: | 21 |
| Columns: | 1 |
| Script: | karolingische Minuskel; foll. 8-16 und ab 22 am Rande Tironische Noten, vgl. Levison, Handschriften, S. 512 |
| Scribe(s): | zwei Teile (1-40 von einer Hand; 41-43 von zwei Händen) |
| Decoration: |
Rubriken (Capitalis rustica) dunkelrot, ab fol. 22r auch in dunkelbrauner Texttinte mit roten Ausmalungen; einfache Initialen und Zahlen rot oder in Texttinte; Teil II alles in Texttinte |
| Binding: |
weiß-gelblicher Pergamenteinband des 18. Jh. mit dem handschriftlichen Rückentitel: "CAPITULARIA Regum FRANCORUM Manuscript." |
Contents
Note:
Paläographische und codicologische Übereinstimmungen weisen darauf hin, daß die Codd. Berlin Phill. 1762 und Den Haag 10 D 2 als Teile einer einst zusammengehörenden Hs. zu gelten haben. Über ihre ursprüngliche Komposition gibt uns Cod. Paris Lat. 4638 Auskunft, in dem eine direkte oder mittelbare Kopie des Werkes erhalten sein dürfte (siehe dort auch Weiteres zur Abschrift des 16. Jh. Rom Vallicell. N. 21 und zur Verwandtschaft mit der Kapitulariensammlung von Beauvais).
Für die Sammlung des Haagensis, die man bislang immer separat betrachtete, erwog Classen, S. 28 ff. bzw. 271 ff., Entstehung am Hofe Karls des Kahlen. Dagegen meinte Hartmann, MGH Conc. 3, S. 12, die singuläre Rezeption der nicht eben königsfreundlichen Synode von Ver (a. 844) spreche eher gegen eine Abfassung der Sammlung in der königlichen Kanzlei. Nach der Wiederentdeckung des Gesamtkorpus werden unsere Überlegungen in folgende Richtung gelenkt.
Der Phillippicus 1762 ist offenbar der älteste Vertreter des Ansegis-Worms-Korpus der „Reimser Gruppe“ (siehe bei Cod. Paris Lat. 10758). Das hohe, dicht an die Entstehung der Texte heranreichende Alter und die großzügige Form, in der die chronologisch angeordneten Kapitularien Karls des Kahlen der Jahre 843 bis 856 im Haagensis auf viel Pergament niedergeschrieben sind, zuweilen mit freien Zeilen zwischen den Stücken, stützen zudem die Annahme, daß wir in der vorliegenden Überlieferung das Original der Sammlung fassen. Classens nicht näher belegte Feststellung: „Die Haager Handschrift enthält zwar, wie eine Kollation ergab, weniger Fehler als die Edition ihr zuschreibt, kann aber wegen mehrerer offenkundiger Fehler, die die anderen Handschriften nicht haben, nicht Archetyp der Sammlung sein“ (S. 29 Anm. 2 bzw. S. 272 Anm. 69), habe ich bei meinen eigenen Untersuchungen nicht bestätigt gefunden. Wie auch die Varianten der kritischen Edition MGH Conc. 3 zeigen, lassen sich die Abweichungen des Parisinus ohne weiteres durch Eigenkorrektur oder den Einfluß einer zweiten Vorlage erklären.
Ein solch imposantes Kapitularienwerk konnte problemlos aus dem produktiven und informierten Reims hervorgehen und scheint geradezu maßgeschneidert für einen ambitionierten Kirchenpolitiker wie Erzbischof Hinkmar, der nachweislich mit einem Exemplar der hier vorliegenden Art gearbeitet hat. Im 10. Jahrhundert ist die Hs. jedenfalls in kirchlichem Besitz bezeugt (Saint-Remi, Reims).
Bibliography
References:
- Boretius 1897, S. XVI
- Levison 1913, S. 511 f. Nr. 7 (quart. 1)
- de Clercq C 1958, S. 98, 119 u. ö.
- Classen 1963, S. 28 ff. bzw. S. 271 ff.
- Lieftinck 1964, S. 56 Nr. 130
- Schneider R 1964, S. 15
- Nelson 1983, S. 205, 207, 223-225
- Mordek 1986a, S. 37 Anm. 68
- Ch. van Wijnbergen - H. Zapp, Verzeichnis kanonistischer Handschriften in den Niederlanden (Forschungen zur Kirchenrechtswissenschaft 3, Würzburg 1988) S. 62
- McKitterick 1989, S. 36 Anm. 46
- Böhringer 1992, S. 83
Catalogues:
- P. J. H. Vermeeren - A. F. Dekker, Inventaris van de handschriften van het Museum Meermanno-Westreenianum ('s-Gravenhage 1955) S. 58 Nr. 173
- P. S. Boeren, Catalogus van de handschriften van het Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum ('s-Gravenhage 1979) S. 94 f.
Project-specific references:
Transcription
Editorial Preface to the Transcription
Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde erstellt anhand eines vom Museum Meermanno – Huis van het boek zur Verfügung gestellten Farbdigitalisates.
Schreiber
Der Hauptteil der Handschrift (fol. 1-40) wurde von einem Schreiber (A) geschrieben, der eine saubere und gleichmäßige karolingische Minuskel mit wenigen Ligaturen verwendet. Er benutzt gu für w/uu; z. B.: guenilo (fol. 27r zweitletzte Zeile = Wenilo von Sens), hludoguicus (fol. 28v Z. 11). Eine Korrekturhand, vielleicht sogar einer der anderen Schreiber, nahm kleine Verbesserungen vor, z.B. auf fol. 22r-v, 29r und 31v. Die beiden letzten Texte, die in der fragmentarischen Handschrift erhalten sind, wurden von zwei weiteren Schreibern geschrieben. Hand B verantwortete die Kopien von BK 207 und 295 auf fol. 43r - fol. 41r Z. 14 (Fol. 43 wurde verheftet), die Kopie von BK 262 (c. 1-9 bis non conueniunt caueamus, danach Blattverlust) wurde von Hand C (fol. 41r Z. 15 - 42r) und ab fol. 42v wiederum von Hand B geschrieben. Hand B und C ähneln sich, doch sind bei Hand C die Buchstaben insgesamt runder und breiter ausgeführt und es werden im Vergleich mit B mehr Kürzungen verwendet. Einige Buchstaben werden von Hand C mit schwungvollen Verlängerungen ausgestattet: Das n wird oft, auch im Binnenwort, in Majuskelform mit weit ausgreifender, nach links umgebogener Unterlänge ausgeführt und r hat, vor allem am Wortende, einen nach rechts ausgreifenden, geschwungenen Schulterstrich. Der untere Bogen des g ist bei Hand B nach rechts gerückt und meist offen, bei Hand C ist er eher mittig unter dem oberen Bogen angesetzt und meist geschlossen.
Gliederungsmerkmale
Die optische Textstrukturierung erfolgt durch Rubriken in roter Tinte in Capitalis rustica bzw. (ab fol. 22r) auch in Texttinte mit roter Füllung und eine in den Rand ausgerückte Kapitelzählung in rot bzw. (ab fol. 15v) in Texttinte. Hand B und C verwenden nur noch Texttinte (ab fol. 41r). Der Beginn der einzelnen Kapitel wird mit in die Versalienspalte ausgerückten vergrößerten Majuskeln in Texttinte zusätzlich hervorgehoben. Im Folgenden werden nur Abweichungen von diesem allgemeinen Gliederungsprinzip angegeben.
Fol. 1r-3v (BK 254): Der Abschnitt mit den Kapitularien Karls des Kahlen, der in dieser Teil-Handschrift auf fol. 1r beginnt, ist mit INCIPIVNT CAPIT(V)L(A) in roter Capitalis quadrata überschrieben, danach folgt der Rest der Rubrik zu BK 254 in roter Capitalis rustica. Da der freigelassene Platz (Z. 1-7) für die umfangreiche Rubrik nicht ausreichte, wurde der Schluss (aliorum - VI) im rechten Winkel zum Schriftspiegel am äußeren Rand des Blattes eingetragen. Nach der Rubrik folgt zunächst ein sich über drei Seiten erstreckender Prolog ohne Kapitelzählung, der mit einer vergrößerten Initiale in rot eingeleitet wird, bevor auf fol. 2v die Kapitelliste beginnt.
Fol. 13v-15v (BK 255): Nach der Rubrik folgt ein kurzer Prolog ohne Kapitelzählung, beginnend mit ausgerückter, vergrößerter Initiale in Texttinte. Ab fol. 15v (c. VIII) wechselt die Kapitelzählung zu Texttinte, was auch bei den folgenden Stücken beibehalten wird.
Fol. 16r-v (BK 257): Die erste Zeile des Prologs wurde in roter Tinte in Capitalis rustica ausgeführt. Anschließend folgen auf fol. 16v nach einer Zwischenüberschrift in roter Capitalis rustica Exzerpte der Synode von Meaux-Paris 845/846 (BK 293; siehe Boretius 1897, S. 262 Z. 20-30), die jeweils als Commemoratio bezeichnet und durchnummeriert werden. Diese Liste ist augenscheinlich unvollständig: Zum einen fehlt eine Commemoratio IV, zum anderen bricht die Aufzählung mit Commemoratio VI ab, die nur angekündigt, deren Inhalt aber nicht geboten wird. Es folgen Exzerpte aus den Kanones der Synode von Meaux-Paris 845/846 (BK 293 c. 20-22, 24, 28, 37, 40, 43, 47, 53, 56, 57, 62, 67, 68, 72; Neuedition in MGH Conc. 3, S. 61-132) mit der jeweiligen Kapitelzählung aus der Vorlage. BK 293 c. 62 wird allerdings davon abweichend als LXIII gezählt.
Fol. 22r-24r (BK 204): Beginn der Rubrik in Capitalis rustica in Texttinte mit roter Füllung, die Rubriken zu den Adnuntiationes der drei Herrscher in Capitalis rustica und roter Tinte. Unter den Rubriken sind Reste von radiertem Text erkennbar, wobei es sich aber wahrscheinlich nur um vorgeschriebenen Text für den Rubrikator handelte. Die erkennbaren Textreste stimmen jedenfalls mit dem Wortlaut des darübergeschriebenen Textes überein. Die einzelnen Kapitel werden durch eine vorangestellte Kapitelzählung sowie in die Versalienspalte ausgerückte, vergrößerte Majuskeln kenntlich gemacht. Die drei Adnuntiationes werden jeweils als ein Kapitel gezählt. Die Zählung setzt bei der ersten Adnuntiatio (Lothar) neu mit I ein, die beiden folgenden (Ludwig und Karl) werden als II und III gezählt. Innerhalb der Adnuntiationes wird der Text durch Absätze und in die Versalienspalte ausgerückte Initialen in weitere Unterabschnitte gegliedert.
Fol. 24r-27r (BK 205): Die erste Zeile des Prologs in roter Tinte in Capitalis rustica. Die Textgliederung folgt dem Grundprinzip (s. o.). Allerdings fehlt vor den Adnuntiationes der einzelnen Herrscher eine einleitende Rubrik, obwohl zumindest bei den beiden letzten, den Adnuntiationes von Ludwig und Karl (fol. 26v-27r), jeweils eine Zeile dafür freigelassen wurde.
Fol. 27r-29v (BK 258A): Der Text von BK 258A beginnt mit einer stark vergrößerten Initiale, aber ohne Rubrik oder Kapitelzählung. Die Kapitelzahl I folgt erst nach etwa der Hälfte des Textes von c. 1, am Rand neben der letzten Zeile der Seite (fol. 27r), wobei hier kein inhaltlicher Einschnitt auszumachen ist. Die übrigen Kapitelanfänge sind dem Grundprinzip (s. o.) entsprechend strukturiert und klar erkennbar.
Fol. 29v-31v (BK 259): Die direkt an BK 258A anschließende Kopie von BK 259 hat keine einleitende Rubrik, für die auch kein Platz gelassen wurde; allerdings setzt die Zählung hier neu mit I ein.
Fol. 34v-35v (BK 206): Der Text besteht aus zwei Adnuntiationes Lothars und Karls, die mit Rubriken in Capitalis rustica (Texttinte mit roter Füllung) überschrieben sind und jeweils eine eigene Kapitelzählung haben.
Fol. 35v-39v (BK 260): Die erste Zeile des Prologs wird durch die Verwendung von Capitalis rustica in Texttinte mit roter Füllung hervorgehoben. Danach beginnt der Prolog (ohne Invocatio und Intitulatio) in einem neuen Absatz. Die eigentliche Kapitelliste, gestaltet nach dem Grundprinzip (s. o.), wird durch eine Zwischenüberschrift eingeleitet (ebenfalls Capitalis rustica in Texttinte mit roter Füllung). Die beiden anschließenden Eidformeln haben Rubriken in Capitalis rustica in roter Tinte. Die abschließende Liste mit den Namen der Missi und ihrer Bezirke wird durch eine Rubrik in Capitalis rustica (Texttinte mit roter Füllung) eröffnet und ist in Absätze unterteilt.
Fol. 39v-40v (BK 261): Die erste Zeile des Prologs wird in Capitalis rustica in Texttinte mit roter Füllung hervorgehoben. Der Kapitelblock folgt in der Gliederung dem Grundprinzip (s. o.). Die anschließende Eidformel ist gänzlich, samt einleitender Rubrik, in Capitalis rustica in roter Tinte geschrieben. Darauf folgte ursprünglich noch die Liste mit den Namen der Eidschwörer, die allerdings wegen Blattverlustes bereits nach der einleitenden Rubrik (mit habuissent fidelitatem) abbricht.
Fol. 43r (BK 207) und fol. 43r-v, 41r (BK 295): Beide von Hand B kopierte Texte werden von einer Rubrik in Capitalis rustica in Texttinte eingeleitet und weisen ansonsten keine weitere Untergliederung auf. Das Einzelblatt fol. 43 wurde versehentlich nach dem Doppelblatt fol. 41-42 eingebunden, gehört aber davor. Der Text von BK 295 wird daher auf fol. 43v nach directo ordine tenuerunt unterbrochen und auf fol. 41r fortgeführt.
Fol. 41r-42v (BK 262): Die Rubrik ist in Texttinte und Capitalis rustica ausgeführt, der Kapitelblock folgt dem Grundprinzip (s. o.), fügt den Kapitelzahlen aber zusätzlich Paragraphenzeichen hinzu. Für die Kapitelanfänge werden Capitalis-Buchstaben mit breiten Schattenstrichen verwendet statt bloß ausgerückter Versalien. Der Text bricht in c. 9 nach conueniunt caueamus wegen Blattverlustes fragmentarisch ab.
Benutzungsspuren
Auf fol. 1r findet sich am inneren Seitenrand ein neuzeitlicher Vermerk mit dem Datum 5. Juli 1763 in Tinte (anlässlich des Erwerbs der Handschrift durch Meerman?).
Am Rand finden sich öfters Nota-Zeichen in hellbrauner Tinte, mit denen einzelne Textabschnitte markiert wurden. Regelmäßig wurden dafür Minuskelbuchstaben verwendet; so z.B. für die Inscriptio zu BK 204 ein Minuskel-d und für den Beginn des 1. Kapitels ein Minuskel-f (fol. 13v, am Rand vor Z. 8/9 und Z. 19) oder für die Inscriptio zu BK 204 ein Minuskel-f (fol. 22r, am Rand nach Z. 12) sowie für einzelne Kapitel und die Adnuntiationes der Herrscher ein Minuskel-d (fol. 22v, am Rand vor Z. 20 und 22 und fol. 23r, am Rand nach Z. 4 und Z. 13/14). Am Ende von zusammengehörigen Textabschnitten bzw. vor den auf oben beschriebene Weise mit Abschnittsmarkierungen versehenen Textteilen findet sich öfters die tironische Note für usque, z.B. auf fol. 13v vor Z. 5 (Ende des Konzils von Beauvais = BK 292, vor dem Beginn von BK 255) oder auf fol. 22r nach Z. 9 (Ende von BK 293), vor dem Beginn von BK 204). Den Beginn von BK 293 c. 43 (auf fol. 19r) markierte ein Benutzer mit einem waagerechten Strich am Seitenrand. Zu Beginn des Capitulare missorum Suessionense (BK 259), das direkt im Anschluss an den Conventus Suessionensis (BK 258) ohne eigene Überschrift folgt, steht eine größtenteils in tironischen Noten verfasste Randnotiz: Ista capitula facta fuerunt in synodo apud Suessionis ciuitatem [in] monasterio sancti Medardi uolente rege Karolo (Lesung M. Tangls, s. Mordek 1995, S. 67 bzw. oben, Inhaltsbeschreibung zu fol. 29v.) Vgl. zu den tironischen Noten in dieser Handschrift auch den Beitrag von Dominik Trump, Handschrift des Monats Februar 2019.
Sonstiges
Einzelne Textstellen sind anhand des Digitalisates nicht sicher zu lesen, da Buchstaben z.T. von Pergamentfalten verdeckt werden (z.B. fol 2r Z. 14, omnium [nostrum uti]litatem). An einigen Stellen (z.B. fol. 28 in Z. 3 und 4 oder fol. 35 in Z. 12) sind wegen Falten oder Beschädigungen des Pergaments kleine Stellen unbeschrieben geblieben; der Text weist hier keine Lücken auf. Auf fol. 43 befindet sich ein Riss oder Schnitt im Pergament, dem der Text ausweicht. Fol. 24, 25 und 40 sind am unteren Rand stark beschnitten worden, was aber ebenfalls keinen Textverlust verursacht hat. Das Einzelblatt fol. 43 wurde irrtümlich nach anstatt vor dem Doppelblatt fol. 41 und 42 eingebunden, siehe dazu oben unter "Gliederungsmerkmale".
[fol. 1r]
[1]
[BK 254 Prolog]
SANCTA ECCLESIA NAUIS MORE
UT DE PRIORIBUS SAECULIS ·
taceamus · ab initio suae institutionis pelagus saeculi huius diuersa qualitate actenus domino moderante transegit · et modo tranquillitate
grauis amodo autem procellę alicuius tempestate concussa · sed non usquequaque dimersa · quin potius excitato fidelium precibus christo suo
gubernatore · salubri libertatis securitate atque optata donata
serenitate Unde etiam in par[tibus] nostri orbis quae tempore4* diuae recordationis aui nostri
et sanctae memorię domni ac genitoris nostri aliquandiu
fuerat pacis suauitate laetata · Inimico homine iuxta sanctum euangelium
in agro dominico superseminante discordiae zizania in medio tritici deo amatę
caritatis adeo est diuersis atque aduersis uexata molestiis · ut non sine maxima
difficultate respectu diuino et fidelium dei ac nostrorum solacio5* inter nos fratresque nostros pacificatio et paterni regni ex
consensu diuisio seu eiusdem sanctae ecclesiae ac fidelis populi tantorum laborum
quantulacumque
[fol. 1v] fieret respiratio · processu uero temporis · ut solet post condensos aeris
turbines nubium in pertranseundo remanere uestigia .' restiterunt fatemur in
nobis et in uiris ecclesiasticis necnon et in rei publicę nostrae solaciatoribus
huiusmodi materiae et fomites dissensionum ut manifeste patesceret6* nos diuina gratia indigere ut omnes a contagio morbi pristini penitus
exueremur qua praeuenti eramus ut infirmitatem communem uidere
possemus · Quapropter uenientes in unum fideles nostri tam in uenerabili ordine
clericali quam et inlustres uiri in nobili laicali habitu constituti et zelo dei
accensi · memores etiam fidei quam ipsi et antecessores eorum nostris detulerunt7*
praedecessoribus ponentesque ante oculos dilectionem et fidelitatem · quam nobis post defunctionem patris
laudabiliter et continentissime
seruauerunt8* · secundum quod legitur in litteris diuinitus inspiratis · hortatus est alter
alterum · Immo omnes se inuicem monuerunt9* ut cuncti uniuersum animi rancorem · pro quocumque conceptum negotio10* a corde propellerent · et in dei uoluntate ac sanctae ecclesiae
competenti ueneratione seu nostra fidelitate seruanda · atque debito honore et
regia potestate stabilienda et conseruanda · quin etiam sese in pacis
concordia et uera amicitia copularent · quatenus diuinae clementiae
placerent obnixius · et de regis ac regni stabilitate et utilitate possent
tractare sublimius et suum atque totius populi communem profectum et
tranquillitatem optinerent propensius · Sicque deo amabili atque laudabili
conuentu unanimiter11* [fol. 2r] ac rationabiliter perpetrato .' nostrae mansuetudini suam
deuotionem et actionem fidelissime suggesserunt12* · Nos autem tanta fidelium erga dominationem nostram
subtiliter perspecta benignitate ut causa pro sui merito exigebat · eis
condignas gratiarum actiones retulimus13* · et nos nostramque potestatem eorum bonae conuenientię per
beniuolentiam in hoc facto quod sine dubio ad praesentem et aeternam tendit
salutem sociam et comitem fore tota deuotione spopondimus14* addicatis
omnibus quantum patitur humana fragilitas quae persona nostri regiminis ignorantia
seu iuuentute aut necessitate contra conuenientem sibi salubritatem et
honestatem usque modo egerat aut alterius astu contraxerat · Qua de
re communiter inito consilio hoc scriptum fieri proposuimus · quod etiam
manuum omnium nostrorum subscriptione15* roborandum decreuimus · In quo quae nobis nunc
praecipuae ad communem salutem · et regni soliditatem atque
omnium [nostrum uti]litatem immo plenissimam honestatem uisa sunt
pertinere conscripsimus non loquentes diuersarum inmutatione personarum ut modo
regalis sublimitas · modo episcopalis auctoritas · modo autem fidelium
loquatur commoditas sed secundum apostolum sub uno capite christo
ut reuera unus homo in unius ecclesię corpore · singuli autem alter alterius
membra quod prosit omnibus omnes unanimiter una uoce loquamur per eum et in eo qui dixit16* · et de quo dictum est · Non uos estis qui loquimini sed spiritus patris
uestri qui loquitur in uobis · [fol. 2v]
1*
gek. CAPITL
2*
korr. aus [†]
3*
gek. INDICTO
4*
gek. tepre
5*
korr. aus s[†]lacio
6*
korr. aus pate[†]eret
7*
gek. detulert
8*
gek. seruauer
9*
gek. monuert
10*
korr. aus negocio
11*
korr. aus [†]na[†]miter
12*
gek. suggessert
13*
re von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
14*
p2 korr. (?)
15*
korr. aus subscr[†]ptione
16*
gek. dix
[BK 254 c. 1]
De honore uidelicet
et cultu17* dei atque sanctarum ecclesiarum quae auctore deo sub dicione et tuitione
regiminis nostri consistunt communiter domino mediante decernimus ut sicut tempore
beatae recordationis domni ac genitoris nostri
excultę et honoratę atque rebus ampliatae fuerunt18* ˙ salua aequitatis ratione ita permaneant et quę a nostra liberalitate
honorantur atque ditantur · de cetero sub integritate sui seruentur et sacerdotes
ac serui dei uigorem ecclesiasticum et debita priuilegia iuxta reuerendam
auctoritatem optineant · Eisdem uero regalis potestas et inlustrium uirorum
strenuitas seu reipublicę19* administratores ut suum mynisterium
competenter exequi ualeant in omnibus rationabiliter et iuste concurrant ·
[BK 254 c. 2]
Honor etiam regius et
potestas regali dignitati competens atque sinceritas et
optemperantia seniori debita remota omni socordia et calliditate seu qualibet
indebita quorumcumque coniunctione contra honorem et potestatem atque salutem
nostram siue regni nostri solidita[...]
nob[is] in omnibus et ab omnibus
sicut tempore20* antecessorum nostrorum consueuerat exhibeatur · et si quis quemcumque21* contra nos et contra hanc pactam sinceritatem aliquid moliri manifeste
cognouerit si eum conuerti nequiuerit aperte prodat atque denotet · et sic
consilio atque auxilio22* episcopalis auctoritas et fidelium unanimitas ut
noster honor et potestas regia inconuulsa permaneat totis nisibus decertare et
adiuuare procuret ·
[BK 254 c. 3]
Quia uero debitum
esse cognoscimus ut a quibus honorem suscipimus eos23* iuxta [fol. 3r] dictum
dominicum honoremus uolumus ut omnes fideles nostri certissimum teneant neminem
cuiuslibet ordinis aut dignitatis deinceps nostro inconuenienti libitu aut
alterius calliditate uel iniusta cupiditate promerito honore debere priuare nisi
iustitiae iudicio et ratione atque aequitate dictante · legem uero unicuique
competentem sicut antecessores sui tempore meorum predecessorum habuerunt24* in omni dignitate25* et ordine fauente deo me obseruaturum perdono ·
[BK 254 c. 4]
Quod ut facilius
atque obnixius nostra auctoritas ualeat obseruare omnes sicut in uestra bene
memorabili conuenientia pepigistis conseruare studebitis · Immo etiam cuncti in
postmodum sollicite praecauebunt26* ne aliquis pro quacumque priuata commoditate · aut
reicienda cupiditate siue alicuius consanguinitatis uel familiaritatis seu
amicitiae coniunctione nobis inmoderatius suggerat uel postulationibus aut
quolibet modo inliciat · ut contra iust[...][ae]
rationem et nostri nominis dignitatem ac regiminis aequitatem agamus
26*
gek. pcauebt
[BK 254 c. 5]
Et si forte subreptum
nobis quippiam ut homini fuerit competenter et fideliter prout sublimitati regiae
conuenit et necessitatibus subiectorum expedit ut hoc rationabiliter corrigatur
uestra fidelis deuotio admonere curabit ˙
[BK 254 c. 6]
Tandem autem uisum est nobis adnectere ut si quis hoc foedus
concordiae salubris quod propter pacis caritatisque custodiam iniuimus et
cirografi [fol. 3v] uirtute subscripsimus rebelli atque animo pertinaci inruperit
christiana dilectione admoneatur · et ad inconuulsum caritatis uinculum
conseruandum · quod qui temptauerit corrumpere · facilius poterit se ipsum
disrumpere quam illud possit inrumpere iuxta monita diuina ut resipiscat hortetur
et si audierit fiat de societate fideli omnibus gaudium · si uero obaudire
rennuerit .' tunc pontificalis auctoritas et regalis sublimitas atque in caritatis
conexione persistentium magnanimitas secundum quod res et necessitas postulauerit
ac ratio expetierit seu qualitati personę conuenerit · zelum suae deuotionis
feruentissime exerat et quod inspirante deo agendum in omnem salutis et utilitatis
atque honestatis parte iudicauerit inrefragabiliter peragat ·
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 13v]
[5]
[BK 255 Prolog]
Haec quae secuntur capitula consulentes necessitati
episcoporum septimaniae
et subiectorum eis presbiterorum28* prouidentes possibilitati · tractantes etiam sacri et iuste
inreprehensibilis29* mynisterii honestatem presbiterorum
reclamatione commoniti moderamine mansuetudinis nostrae usque ad diligentiorem tractum synodi generalis decernimus ·
[BK 255 c. 1]
Ut episcopi nullam inquietudinem siue exprobrationem
presbiteris aut aperte ingerendo aut alia qualibet occasione
machinando pro eo quod se ad nos hac uice reclamare uenerunt30* inferant quia longa oppressio [fol. 14r] huiusmodi itineris eos fecit
subire laborem ·
30*
gek. uenert
[BK 255 c. 2]
Ut unum modium frumenti et unum modium hordei atque unum
modium uini · cum mensura quae publica et probata ac generalis seu legitima
per ciuitatem et pagum atque uicinitatem habetur episcopi a presbiteris
accipiant · et frischingam sex ualentem denarios aut sex pro ea denarios et
non amplius exigant · et si haec non accipiunt accipiant si uolunt pro his omnibus
duos solidos in denariis sicut in toletano et bracharense
consensu episcopi considerasse dicuntur ·
[BK 255 c. 3]
Ut presbiteri qui prope ciuitatem quinque
miliaria commanent per famulos suos praedictam dispensam reddi in
ciuitate cui iusserit ciuitatis episcopus faciant ˙ Qui autem longius ab urbe
commanent statuant episcopi loca conuenientia per decanias sicut constituti sunt
archipresbiteri quo similiter et eadem propinquitate caeteri
presbiteri per famulos suos debitam dispensam
archipresbiteris aut episcoporum ministris conuehant ˙ et procurent
episcopi ne ministri illorum presbiteros31* dehonorent · aut pignora inhoneste tollendo uel locationem pro receptione
dispensae exigendo sed cum gratiarum actione recipiant ˙ quae32*
presbiteri cum hilaritatis humanitate iuxta apostolum conferre debebunt33* · quodsi ministri episcoporum presbiteros
dehonorauerint dignam illis exinde episcopi castigationem exhibeant ·
quoniam34* nisi fecerint et ad nos iterum pro hoc se presbiteri
reclamauerint motus nostros qui culpabilis repertus fuerit sentiet · [fol. 14v]
[BK 255 c. 4]
Ut in circumitione parrochiae episcopi de cetero singulos
presbiteros per singulas
[i]acendo euntes ecclesiolas sicut actenus non
praedentur cum scriptum sit eosdem euangelizare debere non
turpis lucri gratia35* ne uituperetur ministerium sanctum · Sed considerent et denuntient
loca sibi et populo conuenientia et illuc presbiteri quotquot
possibilitas et moderatio prouiderit plebes suas adducant et ibidem episcopi
praedicent ˙ confirment et populi errata inquirent ac corrigant
iterum autem quia dominica uoce datur licentia · qui euangelium adnuntiant
ut de euangelio uiuant · licet paulus apostolus nihil horum
fuerit usus presbiteri tale coniectum faciant ut et episcopi solacium habeant
et ipsi non grauentur · quod ita nobis fieri posse uidetur uidelicet ut quattuor presbiteri ad locum ubi quintus deget et episcopus
residet plebes suas de quattuor partibus adducere studeant et unusquisque eorum
decem panes · et dimidium modium uini et freschingam de quattuor denariis et
pullos · duos · et oua decem et modium unum de annona ad caballos in
subsidium benedictionis gratia praesentet episcopo · et similiter · quintus in
cuius domo episcopus residet faciat nec amplius ab eo exigatur nisi forte ligna et
utensilia in opus ministerii commodet · quapropter episcopus prouidebit
ne domus aut sepes illius a ministris uastentur36* ·
[BK 255 c. 5]
Ut semel in anno episcopi hanc circumitionem tempore congruo
faciant · et si amplius ministerium suum per diocesim agere uoluerint hanc [fol. 15r] tamen dispensam non amplius quam semel a presbiteris per
annum accipiant ·
[BK 255 c. 6]
Quod et si circumitionem in salutem et necessitatem populi
quacumque de causa dimiserint a presbiteris nec hanc dispensam
neque pretium illius exigant · neque aliis aut suis domesticis aut amicis
exigendam concedant · et quando circumierint et in domo
presbiteri resederint non sub occasione adfligendi
presbiteros inmoderate et non necessarie numerum famulorum adducant neque uicinos ad pastum incongrue conuocent · Quod et si cum
caritate uocare uoluerint faciant · sed non amplius a presbiteris uel sub
occasione uendendi uel alio quolibet modo quam statutum est exigant · neque
paraueredos aut alias exactiones tollant ·
[BK 255 c. 7]
Ut episcopi parrochias presbiterorum propter
inhonestum et periculosum lucrum non
d[iui]dant · sed si necessitas populi
exegerit ut plures fiant ecclesiae aut statuantur altaria .' cum ratione et
auctoritate hoc faciant · Scilicet ut si longitudo aut periculum aquae uel siluę
aut alicuius certę rationis uel necessitatis causa poposcerit ut populus · et sexus infirmior mulierum uidelicet37* uel infantum · aut etiam debilium inbecillitas ad ecclesiam principalem
non possit occurrere et non est sic longe uilla ut presbiter illic
sine periculo ad tempus38*
et congrue non possit uenire statuatur altare · Et si ita populo
complacet
et commodum fuerit ne sine ratione scandalizetur parrochia39* maneat [fol. 15v] indiuisa · Sin autem praefatę causae postulauerint · et populus non
conductus neque cupiditate uel inuidia excitatus sed rationabiliter adclamauerit
ut ecclesia illis fieri et presbiter debeat ordinari · hoc episcopi
episcopaliter teste deo in conscientiae puritate cum ratione et auctoritate sine40* intentione turpis lucri mature consilio canonico tractent ·
et utilitati ac saluti subiectae plebis quaeque agenda sunt peragant · et
secundum quod subtraxerint cuilibet presbitero de parrochia de dispensa
quoque debita ab illo minus accipiant et alteri qui quod diuiditur a
parrochia suscipit · sub hac eadem mensura inponant
[BK 255 c. 8]
Ut episcopi sub occasione quasi41* auctoritatem habeant canonum his constitutis excellentiae
nostrae nequaquam resultent ˙ aut neglegant sed potius canones ut intellegendi
sunt intellegere et in cunctis obseruare procurent · quia si aliter fecerint
omnimodis et qualiter canones fidelium decimis agendum statuant · et qualiter
intellegi ac obseruari cum mansuetudinis nostrae decreto debeant · synodali
diiudicatione et nostra auctoritate regia docebuntur ˙
41*
korr. aus qui
[BK 255 c. 9]
Ut episcopi synodos a presbiteris nisi sicut
docet auctoritas canonum duos scilicet et per tempora constituta non exigant ˙ Sed
et in eisdem synodis non per occasionem sed per ueritatem ministerii sui teste deo
ad quod constituti sunt presbiteros et tractent et
teneant et absoluant ˙ [fol. 16r]
[BK 257 Prolog]
HAEC QUAE SECUNTUR CAPITULA EXCERPTA SUNT
a domno rege karolo et principibus eius ex his capitulis
quae · anno DCCCXLVI · ediderunt42* episcopi in synodis · Uuenilo scilicet cum suffraganeis suis · guntboldus cum suffraganeis suis · Ursmarus cum suffraganeis suis · Hincmarus cum suffraganeis suis · Amalo cum
suffraganeis suis · et oblata sunt eodem principi sicut ipse iusserat collecta · ad relegendum · in sparnaco uilla
remensis43* ecclesię · et quia factione quorundam motus est animus ipsius regis contra episcopos dissidentibus primoribus regni sui ab
eorundem episcoporum ammonitione et remotis44* ab eodem concilio episcopis ex
omnibus illis capitulis · haec tantum obseruanda et conplacenda sibi collegerunt45* et episcopis scripto tradiderunt46*
dicentes non amplius de eorum capitulis acceptasse quam ista et ista
s[e] uelle cum principe obseruare
42*
gek. edidert
43*
gek. remens
44*
Über
s ein Fleck oder ein radiertes Zeichen bzw. Kürzungsstrich;
evtl. korrigiert aus remoti
sunt?
45*
gek. collegert
46*
gek. tradider
[BK 257 Abschnitt A c. 1]
De honore et cultu
ecclesiarum ·
[BK 257 Abschnitt A c. 2]
De honore
episcoporum et ueneratione seruorum dei ·
[BK 257 Abschnitt A c. 3]
De iustitiis ·
[BK 257 Abschnitt A c. 4]
Ut cautela fiat
erga eos qui causa iuuentutis aut insipientiae in aliquo fallunt · siue
contempnunt admonitionem episcoporum ne subito aut incaute damnentur anathemate ˙
[BK 257 Abschnitt A c. 5]
De his qui contra
regiam potestatem contumaces esse moliuntur ·
[BK 257 Abschnitt A c. 6]
De precariis ·
[fol. 16v]
[BK 257 Abschnitt A c. 7]
De hospitalibus
[BK 257 Abschnitt A c. 8]
De rapacibus ·
[BK 257 Abschnitt A c. 9]
Ut episcopis
tempus congruum obseruetur ad ministerium suum peragendum ·
[BK 257 Abschnitt A c. 10]
Ut clerici arma
militaria non contingant ˙
[BK 257 Abschnitt A c. 11]
Ut missi
dirigantur qui inquirant si praecepta a nobis de rebus ecclesiarum ad proprium
sint facta ˙
[BK 257 Abschnitt A c. 12]
De heresi
simoniaca ˙
[BK 257 Abschnitt A c. 13]
Ut a nullo sedes
episcopalis proprio infirmante episcopo usurpetur
[BK 257 Abschnitt A c. 14]
Ut canonici
infra dormitorium dormiant ˙
[BK 257 Abschnitt A c. 15]
Ut monachi ad
palatium non ueniant nisi causa oboedientiae exceptis abbatibus
[BK 257 Abschnitt A c. 16]
Ut laici decimas de ecclesiis non contingant
[BK 257 Abschnitt A c. 17]
De
sanctimonialibus contra auctoritatem nuptis ·
[BK 257 Abschnitt A c. 18]
De sponsis
aliorum
[BK 257 Abschnitt A c. 19]
De sepulturis
infra ecclesiam
[BK 257 Abschnitt B Prolog]
[BK 257 Abschnitt B c. 1]
Commemoratio ·
prima
de
honore uidelicet et cultu ecclesiarum sicut supra scriptum habetur in uilla colonia subscriptione regis et principum roboratum
[fol. 17r]
[BK 257 Abschnitt B c. 2]
[BK 257 Abschnitt B c. 3]
[BK 257 Abschnitt B c. 5]
[BK 257 Abschnitt B Epilog]
[BK 293 c. 20]
Et ne magnificentiam uestram illuc uestrae dignitati indecens et
inhonesta impellat necessitas quo non trahit uoluntas et partim necessitate ·
partim etiam subreptione quia aliter quam se rei ueritas habeat uobis dictum uel
postulatum fuit · maxime quod ad rempublicam pertinuit · aut
praereptione in beneficiario iure · aut in alode adsumptum
habetur · Uidetur nobis utile et necessarium ut fideles et strenuos missos ex
utroque ordine per singulos comitatus regni uestri mittatis · qui omnia diligenter
inbreuient · quae tempore aui ac patris uestri · uel in regio specialiter seruitio · uel in uassallorum dominicorum · beneficiis fuerunt49* · Et quid uel qualiter aut quantum exinde quisque modo retineat · et
secundum ueritatem renuntietur uobis et ibi inueneritis quia ratio et utilitas ac
ordo seu ueritas in absumptis uel donationibus habeantur · in statu
permaneant · ubi autem inrationabilitas uel potius fraus inuentae
fuerint · una cum consilio [fol. 17v] fidelium uestrorum hoc taliter corrigite et
ratio atque utilitas seu iustitia non deserantur · et dignitas uestrae
magnificentię per necessitatem ita uilis non fiat sicut uos non decere
cognoscitur · quoniam domestica domus uestra aliter obsequiis domesticorum repleri
non poterit nisi habueritis Unde eis meritis respondere et indigentiae
solatium ferre possitis et sic demum res publica uestra de suo suffragetur sibi et
ecclesiae a quibus non expedit · habeantur inmunes ˙
49*
gek. fuert
[BK 293 c. 21]
Vt precarię et commutationes tempore50* uiduarum ecclesiarum factae ab his qui loca episcoporum occupauerant
rescindantur · et cum auctoritate ecclesiastica uel ciuili denuo si fiendi fiant ˙
50*
gek. tepr
[BK 293 c. 22]
Precariae autem a nemine de rebus ecclesiasticis fieri praesumantur nisi
quantum de qualitate conuenienti datur ex proprio · duplum accipiatur ex rebus
ecclesiae · in suo tantum qui dederit nomine · si res proprias ad praesens
dimiserit ex rebus ecclesiasticis triplum fructuario usu in suo tantum quis nomine
sumat quia sic eas quemque tractare oportet ut alienarum dispensatorem non
propriarum largitorem · et a nulla potestate quis cogatur facere precariam de
rebus proprie deo et sanctis51* illius dicatis cum ratio et usus obtineat · neminem cui non uult contra
utilitatem et rationem prestitum de proprio facere beneficium ·
Praecepta autem regalia super precariis52* ecclesiasticis · fieri · nec ratio sinit · nec auctoritas quolibet modo
permittit · quoniam praecepta in iure [fol. 18r] ecclesiastico firmare indignum
iudicet · necesse est maiestas regia nisi ab ecclesiastico rectore petantur ·
Isdem autem custos ecclesiae solertissime caueat ne sui ordinis et
ecclesiasticę communionis forte inmemor contra auctoritatem praeceptum regium ·
pro quacumque adsentatione fieri petat · qui etsi fecerit non audiatur · Si autem
obtinuerit regia discretione et episcopali idem53* rescindatur et petitor iniustus pro principis iniusta suggestione digne
corripiatur · et precarię
secundum antiquam consuetudinem et auctoritatem quinquennio in quinquennium
renouentur ˙
[BK 293 c. 24]
Vt contra depredatores et oppressores ecclesiarum et rerum ad easdem
pertinentium defensores secundum ministerium uestrum quantum deus posse dederit
existatis · et pręcepta quae
auus et pater uester ecclesiis ditioni uestrae subiectis fecerunt54* ac firmauerunt55* et stabilia conseruauerunt · quaeque uos confirmastis · de cetero rata
in omnibus conseruetis ·
[BK 293 c. 28]
Vt regia magnificentia a liberiorem libertatem episcopis ad suum
peragendum in eorum parrochiis ministerium quam actenus · propter diuersas
perturbationes habuissent · maxime in sacratissimis temporibus quadragisime
scilicet et aduentus domini tribuat · quatenus et periculum et si episcopi et
regia dignitas salubrius pro ministerio sibi commisso et neglecto possint euadere
et pro strenue exsecuto diuinam misericordiam
sibi conciliare praeualeant · Ipsi autem episcopi [fol. 18v] concessum
sibi otium non in suas uoluptates sed in diuinum et officiosum
conuertant negotium · quatenus studentes praedicationi atque confirmationi quod
actenus parrochias fuit neglectum sollerter et deuotissime de cetero56* sit correctum et emendatum · et non propter suam quietudinem
episcopi ad remotiora loca secedentes et suum ministerium neglegentes proprias
deserant ciuitates sed ut parrochias suas cum officii efficaci circumeant · Aut
cum religione in suis ciuitatibus canonice · cum suis filiis degant · et
hospitalitate ornati quae iam pene propter diuersas rapacitates
adnullata est · non solum in oculis domini propter inoboedientiam mandati diuini
reddantur conspicui · Uerum et bonum testimonium secundum sanctum
adquirant apostolum · presbiteros etiam sibi commissos et doctrinae
castitate et sobrietate · atque hospitalitate secundum eorum ministerium
ornat compellant ·
56*
folgt getilgtes de
cetero
[BK 293 c. 37]
Vt quicumque ex clero esse uidentur arma non sumant nec armati incedant ·
sed professionis suae uocabulum religiosis moribus et religioso habitu
praebeant quodsi contempserint tamquam sacrarum canonvm57* contemptores et ecclesiasticę sanctitatis profanatores proprii gradus58* amissione multentur quia non possunt59* simul deo et saeculo militare ˙
[BK 293 c. 40]
Ammonenda est regia magnitudo de hospitalibus quae tempore60* praedecessorum suorum et ordinata et exculta fuerunt61* · et modo ad nihilum sunt redacta · sed et hospitalia scottorum
quae sancti homines gentis [fol. 19r] illius in hoc construxerunt62* et rebus pro sanctitate suae adquisitis ampliauerunt63*
ab eodem hospitalitatis officio funditus sunt alienata · et non solum superuenientes in eadem hospitalia non reci††piuntur · Uerum etiam ipsi qui ab infantia in eisdem locis · sub religione
domino militauerunt64* · exinde eiciuntur et ostiatim65*
mendicare coguntur · Unde pertimescenda est
canonica sententia et maxime decretalis simmachi papae
definitio quia ut necator pauperum · et christi traditor iudas
idem66* qui huius sceleris auctor et perpetrator esse dinoscitur praesenti et
perpetuo anathemate feriendus · qui reiculam inquit simmacus papa uel quicquid fuerit ecclesiae petunt a regibus et corrumpendę pietatis intinctu [!] egentium substantiam rapiunt irrita
habeantur qua obtineant et a commune ecclesiae cuius facultatem auferre cupiunt ·
includantur · Item · in canono aurelianensi · si quis
colibet tempore67* contra hanc constitutionem nostram uenire temptauerit aut aliquod de
consuetudine uel facultate xenodochium quod auertat deus esse desinat ut necator
pauperum inreuocabili anathemate feriatur ·
60*
gek. tempr
61*
gek. fuer
62*
gek. construxert
63*
gek. ampliauert
64*
gek. militauert
65*
von anderer Hand korr. aus hostia[†]
66*
gek. ide
67*
gek. tepr
[BK 293 c. 43]
Cauendum et
summopere
praecauendum ac per uirtutem christi sanguinis interdicendum et
episcopis et regibus et omnibus sublimioribus potestatibus atque cunctis
fautoribus et electoribus quorumcumque atque consensoribus seu ordinatoribus in
gradu ecclesiastico ut nemo per simoniacam heresim regiminis locum obtineat
quacumque factione calliditate · promissione · seu commoditate aut donatione per
se aut per emissam personam cum spiritus sanctus inter cetera documenta
ecclesiastica per os sancti dicat gregorii · [fol. 19v] Cur
non perpenditur quia benedictio illi in maledictionem conuertitur · qui ad hoc ut
fiat hereticus promouetur · Et item ementes quippe atque uendentes · par
poena constringit cum liqueat hanc heresim in ipsa sua origine apostolica esse
detestatione damnatam · et apostolus docet · non solum faciunt sed etiam
consentiunt digni sunt morte · Et item beatus gregorius · Dolens
inquit dico · gemens denuntio · quia sacerdotium quod apud uos intus cecidit · foris diu stare non poterit · Item idem68* aduersarius animarum callida specie suadet quasi debere ad habentibus
accipi ut sit quod possit non habentibus erogari · sicut scriptum est hostiae
impiorum abhominabiles · quia offeruntur69* ex scelere ·
[BK 293 c. 47]
Vt nemo episcopo uiuente ecclesiam illius aut res ad eam pertinentes inuadere
aut dominari praesumat · Neque sub uoluntariae cleri ac populi electionis obtemptu preter uoluntatem episcopi quisquam quacumque saeculari
potestate preditus quasi echonomum constituat · sed si episcopus ministerium
[ecc]lesiasticum propter infirmitatem
corpoream exhibere non potuerit in archiepiscopi hoc cum uoluntate episcopi
eiusdem ecclesiae maneat ·70* ordinatione
qualiter debitum officium non remaneat · Obsequium uero ad rempublicam pertinens ·
qualiter exsequatur per tales ex subditis et ecclesiasticis ministris cum
consensu archiepiscopi propter pacis karitatisque custodiam episcopus ordinet et
disponat quos succedendi in episcopatu appetitus indebitus non eleuet neque uexet · nisi moratus ita extiterit ut secundum instituta beati gregorii · in libro epistolarum et humiliter in subditio prosit et post utiliter71* [fol. 20r] conueniens sanctis regulis praesit ˙ quia ob
hoc in multis ecclesiis scandalum magnum72* conspeximus ˙ si autem in archiepiscopo talis necessitas acciderit
similiter · ipse consilio coepiscoporum suorum huiusmodi ordinationem
exhibeat ˙
[BK 293 c. 53]
Vt canonici in ciuitate uel monasteriis sicut constitutum est in dormitorio
dormiant ˙ et in refectorio comedant ˙ et in domo infirmorum necessario subleuentur et tam sani quam et infirmi canonice uestiantur ˙ atque in
claustris horis congruis degant et sub custodia canonica lectionis ˙ et ceteris
diuinae institutionis insistant officiis · quae uero episcoporum loci
conuenientiam aut facultatem non habuerit ut hoc perficere et ordinare
possit princeps secundum constitutionem domni imperatoris · hludouuici
annuat ˙ Id est si uicina episcopio terra de eadem ecclesia esse reperta
fuerit · et ab alio possidetur ecclesię rectori ad claustra clericorum uel alia
quaelibet ecclesiae commodo facienda reddatur · si autem de fisco fuerit
regia73* liberalitas eandem terram ad seruorum dei habitaculo construenda
largiri dignetur · Si autem de alia casa dei aut de cuiuslibet proprio
fuerit ex conuenientia commutandi licentia tribuatur · Et si perpertas [!]
loci ad aedificandos domos necessarios non fecerit eos ad adiutorium
aedificandi potestas regia cogat ˙ qui res de eadem ecclesiae in beneficiis retinent ˙
73*
i ergänzt
[BK 293 c. 56]
Vt nemo episcoporum quemlibet sine certa et manifesta peccati causa
communione priuet ecclesiastica ˙ Anathema autem sine censu74*
[fol. 20v] archiepiscopi aut coepiscoporum pręlata etiam euangelica admonitione
nulli inponat · nisi unde canonica docet auctoritas ˙ quia anathema
aeternae75* est · mortis damnatio · et nonnisi pro mortali debet imponi
crimine · et illi qui aliter non potuerit corrigi ·
[BK 293 c. 57]
Vt monachi quibus monasteriorum cura commissa non est passim et sine
auctoritate palatium non adeant ˙ nec in eo immorentur uel ubi discurrere ac
peruagari acaefali praesumant · sed si tales quilibet fuerint ut utiles et
necessarii ecclesiae ac principi repperiantur cum auctoritate episcopi canonice ac
religiose pergant ˙ Sin autem in monasteriis suis sicut canonica et
regularis docet institutio religiose resideant76* · Quos etiam nec
episcopus nec abbas uel quilibet alius eos ueradariorum more in missaticis
instanter transmittat ˙ quia per quosdam illorum · contra canonicam
auctoritatem et ecclesiastica et ciuilia perturbantur negotia · nec sub praetextu
oboedientię diutius uilicationibus inseruiant ˙ sed77*
regulariter oboedientiam uicissitudine sua peragentes secum ut de sancto
benedicto legitur in monasterio habitent atque se ipsos
recolligant ˙ Haec autem transgredientes siue praelati in fauendo
siue subditi in obtinendo excommunicentur
[BK 293 c. 62]
Hi uero qui ex rebus ecclesiasticis nonas et decimas persoluere et serta
tecta ecclesiae secundum antiquam auctoritatem et consuetudinem restaurare debent ˙ Et hoc non solum neglegunt uerum [fol. 21r] et per contemtum dimittunt · atque
clericos fame et penuria ecclesiastica quoque aedificia dissolutione adnullari
permittunt · Tamdiu ab ecclesiastica communione separentur usque dum diligentia
emendare studeant quod socordia neglexerunt78* ˙ quodsi iterum iterauerit post excommunicationis satisfactionem regia
potestate conpulsi · iuxta legale et antiquum dictum qui neglegit censum perdit
agrum · Serui autem ecclesiarum quibuscumque potestatibus subditi · Unde
melior consuetudo uel deuotior commendatio ex tempore79* et iussione domni hludouuici uel certe
domni karoli ˙ seu etiam pippini · non existit · saltim · XX · diebus in anno eidem ecclesiae ad reficiendas ipsius ruinas absque molestia seruire sinantur ˙ Ubi autem et
amplior commendatio et melior consuetudo inde habetur ˙ Pro hac nostra
necessitudinis consideratione non decidat
[BK 293 c. 67]
Qui sanctimoniales uirgines uel uiduas rapiunt et progressu etiam
criminis · in coniugium sumunt publicę pęnitentiae iuxta modum quod
praeuiderit episcopus subigantur · Ipse uero locis congruis
paenitentię retrudantur · et ad habitum religionis redire cogantur · Uterque autem
sine ulla spe uxoraeę80* copulationis
perenniter maneant · Si autem quod absit coniugia iterare praesumpserint · acriori
subdantur uindictę et amplius propellantur qui si forte oboedire monitis salutaribus non uoluerint · anathematizentur · [fol. 21v]
80*
Unter a ein kurzer Strich; evtl.
Expungierung (also korrigiert zu uxoreę)?
[BK 293 c. 68]
De his qui sponsas alienas rapiunt uel consensu parentum accipiunt
antiqua et sinodalis sententiae obseruetur quod et si forte in ecclesia euentus
talis repperiri dinoscitur Ut pro salutis et religionis competentia humanius
quiddam debeant tractare pontifices · sicut canonica ut eisdem uerbis utamur docet
auctoritas quia prior quidem inquiens definitio durius Posterior autem quiddam
tractauit humanius nullo modo ut ad maximam indulgentiam descendamus ·
Alterius sponsae acceptor sine publica transeat poenitentiae et sponso legaliter
multa componat · quodsi haec oboedire rennuerit sine ulla refragatione
anathematizetur · Fautores uero illius iuxta modum culpae episcopali decreto
poeniteant · si uero quod non optamus quis de gradu ecclesiastico talibus nuptiis
se consensorem uel interuentorem manifeste prodiderit · a gradu proprio
repellatur · Et si uerisimilibus exinde suspitionibus fuerit propulsatus et
canonice nequiuerit approbari · secundum sanctorum patrum81* statuta se purgare82* cogatur ˙
[BK 293 c. 72]
Vt nemo quemlibet mortuum in ecclesia quasi hereditario iure
nisi quem episcopus aut presbiter pro qualitate conuersationis et
uitae dignum duxerit sepelire praesumat ˙ Nec quisquam ossa
cuiuslibet mortui de sepulchro suo eicere aut sepulturam cuius
praeparato atque concesso aduentum sui iudicis prestolari
concedat ˙ Maxime [fol. 22r] cum non solum diuinae leges sed etiam et humanae apud
humanam rempublicam sepulchrorum uiolatores reos mortis diiudicent ·
sed et neque pro loco sepulturae ut uerbis sancti gregorii
utamur pretium de terra concessa putredini · quaerere et de alieno nullo facere
luctu conpendium aliquo modo temptet ˙ si quando autem proximi uel heredes
sponte aliquid offerre ecclesiae uoluerint in ęlemosina defuncti accipere non
uetamus · Peti uero aut aliquid exigi omnimodo prohibemus · ne quod ualde
inreligiosum est aut uenalis quod absit dicatur ecclesia aut de humanis mortibus
uideamus gratularis sic conpendium exinde studemus modo quolibet83* quaerere ˙84*
83*
korr. aus qualibet
84*
Am Ende der Exzerpte aus dem Konzil von
Meaux-Paris steht die tironische Note für usque hic am
Seitenrand; siehe dazu Dominik Trump, Handschrift des Monats Februar
2019.
HAEC QUAE85* SECUNTUR
CAPITULA ACTA SUNT86*
quando tres reges fratres · hlotharius scilicet hludouuicus et karolus
simul conuenerunt87* secus municipium treiectum in loco qui dicitur
marsna
anno88* incarnationis dominicae · DCCCXLVII · per mensem febroarium89* quae etiam capitula90*
singulorum adnuntiationes secuntur ·
85*
QUAE mit Einfügungszeichen ergänzt
86*
Unter der Rubrik und im freigelassenen
Raum bis zum Zeilenende sind getilgte Buchstabenreste erkennbar ([...]
CAPITULA HACTA SUNT?). Wahrscheinlich handelte es sich um
vorgeschriebenen Text, den der Rubrikator farbig ausführen sollte; vgl. die
Vorbemerkung.
87*
gek. conuenert
88*
gek. ann
90*
etiam capitula korr. aus [†]
[BK 204 Abschnitt A c. 1]
De pace et concordia atque unanimitate trium fratrum et regnum
inter se et quod uerissimo et non ficto caritatis uinculo sint uniti91*
et ut nullus deinceps scandalorum inter eos occasiones serere possit ˙
91*
i1 korr. (?)
[BK 204 Abschnitt A c. 2]
Ut ipsi mutuo sibi auxilientur et contra dei sanctaeque
ecclesiae ac suos inimicos secundum oportunitatem temporis inuicem adiuuent ·
[BK 204 Abschnitt A c. 3]
Ut nemo per quamlibet cupiditatem leges92* pacis in
cuiuslibet eorum regno conuellere
praesumat quodsi facere praesumpserit communem ab eis
ultionem incurrat ˙ [fol. 22v]
92*
l korr. (?)
[BK 204 Abschnitt A c. 4]
Vt ecclesiae christi per omne eorum regnum pristinam
dignitatem honoremque retineant · et quicquid superstite domno hludouuico imperatore iure legitimo possederunt93* · absque ulla deminutione recipiant ˙
93*
gek. posseder
[BK 204 Abschnitt A c. 5]
Ut singulis eorum fidelibus talis lex conseruetur qualem
temporibus priorum regum et praecipue
aui
patrisque eorum · habuisse noscuntur si tamen et ipsi
pristinam fidem erga ipsos conseruent
[BK 204 Abschnitt A c. 6]
Ut rapinae et depraedationes quae quasi iure
legitimo hactenus factę sunt penitus interdicantur94* et nemo se impune post haec eas praesumere posse
confidat ˙
94*
von anderer Hand korr. aus interdicuntur
[BK 204 Abschnitt A c. 7]
Ut in singulis partibus regni missi idonei constituantur · qui querelas95* pauperum et oppressiones siue quorumcumque causas examinare et
secundum legis aequitatem ualeant definire et si ab uno in aliud regnum
huiusmodi praesumptores confugerint ibi similiter opprimantur
95*
korr. aus quereles
[BK 204 Abschnitt A c. 8]
Ut nullus in omni eorum regno deinceps raptum facere praesumat
aut si fecerit legaliter puniatur
[BK 204 Abschnitt A c. 9]
Ut regum filii legitimam hereditatem regni secundum definitas
praesenti
tempore96* portiones post eos retineant et hoc quicumque ex his fratribus superstes
fratribus fuerit consentiat si tamen ipsi nepotes patruis97* oboedientes esse consenserint ·
[BK 204 Abschnitt A c. 10]
Ut legati ad ducem brittonum mittantur
qui de communi erga eos obseruatione pacis eum commoneant ·
[BK 204 Abschnitt A c. 11]
Ut similiter ad regem nordmannorum
legati mittantur qui eum [fol. 23r] contestentur quod aut pacem seruare studebit aut
communiter eos infensos habebit ˙
[BK 204 Abschnitt B c. 1]
Nobis et fratribus nostris uisum fuit ut ad dei
uoluntatem98* quęrendam qualiter sancta ecclesia recuperata esse possit
et pacem et nos ac99* uos et iste populus christianus habere possimus · Nos simul
coniungeremus sicut nunc fecimus et sic simus inter nos sicut fratres per rectum
esse debent · et pro certo illud sciatis quia gratias deo sic sumus et sic
permanere adiuuante deo inante uolumus · et in consilio et in auxilio unusquisque
erga alterum parati sumus adiutorium ferre sicut fratres in dei uoluntate et
communi profectu facere debent in quibuscumque potuerimus ·
[BK 204 Abschnitt C c. 1]
Scia[ti]s quia fratres
nostri et nos nostros missos ad communem nepotem nostrum in aquitaniam mittimus et ei tales comitatus
designatos mandamus in quibus ipse cum suis interim sufficienter esse possit · et
fideles dilecti fratris nostri karoli de illo regno pacem
habere possint · usque dum idem100*
nepos noster ad communem placitum nostrum ueniat · ad quod
cum tali securitate a nobis accepta eum uenire mandamus ut sanus uenire et sanus
stare et sanus reuerti quantum illum deus saluare uoluerit possit ˙ et si tunc
nostrum consilium audire uoluerit uolumus cum dei adiutorio et uestro
consilio considerare quomodo melius secundum communem profectum et utilitatem
inante esse possit · et si nostrum consilium audire non uoluerit tunc sicut [fol. 23v] melius cum dei adiutorio et uestro consilio inuenire potuerimus exinde agere
uolumus ˙
100*
gek. ide
[BK 204 Abschnitt C c. 2]
Sciatis etiam quia similiter101* missos nostros ad brittones mittimus et illos ad communem
profectum et pacem hortamur qui102* si audierint · et non audierint103* cum dei adiutorio et uestro
consilio exinde104* etiam facere uolumus
[BK 204 Abschnitt C c. 3 BK 204 Abschnitt C c. 4]
Sciatis quia communiter missos nostros ad nortmannos
pro pace accipienda mittimus
sciatis etiam quia dilectus frater noster hlotharius missos suos
ad uos homines transmittit qui usque modo in contrarietatem dilecti
fratris nostri karoli
fuerunt105*
et illis mandat ut per nullum ingenium inante sicut de dei et sua gratia
gaudere uolunt in illius et fidelium eius contrarietatem aliquid106* faciant
[BK 204 Abschnitt C c. 5 BK 204 Abschnitt C c. 6]
Et sciatis quia uolumus ut res ecclesiarum in
cuiuscumque regno caput fuerit tam de episcopatibus
quam de abbatiis sine ulla contradictione rectores ipsarum ecclesiarum sicut tempore107*
domni ac genitoris nostri
fecerunt108* illas possideant ·
similiter109* · et de episcopatibus et monasteriis ubicumque in nostro
com[m]uni110*
regno aliter est modo quam debeat Uolumus una cum dei adiutorio illud111* emendare ut ecclesia dei suum honorem debitum habere possit et populus
suam legem et iustitiam habeat ·
107*
gek. tepr
108*
gek. fecer
109*
gek. siml
110*
Der den Schreibergewohnheiten
entsprechende und daher auch hier zu erwartende Nasalstrich über
o ist auf dem Digitalisat nicht zu sehen, da er vermutlich
in einer Pergamentfalte verschwunden ist.
111*
korr. aus illuc
[BK 204 Abschnitt D c. 1]
Sciatis quia dilecti fratres nostri et nos communiter nostrum
placitum ad missam sancti iohannis
apud parisium condictum habemus · ubi de istis
quae illi modo dixerunt112* et ceteris quae
ad dei uoluntatem et nostrum ac uestrum communem profectum inuenire potuerimus
consideremus et una cum dei adiutorio ad effectum perducamus et uolumus [fol. 24r] ut abhinc inante ubicumque unusquisque fuerit cum pace
consistat · et ad illud placitum cum pace unusquisque ueniat quia in istis
miseriis et rapinis usque modo multum deum offendimus unde nobis dei misericordiam
depraecari satis necessarium esse cognoscimus ·
112*
gek. dixer
[BK 204 Abschnitt D c. 2]
Uolumus etiam ut unusquisque liber homo in nostro regno
seniorem qualem uoluerit in nobis et in nostris fidelibus accipiat ·
[BK 204 Abschnitt D c. 3 BK 204 Abschnitt D c. 4]
Mandamus etiam ut nullus homo seniorem suum sine iusta ratione dimittat · nec
aliquis eum recipiat nisi sicut tempore113* antecessorum nostrorum consuetudo fuit ·
Et
uolumus ut sciatis quia nos fidelibus nostris rectum consentire uolumus et contra
rationem eis facere non uolumus · et similiter114*
uos115* ac ceteros fideles nostros admonemus ut uos uestris hominibus
rectum consentiatis et contra rationem illis non faciatis ·
[BK 204 Abschnitt D c. 5]
Et
uolumus ut cuiuscumque nostrum homo in cuiuscumque regno sit cum seniore suo in
hostem uel aliis suis utilitatibus pergat · nisi talis regni inuasio quam
lantuueri dicunt quod absit acciderit Ut omnis populus illius regni ad eam
repellendam communiter pergat ˙
HAEC QUAE SECUNTUR CAPITULA ACTA SUNT
anno DCCCLI · incarnationis dominicę quando tres fratres reges hlotharius · scilicet · hludouuicus et karolus secus municipium treiectum
penes locum qui dicitur marsna iterum conuenerunt116* et consultu episcoporum et ceterorum fidelium eadem capitula subscripserunt117* manibus propriis et inter se [fol. 24v] ac inter fideles suos perpetuo se
conseruaturos promiserunt118* quae capitula singulorum in populo adnuntiationes secuntur
[BK 205 Abschnitt A c. 1]
Ut omnium preteritorum malorum et contrarietatum et
supplantationum ac malarum machinationum atque molitionum seu
nocimentorum in inuicem actorum abolitio ita inter nos et apud nos fiat · et a
nostris cordibus penitus auellatur cum omni malitia et rancore ut nec in
memoriam ad retributionem dumtaxat mali uel contrarietatis atque exprobrationis seu improperii · de cetero exinde quiddam ueniat ·
[BK 205 Abschnitt A c. 2]
Ut tanta domino
cooperante inter nos uerę caritatis benignitas abhinc119* inante maneant · de corde puro et conscientia bona et fide non ficta
sine dolo et simulatione ut nemo suo pari suum regnum aut suos fideles uel
quod ad salutem siue prosperitatem ac honorem regium pertinet discupiat aut
forsconsiliet aut per occultos susurrones libenter
co[m]posita120*
mendacia seu detractiones acceptet ˙
119*
benignitas abhinc korr. aus benignitat†††hinc
120*
Der hier zu
erwartende Nasalstrich über o ist auf dem Digitalisat nicht zu
sehen, da er vermutlich in einer Pergamentfalte verschwunden
ist.
[BK 205 Abschnitt A c. 3]
Ut unusquisque fideliter suum parem ubicumque necessitas illi
fuerit et ipse potuerit aut per se aut per filium aut per fideles suos et consilio
et auxilio adiuuet ut regnum fideles prosperitatem atque honorem regium
debite ualeat obtinere · et ueraciter unusquisque erga alterum certatim demonstret
quia in fratris sui aduersitate si euenerit fraterno modo contristatur et in
prosperitate illius laetatur et talem fidem sicut inter nos modo abhinc in ante
conseruaturos confirmatum habemus · [fol. 25r] sic unusquisque infantibus fratris121* sui si obierit qui superfuerit conseruabit
121*
korr. aus fratri[†]
[BK 205 Abschnitt A c. 4]
Et quia per uagos et tyrannica consuetudine inreuerentes
homines pax et quies regni perturbari solet · uolumus ut ad
quemcumque nostrum talis uenerit ut de his quae
egit rationem et iustitiam subterfugere possit nemo ex nobis illum ad aliud
recipiat uel retineat nisi ut ad rectam rationem et debitam emendationem
perducatur et si rationem rectam subterfugerit omnes in commune in cuius
regnum uenerit illum persequamur donec aut ad rationem perducatur aut de regno
deleatur ·
[BK 205 Abschnitt A c. 5]
Similiter et de eo agendum est qui pro aliquo capitali et
publico crimine a quolibet episcopo corripitur uel excommunicatur aut ante
excommunicationem crimen faciens regnum et regis regimen mutat ne
debitam poenitentiam suscipiat122* aut susceptam legitime peragat
interdum etiam
incestam123* propinquam suam aut sanctimonialem uel raptam siue adulteram
quam illic ei non licebat habere fugiens secum ducit · hic talis cum episcopus ad
cuius curam pertinebit nobis notum fecerit diligenter perquiratur ne morandi uel
latendi locum in regno alicuius nostrum inueniat et dei ac nostros
fideles suo morbo inficiat sed a nobis uel per ministros rei publicę constringatur
et ut simul cum diabolica preda quam secum duxit124* ad episcopvm suvm125*
redeat et de quocumque crimine publico debitam poenitentiam suscipiat aut
susceptam legitime peragat compellatur · [fol. 25v]
122*
s1 korr. (?)
123*
i korr. (?)
124*
gek. dux
125*
episcopvm suvm korr. aus
episcopos (gek. epos)
suos. Zwischen dem gekürzten epv suv
ist noch ein redundantes m stehengeblieben, das offenbar
während des Korrekturvorganges zunächst aus dem s von
epos gebildet, aber dann nicht mehr benötigt wurde.
[BK 205 Abschnitt A c. 6]
Ut nostri fideles unusquisque in suo ordine et statu ueraciter
sint de nobis securi quia nullum abhinc inante contra legem et iustitiam uel
auctoritatem ac iustam rationem · aut damnabimus aut dehonorabimus aut opprimemus
uel indebitis machinationibus affligemus · et illorum scilicet ueraciter
nobis fidelium communi consilio secundum dei uoluntatem et commune
saluamentum ad restitutionem sanctae dei ecclesiae et statum regni et ad
honorem regium atque pacem populi commissi nobis pertinenti adsensum
praebebimus in hoc ut illi non solum non sint nobis contradicentes et resistentes
ad ista exsequenda · uerum etiam sic sint nobis fideles et oboedientes ac ueri
adiutores atque cooperatores uero consilio126* et sincero auxilio ad ista peragenda quae praemisimus sicut per
rectum unusquisque in suo ordine et statu suo principi et suo seniori esse debet
126*
korr. aus [†]
[BK 205 Abschnitt A c. 7]
Ut sic simul coniuncti et nos fratres ad inuicem et nos cum
fidelibus nostris et fideles nostri nobiscum et omnes simul cum deo nos
reconiungamus et ut nobis sit propitius illi pro deuoto munere offeramus ut
unusquisque omnium nostrum absque sua propria excusatione uel iustificatione
recognoscamus in quibus aut singillatim aut communiter contra illius mandata et
decreta suorum sanctorum fecimus aut consensimus in ordine ecclesiastico et
statu regni et per singula in medium illa producamus · et nemo nostrum suo aut
amico aut propinquo uel confoederato immo nec sibi ipsi saeculariter parcat ut
spiritaliter et salubriter parcere possit ˙ [fol. 26r] Quin sicut pręmisimus in
praecedenti127* capitulo uero consilio et sincero auxilio illa128* in commune certatim emendare totis uiribus procuremus quam citius
rationabiliter poterimus ·
[BK 205 Abschnitt A c. 8 BK 205 Abschnitt A Epilog]
Et
si aliquis de subditis in quocumque ordine et statu de hac conuenientia exierit
aut se retraxerit uel huic communi decreto contradixerit seniores cum ueraciter
fidelibus suis haec secundum dei uoluntatem et legem · ac iustam rationem uelit
aut nolit ille qui diuino consilio et decreto et huic conuenientiae resistens et
contradicens fuerit exsequantur · Et si aliquis de senioribus de hac conuenientia
exierit aut se retraxerit uel huic communi decreto quod absit contradixerit cum
plures seniorum nostrorum fideles et regnorum primores in unum conuenerint
eorum qui haec obseruauerint seniorum consilio et episcoporum iudicio ˙ ac communi
consensu qualiter de eo qui debite admonitus incorrigibilis
perseuerauerit agendum sit fauente domino decernetur ·
et ut obnixius129* suprascripta capitula a nobis auxiliante
domino inuiolabiliter obseruentur et nos illa obseruaturos certius credatur ·
manibus propriis eadem subter firmauimus ·
129*
b korr. (?)
[BK 205 Abschnitt B c. 1]
Uolumus ut uos sapiatis quid noster aduentus hic fuerit ·
Uenimus hic ut simul adiuuante deo cum fidelibus nostris de dei uoluntate et statu
sanctae ecclesię130*
ac regni et communi nostro ac uestro profectu consideraremus sicut et
fecimus · et gratias deo sumus131* inde sic adunati et nos ad inuicem et cum [fol. 26v] fidelibus nostris sicut nos recognoscimus quia et infra regnum et extra
regnum per marcas nostras nobis est necessarium
[BK 205 Abschnitt C c. 1]
Sicut meus frater uobis dicit magna necessitas est nobis et
isti populo christiano qui nobis est a deo commissus ut nos ad inuicem sic
concordes et uniti simus quomodo dei uoluntas est et uerae fraternitati conuenit
quod132* usque modo postquam deus istud regnum in manus nostras post patrem
nostrum misit per omnia sicut necessitas fuerat non fuimus · et ideo tanta deo
contraria et nobis ac uobis impedimentosa acciderunt133* · et quia modo domino adiuuante sic sumus unanimes134* sicut per rectum esse debemus sciatis quia unusquisque nostrum
paratus est ut suum fratrem ubicumque necessitas fuerit et infra patriam et foris
patriam aut per se ipsum aut per infantem uel fideles suos et consilio et auxilio
sic adiuuet sicut frater fratri · per rectum facere debet ˙
[BK 205 Abschnitt D c. 1 BK 205 Epilog]
Sciatis quia et nos et135* fideles nostri ueraciter recognoscimus quia partim necessitate · partim indebita uoluntate sicut meus frater hludouuicus uobis
dixit136* · multa acciderunt137* in isto regno quae nobis necesse non fuerat ˙ Et sciatis quia nunc
gratias deo adunati sumus et nos ad inuicem et cum fidelibus nostris ut una cum
dei adiutorio quanto melius et citius rationabiliter possumus procuremus qualiter
quae neglecta sunt emendata [fol. 27r] fiant · ut et deus sit nobis propitius et
ecclesiasticus ordo debitum honorem habeat et regni nobis commissi prosperitas
proueniat et iste populus christianus pacem habeat et uobis lex et iustitia
conseruetur et uos nobis sicut antecessores uestri nostris
antecessoribus fecerunt ˙ debitum honorem et auxilium exhibeatis et qualiter hoc
consideratum et ueraciter confirmatum manibus propriis habeamus
hic uobis relegetur ·
et relecta sunt in conspectu totius populi suprascripta capitula138* · ·
135*
et von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
136*
gek. dix
137*
gek. accidert
138*
gek. capla
[BK 258a c. 1]
Regnante in sempiternum domino deo uniuersorum anno
incarnationis eiusdem domini dei nostri iesu christi · DCCCLIII · Anno uero
regni gloriosi karoli
filii hludouuici religiosissimi augusti tertio decimo ·
indictione prima
episcopis iuxta instituta canonum synodum celebrare uolentibus annuit idem
rex karolus eosque apud urbem suessionum in
monasterio sancti medardi et sebastiani · X · kalendas139* maias · Conuenire praecepit · Ubi posthabitis · saecularibus curis · ipse quoque rex adesse dignatus est · ut non
solum deuotione ecclesiae · se filium esse ostenderet · Uerum etiam sicubi opus
esset protectorem regia potestate monstraret · Cum itaque praesules diuersarum ecclesiarum pio rege multa humiliter et prudenter proponente
tractassent potius quaedam quam definissent · VI kalendas140*
maias141* · synodo praesidentibus hincmaro
remorum · guenilone senonum · Amalrico turonum metropolitanis episcopis ·
[BK 258a c. 1]
Idem remorum metropolitanus episcopus [fol. 27v] uenerabilis hincmarus ostendit non paucos a
decessore suo ebone
postquam canonice depositus fuisset nec uero canonice restitutus inrationabiliter ordinatos · Iam rex absque ulla ambitione synodum solus ingressus
simpliciter cum episcopis residebat · Serie igitur depositionis memorati ebonis plenissime prolata multis metropolitanis
pluribusque aliis episcopis qui auctores fuerunt142* recitatis · restitutionis autem illius non canonice immo nec ueręsimilis
paucis admodum et aliarum regionum praesulibus nominatim expressis · claruit
praefatum143*
ebonem
episcopale officium illicite repetisse · quosque gradibus ecclesiasticis
aestimatus fuerit promouisse ˙ damnationi potius obnoxios effecisse
hincmarum autem successorem eius canonicis sanctionibus caute ac
subtiliter obseruatis ad sedem accessisse et pręter decreta maiorum in hac
parte nihil omnino moliri · sicut in gestis synodalibus exinde ab episcopis
eiusdem concilii more canonico confirmatis plenius edocetur
[BK 258a c. 2]
Postmodum uenerabilis guenilonis senonicae urbis metropolitani episcopi
suffraganeus neuernensis ecclesiae nomine
herimannus pro suis excessibus quos corporali molestia sępe dicebatur
admittere a sanctis praesulibus modeste et acriter increpitus est · quod
prius frequenter correptus ordini sacratissimo perseuerantia leuitatum adhuc
iniuriam faceret et in praesentia principis infirmitatem
pastoris nequaquam fastidientis iniunctum est metropolitano eius ut adiunctis
secum aliquot episcopis ad [fol. 28r] oppidum neuernense
accederet et omnia ibi negotia ecclesiastica sapienter componeret · Ipsum uero coepiscopum144* suum herimannum apud urbem senonum
secum haberet donec aestiuum tempus quod ualde contrarium infirmitati illius ferebatur pertransiret et sic domino annuente abstinentia
competenti
assuetum episcopali grauitate instructum apostolicis moribus informatum
clerus et populus eum ad sedem propriam utiliter fauente dei gratia reuocaret ·
144*
korr. aus coepiscopi
[BK 258a c. 3]
De burghardo etiam qui carnutum
ecclesiam tenebat statutum est ut aut se idoneum ad sumendum episcopalem
gradum admonitu guenilonis
metropolitani episcopi ostenderet · aut certe pronam in se clementiam principis
cognoscens cederet in utroque dei iudicium experturus · Igitur sequenti die
causa illius ad medium deducta uenerabiles episcopi remorum metropolitanus hincmarus · lugdunensium
pardulus · aurelianorum
agius · seorsum eum admonere praecepti sunt · ut si absque discrimine ualeret officium se posse aggredi fateretur · aut si non
posset propter dei timorem impossibilitatem ingenue confiteretur · Parte
cleri quae praesens erat ac laicorum bonum ei testimonium perhibente memoratis
praesulibus suadentibus ad concilium intromissus · Tanto quidem gradu se dignum
esse profiteri arrogantiae asseruit esse non ueritatis · si quis uero crimen
aliquod sibi uellet obicere · ad id purgandum se paratum esse firmauit · Nullo qui id145*
conaretur existente decreuit sancta synodus ne diu carnutum sedes uacaret
sed directis illuc secundum uoluntatem metropolitani episcopi uenerabilis guenilonis
[fol. 28v] qui electionem praefati burghardi recognoscerent et
ipsi referrent optantibus canonice ordinaretur episcopus
145*
qui id korr. aus quid
[BK 258a c. 4]
Preterea cenomannicę urbis aldricus episcopus paralisi dissolutus epistolam
direxit146* causam suae absentiae insinuans petensque ut maxime sibi adhuc uiuenti
et quandocumque defuncto sacris precibus opitularentur quod
exuberantes caritate se facturos promiserunt147* · et metropolitano illius turonicae urbis
uenerabili episcopo Amalrico ut ad eandem urbem accederet iniunxerunt148* · et quaecumque essent eidem ecclesiae proficua ut strenue exequeretur
unanimiter praeceperunt149* ·
[BK 258a c. 5]
Ante hoc tempus uenerandi concilii optinente pippino
pippini regis filii hludoguici
piissimi augusti filio aquitaniam etiam consentiente
auunculo eius glorioso rege karolo cui eadem prouintia in partem
optigerat ecclesiastica disciplina et militari soluta eadem regio a suis
indigenis ualde uastata est et multi illic impune illicita perpetrarunt150* · Tandem aliquando respiciente deo populum suum idem pippinus a suis contemptus et desertus atque in potestatem auunculi sui
karoli redactus consilio reuerentissimorum pontificum et
procerum attonsus et in habitu monachico ad monasterium sancti medardi
custodiendus et docendus deductus est · Ibi duo quidam monachi habitu sui
propositi uix credibiliter transgressores · ardentes inmodica cupiditate
eundem pippinum
abducere conati sunt et pacem christiani populi dissipare · quos praesentibus [fol. 29r] diuersorum coenobiorum religiosis abbatibus et causam suptiliter iuxta
regulam beati benedicti examinantibus concors
congregatio sancti medardi
a sua unanimitate praecidit attestata se ab horum crimine longe absistere
quod usitatas culpas iam inde ab initio huius religionis monachorum omnium praeter
dumtaxat eutychis et aliorum hereticorum facile superaret ·
Eiectos iussu uenerabilis rothadi suessionum episcopi
ad synodi audientiam archidiaconus deduxit151* · et partim confessi partim conuicti conspirationis malum perpetrasse ·
canonum seueritate depositi sunt · presbiteri quippe erant et separatim in
monasteria sui ordinis longe distantia relegati Ut deinceps nemo tale quid
committere nauderet · nisi qui similia perpeti non timeret ·
[BK 258a c. 6]
Post haec gloriosissimus domnus rex karolus coram sacra synodo quendam diaconum remensis ecclesiae
nomine ragamfridum impetiit quod pręcepta falsa regio nomine152* conpilasset · sicut ad eum quorundam suggestionibus et uerisimilibus
indiciis esset perlatum · Unde quia putatum est quibusdam significationibus ut
purgationem sui isdem diaconus153* subterfugere uoluisset aliis aliter dicentibus uisum est omnibus in
eodem sacro conuentu degentibus ut ab omni concilio illi interdiceretur ne a
parrochia remensi quoquo modo praesumpsisset abscedere154* · donec se ab illis quae ei inpingebantur idoneum redderet uel
competenter satisfacere procuraret · quod et omnibus singillatim episcopis illi
auctoritate episcopali praecipientibus ex diuino mandato est interdictum
[fol. 29v]
[BK 258a c. 7]
Septima actione eidem sacrae synodo idem christianissimus
domnus rex
karolus haec quae secuntur capitula proposuit et consultu
eorundem episcoporum ea per regnum suum innotescenda exercenda et conseruanda
commonuit praecepit et confirmauit ·
[BK 259 c. 1]
Ut155* missi nostri per ciuitates et
singula monasteria tam canonicorum quam monachorum siue sanctimonalium [!]
una cum episcopo parrochiae uniuscuiusque in qua consistunt cum consilio etiam et
consensu ipsius qui monasterium retinet · uitam ibi degentium et conuersationem
inquirant et ubi necesse est corrigant · et ubi desunt congruas officinas
construere iubeant et ubi sunt factae et per neglegentiam sunt destructae
instaurari praecipiant
et uictum ac potum et uestitum atque cetera necessaria pro qualitate et
possibilitate loci et inhabitantium necessitate ordinent et hospitalitatem superuenientium hospitum et receptionem pauperum ibidem disponant et
ordinent · ecclesiae quoque luminaria et ornatum156* debitum ordinent · et
thesaurum ac uestimenta seu libros diligenter inbreuient · et breues nobis
reportent · Inbreuient quid unusquisque ecclesiarum praelatus quando praelationem
ecclesiae suscepit ibi inuenerit · et quid modo exinde ibi minus sit · uel quid et
quantum sit superadditum · Numerum etiam canonicorum et monachorum siue
sanctimonialium uniuscuiusque loci describant · et nobis referant ut
secundum qualitatem et quantitatem loci cum consilio episcoporum et fidelium
nostrorum ubi minor numerus fuerit nostra [fol. 30r] auctoritate addamus · Ubi uero
indiscretione praelatorum superfuerit ad mensuram redigamus · et qualiter
abbatiarum praelati et in locis sacris inhabitantes de his quae missi nostri
preceperint oboedierint nobis diligentissime et capitulatim referre
procurent
155*
Am Rand auf Höhe des Kapitelanfangs
die größtenteils in Tironischen Noten verfasste Notiz: Ista capitula facta
fuerunt in synodo | apud Suessionis
ci(vitatem) | [in]
monasterio sancti Medardi | uolente rege
K(arolo) (Lesung M. Tangls, s. Levison 1913, S.
512 mit Anm. 2-5 und Mordek 1995, S. 67).
156*
a korr. (?)
[BK 259 c. 2]
Ut missi nostri diligenter inuestigent per singulas parrochias
simul cum episcopo de monasteriis quae deum timentes in suis proprietatibus aedificauerunt157*
et ne ab heredibus eorum diuiderentur · parentibus et praedecessoribus nostris
sub inmunitatis158* defensione tradiderunt159* et postea in alodem sunt data ut describant quae sint et a quo
uel160*
quibus161* in proprietatem data sunt · et nobis renuntiare procurent ut cum
episcopis et ceteris fidelibus nostris consideremus quid et qualiter inde secundum
dei uoluntatem et nostram salutem agere debeamus ·
[BK 259 c. 3]
Ut missi nostri per singulas parrochias una cum episcopo
parrochię ipsius requirant de cappellis et abbatiolis ex casis dei in beneficium
datis qualis census inde exeat ut ecclesia de qua sunt exinde uestituram habere
possit · et nobis renuntient ut hoc nostra auctoritate commendetur
atque firmetur et secundum qualitatem et quantitatem loci clericos et luminaria
ibi ordinent et loca restaurari faciant ·
[BK 259 c. 4]
Denuntiandum est omnibus et a missis nostris ordinandum ut
omnes ecclesiae et presbiteri
sub inmunitate ac priuilegio et ordinatione atque dispositione162* episcoporum singularum parrochiarum in quibus consistunt · secundum
auctoritatem [fol. 30v] canonicam et capitularia domni karoli
imperatoris aui nostri et pii augusti hludouuici domni et
genitoris nostri permaneant
162*
korr. aus dispocitione
[BK 259 c. 5]
Ut missi nostri diligenter inuestigent cum episcopo et
praelatis monasteriorum et per fideles et strenuos uiros in unaquaque parrochia de
rebus ecclesiasticis in alodem datis et sicut euidentibus et ueris indiciis ac
auctoritatibus compererint diligenter a quo et quibus date sint uel quantum exinde
sit describant et nobis renuntient ·
[BK 259 c. 6]
Ut missi nostri expresse et cum omni diligentia cum episcopo
et praelatis monasteriorum per singulas parrochias requirant de rebus
ecclesiasticis unde nonae et decimae solui debent et non soluuntur163* · ut persolui ab easdem res retinentibus faciant et si aliqua
contradictio quae rationabilis uideatur oborta fuerit describatur · et praelatus
ipsius casae dei unde res esse noscuntur et ille qui eas detinet et nonam ac
decimam soluere detractat simul cum missis nostris ad nostram iubeatur uenire
praesentiam · ut tunc ueritate comperta et diffinitione
decreta quod rationabiliter inuenerimus inde praecipiamus · Uolumus
etiam ut inuestigent missi nostri qualiter illi qui easdem res ecclesiasticas Unde
decimae dantur siue non dantur illas saluas habeant et in casdiciis et in siluis
custoditis uel si terrae aut mancipia inde perdita sint uel aliquid
huiusmodi aut si familia oppressa sit contra legem et omnia per breues nobis
renuntient missi nostri · [fol. 31r]
163*
korr. aus saluuntur
[BK 259 c. 7]
Ut missi nostri per singulas parrochias comitibus et rei
publice ministris ex banno nostro precipiant ne malla uel placita in exitibus et
atriis ecclesiarum et presbiterorum mansionibus neque in dominicis
uel festiuis diebus tenere praesumant · sed comis conuenientem locum consideret et
inueniat ubi stationem ad mallum tenendum constituat · quia nefas est ibi reos
puniri · ubi respectu diuinae reuerentiae misericordiam consensu fidelium et
decreto predecessorum nostrorum consecuntur ·
[BK 259 c. 8]
Ut missi nostri comitibus et omnibus rei publice ministris
firmiter ex uerbo nostro denuntient atque praecipiant ut a
quarta feria ante initium quadragesimę nec in ipsa
quarta feria usque post octabas164* paschę mallum uel placitum publicum nisi de concordia et
pacificatione discordantium tenere praesumant · similiter etiam a quarta
feria ante natiuitatem domini usque post consecratos dies obseruent
necnon et in ieiuniis quattuor et in rogationibus temporum simili obseruatione
eosdem feriatos dies uenerari omnimodis studeant ·
164*
gek. octab
[BK 259 c. 9]
Ut missi nostri omnibus per singulas parrochias denuntient
quia si episcopus aut ministri episcoporum pro criminibus colonos flagellauerint
cum uirgis propter metum aliorum · et ut ipsi criminosi corrigantur · cum tali
discretione sine ulla occasione indebita sicut in synodo conlocutum est et uel
inuiti poenitentiam temporaliter et corporaliter agant ne aeternaliter
pereant · si seniores ipsorum colonum indigne tulerint · et aliquam uindictam inde
exercere uoluerint [fol. 31v] aut eosdem colonos ne distringantur contendere
praesumpserint sciant quia et bannum nostrum conponent et simul cum
excommunicatione ecclesiastica nostram harmscaram durissimam sustinebunt165* ·
165*
gek. sustinebt
[BK 259 c. 10]
Ut missi nostri omnibus rei publice ministris denuntient ut
comis uel rei publicę ministri · simul cum episcopo uniuscuiusque parrochię sint
in ministeriis illorum quando idem episcopus suam parrochiam circumierit
cum episcopus eis notum fecerit et quos per excommunicationem episcopus adducere
non potuerit · ipsi regia auctoritate et potestate ad poenitentiam uel
rationem atque satisfactionem adducant ·
[BK 259 c. 11]
Sciant etiam fideles nostri quia concessimus166* in synodo uenerabilibus episcopis167* ne super beneficia ecclesiastica uel prestarias etiamsi episcopus aut
quilibet monasteriorum praelatus inrationabiliter petierit praecepta
confirmationis nostrae ullo modo faciamus · et ideo ab inrationabili
petitione se unusquisque compescat ·
[BK 259 c. 12]
Ut missi nostri omnibus per illorum missaticum denuntient ne
commutationes rerum uel mancipiarum quilibet
praelatus earundem rerum ecclesiasticarum sine licentia uel consensu nostro facere
praesumat
neque mancipia ecclesiastica quisquam nisi ad libertatem commutet ·
Uidelicet ut mancipia quae pro ecclesiastico dabuntur · in ecclesiae seruitute
permaneant et ecclesiasticus homo qui commutatus fuerit perpetua
libertate fruatur · [fol. 32r]
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 34v]
[5]
De his capitulis quae subsecuntur adnuntiauerunt168* populo domni reges
hlotharius et karolus quando in ipso
anno incarnationis domini
conuenerunt169* ad ualentianas
per mensem nouembrium
[BK 206 Abschnitt A c. 1]
De missis directis per regnum ut populus pacem et iustitiam
habeat · De raptoribus De predatoribus De latronibus et aliis malefactoribus
et de omnibus iustitiis ·
[BK 206 Abschnitt A c. 2]
Ut ubi missatici simul uenerint · missi simul ueniant et si de
uno regno in aliud aut de uno missatico in aliud fugerint simul eos constringant ·
[BK 206 Abschnitt A c. 3]
Ut ubicumque fugerint illuc indiculas transmittatur ut comis
illos distringat · aut cum alode · aut per quodcumque potest ut illuc
reueniat et emendet ubi malum fecit ·
[BK 206 Abschnitt A c. 4]
Ut missis commendetur ut faciant iustitias et si non fecerint
quod ipsi pergere debeatis ·
[BK 206 Abschnitt A c. 5]
Ut si necessitas alicui fuerit omnes sint parati
quomo [!] inuicem uos adiuuetis · [fol. 35r]
[BK 206 Abschnitt B c. 1]
De adnuntiatione episcopali et de honore sacerdotum
[BK 206 Abschnitt B c. 2]
De reaedificatione ecclesiarum et de nonis ac decimis
[BK 206 Abschnitt B c. 3]
De obseruatione capitulorum domni karoli et domni hludouuici de ecclesiis
[BK 206 Abschnitt B c. 4]
De obseruatione pacis et cauenda rapacitate et oppressione
rerum ecclesiasticarum ac pauperum ·
[BK 206 Abschnitt B c. 5]
Quod nos cum consilio fidelium nostrorum ordinare uolumus
qualiter honeste et sine indigentia in curte nostra sicut antecessores nostri fecerunt170*
uiuere possimus et comites ac ceteros fideles nostros admonemus ut ipsi sic
suum esse et uiuere ordinent qualiter propter illorum necessitatem uicini eorum ac
pauperes non opprimantur ·
170*
gek. fecer
[BK 206 Abschnitt B c. 6]
De concordia et mutuo adiutorio episcopi et comites ad
iustitias faciendas et diuinum ministerium exequendum ·
[BK 206 Abschnitt B c. 7]
171*
korr. aus [†]
[BK 206 Abschnitt B c. 8]
De raptis et coniunctione sanctimonialium atque propinquarum
seu sponsarum aliorum · ut quod in preterito actum est secundum consilium et
iudicium episcoporum corrigatur et de cetero omnimodis caueatur ·
[BK 206 Abschnitt B c. 9]
Quodsi aliquid per necessitatem in ecclesiis dei aut contra
aliquem fidelium nostrorum fecimus hoc quam citius potuerimus172*
libentissime emendabimus et de cetero si aliquis apud nos parem suum nocere
uoluerit hoc secundum consuetudinem antecessorum nostrorum †††
[fol. 35v] diffinire uolumus ·
172*
p korr. (?)
[BK 206 Abschnitt B c. 10]
De placito nostro et de communi adiutorio contra
nortmannos
et de conlocutione173* nostra fraterna ·
173*
n1 korr. (?)
[BK 260 Prolog]
Dilectis et fidelibus missis nostris per regnum nostrum
constitutis salutem · sicut uobis notum esse credimus cum dilectissimo fratre
nostro
hlothario apud ualentianas locuti fuimus et
communi consilio cum fidelibus nostris communibus considerauimus ut inter cetera
sanctae dei ecclesiae et nostri principatus ac regni nobis a deo commissi negotia
necessaria de his quae174* subsecuntur uos specialiter ammoneremus · Ut sicut hic descripta
habentur una cum dei adiutorio prout melius potueritis strenue exsequi procuretis · et hoc pręsentaliter necessarium opus sine aliqua dilatione uel excusatione
sicut in missaticis coniuncti et deputati estis simul conueniatis et hoc ad
perficiendum quantotius inchoetis · et quantum uel qualiter inde factum habueritis
unus uestrum sicut in missaticis constituti estis de unoquoque missatico nobis ad
conloquium quod in proximo cum fratribus nostris habebimus renuntiare procuret ·
[fol. 36r] Et si contigerit ut aliquis uestrum nostro seruitio uel infirmitate aut
quacumque
occasione detentus fuerit pro hoc alii non dimittant · ut commendata exsequi
non studeant · etiam si unus uacauerit a praedictis occasionibus ipse quantum deus
dederit iussa perficere studeat ·
174*
gek. q
[BK 260 Abschnitt A c. 1]
Nostri seniores sicut audistis parabolauerunt175* simul et considerauerunt176*
cum communibus illorum fidelibus de dei seruitio et sanctae ecclesiae ac regni
statu · et qualiter uos qui in regno consistitis pacem et iustitiam habere
possitis · et ordinauerunt177* missos per regnum illorum qui in hoc decertent quantum deus adiutorium
dederit
[BK 260 Abschnitt A c. 2]
Inter omnes iustitias quas ordinauerunt178* ut unusquisque habeat · Primo considerauerunt179* de honore ecclesiarum dei et orfanorum ac uiduarum causis et de
regalibus iustitiis · Tum maxime de raptoribus puellarum et uiduarum causis et
sanctimonialium et de his qui presbiteros flagellare pręsumunt · et qui presbiteros de ecclesiis sine episcoporum consensu
eicere uel recipere180*
aut censum de manso · uel ex his quae domnus et genitor
noster in suis capitularibus ecclesiis in immunitate concessit exigere non
timent · et qui de censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias persoluere
detractant ut firmiter181* inquirantur et acriter distringantur et plena
iustitia inde fiat · secundum quod in capitularibus aui et
patris illorum statutum182* habetur et ipsi per
certos fideiussores ad praesentiam illius in cuius regno [fol. 36v] tales inuenti
fuerint perducantur ut inde ipse commendet quid de tali homine fiat · qui nec deum
timet nec contra sanctos canones facere · nec legem et praeceptum regium
infringere pertimescit · salua censura ecclesiastica et episcopalis
poenitentiae uindicta183* ·
178*
gek. ordinauer
179*
gek. considerauer
180*
korr. aus re[†]
181*
f korr. (?)
182*
u1 korr. (?)
183*
n ergänzt
[BK 260 Abschnitt A c. 3]
Similiter de collectis quas theudisca lingua heriszuph appellat et de
his qui inmunitates infringunt · et qui incendia et uoluntaria homicidia et
adsalituras in domos faciunt ·
[BK 260 Abschnitt A c. 4]
De latronibus autem commendauerunt184* ut missi omnibus denuntient in illa fidelitate quam deo et regi
unusquisque debet et promissam habet et in illa christianitate qua pacem proximo
unusquisque seruare debet · ut sine exceptione alicuius personae · nec pro
amicitia uel propinquitate aut amore uel timore ullus latronem celet ·
sed illum missis illorum manifestet et ad accipiendum illum adiutorium quantum
potuerit quisque prestet et per sacramentum hoc missi illorum firmare
faciant · sicut tempore185* antecessorum illorum consuetudo fuit · et si aliquis missos illorum non
obaudierit si regis homo fuerit per fideiussores ad illius praesentiam perducatur · Si autem alterius homo fuerit senior cuius homo fuerit illum regi praesentet
[BK 260 Abschnitt A c. 5]
Commendauerunt186* etiam ut si alicui denuntiatum fuerit ut ad accipiendum
latronem adiutorium praestet · aut aliquis sonum inde audierit ut ad latronem
accipiendum concurratur et se inde retraxerit [fol. 37r] ut ad hoc adiutorium non187* prestet · si liber homo fuerit bannum188* dominicum componat · et si colonus fuerit · LX · ictus accipiat · et
si latro ibi occisus fuerit qui eum occiderit leudem inde non soluat · et nullus
illi inde faidam portare praesumat · quodsi quis facere praesumpserit per certos
fideiussores ad regis praesentiam perducatur
[BK 260 Abschnitt A c. 6]
Quicumque autem abhinc inante latronem receperit maxime autem illum qui
forbannitus fuerit uel qui illos quos missi nostri forbannierunt189* recepit postquam forbanniti ab eisdem missis nostris fuerunt190* secundum quod constitutum est in capitularibus aui et patris nostri in libro · III ·
capitulo191* · XXIII · si francus est cum duodecim similibus
francis iuret quod ipse latronem eum fuisse non scisset · Licet pater
eius sit aut frater uel propinquus192* · si hoc iurare non potuerit et ab alio
conuictus fuerit quod latronem in hospitio suscepisset · quasi latro et infidelis iudicetur quia latro est et infidelis est noster et
francorum et qui illum suscepit similis est illi · Si autem audiuit
quod latro fuisset et tamen non scit193* pro firmiter aut iuret solus quod
numquam eum audisset nec per ueritatem nec per mendacium latronem aut sit paratus
si ille de194* latrocinio euictus fuerit ut similiter dampnetur ·
189*
gek. forbannier
190*
gek. fuert
191*
p korr. (?)
192*
u2 korr. (?)
193*
it korr. (?)
194*
korr. aus da
[BK 260 Abschnitt A c. 7]
Ut quando missi nostri latronem forbannierint hoc et missis aliis et comitibus scire faciant et si de uno missatico in alium fugerit si in
uicinitatem uenerit195* pro hoc missus qui eum forbanniuit non dimittat ut
eum non persequatur et comprehendat · et si longius fuerit missus in cuius [fol. 37v] missaticum fugerit si alodem habuerit illi tollat et illum constringat · ut illuc uelit nolit reueniat · et ibi malum emendet ubi illvd196* perpetrauit · et si in alicuius uillam fugerit et ipsa uilla
eum contenderit secundum quod in capitularibus aui et patris nostri scriptum habetur inde fiat · et si necesse
fuerit ut iustitia non proteletur · Aduocato denuntietur ut ipsum latronem reddat · et eos qui eum contendervnt197* praesentet · ut debitam disciplinam inde sustineant et emendationem
inde congruam faciant · quodsi facere neglexerit usque ad secundam uicem
bannum dominicum inde componat et sic per fideiussores ad praesentiam eorum deducatur ut et de illo et de contradictoribus et de ipso latrone
secundum quod causa coniacuerit sic decernatur ut ceteri metum habeant ·
[BK 260 Abschnitt A c. 8]
Hoc etiam commendauerunt198* seniores nostri ut si huiusmodi malefactores sicut praediximus de uno
regno in aliud fugerint similiter missi illius de cuius regno fugerit ad alios
missos in illo regno ubi fugit hoc notum faciant et illi missi eos constringant ut
ad illud regnum et ad illos missos reueniant ut ibi distringi possint ubi malum fecerunt199* ·
[BK 260 Abschnitt A c. 9]
De aduenis qui oppressione nortmannorum200* in partes istorum regnorum confugerunt201*
statuerunt202* seniores nostri ut a nullo rei publice ministro quamcumque uiolentiam
uel oppressionem aut exactationem patiantur · sed liceat eis conductum suum
quaerere et habere donec [fol. 38r] aut ipsi redeant ad loca sua aut seniores illorum
eos recipiant · quod qui inuentus fuerit ex rei publicę ministris aut aliis
quibuslibet contra hoc pietatis praeceptum facere aut fecisse · bannum dominicum
exinde componat ·
[BK 260 Abschnitt A c. 10]
Ut omnibus denuntietur qualiter cuncti sint praeparati ad
quamcumque necessitatem imminentem ut secundum consuetudinem prout necessitas
euenerit ad dei seruitium et illorum atque ad defendendam sanctam dei ecclesiam
et regnum omnes sint praeparati ·
[BK 260 Abschnitt A c. 11]
Capitula autem aui et patris nostri quae in praescriptis commemorauimus
qui ex missis nostris non habuerint et eis indiguerint ut commissa per illa
corrigere possint sicut in eisdem capitulis iubetur de scrinio nostro uel a
cancellario nostro accipiant203* ut rationabiliter et legaliter cuncta
corrigant et disponant ·
203*
n korr. (?)
[BK 260 Abschnitt A c. 12]
Ut unusquisque missus in suo missatico prouisionem habeat ut si
aliquis de nostris fidelibus per missaticum suum transierit aut ibi consistens
uel commanens rapinas uel deprędationes aut talia inlicita fecerit de quibus
deus offendi solet et populus pro oppressione gemere quatenus hoc subtiliter et
ueraciter inuestiget et nobis renuntiet qualiter inde nos sic ordinemus204*
ut nec ipsum nec alium hoc agere delectet ·
204*
e korr. (?)
[BK 260 Abschnitt A c. 13]
Ut missi in illorum missaticis curam habeant ne homines nostri
aut alii quilibet uicinos suos maiores uel minores tempore aestatis [fol. 38v]
quando ad herbam suos caballos mittunt uel tempore205* hiemis quando marascalcos illorum ad fodrum dirigunt uicinos
maiores uel minores depredentur et si egerint206* hoc etiam ut prędiximus ueraciter missi nostri inuestigent et
nobis renuntient Ut in seniore hoc sic emendemus quatenus homines suos in
potestate habeat et contenti sint debitis et indebita iniuste non appetant ·
[BK 260 Abschnitt B]
Ego ille209* adsalituram illud210* malum quod scach uocant uel tesceiam non faciam
nec ut alius211* faciat consentiam · et si sapuero qui hoc faciat non cęlabo et quem scio qui212* nunc213* latro aut scachcator214* est uobis missis dominicis non caelabo · ut non manifestem si me
deus adiuuet et istae reliquiae ·
207*
korr. aus IURAU††
208*
gek. HOMIN
209*
gek. ill
210*
u korr. (?)
211*
korr. aus al[†]
212*
korr. aus [†]ui
213*
n1 korr. (?)
214*
korr. aus s[†]hcator
[BK 260 Abschnitt C]
Ego ille215* adsalituram216* illud malum quod scach uocant uel tesceiam non
faciam nec ut alius faciat consentiam et si sapuero qui hoc faciat non caelabo ·
et quem scio qui nunc latro aut scachcator est uobis missis dominicis non caelabo
ut non manifestem et de
francis hominibus in isto comitatu et in meo mynisterio
commanentibus
nullum recaelabo quantum recordari potuero ut per breuem uobis missis
dominicis non manifestem si me deus adiuuet et istae reliquiae ·
[BK 260 Abschnitt D c. 1]
Hincmarus episcopus · Ricuinus · Engiscalcus missi in remtiano
Uonziso · Stadiniso · Pertiso · Barriso · Camiziso · Catalaunio
Uirtudiso
Bagensoniso · tardaniso ·
217*
gek. FUER
[BK 260 Abschnitt D c. 2]
Pardulus episcopus · altmarus · teodacrus missi in lauduniso
Portiano · Suessonico
Urciso et uadiso ·
[BK 260 Abschnitt D c. 3]
Immo episcopus Adalardus abba Uualtcaudus · odelricus missi in nouiomiso · Uermendiso · Adertiso ·
Curtriciso · flandra
Comitatibus Engilramni et in comitatibus uualtcaudi ·
[BK 260 Abschnitt D c. 4]
Folcoinus episcopus · Adalgarius · engiscalcus et berengarius missi in comitatu berengarii · engiscalchi · gerardi et in comitatibus
reginarii ·
[BK 260 Abschnitt D c. 5]
hludouuicus abba · Yrminfridus episcopus · Ingiluuinus · gotselmus
missi in parisiaco · Melciano · Sil[nec]tensi · Uircasino ·
Beluacense
et uindoiliso ·
[BK 260 Abschnitt D c. 6]
Paulus episcopus · hilmeradus episcopus · herloinus · hungarius missi in
rotmense · tellau · Uitnau · pontiu · Ambianense ·
[BK 260 Abschnitt D c. 7]
Eirardus · episcopus · Teodericus abba · herloinus · hardoinus missi in aprincato · Constantino · Bagisino218* · Coriliso
Otlingua saxonia
et harduini · oxmiso · et in lisuino
218*
von anderer Hand korr. aus Bagasino
[BK 260 Abschnitt D c. 8]
Dodo episcopus · Hrotbertus · et osbertus missi in cinomannico ·
Andegauensi atque turonico · Corboniso et sagiso · [fol. 39v]
[BK 260 Abschnitt D c. 9]
Burcardus episcopus · et hrodulfus et heriricus abba missi in blesiso · Aurelianensi · Uindusniso · Carentino · Durcasino · Duniso ·
Ebricino · Stampiso · Castriso · Pincesiso · Madreciso ·
[BK 260 Abschnitt D c. 10]
Uuenilo episcopus Odo et donatus
missi · in pago · senonico · trecasino
Uuasteniso · Miliduniso · Moruiso · prouiniso et in tribus
arcisisis et in duobus brionisis
[BK 260 Abschnitt D c. 11]
Teutboldus episcopus · Ionas episcopus · Isembardus
††† et abbo abba · Daddo · missi in comitatibus milonis et in
comitatibus Isembardi · augustuduno
scilicet Madisconense · Diuionense
Cauillono
hatuariis et in
tornedriso et in belniso et in dusmiso comitatu attelę et in comitatu
romoldi219*
219*
i korr. (?)
[BK 260 Abschnitt D c. 12]
Hugo · Gozso · Niuilungus missi in niuerniso · alciodriso ·
aualiso ˙
[BK 261 Abschnitt A c. 1]
De missis pro latronibus scilicet ut addantur et suppleantur missi qui
illa peragant quae in capitulis continentur quas supra in siluaco
illum edidisse praescripsimus · [fol. 40r]
[BK 261 Abschnitt A c. 2]
De maritima custodia ut secundum consuetudinem uigilanter disponeretur
[BK 261 Abschnitt A c. 3]
De uiis per aquas uidelicet ut ubi nouiter clausae erant aperirentur
sicut antiquitus fuerunt223* aperte
223*
gek. fuer
[BK 261 Abschnitt A c. 4]
De pontibus restaurandis uidelicet ut secundum capitularia aui et
patris sui ubi antiquitus fuerunt224* reficiantur · ab his qui honore illos tenent · de quibus ante pontes
facti uel restaurati fuerunt225* ·
[BK 261 Abschnitt A c. 5]
De nauibus quae uadunt sub pontibus uidelicet ut inde teloneum non
exigatur
[BK 261 Abschnitt A c. 6]
De aduenis quos affligunt ministri rei publice scilicet ut qui
ab illis quos nortmanni uel brittones
adflixerunt226* · et ideo mendicando in istud regnum uenerunt227* · uel qui propter adflictionem
aquitanicam huc uenerunt228* censum uel operationes exegerunt hoc cum sua lege illis emendet · et qui
deinceps hoc facere praesumpserit simul cum emendatione dominicum bannum
componat ·
[BK 261 Abschnitt A c. 7]
De latronibus qui nunc nihil mali faciunt · et quod iam diu fecerunt229* · emendatum habent et nullus modo super eos clamat uidelicet ut
propter hoc modo non puniantur
229*
gek. fecer
[BK 261 Abschnitt A c. 8]
De hominibus qui in banno et in paenitentia missi sunt et peius
semper faciunt · scilicet ut a missis capientur et constringantur [fol. 40v]
[BK 261 Abschnitt A c. 9]
De monetis et falsariis fabris uidelicet ut diligenter inquirantur et
emendentur
[BK 261 Abschnitt A c. 10]
De rebus ecclesiarum in alodem datis uidelicet ut a missis
inquirantur et describantur et regi renuntietur
[BK 261 Abschnitt A c. 11]
230*
id est gek. ide
[BK 261 Abschnitt A c. 12]
De hominibus qui iterum a nouo raptos faciunt ut a missis
conprehendantur et constringantur et ad regem praesentiam deducantur
[BK 261 Abschnitt A c. 13]
De fidelitate regi promittenda id est231* omnes per regnum illius
franci fidelitatem illi promittant · et qui dicunt se illam promississe
aut certis testibus hoc adprobent aut iurent se illam ante iurasse aut illam ipsam
fidelitatem promittant ·
231*
id est gek. ide
[BK 261 Abschnitt B]
Anno incarnationis domini · DCCCLIIII · V nonas232*
iulias233* in mallo remis
isti iurauerunt234* quod iuratam habuissent fidelitatem ·235*
[fol. 43r]
232*
gek. non
233*
gek. iul
234*
gek. iurauer
235*
Nach der Einleitung zur Eidliste
bricht der Text wegen Blattverlustes ab.
[BK 207 Abschnitt C]
Ab hodierna die et deinceps · si hluduuuicus frater noster illud sacramentum quod contra nos iuratum habet
infregit uel infringit aut filii eius238* ad talem partem regni quam tu contra eum acceptam habes in
quantum dominus posse dederit et contra ipsum et contra filios
eius ac omnes qui eam tibi auferre uoluerint absque iusta et rationabili
occasione · si tu expetieris · adiutorium tibi defensionis praestabo · Si autem
ego te superuixero · filiis tuis talem partem regni quam tu
contra me et meum fratrem acceptam habes · non auferam sed
consentiam Et si ipsi uel fideles illorum ††††††† expetierint
defensionis adiutorium contra ipsum fratrem nostrum et filios eius ac omnes ut eam tenere possint adiutorium in
quantum potero prestabo si tu aut
filii tui id ipsum adiutorium mihi prestaueritis et a nobis uos
non dissociaueritis ·
236*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
237*
Der Anfang des Textes ist wegen Blattverlustes
verloren.
238*
korr. aus eu
[BK 295]
Increpatio quam in epistola
domni apostolici uobiscum et cum aliis fidelibus uestris audiuimus seuerissime nos tangeret si nos aliter non egissemus quam isdem domnus apostolicus nos egisse secundum quod ipse audierat
cum magna auctoritate mandauit Nam quia nos in isto facto unde nos specialiter
redarguit consentientes non fuimus241*
[fol. 43v] et uos ac fideles uestros quos inde admonere conuenit et uerbis et
scriptis sicut ipsi scitis et manentia scripta testantur · frequenter et
salubriter conmonuimus ut quod contra salutem et auctoritatem factum erat
emendaretur et ne deinceps committeretur omnimodis caueretur
dampnabiliter ista increpatione non tangimur · sed et nunc nostris monitis illius monita
coniungentes et illius monitis nostra monita subiungentes · hortamur ut statum
monasteriorum in regno uestro consistentium aliter quam debeat et deceat peruersum
ac confusum quanto citius et melius ac possibilius atque rationabilius potueritis
restituere et corrigere studeatis et non solum hoc uos et commissos uobis in regno
uestro agere commonemus · uerum etiam monemus hortamur et precamur
ut capitula quę uos ipse cum fidelibus uestris in colonia
uilla manu propria confirmastis · sed et ea quę in beluaco
ciuitate episcopis tradentibus sub condicione notissima susceptis · illa quoque
quę cum fratribus uestris secus teudonis uillam in loco qui
dicitur iudicium
approbastis · illaque quę in uerno palatio synodaliter
prolata suscepistis · ea etiam quę in sparnaco de
episcopalibus capitulis cum inlustribus uiris et sapientibus baronibus
uestris obseruanda delegistis · sed et illa quę cum fratribus uestris apud marsnam manu propria confirmastis · uerum et illa quę in synodo suessonica cui uestram presentiam exhibere dignati
fuistis acceptastis · necnon et illa quę in siluaco
decreuistis cum his que in leodico cum fratre uestro hlothario adnuntiastis diligenter et frequenter ad
memoriam reducatis ac relegatis et quę in regno uestro contra illa acta sunt
contraque diuinam et salubrem auctoritatem quam progenitores et predecessores
uestri directo ordine tenuerunt242*
[fol. 41r] et243* obseruauerunt perpetrata sunt quantocius ratio et possibilitas
permittit corrigere procuretis · Et ne de cetero a quocumque contra
hęc agantur omnes communiter cooperante domino caueamus · et si quid contra hęc
actum fuerit statim ut citius fieri potuerit aequitate et ratione ac possibilitate
dictante absque dolo cum recta intentione et lege ac auctoritate competente
unicuique ordini corrigatur · et ne leue cuiquam uideatur quod deo teste ac
mediante manu propria confirmatum et sponsione cum ueritatis quę deus est
assertione prolatum est · discat ex confirmationis cautione in terris et ex
baptismatis ac ceterarum obseruationum confirmatione in caelis · quantis nexibus
quisque teneatur obstrictus Omnesque quod diuino spiritu dicitur communiter
audiamus · Nisi conuersi fueritis gladium suum uibrabit arcum suum tetendit et
parauit illud et in eo parauit uasa mortis · De quibus nos omnes ad se et ad
mandatorum suorum obseruationem conuersos et in obseruatione eorundem
permanentes eripiat iesus christus dominus noster cui est honor et gloria potestas
et imperium per omnia secula
seculorum amen ·
239*
O korr. (?)
240*
korr. aus [†]
241*
s korr. (?)
242*
gek. tenuer
243*
Der Text von BK 295 beginnt wegen einer
Vertauschung der Blätter auf fol. 43r und wird ab dieser Stelle auf fol. 41r
fortgesetzt.
[BK 262 c. 1]
Mandat uobis noster senior quia suus251* auunculus rhuodulfus illi de uestra fidelitate nuntiauit
et quod uos illum praecastis ut ad uos suos denominatos fideles in
sua mercede transmitteret · et uos illi per illos uestram necessitatem et
uoluntatem mandare uolebatis · Et si aliquid factum [fol. 41v] habebatis quod
necessitas fuisset emendare .' uoluntarie252* per illorum consilium emendabatis ·
et quod uobis consilium donauerint ad nostri senioris
fidelitatem et uestram saluationem uoluntarie faceretis ·
244*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
245*
gek. KAROL
246*
UERANT mit Einfügungszeichen ergänzt
247*
gek. INCARN
248*
gek. DOMC
249*
gek. NON
250*
gek. IUL
251*
korr. aus suu[†]
252*
e korr. (?)
[BK 262 c. 2]
Et mandat uobis noster senior quia placet ei quod illi
suus auunculus de uestra fidelitate et bona
uoluntate nuntiauit · et secundum uestram depraecationem transmittit nos
sicut praecastis ad uos · et mandat uobis quia si aliquis de uobis
se reclamat quod iniuste alicui de uobis fecit253* et ad rectam rationem et iustum iudicium uenire non potuit aut per insidias aliquas aut ipse senior noster aut aliquis
ad illum aliquem de uobis comperdere254* [!]
uoluit et propter hoc ad tempus aliquis de uobis ab illius
praesentia et ab illius seruitio se substraxit · quia
omnis quicumque de uobis ad rectam rationem ad illum et ante suos
fideles uenire uoluerit hoc ei concedit ˙ Et si iuste et rationabiliter inuentum fuerit
quod rectam rationem contra eum aliquis de uobis habuerit cum consilio fidelium
suorum hoc uoluntarie emendabit · Et si inuentum fuerit quod illam causam unde
aliquis de uobis conquirere uoluerit per rationem fecerit · uolet ut sicut per
rationem fecit ita facta per rationem permaneat ˙
[BK 262 c. 3]
Mandat uobis ut si aliquis de uobis rectam rationem ad illum et ante
suos255* fideles praecauerit
et inde in rectam rationem uenerit et iuste et rationabiliter inuentum fuerit quod
rectam rationem aliquis de uobis non habeat et ipsa recta ratio illum conuicerit ·
quia si se† concrediderit et humiliauerit et
emendare uoluerit et in ipsa emendatione permanere uoluerit · quia sicut cum suis
fidelibus rationabiliter inuenerit ut rationabilem misericordiam .'
faciat uoluntarie paratus · est facere · [fol. 42r]
255*
suos mit Einfügungszeichen ergänzt
[BK 262 c. 4]
Mandat uobis quia si aliquis est de uobis qui non se confidit in256*
sua conscientia ut rectam rationem precare aut non uoleat aut non audeat et se
recognoscit257* et paenitet · et misericordiam illius et indulgentiam
petierit quia illum tantum ut inante sicut debet se caueat · uoluntarie unicuique
qui sic se recognoscit misericordiam et indulgentiam donat ˙
[BK 262 c. 5]
Mandat uobis ut ne aliquis de illo inante dubitet quia ipsam rectam rationem
qui illam quaerit semper illi uult conseruare et illam misericordiam quam modo
illi concedit similiter illam semper uult conseruare si ille aliam iterum talem
causam non
commiserit pro qua per rectam rationem iustum258* iudicium debeat sustinere ·
258*
korr. aus istum
[BK 262 c. 6]
Mandat uobis quia si aliquis de uobis talis est qui dicat quia pro paupertate et necessitate quia multos dies in illius seruitio misit · et omnia
quae habuit dispendit ad talem coniunctionem ut aliquid impetraret quod per
seruitium impetrare non potuit se coniunxit .' quia si hoc nostro seniori ante suos fideles demonstrare potuerit et hoc
si uerum inuentum fuerit quod senioris nostri
culpa fuerit quod per necessitatem aliquis de uobis rationabiliter de seruitio
illius se tali modo subtraxerit · quia senior noster hoc
uoluntarie recognoscit et cum consilio de suis fidelibus hoc quam citius et
rationabilius potuerit emendabit ˙
[BK 262 c. 7]
Mandat uobis quia si aliquis de uobis dixerit quod hoc quod fecit259* non pro sua infidelitate neque pro sua · desinhonorantia fecit260* · et timet aliquis de uobis quod noster senior
alicui de uobis reputare inante debeat hoc factum aut pro sua infide[fol. 42v]litate261* aut pro sua
desinhonorantia et propter hoc iam ultra ad illum262* non debeat consilium acaptare · quia
qualiscumque de uobis tali modo in isto facto
commisculatus est si inante illi sic fidelis263* et oboediens et adiutor ad suum regnum et debitum honorem continendum
fuerit sicut per rectum homo suo regi et suo seniori esse debet .' quia nulli de
ista causa uolet reputare · sed totum ex corde dimittere quod in illius persona in
ista causa commisit et suum seruitium quod illi et ante fecit et adhuc
deo iuuante faciet debite et rationabiliter uult illi merere ˙ Si autem aliquis
illi aut alicui iniuste abstulit lex hoc sicut consuetudo ††† et rectum est pacificab[.]t ˙
259*
gek. fec
260*
gek. fec
261*
Ab diesem Wort Wechsel der
Schreiberhand; vgl. die Vorbemerkung. Der Handwechsel findet mit dem Seitenwechsel
mitten im Wort statt (vor -litate).
262*
ad illum mit Einfügungszeichen ergänzt
263*
korr. aus fideles
[BK 262 c. 8]
Et sciatis quia senior noster sicut subinde uoluit deo
gratias nunc ad bonum effectum perduxit · et rogauit fideles suos ut sine ulla
mala suspicione de illius iracundia aut animi commotione
communiter quaerant et inueniant atque describant · hoc quod ille
secundum suum ministerium facere debet et quę facere illum non condeceant · et
ubicumque inuentum fuerit quod fecit264* quod facere non debuit · paratus · est ut cum dei adiutorio et
fidelium suorum consilio hoc quam [ci]tius cum
[r]atione
et possibilitate emendare potuerit [emen]det · et inante corr[..]at et correcta custod[..]t ;
et quod facere debuit quod ad salutem et honestatem illius per[...]uit et aliquid minus fecit265* · hoc cum dei adiutorio et fidelium suorum consilio et auxilio facere
quam citius cum ratione et possibilitate potuerit faciat ·
[BK 262 c. 9]
Et si[militer] uult ut nos quaeramus et inueniamus et
describamus quid et qualiter nobis fidelibus suis in unoquoque ordine contra illum
conueniat facere et quid non conueniat facere · ut illa quae conueniunt
faciamus et illa quae non conueniunt caueamus ·266*
266*
Der Text bricht
wegen Blattverlustes fragmentarisch ab.