Rom, Biblioteca Vallicelliana, C. 16

Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde auf Grundlage hochauflösender Farbaufnahmen erstellt.

Schreiber

Drei Hände (A, B, C) in sauberer humanistischer Kursive des 16. Jhs., wobei die sehr gleichmäßige, runde und z. T. großzügig ornamentierend in Unter- und Oberlängen ausschwingende Hand A nur bis zum Lagenende fol. 8v schreibt und für fol. 9r-88r von der flüchtigeren und stärker einzelne Buchstaben absetzenden Haupthand B abgelöst wird. Die von diesem Kapitularienblock weit abgesetzte Kopie von BK 45 (fol. 137r-139r) stammt von Hand C, die sauberer als Hand B, aber weniger verschnörkelt als Hand A schreibt. Häufige, aber unsystematische Korrekturen und Randglossen einer anderen Hand (wohl der von Antonio Agustín, vgl. Mordek 1995, S. 631).

Hand B neigt zu Dittographie (z. B. vittam; paciffici; committatibus) sowie zu eigenwilligen Ergänzungen eines h (z. B. fol. 67v: luchrum; fol. 70v: constituhimus). Gelegentlich kommt es zu Versehen bei der Anzahl von Schäften bei Buchstabenverbindungen wie mm, mni etc., was bei der Transkription in der Regel stillschweigend ausgeglichen wurde. Ferner bietet Hand B gerne et, wo im Editionstext von Boretius/Krause ein vel steht. Besonders auffallend ist die Neigung, unregelmäßig s statt c zu verwenden (fol. 48v: deinseps; fol. 51v: sęteris; fol. 62v: mansipia). Möglicherweise von einer unklaren Vorlage verleitet bietet Hand B wiederholt Formen von Hludouiucus.

Buchstabenformen

Hand B differenziert zwischen einem y mit und ohne i-Punkten. Letzteres wurde als y transkribiert, ersteres als ii (vgl. fol. 19r Z. 20 laycis et layci gegen fol. 19v Z. 9 consiliarii und fol. 19v Z. 15 aliis). Das kleine e fällt bei Hand B häufiger so eng aus, dass es praktisch nicht von einem c zu unterscheiden ist.

Gliederungsmerkmale

Fol. 5r-7r (BK 221): Der Textbeginn ist durch eine 7 Zeilen hohe I-Initiale, gefolgt von einigen vergrößerten Buchstaben deutlich markiert. Im Folgenden eine saubere Absatzgliederung, jeweils mit zusätzlichem Abstand zwischen den Absätzen sowie leicht vergrößerten, teilweise versalienartig ausgerückten Majuskeln zum Absatzbeginn. Eine Kapitelzählung fehlt. Kapitel 8 und 9 sind zu einem Absatz ohne jegliche Zäsur verbunden, ebenso c. 10-15 mitsamt der Unterschriftenliste des Epilogs. Der Epilog geht bruchlos in gleicher Zeile und ohne jegliche Zäsur in die Unterschriftenliste des Konzils von Ponthion (876) über.

Fol. 9r-11r (BK 259): Beginn mit 5-zeiliger, zentrierter Rubrik, dabei die erste Zeile in Capitalis gehalten. Die Kapitel sind ungezählt, aber gleichmäßig in klar abgesetzte, mit der Gliederung der Edition von Boretius/Krause übereinstimmende Absätze eingeteilt, welche überwiegend von Versalien eingeleitet werden.

Fol. 11r-v (BK 206): Ohne Gesamtrubrik beginnt der Text mit der zentrierten Rubrik der Adnuntiatio Lothars (erste Zeile in doppelter Schriftgröße, aber ansonsten in normaler Kursive). Alle fünf Kapitel Lothars sind gleichmäßig (römisch) gezählt. Die folgende Rubrik der Adnuntiatio Karls des Kahlen ist erneut zentriert und vergrößert, deren zehn Kapitel, jeweils als eigener Absatz, bleiben aber ohne Zählung. Nach Ende auf fol. 11v bleiben die letzten 2-3 Zeilen der Seite unbeschrieben.

Fol. 12r-14v (BK 260): Beginn mit 6-zeiliger, zentrierter Rubrik, bei der nur die erste Zeile in einer deutlich vergrößten Kursive gestaltet ist. Der Prolog erhält eine 3-zeilige I-Initale, wobei die ersten beiden Worte der Invocatio in Majuskeln gehalten sind. Die Kapitel von Teil A sind gleichmäßig, aber ungezählt in Absätze aufgeteilt und teilweise mit Versalien oder kleinen Initialen versehen. Teile B, C und D fehlen.

Fol. 14v-15r (BK 261): Beginn mit 5-zeiliger, leicht eingerückter Rubrik, deren erste Zeile in leicht vergrößerter Kursive gehalten ist und durch einen verbreiterten Majuskelbuchstaben eröffnet wird. Die allein enthaltenen 13 Kapitel von Teil A sind gleichmäßig als eigene Absätze mit versalienartig ausgerückten Kapitelanfängen strukturiert.

Fol. 15r-16r (BK 207): Beginn mit 3-zeiliger, zentrierter Rubrik, deren erste Zeile in leicht vergrößerter Kursive gehalten ist. Die anschließende Rubrik zu Teil A ist dagegen durchgängig in verbreiterten Majuskeln abgefasst. Dessen drei Kapitel bilden jeweils eigene, ungezählte Absätze. Die Rubrik zu Teil B sodann in einfachen Majuskeln, mit den Kapiteln erneut als ungezählte Absätze. Teil C fehlt.

Fol. 16r-17r (BK 295): Beginn mit 4-zeiliger, zentrierter Rubrik, deren erste Zeile in leicht vergrößerter Kursive gehalten ist. Der Text selbst folgt in einem einzigen, nicht weiter untergliederten Absatz (ohne Zählung).

Fol. 17r-20r (BK 262): Beginn mit 6-zeiliger Rubrik, wovon aber nur die erste Zeile durch vergrößerte Kursive bzw. dem Anfangswort in Majuskeln optisch hervorgehoben ist. Die 15 Kapitel sind arabisch durchgezählt, wobei c. 5 zwar als eigener Absatz gestaltet ist, aber ohne Zählung bleibt (c. 6 entsprechend als 5 gezählt); die Zählung ist wohl von anderer Hand erst nachträglich ergänzt worden. Jedes Kapitel bildet einen eigenen Absatz mit einer kleinen Initiale. Kapitel 12 wurde zunächst offenbar noch vom Schreiber selbst (in Übernahme seiner Vorlage?) römisch als XII gezählt, dann aber von anderer Hand zu arabisch 11 korrigiert. Kapitel 13-14 bleiben als getrennte Absätze ohne Zählung, c. 15 ist folgerichtig (arabisch) als 12 gezählt.

Fol. 20r-22r (BK 263, 264, 265): Beginn mit 2-zeiliger, zentrierter Rubrik, davon die erste Zeile in Capitalis-artigen Majuskeln, die zweite nur noch in leicht vergrößerter Kursive. Kapitel 1-5 von BK 263 folgen, wohl nachträglich von anderer Hand gleichmäßig arabisch gezählt, wobei an c. 5 bruchlos in gleicher Zeile die optisch nicht abweichende Rubrik von BK 264 anschließt. Die sechs Kapitel von BK 264 folgen entsprechend als eigene Absätze, erneut mit nachträglicher, fortlaufender arabischer Zählung ab 6. Irrig wird dabei c. 2 in der Zählung übersprungen, so dass c. 3-6 als 7-10 erscheinen. Die Rubrik zu BK 265 folgt als regulärer Absatz, nur von einer Initiale leicht hervorgehoben. Allerdings ist sie als 11 in die vorherige Kapitelzählung für BK 264-264 integriert. Der anschließende Absatz mit dem eigentlichen Text des Stücks bleibt ungezählt, möglicherweise wurden also Rubrik und Text als ein einziges Kapitel innerhalb einer größeren Liste verstanden.

Fol. 22r-28r (BK 266, 268): Beginn mit 3-zeiliger Rubrik, wovon aber nur die ersten drei Worte der ersten Zeile durch eine Intiale und vergrößerte Kursive optisch hervorgehoben sind. Von den 10 Kapiteln von BK 266 Teil A ist nur c. 3 mit einer Zählung versehen (als III); c. 1-8 sind als je eigener Absatz gestaltet, c. 9-10 sind zu einem gemeinsamen Absatz verbunden. Teil B beginnt mit einer prominenten Rubrik (2-zeilig, zentriert, in Majuskeln). Der Text ist ansonsten nur in zwei (ungezählte) Absätze unterteilt. Teil C beginnt mit einer zentrierten 2-zeiligen Rubrik in vergrößerter Kursive. Die 11 Kapitel bleiben ohne Zählung und sind in Absätze mit Initialen gegliedert, wobei c. 11 in zwei Absätze aufgespalten ist. Es folgt in neuer Zeile, aber als einfacher Absatz gestaltet und optisch somit nicht markant vom letzten Absatz des vorigen Stücks abgesetzt, die Rubrik zu BK 268. Im gesamten Stück fehlt jegliche Kapitelzählung. Die drei Adnuntiationes Karls des Kahlen (= Teile A, C und E) sind an den Anfang gestellt. Der erste Satz von Teil A c. 1 ist als eigener Absatz (mit Initiale, ohne sonstige Hervorhebung) dem Kapitel vorangestellt. Die weiteren Kapitel sind zumeist als eigene Absätze gestaltet, überwiegend ohne Hervorhebung durch eine Initiale. Nur bei c. 5 schließt bruchlos der Text der zweiten Adnuntiatio Karls (= Teil C) an, mit deren einzigem Kapitel und ohne Rubrik. Darauf folgt, wieder als eigener Absatz, die dritte Adnuntiatio Karls (= Teil E). Auch die beiden Adnuntiationes Lothars II. (= Teile B und D) sind zu einem Block verbunden. Dabei ist die gesamte erste Adnuntiatio mit c. 1 der zweiten Adnuntiatio zu einem Absatz kombiniert worden; deren c. 2 folgt darauf als eigener Absatz.

Fol. 28r-v (BK 269): Beginn mit einer aufwendigen, 5-zeiligen zentrierten Rubrik, deren erste Zeile neben kleinen Verzierungen auch durch ihre Gestaltung in Majuskeln zusätzlich hervorgehoben ist. Die beiden Eidformeln des Stücks bilden jeweils eigene Absätze (ohne Zählung oder Zwischenrubrik). Die Unterschriftenliste fehlt.

Fol. 47r-54r (BK 242, 270): Die Liste wird eröffnet von einer kurzen, zentrierten Rubrik in leicht vergrößerter Schrift. Der folgende Text von BK 242 Teil A ist mittels einer Leerzeile abgesetzt. Eröffnet wird er von einer großen Initiale zum erste Absatz, während der zweite Absatz die Unterschriftenliste bietet, die teilweise 3-spaltig angelegt ist. Die anschließende, durchgezählte Liste besteht aus dem Eidformular der Könige (= Teil B; als I gezählt), sowie c. 1-12 von Teil C (gezählt als II-XIII), jeweils als eigene Absätze gestaltet und mit unterschiedlich prominent ausgeführten Initialen bzw. Versalien auf dem Rand vor jedem Kapitel. Nach einer Leerzeile folgt die zentrierte 2-zeilige Rubrik zu BK 242 Teil D (mit kleinem Schmuckornament und in kaum vergrößerter Kursive), und darauf gleichmäßig als I-VII durchgezählt die 7 Kapitel dieses Teils, gestaltet wie die vorherige Liste von Teil B und C. Die Epiloge mit ihren Berichten zur Verkündung der Beschlüsse sind in vier schmucklose Absätze gegliedert, wobei sich im letzten Absatz mitten in der Zeile bereits die Rubrik zu BK 270 anschließt (nur schwach durch ein leicht vergrößertes Majuskel-H des einleitenden Haec als Einschnitt zu erahnen). Gestaltet wie die Kapitellisten von BK 242 folgen c. 1-9 von Teil A. Dabei sind c. 8 und der Beginn von c. 9 zu einem einzigen, als VIII gezählten Kapitel verschmolzen. Mit der c. 9 beschließenden Eidformel wiederum beginnt ein neuer Absatz, der die Formel unmittelbar mit der Rubrik und dem Text von Teil B fortsetzt. Eine deutliche optische Zäsur bildet danach die zentrierte und leicht vergrößerte Rubrik zu Teil D (Leerzeile und Schmuckornament vorangestellt). Es folgen in gewohntem Muster c. 1-6 von Teil D (als I-VI). Schwach als eigener Absatz (ohne Initiale) davon abgesetzt folgt die Rubrik zu Teil C und, erneut separat (als I-IIII) gezählt, dessen c. 1-4. Auf neuer Seite beginnt ohne optische Hervorhebung Teil E. Dessen Rubrik bildet einen eigenen Absatz, der Text von c. 1-3 folgt ohne Zählung in einem einzigen Absatz. Der folgende Großabsatz wiederum verschmilzt den Text von c. 4-7, einschließlich einer nicht abgetrennten Zwischenrubrik.

Fol. 54r-55r (BK 271): Beginn mit einer unscheinbaren 2-zeiligen Rubrik (reguläre Kursive, eine kleine Initiale). Von einer größeren Initiale eingeleitet beginnt darauf der kurze, formelhafte Prolog (Invocatio, Intitulatio, Publicatio), an den sich bruchlos in gleicher Zeile der in drei Absätze gegliederte Text des Stücks selbst anschließt. Dieser bricht aufgrund eines vom Kopisten selbst vermerkten Blattverlusts der Vorlage oben auf fol. 55r fragmentarisch ab. Der gesamte Rest der Seite ist frei gelassen.

Fol. 55v (BK 272): Die Liste setzt fragmentarisch mitten im Text (und mitten im Satz) von c. 4, dem Schlusskapitel von BK 272, ein, mutmaßlich aufgrund des zuvor bereits erwähnten Blattverlusts. Der letzte Satz dieses Kapitels ist als eigener Absatz (ohne Zählung) abgetrennt (ab Post haec omnia relecta).

Fol. 55v-60v (BK 243): Mit neuem Absatz beginnt recht schmucklos, nur durch eine kleine Initiale hervorgehoben, der als I gezählte Prolog zu BK 243 Teil A. Es folgen, gleichmäßig als II-XI fortgezählt, c. 1-10 von Teil A. Eine zentrierte Zwischenrubrik in vergrößerter Kursive kündigt die folgenden Adnuntiationes der drei Könige an (Teile B-E). Die ersten drei Adnuntiationes sind jeweils mit einer kleineren, ebenfalls zentrierten Rubrik überschrieben. In Teil B sind die drei Kapitel Ludwigs des Deutschen gleichmäßig als I-III durchgezählt, ebenso die drei anschließenden Kapitel Karls des Kahlen (erneut als I-III). Bei den drei Kapiteln Lothars II. sind nur c. 1 und c. 3 gezählt (als I-II), c. 2 bleibt, als eigener Absatz, ohne Zählung. Ohne Rubrik leitet danach ein eigener Absatz (bei Boretius/Krause nur in einer Fußnote dokumentiert) zur zweiten Adnuntiatio Karls des Kahlen über (Teil E), die als eigener Absatz mit leicht vergrößerter Versalie gestaltet ist.

Fol. 60v-74v (BK 273): Beginn mit einer aufwendigen, 2-zeiligen, zentrierten Rubrik, deren erste Zeile neben kleinen Verzierungen auch durch ihr erstes Wort in Majuskeln zusätzlich hervorgehoben ist. Es folgen die drei Kapitel von BK 273 Teil A (als I-III), darauf der Prolog zu Teil B (mit prominenter Initiale) sowie, gleichmäßig durchgezählt, dessen 37 Kapitel (als I-XXXVII). Nach einer kurzen, leicht vergrößerten und zentrierten Rubrik, beschließt Teil C mit seinen drei Kapiteln (gezählt als I-III) das Stück.

Fol. 74v-77v (BK 274): Beginn mit einer unscheinbaren 4-zeiligen Rubrik, die wie ein einfacher Textabsatz mit leicht vergrößerter Initiale gestaltet ist. Der Prolog von BK 274 (mit 3-zeiliger Initiale) ist als I gezählt, die Zählung verschiebt sich aber nur kurzzeitig, da sowohl c. 1 wie c. 2 jeweils mit II bezeichnet sind. Anschließend werden c. 3-16 gleichmäßig als III-XVI durchgezählt.

Fol. 77v-79r (BK 244): Beginn mit einer unscheinbaren 3-zeiligen Rubrik, die wie ein einfacher Textabsatz mit leicht vergrößerter Initiale gestaltet ist. Gleichermaßen unscheinbar auch der als eigener Absatz folgende Prolog. Kapitel 1-7 sind sodann gleichmäßig als I-VII durchgezählt; sie sind jeweils als eigene Absätze gestaltet, mit allenfalls geringfügig vergrößerten Satzmajuskeln, gelegentlich versalienartig leicht ausgerückt.

Fol. 79r-82v (BK 275): Beginn mit einer 5-zeiligen Rubrik, die nur durch ihre Initiale und das in Majuskeln gehaltene erste Wort optisch heraussticht. Es folgen c. 1-12 von Teil A, gleichmäßig als I-XII durchgezählt, wobei die Zählung für c. 1-3 auf dem gegenüberliegenden Seitenrand wiederholt ist (für c. 1-2 in römischen, für c. 3 in arabischen Zahlen). Am Schluss fehlen die letzten fünf Sätze von c. 12. Beim Anschluss der vier Kapitel der Adnuntiatio Karls des Kahlen (Teil B, als XIII-XVI gezählt) wurde zuerst eine andere Zählung ausgeführt, die sich aber nicht mehr rekonstruieren lässt.

Fol. 85r-85v (BK 250): Beginn mit einer unscheinbaren 4-zeiligen Rubrik, die wie ein einfacher Textabsatz mit leicht vergrößerter Initiale gestaltet ist. Es folgen alle vier Teile (A-D) von BK 250, die zu einem einzigen Absatz verbunden sind.

Fol. 85v-86r (BK 251): Beginn mit einer unscheinbaren 4-zeiligen Rubrik, die wie ein einfacher Textabsatz mit leicht vergrößerter Initiale gestaltet ist. Anschließend wird nur Teil A von BK 251, der Reichsteilung von Meerssen 870, mit den Gebietszuweisungen an Ludwig den Deutschen geboten. Der Grundbestand ist dabei in 3-spaltiger Anlage aufgelistet, als normaler Textabsatz schließen sich die den Grundbestand erweiternden Zuteilungen an.

Fol. 86r-v (BK 277): Beginn mit einer unscheinbaren 10-zeiligen Rubrik, die wie ein einfacher Textabsatz mit verbreiterter Initiale gestaltet ist. Die beiden Teile (A-B) von BK 277 mit ihren Eidformeln sind zu einem einzigen Absatz verbunden.

Fol. 86v-88r (BK 278): Beginn mit einer unscheinbaren 6-zeiligen Rubrik, die wie ein einfacher Textabsatz mit leicht vergrößerter Initiale gestaltet ist; allerdings ist die Rubrik am Rand ohne ersichtlichen Bezug als VII gezählt. Der folgende Absatz, der c. 1-2 von BK 278 verbindet, springt in der Zählung jedoch zu I zurück, c. 3 ist entsprechend als II gezählt; dieses Kapitel bricht in seinem vorletzten Satz mitten auf der Seite ab. Der Rest der Seite ist unbeschrieben.

Fol. 137r-139r (BK 45): Die erste Zeile des Prologs von BK 45 mit der Invocatio ist durch Verwendung von Capitalis und vergrößerten Majuskeln optisch hervorgehoben. Der Prolog ist durch eine Leerzeile vom Text der Kapitel abgesetzt, die hier jedoch nicht gezählt werden und als ein nicht weiter untergliederter Textblock erscheinen. Der Text der c. 12, 13, 16 und 18 fehlt. Nach dem abschließenden Amen wird der Text ohne optische Unterbrechung fortgesetzt mit einer historisch-biographischen Einbettung, die ähnlich auch in der Weltchronik des Johannes Nauclerus sowie den beiden BK 45-Überlieferungen aus Simancas zu finden ist. Abweichungen und Zusätze zum Text bei Nauclerus, aber auch die Neigung des Schreibers, öfters ein Majuskel-N seiner Vorlage als H zu verlesen, widerlegen die Annahme von Tischler, dass der Schreiber hier den Druck des Nauclerus abgeschrieben hätte (vgl. Tischler 2008, S. 208, 247).

Benutzungsspuren

Am Rand finden sich öfters Glossen von einer anderen Hand, von der auch zahlreiche Korrekturen im Text stammen (wohl Antonio Agustín, s. o.). Beispielsweise wurde für BK 273 mehrfach, aber nicht vollständig, bei Verweisen in Kapiteltexten auf die Kapitulariensammlung des Ansegis die im Text bereits genannte Referenz auf dem Rand (mit arabischen Ziffern) wiederholt, z. B. fol. 62v zu BK 273 Abs. B c. 4: Cap. 2.24. In einigen Fällen wurde sogar zusätzlich auf die Rezeption der Ansegis-Fassung im Decretum des Ivo von Chartres verwiesen. Die vom Schreiber z. T. fehlerhaft kopierten römischen Kapitelzählungen sind hierbei auf dem Rand mehrfach angepasst worden, wohl basierend auf dem Abgleich mit einem Druck.

Eine intensivere Beschäftigung mit dem Inhalt zeigen die Anmerkungen bei BK 45, wo neben der Intitulatio, die den Kaiser nicht namentlich identifiziert, Desideratur nomen Imp. Caroli magni sowie im Teil, der die Bestimmungen zur Aufteilung des Reiches unter die Söhne enthält, Aquitania Ludouici, Italia Pipini (beide fol. 137r) und Francia, Burgundia, et Alemania, Caroli (fol. 137v) notiert ist. Den Schluss der Kopie von BK 45 kennzeichnete der Annotator mit einem Paragraphenzeichen im Text und vermerkte am Rand: verba historici (fol. 139r).

Sonstiges

Das verwendete Papier ist z. T. sehr dünn, so dass die Schrift der anderen Seite öfters stark durchscheint (z. B. fol. 9-10, fol. 61-64). Ab fol. 9r findet sich auf den meisten Seiten unten eine Reklamante.

[fol. 5r] [1]

IN Nomine Patris et Filii et spiritus sancti : Incipiunt capitula quae Domnus Imperator Carolus Hludouici Augusti1* Piae memorię filius vna cum consensu et suggestione venerabilium episcoporum , et Illustrium optimatum , reliquorumque fidelium suorum ad honorem sanctae Dei Ecclesiae2* et ad pacem , et profectum totius Imperii sui fecit Anno incarnationis Domini nostri Iesu christi DCCCCXXVII3* Regni vero sui in francia XXXVI imperii autem sui primo indictione IX mense februarii in Palatio ticinensi

1*

gek. Aug

2*

ae korr. (?)

3*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: forte 877.

[BK 221 c. 1]

Vt sancta Romana Ecclesia , sicut est caput omnium Ecclesiarum , ita ab omnibus honoretur , et veneretur , neque quisquam contrarius et potestatem ipsius aliquid iniuste4* agere praesumat , sed liceat ei debitum5* tenere vigorem et pro vniuersali Ecclesia pastoralem exhibere curam , atque sacris precibus omnium pro omnibus interpellare auctorem

4*

e korr. (?)

5*

e korr. (?)

[BK 221 c. 2]

Vt honor Domno et spiritali Patri nostro Ioanni summo Pontifici et vniuersali Papae ab omnibus conseruetur , et quae secundum sacrum ministerium suum auctoritate6* apostolica decreuerit , Cum summa veneratione ab omnibus suscipiatur vt debita Illi obedientia in omnibus conseruetur

6*

e korr. (?)

[BK 221 c. 3]

Et licet in omnibus id obseruare videmus praecipue tamen sancimus vt in termino Beatorum Petri et Pauli apostolorum Principum nemo in eundo et redeundo , vel ibi morando aliquam vastationem , et depraedationem facere praesumat · Et quae Ipsius sanctae Dei Ecclesię propria sunt , nemo aliqua iniqua machinatione sine voluntate ipsius sacri Pontificis sibi vendicare praesumat · Quodsi quisque fecerit , restitutis [fol. 5v] male pręsumptis immunitatem ipsius ecclesię persoluat et bannum nostrum tripliciter componat

[BK 221 c. 4]

Vt Ecclesiasticus honor et7* sacerdotalis , atque clericalis Reuerentia debita competentique sinceritatis religione ab omnibus amplectatur et in omnibus custodiatur sicut aui et genitoris nostri monent edicta

7*

folgt getilgtes ecclesiasticus

[BK 221 c. 5]

Vt imperialis honor ab omnibus fideliter obseruetur et quae ab eo seu per epistolam , seu per legatos praecipiuntur a nullo Impune audeat8* violari

8*

korr. aus audeant

[BK 221 c. 6]

Vt episcopi ministerium suum9* secundum sacros et sancto spiritu promulgatos canones peragant parrochias suas absque alicuius Impedimento praedicando , corrigendo , et confirmando circumeant · Et hoc in agendo nullus eis contraire , et quod ad ministerium Illorum pertinet contradicere In ipsis10* parręchiis audeat vel eis exinde aliquam molestiam inferat sed adiutor si oportuerit inuitatus a Pontifice quisque ecclesie filius existat vt liceat eis criminalia scoelera et alia queque corrigenda inquirere , discutere , et diiudicare canonice quod qui temerare proterue presumpserit , triplicem11* legem et triplex bannum nostrum exsoluat

9*

ministerium suum korr. aus ministerium

10*

In ipsis korr. aus et in

11*

e korr. (?)

[BK 221 c. 7]

Vt episcopi secundum sacram Iussionem Domi [!] Nostri Iesu christi prędicationem per se vel per suos congruenter exerceant , et presbiteros suos vt similiter faciant instruere procurent , et vt seculares et fideles layci diebus festis , qui in ciuitatibus sunt , ad publicas stationes occurrant , et qui in villulis et possessionibus sunt ad publicum officium in plebem festinent , et nullus latibulossa missarum in suis domibus offi[ci]a celebrare presumat , sine sui rationali licentia episcopi

[BK 221 c. 8 BK 221 c. 9]

Vt episcopi In ciuitatibus suis proximum Ecclesię suę claustrum instituant [fol. 6r] in quo ipsi cum clero secundum canonicam regulam Deo militent , et sacerdotes suos ad hoc constringant , vt ecclesias suas non relinquant , et aliubi habitare praesumant · Sint etiam subiecti proprio episcopo secundum canonicam auctoritatem nec per contumatiam ab eorum protestare dessiliant , neque seculari potestati12* ad hoc eis commendare se liceat , aut eos quilibet recipere audeat , aut contra canonicas leges et debitam episcopi potestatem quodam modo deffensent huiusmodi vero sacerdotes episcopalis illico censura disciplinis Ecclesiasticis subdant , nec fas est omnium eorum sollicitudinem episcopos non gerere quibus in commitendis sacris ordinibus dignum visum est communicasse · vt domibus sacerdotum propter malę opinionis famam habitaculo foeminarum penitus tollatur : neque illi in domo earum intrare indiscrete presumant , nec nomen Dei , quod absit , per Illos blasphemetur , per eos laudari pie et iugiter debet venationem quoque nullus tam sacrior diuinis exercere praesumat : neque arma militaria pro quacunque seditione portare audeat , aut abitum quemlibet tantum apicem sacerdotii non decentem assumat

12*

korr. aus potestate

[BK 221 c. 10 BK 221 c. 11 BK 221 c. 12 BK 221 c. 13 BK 221 c. 14 BK 221 c. 15 BK 221 Epilog]

Vt res ecclesiasticas tam mobiles quam et Immobiles nemo Insuadere [!] vel auferre praesumat · Et quae a rectoribus ecclesię hactenus optimorum vel fauorem alicui libellario vel emphiteocario · Iure dolose et cum damni detrimento Ecclesiae amissae videntur ad pristinum ius reuertantur quatenus liceat illis , quibus earum cura commissa est , quieto et pacifico ordine eas tenere et pro nobis et Regno a Deo commisso orare , pauperibus quę debita stipendia erogare familiam Ecclesiae Iuste et rationabiliter regere et gubernare ; transgressoribus autem iudici , iniuste praesumpta restituere , et sicut superius [fol. 6v] praefixum est , triplicem legem , et triplex bannum nostrum persoluere , vt decimę conlaborationum , et animalium secundum sacra pracepta [!] Domino , absque fraude , et aliqua retractione offerantur et in potestate episcopi maneat , qualiter presbiteris dispensentur , canonice , et vt ecclesias baptismales plebes appellant secundum antiquam Consuetudinem ecclesię filii instaurent Vt episcopi , comites et vassorum nostros in parrochia eorum manentes paterno amore secundum Ecclesiasticum ministerium diligant , Ipsi vero comites et vassalli seu reliqua generalitas predictos episcopos vt sanctos Patres honorent et venerentur , et ad ministerium Illorum peragendum vbicumque potuerint , eos adiuuare decertent · Si vero quod non optamus eis infesti quominus quae dei sunt exerrere [!] possint13* reperti fuerint aut Ipsi contra leges officia sua violauerint , et eos quos venerari debent inquietauerint · secundum capitulare aui et genitoris nostri emendent · Qualiter quoque presbiteros , ac reliquos gradus honorent , ipsius capitularis forma doceantur · Ipsi nihilominus episcopi singulari in suo episcopio14* missatici nostri potestate et auctoritate fungantur vt episcopi et comites in suis ministeriis commorantes in suis consistant domibus cum suis vassallis , neque praesumant occasione hospitii in pauperioris cuipiam vicini domo nisi rogati commorari , quia ab hoc maxime depredationes et discordias hactenus pululasse manifestum est Pręuideant quoque secundum ministerium vnusquisque suum15* ne in potestate illorum predae et deuastationes fiant · Et si aliqui hoc facere tentauerint omni sua virtute illis resistant et super se constringere ad emendationem Illos non potuerint constitutis missis nostris renuntient vt Ipsorum iuditio [fol. 7r] legaliter secundum capitulare aui et genitoris nostri emendentur Quodsi et ipsi hoc emendare nequiuerint , ad nostram notitiam perducant · Vt quotiens diuinum Iudicium aliquem Ecclesiae praesulem e seculo vocauerit , nullus ad suimet perditionem facultates omnimodas diripiat , et ad ius suum transferat , sed erogatariis , et elemosinariis Ecclesiasticis cum Ipsius ecclesię constituto oeconomo libera sit canonico more iuste rationabiliterque deputata successio reseruare , vel quibuscunque sicut expedit pro eius spiritu distribuere · Quod qui iniqua cupiditate transgredi praesumpserit , vt superius praelibatum est , inrefregabiliter multetur · Vt nemo fidelium nostrorum , quodammodo aliquem celet , quem nostrum scierit esse infidelem , neque ei sustentationem quemcunque praestare pertentet , si eum ad nostram fidelitatem reuocare nequiuerit16* · quicunque autem contra haec fecerit predecessorum et progenitorum nostrorum Iuditium experietur · Ansbertus Archiepiscopus subscripsi17* Ioannes humilis Aretinae ecclesię episcopus18* subscripsi19* Adalardus seruus seruorum Dei sanctae veronensis Ecclesię episcopus subscripsi20* Aldalgandus vercellensis ecclesie episcopus subscripsi21* Azo eporediensis episcopus subscripsi22* Benedictus episcopus cremonensis subscripsi23* Hildradus Albonensis episcopus subscripsi24* Gerardus exiguus laudensis episcopus subscripsi25* Ioannes humilis sanctę Tremensis ecclesię episcopus · subscripsi26* Teudulfus Tarraconensis episcopus · subscripsi27* Hilduinus Astensis episcopus subscripsi28* sabbatinus humilis Ienuensis29* ecclesię episcopus · subscripsi30* signum31* Bolonis ducis et missi Italiae atque sacri Palatii Archiminister32* signum33* Bernardi · comitis34* signum35* Beodradi · comitis36* Palatii · signum37* comitis38* Ricardi signum39* Airboldi Comitis40* signum41* Hardingi Comitis42* signum43* cuniberti · Comitis44* Item Bernardi Comitis45* signum46* Hardingi Comitis47* signum48* Berardi Comitis49*

13*

korr. aus possunt

14*

folgt getilgtes viatici

korr. aus summ†

er korr. (?)

gek. subs

korr. aus [†]

gek. subs

gek. subs

gek. subscrip

gek. subs

gek. subs

gek. subs

gek. subs

gek. s

gek. s

gek. s

gek. Ienuen

gek. s

gek. sig

i³ korr. (?)

gek. sig

gek. com

gek. sig

gek. com

gek. sig

gek. com

gek. sig

gek. Com

gek. sig

gek. Com

gek. sig

gek. Com

gek. Com

gek. sig

gek. Com

gek. sig

gek. Com

[Nicht transkribierter Text]

[fol. 9r] [1]

ISTA CAPITVLA sunt a Domino Carolo in synodo apud suessionis Ciuitatem in Monasterio sancti Medardi anno incarnationis dominicae DCCCLIII · in mense April ·

[BK 259 c. 1]

Vt missi nostri per ciuitates et singula monasteria tam canonicorum quam monacorum siue sanctimonialium vna cum Episcopo parrochiae vniuscuiusque in qua consistunt cum consilio etiam et consensu ipsius , qui monasterium rettinet quem volumus et expraesse praecipimus ut50* praesens sit vitam ibi degentium et conuersationem inquirant , et vbi necesse est corrigant et vbi desunt congruas officinas construere iubeant , et vbi sunt factae et per negligentiam su[nt] destructae instaurari praecipiant et victum ac potum et vestitum atque caetera necessaria pro qualitate et possibilitate loci et inhabitantium necessitate ordinet et hospitatilitatem [!] superuenientium hospitum et receptionem pauperum ibidem ponant et ordinent Ecclesiae quoque luminaria et ornatum debitum ordinent , et thesaurum ac vestimenta51* seu libros diligenter imbreuient et breues nobis reportent imbreuient etiam quid vnusquisque Ecclesiarum praelatus quando praelationem Ecclesiae suscepit ibi inuenerit , et quid modo exinde de ibi minus sit , vel quid et quantum sit superadditum quid etiam nortmanis per nostram commendationem , siue sine nostra commendatione datum sit , quidue relictum vel quid a quoquam ibi in Elemosina datum , numerum etiam canonicorum et monachorum siue sanctimonialium vniuscuiusque loci describant et nobis refferant vt secundum52* quantitatem , et qualitatem loci cum consilio Episcoporum et fidelium nostrorum vbi minor numerus fuerit nostra auctoritate addamus vbi vero indiscretionem praelatorum superfuerit ad mensuram redigamus · Inquirant quoque quot53* tempore aui nostri caroli [fol. 9v] et domni genitoris nostri Hludouuici vnoquoque in loco fuerint et quot54* modo sint et vbi loca a nortmannis siue a quibuslibet aliis destructa sunt et poenitus annullata55* quod ibi nunc propter paucitatem rerum et deuastationem earundem constitui vel ordinari possint , et inde cum consensu fidelium nostrorum ordinemus quid de caetero agendum sit et qualiter abbatiarum praelati et in locis sacris inhabitantes , De his , quae missi nostri praeceperint obedierint nobis diligentissime et capitulatim refferre procurent ·

50*

folgt von anderer Hand getilgtes ex

51*

a korr. (?)

52*

d korr. (?)

53*

t von anderer Hand ergänzt

54*

von anderer Hand korr. aus quod

55*

von anderer Hand korr. aus denullata

[BK 259 c. 2]

Vt missi nostri diligenter inuestigent per singulas parrochias simul cum Episcopo de monasteriis , quae dominum timentes in suis proprietatibus aedifficauerunt , et ne ab haeredibus56* eorum diuiderentur parentibus , et praedecessoribus nostris sub Immunitatis deffensione57* tradiderunt , et postea in alodem sunt data vt describant quae sint et quo vel a quibus in proprietatem data sunt et nobis renuntiare procurent , vt cum Episcopis et caeteris fidelibus nostris consideremus , quid58* et qualiter inde secundum Dei voluntatem et nostram salutem agere debeamus ·

56*

a von anderer Hand ergänzt

57*

von anderer Hand korr. aus deffentione

58*

d korr. (?)

[BK 259 c. 3]

Vt missi nostri per singulas parrochias vna cum Episcopo parrochiae ipsius requirant de capellis et abbatiolis59* ex casis Dei in benefficium datis qualis census inde exeat vt Ecclesia de qua supra exinde vestituram habere possit et nobis renuntient vt hoc nostra auctoritate commendetur atque firmetur et secundum qualitatem et quantitatem loci clericos et luminaria ibi ordinent , et loca restaurari faciant ·

59*

von anderer Hand korr. aus abbatibus

[BK 259 c. 4]

Denuntiandum est omnibus et a missis nostris ordinandum ut omnes Ecclesiae et praesbiteri sub immunitate ac priuilegio et ordinatione , atque dispositione episcoporum , singularum parrochiarum , in quibus consistunt secundum auctoritatem canonicam , et capitularia domni Caroli imperatoris aui nostri , [fol. 10r] et pii Augusti Hludouuici domni et genitoris nostri permaneant ·

[BK 259 c. 5]

Vt missi nostri diligenter inuestigent cum Episcopo , et praelatis monasteriorum , et per fideles et strenuos viros in vnaquaque parrochia de rebus Ecclesiasticis in alodem datis , et sicut euidentibus et veris Iudiciis ac auctoritatibus compererint60* diligenter a quo et quibus datae sint , vel quantum exinde sint describant et nobis renuntient ·

60*

n von anderer Hand ergänzt

[BK 259 c. 6]

Vt missi nostri expresse61* , et cum omni diligentia , cum Episcopo , et praelatis monasteriorum , per singulas parrochias requirant de rebus Ecclesiasticis , vnde , et nonae , et decimae solui debent , et non soluuntur , et persolui ab easdem res tenentibus faciant · et si aliqua contradictio , quae rationabilis videatur , aborta fuerit , describatur ; et praelatus ipsius casae Dei , vnde res esse noscuntur , et ille62* , qui eas detinet · et nonam , ac decimam soluere detractat , simul cum missis nostris ad nostram Iubeatur63* venire praesentiam ; et tunc veritate comperta , et diffinitione decreta , quod rationabiliter inuenerimus , inde praecipiamus · volumus etiam ut inuestigent missi nostri , qualiter illi , qui easdem res ecclesiasticas , vnde decimae dantur , siue non dantur , illas saluas habeant , et in casticiis , et in siluis custoditis , et si terrae , aut mancipia inde perdita sint , vel aliquid huiusmodi , aut si familia opressa sit contra legem , et omnia per breues renuntient nobis missi nostri ·

61*

von anderer Hand korr. aus expraesse

62*

von anderer Hand korr. aus illae

63*

ur korr. (?)

[BK 259 c. 7]

Vt missi nostri per singulas parrochias comitibus , et Reipublicae64* ministris ex banno nostro praecipiant , ne malba [!] , et placita in exitibus , et in atriis Ecclesiarum , et praesbiterorum mansionibus , neque in dominicis , vel festiuiis diebus tenere praesumant sed comes conuenientem locum consideret , et inueniat , vbi stationem ad mallum tenendum constituat ; quia nefas est ibi reos puniri , vbi respectu diuinae Reuerentiae misericordiam consensu fidelium et decreto praedecessorum nostrorum consequuntur · [fol. 10v]

64*

gek. Reipub

[BK 259 c. 8]

Vt missi nostri comitibus , et omnibus Reipublicae65* ministris firmiter ex verbo nostro denuntient atque praecipiant , ut a quarta feria ante initium quadragesimae , neque in ipsa quarta feria vsque post octauam Paschae mallum vel placitum publicum nisi de concordia et pacifficatione discordantium tenere praesumant · similiter etiam quarta feria ante natiuitatem domini , vsque post consecratos dies obseruent , necnon et Ieiuniis quatuor temporum , et in66* rogationibus simili obseruatione eosdem feriatos dies venerari omnimodis studeant ·

65*

gek. Reipub

66*

in von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

[BK 259 c. 9]

Vt missi nostri omnibus per singulas parrochias denuntient quia si Episcopus aut ministri episcoporum pro criminibus colonos flagellauerint cum virgis propter metum aliorum et vt ipsi criminosi corrigantur cum tali discretione sine vlla occasione indebita sicut in synodo collocutum67* est et vel inuiti poenitentiam corporaliter et temporaliter agant ne aeternaliter pereant si seniores ipsorum colonum indigne tulerint , et aliquam vindictam inde exercere voluerint , aut eosdem colonos ne destringantur , contendere praesumpserint , sciant quia et bannum nostrum component , et simul cum excommunicatione ecclesiastica nostram armiscaram durissimam sustinebunt ·

67*

von anderer Hand korr. aus collocatum

[BK 259 c. 10]

Vt missi nostri omnibus Reipublicae68* ministris denuntient , ut comis et Reipublicae69* ministris simul cum Episcopo vnicuiusque parrochiae sint , vt ministeriis illorum quando idem episcopus suam parrochiam circumierit70* , cum episcopus eis notum faceret et quos per excommunicationem episcopus adducere non potuerit ipsi regia auctoritate et potestate ad poenitentiam et rationem atque satisfactionem adducant ·

68*

gek. Reipub

69*

gek. Reipub

70*

von anderer Hand korr. aus circumuexit

[BK 259 c. 11]

Sciant etiam fideles nostri quia concessimus in Synodo venerabilibus episcopis ne super benifficia ecclesiastica vel praestarias [fol. 11r] etiamsi episcopus aut quilibet monasteriorum praelatus inrationabiliter petierit praecepta confirmationis nostrae vllo modo faciamus , Et ideo ab inrationabili petitione se vnusquisque compescat ·

[BK 259 c. 12]

Vt missi nostri omnibus per illorum missaticum71* denuntient : ne commutationes rerum et mancipiarum quilibet praelatus earundem rerum Ecclesiasticarum sine licentia et consensu nostro72* facere praesumat neque mancipia ecclesiastica quisquam nisi ad libertatem commuttet · Videlicet ut mancipia , quae pro Ecclesiastico dabuntur in Ecclesicae73* seruitute permaneant vt Ecclesiasticus homo qui commuttatus fuerit perpetua libertate fruatur ·

71*

a korr. (?)

72*

o² korr. (?)

73*

von anderer Hand korr. aus Ecclesica

Adnuntiatio Domni Hlotarii in valentianis mense Nouembris

I ·

[BK 206 Abschnitt A c. 1]

De missis directis per Regnum vt populus et pacem et Iustitiam habeant · De raptoribus , de praedatoribus , de latronibus et aliis malefactoribus et de omnibus Iustitiis ·

II ·

Vt vbi missatici simul venerint missi simul veniant et si de vno Regno in aliud , aut de vno missatico in aliud fugerint simul eos constringant ·

III ·

Vt vbicumque fugerint illuc indiculas transmittatur ut comis illos distringat aut cum alode , aut per quodcumque potest vt illuc reueniat et emendet vbi malum fecit ·

IIII ·

Vt missis commendetur vt faciant Iustitias et si non fecerint quod74* ipsi pergere debeatis ·

74*

folgt getilgtes inde

V

Vt si necessitas alicui fuerit omnes sint parati quomodo inuicem vos adiuuetis ·

Sequitur adnuntiatio Caroli ·

[BK 206 Abschnitt B c. 1]

De annuntiatione Episcopali et de honore sacerdotum · [fol. 11v]

De reedifficatione Ecclesiarum et de nonis et de75* decimis ·

75*

korr. (?)

De obseruatione capitulorum domni Coroli [!] et domni ludouuici de Ecclesiis ·

De obseruatione pacis et cauenda rapacitate et oppressione rerum ecclesiasticarum ac pauperum ·

Quod nos cum consilio fidelium nostrorum volumus ordinare qualiter honeste et sine indigentia in curte nostra sicut antecessores nostri fecerunt viuere possimus et comites ac caet[e]ros fideles nostros admonemus vt ipsi sic suum esse et viuere ordinent qualiter propter illorum necessitatem vicini eorum ac pauperes non opprimantur ·

De concordia et mutuo adiutorio episcopi et comites ad Iustitias faciendas et diuinum ministerium exequendum ·

De Iustitiis76* per Episcopos et missos ac comites nostros in Regno nostro studendis ·

76*

folgt von anderer Hand getilgtes et missos

De raptis et coniunctione sanctimonialium atque propinquarum seu sponsarum aliarum77* vt quid in praeterito actum est secundum consilium et Iudicium Episcoporum corrigatur , et de caetero omnimodis caueatur

77*

a² korr. (?)

Quodsi aliquid per necessitatem in Ecclesiis Dei aut contra aliquem fidelium nostrorum fecimus hoc quam citius78* potuerimus libentissime emendabimus , et de caetero si aliquis apud nos patrem suum noscere voluerit hoc secundum consuetudinem antecessorum nostrorum diffinire volumus ·

78*

korr. aus scitius

De placito nostro et de communi adiutorio contra nortmannos , et de colloquutione nostra fraterna · [fol. 12r]

Sequuntur capitula Quae in ipso anno et in ipso mense Nouembrio domnus Carolus consultu fidelium suorum in Siluaco aedidit et per Regnum suum a missis79* suis annuntiari et obseruari praecepit , sed et missos suos sicut subsequitur per Regnum suum ordinauit ·

[BK 260 Prolog]

IN NOMINE sanctae et indiuiduae trinitatis Carolus gratia Dei Rex dilectis et fidelibus missis nostris per Regnum nostrum constitutis salutem sicut vobis notum esse credimus cum dilectissimo fratre nostro Hlotario apud valentianas locuti sumus et communi consilio cum fidelibus nostris communibus considerauimus vt inter caetera sanctae Dei Ecclesiae et nostri prinsipatus ac Regni a deo nobis commissi negotia80* necessaria de his quę subsequuntur vos specialiter admoneremus vt sicut hic descripta habentur vna cum Dei adiutorio prout melius potueris strenue exequi procuretis et hoc praesentialiter [!] necessarium opus sine aliqua dilatione et excusatione81* sicut in missaticis coniuncti et deputati estis simul conueniatis et hoc ad perficiendum quanto citius82* inchoetis et quantum et qualiter inde factum habueritis vnus vestrum sicut in missatico constituti estis de vnoquoque missatico nobis ad colloquium quod in proximo cum fratribus nostris habebimus renuntiare procuret , et si contigerit vt aliquis vestrum nostro seruitio et infirmitatem aut quacumque occasione detentus fuerit , pro hoc alius non dimittant , vt commendata exequi non studeant etiam si vnus vacauerit a praedictis ocupationibus ipse quantum Deus dederit Iussa adimplere studeat

79*

Der Wortteil -ssis ist unterstrichen, die über der Zeile notierte Korrektur wurde aber, ebenso wie die Unterstreichung, wieder ausgestrichen und ist nicht mehr lesbar.

80*

a korr. (?)

81*

von anderer Hand korr. aus excusasione

82*

korr. aus scitius

ista denuncianda sunt Populo a missis nostris · [fol. 12v]

Nostri seniores sicut audistis parabolauerunt simul et considerauerunt cum communibus83* illorum fidelibus de Dei seruitio et sanctae Ecclesiae ac Regni statu , et qualiter vos qui in Regno consistitis pacem et Iustitiam habere possitis , et ordinauerunt missos per Regnum illorum , qui in hoc decertent quantum Deus adiutorium dederit ·

83*

von anderer Hand korr. aus omnibus

Inter omnes Iustitias quas ordinauerunt , vt vnusquisque habeat primo considerauerunt de honore Ecclesiarum Dei et orphanorum et viduarum causis et de regalibus Iustitiis tum maxime de raptoribus puellarum et viduarum causis et sanctimonialium et de his , qui praesbiteros flagellare praesumunt et qui praesbiteros de Ecclesiis sine episcoporum consensu eiycere [!] et84* recipere aut85* census de manso86* et ex his que domnus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis Immunitate concessit exigere non timent · Et qui de censa de rebus Ecclesiasticis ad ecclesias persoluere detractant vt firmiter inquirantur et acriter destringantur et plena87* Iustitia inde fiat secundum quod in capitularibus aui et patris illorum statutum habetur et ipsi per certos fideiussores ad praesentiam illius in cuius Regno tales inuenti fuerint perducantur vt inde ipsi commendent quid de tali homine fiat , qui nec Deum timet , nec contra sanctos canones facere nec legem , et praeceptum Regium Infringere pertimescit salua censura Ecclesiastica et Episcopalis poenitentiae vindicta ·

84*

von anderer Hand korr. aus aut

85*

von anderer Hand korr. aus et

86*

von anderer Hand korr. aus mansis

87*

von anderer Hand korr. aus ploena

Similiter de collectis , quas thedisca lingua herizuph appellat et de his , quae Immunitates infringunt , et qui incendia et voluntaria homicidia et adsalituras in domos faciunt ·

De latronibus autem commendauerunt ut missi omnibus denuntient in illa fidelitate , quam Deo et Regi vnusquisque debet et promissam habet et in illa christianitate quam [fol. 13r] pacem proximo vnusquisque seruare debet vt sine exceptione alicuius personae nec pro amicitia vel propinquitate aut amore vel timore vllus latronem88* caelet89* sed illum missis illorum manifestet , et ad accipiendum illud adiutorium quantum potuerit vnusquisque praestet , et per sacramentum hoc missi illorum firmare faciant sicut tempore antecessorum illorum consuetudo fuit , et si aliquis missos illorum non obaudierit si Regis homo fuerit per fideiussores ad illius praesentiam perducatur · Si autem alterius homo fuerit senior , cuius homo fuerit illum Regi praesentet90* ·

88*

von anderer Hand korr. aus latr††††

89*

c korr. (?)

90*

gek. pntet

Commendauerunt etiam vt si alicui denuntiatum fuerit ut ad accipiendum latronem adiutorium praestet , aut aliquis sonum inde audierit , ut ad latronem accipiendum concurratur et se inde retraxerit , ut ad hoc adiutorium non praestet , si liber homo non fuerit bannum Dominicum componat , et si91* colonus fuerit LX · ictus accipiat et si latro ibi occisus fuerit , qui eum occiderit leudem inde non soluat : et nullus inde faidam portare praesumat quod si quis facere praesumpserit per certos fideiussores ad Regis praesentiam perducatur ·

91*

folgt von anderer Hand getilgtes aliquis

Quicumque92* autem abhinc inante latronem receperit maxime autem illum qui forbannitus fuerit , et qui illos quos missi nostri forbanniere93* recepit Postquam forbanniti ab eisdem missis nostris fuerunt secundum quod constitutum est in capitularibus aui et patris nostri in libro III · capitulo XXIII · si francus est cum duodecim similibus francis Iuret quod ipse latronem eum fuisse94* non scisset licet pater eius sit aut frater et propinquus si hoc Iurare non potuerit et ab alio conuictus non fuerit quod latronem in hospitio suscepisset quasi latro et infidelis Iudicetur , quia latro est , et infidelis est noster et francorum et qui illum [fol. 13v] suscepit similis est illi , Si autem audiuit quod latro fuisset et tamen non sit pro firmiter aut Iuret solus quod numquam cum95* audisset nec per veritatem nec per mendatium latronem aut sit paratus si ille de latrocinio euictus fuerit vt similiter damnetur ·

92*

Q korr. (?)

93*

von anderer Hand korr. aus forbannicere

94*

von anderer Hand korr. aus fecisse

95*

c korr. (?)

Vt quando missi nostri latronem forbannierint96* hoc et missis aliis et comitibus scire faciant et si de vno missatico in alium fugerit si in vicinitatem venerit pro hoc qui eum forbann[i]uit non dimitat vt eum non persequatur et compraehendat et si longius fugerit97* missus in cuius missaticum fugerit si alodem habuerit illi tollat et illum constringi et vt illuc velit nolit reueniat et ibi malum emendet vbi illud perpetrauit , et si in alicuius villam fugerit et ipsa villa eum contenderit secundum quod in capitularibus aui et patris nostri scriptum habetur inde fiat · Et si necesse fuerit ut Iustitia non proteletur , aduocato denuntietur ut ipsum latronem reddat et eos qui eum contenderunt praesentet vt debitam disciplinam inde sustineant et emendationem inde congruam faciant , quod si facere neglexerit vsque ad secundam vicem bannum dominicum inde componat , et sic per fideiussores ad praesentiam eorum deducatur ; vt et de illo et de contradictoribus et de98* ipso latrone secundum quod causa coniacuerit sic decernatur vt caeteri motum habeant ·

96*

f korr. (?)

97*

korr. aus fugere

98*

von anderer Hand korr. aus [†]

Hoc etiam commendauerunt seniores nostri vt si huiusmodi99* malefactores sicut praediximus de vno Regno in aliud fugerint · Similiter missi illius de cuius Regno fugerit ad alios missos in illo Regno vbi fugit hoc notum faciant et illi missi eos constringant , ut ad illud Regnum et ad illos missos reueniant et ibi destringi possint vbi malum fecerunt · [fol. 14r]

99*

gek. humoi

De aduenis qui oppraessione Nortmannorum vel Britannorum in partes istorum Regnorum confugerunt , statuerunt seniores nostri ut a nullo Reipublicae100* ministro quamcumque violentiam vel oppraessionem aut exactationem patiantur , sed liceat eis conductum suum querere et habere donec aut ipsi redeant ad loca sua aut seniores illorum recipiant quod qui inuentus fuerit ex Reipublicae101* ministris aut aliis quibuslibet contra hoc pietatis praeceptum facere aut fecisse bannum dominicum exinde componat ·

100*

gek. Reipub

101*

gek. Reipub

Vt omnibus denuntietur qualiter cuncti102* sint praeparati ad quamcumque necessitatem Imminentem vt secundum consuetudinem prout necessitas euenerit ad dei seruitium et illorum atque deffendendum sanctam Dei Ecclesiam et Regnum omnes sint praeparati ·

102*

korr. aus cunctis

Capitula autem aui et patris nostri , quae in praescriptis commemorauimus , qui ex missis nostris non habuerint et eis indiguerint ut commissa per illa corrigere possint sicut in eisdem capitulis iubetur de scriuio [!] nostro a cancellario nostro accipiant vt rationabiliter et legaliter cuncta corrigant et disponant ·

Vt vnusquisque missus in suo missatico prouisionem habeat vt si aliquis de nostris fidelibus per missaticum suum transierit aut ibi consistens et commanens rapinas et depraedationes aut alia inlicita fecerit , de quibus Deus offendi solet et populus pro oppressione103* gemere , quatenus hoc subtiliter et veraciter inuestiget et nobis renuntiet qualiter inde nos sic ordinemus , ut nec ipsum nec alium hoc agere delectet ·

103*

von anderer Hand korr. aus oppraessione

Vt missum illorum missaticis curam habeant ne homines nostri aut alii quilibet vicinos maiores et minores tempor[.] aestatis quando ad herbam suos caballos mittunt et tempore hiemis quando marascalcos illorum ad [fol. 14v] fodrum dirigunt vicinos maiores et minores depraedentur et sit egerint hoc etiam vt praediximus veraciter missi nostri inuestigent et nobis renuntient vt in seniore hoc sic emendemus , quatenus homines suos in potestate habeant et contenti sint debitis , indebita iniuste non appetant ·

Haec memorabilia Capitula , quae Sequuntur104* dedit missis suis domnus Carolus anno DCCCLIIII · in mense Iunii quando apud Attiniacum cum fratre suo Hlotario105* fuit loquutus vt illa106* vnusquisque missus in suo missatico per Regnum illius exequi procuret ·

De missis pro latronibus scilicet ut addantur et suppleantur missi , qui illa peragant , quae in capitulis continentur quas supra in Siluaco illum edidisse praescripsimus ·

104*

t korr. (?)

105*

l korr. (?)

106*

a korr. (?)

De marittima custodia et secundum consuetudinem vigilanter107* disponerentur

107*

a korr. (?)

De viis per aquas videlicet vt vbi nouiter clausae erant aperirentur sicut antiquitus fuerunt apertae ·

De pontibus restaurandis videlicet vt secundum capitularia aui et patris sui vbi antiquitus fuerunt rafficiantur ab his , qui honores illos tenent , de quibus ante pontes facti vel restaurati fuerunt ·

De nauibus quae vadunt sub pontibus videlicet vt inde teloneum non exigatur ·

De aduenis quos afligunt ministri Reipublicae108* scilicet , ut qui ab illis quos nortmanni , vel britannes aflixerunt et ideo mendicando109* in istud Regnum venerunt , vel qui propter aflictionem aquitanicam huc venerunt censum vel operationes exigere hoc cum sua lege illis emendent et qui deinceps110* hoc facere praesumpserint simul cum emendatione dominicum bannum componat · [fol. 15r]

108*

gek. Reipub

109*

n¹ von anderer Hand ergänzt

110*

c korr. (?)

De latronibus qui nunc nihil mali faciunt et quod iam diu fecerunt emendatum habent et nullus modo super eos clamat videlicet ut propter hoc modo non puniantur ·

De hominibus , qui in banno et in poenitentia missi sunt et peius semper faciunt scilicet ut a missis111* capiantur et constringantur ·

111*

a missis von anderer Hand korr. aus amicis

De monetis et falsariis fabris videlicet vt diligenter inquirantur et emendentur ·

De rebus Ecclesiarum in alodem datis videlicet ut a missis inquirantur et describantur et Regi renuntientur112*

112*

ur korr. (?)

De monasteriis circumeundis id est ut sicut ordinatum fuit ita missi exequi procurent ·

De hominibus qui iterum a nouo raptos faciunt ut a missis comprehendantur113* et constringantur et ad Regis praesentiam deducantur ·

113*

von anderer Hand korr. aus compraehendantur

De fidelitate Regi promittenda id est omnes per Regnum illius franci fidelitatem illi promittant , et qui dicunt se illam promisisse aut certis testibus hoc aprobent aut Iurent se illam ante Iurasse aut illam ipsam fidelitatem promittant ·

Haec sunt adnuntiationes , quas Hlotarius et Carolus apud Leudicam adnuntiauerunt Anno DCCCLIIII ·

HLOTARIVS SERENISSIMVS IMPERATOR ·

Scire volumus vestram omnium fidelitatem quia frequenter praesenti anno dilectissimum fratrem nostrum Hludouuicum inuitamus ut commune colloquium cum fidelibus nostris haberemus atque cum illis de domini voluntate quantum ipse inspirare vellet ac de sanctae Dei Ecclesiae [fol. 15v] vtilitate nostroque ac nostrorum profectv honore et necessitate tractaremus114* et ordinaremus Sed quia praedictus frater noster hactenus sicut optaueramus quibusdam impedientibus causis venire distulit nos illud omittere voluimus quin vtiliter nos coniungeremus ·

114*

e korr. (?)

Nunc volumus vos certos reddere de nostra coniunctione quia christo propritio [!] secundum Deum ad salutem sanctę Dei Ecclesiae nostramque ac vestram communem vtilitatem et necessitatem indissolubiliter corde et opere coniungere nos voluimus vt vnum simus115* in christo et vos vnum sitis nobiscum ·

115*

von anderer Hand korr. aus scimus

Sapiatis quia legem qualem116* antecessores nostri hoc est pater et auus noster vestris antecessoribus concesserunt et seruauerunt nos similiter vobis perdonamus et inuiolabiliter atque incorrupte et praesentibus et futuris temporibus per omnia volumus obseruare ·

116*

von anderer Hand korr. aus quales

CAROLVS GLORIOSISSIMVS Rex

Hanc siquidem coniunctionem facere idcirco vsque nunc distulimus quia volumus ut supradictus frater noster nobiscum pariter conueniens in ea coniunctione se nobis associaret · Sed quia ille aliquibus impedimentis praepeditus venire omisit nos audita perturbatione , quam filius eius facere conatur consociare117* nos voluimus sciatis ergo quod in prosperis et in aduersis simul erimus nec poterit nos Deo adiuuante vllum offendiculum ab ea charitate separare , qua fraternis vinculis astricti sumus118* sed vbicumque alterno Solatio et adiutorio indiguerimus119* quantum dominus permiserit in inuicem sustentari et supportari cupimus atque contra omnem terrenum Inimicum auxilium in alterutrum ferre volumus · [fol. 16r]

117*

von anderer Hand korr. aus consosiare

118*

us korr. (?)

119*

von anderer Hand korr. aus indiguaerimus

Si autem isdem frater noster sicut optamus et ei mandamus hoc agere distulerit , nos ita coniuncti sumus vt vnus alteri tale prebeat solatium et adiutorium quatenus vbicumque necesse fuerit amodo et deinceps120* sicut praemissimus vnusquisque Regnum sibi diuinitus commissum quiete obtinere possit et si aliquis patri suo superstes extiterit , ipse qui remanserit nepotes121* suos vna cum Regno patris sub tuitione et deffensione122* habeat vt contra aduersantium machinationes auxiliante Deo ita muniti existant qualiter quieto ordine Regnum patris opprimere valeant ·

120*

c korr. (?)

121*

e² korr. (?)

122*

korr. aus deffencione

Certissime igitur deuotionem vestram scire cupimus quia veraciter123* recognoscimus in multis dominum offendisse animosque vestros diligenter molestasse quae videlicet cuncta ita fauente christo pro viribus emendare uti habemus ut Deum placare et vestrae deuotioni satisfacere possumus de124* quibus omnibus certiores vos reddere curabimus cum pluriores nostri fideles conuenerint aut cum praefatus frater noster , vt enim mandamus venerit , si tamen venire voluerit quomodocumque vobis amabilius erit , ita ut veraciter125* cognoscatis permissionem nostram omnimodis attendere et plenissime nos obseruare velle ·

123*

von anderer Hand korr. aus verasciter

124*

d korr. (?)

125*

Illud praeterea in commune vestra omnium comperiat solertia quia ideo vobis in hoc sacro loco haec solicite denuntiare volumus ut126* noueritis cuncta , quae dicimus domino fauente sanctisque eius suffragantibus in quorum praesentia denuntiantur inuiolabiliter obseruaturos nos esse ·

126*

korr. aus et

Hoc est consilium , quod Episcopi et Caeteri fideles domni Caroli apud Banoilum communiter illi dederunt anno Incarnationis domini nostri Iesu christi D[CCC]LVI · in mense Augusti ·

[BK 295]

Increpatio quam in Epistola domini Apostholici [fol. 16v] vobiscum et cum aliis fidelibus nostris audiuimus seuerissime nos tangeret si nos aliter non egissemus quam isdem dominus apostholicus nos egisse secundum quod ipse audierat cum magna auctoritate mandauit · Nam quia nos in isto facto vnde nos specialiter redarguit consentientes non fuimus et vos ac fideles vestros127* quos inde admonere conuenit et verbis et scriptis sicut ipsi scitis , et manentia scripta testantur frequenter et salubriter commonuimus ut contra salutem et auctoritatem factum erat emendaretur , et ne128* deinceps committeretur omnimodis caueretur damnabiliter ista increpatione non tangimur · Sed et nunc nostris monitis illius monita coniungentes et illius monitis nostra monita subiungentes hortamur , ut statum monasteriorum in Regno vestro129* consistentium , aliter quam debeat et deceat peruersum et confusum quanto citius130* ac melius et possibilius itaque rationabilius potueritis , restituere et corrigere studeatis et non solum hoc vos , et commissos vobis in Regno vestro agere commonemus ; verum etiam monemus131* hortamur et precamur132* , ut capitula , quae vos ipse cum fidelibus vestris in Colonia villa manu propria confirmastis , sed et ea quae in Belluaco Ciuitate Episcopis tradentibus sub conditione notissima suscepistis , illa quoque quae confratribus vestris secus Teudonis villam in loco qui dicitur Iudicium approbastis cum Illustribus viris et sapientibus baronibus vestris obseruanda delegistis · Sed et illa , quae cum fratribus vestris apud133* Marsnam134* manu propria confirmastis · verum et illa , quae in Synodo suessonica , cui vestram praesentiam exibere dignati fuistis acceptastis135* : necnon et illa , quae in Siluaco decreuistis cum his quae in Leodico cum fratre vestro Hlotario annunciastis diligenter et frequenter ad memoriam reducatis ac relegatis et quae in Regno vestro contra illa acta sunt contraque et diuinam et salubrem auctoritatem , quam progenitores et praedecessores vestri directo [fol. 17r] ordine tenuerunt et obseruauerunt perpetrata sunt quam potius ratio et possibilitas permittat corrigere procuretis · Et ne de Caetero a quocumque contra haec agantur omnes communiter cooperante domino caueamus · Et si quid contra haec actum fuerit statim ut citius136* fieri potuerit aequitate et ratione ac possibilitate dictante absque dolo cum recta137* intentione et lege138* ac auctoritate competente vnicuique ordini corrigatur · Et ne laeue cuiquam videatur quod Deo teste ac mediante manu propria confirmatum et sponsione cum veritatis , quae deus est assertione prolatum discat ex confirmationis cautione in terris et ex baptismatis ac caeterarum obseruationum confirmatione in coelis quantis nexibus quisque teneatur obstrictus , omnisque quod diuino spiritu dicitur comuniter audiamus nisi conuersi fueritis gladium suum vibrauit139* , arcum suum tetendit et parauit illud et in eo parauit vasa mortis de quibus nos omnes ad se et ad mandatorum suorum obseruationem conuersos et in obseruatione eorundem permanentes eripiat Iesus christus dominus noster , cui est honor et gloria potestas et imperium per omnia saecula sęculorum amen ·

127*

korr. aus nostros

128*

korr. aus in

129*

Eine Korrektur über der Zeile von anderer Hand zu nostro wurde auf dem Rand von einer weiteren Hand zurück zu vestro revidiert.

130*

von anderer Hand korr. aus sitius

131*

von anderer Hand korr. aus monemur

132*

von anderer Hand korr. aus praecamur

133*

a korr. (?)

134*

von anderer Hand korr. aus Masnam

135*

Der Korrektor wiederholte zur Verdeutlichung des verlaufenen Wortanfangs über der Zeile ac.

136*

c korr. (?)

137*

folgt von anderer Hand getilgtes et

138*

von anderer Hand korr. aus recta

139*

von anderer Hand korr. aus dibrauit

HAEC quae sequuntur Capitula misit domnus Rex Carolus ad franchos et Aquitanos , qui ab eo disciuerant anno Incarnationis Dominicae DCCCLVI · Nonis140* Iulii de palatio carisiaco141* per fideles missos suos ad Alardum abbatem R[o]dolphum Richuinum ad Algarum et Berengarum ·

1142*

[BK 262 c. 1]

Mandat vobis noster senior quia suus auunculus Rudulphus illi de vestra fidelitate nuntiauit , et quod vos illum praecastis , ut ad vos suos denominatos fideles in sua mercede transmitteret , et vos illi per illos vestram necessitatem et voluntatem mandare volebatis , et si aliquid factum [fol. 17v] habebatis quod necessitas fuisset emendare voluntarię per illorum consilium emendabitis et quod143* vobis consilium donauerint ad nostri senioris fidelitatem et vestram saluationem voluntarie faceretis ·

140*

gek. Non

141*

von anderer Hand korr. aus charisiaco

142*

1 von anderer Hand ergänzt

143*

od korr. (?)

2 ·144*

[BK 262 c. 2]

Et mandat vobis noster senior quia placet ei quod illi suus auunculus de vestra fidelitate et bona voluntate nunciauit et secundum vestram depraecationem transmisit nos sicut praecastis ad vos et mandat vobis quia si aliquis aut ipse senior noster aut aliquis ad illum aliquem de vobis comperdere voluit et propter hoc ad tempus aliquis de vobis ab illius praesentia et ab illius seruitio se subtraxit quia omnes quicumque de vobis ad rectam rationem ad illum et ante suos fideles venire voluerit , hoc ei concedit , et si Iuste et rationabiliter inuentum fuerit quod145* contra rectam rationem contra eum aliquis de vobis146* habuerit cum consilio fidelium suorum hoc voluntarie emendabit · Et si inuentum fuerit quod illam causam vnde aliquis de vobis conquirere voluerit per rationem fecerit volet ut sicut per rationem fecit , ita facta per rationem permaneat ·

144*

2 · von anderer Hand ergänzt

145*

gek. q

146*

de vobis von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

3147*

[BK 262 c. 3]

Mandat vobis ut si aliquis de vobis rectam rationem ad illum et ante suos fideles praecauerit , et inde in rectam rationem venerit et iuste et rationabiliter inuentum fuerit quod rectam rationem aliquis de vobis non habeat , et ipsa recta ratio illum conuicerit quasi secum crediderit et humiliauerit , ut emendare voluerit et in ipsa emendatione permanere voluerit quia sicut cum suis fidelibus rationabiliter inuenerit , vt rationabilem misericordiam faciat voluntarie paratus est facere ·

147*

[4] ·148*

[BK 262 c. 4]

Mandat vobis quia si aliquis149* est de vobis qui non se confidit in sua consientia [!] , ut rectam rationem praecare aut non velit aut non audeat et se recognoscit et poenitet et misericordiam illius et indulgentiam petierit quia illum tantum [fol. 18r] vt inante sicut debet se caueat voluntarie vnicuique , qui sic se recognoscit misericordiam et indulgentiam donat ·

148*

[4] · von anderer Hand ergänzt

149*

i² korr. (?)

[BK 262 c. 5]

Mandat vobis ut ne aliquis de illo inante dubitet quia ipsam rectam rationem , qui illam quaerit semper illi vult conseruare et illam misericordiam , quam modo illi concedit similiter illam semper vult conseruare , si ille aliam iterum talem causam non commiserit , pro qua rectam rationem Iustum Iuditium debet sustinere ·

5150*

[BK 262 c. 6]

Mandat vobis quia si aliquis de vobis talis est qui dicat quia paupertate et necessitate quia multos dies in illius seruitio misit , et omnia quae habuit dispendit ad talem coniunctionem ut aliquid impetraret quod per seruitium impetrare non potuit sic Iunxit151* quia si hoc nostro seniori ante suos fideles demonstrare potuerit et hoc si verum inuentum fuerit quod senioris nostri culpa fuerit quod per necessitatem aliquis de vobis rationabiliter de seruitio illius se tali modo subtraxerit , quia senior noster hoc voluntarie recognoscit et cum consilio de suis fidelibus hoc quam citius152* et rationabilius potuerit emendabit ·

150*

151*

korr. aus cunxit

152*

6 ·153*

[BK 262 c. 7]

Mandat vobis quia si aliquis de vobis dixerit quod hoc quod fecit non pro sua infidelitate de aut pro154* sua deinhonorantia155* fecit , et timet aliquis de vobis quod noster senior alicui de vobis reputare inante debeat hoc factum aut pro sua infidelitate aut pro sua deinhonorantia156* et propter hoc iam vltra ad illum non debeat consilium acaptare quia qualiscumque de vobis tali modo in isto facto commisculatus est , si inante illi sic obediens et fidelis et adiutor ad suum Regnum et debitum honorem continendum157* fuerit , sic per rectum homo suo seniori et suo Regi esse debet , quia nulli de ista causa volet reputare sed totum ex corde dimittere quod in illius persona in ista causa commisit et suum seruitium quod [fol. 18v] illi et ante fecit et adhuc deo Iuuante faciet debite et rationabiliter vult illi merere · Si autem aliquis illi aut alicui iniuste abstulit lex hoc sicut consuetudo et rectum est pacificabit ·

153*

154*

von anderer Hand korr. aus de

155*

no von anderer Hand ergänzt

156*

no von anderer Hand ergänzt

157*

Der Schreiber korrigierte selbst ad hoc aus angesetztem contineng-; von anderer Hand über der Zeile d zur Verdeutlichung wiederholt.

7158*

[BK 262 c. 8]

Et sciatis quia senior noster sicut subinde voluit deo gratias nunc ad bonum effectum perduxit , et rogauit fideles suos , ut sine illa mala suspitione de illius iracundia aut animi commotione communiter quaerant , et inueniant atque describant hoc quod ille secundum suum ministerium facere debet , et quae facere illum non condeceant et vbicumque inuentum fuerit quod fecit quod facere non debuit paratus est , ut cum Dei adiutorio et fidelium suorum consilio hoc quam citius159* cum ratione et possibilitate emendare potuerit emendet , et inante corrigat et correcta custodiat , et quod160* facere debuit , quod ad salutem et honestatem illius pertinuit et aliquid munus fecit hoc cum Dei adiutorio et fidelium suorum consilio et auxilio facere161* quam citius162* cum ratione et possibilitate potuerit faciat ·

158*

159*

160*

folgt von anderer Hand getilgtes Deus

161*

et auxilio facere von anderer Hand korr. aus hoc

162*

8163*

[BK 262 c. 9]

Et similiter vult vt nos queramus et inueniamus et describamus quid et qualiter nobis fidelibus suis in vnoquoque ordine contra illum conueniat facere et quid non conueniat facere , ut illa , quae conueniunt faciamus et illa quae non conueniunt caueamus , et vbicumque in retro aliquid a nobis suis fidelibus in quocumque ordine facta sunt , quae non condeceant cum Dei et illius auxilio et nostro communi consilio quum citius164* cum ratione et possibilitate emendare potuerimus emendemus et inante corrigamus et correcta custodiamus ·

163*

164*

· 9 ·165*

[BK 262 c. 10]

Et sciatis quia sic est ille adunatus cum omnibus suis fidelibus in omni ordine et statu , ut si ille Iuxta humanam fragilitatem aliquid contra tale pactum fecerit [fol. 19r] Illum honeste et cum reuerentia sicut seniorem decet admoneamus , ut ille hoc corrigat et emendet et vnicuique in suo ordine debitam legem conseruet · Et si aliquis de nobis in quocumque ordine contra istud pactum in contra illum fecerit si talis est , vt ille166* eum inde167* admonere velit vt168* emendet faciat et si talis est causa , ut169* illum inde170* familiariter non debeat admonere ante suos pares illum in rectam rationem mittat , et ille qui debitum pactum et rectam legem et debitam seniori reuerentiam non vult exhibere et obseruare iustum Iustitiae Iudicium sustineat , et si sustinere non voluerit et contumax et rebellis171* extiterint et conuerti non potuerit et nostra omnium societate et Regno ab omnibus expellatur · Et si senior noster legem vnicuique debitam , et a se et a suis antecessoribus nobis et nostris antecessoribus perdonatam , et rectam rationem et misericordiam competentem vnicuique in suo ordine conseruare voluerit , sciatis quia sic est ille nobiscum , et nos cum illo adunati , et sic sumus omnes per illius voluntatem et consensum172* confirmati Episcopi atque abbates cum laycis et layci cum viris ecclesiasticis , vt nullus suum parem dimittatur173* , ut contra suam legem et rectam rationem et Iustum Iudicium etiamsi voluerit , quod absit Rex noster alicui facere non possit ·

165*

· 9 · von anderer Hand ergänzt

166*

von anderer Hand korr. aus inde

167*

inde von anderer Hand ergänzt

168*

Der Schreiber korrigierte selbst ad hoc aus et; von anderer Hand über der Zeile vt zur Verdeutlichung wiederholt.

169*

folgt von anderer Hand getilgtes inde

170*

inde von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

171*

korr. aus rebellex

172*

s¹ korr. (?)

173*

t² von anderer Hand ergänzt

10 ·174*

[BK 262 c. 11]

Et sciatis quia ad hoc querendum , et inueniendum et statuendum atque confirmandum cum nostro et caeterorum fidelium suorum consensu habet noster senior175* constitutum locum vermeriam palatium et tempus ac176* diem XIIII · Kalendas177* Augusti et habet ex nomine descriptos fideles suos per quorum tractatum ista causa Deo adiuuante , ad perfectam perfectionem perueniat et habet VII · Kalendas178* Augusti ad ipsum palatium vermeriam [fol. 19v] generaliter omnes fideles suos conuocatos , ut omnibus suam voluntatem et perdonationem et nostram179* qui fideles ipsius sumus , deuotionem adcognouit , et ut ista conuenientia quam teste Deo confirmabimus inante diebus vitae suae et diebus vitae nostrae conseruetur et ipse suis successoribus contra successores nostros , et nos nostris successoribus suis successoribus conseruandam in Dei nomine relinquamus ·

174*

175*

s korr. (?)

176*

von anderer Hand korr. aus ad

177*

gek. Kl

178*

gek. Kl

179*

mit redundantem Kürzungsstrich über dem ausgeschriebenen Wort

11180*

[BK 262 c. 12]

Et sciatis quia vult senior noster et nos caeteri fideles illius ut si vos , qui illius fideles et consiliarii esse debetis volueritis sicut vobis diximus ad illius praesentiam et fidelitatem atque seruitium venire , et cum nobis in ista societate esse quia et ipse181* et nos , quae voluntarie182* volemus et cum nobis cum hoc et quaeratis et inueniatis et statuatis , atque conseruetis et nos cum vobis similiter et vobis aliis omnibus sicut et nobis debitam legem et rectam rationem dehinc inante sicut rectum est vult conseruare sicut sui antecessores qui hoc183* melius et rationabiliter fecerunt nostris et vestris antecessoribus In omni ordine conseruauerunt ·

180*

von anderer Hand korr. aus XII

181*

von anderer Hand korr. aus ipsae

182*

von anderer Hand korr. aus voluntariae

183*

qui hoc von anderer Hand korr. aus sicut

[BK 262 c. 13]

Et mandat vobis noster senior quia si aliquis de vobis talis est cui suus senioratus non placeat et illi simulat ad alium seniorem melius quam ad illum acaptare possit veniat ad illum et ipse tranquillo et pacifico animo donat illi commeatum tantum ut ipsi et in suo Regno id suis fidelibus aliquod damnum , aut aliquam marritionem non faciat , et quod Deus illi cupierit184* , et ad alium seniorem acaptare potuerit paciffice habeat ·

184*

up korr. (?)

[BK 262 c. 14]

Et si aliquis fuerit de vobis qui velit dicere quia non credit fidem senioris nostri et suspectus sit de sua perditione et propter hoc non audeat ambulare ad illum nos185* vobis damus186* Dei et nostri senioris caroli fidem et de [fol. 20r] suis Episcopis et fidelibus damus fidem , quia quantam Deus vos saluauerit , et vos ipsos saluaueritis sani ambuletis et sani cum illo sitis , et sani si vobis cum illo sicut debet187* non conuenerit retornetis tantum vt paciffice et sine seditione ambuletis et suos fideles non sollicitetis ·

185*

folgt von anderer Hand getilgtes dabimus

186*

damus von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

187*

debet von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

12188*

[BK 262 c. 15]

Et si adhuc dubitatis et aliam189* firmitatem quaeritis tantum ut contra rationem non quaeratis si ad illum sicut diximus ambulare vultis etiam et ad hoc parati sumus vt faciamus quia certi190* sumus quia omnia cum securitate facere possumus ·

188*

189*

a² korr. (?)

190*

von anderer Hand korr. aus serti

ISTA CAPITVLA MISIT Rex de Basiu per Hadabrannum et Bettonem ·

1191*

[BK 263 c. 1]

Mandet vobis senior noster salutes , mandet etiam vobis quia valde miratur quod placitum tale non custoditis sicut vos illi promisistis et sicut ipse vobis mandauit ·

191*

2192*

[BK 263 c. 2]

Mandet vobis senior noster quod si propterea hoc placitum dimisistis vt fratres eius expectare voluisset et eis aduentum Iuxta quod illi mandastis non sine aliis suis fidelibus quos modo secum non habuit Inuenire potuit , vt necesse esset inde aliquam expectationem facere ·

192*

3193*

[BK 263 c. 3]

Habet senior noster constitutum aliud placitum Kalendis194* Septembris in villa Melfa vbi ei occurrere sui fideles debent , propterea mandat vobis vt vos tali loco et vobis congruo et eidem praemisso loco proximo veniatis vti [!] tales vos fideles transmittere ad vos possit , quos vobis mittendos postulaueritis ·

193*

194*

gek. Kl

4195*

[BK 263 c. 4]

Scitis quia vult vobis hoc obseruare secundum quod vobis in vermeria196* concessit et sicut scriptis et verbis antea mandauerat , ut quicquid amplius iuste et rationabiliter [fol. 20v] postulare vultis patri197* et de expectatione secundum quod cum fidelibus suis inuenerit quod Dei voluntati et eius fideli vsque suorum honori non sit indignum propter Deum et nutrimentum domni et genitoris sui ac illius et seruitium illi a vobis impensum hoc vobis adsentire non contradicit ·

195*

196*

a korr. (?)

197*

von anderer Hand korr. aus patris

5198*

[BK 263 c. 5]

Mandet vobis ut memores sitis Dei et vestrae christianitatis et nutrimenti genitoris eius , et sui , et debitę fidelitatis et Regni superuenientis periculi studeatis suos fideles sanctae matris Ecclesiae et sui vnanimes fieri , et omnipotentis Dei voluntatem ac illius199* fidelitatem communemque salutem simul cum ipso fideliter explere ad resistendum Inimicis et christiani nominis persequutoribus200* · Istum201* missaticum transmisit domnus Rex gloriosus Karolus per Adolardum abbatem et Richuinum , et Rodulfum et Berengarium ·

198*

199*

korr. aus fi

200*

korr. aus persequutori[†]

201*

Das Wort unterstrichen, möglicherweise um anzuzeigen, dass hier ein neuer Text beginnt. Der folgende Satz ist bereits die Rubrik eines anderen Kapitulars.

6202*

[BK 264 c. 1]

Mandet vobis senior noster salutes et mandat vobis quia quicquid in vestra causa secundum consilium suorum fidelium , melius et honestius inuenire potuit per suos fideles et sua capitula iam per duas vices nobis mandauit ·

202*

[BK 264 c. 2]

Mandat vobis quia sicut per illos suos fideles et per eadem capitula vobis innotuit , Si203* vult ergo vos attendere et obseruare , et si vos adhuc talem causam eum postulare volueritis quae ad suum honorem et ad vestrum profectum pertineat paratus est etiam in hoc secundum vestram petitionem facere Iuxta consilium fidelium suorum ·

203*

S korr. (?)

7204*

[BK 264 c. 3]

Mandat etiam vt recordemini Dei et vestrae christianitatis et condoleatis atque compatiamini huic sanctae Ecclesię quae et a vobis et ab aliis miserabiliter est oppressa et [fol. 21r] depraedata et quae crudeliter et205* ex altera parte persequitur a paganis , et non vos dissocietis ab vnitate et vnanimitate fidelium Dei , sed accederet is praesentialiter vos illi adunare et coniugere206* aliis Dei suique fidelibus ad deffensionem207* sanctae Ecclesiae et suam fidelitatem ·

204*

205*

Unklarer Befund; möglicherweise von anderer Hand durchgestrichen.

206*

oniu korr. (?)

207*

von anderer Hand korr. aus deffencionem

8208*

[BK 264 c. 4]

Si autem dicitis vos propter pares vestros , qui praesentes non sunt hoc non posse facere , mandat vt vos , qui inpraesentiarum estis talem securitatem ei faciatis , ut non propter aliam209* causam hoc dimittatis quod per nos vobis mandat nisi propter illos vestros pares , qui praesentes non sunt et facit ei securitatem vt illos vestros pares ad Dei seruitium et ad suam fidelitatem , in quantum potueritis exortemini , et conuertatis , et si illos conuertere non potueritis vos ab eius seruitio non vos subtrahatis , quoniam si omnes ad eum conuerti volueritis paratus est vos omnes secundum sanctae Ecclesię vtilitatem et suum honorem et vestrum communem profectum recipere et saluare et honorabiles semper habere , et nulli vmquam imputare in quantum ad se pertinet quicquid negligenter factum habetis de eius seruitio aut in ista causa contra illum egistis ·

208*

209*

a¹ korr. (?)

9210*

[BK 264 c. 5]

Et mandat vobis quia postquam vestram fidelitatem cognouerit securos etiam vos faciet ex sua parte quod nulli debeat reputare hoc quod erga illud negligenter egit in hac causa , Ita tamen suos quoque erga illum debitum honorem et debitam fidelitatem conseruaueritis sic vt ei suique fideles ·

210*

10211*

[BK 264 c. 6]

Et si aliqua pars ex vobis ad eius senioratum et ad eius fidelitatem reuerti voluerit , similiter est paratus eos benigne recipere et erga illos omnimodis adimplere quae superius scripta sunt · [fol. 21v]

211*

11212* Istum missaticum transmisit Rex per Hincmarum et yrminfridum Episcopos et per Adolardum abbatem et Rodulfum et Ruchuinum , et Berengarium ·

212*

[BK 265]

Mandat vobis senior noster salutes et mandat vobis quia213* pro Dei amore et pro vestrae quondam fidelitatis seruitio sibi impenso , omnes suos vult saluos esse et sine aliqua occasione omnes suos , ad Dei seruitium et ad suam fidelitatem atrahere cupit · Et ut omnibus manifestum fiat quia sicut omnes vos vult saluare sicut suos fideles et nulla occasione intermissa aliquem ex vobis perdere vult , et vt etiam contra pares vestros absque laesione salui esse possitis sicut debetis , et christianos oportet talem causam qualem vos eum postulastis libentissime vobis concedit secundum consilium suorum fidelium vsque ad condictum placitum quod est214* V · Idus215* octobris carnutum · Ita tamen securitatem et vos ei talem faciatis vsque ad illum placitum in pace maneatis , et nullam216* dehonorationem In aliqua causa erga eum , aut erga suos fideles faciatis quam rationabiliter et possibiliter vitare , et cauere potestis , neque impedimentum suis fidelibus faciatis , nec in praedatione nec in aliqua inquietudine · Et concedit vobis ut omnes si in honoribus et217* in alodis nostris interin [!] consistatis exceptis his quorum honores senior noster donatos habet · Et si aliqui sunt ex vobis , qui honores non habent si volunt in suis alodibus consistere , aut cum aliis eorum paribus vel amicis faciant , et etiam si voluerint cum218* seniore nostro219* manere ; Ita tamen ut cum pace viuant et ipsi et sui etiam hoc clementer concedit ea videlicet ratione et vos securum de vobis illum faciatis et nullum suum fidelem aliquo modo de sua fide[fol. 22r]litate subtrahatis ; neque solicitetis · Et si aliquis ex vobis fuerit , qui hanc220* pacem isto modo seruare noluerit a vestro consortio omnes eum vnanimiter expellatis si emendare noluerit quod negligenter fecisse manifestum fuerit ·

213*

a korr. (?)

214*

est von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

215*

gek. Id

216*

korr. aus nullo

217*

et von anderer Hand ergänzt

218*

von anderer Hand korr. aus eum

219*

r korr. (?)

220*

folgt getilgtes partem

[BK 266 Abschnitt A Prolog]

In nomine sanctae et indiuiduae trinitatis Carolus gratia Dei Rex Illustri221* Episcopo et dilectis ac fidelibus missis Illustribus , comitibusque nostris Illustribus222* salutem ·

Notum sit fidelitati vestrae quia XV · Kalendis223* Marcii secundum sacram auctoritatem synodum venerabilium Episcoporum ac conuentum fidelium nostrorum apud Carissiacum224* fecimus conuenire , cum quibus inter caetera ecclesiastica vtilitatis ac Regni necessitatis negocia considerauimus qualiter rapinae ac delationes , quae partim occasione superirruentium paganorum , partim mobilitate quorundam fidelium nostrorum in Regno nostro per eos etiam qui Ecclesiam Dei deffendere et tueri et Regni solliditatem ac quietem debuerant prouidere grassantur aliquo modo annuente domino sedari valeant et amoueri ·

gek. Ill

gek. Ill

gek. Kl

Das Wort unterstrichen, dazu auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: de syn. Carisiaco.

Quorum consultu decreuimus ut quia peccata , quae in suo initio , ut sunt magni ponderis aestimantur pernicioso processu ipso etiam exitiabili supra Ius mentibus225* leuantur226* et quasi insensibiles reddunt ac si quando resipiscere227* moliuntur eas saepius obligent vt si resurgere velint non possint antequam censura Ecclesiastica et legales sententiae huiusmodi praedatores terribiliter et damnabiliter feriant Episcopi quique in suis parrochiis , et missi in illorum missaticis comitesque in eorum committatibus pariter placita teneant [fol. 22v] quo omnes Reipublicae228* ministri et vassi dominici omnesque quicumque vel quorumcumque homines in eisdem parrochiis et commitatibus229* commanent sine vlla personarum exceptione et excusatione aut dilectione conueniant ·

225*

u korr. (?)

226*

von anderer Hand korr. aus laeuantur

227*

von anderer Hand korr. aus rescipecere

228*

gek. Reipub

229*

von anderer Hand korr. aus committibus

III ·

Et Episcopi illius parrochiae breuiter adnotatas sententias de huiusmodi causa euangelicae videlicet et apostholicae230* atque profetissae auctoritatis necnon et decreta Apostholica atque canonica omnibus relegat et aperto sermone cunctis quale quantumcumque peccatum sit , et qualem quantamque poenitentiam et quam Immanem seuerissimamque vindictam exposcat cum aliis debitis et necessariis atque vtilibus prędicationibus Innotescere curet ·

230*

korr. aus aposthol[†]

Missi quoque legales sententias sicut eas cognitas habent adnottent et praedecessorum nostrorum Regum atque imperatorum , nostraque capitula de hac causa in vnum collecta omnibus nota fiant Et episcopi Dei et apostoli auctoritate tales depraedationes omnibus interdicant et missi ac comites nostri cunctis ex nostro Regio nostro banno prohibere firmiter studeant , ut cognoscant omnes quasi abhinc inante in Regno nostro talia facere aliquis praesumpserit secundum diuinas sententias specialem excipiet231* sententiam et secundum leges ac232* capitula Regia emendare cogetur , et secundum Iudicium fidelium nostrorum condignam vindictam suscipiet ·

231*

t korr. (?)

232*

Et si talis persona fuerit vt Episcopi et missi nostri ac comites in illorum ministeriis quod prauum actum fuerit potuerint emendare secundum praefixum modum , illud enim dare studeant , aut per fideiussores ad nostram praesentiam venire fiant [fol. 23r]

Si autem aliquis quiscumque inoboediens extiterit cum summa festinatione nobis notum facere curent ut quanto citius233* ad nostram praesentiam illum venire Iubeamus et dignam vltionem secundum iudicium fidelium nostrorum sustineat ·

233*

quanto citius von anderer Hand korr. aus quando sitius

Et si quod absit talis emerserit234* , qui Dei timorem postponat et ecclesiasticam auctoritatem contemnat et Regiam potestatem refugiat sciat quiscumque ille fuerit quia et secundum canonicam auctoritatem ab omnium christianorum coetu235* et sanctae Ecclesiae consortio et in coelo et in terra alienus efficietur et regali potestate atque omnium Regni fidelium vnanimitate sicut Dei et Ecclesię inimicus et Regni deuastator persequetur vsque dum a Regno exterminetur ·

234*

von anderer Hand korr. aus emercerit

235*

von anderer Hand korr. aus coltu

Et si aliquis comes fuerit , qui hoc in suo comitatu fuerit aut ibi talia increscere permiserit , ut aut ipse illa non emendet aut nota nobis non fecerit , ut nostra auctoritas talia corrigat sciat quia talem sententiam inde sustinebit sicut tempore antecessorum nostrorum consuetudo fuit ·

[BK 266 Abschnitt A c. 9 BK 266 Abschnitt A c. 10]

Et si aliqui236* iterantes depraedationes et rapinas per Regnum nostrum fecerint , Et episcopi sic missi et comites hoc emendare non potuerint quam citius237* possint nobis notum facere curent vt Iubeamus ipsos depraedatores per eandem viam cum misso nostro redire et illa omnia , quae alii egerant legaliter emendare , et talem harmiscaram sicut nobis Iussum fuerit aut Iudicium sicut cum fidelibus nostris considerauerimus sustinere · Quia autem dilecti fratris nostri ac nepotum238* nostrorum homines fuerint , qui talia egerint et hoc nobis innotescant vt illis nota faciamus , et illi suos homines sicut illis239* melius visum fuerit de talibus castigare procurent , sicut et nos nostros240* homines castigare volumus si241* in illorum Regnis indecentia et aliqua noxia , quod absit facere praesumperint [!] ·

236*

von anderer Hand korr. aus aliquis

237*

korr. aus sitius

238*

von anderer Hand korr. aus nepotes

239*

von anderer Hand korr. aus illius

240*

korr. aus nobis

241*

si von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

[BK 266 Abschnitt B]

SANCTVS GREGORIVS PASTORALI DICIT · [fol. 23v]

Admonendi sunt qui aliena rapere contendunt , ut sollicite audiant quod veniens in Iudicio dominus dicat , esuriui enim et non dedistis mihi manducare et caetera quibus dicit , Discedite a me maledicti in ignem aeternum , qui paratus est diabolo et angelis eius · Hinc ergo colligendum est quanta damnatione242* plectendi sicut qui aliena rapiunt si tanta animaduersione243* feriuntur qui sua indiscrete tenuerunt · Perpendant quo eos obliget reatu res capta244* si tali subycit poena non tradita ·

Perpendant quod meretur Iustitia illata si tanta percussione digna est pietas non impensa · Audiant raptores245* , vae ei , qui multiplicat non sua vsquequo , et aggrauat246* contra se densum lutum · Densum lutum contra se aggrauare est terrena lucra cum pondere peccati cumulare · Audiant quid christus dicat Quid prodest homini si totum mundum lucretur , anime vero suae detrimentum fiat , id est , quid prodest homini si totum quod extra se congregat , sed hoc solum quod ipse est damnat · Audiant illi , qui rapiunt in hoc saeculo247* defficient , aut in soeculo248* dimittent , sed secum ad Iudicium causas rapinae , id est damnationem secum ferent · Et alibi scriptum est , Audiant quia Propheta Esais249* dicit Rapina pauperis in domo nostra et causa viduae non ingreditur ad eos , et lacryma viduae vsque maxillam descendit Et dominus non delectabitur in illis · Audiant quia in cuius domo rapina est siue in domo corporis siue in domo mansionis non habitat in illa domo spiritus sanctus , sed spiritus malignus et si accedit ad communionem corporis et sanguinis christi ante dignam satisfactionem non mundatur per illam communionem a peccato sed plenius sicut Iudas quando in cena250* plenus rapina et iniquitate communicare praesumpsit de manu christi possidetur a diabolo , vnde et suspensus crepuit medius et ad quem causa viduae non Ingreditur nec ipse se digne [fol. 24r] non satisfecerit in caelestem Ecclesiam intrare valebit · Audiant rapaces quid iterum propheta dicat Quid praedaris nonne et ipse praedaberis , videlicet quia ille , qui praedatur res pauperum et Ecclesiarum ac seruorum Dei praedatur a Diabolo , et praeda illius fit · Audiant quid sanctus Apostholus dicat per quem loquutus est christus , et qui raptus f[ui]t vsque ad tertium coelum et qui raptus fuit in paradisum et audiuit talia secreta verba , quae non licebat homini loqui · Ait namque quia neque rapaces neque homicidae neque adulteri Regnum Dei possidebunt ille intendat quale quantumque peccatum est rapina quam cum adulterio et homicidio sanctus comparauit Apostholus , Item ipse dicat si quis fornicator , aut adulter aut rapax aut homicidia est cum huiusmodi nec cibum sume christi discipulo id est christiano licet ante satisfactionem , id est correctionem , ac emendationem et dignam poenitentiam Audiant quod sanctus Ioannes251* Apostholus electus et dilectus christi qui in coena super pectus eius recubuit , tal[.]m hominem salutare vetat dicens , Nec aue252* ei dixeris , nec in domum receperis audiant quid in Toletano consilio253* sancti Episcopi qui in coelo cum Deo regnant in terris miraculis corruscant de totius mundi partibus congregati decreuerunt · Si254* quis inquiunt de potentibus clericum aut quemlibet pauperem aut religiosum expoliauerit et mandauerit ad ipsum Episcopus vt eum255* audiat et si contempserit inuicem mox scripta percurrant per omnes prouintiae Episcopos quoscumque adire potuerit vt excommunicatus habeatur donec audeat et reddat aliena , ecce de pauperum raptoribus · Audiant raptores et praedones rerum Ecclesiasticarum quid Sanctus256* Anatcletus257* papa ab ipso beato Petro Apostholo praesbiter ordinatus cum totius mundi sacerdotibus iudicauit · Dicit namque qui258* abstulerit aliquid patri vel matri homicidae particeps est Pater noster sine dubio259* Deus260* est , qui nos creauit , Mater vero nostra Ecclesia , [fol. 24v] quae nos in babtismo spiritaliter regenerauit261* , ergo qui christi pecunias et Ecclesię rapit aufert vel fraudatur homicida est atque homicida ante conspectum Iusti Iudicis deputabitur · Qui262* [.]apit pecuniam proximi sui iniquitatem operatur , qui autem pecuniam263* vel res Ecclesiae abstulerit sacrilegium facit , et vt sac[r]ilegus iudicandus est264* Item sanctus vrbanus265* papa et martyr res et et [!] facultates Ecclesiasticae oblationes appellantur quia Domino offeruntur et vota sunt fidelium et praetia peccatorum atque patrimonia pauperum · Si quis illa rapuerit reus est damnationis annaniae266* et Zaphirae et oportet huiusmodi tradere sathanae vt Spiritus267* saluus sit in die domini Item sanctus Lucius268* Papa rerum Ecclesiasticarum269* et facultatum raptores a liminibus sanctae Ecclesiae anathematizatos apostolica auctoritate pellimus et damnamus atque sacrilegos esse Iudicamus et non solum eos sed etiam omnes consentientes eis , quia non solum , qui faciunt rei Iudicantur , sed etiam , qui facientibus consentiunt , par enim pena et agentes et consentientes comprahendit [!] Et sanctus Augustinus270* in sermone Euangelii sancti Ioannis Ita dicit fur sacrilegus271* loculorum sacrorum et dominicorum est Iudas et qui aliquid de Ecclesia furatur et rapit Iudae perdito comparatur · Item in sacris canonibus272* sancto Spiritu dictatis et christi sanguine273* confirmatis scriptum est · Si quis oblationes Ecclesiae extra ecclesiam accipere et dare voluerit praeter conscientiam274* episcopi et eius cui huiusmodi officia commissa sunt nec cum eius voluerit agere consilio anathema sit · Episcopus autem omnibus dicere debet quid sit anathema , et ne desperent ostendere275* debent quandiu duret anathema , id est quamdiu quisque errorem non corrigit et digna satisfactione non emendet vt reconsiliationem et indulgentiam valeat promereri · [fol. 25r] Si quis vero ante satisfactionem et reconsiliationis indulgentiam in peccatis suis perseuerat mortuus fuerit , iam anathema perpetuum illi erit et peccatum ad mortem pro quo non276* dicit Apostholus vt277* oretur , sed et plura si necesse fuerit Episcopus quisque colligere et dicere procurabit ·

242*

korr. aus dominatione

243*

von anderer Hand korr. aus animaduercione

244*

a² korr. (?)

245*

raptores von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

246*

von anderer Hand korr. aus aggrauiat

247*

von anderer Hand korr. aus caeculo

248*

von anderer Hand korr. aus coeculo

249*

von anderer Hand korr. aus Esias

250*

in cena von anderer Hand korr. aus edicena

251*

n² korr. (?)

252*

von anderer Hand korr. aus aues

253*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: Tolet. conc.

254*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: 24 9.3 c. 21.

255*

u korr. (?)

256*

gek. S

257*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: Anacl.

258*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: 12.9.2. c. 6.

259*

u korr. (?)

260*

s korr. (?)

261*

re von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

262*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: 17.9.4. c. 18.

263*

korr. aus pecuniae

264*

korr. (?)

265*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: Vrban.

266*

a² korr. (?)

267*

von anderer Hand korr. aus episcopus

268*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: Lucius.

269*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: 17.9.4. c. 5. omnes.

270*

Auf dem Rand von anderer Hand eine verwischte oder getilgte Notiz, mutmaßlich Augustin..

271*

s¹ korr. (?)

272*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: sacri can.

273*

von anderer Hand korr. aus sanguinae

274*

c² von anderer Hand ergänzt

275*

von anderer Hand korr. aus hostendere

276*

non ergänzt

277*

von anderer Hand korr. aus ut

Sequuntur capitula domni Caroli et Hludouici Imperatorum ·

[BK 266 Abschnitt C c. 1]

Vobis vero comitibus dicimus vosque278* commonemus , quia ad vestrum ministerium maxime pertinet vt reuerentiam et honorem sanctae Ecclesiae Dei exhibeatis et cum Episcopis vestris concorditer viuatis et eius adiutorium ad279* suum ministerium peragendum praebeatis vt et vos ipsi in ministeriis vestris pacem et Iustitiam faciatis , vt que nostra auctoritas publice fieri decernit vt in ministeriis vestris studiose perficiatur studeatis · Proinde monemus vestram fidelitatem , ut memores sitis fidei vestrae nobis promissae et in parte ministerii nostri vobis commissi , in pace scilicet et Iustitia facienda vosmetipsos coram Deo et coram hominibus tales exhibeatis , vt et veri nostri adiutores et populi conseruatores Iuste dici et vocari possitis , et nulla quaelibet causa aut munerum acceptio , aut amicitia cuiuslibet vel odium aut timor aut gratia ab statu rectitudinis vos deuiare compellat , qui inter proximum et proximum semper Iuste dicens · Pupillorum vero et viduarum et caeterorum pauperum adiutores ac deffensores et sanctae Ecclesiae , vel seruorum illius honoratores iuxta vestram possibilitatem280* sitis · Illos quoque qui temeritate281* et violentia in furta et latrocinia siue rapinas communem pacem populi perturbare moliuntur vestro studio et correctione sicut decet compescite et si aliqua persona in aliquo vobis impedimentum fuerit quin ea , quae dicimus facere non valeatis [fol. 25v] nobis ad tempus illud notum fiat vt nostra auctoritate adiuti ministerium vestrum dign[e] adimplere possitis ·

278*

que ergänzt

279*

korr. aus [†]

280*

korr. aus possi[†]ilitatem

281*

von anderer Hand korr. aus temoritate

Omnes vero laycos monemus vt honorem ecclesiasticum conseruent et dignam venerationem Episcopis et Dei sacerdotibus exhibeant ad eorum praedicationem cum suis deuote occurrant et ieiunia ab illis comuniter Indicta reuerenter conseruent et suos obseruare doceant et compellant · Vt etiam dies dominicus sicut decet obseruetur , et colatur omnes studeant282* et vt liberius fieri possit mercata et placita a comitibus sicut saepe283* admonitum fuit illo die prohibeantur ·

282*

s von anderer Hand ergänzt

283*

von anderer Hand korr. aus caepe

De pace vero in exercitali Itinere seruanda vsque ad marcham hoc omnibus notum fieri volumus quod quicumque actorem damni sibi praeterito anno illato nominatim cognoscit et Iustitiam de illo quaerat et accipiat ·

Deinceps omnibus denuntiare volumus vt vnusquisque cognoscat homines qui in suo obsequio in tali itinere pergunt siue sui sint siue alieni , vt ille de illorum factis rationem se sciat redditurum , vt quicquid in pace violanda deliquerint ad ipsius debet periculum pertinere ea scilicet conditione vt pacis violator primum Iuxta facinoris qualitatem siue coram nobis siue coram misso nostro dignas poenas persoluat · Et senior qui secundum talem duxerit , aut quem constringere noluit aut non potuit vt nostram Iussionem seruaret · Et super in Regno nostro praedas facere non timuerit284* pro illius negligentia si ante eum de his non admonuerit , et postquam negligentia contemptoris ad eius notitiam peruenerit eum corrigere sicut decet neglexerit honore suo priuetur , ut scilicet neuter illorum sine Iusta vindicta remaneat ·

284*

korr. aus timuerint

Comites vero ministris Ecclesiae In eorum ministeriis vt hoc plenius et de nostris , et de se et de suis hominibus obtinere possint adiutores in omnibus fiant et quicumque prima et [fol. 26r] secunda vice de his a comite admonitus non se correxerit volumus vt per eundem comitem eius negligentia ad nostram notitiam perferatur , ut nostra auctoritate quod in nostro capitulari continetur subire cogatur ·

De pace admonemus vt omnes qui per aliqua scelera285* rebelles sunt constringantur ·

285*

von anderer Hand korr. aus scollera

Se pacem et Iustitiam infra patriam sicut saepe286* per alia capitula Iussimus adimpletum fiat ·

286*

von anderer Hand korr. aus caeper

Si quis domum alienam cuiuslibet infregerit quicquid exinde per vim abstulerit aut rapuerit vel furauerit secundum legem eam illi cuius domus fuerit infracta et spoliata in triplum componat , et insuper bannum dominicum soluat · Si seruus287* hoc fecerit sententiam superiorem accipiat · Et insuper secundum suam legem compositionem faciat Si quislibet homo aliquid tale damnum alicui fecerit pro quo plenam compositionem facere non valeat semetipsum in vadio pro seruo dare studeat vsque dum ploenam compositionem adimpleat ·

287*

folgt von anderer Hand getilgtes est

Si quis messes aut annonas in hoste super bannum dominicum rapuerit vel pauerit , aut furauerit , aut cum caballis vastauerit aestimato damno , secundum legem in triplum288* componat Et si liber homo hoc fecerit bannum dominicum pro hac re componere cogatur , seruus vero secundum legem tripla compositione damnum in locum restituat et pro damno corporali subyaceat ·

288*

u korr. (?)

Si quis in exercitu infra Regnum sine Iussione dominica per vim hostilem aliquid praedare voluerit , aut foenum tollere aut granum siue pecora maiora et minora domosque infrangere , vel incendere haec289* ne fiant omnino prohibemus · Quodsi ab aliquo praesumptioso factum fuerit LX · solidis si liber est sit culpabilis , et omnia similia restituat , aut cum XII · testibus se purget · Si uero seruus [fol. 26v] hoc fecerit capitali crimine subyaceat , et dominus omnia similia restituat quia seruum suum non correxit nec custodiuit ut talia non perpetraret , quoniam si nos ipsos comedimus sito defficiemus vnusquisque custodiat exercitum suum ne aliqua depraedatio infra Regnum fiat ·

289*

e von anderer Hand ergänzt

Si quis infra Regnum rapinam fecerit , aut cuiquam nostro fideli eiusque homini aliquid vi abstulerit in triplo , cui aliquid abstulit legibus componat , et insuper bannum nostrum id est LX · solidos nobis persoluat postmodum vero a comite ante nos adducatur , vt in bastonico retrusus , vsque dum nobis placuerit poenas luat · Nam si publice actum fuerit publicam inde agat poenitentiam Iuxta sanctorum canonum sanctionem290* Si291* vero oculte sacerdotum consilio ex hoc agat poenitentiam ·

Quoniam raptores , ut ait Apostholus nisi veram egerint poenitentiam Regnum Dei non possidebunt · Qui vero de rebus Ecclesiarum aliquid abstulerit , grauius inde Iudicetur quia Sacrarum rerum ablatio sacrilegium est , et sacrilegus vocatur , qui ex eis aliquid abstulerit aut rapuerit , extorres namque a liminibus sanctae matris Ecclesiae tales personae vsque ad satisfactionem Ecclesiae quam laeserunt sunt habendae , atque firmiter denotandae ·

290*

korr. aus sanctiones

291*

S korr. (?)

Adnuntiatio Caroli et nepotis sui Hlotarii apud sanctum Quintinum Kalendis292* marcii anno DCCCLVII · incarnationis dominicae ·

292*

gek. Kl

Volumus vos scire quod fuit insimul noster conuentus ·

Postquam Deus nostrum seniorem vocauit de isto saeculo293* semper inuenit tale consilium in meo dilecto fratre Hludouico sicut mihi necesse fuit , et ego in illum quaesiui et illum hostendere decuit , et illius adhortatione et interuentione deuenit Deo gratias talis vnanimitas inter [fol. 27r] me et bone memoriae fratrem meum Hlotarium sicut inter fratres esse debebat et propter tales causas quae sicut inter nos coniacuerunt inuenimus cum communibus fidelibus nostris qui adfuerunt et illa in sua vita contra nos conseruauit et Deo gracias nos contra illum conseruauimus , et contra illius filios nepotes nostros adiuuante Deo quantum scimus et possumus et illi ad nos quae scierint conseruare volumus ·

293*

von anderer Hand korr. aus caeculo

Post obitum vero illius ex parte pro mea sicut audistis infirmitate ex parte pro paganorum superuentione et pro aliis occupationibus , quae in Regno nostro acciderunt vsque modo non fuit oportunus locus , vt ego et iste meus charissimus nepos insimul parabolare potuissemus et inuicem nobis praesentes nostras voluntates demonstraremus , quas in corde vnusquisque contra alterum retinebamus ·

Euenit autem locus congruus quia iste meus charissimus nepos cum dilectissimo fratre meo Hludouuico parabolauit et tale receptum et consilium in eo inuenit sicut et isti necesse fuit et illum demonstrare decuit , quod mihi satis complacuit et nunc quando mecum parabolauit dixit mihi quod in illa firmitate , quam ego cum patre suo bonae memoriae fratre meo feci et illum suscepi in ipsa susceptione vellet perseuerare294* , et illam firmitatem quam suus pater meus frater contra me fecerat vellet adiuuante Domino per omnia obseruare ·

294*

folgt getilgtes et illam

Et inuenimus cum communibus fidelibus nostris ut pro talibus necessitatibus sicut scitis295* et videtis in isto Regno euenire nos inuicem confirmaremus , sicut et fecimus , ut ad honorem sanctae dei Ecclesię et ad communem profectum et fidelium nostrorum saluamentum et Regnum nostrum contra quoscumque nobis necesse fuerit continendum inuicem nos saluemus et adiuuemus sicut auunculus nepotem et nepos auunculum per rectum saluare et adiuuare debet [fol. 27v]

295*

von anderer Hand korr. aus sitis

[BK 268 Abschnitt A c. 5 BK 268 Abschnitt C]

Et nostri fideles qui praesentes fuerunt , et hoc consilium nobis dederunt dixerunt nobis quod parati sunt nos auxiliante Domino in omnibus adiuuare vt istam firmitatem possimus ad inuicem obseruare · Et propterea volumus a vobis vestrum consensum et voluntatem audire si et hoc vobis bene uidetur et nobis inde auxilium vultis praestare ut hoc possimus cum Dei et vestro adiutorio obseruare · Volumus vos scire quia propter istas rapinas , et depraedationes quae in Regno nostro increuerunt ex parte quia pagani nobis superuenerunt ex parte pro talibus occasionibus , quae in Regno nostro acciderunt synodum episcoporum et aliquantos de nostris fidelibus per opportunitatem temporis conuocauimus et considerauimus cum ipsis ut per omne Regnum nostrum episcopi et missi nostri ac comites in singulis parrochiis et comitatibus placita teneant , et ad illa placita omnis homo qui placitum custodire debet et in illis comittatibus commanet sine exceptione et excusasione [!] custodiat Et episcopi omnibus demonstrent296* quam graue hoc peccatum sit et qualem poenitentiam quaerat et qualem damnationem nisi poenitentia succurrerit , acquirat · Et missi nostri capitula legis et antecessorum nostrorum de hoc omnibus ostendant et tantam miseriam interdicant , et sciant omnes quia quiscumque abinde talia facere praesumpserit , et canonicam et regalem vindictam suscipiet , sicut tunc omnibus et episcopi et missi nostri plenius adnuntiabitur ·

296*

korr. aus ammonstrent

[BK 268 Abschnitt E]

Deus omnipotens nobis donet vt vestram fidelitatem et vestrum adiutorium , quae semper contra nos cum omni Barnatu demonstrastis vobis sic emere possimus sicut antecessores nostri vestris antecessoribus in297* bene merue[fol. 28r]runt , et nos vobis cum omni bonitate volumus commerere ·

297*

von anderer Hand korr. aus ni

[BK 268 Abschnitt B BK 268 Abschnitt D c. 1]

Sicut meus auunculus vobis dicit quantum Deus mihi scire et posse donauerit , et in illa firmitate cum seniore meo facta in qua me suscepit , et quam senior meus contra illum fecit volo perseuerare et illam , quam contra eum feci cum Dei adiutorio volo firmiter obseruare , sciatis etiam quia considerauimus , ut quiscumque malefactor de vno Regno nostro in alterum venerit Episcopus vel missus siue comes , de quorum ministerio effugerit , ut Iustitiam non reddat vt dignam vindictam non sustineat illis missis in quorum missatico in alio Regno fugerit , notum faciant et ipsi illum taliter constringant vt ad compositionem aut ad vindictam illuc reueniat vbi malum perpetrauit ·

[BK 268 Abschnitt D c. 2]

Et sciatis quia sicut Deus per suam misericordiam et per meos auunculos bonitatem et per mei senioris ac meos fideles adiutorium meo seniori in Regno successi Ita et in omni bonitate et obseruatione de illis capitulis quos meus298* senior cum suis fratribus et meis auunculis ad marsnam de Dei voluntate et sanctae Ecclisiae honore et Regni stabilitate et sancte Ecclesiae ac Regni fidelium saluamento considerauit et confirmauit cum Dei adiutorio , et meis auunculis consilio et auxilio et vestro adiutorio permanere volo ·

298*

von anderer Hand korr. aus meos

ACTA SVNT HAEC SEQVENtia apud Carisiacum Palatium anno incarnationis Dominicae DCCCLVIII · Regni autem domni Caroli XVIII · indictione VII · XII · Kalendis299* Aprilis in dei nomine foeliciter ·

[BK 269 Abschnitt A]

Quantum sciero et potuero domino adiuuante absque vlla [fol. 28v] dolocitate , aut seductione et consilio et auxilio secundum meum ministerium et secundum meam personam fidelis300* vobis adiutor ero , vt illam Regiam potestatem , quam in Regio nomine et Regno Deus vobis concessit ad ipsius voluntatem et ad vestram ac fidelium vestrorum saluationem cum debito et honore et vigore tenere et gubernare possitis et pro vllo homine non me inde retraham quantum mihi deus intellectum et possibilitatem donauerit ·

299*

gek. Kl

300*

d korr. (?)

Et ego quantum sciero et rationabiliter potuero domino adiuuante , vnumquemque vestrum secundum suum ordinem et personam honorabo et saluabo , et honoratum ac saluatum absque vllo dolo ac damnatione vel deceptione conseruabo et vnicuique competentem legem et Iustitiam conseruabo , et qui illam necesse habuerit et rationabiliter petierit rationabilem misericordiam exibebo sicut fidelis Rex suos fideles per rectum honorare et saluare , et vnicuique competentem legem et Iustitiam in vnoquoque ordine conseruare , et indigentibus et rationabiliter petentibus rationabilem misericordiam debet impendere , et pro nullo homine ab hoc quantum dimittit humana fragillitas per studium aut maleuolentiam vel alicuius indebitum hortamentum deuiabo quantum mihi Deus intellectum et possibilitatem donauerit · Et si per fragilitatem301* contra hoc mihi surreptum fuerit , cum hoc recognouero voluntarie illud emendare curabo ·

301*

korr. aus frigilitatem

[fol. 47r] [1]

Adnuntiatio Domini charoli ·

Vos302* scitis quomodo aliquanti homines minus quam necesse fuerat Deum timentes nostrum fratrem Hludouiucum quasi sub bona Intentione hoc Anno sollicitauerunt vt in regnum nostrum taliter303* veniret sicut ipsi scitis · vnde nos Deus et vestra fidelitas sic adiuuabit sicut et bene cognoscitis · Post hoc laborauit adiuuante domino iste charissimus nepos noster ut inter nos pax fieret , sicut per rectum esse debet · Et monentibus Episcopis ad illam charitatem et fraternam concordiam rediret , sine qua vllus christianus saluus esse non potest · Propterea transmisit ad vos suos missos et mandauit304* nobis primum tale missaticum quod nobis Impossibile visum fuit · Deinde quia illud missaticum nobis sui missi dixerunt , quod et quia secundum Deum Salubre et secundum saeculum vtile nobis videtur volumus vobis Illud dicere et si vobis ita sicut et nos videtur cum vestro consilio volumus illud recipere , et quod Deus concesserit ad necessarium effectum perducere ·

302*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: conuentus ad Confluentem habitus.

303*

korr. aus tacite

304*

uit korr. (?)

[BK 242 Abschnitt A Epilog]

Haec305* sunt nomina Episcoporum qui anno Incarnationis dominicae DCCCLX nonis306* Iuniis307* in sacretario [!] Basilicae sancti Castoris considerauerunt cum nobilibus laycis firmitatem quam gloriosi Reges nostri Hludouiucus et charolus atque Hlotarius inter se fecerunt VII Idus308* Iunias309* in eodem monasterio et qui haec capitula ab omnibus conseruanda acceptauerunt · [fol. 47ra] Hincmarus · Guntharius · Altfridus · Salomon · Aduentus · [fol. 47rb] Atto · franco · Theudericus Leutbertus · Gebebardus · [fol. 47rc] chrianus [!] Wulfadus abba · vuigtarius abba · Haec comina [!] laycorum Ghuonradus310* · [fol. 47va] Eurardus vicarnarius Exstangarius311* Alnulfus312* · Beringarius Luytarius Luthardus hunfriadus313* Adalberthus Leutulfus · Item Hruodulphus314* [fol. 47vb] Adalardus L[ui]tfridus Gislebertus Huto Matfridus Boso Richuinus Bernoldus Burchardus · Hessi ·315* [fol. 47vc] Arnustus Hyuodulfus Ratbotus · Item chuanradus316* Sigeri317* · Harmannus vuigricus Atto · christianus · Herimannus · Sigardus · [fol. 47v]

305*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz 860.

gek. non

gek. Iun

gek. Id

gek. Iun

von anderer Hand korr. aus G[†]uonradus

311*

von anderer Hand korr. aus Arccangarius

312*

von anderer Hand korr. aus Alnulfris

313*

von anderer Hand korr. aus hunfrid

314*

dulphus von anderer Hand ergänzt

315*

Der Schreiber hatte den Namen Hruo-dulfus irrig als zwei getrennte Namen jeweils am Ende der ersten und zweiten Spalte eingetragen. Der Korrektor tilgte den Eintrag in der zweiten Spalte und ergänzte ihn hinter dem ersten Namensteil in der ersten Spalte.

316*

Zur Verdeutlichung hat eine andere Hand die gek. Silbe -us über der Zeile wiederholt.

317*

von anderer Hand korr. aus Sageri

I ·

Amodo et quamdiu vixero istum318* fratrem meum charolum et nepotes meos Hludouiucum , Hlotarium et charolum, ad Dei319* voluntatem et sanctae eius Ecclesiae statum et honorem atque deffentionem et ad nostram salutem communem et honorem et ad populi christiani nobis commissi saluamentum et pacem et ad legis et Iustitiae atque recte rationis conseruationem , quantum mihi Deus scire et posse donauerit et ipsi me obaudierint et a me ipsi quaesierint320* vero consilio et secundum , ut mihi rationabiliter et salubriter possibile fuerit sincero auxilio , adiutor ero321* ad regnum illorum continendum et nec in vita nec in membris neque in regno illorum eos forconsiliabo in hoc ut ipsi erga me similem promissionem322* faciant et conseruent sic323* me Deus adiuuet et istae sanctae reliquiae ·

318*

von anderer Hand korr. aus estum

319*

D korr. (?)

320*

von anderer Hand korr. aus quiescierint

321*

korr. aus e[†]

322*

von anderer Hand korr. aus conseruationem

323*

c von anderer Hand ergänzt

II ·

Vt omnium praeteritorum malorum et contrauetatum [!] et supplantationum ac malarum machinationum atque molitionum seu nocumentorum inuicem actorum abolitio ita inter nos et apud nos fiat et nostris cordibus penitus324* auellatur cum omni malitia et rancore ut nec in memoriam ad retribuendam325* duntaxat mali vel contrarietatis atque exprobrationis seu Improperii de cetero326* exinde quidam veniat · [fol. 48r]

324*

von anderer Hand korr. aus poenitus

325*

korr. aus retribuendum

326*

von anderer Hand korr. aus saetero

III ·

Vt tanta dominio cooperante327* inter nos verae charitatis benignitas abhinc inante semper maneat , de corde puro et consientia bona et fide non ficta sine dolo et simulatione ut nemo suo patri suum Regnum aut suos fideles et quod ad salutem328* siue prosperitatem ac honorem Regum329* pertinet discupiat aut forconsiliet aut per ocultos susurrones libenter composita mendatia seu detractiones acceptet ·

327*

von anderer Hand korr. aus coosperante

328*

von anderer Hand korr. aus saluam

329*

korr. aus Reg[†]

IIII ·

Vt vnusquisque fideliter suum fratrem vbicumque necessitas illi fuerit et ipse potuerit aut per se aut per filium aut per fideles suos et consilio et auxilio adiuuet ut Regnum fideles prosperitatem atque honorem Regium debite valeat obtinere et veraciter vnusquisque erga alterum certatim330* demonstret331* quia in fratris sui aduersitate sic venerit fraterno modo constristetur [!] et in prosperitate illius laetetur et talem fidem sicut inter nos modo abhinc inante conseruaturos confirmatum habemus sic vnusquisque infantibus fratris sui si obierit qui superfuerit conseruabit ·

330*

korr. aus sertatim

331*

von anderer Hand korr. aus demonstraet

V ·

Et quia per vagos et tyrannica consuetudine inreuerentes honores332* pax et tranquillitas Regni perturbari solet volumus ut ad quemcumque nostrum talis venerit ut de his , quae egit rationem et Iustitiam subterfugere possit , nemo ex nobis illum ad aliud recipiat et retineat nisi ut ad rectam rationem333* et debitam emendationem perducatur ; et si rationem rectam subterfugerit omnes in commune in cuius Regni venit illum persequamur donec ad rationem perducatur , aut de Regno deleatur ·

332*

gek. hores

333*

gek. ronem

VI ·

Similiter et de eo agendum est , qui pro aliquo capitulo et publico334* crimine aliquolibet Episcopo corripitur et excommunicatur [fol. 48v] aut de excommunicatione crimen faciens Regnum335* et Regis Regimen mutat , nec debitam336* poenitentiam suscipiat ut susceptam legittime peragat · Interdum etiam incestam propinquam suam , aut sanctimonialem337* et raptam siue adulteram quam illic ei non licebat habere fugiens secum ducit , Hic talis cum Episcopus ad cuius curam pertinebit nobis notum fecerit diligenter perquiratur Ne338* morandi et latitandi locum in Regno alicuius nostrum inueniat et Dei ac nostros fideles suo morbo inficiat sed339* a nobis et ministros340* Reipublicae341* constringatur , et ut simul cum diabolica praeda , quam secum duxit ad Episcopum suum redeat et de quocumque crimine publico debitam poenitentiam , ut susceptam legittime peragat compellatur342* ·

334*

Der Korrektor änderte hier die Worttrennung am Zeilenende von pub/lico zu pu/blico.

um korr. (?)

korr. aus des

le korr. (?)

von anderer Hand korr. aus ne

d korr. (?)

os korr. (?)

gek. Reipub

p korr. (?)

VII ·

Vt nemo Episcoporum hominem pecantem ab Ecclesia christiana communione aliena343* donec illum secundum Euangelicum praeceptum ut ad emendationem et poenitentiam redeat commonitum habeat qui peccans si commonitus inobediens et incorrigibilis permanserit et ad emendationem redire noluerit , Regiam344* et Reipublicae345* potestatem per seipsos et per ministros suos adeat ut constringatur , et ad emendationem et poenitentiam346* pecator redeat qui etiam si ita ad347* correctionem perduci nequiuerit tunc secundum leges Ecclesiasticas medicinali separatione communione ecclesiastica segretur [!] ·

343*

Von anderer Hand auf dem Rand: s. alienet.

korr. aus Regi[†]m

gek. Reipub

nit korr. (?)

VIII ·

Vt illis hominibus , qui in talibus perturbationibus sicut in his praeteritis annis acciderunt in Deum et in sanctam Ecclesiam atque in nos peccauerunt si se ex veritate recognoscentes petierunt , et348* deinceps349* nobis veraciter fideles esse voluerint et in Regnis nostris paciffici et quieti et legibus ac Iustitiae obedientes extiterint rationabilis misericordia Impendatur non solum in Indulgentia commissorum et in [fol. 49r] concessione proprietatum verum etiam et in largitione honorum secundum nostram350* rationabilem possibilitatem ·

348*

349*

von anderer Hand korr. aus deinseps

350*

n korr. (?)

IX ·

Vt de351* rapinis ac depraedationibus et de conspirationibus ac seditionibus et de raptis foeminarum sicut Ecclesiasticae et christianae legis atque352* progenitorum capitula continent ita in omnibus et ab omnibus conseruentur ·

351*

d korr. (?)

352*

von anderer Hand korr. aus et , quae

X ·

Vt alia etiam capitula eorundem progenitorum nostrorum de sancte Ecclesiae honore et Immunitate ac conseruatione et de Regis etiam honore atque vigore et populi nobis commissi lege ac Iustitia in omnibus et ab omnibus conseruentur ·

XI ·

Vt nostri fideles vnusquisque in suo ordine et statu353* veraciter sint de nobis securi quia nullum abhinc inantea contra legem et Iustitiam et auctoritatem ac Iustam rationem aut damnabimus aut354* dehonorabimus aut opprimemus et indebitis machinationibus affligemus355* et illorum scilicet veraciter356* nobis fidelium communi consilio secundum Dei voluntatem et commune Saluamentum ad restitutionem sancte Dei Ecclesiae et statum Regni et ad honorem Regium atque pacem populi commissi nobis pertinenti adsensum357* praebebimus in hoc ut illi non solum non sint nobis contradicentes , et resistentes ad ista exsequenda358* verum etiam sic sint nobis fideles et obedientes ac veri adiutores atque cooperatores vero consilio atque sincero auxilio ad ista peragenda quae praemissimus sicut per rectum in suo ordine et statu suo principi359* et suo seniori esse debet ·

353*

t¹ von anderer Hand ergänzt

354*

355*

von anderer Hand korr. aus affigemus

356*

korr. aus verasciter

357*

von anderer Hand korr. aus ad censum

358*

von anderer Hand korr. aus consequenda

359*

von anderer Hand korr. aus prinsipi

XII ·

Vt sic simul et coniuncti et nos fratres ac nepos noster ad inuicem et nos cum fidelibus nostris et fideles nostri nobiscum et omnes simul cum Deo nos reconiuramus , et vt nobis sit propitius illi pro deuoto munere offeramus et vnusquisque [fol. 49v] omnium vestrum absque sua propria excusatione et Iustifficatione recognoscamus in quibus aut sigillatim [!] aut comuniter aut contra illius mandata et decreta suorum sanctorum fecimus aut consonsimus [!] in ordine ecclesiastico et statu Regni et per singula in medium illa producamus et nemo nostrum suo aut amico aut propinco et confederato , imo [!] nec sibi ipsi seculariter parcat360* vt spiritaliter et salubriter parcere possit · Quoniam sic praemissimus in praecedenti capitulo vero consilio et sincero auxilio illa in commune certatim emendari totis viribus procuremus quantotius rationabiliter procuremus ·

360*

von anderer Hand korr. aus pateat

XIII ·

[BK 242 Abschnitt C c. 12 BK 242 Abschnitt C Epilog]

Et si aliquis de subditis in quocumque ordine et statu de hac conuenientia extiterit aut se retraxerit361* et huic communi decreto contradixerit , seniores cum veraciter fidelibus suis haec secundum362* dei voluntatem , et legem ac Iustitiam rationem velit nolit ille qui diuino consilio et decreto et huic conuenientiae resistens et contradicens fuerit exequantur · Et si aliquis de senioribus de hac conuenientia exierit aut se retraxerit et huic communi decreto , quod absit contradixerit complures seniorum nostrorum consilio et Episcoporum Iudicio a communi concensu qualiter de eo , qui debite admonitus incorrigibilis perseuerauerit agendum sit fauente domino decernatur · Et ut obnoxius suprascripta capitula a nobis auxiliante domino inuiolabiliter obseruentur Et nos illa363* obseruaturos364* certius credatur manibus propriis subter firmamus ·

korr. aus detraxerit

gek. sedm

ll korr. (?)

b korr. (?)

Adnuntiationes365* dompni [!] Hludouici · Regis apud Confluentes366* Lingua Theodisca ·

I

Vos scitis quid in isto Regno deuenit , et ideo huc367* conuenimus ut de Dei voluntate et sanctae eius Ecclesiae statu et de nostra [fol. 50r] ac vestra communi salute atque honore et de pace populi christiani cum Dei adiutorio et fidelium nostrorum consilio tractaremus ·

365*

Auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: Synodo ad Confluentem habita.

366*

von anderer Hand korr. aus conflentes

367*

II ·

Et missimus hoc super Episcopos et sęteros368* fideles nostros ut illi hoc inuenirent qualiter nos ad haec quae369* diximus exequenda adunaremus et volumus ut sciatis qui sicut illi inuenerunt et scripto nobis inuenerunt ad inuicem adunati sumus sicut fratres per rectum esse debent et nos simul cum isto nepote nostro et ille nobiscum et etiam suos fratres nepotes nostros in hac adunationis firmitate nobiscum recepimus ita tamen si et ipsi hanc firmitatem erga nos fecerint et obseruauerint ·

368*

s¹ korr. (?)

369*

ae korr. (?)

III ·

Et sciatis quia non volumus vt ullus370* inter nos abhinc inantea alia verba portet nisi talia quae Deo sint placita et ad nostram communem salutem et ad nostrum honorem pertinent ut sic simus sicut fratres inuicem , et patrui cum nepotibus , et nepotes cum patruis esse debent , et si aliquis fuerit qui hoc facere tentauerit producatur in medium ad rationem et taliter inde castigetur ut nemo alius similia agere tentet ·

370*

von anderer Hand korr. aus nullus

IIII ·

Et volumus ut ecclesiastica [!] et casae Dei et Episcopi et Dei homines clerici et monachi et Nonnae371* talem mundeburdem372* et honorem habeant sicut tempore nostrorum antecessorum habuerunt ·

371*

von anderer Hand korr. aus monnae

372*

von anderer Hand korr. aus mundeburtem

V ·

Et volumus vt vos et seteri373* homines fideles nostri talem legem et rectitudinem et tale saluamentum in Regnis nostris habeatis sicut antecessores vestri tempore antecessorum nostrorum habuerunt et nos talem honorem et rectam potestatem in nostro Regio nomine apud vos habeamus sicut nostri antecessores apud vestros antecessores habuerunt et Iustitia et lex omnibus conseruetur et pauperes homines talem deffensionem374* habeant sicut tempore antecessorum nostrorum lex et consuetudo fuit , et sicut hic fideles nostri communiter consenserunt375* et scripto nobis demonstrauerunt et nos cum illorum consilio consentimus et obseruari communiter , [fol. 50v] volumus · Et si aliquis hoc perturbare voluerit a nullo nostrum recipiatur nisi ut ad rectam rationem aut rationabilem indulgentiae concessionem deducatur ·

373*

s korr. (?)

374*

von anderer Hand korr. aus deffentionem

375*

von anderer Hand korr. aus cencerunt

VI ·

Sed et de istis rapinis et depraedationibus quae iam quasi pro lege376* multi per consuetudinem377* tenent ab hoc die et deinseps de Dei banno et de nostro verbo bannimus , ut nemo hoc amplius praesumat sed vnusquisque infra patriam cum pace378* et sine oppressione379* pauperum et circummanentium consistat et in hostem et ad placitum seu ad curtem veniens de suo sic vuarintus et de domo sua moueat , vt cum pace venire et nobiscum stare et ad domum suam redire possit · Et qui hoc transgressus fuerit sicut tempore antecessorum nostrorum consuetudo fuit et in illorum capitulis continetur volumus ut hoc in illis transgressoribus emendetur ·

376*

von anderer Hand korr. aus legae

377*

e¹ korr. (?)

378*

von anderer Hand korr. aus p†††e

379*

von anderer Hand korr. aus oppraessione

VII ·

Similiter et de conspirationibus et de raptis foeminarum tam viduarum quam et puellarum , atque nonnarum bannimus ex Dei et nostro verbo ut nullus hoc in nostris regnis agere praesumat , Et si quis hoc praesumpserit secundum legem et sicut in capitularibus progenitorum nostrorum continetur si hoc emendare cogatur ·

[BK 242 Epilog 1]

Haec380* eadem dominus Carolus Romana lingua adnuntiauit et ex maxima parte lingua Thedisca381* recapitulauit ·

380*

Von anderer Hand in blasserer Tinte unter den ersten drei Wörtern eine Linie, die mutmaßlich den Texteinschnitt stärker betonen sollte.

381*

e korr. (?)

[BK 242 Epilog 2 BK 242 Epilog 3]

Post haec domnus Hludouuicus ad domnum carolum fratrem suum lingua Romana dixit hunc382* si vobis placet vestrum verbum habere volo de illis hominibus , qui ad meam fidem venerunt · Et domnus carolus excelsiori voce lingua Romana dixit ·

382*

Das Wort unterstrichen und auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: s. hoc.

[BK 242 Epilog 3]

Illis hominibus qui contra me sic fecerunt sicut scitis ad meum fratrem venerunt propter Deum et propter illius amorem et pro illius gratia totum perdono , quod contra me nimis fecerunt alodes de hereditate et de conquisitu et quod383* de donatione nostri senioris habuerunt excepto illo quod de mea donatione venit illi concedo si mihi firmitatem fecerint quod in meo Regno pacifici sint , et sic ibi viuant , sicut Christiani in christiano regno viuere debent384* viuere debent385* · In hoc si frater meus meis [fol. 51r] fidelibus qui contra illum386* nihil387* misfecerunt388* et me quando mihi opus fuit adiuuauerunt , similiter illorum alodes quos in Regno illius habent , concesserit sed et de illis alodibus quos de mea donatione habuerunt et etiam de honoribus sicut cum illo melius considerabo illis qui ad me se retornabunt voluntarie faciam ·

383*

gek. q

384*

pacifici sint … viuere debent von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

385*

Der Korrektor wiederholte in seiner Ergänzung die beiden bereits vom Schreiber ausgeführten Worte viuere debent.

386*

von anderer Hand korr. aus illis

387*

h korr. (?)

388*

Die Wortteile -hil mis- sind unterstrichen.

[BK 242 Epilog 4 BK 242 Epilog 5]

Et domnus Hlotarius lingua Theodisca389* in supra adnuntiatis capitulis se consentire dixit390* , et se obseruaturum illa promisit , Et tunc domnus Carolus Iterum lingua Romana de pace commonuit et ut cum Dei gratia sani et salui irent et vt eos sanos reuiderent orauit et adnuntiationibus finem Imposuit · Haec quae sequuntur domnus carolus reuersus a confluente cum consilio fidelium391* suorum per Regnum suum denuntianda et obseruanda direxit haec missi nostri discurrentes faciant ·

389*

o von anderer Hand ergänzt

390*

t korr. (?)

391*

Die Passage Haec qui - fidelium unterstrichen, wohl vom Korrektor, um den Wechsel zu einem neuen Stück anzuzeigen. Dazu auf dem Rand von anderer Hand die Notiz: post conuentum ad Confluentem habitum.

I ·

Omnibus in suo missatico firmitatem quae inter nos et charissimum fratrem nostrum atque dilectos nepotes nostros facta est ; nota faciant ·

II

Capitula etiam quae apud confluentes accepta sunt a nobis et communibus fidelibus nostris adnuntient ·

III ·

Sed et illa capitula quae ante per Regnum nostrum obseruanda missimus cum capitulis Episcopalibus et progenitorum nostrorum Imperatorum adcognitent , et cognitamentum quod modo apud confluentes fecimus omnibus Innotescant et firmitatem ab omnibus qui ita contra nos misfecerunt sicut notum est , et de quibus charissimus frater noster nos petit qui alodes in Regno nostro habere volunt sicut in cogitamento nostro scriptum est firmamentum recipiant Ita tamen vt si maiores homines voluerint ad nos veniant et in pręsentia nostra ipsam firmitatem faciant · Homines vero illorum ante missos nostros eamdem392* firmitatem393* faciant ·

392*

von anderer Hand korr. aus eam de

393*

m² von anderer Hand ergänzt

IIII

Vt missi nostri eis qui firmitatem fecerint alodes illorum , quos de hereditate et de tali conquisitu , qui de nostra donatione non venit habuerunt , et quos senior noster dominus Imperator eis dedit , si praecepta illius hostenderint quantum in ipsis praeceptis inde continetur illis reddat · [fol. 51v]

V

Vt omnes qui firmitatem fecerint et quibus alodes reddiderint diligenter imbreuient , et si aliqui eam facere noluerint similiter imbreuient , et nobis renuntient ·

VI ·

De rapinis autem et violentiis et sęteris Iniustitiis quae in istis praeteritis annis postquam ista perturbatio exorta est in Regno nostro fecerunt quantum rationabiliter potuerint missi nostri pacifficare procurent · Et si de ipsa pacifficatione vuadii ad nostram partem venerint , ex toto sicut frater noster charissimus nos petiit ex nostra auctoritate perdonent in hoc ut talia decreta non faciant ·

VII ·

De pacifficatione vero illorum qui in Regno nostro consistentes postquam Deus suam nobis hostendit gratiorem misericordiam per illorum indebitam praesumptionem rapinas et violentias atque alias Iniustitias fecerunt si vuadii ad nostram partem exierint missi nostri imbreuient et nobis renuntient et nos inde commendemus quid nobis tunc visum fuerit ·

VIII ·

[BK 270 Abschnitt A c. 8 BK 270 Abschnitt A c. 9]

Et ut pax in Regno nostro pro illorum missatico sicut nos adcognitauimus et capitula a nobis directa commendant omnibus modis obseruetur diligenter prouideant et qualiter eam quisque obseruauerit atque respectu alicuius personae vt veritatem nobis inde renuntient diligenter inspiciant et quicquid exinde commendamus per se adimplere non potuerint ad missos maiores per ipsum missaticum constitutos refferant ut cum illorum consilio et auxilio394* omnia impleant395* firmitas autem quam a praedictis hominibus missi nostri debent recipere ista est ·

394*

et auxilio von anderer Hand korr. aus aut axilio

395*

von anderer Hand korr. aus adimpleant

[BK 270 Abschnitt A c. 9 BK 270 Abschnitt B]

De396* ista die in antea Caroli Hludouiuci imperatoris filii Regnum illi non forconsiliabo neque vuerribo si me Deus adiuuet et istae sanctę reliquiae confirmatio seniorum nostrorum Regum modo apud confluentes facta ista est , quod ad Dei voluntatem et sanctae eius Ecclesiae statum et honorem atque deffentionem et ad illorum communem salutem et honorem et ad populi [fol. 52r] christiani illis missi saluamentum et pacem et ad leges ac Iustitiae ac rectae rationis conseruationem quantum illi Deus scire et posse donauerit vero consilio et secundum quod illis rationabiliter et salubriter possibile fuerit sincero auxilio adiutoris sibi Inuicem ad Regnum illorum continendum erit et nec in vita nec in membris neque in Regno aliquis eorum suum parem forconsiliabit ·

396*

Am Rand eine Anstreichung in Texttinte, die von dieser Zeile bis zum Ende der Seite reicht, sich auf der nächsten Seite aber nicht fortsetzt. Möglicherweise wollte der Korrektor oder ein späterer Nutzer die hier einsetzende, Teil A beschließende Eidformel mit dem Beginn von Teil B verknüpfen.

Adnuntiatio autem Illorum Ita est ·

I

Quia secundum quod in praedicta firmitate continetur deinde obseruare volunt et domino adiuuante obseruabunt ·

II

Et non volunt vt aliquis inter eos alia aliqua verba portet nisi quae Deo sint placita et ad communem Salutem et honorem sint pertinentia et si aliquis aliter praesumpserit in medium adducatur et taliter inde castigetur vt nemo alius397* similia agere tentet ·

397*

von anderer Hand korr. aus illius

III ·

Et volunt vt ecclesiae et casae Dei et Episcopi et Dei homines clerici et Monachi et nonnę talem mundeburdem et honorem habeant sicut tempore antecessorum suorum habuerunt ·

IIII ·

Et volunt vt fideles illorum talem legem et Iustitiam et tale saluamentum in Regnis illorum habeant sicut antecessores illorum habuerunt et ipsi Reges talem honorem et rectam potestatem habeant sicut ipsorum antecessores habuerunt , et Iustitia et Lex omnibus conseruetur et si aliquis hoc perturbare voluerit a nullo eorum recipiatur nisi ut aut ad rectam rationem aut ad398* rationabilem Indulgentiae concessionem deducatur ·

398*

a korr. (?)

V ·

Et ut illi homines qui in isto Regno q [!] contra seniorem nostrum domnum Carolum mispriserunt si se cognouerint propter Deum et propter fratris nostri depraedationem quicquid contra eum misfecerunt eis vult indulgere · Et sicut praescriptum [fol. 52v] est alodes illorum de hereditate et de conquisitu quod tamen de donatione sua non venit , sed illos alodes quos de donatione domini Imperatoris Hludouiuci399* habuerunt eis concedit si talem firmitatem ei fecerint sicut praediximus ·

399*

H korr. (?)

VI ·

Sed et de rapinis et depraedationibus et de coniurationibus et de conspirationibus et de raptis foeminarum tam viduarum quam et puellarum atque nonnarum firmiter bannierunt400* ut amodo et deinseps nullus praesumat et qui praesumpserit secundum leges diuinas et humanas et secundum Imperatorum ac praedecessorum suorum hoc emendare cogatur et vnusquisque infra patriam cum401* pace et sine opraessione pauperum et circummanentium consistat et in hostem et ad placitum siue ad curtem veniens de suo sic vuarnitus de Domo sua moueat vt cum pace venire stare et ad402* domum suam redire possit ·

400*

von anderer Hand korr. aus bannuerunt

401*

c korr. (?)

402*

korr. aus [†]d

Summa capitulorum quae apud confluentes modo acceptata sunt a senioribus nostris Regibus et Illorum fidelibus haec est ·

I

De illorum concordia et fraterna coniunctione403* atque mutuo adiutorio sicut in cognitamento illorum continetur ·

403*

c² korr. (?)

II ·

Et de illorum Indulgentia qui in isto Regno mispriserunt si404* se recognouerint et deinseps a talibus se cauere voluerint et in Regno pacifici405* esse voluerint , sicut in cogitamento illorum continetur ·

404*

korr. aus se

405*

von anderer Hand korr. aus paciffici

III ·

De lege et Iustitia omnibus vnicuique in suo statu et ordine conseruanda ·

IIII ·

Vt a rapinis ac depraedationibus atque a coniurationibus et conspirationibus et a raptis foeminarum se omnes caueant et qui deinseps talia praesumpserit sicut in cognitamento illorum continetur secundum leges Ecclesiasticas et mundanas et secundum capitula praedecessorum Regum hoc emendare cogetur in compositione et in harscara et in poenitentia ab Episcopo parrochiae illius suscipienda · [fol. 53r]

Capitula autem Imperatorum domni Caroli et domni Hludouiuci de talibus rebus et de multis pauca hic ponamus ista sunt ·

[BK 270 Abschnitt E c. 1 BK 270 Abschnitt E c. 2 BK 270 Abschnitt E c. 3]

Si quis infra Regnum rapinam fecerit aut cuiquam nostri fideli eiusque homini aliquid vi406* abstulerit in triplo cui aliquid abstulit legibus407* componat et insuper bannum nostrum id est LX · solidos nobis persoluat · Postmodum vero a comite ante nos adducatur ut in bastinico retrusus vsque dum nobis placuerit , paenas luat · nam si publice408* actum fuerit publica indigeat poenitentia Iuxta sanctorum canonum409* sanctionem · Si uero occulte410* sacerdotum consilium ex hoc agat poenitentiam quoniam raptores ut ait Apostholus nisi veram egerint poenitentiam Regnum Dei non possidebunt · Qui vero de rebus Ecclesiarum aliquid abstulerit aut rapuerit extorres namque a liminibus sanctae matris Ecclesiae tales personae411* vsque412* ad413* satisfactionem Ecclesiae , quam laeserunt sunt habendae414* atque firmiter denotandae · Et item si quis in exercitu Infra Regnum sine Iussione dominica , per vim hostilem aliquid praedari voluerit aut folnum415* tollere , aut granum siue pecora maiora et minora domosque infrangere et incendere hae416* ne fiant omnino prohibemus · Quodsi ab aliquo praesumptiose417* factum fuerit LX · solidos si liber est sit culpabilis et omnia similia restituat aut cum duodecim testibus se purget · Si uero seruus hoc fecerit capitali crimini418* subyaceat et dominus omnia similia restituat quia seruum suum non correxit , nec custodiuit ut talia non perpetraret Quoniam si nos ipsos comedimus , cito defficiemus , vnusquisque tamen custodiat exercitum suum ne aliqua depraedatio infra Regnum fiat · Et item si quis domum alienam cuiuslibet infringerit quicquid exinde per viam abstulerit aut rapuerit et furauerit secundum legem eam illi , cui domus fuerit Infracta et spoliata in triplum componat , Et Insuper bannum Dominicum Soluat , si seruus hoc fecerit sententiam superiorem accipiat et insuper secundum legem suam compo[fol. 53v]sitionem faciat si quislibet homo aliquod tale damnum alicui fecerit pro quo plenam compositionem facere non valeat , semetipsum in vadio pro seruo dare studeat vsque dum plenam compositionem adhibeat ·

406*

von anderer Hand korr. aus vt

407*

korr. aus leb

408*

von anderer Hand korr. aus publicae

409*

von anderer Hand korr. aus canonem

410*

von anderer Hand korr. aus ocultum

ae korr. (?)

korr. aus v[†]

d korr. (?)

von anderer Hand korr. aus habendi

415*

korr. aus t†lnum

416*

von anderer Hand korr. aus ac

417*

korr. aus praesumptio†ę

418*

von anderer Hand korr. aus crimine

[BK 270 Abschnitt E c. 4 BK 270 Abschnitt E c. 5 BK 270 Abschnitt E c. 6]

De capitulis autem a nobis per Regnum nostrum directis ista excepta sunt vt vnusquisque missus in suo missatico prouisionem habeat et si aliquis de nostris fidelibus per missaticum suum transierit aut ibi consistens et commanens rapinas et depraedationes aut alia inlicita fecerit de quibus Deus offendi solet et populus pro opressione gemere quatenus hoc subtiliter et veraciter419* inuestiget , et secundum legem emendare faciat nobisque renuntiet qualiter inde nos sic ordinemus vt nec ipsum420* nec alium hoc agere delectet · Et item ut missi in illorum missaticis curam habeant nec homines nostri aut alii quilibet vicinos suos , m[a]iores et minores tempore aestatis quando ad herbam suos capollos [!] mittunt et tempore hyemis quando marascallos illorum ad fodrum dirigunt vicinos mayores et minores depraedentur Et si egerint hoc etiam ut praediximus veraciter missi nostri inuestigent et legaliter emendatum nobis renuntient , ut in seniore hoc sic421* emendamus quatenus homines suos in potestate habeat et contenti sint debitis , et indebita iniuste non appetant · Volumus etiam ut de benefficiis destructis , et siluis venditis , tam ex Republica422* quam ex rebus ecclesiasticis missi nostri omnes admoneant vt de cetero423* qui illa habent exinde se caueant , et hoc quod male actum est quantum potuerint emendare procurent , nec vindictam secundum capitularia praedecessorum nostrorum sustinere cogantur capitula autem legum diuinarum atque mundanarum et Imperatorum de raptis foeminarum et de conspirationibus et de coniurationibus et de Ecclesiarum Infracturis atque clericorum dehonorationibus et de comitibus qui In committatibus suis Iniusta faciunt hic non adnotauimus quia [fol. 54r] et cognita sunt et maiori districtione indigent · De quibus omnes admoneri atque omnes ex Dei banno et nostro cauere praecipimus · De his inter missi nostri discurrentes cum consilio maiorum missorum ut praemissimus studeant donec plenitudinem capitulorum et adnuntiandam et obseruandam ad communem omnium nostrum salutem et pacem per Regnum nostrum adiuuante domino disponamus ·

419*

420*

von anderer Hand korr. aus ipsam

421*

von anderer Hand korr. aus sit

422*

gek. Repub

423*

Hoc edictum constituit domnus Carolus in Carissiaco anno incarnationis Dominicae DCCCLXI ·

[BK 271 Prolog BK 271]

In nomine sanctae et Indiuiduae Trinitatis Carolus gratia Dei Rex , omnibus Regni nostri fidelibus Peruenit ad nos quia quod ad timorem incutiendum ne aliquis bonum denarium id est merum et bene pensantem reycere audeat , more praedecessorum nostrorum pro generali vtilitate Regni nostri commendauimus aliqui missi ad hoc constitutum exequendum nimis intelligentes deuotionem424* voluntatis nostrae et obsequentes intentionem voluntatis suae quasdam adinuentiones quod multum dominus detestatur et immalatione et in exactione intromittunt cum in eo quod ad Regni vtilitatem iubetur et agatur non priuato contra generalem vtilitatem commoditas neque aliquid turpe luchrum , quod in christiana religione et in Regia dignitate aut in missorum fidelium sinceritate non condecet se debet vllo modo Immiscere425* · Propterea necessarium duximus vt commendationem nostram ex hoc scribere rogaremus , quae ex more in nostro palatio apud cancellarium retineatur et inde per missos nostros dirigatur vt , nemo per ignorantiam nemo per industriam ab ea valeat deuiare ·

424*

korr. aus deuol

425*

korr. aus Immissere

[BK 271]

Vnde426* volumus quia et timor vtilis et consideratio misericors et discretio moderata in hac commendatione nostra est necessaria propter paupertatem hominum , quia necesse fuit in istis temporibus coniectum de illis accipere et ad nauium compositionem et in nortmannorum causa pro regni sicut res [fol. 54v] coniacet saluamento , et omnes cognoscant qui ante questum inhonestum sed publicam Regni vtilitatem quaerimus salua constitutione , et in postmodum Iure firmissimo permanente quae in capitulari aui et patris nostri ex hoc scripta habetur quilibet francus homo conuictus427* quia bonum denarium id est merum et bene pensantem post hunc bannum nostrum reyecerit medietatem francili banni componat · De colonis autem et seruis cuiuslibet potestatis si in Ciuitatibus428* et mercatis aliis depraehensus aliquis fuerit denarium recipere missus Reipublicae429* prouideat , ut si non inuenerit illum denarium merum et bene pensantem , ut cambiare illum mercanti Iubeat · Si autem illum denarium bonum Inuenerit consideret aetatem et infirmitatem et sexum hominis quia et foeminae barcaniare430* solent et aut ictibus provt431* viderit competere aut minutis virgis432* cum ratione et discretione illum qui denarium bonum reyecit castiget , quatenus et saeteri433* timorem habeant et homo crudeliter non damnetur · Et qui post hunc praesentem bannum inuentus fuerit pro tali correptione non castigatur Habeat missus Reipublicae434* in ciuitatibus et in mercatis denarium sic affectatum vt depraehensum in fronte denario calefacto saluis venis taliter coquat vt ipse homo et saeteri435* castigentur et homo non pereat436* et videntibus signum castigationis437* ostendat438* , Missi autem nostri colonos et seruos pauperes cuiuslibet potestatis non mallent , nec bannum439* francilem soluere cogant sed aduocatus eorum non cum aliqua noua adinuentione sed quia de sua aduocatione coloni et serui contra bannum nostrum bonum denarium id est merum et bene pensantem reyecerint , Sicut lex est malletur Et vnusquisque aduocatus pro omnibus de sua aduocatione [fol. 55r] si suo sacramento eos inculpabiles440* de hoc banno nostro reddere non potuerit vnum tantum integrum bannum componat conuenientia ut cum ministerialibus de sua441* · [fol. 55v]

426*

von anderer Hand korr. aus Vt

427*

von anderer Hand korr. aus conuinctus

428*

korr. aus Ciuitatis

429*

gek. Reipub

430*

Über der Zeile wiederholte der Korrektor zur Verdeutlichung -ni-; womöglich verlas er die Stelle als -in- oder -m-.

431*

von anderer Hand korr. aus proue

korr. aus v[†]rgis

s korr. (?)

gek. Reipub

sae korr. (?)

folgt von anderer Hand getilgtes et videntibus

437*

von anderer Hand korr. aus castigationes

438*

von anderer Hand korr. aus hostendat

439*

b korr. (?)

440*

korr. aus inculi

441*

Auf dem Rand die Notiz vom Schreiber: Hic deest folium. Der Rest der Seite ist unbeschrieben.

[BK 272 c. 4]

et442* expressius a nobis atque successoribus nostris inconuulsa seruentur propriis manibus his subscribere communi consensu decreuimus , ea conditione seruata quia omnes in cunctis ordinibus a Regia ditione sibi expetunt competentia legis Iura seruari Regiae quoque potestati443* in cunctis ordinibus lex Iuris debiti et honor ab omnibus obedienter et fideliter cooperante domino conseruetur ·

[BK 272 c. 4]

Post haec omnia relecta et conlaudata444* communi concensu decreuimus ut si aliquis homo propter mala facta quae emendare et per legem et per poenitentiam noluerit seniorem suum dimiserit aut ab illo propter haec eiectus fuerit ab alio non recipiatur donec illa , quae male fecit emendet et per legalem compositionem et per Ecclesiasticae satisfactionis poenitentiam ·

442*

Aufgrund des vorangehenden Blattverlusts der Vorlage beginnt der Text mitten im Satz.

443*

von anderer Hand korr. aus protestari

444*

korr. aus comu

I ·

[BK 243 Abschnitt A Prolog]

Anno Incarnationis dominicae DCCCLXII445* · quando Hludouiucus Carolo mandauit ut cum eo simul et Hlotarium reciperet et ad osculum , atque Colloquium misit Carolus per eum et per Altfridum , atque per Salomonem et per Aduentium Et per Attonem episcopos Hlotario haec quae446* sequuntur447* capitula dicens quia pro his causis ei non auderet communicare , nisi ita perficeretur , sicut ibidem scriptum est · Renuntiantibus autem ex parte Hlotarii Hludouico et praefatis episcopis Carolo et Hincmaro , itemque hincmaro et hodoni , atque christiano Episcopis quod ita se velle et se facturum esse fuerat professus Hlotarius sub hac conuenientia receperunt [e]um ad osculum , atque Colloquium Carolus atque Episcopi qui cum eo fuerunt ·

445*

Die Jahresangabe von anderer Hand unterstrichen und auf dem Rand wiederholt als 862.

446*

folgt von anderer Hand getilgtes se

447*

se von anderer Hand ergänzt

II ·

Posteaquam proxime apud confluentes nos inuicem mutua Indulgentia annuente Deo communi fidelium nostrorum consilio reconsiliauimus et sacramento de obseruanda inter nos pace et de praestando alterutrum adiutorio nos448* con[fol. 56r]firmauimus et capitula a communibus fidelibus nostris dictata et nobis relecta nos obseruaturos promissimus449* et publicae communibus fidelibus nostris adnuntiamus vobis vnice ac charissime frater reputare non volo vt illa quae inuicem nobis promisimus hactenus erga me obseruata non habeam · Quodsi quis fecerit paratus inde vobis certam reddere rationem et dignam facere satisfactionem · Et si aliquis mihi reputare voluerit quod quantum ex me est , illa quae debeo nepoti nostro Hlotario obseruatam non habeam · Similiter paratus sum certam reddere rationem et congruam facere satisfactionem · Qualiter autem ea , quae mihi promisit ille erga me obseruata habeat non solum Ego sed et plures alii sciunt ·450*

448*

o korr. (?)

449*

korr. aus promissib

450*

folgt getilgtes Sed

III ·

Sed et sicut nobis tunc ibi conuenit vt tempore statuto ad locum condictum cum primoribus Regnorum nostrorum conueniremus vt ibi quaeque in Regnis nostris emendatione digna et necessaria erant et in sancta Dei Ecclesia et in nostro ac populi Saluamento tractaremus et nos erga fideles nostros et fideles nostri erga nos emendaremus et obseruanda de cetero451* statueremus , et semel et secundo ad haec exequenda paratus fui et ab hoc etiam nunc conueni sicut saepe mihi per communes fideles nostros mandastis ·

451*

IIII ·

Pro quibus autem causis cum praefato nepote nostro ante alloqui non volui quam vobiscum inde acciperem consilium quaedam volo hic designare , quaedam vero postea congruo loco et conuenienti modo vobis Innotescere ·

V ·

Quando altera vice pro his quae dixi tractantis ad Tussiacum452* veni adportaui mihi et Episcopis Regni453* nostri Boso ex parte domini454* Apostholici455* epistolas quasdam nepoti nostro et Episcopis Regni sui mittendas quas illi secundum mandatum Domini papae transmisimus quasdam autem nobis legendas et obseruandas quarum et hic textum habemus [hi] quibus inuenimus nos increpatos cur fornicarios in Regno nostro Immorari permitteremus , et non solum ipsam foeminam sed et omnibus fauentibus facinori eius a corpore et [fol. 56v] sanguine Domini excommunicatos vsque dum ipsa mulier ad virum suum rediret , Et scimus sicut sanctus dicit Gregorius quoniam qui resecanda456* si potest non corrigit , ipse illa committit nos autem audiuimus praedictam foeminam in Regno nepotis nostri commorari et hanc sententiam postea non audiuimus Immutatam Et qui grauamur nostris timemus alieniis457* etiam comunicare peccatis communicando excommunicatis ·

452*

von anderer Hand korr. aus tristi†iam

korr. aus [†]egni

gek. dni

gek. Aplici

korr. aus receanda

korr. aus alienus

VI ·

filiam nostram Iudith viduam secundum leges diuinas et mundanas sub tuitione ecclesiastica et Regionum de burge458* constitutam Balduimus sibi furatus est in vxorem , quem post legale Iudicium Episcopi Regni nostri excommunicauerunt , secundum sacros canones et diffinitionem sancti Gregorii Papę , qui dicit si quis viduam furatus fuerit in vxorem et consentientes ei anathema sint , quae et verbis et litteris nos et Episcopi Regni nostri nepoti nostro Hlotario Innotuimus nos etiam sicut459* scitis consilio et concensu [!] fidelium nostrorum communiter confirmauimus vt nemo nostrum huiusmodi hominem in Regno suo recipiat neque Immorari permittat sed ad rectam rationem reddendam , et ad poenitentiam agendam , sicut statutum est illum redire cogat · Qualiter autem nepos noster Hlotarius non solum erga nos et consanguinitatem verum et contra Deum et sacram auctoritatem et communem christianitatem inde egerit , spero quia vos non latet quod est plurimis cognitum · Et Sanctus Paullus per quem loquutus est christus dicit , non solum qui faciunt sed qui consentiunt facientibus digni sunt morte ·

458*

von anderer Hand korr. aus burg[†]

459*

s korr. (?)

VII ·

Nota est vobis causa de vxore nepotis nostri Hlotarii vnde a nobis et ab Episcopis Regni nostri sed et ab aliis episcopis praesentibus nobis consilium quaesiuit et audiuit sed secundum illud consilium exinde non fecit , scimus etiam quia et ad donnum [!] Apostholicum460* pro hoc transmisit et ab illo epistolas exinde recepit · negare quoque non volumus nos scire quid domnus Apostolicus461* et illi [fol. 57r] et quibusdam Episcopis inde mandauit · Et scimus quod negare non possumus nec volumus quoniam non debemus quia domni Apostholici462* commendatio ab Euangelica veritate et ab Apostolica463* atque canonica auctoritate in nullo discordat et secundum mandatum illius de hoc facto executum non audiuimus nec videmus , Illa etiam sancta et prima in toto orbe terrarum sedes per diuinum Paulum caelestem scilicet tubam , qui ad tertium coelum et ad paradisum raptus hoc ab ipso domino didicit nobis et omnibus christianis semper in omni mundo clamat cum huiusmodi nec cibum sumere · Et per beatum Ioannem Apostolum qui de aeterno et viuo christi pectoris fonte in caena quando Sacramenta redemptionis nostrę , sicut selebrata464* et tradita super eo , recumbens hausit quod redemptis omnibus propinauit manifestissime sedes Apostolica465* interdicit huiusmodi hominem non debere quemquam in domum suam recipere nec aue466* ei dicere · Quia qui dicit ei aue467* communicat operibus eius malignis · Et per beatum Gregorium Papam in homeliis Ezechielis dicit , quia sicut ille qui468* fide a Deo recedit apostata est , ita ille , qui a Deo recedit469* opera470* sine dubio apposita est · Quoniam sicut dicit Apostolus fides sine operibus mortua est · Et item sicut alius dicit Apostolus Sunt qui confitentur se nosse Deum factis autem negant · Et ipse Dominus dicit de semel et de secundo et de tertio legaliter commonito et non correcto ut sit nobis sicut gentilis et publicis criminibus implicatus cum quo et Apostolica471* et canonica auctoritas nec cibum sumere vt pręmissimus nobis concedit ·

gek. Aplicum

gek. Aplicus

gek. Aplici

gek. Aplici

s korr. (?)

gek. Aplica

qui von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

469*

apostata est … Deo recedit von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

470*

Der Korrektor ergänzte nach recedit die vom Schreiber aufgrund eines Augensprungs ausgelassene Passage des Zitats und endete zur Verdeutlichung mit opera etc.

471*

gek. Aplica

VIII ·

Propterea vnice et frater charissime et vobismetipsis accipite et mihi consilium date et ipsi nepoti nostro suę salutis et honoris date consilium et praestate auxilium quia et ego et hoc quantum mihi dominus scire et posse donauerit sum paratus simul vobiscum agere si voluerit ipse recipere · [fol. 57v]

IX ·

Quod autem consilium ego cum Episcopis et cęteris472* fidelibus nostris sollicitus et pro natura communi vestra scilicet et mea sed et pro ipsius nepotis nostri salute et honore et pro communi omnium fidelium nostrorum indemnitate et saluatione nunc proxime et in Synodo et in placito nostro accepi vobiscum nullum bonum negare sed omne bonum meum paratus sum participare dico si placet · Et si Ita vobis bene uisum fuerit accipiamus illud communiter Et si melius nobis per rationem et auctoritatem diuinam et humanam nostre Saluationi et christianitati congruentem ostenderitis473* paratus sum illud cum omni deuotione accipere et vobiscum Deo cooperante et communium fidelium nostrorum consilio et auxilio adminiculante libentissime sequi , et exequi ·

472*

von anderer Hand korr. aus sęteris

473*

korr. aus obtenderitis

X ·

Quia scriptum est dicente bono Rege qui tamen deliquit vt homo recognouit se vt felix ex voluntate mea confitebor ille profiteatur idem nepos noster coram vobis et coram Episcopis qui vobiscum fuerint et remandet nobis per vos et per illos quia vult secundum Domnum474* apostolici475* et episcopali476* , Immo diuinum consilium ad placitum conuenire cum Episcopis et fidelibus atque amicis Dei et nostris ac suis quoniam haec causa generalis est omnibus christianis et aut ostendere quia secundum legem diuinam et humanam christianis congruam hoc factum de vxore sua habeat executum aut secundum Dei consilium et legem christiano Regi conuenientem hoc et illa duo quae praemissimus emendare velit et debeat et paratus sum cum tali charitate et honorabilitate illum recipere sicut christianus Rex christianum Regem et sicut diligens patruus dilectum nepotem debet recipere et in illius amicitia ad illius Saluationem et honorem , si ita fecerit permanere et constituatur tempus congruum et locus oportu[fol. 58r]nus quando simul paciffice conueniamus et hanc causam sicut de nobis ipsis , quia sicut scriptura dicit os nostrum et caro nostra est ad communem nostram et fidelium nostrorum saluationem et honorem diffamamus · Neque fidelibus nostris et omnibus christianis in bono exemplum esse debemus perditionis exemplum donemus · Et quoniam malorum correctores esse debemus caput malorum quod absit fiamus , sed et ea , quae vt supradiximus apud confluentes promisimus nos tractaturos et obseruanda constituturos tractemus et477* statuamus478* · Et qui vndique propter peccata nostra et malum discordiae quod in Regnis nostris manet percutimur placato Deo misericordiae illius consolatium consequi mereamur · Et non sit nepoti nostro hoc agere in mente sua durum quia scriptum est qui mentis est Durae corruet in malum sed timeat Deum et compescat istud scandalum479* quod tam grande in ista christianitate sine vlla necessitate est generatum et propagatum cum per rationem et auctoritatem potuisset ad debitum effectum perduci quod multis hominibus videtur sine plena ratione et auctoritate debite executum · Et quia scriptum est beatus homo qui semper est Pauidus et dominus dicit diligentes me diligo pro amore et timore Dei honoret se et suam christianitatem vt480* suum nomen Regium et exuat se , et nos omnes ab ista calumnia , quae illum sequitur et per illum ac propter illum nos propinquos illius et honoret inde Deum sciens dominum dicere honorantes me honorabo et eos qui temnunt me erunt ignobiles ·

474*

von anderer Hand korr. aus Dominum

gek. aplici

i² korr. (?)

e korr. (?)

von anderer Hand korr. aus stuamus

479*

von anderer Hand korr. aus scandulum

480*

Das leicht verlaufene Wort ist vom Korrektor über der Zeile zur Verdeutlichung wiederholt worden.

XI

Et si ita noluerit faciat quod Iudicauerit faciendum Ego in vestra amicitia et debita fraternitate persistere et omni debito obsequio illam promereri cupiens481* , qui non [fol. 58v] quaero quae sunt illius sed Illum si eum salubriter habere non possum me Deo pro illius amicitia tollere nolo nec ad malum alicui auxilium praestare volo quia legimus in scriptura Dominum dixisse cuidam Regi Impio praebes auxilium et his qui oderunt me amicitia Iungeris iccirco iram domini merebaris quidem et sicut ibidem in reliquo scriptum est Et item legimus quia de quacumque impietate quicumque Impius conuersus fuerit et ex corde se conuerti velle dixerit , iam non inter impios computatur , et a piis pie recipi debet et salubriter potest dicente scriptura verte Impios et non erunt , non quia non erunt in essentias sed482* non erunt in impietatis culpa · Haec autem diximus non vt nepotem nostrum In numero impiorum computari cupiamus quem piorum numero sossiari483* a domino exoptamus484* ·

e korr. (?)

korr. aus se[†]

s³ korr. (?)

korr. aus exo[†]tamus

Sequuntur adnuntiationes , quas Tres Reges apud Sablonarias adnuntiare debuerunt

Adnuntiatio485* domini Hludouiuci ·

Capitulum I ·

Sicut scitis quia ibi adfuistis quando proxime apud confluentes suos adiuuante domino coniunximus , et capitula a nobis et a fidelibus nostris obseruanda statuimus conuenit nobis ut congruo tempore et oportuno loco Iterum simul conueniremus , et cum Dei adiutorio et fidelium nostrorum consilio , quae in statu sancte Ecclesię et in nobis et in Regnis nostris fidelibus emendanda erant emendaremus et vt emendata de cetero486* obseruarentur statueremus , et ad487* haec agenda Iam per Tres vices et tempus et locum condiximus [fol. 59r] sed aut mihi aut fratri meo aut communi nepoti nostro tales causae acciderunt pro quibus hoc quod condiximus488* Implere non potuimus ·

485*

Auf dem Rand von anderer Hand: 862.

486*

487*

korr. aus h

488*

Die Passage sed aut ... quod condiximus wurde am Ende der vorherigen Seite, möglicherweise bereits vom Schreiber selbst, durch Unterstreichen getilgt, da sie versehentlich zweimal kopiert wurde und die erste, getilgte Fassung zudem Fehler aufwies (sed aut mihi aut fratri meo aut communi nepoti meo tales causae acciderunt pro quibus hoc condiximus [von anderer Hand korr. aus condimus]). Der Augensprung unterlief dem Schreiber bereits am Seitenende beim Ausführen der Reklamante (sed aut anstelle korrekt implere). Der Korrektor hätte die Bedeutung der Unterstreichung dann nicht sofort erkannt und daher zunächst versucht, den Wortlaut zu korrigieren.

II

Interea peruenit ad me quia meus frater et communis nepos noster inter se non erant sicut489* tunc fuerunt quando nos simul coniunximus · Et ideo ad hoc veni inter eos priuatus mediator existerem et ipsi sic inter se sint sicut per rectum esse debent · Vnde frater noster per me , Et per Episcopos nostros ac per Episcopos nepotis nostri et scripto et verbo tales causas nepoti nostro mandauit pro quibus ille si priuatus non erat sicut antea fuerat · Quas si illa emendare vellet sicut ei mandauat voluntarie490* illi erat sicut diligens patruus dilecto nepoti et christianus Rex christiano Regi esse per Rectum debet · De491* quibus causis nos et Episcopi qui nobis fuerunt ex parte nepotis nostri fratri nostro et Episcopis qui cum eo erant tale responsum reddidimus , quia illas causas , quas ei reputabat paratus erat aut emendare , aut de illis certam reddere rationem et dignam facere satisfactionem quod responsum et frater noster et Episcopi libenter receperunt492* , et Deo gratias sunt ita modo frater et nepos noster sicut per rectum esse debet ·

489*

von anderer Hand korr. aus sic ut

490*

e korr. (?)

491*

korr. aus Q

492*

von anderer Hand korr. aus acceperunt

III ·

Et volumus vt sicut nobis conuenit vt inter nos fideles missi discurrant , et quae in vniuscuiusque nostrum Regno emendanda sunt et alter alteri innotuerit emendetur et casae Dei et sacerdotes et serui Dei legem et honorem493* debitum habeant et vnusquisque fidelium nostrorum in Regnis nostris cuiuscumque nostrum sit homo legem et Iustitiam et in se et in suis proprietatibus et in suis honoribus habeat sicut tempore antecessorum nostrorum habuerunt et sicut inter nos iam conuenit et in illis capitulis est494* constitutum [fol. 59v] quae antecessores nostri Reges constituerunt · Et sicut495* nos apud Marsnam firmauimus et sicut nunc proxime apud confluentes statuimus donec adiuuante Deo congruo tempore et oportuno loco iterum similiter conueniamus et vna cum communium fidelium nostrorum consilio que perfecta non fuerint paciffice tractemus atque perfficiamus et ita nos ad inuicem adiuuemus vt496* cum Dei adiutorio nos et fideles nostros saluemus et oppraessoribus sanctae Ecclesiae resistamus Et hanc ad cognitionem ideo497* scribi communi consensu fecimus vt vnusquisque nostrum illam habeat et certius498* sciat quid499* et qualiter exinde obseruare expraessius debeat quia non decet vt rex a sua cognitatione500* deuiet et sicut non conuenit ac501* Episcopus a sua recta praedicatione discordet ·

493*

Über dem ausgeschriebenen Wort ein redundantes Kürzungszeichen.

494*

s korr. (?)

495*

von anderer Hand korr. aus sic

496*

korr. aus et

497*

von anderer Hand korr. aus adeo

498*

von anderer Hand korr. aus sertius

499*

d korr. (?)

500*

Auf dem Rand die Glosse s. cognatione.

501*

c korr. (?)

Adnuntiatio do[min]i Caroli ·

I ·

Hoc quod dilectus frater noster dixit nos proxime apud confluentes constituisse quantum502* ex me fuit hactenus obseruari et obseruare cupio , si et erga me ita fuerit obseruatum , et ei reputare non volo ut ipse similiter erga me illa obseruatio non habeat credo etiam quia nec ille velit neque aliquis alius michi reputare possit vt erga eum illa obseruata non habeam · Quodsi aliquis fecerit paratus sum , aut illa quae emendanda sunt emendare , aut de hoc quod mihi reputatum fuerit certam503* reddere rationem ·

502*

n von anderer Hand ergänzt

503*

von anderer Hand korr. aus sertam

II ·

Et si hic communis nepos noster fecerit sicut frater noster et episcopi qui cum eo inter nos mediatores fuerunt mihi et episcopis qui mecum erant ex parte illius nuntiauerunt504* et frater noster nunc dixit et ita mihi familiaris atque amicus atque adiutor secundum rationabilem possibilitatem extiterit sicut nepos patruo et christianus Rex christiano Regi esse per rectum debet sic et priuatus atque amicus atque adiutor secundum rationabilem possibilitatem esse volo sicut diligens patruus [fol. 60r] dilecto nepoti et sicut christianus Rex christiano Regi per rectum esse debet ·

504*

a korr. (?)

III

De fidelibus autem missis inter nos discurrendis et de his quae in Regnis nostris emendanda sunt , emendandis et de statu et honore Ecclesiarum et sacerdotum ac seruorum Dei et de lege ac Iustitia conseruanda vnicuique fidelium nostrorum in Regno nostro cuiuscumque nostrum sit homo et in suis proprietatibus et in505* suis honoribus et de capitulis obseruandis sicut frater noster nunc dixit Ita et ego per omnia cupio obseruare ·

505*

korr. (?)

Adnuntiatio Hlotarii ·

I ·

Postquam iste patruus meus Hludouiucus me in sua bonitate in filio loco suscepit , sic erga me semper in sua mercede fecit sicut et illum decuit et mihi necessum fuit vnde paratus sum illi debitum obsequium exibere , sicut per rectum debeo facere ·

Et de his quae patruus meus Carolus proxime nunc quando primum simul conuenimus michi mandauit , sic obseruare cupio sicut Patruus meus Hludouiucus et episcopi506* qui cum eo inter me et patruum meum Carolum mediatores fuere ex mea507* parte illi et episcopi qui cum eo erant nuntiauerunt et si ipse mihi ita priuatus et amicus atque adiutor secundum rationabilem possibilitatem extiterit sicut patruus nepoti et christianus Rex christiano Regi esse per Rectum debet ita et illi et familiaris et amicus atque adiutor secundum rationabilem possibilitatem esse volo sicut diligens nepos dilecto patruo et christianus Rex christiano Regi esse per rectum debet ·

506*

von anderer Hand korr. aus episcopus

507*

m von anderer Hand ergänzt

II ·

De fidelibus autem missis inter nos discurrendis et de his quae in Regnis nostris emendanda sunt emendandis et de [fol. 60v] statu atque honore Ecclesiarum et sacerdotum ac seruorum Dei et de lege ac Iustitia conseruanda vnicuique fidelium nostrorum in Regno nostro cuiuscumque nostrum sit homo , et in illo et in suis proprietatibus et in suis honoribus et de capitulis obseruandis sicut isti mei patrui nunc dixerunt Ita et ego per omnia cupio obseruare ·

Quoniam istas quae praecedunt adnuntiationes Hludouiucus et Hlotarius cum illorum sequacibus postquam coram omnibus qui adfuerunt trium Regum consiliariis fere ducentis tam Episcopis quam abbatibus et laycis relectas penitus reyecerunt ne populo legerentur vt causa Hlotarii penitus taceretur · Hanc quae sequitur adnuntiationem domnus Carolus istis ipsis verbis Iam vesperi adnuntiauit apud Sablonarias anno Incarnationis dominicae DCCCLXII508* · indictione XI · III · nonas nouembris in ipsa casa vbi relictae sunt praecedentes adnuntiationes in quam pauci alii intrauerunt quam qui antea fuerunt quoniam fere plena de ipsis erat ·

508*

Die Jahresangabe von anderer Hand auf dem Rand wiederholt als 862.

[BK 243 Abschnitt E]

Sic cum ego verbis et scriptis per fratrem509* meum et per Episcopos nepoti meo mandaui et illi de sua parte mihi renuntiauerunt sic illi amicus esse et illum510* saluare volo sicut auunculus per rectum nepotem saluare debet si511* ille sicut nepos per retum [!] auunculum saluare debet me et meos saluauerit ·

509*

e korr. (?)

510*

von anderer Hand korr. aus se

511*

korr. (?)

ADNVNTIATIO DOMNI CAROLI apud Pistas512* ·

I ·513*

Multas gracias agimus vobis de vestra fidelitate et de vestra bona voluntate , quam semper erga nos in omni [fol. 61r] adiutorio et obsequio demostrastis [!] , sicut vestri antecessores erga nostros antecessores demonstrauerunt , et quia pacem Iam praeterito tertio anno514* hic communiter confirmauimus , et adcognitari fecimus secundum quod causa in quibusdam locis coniacuit , etsi non omnes sicut desiderauimus , tamen ex maiori parte obseruastis , et quia pleniter et cum pace ad hoc nostrum placitum conuenistis ·

512*

513*

I · von anderer Hand ergänzt

514*

Dazu auf dem Rand von anderer Hand: an. 3.

II ·

Et quia bonam voluntatem vestram in istis et in aliis videmus et experti sumus fiducialius515* vos commonemus vt de ipsa pace obseruanda , et de istis operibus , quas contra Dei et sanctę eius Ecclesiae et nostros communes Inimicos nortmannos incepimus sine deffectu et lassatione viriliter laboretis scientes qualiter nobis placuisset , si istas firmitates hic factas habuissemus quando in tali Angustia sicut experti estis ad meldis contra eos communiter laborauimus vnde nos Deus sicut suae Misericordiae placuit manifestae suae clementiae516* inditio adiuuauit ·

515*

von anderer Hand korr. aus fidessualius

516*

korr. aus dementiae

III ·

Et quoniam illa , quae Iam tertio anno hic vna cum consensu et consilio fidelium nostrorum constituimus517* et vobis adcognitari fecimus libenter audisse518* et suscepisse519* comperimus quae nunc etiam ad nostram communem Salutem , et pacem atque honorem hic fidelium nostrorum consensu , atque consilio constituhimus vobis per scriptum nota facere volumus vt illa plenius audire , et ad illum scriptum recurrendo quod in singulis committatibus dari et relegi atque haberi praecipimus firmius retinere , et sertius520* obseruare possitis quae etiam ab Episcopis vel eorum ministris per singulos committatus de eorum parrochiis aperto sermone vt ab omnibus possint intelligi tradi volumus · [fol. 61v]

517*

von anderer Hand korr. aus constituhimus

518*

korr. aus audi[†]e

519*

von anderer Hand korr. aus sussepisse

520*

s¹ korr. (?)

[BK 273 Abschnitt B Prolog]

Karolus Gratia Dei Rex notum esse volumus omnibus Dei et nostris fidelibus per haec , quae sequuntur capitula nunc in isto placito nostro anno ab Incarnatione Domini nostri Iesu christi DCCCLXIIII521* · anno videlicet Regni nostri ipso propitio XXV · indictione XII VII · Kalendas522* Iulias in hoc loco qui dicitur Pistis vna cum fidelium nostrorum consensu atque consilio constituimus , et cunctis sine vlla refragatione per Regnum nostrum obseruanda mandamus ·

521*

Dazu auf dem Rand von anderer Hand: 864.

522*

gek. Kal

I ·

Primo considerauimus de honore Ecclesiarum et sacerdotum ac seruorum Dei et Immunitate rerum Ecclesiasticarum vt nullus sibi de ipsis rebus contra auctoritatem praesumat et comites Episcopis et ministris ecclesię in eorum ministeriis adiutores In omnibus fiant , sicut in capitulari praedecessorum ac progenitorum nostrorum continetur in secundo libro capitulo XXIII523* · et quicumque comitum vel ministrorum Reipublicae524* haec quae mandamus obseruare neglexerit , si prima et secunda vice de his admonitus non se correxerit , volumus vt negligentia comitis ad nostram nottitiam per Episcopos et per missos nostros defferatur et aliorum negligentia per comites ad nostram notitiam perferatur525* ut nostra auctoritate quod in capitulari praedecessorum nostrorum continetur , subire cogatur ·

523*

Der Verweis auf die Kapitulariensammlung des Ansegis auf dem Rand wiederholt von anderer Hand: Cap. 2.23.

524*

gek. Reipub

525*

von anderer Hand korr. aus perferat[†]

II ·

Post haec de orphanorum et viduarum causis et de regalibus Iustitiis et summopere de raptoribus puellarum et viduarum et sanctimonialium , et de his qui praesbiteros flagellari praesumunt et qui praesbiteros de Ecclesiis sine Episcoporum consensu eycere et recipere aut censum de manso · Ex his quae domnus et genitor noster in suis capitularibus Ecclesiis Immunitare concessit exigere [fol. 62r] non timent · Et qui sensa de rebus Ecclesiasticis ad ecclesias persoluere detrectant , ut firmiter a missis526* et a comitibus habetur et ipsi contemptores legum diuinae scilicet et humanae ad nostram praesentiam legaliter perducantur vt inde consilio fidelium Dei ac nostrorum commendemus quid de talibus hominibus sit527* faciendum qui nec Deum timent nec contra canones sanctos facere nec legem et praeceptum Regium infringere pertimescunt salua censura Ecclesiastica et Episcopalis poenitentiae vindicta ·

526*

a missis von anderer Hand korr. aus amissis

527*

t korr. (?)

III ·

Vt lex et Iustitia vnicuique in suo ordine omnibus conseruetur et pacem quam proxime Deo teste propriis manibus communi consensu confirmauimus , quando hic placitum nostrum habuimus sic omnes et infra patriam et quando ad placitum vnusquisque venerit , et quando redierit et quando necessitas nobis euenerit vt hostem nostram adnuntiemus vsque constituta Loca secundum consuetudinem et capitula praedecessorum nostrorum obseruare procuret · Et qui contra hanc confirmationem per contemptum venerit aut quamtotius quod contra hanc confirmationem excessum528* fuerit emendare neglexerit ab Episcopis et missis ac comitibus529* nostris hoc nobis nuntiari mandamus : quatenus tantum Dei et nostrum ac totius christianitatis contemptum , sicut secundum leges diuinas et humanas Inuenerimus , emendare curemus ne ipso nostro Iudicio a Deo quod absit condemnati simus530* · Et videant Episcopi et missi ac comites nostri ne si contra nostram communem confirmationem aliquis praeceptum fecerit et emendare noluerit ne per alium , quam per illos qui ad hoc constituti sunt hunc contemptum sciamus , quoniam si per alium [fol. 62v] quam per illos hoc sicut non conuenit audierimus sicut nec ipsi immunes a peccato erunt · Sic nec ab vltione Immunes existant ·

528*

von anderer Hand korr. aus exessum

529*

von anderer Hand korr. aus committibus

530*

von anderer Hand korr. aus scimus

IIII ·

Volumus et expraesse mandamus comitibus nostris ut sicut in XXIIII · capitulo secundi libri capitulorum decessorum nostrorum531* continetur532* , vassalli nostri nobis et nostre coniugi famulantes condignum apud omnes honores habeant sicut a genitore nostro et a nobis · saepae533* monitum est · Et sicut ipsi volunt se a nobis honoratos tenere ita et nobis famulantibus sicut consuetudo fuit tempore antecessorum nostrorum debitum honorem exibeant ·

531*

532*

von anderer Hand korr. aus continentia

533*

korr. aus s[†]pae

V ·

Volumus et expraesse committibus nostris mandamus vt illae [!] nostrae indominicatae sed et villae de monasteriis , quae coniugi nostrae et filiis ac filiabus nostris concessa atque donata habemus quaeque sub Immunitate consistunt cum Saluamento et debita Reuerentia in comitatibus534* illorum consistant : Sed quae homines nostri ac illorum , illarumque qui sine vlla differentia et nostri sunt cum saluamento et debito honore habere possint et non ignorent neque obliuiscantur comites ac missi nostri nos scire quod dominorum dominus de se dicit535* , honorificante[s]536* me honorificabo537* , et qui contemnunt me Inhonorati538* erunt ·

534*

von anderer Hand korr. aus committatibus

535*

t korr. (?)

536*

von anderer Hand korr. aus honorifficantes

537*

von anderer Hand korr. aus honorifficabo

538*

h von anderer Hand ergänzt

VI ·

Et quoniam humana fragilitas539* procliuior est540* ad contra Iustitiam facienda quam ad Iustitiam exequendum et diabolus semper certat541* ut fragillitati humanae oculos mentis claudat542* nec castigationem Dei videat , et semetipsum543* emendet sicut ad nos peruentum est quidam leues homines de istis comitatibus544* , qui deuastati sunt a nortmannis in quibus res et mancipia et domos habuerunt , quia nunc ibi mansipia [!] et domos non habent quasi licenter545* malum faciant quia sicut dicunt non habent vnde ad Iustitiam [fol. 63r] faciendam adducantur et quia non habent domos , ad quas secundum legem manniri et banniri possint dicunt quod de mannitione et bannitione legibus comprobari et legaliter Iudicari non possunt · Contra quorum malas insidias consensu et consilio fidelium nostrorum statuimus ut comes missum suum ad illam terram , in qua domos habuit mittat , et eum bannire et mannire Iubeat · Et quoniam lex consensu populi et constitutione Regis sit franci Iurare debeant quia secundum Regium mandatum nostrum ad Iustitiam reddendam venire noluerit , et mandet comes , qui hoc executus fuit alteri comiti in cuius comitatu res et mancipia habet quid inde factum habet et ex nostro verbo illi mandet ut per illa , quae in suo comitatu habet illum distringat quatenus ad Iustitiam reddendam et faciendam in suum546* commitatum reddeat ·

539*

von anderer Hand korr. aus frigiditas

540*

est von anderer Hand ergänzt

541*

von anderer Hand korr. aus sertat

542*

von anderer Hand korr. aus claudeat

543*

von anderer Hand korr. aus cemetipsum

544*

von anderer Hand korr. aus committatibus

545*

n korr. (?)

546*

um korr. (?)

VII ·

Audiuimus etiam quia huiusmodi Leues homines in aliis commitatibus depraedationes ac iniustitias faciant et ad illum comitatum , in quo commanent , et in quo malitias non faciunt factis malitiis in aliis committatibus reueniunt · Vnde mandamus et comitibus nostris expresse547* praecipimus ut illi comites in quorum comitatibus refugium habent et vna mente vnoque consensu et vno certamine548* ad tales homines comprehendendos549* se erigant et decertent , vt Ecclesiae Dei et ministri eius et serui Dei ac populus pacem et quietem habere possit ·

547*

folgt getilgtes com

548*

von anderer Hand korr. aus sertamine

549*

von anderer Hand korr. aus compraehendendos

VIII ·

Vt denarii ex omnibus monetis ac bene pensantes sicut in capitulare praedecessorum ac progenitorum nostrorum Regum libro quarto XXII · capitulo550* continetur In omni Regno nostro non reyciantur vsque ad missam sancti Martini et [fol. 63v] In omnibus Ciuitatibus ac vicis ac villis tam nostris indominicatis , quam et his quae de Immunitate sunt et de committatibus atque hominum nostrorum siue cuiuscumque sint per omne Regnum nostrum a Iudicibus nostris et ab eis quorum villae sunt vna cum ministris Reipublicae551* secundum quantitatem locorum et villarum tanti ac tales de ipsis incolis et inibi manentbus552* [!] constituantur , qui inde prouidentiam habeant ne boni denarii reyciantur et non nisi meri et bene553* pensantes accipiantur ·

550*

Der Verweis auf die Kapitulariensammlung des Ansegis von anderer Hand auf dem Rand wiederholt und leicht korrigiert: Cap. 4.32.

551*

gek. Reipub

552*

b korr. (?)

553*

korr. aus p

IX ·

Vt illi qui ex hac causa prouidentiam habeb[un]t sacramento Iurent , quod sicut eis ex hac causa iniunctum fuerit quantum scierint et potuerint debeant fideliter obseruare , et illum hominem quem scierint merum et bene pensantem denarium reycere non debeant selare554* sed ministris Reipublicae555* eum debeant notum facere · De quo sacramento quicumque comprobatus fuerit periuratus et secundum556* legem mundanam vt periurus puniatur sicut in capitulari decessorum ac progenitorum nostrorum continetur in fine capituli decimi ex tertio libro et secundum legem Ecclesiasticam publicae poenitentiae subigatur

554*

s korr. (?)

555*

gek. Reipub

556*

s korr. (?)

X ·

Vt ab ipsa missa sancti Martini per omne Regnum nostrum non nisi istius nouae nostrae monetae meri et bene pensantes denary a[c]cipiantur · Et Quicumque ab illa die alium denarium negotiandi causa protulerit a557* comite558* et ministris eius auferantur ab eo sicut in libro capitulorum secundo , XVIII capitulo559* continetur ·

557*

korr. (?)

558*

c korr. (?)

559*

11 ·

Vt in denariis nouae nostrę monetae ex vna parte nomen nostrum habeatur in giro et in medio nostri nominis monogramma560* ex altera vero parte nomen ciuitatis et in medio crux habeatur · [fol. 64r]

560*

von anderer Hand korr. aus monogramam

XII

Sequentes consuetudinem praedecessorum nostrorum sicut in illorum capitulis inuenitur constituimus561* vt in nullo562* loco alio in omni Regno nostro moneta fiat nisi563* in palatio nostro et in quentovico ac Rotomago564* , quae moneta ad quentumvicum ex antiqua consuetudine pertinet et in remis et in senonis et in Parisio et in Aurelianensi et in cauillono et in metullo et in Narbona ·

561*

korr. aus constitui[†]

562*

von anderer Hand korr. aus illo

563*

s korr. (?)

564*

von anderer Hand korr. aus rotomago

XIII ·

Vt hi in quorum potestate deinseps monetae permanserint omni gratia et cupiditate seu luchro postposito fideles monetarios eligant565* sicut Dei et in nostram gratiam volunt habere , Et ipsi monetary Iurent quod ipsum ministerium quantum scierint et potuerint fideliter faciant et mixtum denarium et minus quam debeat pensantem non monetent , nec monetari consentiant · Et sine vlla fraude et absque malo Ingenio contra eos quorum argentum ad purgandum acceperint ipsum argentum exmerent et sine fraude tam Impensa quam In purgatione denarios concambient566* · Contra quod sacramentum Si quilibet fecisse reputatus fuerit Iudicio Dei se examinet , et sicut contra hoc fecisse comprobatus567* fuerit , quia non mayorem fraudem facit si mixtum denarium et minus quam debeat pensantem568* monetauerit quam si in purgatione et concambio argenti per malum Ingenium fraudem de Argento Reipublicae569* et de argento rerum Ecclesiasticarum et de facultate pauperum fecerit , sicut constitutum est de falsis monetariis in libro quarto capitulorum XXVIII · capitulo570* , manum perdat , et ut sacrilegus ac pauperum spoliator publicae poenitentiae Iudicio Episcopali subyciatur in illis autem Regionibus in quibus secundum legem Romanam Iuditia terminantur Iuxta ipsam legem culpabilis Iudicetur ·

565*

von anderer Hand korr. aus elegant

korr. aus reputatus

en korr. (?)

gek. Reipub

Der Verweis auf die Kapitulariensammlung des Ansegis von anderer Hand auf dem Rand wiederholt, leicht korrigiert und mit der entsprechenden Stelle im Decretum des Ivo von Chartres ergänzt: Cap. 4:33, Iuo 16.278.

XIIII ·

Vt in proximis Kalendis571* Iulii qui hanc duodecimam indictionem572* habeat in Syluanectis Ciuitate vnusquisque comes in cuius [fol. 64v] conmittatum moneta esse Iussimus vicecomitem suum cum duobus aliis hominibus qui in eius comitatibus res et mancipia573* et benefficia habeant in suum monetarium cum ipsis habeat quantus ibi accipiant per manus suas de camera nostra ad opus vniuscuiusque monetarii de mero argento cum pensa libras quinque vt habeat inde Initium monetandi574* possit incipere575* et pensam argenti , quam ex camera nostra accepit per manus eorum per quas illud accepit sabbato ante Initium Quadragesimae in monetatis denariis in prefato loco et cum ipsa pensa cum qua argentum acceperat vnusquisque monetarius in camera nostra reddat ·

571*

gek. Kl

572*

573*

von anderer Hand korr. aus mansipia

574*

a korr. (?)

575*

von anderer Hand korr. aus insipere

XV

Vt nullus more solito pro vllo lucro et auaritia hoc leuiter accipiat sed omnes ab ipsis Kalendis576* Iulii argentum suum in constitutis monetis concambiari faciant scientes quia post missam sancti Martini nulli577* aly denarii in Regno nostro nisi istius nouae nostre monetae recipientur578* et ab ipsis Kalendis579* Iulii ipsi noui denarii ab omnibus accipiantur · Et quicumque liber homo ab ipsa die denarium merum nouę nostrae monetae in Regno nostro reyecerit sicut in praefato libro580* et capitulo Regio continetur bannum nostrum id est solidos LX · componat Si vero serui ecclesiastici aut comitum aut vasallorum nostrorum hoc facere praesumpserint quia in praefato capitulari continetur vt LX · ictibus vapulent581* et hoc occasionem discreti homines modum in disciplina faciebant constituimus fidelium nostrorum consensu atque consilio , ut quorumcumque coloni et serui pro hoc conuicti582* non cum grossa fuste sed nudi cum virgis vapulent · Et in Ciuitatibus atque vicis seu villis Episcopi per suos ministros et praesbiteros prouidentiam vna cum Reipublicae583* ministris accipiant ne in hac [fol. 65r] causa modum disciplinae transgrediantur , sed taliter fiat qualiter et homines castigentur et quasi pro intentione et occasione castigationis disciplinam facientes peccatum non incurrant et disciplinam sustinentes in corpore suo debiliores non fiant · Quodsi quis hoc mandatum nostrum transgressus fuerit , nobis ab episcopis nuntietur quatenus taliter castigetur , ne deinceps584* mandatum nostrum quemquam delectet585* contemnere Et si dominus et Magister quilibet est aut aduocatus talium hominum eos et comiti et misso nostro iusso presentare noluerit prędictum bannum LX · solidorum586* componat sicut in praedicto capitulari habetur ·

576*

gek. Kl

577*

von anderer Hand korr. aus nully

i² korr. (?)

gek. Kl

korr. aus loco

von anderer Hand korr. aus reputent

582*

von anderer Hand korr. aus coniuncti

gek. Reipub

de korr. (?)

gek. sol

XVI ·

Vt si aliquis homo a proximis587* Kalendis588* Iulii de hac nostra noua moneta mixtum , et minus quam debeat pensantem denarium inuenerit589* , constringat eum qui ipsum denarium ad negotiandum protulerit , et ipse dicat a quo eum a quo590* accepit et sic de manu ad manum veniat vsque dum ad falsitatis auctorem perueniatur et inuentus mixti et minus quam debeat pensantis denarii monetator in illa terra in qua Iuditia591* secundum legem Romanam terminantur secundum ipsam legem iudicetur , et in illa terra in qua Iudicia secundum legem Romanam non Iudicantur monetarius sicut praediximus falsi denarii manum dexteram perdat sicut in quarto libro capitulorum continetur capitulo592* XXXIII593* · et qui hoc consenserit si liber est , LX · solidos componat si seruus et colonus nudus cum virgis vapuletur ·

587*

von anderer Hand korr. aus proximus

588*

gek. Kl

589*

in korr. (?)

590*

quo eum a quo korr. aus quocumque quo

591*

a korr. (?)

592*

gek. cap

593*

XVII ·

Vt diligenter comites et ministri Reipublicae594* per suos comitatus ac ministeria prouideant ne in aliquo loco oculta et fraudulenta moneta fieri possit et si inuentus ac comprobatus [fol. 65v] quilibet fuerit fraudulentam monetam percutiens sicut constitutum est de falso monetario ex prefato capitulari praedec†essorum nostrorum manus ei amputetur595* et qui hoc consenserit si liber est , LX · solidos componat si seruus et colonus nudus cum virgis vapul[i]tur ·

594*

gek. Reipub

595*

korr. aus computetur

XVIII ·

Et si falsus monetarius aut de illis locis , in quibus moneta fieri Iussimus aut oculte monetam percutiens aut denarium falsum de noua moneta ad negotiandum proferens , ut constringi et puniri non possit sicut est constitutum in fiscum nostrum et in quamcumque Immunitatem aut alicuius potentis potestatem et proprietatem confugerit si in nostrum confugerit fiscum requiratur a ministro nostro Et si ille eum deffenderit aut ocultauerit nuntietur nobis quatenus596* ita in eo secundum capitulare Regium vindicetur597* nec vllus alius vmquam falsitatem nostra auctoritate et potestate consentire aut deffendere audeat , Si autem in Immunitatem et potestatem aut proprietatem alicuius potentis confugerit secundum quod in tertio libro capitularis XXVIo · capitulo598* continetur de his , qui furtum aut omicidium aut quodlibet crimen foris committens Infra Immunitatem fugerit599* inde fiat id est mandet comis600* et publicae Rei minister Episcopo et abbati et illi , quicumque locum Episcopi aut abbatis et abbatissae tenuerit et potentis hominis in cuius potestatem et proprietatem confugerit ut reddat ei reum · Si ille contradixerit et eum reddere noluerit in prima contradictione solidis XV · culpabilis Iudicetur · Si ad secundam inquisitionem eum reddere noluerit quicquid Reus damni fecit totum ille qui eum Infra Immunitatem retinet nec reddere601* vult soluere cogatur · Et si ipse comes veniens [fol. 66r] licentiam habeat ipsum hominem infra Immunitatem querendi vbicumque eum inuenire potuerit · Si autem in prima inquisitione comiti Responsum fuerit quod reus infra602* vnitatem603* quidem fuisset604* sed fuga lapsus sit Iuret quod ipse cum ad Iustitiam cuiuslibet disfaciendam fugere non fecisset , et sit ei in hoc satisfactum · Si vero Intranti in ipsam Immunitatem et in cuiuslibet605* hominis potestatem et proprietatem comiti collecta manu quilibet resistere tentauerit , comes hoc ad regem et prinsipem deferat et ibi Iudicetur et sicut ille qui In immunitate damnum fecit , de solidis componi debeat Ita quod comiti collecta manu resistere presumpserit de solidis culpae Iudicetur ·

596*

von anderer Hand korr. aus quantus

597*

korr. aus vin[†]icetur

598*

599*

korr. aus fu[†]rit

600*

von anderer Hand korr. aus comes

601*

ed korr. (?)

602*

von anderer Hand korr. aus ††fra

603*

a korr. (?)

604*

korr. aus fu[†]sset

605*

sl korr. (?)

XVIIII ·

Vt melius et commodius haec prouidentia de bonis denariis non reiiciendis et de monetae falsae denariis custodiri possit volumus vt vnusquisque comes de comitatu suo omnia mercata imbreuiari606* faciat , et sciat nobis dicere quae mercata tempore aui nostri fuerunt , et quae tempore domini et genitoris nostri esse caeperunt , et quae illius auctoritate constituta fuerunt et quae tempore nostro conuenire caeperunt , et quae in antiquis locis permanent , et si mutata sunt cuius auctoritate mutata fuerunt Et ipsum breuem vnusquisque comes ad proximum placitum nostrum nobis apportet607* ut decernere possimus quatenus608* necessaria et vtilia , et quae per auctoritatem sunt maneant , quae vero superflua interdicantur et locis suis restituantur Et mercata die dominico in nullo loco habeantur sicut in primo libro609* capitolorum610* capitulo CXXXVI611* habetur ·

606*

von anderer Hand korr. aus I†breuiari

607*

p¹ von anderer Hand ergänzt

608*

von anderer Hand korr. aus quasi

609*

korr. aus loco

610*

gek. capol[.]

611*

XX ·

Vt comes et Reipublicae612* ministri ac ceteri613* fideles nostri prouideant quatenus Iustus modius Equusque sextarius secundum Sacram scripturam et capitula predecessorum nostrorum in ciuitatibus et in vicis et in villis ad vendendum et [fol. 66v] emendum fiat et mensuram secundum antiquam consuetudinem de Palatio nostro accipiant et non pro hac occasione a mansuariis et ab his qui censum debent614* maior modius nisi sicut consuetudo fuit exigatur · Et ipsi homines qui per villas de denariis prouidentia Iurati habebunt ipsi etiam de mensura ne adulteretur prouideant sicut in libro capitulorum capitulo XC · continetur vt si quis reputatus fuerit mensuram adulterasse et cum Iam maiori modio et sextario annonam et vinum615* accepisse et cum minori mensura venundare si liber homo est , aut secundum suam legem se inde sacramenta idoneum616* reddat aut si hoc fecisse et fieri Iussisse aut617* consensisse618* comprobatus fuerit , hoc vnde mensuram adulterauit id est vinum619* et annona a ministris Reipublicae620* tollatur ab eo insuper et bannum nostrum id est solidos LX · componat Si autem colonus et seruus inde reputatus fuerit aut Iudicio Dei inde examinet vt si inde conuinctus fuerit , hoc ut supra diximus vnde mensuram adulterauit perdat · Insuper et virgis nudo corio vapuletur · Et siue liber siue colonus et seruus de hoc conuinctus621* fuerit post legalem emendationem Episcopale Iudicium suscipiat , quia contra tale interdictum domni622* fecit dicentis , Qui pecuniam suam non dedit ad vsuram vnde Regnum Dei sibi clausit , et Infernum sibi aperuit , quod peccatum inter illa criminalia peccata computatur · De quibus dicit Apostolus , quod qui eas fecerit cum huiusmodi nec cibum sumere christiano licet , et vnde sacri Nicaeni623* canones clericum gradum perdere624* Iubent et de tali causa vnde seculares homines vitam perdunt , vnde clerici gradum amittunt · Ministri autem Reipublicae625* se caute custodiant , ne pro hac occasione ducti cupiditate per aliquod [fol. 67r] malum ingenium a liberis hominibus et colonis seu626* seruis iniusta sua tollant , quia si inde ad nos clamor venerit et inde conuicti627* fuerint sic Iniustitiam istam exsoluent , sicut illi qui in suo ministro tortum faciunt In illis autem Regionibus in quibus secundum legem Romanam Iudicantur Iuditia Iuxta ipsam legem committentes talia Iudicentur quia super illam legem et contra ipsam legem nec antecessores nostri quodcumque capitulum statuerunt nec nos aliquid constituimus similiter per Ciuitates et vicos atque mercata ministri Reipublicae628* prouideant nec illi qui panem coctum aut carnem629* per denaratas et vinum per sextarias vendunt adulterare et minuere possunt sed quantos mensurabiles panes in630* vnaquaque Ciuitate de Iusto modio episcopi et abbatis seu comitis ministeriales a pistoribus suis recipiunt tantos mensurabiles panes de equo modio a pistoribus qui panem vendunt fieri faciant · Quodsi inuenti fuerint adulterare et minorare vt supra diximus secundum suum modum culpabiles Iudicentur Homines etiam qui prouidentiam habere debebunt ne mancae mensurae fiant si de periurio quod Iurauerunt quia hoc consentire reuicti fuerint secundum legem puniantur sicut in fine capituli decimi ex libro tertio capitulorum631* habetur Et postea ab Episcopo publicam poenitentiam de periurio accipiant ·

612*

gek. Reipub

613*

von anderer Hand korr. aus seteri

614*

von anderer Hand korr. aus habent

615*

vinum über der Zeile redundant von anderer Hand wiederholt.

616*

von anderer Hand korr. aus idoneu[†]

617*

korr. aus [†]

618*

von anderer Hand korr. aus consentisse

619*

von anderer Hand korr. aus vnium

620*

gek. Reipub

621*

n² von anderer Hand ergänzt

622*

gek. dni

623*

von anderer Hand korr. aus niseni

de korr. (?)

gek. Reipub

von anderer Hand korr. aus conuincti

628*

gek. Reipub

629*

carnem von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

630*

631*

XXI ·

Vt quia per tres Iam annos bannum proiectione bonorum denariorum perdonauimus volumus ut modo secundum discretionem quam missis nostris commendauimus632* reuuadiatum633* persoluatur · Et vbi reuuadiatum non est reuuadietur et soluatur quatenus ex hoc et ex disciplina constituta ita constricti deinceps634* cessent denarios bonos reiicere · Et quoniam audiuimus occasione accepta pro reuuadiato banno quosdam plus a pauperibus accepisse , quam bannus leuet · Hoc amicis nostris diligenter requiri volumus · Et quicumque ab eis acceperunt quam Iussimus cogantur illi restituere et illo absque vlla [fol. 67v] excusatione ad presentiam nostram missi nostri adducant quatenus per nostram harmiscaram ita castigentur ne vlterius tali conludio cos [!] delectet opprimere pauperes ·

632*

d korr. (?)

633*

von anderer Hand korr. aus rauuadiatum

634*

XXII ·

Vt a colonis qui iam pro reyectione bonorum denariorum flagellati et flagellandi sunt nulla alia exactione requiratur635* et si ab aliquo eorum aliquid inde acceptum fuit a missis nostris cogatur restitui et qui benefficia et alodes et in duobus et tribus aut quatuor committatibus habent et non habent in vnoquoque comitatu inde plenum bannum valeant soluere Et qui nunc tantum committatum alodem et benifficia habent et non tantum habent inde plenum bannum Iure valeant soluere missis nostris hoc notum faciant Et hoc ab eisdem missis nostris diligenter imbreuietur et nobis renuntietur vt nostra discretione dicernamus qualiter et castigatio ex compositione fiat et homines vltra mensuram et indebite non grauentur · Quod sicut sancta scriptura dicit non inde requirimus datum sed fructum id est non inde requirimus inhonestum luchrum sed Regni ex castigatione perfectum turpe et inhonestum est luchrum vt Augustinus exponit per varias circumuentiones636* et occasiones lucrandi causa inhoneste res quelibet congregari · Et non solum in pauperioribus637* sed etiam in ditioribus considerare volumus discretionem quam decessores nostri Reges in quarto libro capitulorum posuerunt capitulo LVII638* · Decernentes vt debito inquiunt quod ad prius nostrum fuerit reuuadiatum talis consideratio fuit , vt is qui ignoranter peccauit non totum639* secundum legem componere cogatur , sed Iuxta quod possibile visum fuerit · Iis vero qui tantum mala voluntate640* peccauit totam legis compositionem cogatur exsoluere ·

635*

q korr. (?)

636*

c¹ korr. (?)

637*

von anderer Hand korr. aus pauperimus

638*

Der Verweis auf die Kapitulariensammlung des Ansegis von anderer Hand auf dem Rand wiederholt, leicht korrigiert und mit der entsprechenden Stelle im Decretum des Ivo von Chartres ergänzt: Cap. 4.58, Iuo 15.281.

639*

korr. aus [†]um

640*

te korr. (?)

XXIII ·

Vt nullus deinseps641* in Regno nostro mixturam auri et argenti [fol. 68r] ad vendendum facere et consentire presumat , et nullus a missa sancti Remigii id est a proximis Kalendis642* octobris aurum et argentum ad vendendum et emendendum nisi purifficatum proferat · Et si quis inuentus fuerit post prefatas Kalendas643* octobris aurum et argentum et quodcumque fabricineum ex auro et argento mixtum ad emendum et vendendum portare a ministris Reipublicae644* ipsum quod portauerit ab eo tolletur et ipse fideiussores si res et mancipia in illo comitatu non habet ad praesentiam nostram cum ipso auro et argento adducatur vt nos inde commendemus qualiter culpabilis Iudicetur ; Si vero res , et mansipia645* et mobile per quae distringi legaliter possit in ipso comitatu habuerit secundum legem ad nostram praesentiam venire Iubeatur · Et si quisquam inuentus fuerit suum aurum et argentum et quodcumque fabricinium ex auro et argento portare ad fabrum , vt purgetur , prouideant Reipublicae646* ministri nec hac647* occasione , ab eo quod suum fuerit tollant · Quodsi fecerint , et ad nos inde reclamatio venerit sicut ille qui tortum in suo comitatu et ministerio fecerit in nostra et fidelium nostrorum presentia culpabilis Iudicabitur · Faber vero qui post praefatas Kalendas648* comprobatus fuerit aurum et argentum ad vendendum et emendum adulterasse et misculasse , in illis649* regionibus in quibus Iudicia secundum legem Romanam terminantur Iuxta illam legem puniatur · In aliis autem Regionibus Regni nostri secundum capitulare Regium sicut falsam monetam percutiens manum perdat · Et liber homo qui hoc consenserit sicut in praefato continetur capitulo bannum nostrum solidos LX · componat colonus et seruus nudus cum virgis flagelletur · Si vero Iudaeus fuerit , ipsum quod [fol. 68v] mixtum proferat perdat et bannum nostrum sicut tempore praedecessorum nostrorum consuetudo fuit componat ·

d korr. (?)

gek. Kl

gek. Kl

gek. Reipub

s korr. (?)

gek. Reipub

h von anderer Hand ergänzt

648*

gek. Kl

649*

in illis von anderer Hand korr. aus nullis

XXIIII ·

Vt in omni Regno nostro non amplius vendatur libra auri purissimi cocti nisi duodecim libras argenti nisi de nouis et meris denariis650* Illud vero aurum quod coctum quidem fuerit sed non tamen ut ex eo deauratura fieri possit libra vna de auro vendatur decem libris argenteis de nouis et meris denariis et omnimodis prouideant tam comites quam caeteri omnes ministri Reipublicae651* ne aliqua adiectione et fraude per occasionem aliquid amplius vendatur sicut de suis honoribus volunt gaudere , et quicumque hanc commendationem nostram aliquo ingenio infirmare et fraudari seu aliter652* Immutari inuentus fuerit si liber homo fuerit bannum nostrum id est LX · solidos componat colonus et seruus nudus cum virgis flagelletur ·

650*

n korr. (?)

651*

gek. Reipub

652*

seu aliter von anderer Hand korr. aus sicut aliquis

XXV ·

Et quoniam in praefatis capitulis continetur in libro tertio capitula653* LXXV654* · et nullus sine permisso Regio bruniam655* et arma extraneo dare aut vendere praesumat Et in eodem libro capitulo VI656* · designata sunt loca Regni vsque ad quae negotiatores brunias et arma ad venundandum portare et vendere debeant quodsi inuenti fuerint vltra portantes aut venundantes , ut omnis substantia eorum auferatur ab eis dimidia quaedam pars partibus palatii , alia vero medietas inter missos Regios et inuentorum diuidatur quia peccatis nostris exigentibus in nostra vicinia657* nortmanni deueniunt et ei a nostris bruniae et arma atque caballi aut pro redemptione dantur aut658* pro prętii cupiditate venundantur cum pro redemptione vnius hominis [fol. 69r] ista donantur de pro pauco praetio venundantur pro hoc auxilium illis contra nos praestitum et Regni nostri maximum fit detrimentum et multae659* Dei Ecclesiae destruuntur et quamplurimi660* christiani depraedantur et661* facultates Ecclesiasticae et Regni exhauriuntur · Propterea662* vna cum consensu atque consilio663* nostrorum fidelium constituimus vt quicumque post proximas Iuly Kalendas664* huius XII · indictionis665* nortmannis quocumque Ingenio et pro redemptione et pro aliquo praetio bruniam et quaecumque arma , aut caballum donauerit sicut proditor patrię et expositor christianitatis ad perditionem gentilitatis666* sine vlla retractione et redemptione de vita componat · Que omnia omnibus citissime amicis nostris ut comitibus nota fiant , ne ignorantia se excusare valeant ·

653*

korr. aus capitulo

654*

655*

von anderer Hand korr. aus brun[†]am

656*

657*

von anderer Hand korr. aus vicima

658*

u korr. (?)

659*

korr. aus mult[†]

660*

korr. aus quamplurimum

t korr. (?)

r² korr. (?)

korr. aus auxilio

gek. Kl

von anderer Hand korr. aus gentillitatis

XXVI ·

Vt pagenses franci qui caballos habent et habere possunt cum suis comitibus in hostem pergant , et nullus per violentiam et per aliquod malum ingenium aut per quamcumque indebitam oppressionem talibus francis suas res aut caballos tollat , aut hostem faceret debitos paraueredios [!] secundum antiquam consuetudinem nobis exsoluere non possint neque comes neque aliquis minister Reipublicae667* Quodsi fecisse aliquis eorum comprobatus fuerit sic hoc cogatur componere sicut de illis est constitutum in capitularybus668* Regiis qui tortum in suo comitatu et ministerio faciunt ·

667*

gek. Reipub

668*

y korr. (?)

XXVII ·

Vt iuxta Regium capitulare quod Dominus et genitor noster Anno XVI · Regni sui capitulo VII constituit comites et missi nostri diligenter inquirant quanti homines liberi in singulis comitatibus maneant , qui per se possunt expeditionem facere et quanti de his quibus vnum alium adiuuet quanti etiam de his qui a669* duobus tertius adiuuetur et prae[fol. 69v]paretur ut expeditionem exercitalem facere possint et eorum summam ad nostram nottitiam defferant , ut illi qui in hostem pergere potuerint Iuxta antiquam et aliarum gentium consuetudinem ad ciuitates nouas et pontes ac transitus paludium670* aportent et in ciuitate atque in marca uuactas faciant ad deffentionem patriae omnes sine vlla excusatione veniant · et qui de talibus hostem dimiserint heribannum Iuxta discretionem quam in progenitorum nostrorum tertio libro capitulorum capitulo XXIIII671* continetur persoluant · Et quod ad deffentionem patriae non ocurrerint secundum antiquam consuetudinem et capitulorum constitutionem Iudicentur ·

669*

qui a von anderer Hand korr. aus quae

670*

i korr. (?)

671*

XXVIII ·

Vt illi franci qui censum de suo capite et de suis Rebus ad partem Regiam debent sine nostra licentia ad casam Dei et ad alterius cuiuscumque seruitium se non tradant ut Respublica quod de illis habere debet non perdat · Quodsi aut seipsos aut672* res suas ad dei casam aut ad alterius cuiuscumque seruitium sine licentia nostra tradere voluerint sicut in capitulari aui nostri continetur de his qui pro furto se in seruitium tradere cupiunt , comites et viccarii hoc eis non consentiant , sed ex banno nostro prohibeant · Quod et si contra bannum nostrum fecerint ipsi qui eos receperint bannum nostrum id est LX · componat · Et si ipsos in seruitio suo habere voluerint , et illorum res de quibus census ad partem Regiam exiebat tenere voluerint censum quod ipsi franci debeant et quod de illorum rebus exire solebat ad nostram Regiam partem componant , sicut in praefato capitulorum libro III673* · [fol. 70r] capitulis XV et LXXXVI · et in libro IIII · capitulo XXXVI674* · habetur Et quia sicut et in sacris Ecclesiasticis regulis inuenitur prior obseruatio , durior , posterior , autem exigente causa inclinatior fuit post haec praefata capitula decessorum et progenitorum nostrorum huiusmodi sicut praediximus francis hominibus res suas ad casam Dei et aliis tradere ac vendere eosque ad diuinum seruitium conuerti si vellent non prohibuerunt sicut in capitulis libri primi capitulis CXXXII · et CXXXIIII675* · et in libro secundo capitulo XXXI · et in libro IIII · capitulo XXIX · continetur · si quis de talibus francis de suis rebus tradere et vendere voluerit , non prohibemus tantum vt Ius Regium quod sibi debetur sine ratione non perdat quia iniustas consuetudines nouiter institutas imponere cuique non volumus quas in quarto libro eorundem capitulorum prohibitas capitulo LXVII676* legimus , de illis autem qui secundum legem Romanam viuunt nihil aliud nisi quod in eisdem continetur Et legibus diffinimus

672*

673*

Die Verweise auf die Kapitulariensammlung des Ansegis teilweise von anderer Hand auf dem Rand wiederholt Cap. 3.15. et 86.

674*

Der Verweis auf die Kapitulariensammlung des Ansegis von anderer Hand auf dem Rand wiederholt, leicht korrigiert und mit der entsprechenden Stelle im Decretum des Ivo von Chartres ergänzt: Cap. 4.37. Iuo 16.279.

675*

Die Verweise auf die Kapitulariensammlung des Ansegis von anderer Hand in korrigierter Zählung auf dem Rand wiederholt: Cap. 1.141. et 143.

676*

Der Verweis auf die Kapitulariensammlung des Ansegis von anderer Hand auf dem Rand wiederholt und korrigiert: Cap. 4.65.

XXXIX [!] ·

Vt illi coloni tam fiscalis quam et Ecclesiastici , qui sicut in polipticis continetur et ipsi non denegant corpora et677* manopera ex antiqua consuetudine debent · Et Margilam et alia queque carricare , quae illis non placent renuunt quoniam adhuc in illis antiquis temporibus forte margilla non trahebatur · quae in multis locis tempore aui ac678* dompni [!] et Patris nostri trahi caepit , et de manopere in scuria batere nolunt , et tamen non denegant quia manoporam [!] debent quicquid eis carricare praecipitur de opera carropere quando illam facere debent sine vlla differentia carricent et quicquid eis de opera manopere quando illam facere debent [fol. 70v] praecipitur679* similiter sine vlla differentia faciant ·

677*

et von anderer Hand ergänzt

678*

679*

von anderer Hand korr. aus praesipitur

XXX ·

Vt quoniam in quibusdam locis coloni tam fiscales quam et de casis Dei suas hereditarias id est mansa quae tenent non solum suis paribus sed et clericis canonicis et villanis praesbiteris et aliis quibuscumque hominibus vendunt et tantummodo se illam retinent , et hac occasione sic destructę fiunt villae , vt non solum census debitus inde non possit exigi , sed etiam quae terrae de singulis mansis fuerunt iam non possint agnosci constituhimus vt praecipiatur a nostris ministerialibus et a ministris Ecclesiasticis vt hoc nullo modo de caetero fiat ne villę destructae atque confusae fiant · Et quicquid de singulis mansis de quibus terrae venditae sunt , et de quibus census decidit propter eorum Impossibilitatem qui mansa deseruire non possunt restituatur et Iuxta qualitatem et quantitatem terrae et vinearum ad singulos mansos pertinentium postquam restaurati fuerint ab vnoquoque manso census ad partem dominicam exigatur ·

XXXI ·

De aduentitiis istius terrae , quae a Nortmannis deuastata est constituimus , vt sicut in capitulari aui nostri Caroli imperatoris habetur vnusquisque comes de suo comitatu et nomina eorum et qui sunt eorum seniores describi faciant , Et ipsos aduenas680* qui a tempore aui nostri atque a tempore domni681* et Patris nostri in illorum committatibus commanent secundum consuetudinem quae illorum temporibus fuit eos ibi manere permittent , Illos vero qui per682* persecutionem Nortmannorum nuper de istis partibus in illas partes confugerunt episcoporum missi cum missis Reipublicae683* taliter de istis partibus [fol. 71r] in istas partes venire faciant vt non opprimantur nec aliquis census et quecumque exactio ab illis exigatur et habeant licentiam quae in illis partibus suo seruitio promouerunt et quocumque Iusto ingenio adempti sunt commendandi , et illi qui nullum luchrum de opere in vineis sperant Kalendis684* Septembris vnusquisque ad locum suum iam peruentus sit · Et qui luchrum de vineis in illis partibus promeruit octo dies post missam sancti Remigii in istas partes685* iam sit peruentus et sibi in istis partibus in futurum prouideat vt suo seniori seruiat , et si necesse illi fuerit ad missam sancti Martini ad suum conductum in illas partes redeat et vsque ad Kalendas686* Aprilis ibidem vnusquisque Immorandi licentiam habeat indeque ad terram suae natiuitatis , et ad senioratum suum vnusquisque redeat , et vsque ad medium Mayum propter seminationem ibidem maneat , indeque si illi necessitas fuerit ad suum conductum redeat · Et inde ad messiones in terram suam vnusquisque redeat et de caetero ibidem permaneat · Si autem de istis partibus in illis partibus foemina maritum , aut maritus foeminam accepit , illum coniugium quia non est legale neque legittimum sicut Leo687* in suis decretis et sanctus Gregorius688* in suis Epistolis monstrant , dissoluatur et cuius689* fuerit vir et foemina mancipium690* suum quaeque potestas recipiat et suae potestatis homini coniungere faciat · Et si infantes inde nati sint secundum legem et antiquam consuetudinem nostram infantes matrem sequuantur · In illis autem Regionibus quae legem Romanam sequuntur secundum eandem legem fieri exinde decreuimus ·

680*

von anderer Hand korr. aus ad venas

gek. dni

korr. (?)

gek. Reipub

gek. Kl

a korr. (?)

gek. Kl

von anderer Hand korr. aus l†eo

688*

Auf dem Rand direkt untereinander von anderer Hand: Leo und Greg.

689*

us korr. (?)

690*

von anderer Hand korr. aus mansipium

XXXII ·

Vt conlimitanei et vicini691* comites in vna die si fieri potest mallum non teneant , maxime post octauas paschae propter franchos homines et aduocatos qui ad vtramque mallum non possunt [fol. 71v] occurrere , sed mittant sibi inuicem missos et si vnus die lunis mallum habuerit alter die Iouis692* aut die lunis sequentis hebdomadae mallum habeat · Et ne graue ei sit , qui suum mallum interiecit , qui vno anno primus tenuerit mallum sequenti anno consentiat alteri primum tenere · Et sunt sacramenta legalia in primo die lunis post pascha Iuranda deuenerint , ut in aliis feriis quando693* malum tenere debuerat694* , mittat quisque comes missum suum , qui ipsa sacramenta escultet695* , ne ipsi homines iectiui inueniantur et ipse sic malum suum teneat , vt barigildi eius et aduocati , qui in aliis comitatibus rationes habent ad suum malum occurrere possint ·

691*

i² korr. (?)

692*

is korr. (?)

693*

von anderer Hand korr. aus quandum

694*

b korr. (?)

695*

von anderer Hand korr. aus auscultet

XXXIII ·

Et quia sacramenta post quadraginta noctes legaliter Iuranda accipiuntur et in praefatis praedecessorum ac progenitorum nostrorum capitulis inuenitur , ut postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint ex eo die super XL · noctes sit bannus recissus quod in lingua theodisca scastlegi , id est armorum depositio vocatur · Multi inde contendunt et se inter iectiscunt · Alii enim suum sacramentum Quadragessimo696* die in quo illud accipiunt Iurare volunt et in tantum concendunt etiamsi intra quadragesimam sacri ieiuny quadragesimus dies aduenerit suum sacramentum se Iurare debere contendant et contra causatores suos si ad hoc audiendum non venerint iectiscunt · Numerant enim dies et non numerant cum eis noctes sicut numerantur dies , et non numerantur noctes a natiuitate Domini vsque ad purifficationem sanctę Mariae et a resurrectione domini vsque ad assensionem697* domini · Quadragesimo enim die et purifficatio sancte Mariae a natiuitate domini698* et XL · die a resurrectione domini , quae est in dominica die Assensio699* domini celebratur700* , quae euenit quinta feria , id est nouischae [!] et de diebus701* sine memoria noctium dominus per prophetam dicit · Adhuc quadraginta diebus et niniue subuertetur · Et quadraginta dies simul cum noctibus in Ieiunio [fol. 72r] Haeliae prophetae et Moysi quando legem secundo accepit et ipsius domini Ieiunio computatur in quibus sex septimanae id est XL · et duo dies fiunt vsque ad resurrectionem domini quae fit in dominica die sicut et initium quadragesimae · Et haec non sine Domini misterio fiunt per quem conditores legum Iusta decernunt · Vnde sicut in quibusdam702* Regioni[bu]s rectius tenere comperimus vna cum consensu et fidelium nostrorum consilio constituimus et ipsa die quo sacramentum accipitur · pos[t] quadraginta dies et XL · noctibus id est XLmo II · die de sex septimanes ipsa feria qua Illud sacramentum accepit , sic pascha ipsa feria fit quia initium quadragesimae accipitur qui sacramentum legaliter accipit , legaliter in locis constitutis iuret sicut in capitulorum libris decessorum et progenitorum nostrorum continetur · Et amodo nulla discessio703* et retractio in Regno nostro a quolibet ex hoc fiat · Quod mandatum nostrum si quis contemnere praesumpserit704* bannum nostrum id est XL · solidos componat · Et si ipsa dies inter quadragesimae sacrae Ieiunia euenerit nemo Illud sacramen[e]um quod accepit in quadragesima Iurare praesumat quia ex hoc iam , etiam705* manifestam Dei vindictam vidimus et audiuimus · Et si quis praesumpserit similiter bannum nostrum componat et inde poenitentiam episcopali Iudicio faciat ipsam autem quadragesimam a quarta feria id est a capite Ieiuny cum ipsa quarta feria qua706* publice707* poenitentes poenitentiam accipiunt obseruari vsque ad sanctam resurrectionem secundum consuetudinem antiquam praecipimus sed spectet qui sacramentum ante quadragesimam seruatum accepit si XL · dies et XL · noctes ante illud quadragesimam non habeat708* sine vlla legali compositione709* et iectitione vsque ad diem lunis post octauas paschae et tunc quod legaliter accepit , legaliter et perfficiat · [fol. 72v]

696*

gek. Quadragessio

697*

von anderer Hand korr. aus assentionem

698*

gek. dni

699*

von anderer Hand korr. aus Assentio

700*

von anderer Hand korr. aus selebratur

e korr. (?)

folgt getilgtes m

s¹ korr. (?)

ae korr. (?)

korr. (?)

a korr. (?)

von anderer Hand korr. aus publica

708*

at korr. (?)

709*

compositione von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

XXXIIII ·

Notum fieri volumus omnibus dei et nostris fidelibus quoniam quidam comites nostri nos consuluerunt710* de illis franchis hominibus qui censum Regium de suo capite sed et de suis rescellis711* debebant qui tempore famis necessitate cogente seipsos ad seruitium vendiderunt · Vnde cum Episcopis et ceteris712* Dei et nostris fidelibus tractauimus quid nobis esset agendum · et quid cum eis inde inuenimus ac constituimus presenti edicto decreuimus id est quia non in lege salica ex hoc expraessius quidem Inuenimus continetur tamen in tertio capitulorum libro capitulo XXIX713* · de homine libero qui se loco vuadii tradidit in alterius potestatem et ibi constitutus damnum aliquod cuilibet fecerit vt is qui eum loco vuadii suscepit aut d[a]mnum soluat aut hominem in mallo productum amittat perdens simul debitum propter quod eum pro vuadio suscepit · Et qui damnum714* fecit dimissus Iuxta qualitatem Rei cogitatur emendare · Si vero liberam foeminam habuerit et vsque dum in pignore extitit filios habuerint liberi permaneant Et in lege Regia Dei scriptam legimus · vt si attenuatur frater noster se in seruitium tradiderit sex annis seruiet illi , qui eum emit et septimo egrediatur liber gratis · Quae sacra715* historia et obseruantes moraliter edifficat et altiori sensu intelligentes illuminat in lege etiam quam praedecessores nostri · Et nominatissimi Imperatores constituerunt de his qui filios suos fame aut necessitate cogente vendunt plura habentur capitula · Quae omnia hic non necesse duximus ponere · Tamen716* illud capitulum quod cum sanctis ecclesiasticis regulis et maxima parte concordare inuenimus hic ponere necessarium duximus in quo dicit vt quicumque ingenui filios suos quod et de ipsis717* liberis hominibus qui se vendunt obseruari volumus qualibet necessitate seu famis tempore vendiderint ipsa necessitate compulsi emptor si quinque solidis emit sex [fol. 73r] recipiat si decem duodecim solidos similiter recipiat , aut si amplius secundum suprascriptam rationem augmentum718* praetii consequatur Sanctus autem Gregorius719* etiam de his qui liberi a paganis captiui fuerunt , si aliquis eos redemerit ipsi qui redempti sunt procurent ut tantum praetium redemptori suo donent , sicut ab eo redempti fuerunt et in sua libertate permaneant · Si autem Ecclesia eos redemerit gratis sine aliqua compositione liberi fiant Quod et nos per Regnum nostrum vna cum consensu et fidelium † nostrorum consilio obseruari Regia auctoritate praecipimus · Et si quis dixerit quia non vult aut tempore famis aut pro alia necessitate praetium suum dare pro libero homine si semper illum habere seruum non debet · Attendet quid ei Dominus per Apostholum suum dicat · Qui habuerit inquiens substantiam huius mundi et viderit fratrem suum necesse habere et clauserit vicera sua ab eo non manet charitas secundi in eo : et qui non habet hanc charitatem etiamsi ad martirium et ad ignem se tradidit sine ista charitate remissionem peccatorum suorum habere non poterit et nullatenus in Regnum Dei intrabit : quia pro Deo suos denarios et suam annonam , quae a Deo accepit dare non indurat cum Deus seipsum et sanguinem suum pro eo in cruci clauis et lancea transfixus fudit · Et quia hominum ingenia per Deum non timent diabolo suadente multa excogitant , potest fieri ut qui tales homines liberos necessitate ; vt diximus cogente in seruos suscipiunt , in alteras partes illos dispendant et vendant · Propterea vna cum consensu et fidelium nostrorum consilio constituimus quod in antiquis legibus decretum inuenimus vt si huiusmodi personas aliqui720* aut ad extraneas gentes aut ad transmarina loca transferre aut venundare praesumpserint , ipse qui hoc contra statuta721* praesumpserit constitutionem Regii banni componat · Et si talis homo antea liber [fol. 73v] vsque dum in tali seruitio fuerit de libera foemina filios habuerit ipsi filii liberi permaneant sicut in praefato XXIX · capitulo quarti libri capitulorum decessorum et progenitorum nostrorum habetur de eo , qui se loco vuadii in alterius potestatem commiserit salua constitutione legis Romanae in eis qui secundum illam viuunt ·

710*

u¹ korr. (?)

711*

c von anderer Hand ergänzt

712*

von anderer Hand korr. aus saeteris

713*

714*

qui damnum von anderer Hand korr. aus quidam num

c korr. (?)

T korr. (?)

s¹ korr. (?)

von anderer Hand korr. aus aucmentum

719*

Auf dem Rand von anderer Hand: Greg(oriu)s.

720*

von anderer Hand korr. aus aliquid

721*

korr. aus statutam

XXXV ·

Et sciant comites nostri722* quia per singulos committatus missos nostros dirigemus qui723* specialiter de his724* quae nunc constituimus inquirant qualiter in his nostram iussionem adimplere ceertauerint725* , sicut in secundo libro capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum continetur capitulo XVIII726* · Et qui cum negligens inde inuentus fuerit praecipiemus vt ante nostram presentiam venire Iubeamus et rationem reddat vtrum hoc quod Iussimus facere voluerit aut non potuerit , aut si aliqua re praepediente id facere non potuit , cur nobis727* ipsam impossibilitatem ad tempus non adnuntiauit · Quia si ipse hoc non voluit aut suae negligentiae causa non potuit , nos talem inuenire volumus qui hoc quod Iubemus seruare728* velit et possit ·

722*

folgt getilgtes sine

723*

korr. aus quia

724*

de his von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

725*

von anderer Hand korr. aus seertauerint

726*

727*

b korr. (?)

728*

folgt getilgtes possit

XXXVI ·

Volumus vt sicut in secundo libro capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum continetur capitulo XXIIII · hęc capitula quae nunc et alio tempore consultu fidelium nostrorum a nobis constituta sunt a cancellario nostro729* Archiepiscopi et comites eorum de propriis ciuitatibus modo aut per se aut per suos missos accipiant et vnusquisque per suam diocesim caeteris730* Episcopis abbatibus , comitibus , et aliis fidelibus nostris ea transcribi faciant et in suis comitatibus coram omnibus relegant , ut cunctis nostra ordinatio et voluntas731* nota fieri possit , cancellarius autem noster nomina Episcoporum et732* comitum qui ea accipere curauerint notet et ea ad nostram nottitiam perferat , vt nullus hoc praetermittere praesumat · [fol. 74r]

729*

o² korr. (?)

730*

731*

folgt getilgtes nostra

732*

XXXVII ·

Et quoniam fideles nostri in istis quae in Sequana fiunt733* et in aliis734* operibus laborant et heribergum nostrum quod praeterito anno hic fieri Iussimus homines et de illa parte sequanae in istas partes venientes et de istis partibus in illas partes euntes destruxerunt per occasionem quia in illo contra debitam Reuerentiam manere caeperunt et nunc istud heribergum non sine labore et dispendio fidelium nostrorum fieri fecimus · Volumus et expresse735* mandamus vt sicut nec in nostro palatio ita nec in isto heribergo aliquis alius sine nostra Iussione manere praesumat , nec Illud736* aliquis destruat · Quodsi aliquis praesumpserit et a custodibus , quos ad hoc deputatos habemus nobis notum factum fuerit nec sine debita vindicta praesumptor euadet · Quia semper praeparati esse volumus et vos paratos esse Iubemus , ut in istis partibus et in aliis quibuscumque nobis necesse fuerit et contra paganos et contra alios quoscumque sicut consuetudo fuit et vestri antecessores nostris antecessoribus auxilium praebuerunt et vos nobis debitum et necessarium adiutorium exibuistis : ita nunc et semper comuniter ad Dei voluntatem et sanctae Ecclesiae atque istius christianitatis deffentionem et nostram communem salutem et pacem obtinendam et deffendendam in omnibus quantum Deus auxilium praestare dignatus fuerit parati semper et in omnibus simus ·

733*

korr. aus fiant

734*

folgt getilgtes laboribus l

735*

736*

korr. aus a

Et post omnia lecta ·

I

Monemus fidelitatem vestram vt haec firmiter obseruetis et nostri dilecti fideles parati sitis vt si necessitas nobis euenerit aut contra paganos aut contra quoscumque alios vt statim quando vnicuique nuntius venerit aut nobis necesse audierit sine vlla dilatione hostiliter praeparatus in Dei et nostrum seruitium737* ad communem vtilitatem [fol. 74v] possit mouere et citissime nobis occurrere · Et volumus Et expraesse mandamus ut quicumque istis temporibus castella et firmitates et haias sine nostro verbo fecerunt Kalendis738* Augusti omnes tales firmitates diffactas habeant quia vicini et circummanentes exinde multas depraecationes et impedimenta sustinent · Et qui eas disfacere non voluerint , comites in quorum comitatibus factae sunt ea disfaciant · Et si aliquis eis contradixerit ad tempus notum facere curent739* · Qui si hoc sicut mandamus adimplere neglexerint sciant quia sicut in istis capitulis ex capitularibus praedecessorum nostrorum continetur ; tales comites quaeremus et in illorum comitatibus constituemus qui nostrum mandatum facere velint et possint ·

737*

ium korr. (?)

738*

gek. Kl

739*

von anderer Hand korr. aus current

II ·

Et qui interpellatus est ut hic aliquam causam debeat diffinire hic stet vsquequo diffinita sit ratio de qua interpellatus habetur · Et qui pro sua causa hic demorandi habet necessitatem et ipse nobiscum stare potuerit quantum ei necessitas fuerit , sed et vassalli nostri cum tantis hominibus sicut eis commoditas fuerit nobiscum remaneant et nobiscum pergant ·

III ·

Vos autem alii sed et ipsi , qui nobiscum remanebunt in eundo et in patria manendo et740* ad nos redeundo pacem a nobis communiter confirmatam seruantes et cum Dei et nostra gratia et Deus nobis concedat , ut cito et per plures annos sani et laeti nos inuicem videamus et de Dei super nos misericordia et gratia gaudeamus ·

740*

manendo et korr. aus manebunt

Haec , quae sequuntur capitula misit dominus Rex Carolus in Burgundiam exequenda741* per Gauslinum et fulconem et per Vualtarium , et Lantuinum de Eusiaco anno Incarnationis dominicae DCCCLXV742* · [fol. 75r]

741*

von anderer Hand korr. aus exequendam

742*

I ·

[BK 274 Prolog]

In nomine sanctae et indiuiduae trinitatis Carolus gratia Dei Rex omnibus Episcopis , abbatibus , abbatissis , comitibus , et vassis nostris seu cunctis743* Dei et nostris fidelibus in Regno Burgundiae consistentibus salutem volumus et expraesse praecipimus , ut in his quae subiecta sunt exequendis et in aliis ad Dei voluntatem et sanctae Ecclesię statutum atque ad nostram fidelitatem et ad nostrum honorem ac ad Regni soliditatem , Necnon ad commune fidelium nostrorum saluamentum pertinent vnusquisque secundum quod suo ordini et suae personae competit istis missis nostris obedientes et adiutores in omnibus existatis ·

743*

c² korr. (?)

II ·

[BK 274 c. 1]

Vt sicut nostri infideles et communes contrarii nostri se inuicem confirmauerunt ad nostram contrarietatem vt nullus de his quae considerauerint suum parem discooperiat et perdat , neque ad illa , quae adimplere volunt dimittat : ita fideles nostri se confirment ad Dei voluntatem et nostram fidelitatem et ad honorem et sanctae Ecclesiae statum , et Regni vtilitatem et illorum commune adiutorium et saluamentum Et nullus fidelium nostrorum cuicumque infideli nostro quocumque modo se coniungat aut in aliquo faueat et in quacumque causa in qua illum impedire potuerit illi pareat744* nisi statim ad fidelitatem nostram se conuertere voluerit et si pro certo cognoscere potuerit , qui contra istud capitulum fecerit non nobis caelet · Et745* si aliquis audierit quod pari suo fideli nostro necessitas euenerit , vt euenire debeat ad resistendum infideli nostro non expectet vt illi hoc mandetur sed statim sit praeparatus sicut Dei fidelis et noster suum746* parem747* in nostra fidelitate adiuuandum quantum potuerit pergere festinet [fol. 75v]

e korr. (?)

t korr. (?)

su korr. (?)

von anderer Hand korr. aus patrem

II ·

[BK 274 c. 2]

Vt omnes qui fidelitatem nobis adhuc promissam non habent fidelitatem nobis promittant sicut in capitulis aui et patris nostri continetur ·

III ·

[BK 274 c. 3]

Vt qui fidelitatem nobis promiserunt , et post illud sacramentum ad infideles nostros in748* nostrum damnum sicut Iunxerunt proprietas illorum in nostrum Indominicatum recipiatur donec ipsi per fideiussores in nostram presentiam veniant ·

748*

IIII ·

[BK 274 c. 4]

Vt nullus infidelium nostrorum , qui liberi homines sunt in nostro Regno Immorari et proprietatem habere permittatur nisi fidelitatem nobis749* promiserit et noster aut nostris fidelis homo deueniat

749*

korr. aus n[†]is

V ·

[BK 274 c. 5]

Vt illae traditiones iniustae et a nostris antecessoribus atque nobis prohibitae , quae factae sunt , aut mulieribus aut matribus aut quibuscumque personis vt liberius ipsi traditores nostram infidelitatem perfficere possint aut iniustitiam in comittatibus non reddant tamquam factae non fuerint pro nihilo habeantur · Et sicut ipsi ipsos alodes in sua manu tenuissent , ita de ipsis alodibus fiat , et si750* nec ita ad fidelitatem nostram aut ad Iustitiam reddendam adduci potuerint , ipsi alodes in nostrum dominicatum recipiantur et certa illorum descriptio nobis adportetur · Ipsi751* autem infideles nostri in nostro Regno locum habere non permittantur , Similiter et de commendationibus quarumlibet facultatum et pecuniarum fiat · Et si ad casam Dei aliquid commendatum habent , ipse Episcopus et Rector Ecclesię vbi commendatae sunt , aut752* illis presentialiter in praesentia missorum nostrorum reddant , qui eas commendauerunt aut coram missis nostris sigillentur et sub sigillo custodiantur donec ipsi753* veniant , qui eas commendauerunt , aut coram missis754* nostris illis recipiant et perinde distringantur ut ad fidelitatem nostram et ad pacem Ecclesiae ac Regni reuertantur · [fol. 76r]

750*

von anderer Hand korr. aus sic

korr. aus †ipsi

folgt getilgtes in

i² korr. (?)

von anderer Hand korr. aus ministris

VI ·

[BK 274 c. 6]

Vt de Iniustis commutationibus755* quae ad casas Dei factae sunt sine Regia auctoritate missi nostri inquirant et eas dissoluant sicut in capitularibus aui et patris nostri continetur · Et si mortua manus et praeceptum Regium super eas interiacet describantur diligenter atque fideliter qualiter factae sunt , et nobis missi nostri renuntient · Et signatis ipsis praeceptis sicut lex Romana praecipit ad nostram praesentiam defferri faciant sicut in capitularibus progenitorum nostrorum continetur ·

755*

von anderer Hand korr. aus comitationibus

VII ·

[BK 274 c. 7]

Quia ut comperimus plures nobis petierunt alodes et petentes parum plus inde acceperunt · volumus ut missi nostri hoc756* diligenter inquirant et describant et ipsos homines cum praeceptis ad nostram praesentiam venire faciant ·

756*

hoc von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

VIII ·

[BK 274 c. 8]

Vt missi nostri de omnibus censibus et paraueredis quos franci homines ad Regiam potestatem exsoluere debent , inquirant et vbi per neglectum dimissum est exsolui faciant et diligenter de singulis comitatibus cuncta describant , et nobis renuncient · Similiter de censalibus757* et de rebus ad casas Dei traditis vnde census ad partem Regis exiuit antiquitus · Et si aliquis aliquam auctoritatem Regiam inde hostenderet ad nostram praesentiam ipsam auctoritatem defferi faciant ·

757*

von anderer Hand korr. aus censualibus

VIIII ·

[BK 274 c. 9]

Vt missi nostri de locis ad claustra nostra canonicorum et monachorum vbi necesse fuerit nostra auctoritate exequantur sicut in capitularibus aui et patris nostri continetur ·

X ·

[BK 274 c. 10]

Vt de nonis et decimis ad casas Dei reddendis missi nostri exequantur sicut in praefatis capitularibus continetur ·

XI ·

[BK 274 c. 11]

Vt de manso ad Ecclesiam dato nullus census neque caballi pastus a senioribus de praesbiteris requiratur sicut in praefato capitulari continetur , sed neque de terrulis ac vineolis [fol. 76v] pro loco sepulturae ad easdem Ecclesias datis , neque de decimis sicut in canonibus et praefatis capitularibus continetur · Et vbi inuentum fuerit a missis nostris quod seniores sine conscientia Episcoporum praesbiteros de ecclesiis eiiciunt et de ecclesiis statuunt missi nostri sicut in praefatis capitularibus continetur inde faciant et Episcopi de clericis hominum nostrorum758* ita faciant sicut in eisdem capitularibus continetur ·

758*

mit redundantem Kürzungszeichen über dem Wort

XII ·

[BK 274 c. 12]

Vt missi nostri Iustitias quantum temporis qualitas permiserit omnibus indigentibus faciant et759* quod modo pro qualitate et breuitate temporis facere non potuerint comitibus commendent vt tempore congruo eis legem et Iustitiam faciant et in suis memoralibus adnotent de quibus committibus commendauerunt , ut si iterum illi homines se reclamauerint quod Iustitiam habere non potuerint nos ipsi inuestigemus et decernamus quare hoc ipsi comites dimiserunt ·

759*

t korr. (?)

XIII ·

[BK 274 c. 13]

Vt si infideles nostri se adiuuauerint760* et deuastationem Regni nostri fideles nostri tam Episcopi quam abbates et comites et abbatissarum homines sed et ipsi comites ac vassi nostri seu caeteri quique fideles Dei et nostri de vno missatico se761* in vnum adunare procurent et missi nostri de ipso missatico prouidentiam habeant , qualiter vnusquisque Episcopus vel abbas seu abbatissa cum omni plenitude et necessario hostili apparatu , et ad tempus suos homines illuc762* transmiserit763* cum Guntfanonario , qui de suis paribus cum missis nostris rationem habeat et qualiter ipsi comites et vassi nostri seu caeteri quique Dei fideles ad hoc occurrerint et nobis scripto renuntient · Et si de vno missatico ad hoc praeualere non potuerint [fol. 77r] ad aliud missaticum celeriter764* suos missos dirigant · Et omnes sic praediximus de alio Missatico ad illos quae indigent praeparati occurrant · Et si illi dui [!] missatici ad hoc non sufficerent nobis ad tempus hoc mandent qualiter aut per nos aut per filium nostrum , aut sicut viderimus eius necessarium solatium transmittamus , quatenus in Regno nostro nullus noster infidelis et contrarius locum nocendi765* habeat ·

760*

i¹ von anderer Hand ergänzt

761*

se von anderer Hand ergänzt

762*

von anderer Hand korr. aus illis

763*

von anderer Hand korr. aus transmiserunt

764*

von anderer Hand korr. aus seleriter

765*

von anderer Hand korr. aus mouendi

XIIII ·

[BK 274 c. 14]

Qt [!] quia sicut audiuimus quidam in domibus suis resident quandiu pacem habere possunt , et cum necessitas venit dicunt se in nostrum venire seruitium , nolumus ut aliquis de his qui in illa terra manent et eam766* contra Inimicos nostros deffendere debent , deinseps hanc occasionem habeant , sed cum necessitas fuerit sicut praediximus ad missos nostros et ad pares suos occurrant et nos eum767* specialiter ad nos venire mandauerimus , aut ipse nobis necessariam causam de nostra fidelitate nuntiare voluerit plenitudinem hominum suorum illic ad nostram fidelitatem exequendam dimittat et missis nostris a patribus suis hoc notum faciat · Aliter autem in nullam partem de illa terra pergat nisi cum communi consilio et commendatione missorum nostrorum aut reliquorum fidelium qui illam terram deffendere debent · Et missi nostri cum Episcopis et conmittibus ac vassis nostris qui super aquas commanent per quas infideles nostri ad Regnum nostrum transeunt ordinent qualiter illae naues custodiantur ne infideles nostri ad Regnum nostrum deuastandum transire possint768* et per cuius neglectum ipsae naues postea bene custoditae non fuerint nobis renuntietur ut nos decernamus qualiter de illo contemptore praecepti nostri quasi de proditore patriae agi debeat [fol. 77v]

766*

von anderer Hand korr. aus de can

767*

e korr. (?)

768*

gek. pnt

XV ·

[BK 274 c. 15]

Vt missi nostri talem causam in illa terra Inuenerint quam ad debitum finem nec per ista capitula nec per capitula progenitorum nostrorum neque per legalia capitula perducere possint r [!] nobis rationabiliter et veraciter remandare procurent vt nos illis remandemus qualiter inde agere debeant ·

XVI ·

[BK 274 c. 16]

Vt ministri comitum in vnoquoque comitatu dispensam missorum nostrorum ac quibuscumque dari debet recipiant sicut in contractoria nostra continetur Et ipsi ministerialibus missorum nostrorum eam reddant · Missi autem nostri prouideant ne pro hac occasione inde ministri comitatum amplius nisi quantum in tractoria nostra continetur inde exigant ·

Anno Incarnationis dominicae DCCCLXV769* · IX · Kalendas770* martii haec quae sequuntur Hludouiucus et Carolus Reges in turissiaco villa populo adnuntiauerunt ·

769*

770*

gek. Kl

[BK 244 Prolog]

Sicut vos et plures alios audisse credimus Iam secundo et tertio in isto tempore conuenire insimul proposuimus sed variis occupationibus praepedientibus hoc vsque modo implere nequiuimus · Nunc quia Deo gratias Insimul771* conuenimus volumus vos scire quoniam ad nullius deceptionem et condemnationem neque pro vlla indebita cupiditate insimul conuenimus · Propter quae autem excepto debito ac fraterno desiderio vt nos inuicem dilectione mutua videremus noster conuentus fuerit vobis nota facere volumus et quae deo placita et nobis ac fidelibus nostris salubria ac proficua772* sunt vna cum Dei adiutorio et vestro ac caeterorum communium fidelium nostrorum consilio et auxilio tenere Immutabiliter et augere vtiliter volumus ·

771*

korr. aus s

772*

korr. aus prosicua

I

[BK 244 c. 1]

Primo nostras et sanctae Dei Ecclesię ac Regni nobis commissi necessitates fraternae et sincera mente ad inuicem exposuimus · [fol. 78r]

II ·

[BK 244 c. 2]

Illa quę nuper cum fidelium nostrorum consilio apud confluentes inter nos confirmata fuerunt diligenter rememorauimus quae inuiolabiter [!] adiuuante domino conseruabimus ·

III ·

[BK 244 c. 3]

Sicut Deus hoc in corde nostro videt volumus et vos scire quoniam de corde puro et consientia [!] bona et fide non ficta adunati id est vnanimes effecti sumus quantum ipse dederit , a quo est omne datum optimum et omne donum perfectum ad Dei voluntatem et nostrum communem honorem et saluamentum et ad sanctae Dei Ecclesiae statum et sacerdotum ac seruorum eius debitum honorem et773* vigorem et Regni nobis a Deo commissi soliditatem restituenda et conseruanda vt Ecclesia et Regnum quod Deus in manus progenitorum nostrorum adunauit et nobis misericordia sua commisit in nostro tempore necessariam deffentionem et tuitionem et honorem atque soliditatem habeat ·

773*

von anderer Hand korr. aus ac

IIII ·

[BK 244 c. 4]

Quoniam sicut dicit sancta scriptura qui suorum et maxime domesticorum curam non habet , fidem negauit et774* est Infideli775* deterior considerauimus et confirmauimus in fide nostra inter nos de vxoribus et filiis nostris , qui ita fideliter776* nobis subditi et obedientes fuerint sicut filii patribus et suis senioribus esse debent vt vnusquisque nostrum alterius filios sicut proprios in vera dilectione et qui superstes de nobis alteri fuerit illius qui decesserit vxori et filiis sicut inter nos conuenit debitum et necessarium adiutorium prestet et fidem conseruet ·

774*

et ergänzt

775*

korr. aus e

776*

fideliter von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

V ·

[BK 244 c. 5]

Considerauimus et statuimus vt communes fideles nostri quorum consilio et auxilio sanctam Dei Ecclesiam et Regnum nobis commissum gubernare debemus debitum777* honorem et saluamentum habeant · Et ipsi ad Dei voluntatem et ad nostrum debitum honorem et vigorem et saluamentum et ad sanctę Dei [fol. 78v] Ecclesiae statum et ad Regni solliditatem et deffentionem qualiter populus in Regno nostro legem et Iustitiam et pacem et tranquillitatem habeat de corde puro et consientia778* bona et fide non ficta fideli consilio et auxilio In omnibus sint nobis adiutores · Et si aliquis quod absit ab hoc deuiare temtauerit vnanimiter vt ad hoc redeat illum conuertere decertemus · Et si ad hoc reduci non potuerit vnanimiter studeamus779* vt sibi soli noceat et contra hoc quod salubriter conseruare debemus non possit damnabiliter agere : Et omnes tam nobis amici quam et contrarii certissimum teneant quoniam qui contra quemlibet nostrum quiddam780* aduersi machinatus et molitus fuerit apud alium781* locum familiaritatis et amicitiae non habebit

777*

folgt von anderer Hand getilgtes et

778*

s korr. (?)

779*

mus korr. (?)

780*

von anderer Hand korr. aus quaedam

781*

folgt getilgtes nru

VI ·

[BK 244 c. 6]

Vos scitis qualiter nepos noster Hlotarius per suam Iuuentutem et per leuium782* hominum consensum783* et hortamentum Et etiam per eorum784* fauorem qui illum785* saluare† debuerant fecit et facit contra illam legem quam Deus primo in Paradiso primis hominibus786* dedit et787* quam in Euangelio per praesentiam carnis cum hominibus habitans renouabit et confirmabit quae ad omnes homines pertinet qui secundum788* Deum legittimo vtuntur coniugio ; vnde et vniuersalis Ecclesia dei pulsatur et sacerdotes sunt dehonorati789* et populus christianus sicut de mali morbi contagio est maculatus propterea quod Deus dixit diliges790* proximum suum791* sicut teipsum et sicut scriptum est ipse os nostrum et caro nostra est et792* Ecclesia vobis et illi793* commissa et Regnum vnus est et populus ac christianitatis vna est , considerauimus ut ad illum missos nostros mittamus et ei tale consilium mandamus794* qualiter et ipse coram Deo saluus et coram saeculo honoratus esse valeat et Ecclesia [fol. 79r] et Regnum quod illi795* ad saluationem commissum est solidum esse possit et populus Dei saluus sit et legem ac Iustitiam et pacem ac tranquillitatem habeat ·

782*

von anderer Hand korr. aus licitum

783*

von anderer Hand korr. aus concensum

784*

korr. aus g†

785*

von anderer Hand korr. aus illuc

786*

von anderer Hand korr. aus nominibus

787*

et von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

788*

gek. sdum

789*

t korr. (?)

790*

von anderer Hand korr. aus diligens

791*

s korr. (?)

792*

von anderer Hand korr. aus haec

793*

von anderer Hand korr. aus alii

794*

von anderer Hand korr. aus non damus

795*

von anderer Hand korr. aus illic

VII ·

[BK 244 c. 7]

Quia etiam ipse suos missos ad nos transmisit quasi consilium quaerens per nostros missos et de his vbi nobis mandauit tantum nobis dominus dedit , ei verum et sincerum consilium remandamus et talem voluntatem nostram esse erga eum sicut vobis dicimus illi per eosdem missos nostros mandamus ·

HAEC quae sequuntur capitula constituta sunt a domino nostro Carolo Rege gloriosissimo cum consilio et consensu episcoporum ac caeterorum Dei et suorum796* fidelium , qui adfuerunt in loco qui dicitur Pistis Anno incarnationis dominicae DCCCLXVIIII797* · anno autem Regni sui XXX · indictione secunda et ab eo denuntiata sunt a se et ab omnibus fidelibus suis secundum vniuscuiusque ordinem et personam inuiolabiliter conseruanda ·

I798*

De799* honore et cultu Dei , atquae [!] sanctarum800* Ecclesiarum in Regno nostro decernimus801* , ut sicut tempore aui et patris nostri excultę et honoratae fuerunt et sicut a nostra largitione honoratae et802* ditatae sunt , vel deinceps803* fuerint , salua aequitatis ratione Ita sub Immunitate permaneant Archiepiscopi quoque et episcopi et804* caeteri sacerdotes ac serui805* et ancillae Dei quique806* vel quęque807* in ordinis sui808* dignitate honorem atque Immunitatem secundum sacras leges et canones habeant ·

796*

suorum von anderer Hand ergänzt

797*

798*

Auf dem rechten Rand eine weitere, reduntante Kapitelzählung (I).

799*

D korr. (?)

800*

von anderer Hand korr. aus centarum

801*

von anderer Hand korr. aus decernemus

802*

von anderer Hand korr. aus vel

803*

804*

et episcopi et von anderer Hand korr. aus et ipsi

805*

von anderer Hand korr. aus cerui

806*

von anderer Hand korr. aus quiquae

807*

von anderer Hand korr. aus quęquae

808*

korr. aus suis

II809* ·

Vt810* ab Archiepiscopis et Episcopis et ab aliis fidelibus nostris honer [!] Regius et potestas ac811* debita obedientia atque adiutorium ad Regnum nostrum continendum et deffensandum nobis in omnibus secundum vniuscuiusque ordinem et dignitatem atque possibilitatem sicut tempore antecessorum nostrorum Iuste et rationabiliter consueuerat exibeatur812* [fol. 79v]

809*

Auf dem rechten Rand eine weitere, reduntante Kapitelzählung (II).

810*

von anderer Hand korr. aus Vut

811*

von anderer Hand korr. aus atque

812*

Die vorhandene Kürzung für die -ur wurde von anderer Hand nachträglich ausgeschrieben.

III813* ·

Vt omnes nostri fideles veraciter sint de nobis securi quia quantum sciero et Iuste et rationabiliter potuero Domino adiuuante vnumquemque secundum sui ordinis dignitatem et personam honorare et saluare et honoratum ac saluatum conseruare volo et vnicuique eorum in suo ordine secundum sibi competentes leges tam mundanas quam Ecclesiasticas rectam rationem et Iustitiam conseruabo et nullum fidelium nostrorum contra legem et Iustitiam et auctoritatem ac Iustam rationem damnabo aut814* dehonorabo aut opprimam vel indebitis machinationibus affligam815* et legem vt praediximus vnicuique competentem sicut antecessores sui tempore antecessorum meorum habuerunt in omni dignitate et ordine adiuuante domino conseruaturum perdono cuiuslibet duntaxat ex eis qui mihi fideles et obedientes ac veri adiutores atque cooperatores iuxta suum ministerium et personam consilio et auxilio secundum suum scire et posse et secundum Deum ac secundum saeculum816* fuerunt sicut per rectum vnusquisque in suo ordine et statu Regi suo ac suo seniori esse debet , et capitula quae auus et pater noster pro statu et munimine sanctae Dei Ecclesiae ac ministrorum eius et pro pace ac Iustitia populi et quiete Regni constituerunt et quae nos cum fratribus nostris Regibus et nostris ac eorum fidelibus817* communiter constituimus , sed et quae nos consilio et consensu episcoporum et caeterorum Dei et nostrorum818* fidelium pro suprascriptis causis in diuersis placitis nostris conseruanda statuimus permanere inconuulsa decernimus ·

813*

Auf dem linken Rand eine weitere, reduntante und durchgestrichene Kapitelzählung (3).

814*

815*

von anderer Hand korr. aus affigam

816*

von anderer Hand korr. aus caeculum

817*

korr. aus fideb

818*

IIII ·

Vt quia Regia nostra potestas hoc adiuuante domino ex eo , qui per omnia cupit819* Regni ministri quantum Deus scire et posse illis donauerit Episcopis et ceteris820* sacerdotibus [fol. 80r] ac seruis et ancillis Dei vt821* suum ministerium adimplere possint seu ab antecessoribus nostris Imperatoribus et Regibus et a nobis constitutum est adiutorium praestent et sanctis Ecclesiis et sacerdotibus ac seruis et ancillis Dei secundum sacras leges tam Ecclesiasticas quam mundanas et secundum capitula patris et aui nostri ac nostra debitum honorem et Immunitatem conseruent , ut quiete pro stabilitate Regni ac nostra et illorum salute dominum exorare possint exibeant ·

819*

up korr. (?)

820*

821*

V ·

Vt Episcopi822* comitibus missis et vassis nostris sed et suis ipsis subditis823* tam clericis quam laycis et comitum ac vassallorum nostrorum hominibus paternam benignitatem secundum suum ministerium et debitum et honorem ac legem et Iustitiam vnicuique secundum suum ordinem et dignitatem impendant et conseruent sicut sacrae leges tam mundanae quam Ecclesiasticae et capitula aui et patris nostri Iusta et rationabilis824* consuetudo fuit · Similiter comites et missi ac vassi nostri Episcopis et praesbiteris debitam Reuerentiam et vassallis episcoporum legem et Iustitiam et debitum honorem Impendant secundum praefatas leges et praefata capitula ac praefatam consuetudinem ·

822*

von anderer Hand korr. aus Episcopis

823*

von anderer Hand korr. aus sub††is

824*

a² korr. (?)

VI ·

Vt si Episcopis suis clericis iniuste fecerint secundum sacros canones et sacras leges quas Ecclesia Catholica probat et seruat praefigunt hoc eorum Iudicio quorum interest emendare procurent ·

VII825* ·

Vt si Episcopi suis laicis iniuste fecerunt et ipsi laici se ad nos inde reclamauerint nostrae Regiae potestati secundum nostrum et suum ministerium ipsi Archiepiscopi et Episcopi obediant vt secundum826* sanctos canones et Iuxta leges quas Ecclesia Catholica probat et seruat et secundum capitula aui et patris nostri hoc emendare curent · Et sicut temporibus aui et patris nostri Iusta et rationabilis consuetudo fuit ·

825*

I² ergänzt

826*

korr. aus secundam

VIII ·

Vt presbiteri parrochia[ni] suis senioribus debitam Reuerentiam et competentem honorem atque obsequium secundum suum [fol. 80v] ministerium impendant sicut in legibus sacris et in praefatis capitulis continetur Et sicut temporibus aui et patris nostri Iusta et rationabilis consuetudo fuit quodsi ipsi praesbiteri non fecerint seniores illorum Episcopis non per occasionem aut malitiam sed per rationem et veritatem hoc innotescere studeant · Et episcopi praesbiteros secundum suum ministerium et leges Ecclesiasticas taliter castigent vt hoc illos emendare delectent qualiter cum necessaria benignitatis concordia et illi pro senioribus suis orare et seniores illorum sacra officia , et diuina misteria puro corde per illos suscipere possint ·

VIIII ·

Vt si abbates vel abbatissae aut comites seu827* vassi nostri aut caeteri layci clericos probabilis vitae et doctrinae episcopis canonicae conseruandos suisque in Ecclesiis constituendis obtulerint nulla qualibet occasione eos episcopi vel ministri eorum reiiciant et episcopi praeuideant quem honorem presbiteri pro Ecclesiis suis senioribus suis tribuere debent et episcopi parrochias et decimas antiquis Ecclesiis seruent et seniores immunitatem de manso ad Ecclesiam dato conseruent , et non sine auctoritate vel consensu episcoporum presbiteri in quibuslibet Ecclesiis constituantur vel compellantur sicut in primo libro capitulorum aui et patris nostri et sicut in capitulis patris nostri anno XVI · impery eius factis continetur et senioribus praesbiterorum hoc sufficiat et amplius per ingeniosas machinationes a praesbiterus [!]828* non exigant et exquirant nisi sicut in eisdem capitulis aui et patris nostri ac nostris est constitutum · Ne domini offendant et pro luchro terreno quod absit suas animas perdant et nostram offensam incurrant et post debitam emendationem dignam829* harmiscaram a nobis dispositam sustineant · et episcopi tam seniores praesbiterorum quam praesbiteros sed et ipsos custodiant , ne layci per ignorantiam et praesbiteri per necessitatem et ipsi Episcopi vel ministri eorum per cupiditatem et auaritiam , quod absit in Simoniacam haeresim cadant quia ut sanctus Gregorius [fol. 81r] dicit qui praemio vel gratia aut supplicatione indebita ad sacros ordines accedit vel promouetur hereticus a Domino deputatur , tam ille qui promouetur , quam ille a quo taliter promouetur et qui pro tali830* ordinatione inlicita quolibet malo ingenio quod Deum latere non potest aliquid dederit vel acceperit vel mediator factus fuerit a Deo sicut canones Dei spiritu conditi demonstrant condemnatur per illorum Iudicium quod cum Deo in coelis regnant et in terris miraculis corruscant831* damnantur vtique in praesenti saeculo comburendi igne perpetuo tales negotiatores praui cum quod Iuste bene meritis832* dare gratias debeant Iustitiam833* sicut Iudas christum , qui vt dicit Apostholus factus est nobis a deo Iustitia vendidit ; ita et isti Deum patrem omnipotentem , et eandem Iustitiam christum atque consubstantialem illis sanctum spiritum , qui per Impositionem manuum sacerdotalium hominibus tribuitur , quoniam sanctae trinitatis vna est natura voluntas et operatio gradus Ecclesiasticos temporali commodo dantes vel accipientes vendunt , et qui praetium proinde donant emunt peccatum et haeretici fiunt · Et qui primum proinde accipiunt sicut item sanctus demonstrat Gregorius facti et ipsi haeretici eos malitiae suae gladiis occidunt , quos viuificare rationis suae intercessione debuerint ·

827*

von anderer Hand korr. aus se

828*

gek. pbus

829*

von anderer Hand korr. aus dirigam

830*

al korr. (?)

831*

von anderer Hand korr. aus corr†††ant

832*

korr. aus meritus

833*

korr. aus Iustitia[†]

X ·

Vt nemo Episcopus nemo presbiter excomunicet aliquem antequam causa834* probetur propter quam Ecclesiastici canones hoc fieri Iubent et donec illum , qui peccauit et inde aut sponte confessus aut aperte conuictus fuerit secundum Euangelicum praeceptum aut ad emendationem aut ad poenitentiam commonitum habeat · Qui peccator si commonitus de certa et manifesta causa , ut ad emendationem et correctionem redeat inobediens et incorrigibilis permanserit , et ad emendationem redire noluerit et835* excommunicationem canonicam de causis designatis , et manifestis paruipenderit Regiam vel Reipublicae836* [fol. 81v] potestatem per se vel per ministros suos aut per litteras suas Episcopus adeat837* ut constringatur quatenus ad emendationem ac poenitentiam isdem peccator redeat ne dicatur nobis a domino quod olim populo veteri ab eo legimus dictum Anathema in medio tui non poteris stare coram inimicis tuis · Si autem838* idem peccator de manifesta vel de comprobata aut a se sponte confessa causa ad poenitentiam venire voluerit se ipsam poenitentiam propter faydam secundum canones suscipere et quiete agere non potuerit Episcopus per se vel per ministros aut per litteras suas Regiam nostram vel Reipublicae839* nostrae potestatem adeat840* vt ipsa faida secundum constitutionem aui et patris nostri legaliter pacifficetur aut Iuxta leges secundum quas in aliis Regionibus quilibet viuunt , sedetur , et tunc peccator medicinam poenitentiae secundum sacros canones cum pia et salubri discretione secundum regulas sacras capiat et peragat et reconsiliationem atque communionem percipiat sicut in eisdem sacris Regulis841* discretissime842* ac misericorditer continetur ·

834*

korr. aus causam

835*

Über der Zeile von anderer Hand wurde ad ergänzt, dann aber wieder durchgestrichen.

gek. Reipub

a¹ korr. (?)

folgt getilgtes idem

gek. Reipub

korr. aus edeat

korr. aus [†]egulis

korr. aus discretissimę

XI ·

Vt comites et missi ac vassi nostri et ministeriales Regni nostri vnusquisque secundum ordinem et dignitatem ac possibilitatem suam pacem et Iustitiam in suis ministeriis faciant et Iuste omnes sub Dei respectu Iudicent attendentes quod dominus omnibus iudicantibus dicit , In quo Iuditio iudicaueritis Iudicabitur de vobis , et beati qui custodiunt Iuditium et faciunt Iustitiam in omni tempore ·

XII ·

Vt Episcopi et abbates et comites ac vassi nostri et omnes fideles laici concordi dilectione , et vnanimi voluntate ad Dei et sanctae Ecclesiae ac nostrorum843* et Regni nostri honorem et statum atque communem nostram saluationem sine Inuidia et maleuolentia atque indebita contentione844* communiter decertare procurent vt pax et Iustitia et vera cum Dei voluntate concordia inter nos omnes et in Regno nostro maneat · Quia sicut sancta [fol. 82r] scriptura dicit Iustitia eleuat gentem , miseros populos facit peccatum et vbi non est vera cum Dei voluntate concordia ibi nisi ad Iuditium non habitat Deus qui sicut Psalmus dicit facit vnanimes habitare in domo et in sancta Ecclesia in qua fideliter consistentibus spiritum charitatis infundit845* , qui propter nimiam charitatem suam , quam dilexit nos , tradidit semetipsum pro nobis et cum essemus mortui in peccatis nostris conuiuificauit846* nos in se ipso ut essemus sancti et Immaculati in conspectu eius in charitate , et simus sectatores bonorum operum · In quibus cum fide recta perseuerantibus perueniamus omnes ipso prouenientes adiuuante et subsequente ad Regna coelorum ·

843*

844*

von anderer Hand korr. aus intentione

845*

von anderer Hand korr. aus infundat

846*

von anderer Hand korr. aus cum viuifficauit

XIII847*

Volumus vos scire quia secundum consuetudinem antecessorum nostrorum considerauimus in hoc palatio cum Episcopis et caeteris fidelibus nostris de honore sanctae Ecclesiae et Episcoporum ac caeterorum seruorum Dei ut debitum honorem debeant sicut tempore antecessorum nostrorum habuerunt , et hominibus fidelibus nostris vnicuique in suo ordine legem et Iustitiam conseruabimus sicut eorum antecessores tempore antecessorum nostrorum habuerunt ·

847*

III korr. (?)

XIV

Et volumus atque Iubemus vt vassalli Episcoporum Abbatum et abbatissarum atque comitum et vassorum nostrorum talem legem et Iustitiam apud seniores suos habeant sicut eorum antecessores apud illorum seniores tempore antecessorum habuerunt , et aliquis Episcopus abbas aut abbatissa vel comes aut vassus noster suo homini contra rectum et Iustitiam fecerit et se inde ad nos reclamauerit sciat quia sicut ratio et lex atque Iustitia est hoc emendare faciemus848* ·

848*

von anderer Hand korr. aus faciamus

XV849* ·

Et volumus atque Iubemus ut Episcopi atque abbates comites et vassi nostri concordi dilectione et vnanimi voluntate ad Dei et sanctae Ecclesiae ac nostrum et Regni nostri honorem et [fol. 82v] statum atque communem nostram saluationem decertare procurent ut pax et Iustitia et vera cum Dei voluntate concordia inter nos omnes et in Regno nostro maneat et omnes ita sint semper parati , ut si nobis necessitas euenerit ad deffentionem patriae contra paganos aut contra alios Dei et nostros inimicos sicut consuetudo fuit tempore antecessorum nostrorum absque mora statim ut eis nuntiatum fuerit possint venire ·

849*

korr. (?)

XVI850* ·

Volumus vt sciatis quia commendauimus851* et vnusquisque de sua opera tale certamen habeat sicut scit852* necesse esse ad deffentionem istius sanctae Ecclesiae secundum nostram commendationem gratias vobis agimus quia fideliter secundum nostram commendationem in nostro venistis seruitio Et Iterum dei gratia sani et salui et Deus nobis concedat , ut iterum cum sanitate et Gaudio ad suam voluntatem reconiungamur853* ·

850*

korr. aus [†]I

851*

m² korr. (?)

852*

von anderer Hand korr. aus sit

853*

n² von anderer Hand ergänzt

[fol. 85r] [6]

[BK 250 Prolog]

Anno Incarnationis Domini nostri Iesu christi DCCCLXX854* · indictione tertia pridie Nonas855* martii · anno XXXII · Caroli gloriosi Regis Aquisgrani Palatio hae856* pactiones inter ipsum et Hludouiucum Regem fratrem ipsius factae sunt ·

854*

855*

gek. Non

856*

von anderer Hand korr. aus haec

[BK 250 Abschnitt A BK 250 Abschnitt B BK 250 Abschnitt C BK 250 Abschnitt D]

Ingelramnus comes ex parte Caroli Regis sic promitto ex parte senioris mei quod senior meus Carolus Rex fratri suo Hludouiuco Regi talem portionem de Regno Hlotarii Regis consentit habere qualem aut ipsi Iustiorem et plus aequaliorem aut communes fideles eorum inter se inuenerint · Nec [e]um in ipsa portione vel in Regno quem antea tenuit per aliquam fraudem vel subreptionem decipiet aut forconsiliabit si frater suus Hludouiucus tandem firmitatem et fidelitatem , quam ex parte senioris mei illi habeo promissam frater suus Hludouiucus seniori meo ex sua parte quamdiu vixerit inuiolabiliter seruauerit · Item leutfridus857* comes ex parte Hludouiuci Regis sic promitto ego ex parte senioris mei , quod senior meus Hludouiucus Rex fratri suo Regi Carolo talem portionem de Regno Hlotarii Regis consentit habere , qualem aut ipsi Iustiorem aut plus aequaliorem aut communes fideles eorum inter se inuenerit · Nec [e]um in ipsa portione vel in Regno quod antea tenuit per aliquam fraudem vel subreptionem decipiet aut forconsiliabit , si frater suus858* Carolus [fol. 85v] seniori meo ex sua parte quamdiu uixerit inuiolabiliter859* seruauerit · Haec eadem tertius Theodericus860* comes ex parte gloriosi Regis caroli · Et quartus Radulfus comes ex parte861* Hludouiuci Regis prosequuti sunt · Isti praesentes fuerunt Leuberthus Archiepiscopus , Altifredus Episcopus ; Odo , Episcopus , Adalelmus comes Ingelrannus comes , L[iu]tfridus comes Thedericus comes · Item Adalelmus comes ·

u¹ korr. (?)

korr. aus sus

u korr. (?)

korr. aus Thed

korr. aus parti

Anno Incarnationis dominicae DCCCLXX · Regni Caroli XXXIII · indictionis tertiae VI · Idus862* Augusti inter gloriosos Reges Carolum et Hludouiucum fuit haec diuisio Regia facta et pro Caspide [!] super fluuium Mossani · [fol. 85va]

862*

gek. Id

Coloniam Treueris Vtrech Stratsburch Basulam Abbatiam Suestre Berch Niu monasterium Indam Sancti Maximini Ephtermacum Horream Sancti gangulfi Fauerniacum Polemniacum Luxouium Luteram Balmam offonis villam Megeni monasterium Sancti Deodati Bonodis monasterium Stiuaium863* [fol. 85vb] Romerici montem Morbach Sancti gregorii Mauri monasterium864* Ebores Heim Homo [!] vua Massonis monasterium865* Hombure [!] Sancti Stephani Intransburch Erensten866* Sancti vrsi in Salodio Grandivallem Altam Petram Iustinam867* Vallem clusae Castellum Carnones Heribodes868* hein Abbas de aquis Hoenchirche Agustchirche Comes testrebant Batua Attuarius [fol. 85vc] Mastru subterior de ista parte Item869* massau superior quod de ista parte est · Liugas quod de ista parte est · Distinctum [!] aquense districtum tectis In ripuarias cam870* Megenensium Bedagouua Nita couua Sacra chouua subterior · Blesit chouua Selinae Albechouua Suentissium Calmontis Sarachouua superior · Odornense quod Bernardus · habuit871* Solocense872* · [fol. 86ra] Basiniacum Elischouue Iluarasch873* Scudingum [fol. 86rb] Emaus Basalchouua In alisatio comitatus874* [fol. 86rc] De frisia duas partes de Regno quod Hlotarius habuit · [fol. 86r]

Super istam diuisionem propter pacis et charitatis custodiam superaddi in istam adiectionem Ciuitatatem [!] Metis cum Abbatia sancti Petri et sancti Martini et committatu Moslensi875* cum omnibus villis in eo consistentibus tam dominicatis quam et vasallorum de Arduenna sicut flumen vrta surgit inter bis lancet876* tumbas ac877* decurrit in mosam , et sicut recta via pergit in Bedendensi [!] secundum quod communes fideles nostri rectius inuenerint excepto878* ad de condustro est ad partem Orientis trans vrtam et abbatias prumiam et stabolau et omnibus villis dominicatis et vassallorum ·

863*

von anderer Hand korr. aus Stiuaicum

gek. monast

gek. monast

gek. Eresten

von anderer Hand korr. aus Ius†††am

868*

o von anderer Hand ergänzt

869*

te korr. (?)

870*

mit Kürzungsstrich; Abkürzung nicht sinnvoll aufzulösen, ggf. verlesen für com (andere Überlieferungen bieten hier comitatus quinque.

871*

unter der Zeile gek. hab, von anderer Hand durchgestrichen und identisch auf der Zeile wiederholt, möglicherweise um den Bezug auf Bernardus (und nicht auf Solocense) eindeutig zu machen.

872*

von anderer Hand korr. aus Solosense

873*

Wohl aus Uuar- in der Vorlage verlesen.

874*

gek. com

875*

von anderer Hand korr. aus Mosnelsi

876*

Wohl missverstanden aus einem bislanc et in der Vorlage.

877*

878*

von anderer Hand korr. aus accepto

Anno Incarnationis dominicae DCCCLXXIII879* · indictione quinta V · Idus880* Septembris in placito generali apud Grandulsi villam cum Hludouuicus881* sacramenta superius scripta disrupisset et aequiuoco suo Itidem Hludouuico imperatore se coniunxisset et sacramenta , quae superius scripta sunt fieri Iussisset in Gilberga Regina et legatis sedis Apostholicae882* formoso scilicet et gaderico praesentibus hac tempestate vrgente Episcopi omnes ex Regno gloriosi Regis Caroli hanc professionem infra scriptam fecerunt , et omnes layci hoc sacramentum similiter infra scriptum Iurauerunt ·

879*

880*

gek. Id

881*

korr. aus Hludouiucus

882*

gek. Aplicae

[BK 277 Abschnitt A BK 277 Abschnitt B]

Professio Episcoporum quantum sciero et potuero adiuuante domino consilio et auxilio secundum meum ministerium fidelis vobis adiutor ero , ut Regnum quod vobis deus donauit vel donauerit ad ipsius voluntatem ac sanctae Ecclesiae et debitum Regium honorem vestrum fideliumque vestrorum saluationem continere habere et obtinere possitis · Sacramentum laycorum quantum sciero et potuero adiuuante domino consilio [fol. 86v] et auxilio fidelis vobis adiutor ero vt Regnum quod habetis883* ad Dei voluntatem et sanctae Ecclesiae et vestrum honorem atque ad vestram saluationem continere possitis et quod Deus vobis adhuc concesserit acquirere et contra omnes homines deffendere valeatis

883*

von anderer Hand korr. aus h†is

VII · Anno Incarnationis Dominicae DCCCLXXIII · Regni vero domini Caroli XXXIII · indictione VI · haec capitula quę sequuntur ab eodem Rege statuta sunt in placito generali apud Carissiacum omnium cum voluntate et consensu et a praefato Rege et ab omnibus qui praesentes fuerunt confirmata ·

I ·

[BK 278 c. 1 BK 278 c. 2]

Quia necesse est ut quod male reincrescit iterum recidatur884* de constitutionibus antecessorum nostrorum et nostris , quae in illorum et nostris capitulis constitutae sunt ad resecanda mala , quae specialiter iterum reemergunt885* missis et comitibus nostris exequenda proponimus , id est ut quando missi vel comites nostri latronem vel aliquem malefactorem vel infidelem nostrum forbannierint , hoc nobis in nostro palatio et aliis missis et comitibus scire faciant , ut si ad nostram curtem venerit inde faciamus quod nostrum est Et si de vno missatico vel committatu in alium missaticum vel committatum fugerit886* missus vel comes in cuius missaticum fugit per fideiussores constringat vt velit nolit illuc reueniat et ibi malum emendet vbi illud perpetrauit et si fideiussores non habuerit sub custodia illum habeat donec ad illum comitem in cuius committatu forbannitus fuerit illum reuenire faciat , et si alodem habuerit , vel in illo committatu vnde fugit vel in illo comitatu ad quem fugit comes ipsum alodem in fiscum recipiat · Et qui talem forbannitum receperit secundum quod constitutum est in capitularibus887* aui et patris nostri in libro [fol. 87r] tertio si francus est - - -888* dixi similibus francis Iuret quod ipsum latronem vel forbannitum889* esse non cisset [!] licet pater eius sit aut frater aut propinquus · Si hoc Iurare non potuerit vel ab alio conuictus fuerit quod latronem aut malefactorem aut infidelem nostrum forbannitum in hospitio suscepisset sicut ipse forbannitus , et ut infidelis Iudicetur Vt comites et missi nostri maximam curam adhibeant quatenus in illorum committatibus et missaticis populus Iustitiam et pacem habeat , et de latronibus extirpandis [!] maximum certamen habeant · Et si talis malefactor et infidelis noster emerserit890* , ut per se illum compraehendere comes in suo comitatu non possit , accipiat tam nostros quam Episcoporum vel abbatum et abbatissarum in suo comitatu commanentes et sic illum persequatur , donec compraehendat , et qui ad talem malefactorem accipiendum891* vocatus892* fuerit et se inde retraxit893* ut ad hoc adiutorium non praestet si liber homo fuerit , bannum dominicum componat et si colonus fuerit LX · ictus accipiat , Et si talis malefactor in illa persecutione occisus fuerit , qui eum occiderit leudem inde non soluat , et nullus inde faidam illi portare praesumat , quos si quis facere praesumpserit per certos fideiussores ad nostram894* praesentiam perducatur ·

884*

von anderer Hand korr. aus recedatur

885*

von anderer Hand korr. aus rehemergunt

886*

korr. aus figerit

887*

Der pauschale Verweis auf die Kapitulariensammlung des Ansegis von anderer Hand auf dem Rand präzisiert und mit der entsprechenden Stelle im Decretum des Ivo von Chartres ergänzt: Cap. 3.23. et 49 Iuo 16.223. et 347.

888*

Lücke von ca. 8 Buchstaben

889*

t korr. (?)

890*

von anderer Hand korr. aus emercerit

891*

du korr. (?)

892*

von anderer Hand korr. aus voccatus

893*

von anderer Hand korr. aus intraxet

894*

II ·

[BK 278 c. 3]

De illis liberis hominibus , qui infames vel damodici [!] sunt detescens [!] vel latrociniis et rapacitatibus et assaltariis895* vel de infidelitate nostra et cum furto non compraehendunt si eis iam vita perdonata est propter aliquod malefactum fiat de illis sicut in capitulari aui et patris nostri continetur in libro III896* · et suam de latronio reuicti sunt fiat de897* illis sicut de reuictis · Si autem illis adhuc vita perdonata [fol. 87v] non fuit et reuicti898* non sunt et res et mansipia vel mobile habent fiat de illis in IIII · libro capitulorum capitulo XXIX899* dicitur900* · cum ad mallum comitis venerit fi [!] autem non venerit fiat de illis sicut in capitulari continetur , et si post secundam comitis admonitionem ad mallum venire noluerint rebus eorum in bannum missis venire et Iustitiam reddere compellantur · Et si talis est quem aut parentes aut propter faidam homines accusare noluerint aut ausi non fuerint et cum malefacto compraehensus non fuerit et negauerit Iuret cum XII · talibus francis , quorum testimonium leges publicare non reyciunt quod testeiam vel latrocinium aut rapinam901* non fecerit Et post hoc Iuret ipse tantum quod deinseps testeiam vel latrocinium non faciat neque facienti consentiat et si scierit qui hęc fecerit illis ministris nostris per quos talis causa emendari debet non celet902* · Et qui res et mancipia vel mobile non habent per quem distringi possint vel ad mallum veniant et vbi aut se legaliter ut permisimus excondicant Et si se excondiscere non potuerint , quod male fecerunt legaliter emendent · Post secundam bannitionem903* comitis si ad mallum non venerint compraehendantur secundum praefatum capitulare libri tertii capitule904* LVI905* · quo dicitur de latronibus qui magnam habent blasphemiam · Quicumque aliquem ex his compraehenderit nullum damnum exinde patiatur compraehensus aut si fideiussores habere potuerit per fideiussores ad mallum adducatur , si fideiussores habere non potuerit a ministris comitis custodiatur et ad mallum906* perducatur907* Et si aliquis eum908* accusauerit fiat de illo secundum praefatum capitulum libri capitularis · Si autem eum nullus accusauerit excondicat se praedicto modo et Iuret quod deinseps909* testeiam vel latrocinium non faciet neque910* facienti consentiet911* et si scierit912* qui hoc faciat non celet913* ministris Regni per quos talis causa emendari debet · si vero tales914* ut praediximus ad mallum adduci non poterint in forbannum mittantur et [fol. 88r] de his missi vel comites sicut supra diximus faciant de illis qui tales receperint sicut praescripsimus fiat · Si autem fiscalinus915* noster Ita Infamis in fiscum nostrum confugerit916* vel de colonis de Immunitate in Immunitatem confugerit mandet comes917* Iudici nostro vel aduocato cuiuscumque casa Dei , ut talem918* Imfamem in mallo suo praesentet Et si talem praesentauerit si aliquis eum comprobare voluerit faciat , et si nullus eum comprobare voluerit tamen in suam infamiam ad Dei Iudicium purgent et per Illud Dei Iuditium aut liberetur aut condemnetur · Si autem Iudex noster vel aduocatus de casa919* Dei commonitus talem blasphemum comitti in mallo suo non praesentauerit fiat inde secundum capitulare libri tertii capitulo XXVII920* · Et si seruus alicuius ita clamosus est comes dominum serui commoneat eum ut in mallo praesentet921* et praesentatum922* ·

895*

über dem Wort der Anfang einer abgebrochenen und anradierten Korrektur, wohl von anderer Hand (ass- oder oss-?)

896*

Der pauschale Verweis auf die Kapitulariensammlung des Ansegis von anderer Hand auf dem Rand präzisiert und mit der entsprechenden Stelle im Decretum des Ivo von Chartres ergänzt: Cap. 3.47. et 48. Iuo 16.269.

897*

korr. aus [†]

898*

von anderer Hand korr. aus reuicta

899*

Der Verweis auf die Kapitulariensammlung des Ansegis von anderer Hand auf dem Rand wiederholt und mit der entsprechenden Stelle im Decretum des Ivo von Chartres ergänzt: Cap. 4.29. Iuo 16.239.

900*

von anderer Hand korr. aus di[†]

901*

korr. aus [†]

902*

von anderer Hand korr. aus selet

903*

korr. aus pannetionem

904*

gek. cape

905*

906*

l² von anderer Hand ergänzt

907*

von anderer Hand korr. aus adducatur

908*

e korr. (?)

909*

s¹ korr. (?)

910*

faciet neque von anderer Hand korr. aus faci†m mag

911*

von anderer Hand korr. aus consentiat

912*

von anderer Hand korr. aus sensierit

913*

von anderer Hand korr. aus selet

914*

korr. aus talis

915*

von anderer Hand korr. aus fiscalmus

916*

folgt von anderer Hand getilgtes mandet

917*

me korr. (?)

918*

919*

von anderer Hand korr. aus causa

920*

korr. aus XX[†]

921*

t² korr. (?)

922*

Der Rest der Seite ist unbeschrieben.

[fol. 137r] [1]

[BK 45 Prolog]

IN NOMINE Patris , et Filii , et Spiritus sancti Imperator Caesar Rex francorum Inuictissimus , Et Romani Rector Imperii , Pius foelix , victor , ac triumphator semper augustus , omnibus fidelibus sanctae Dei Ecclesiae , qui sub nostro Imperio constituti sunt ; sicut omnibus notum esse credimus Diuina clementia , cuius nutu ad occasum tendentia saecula per successiones923* generationum924* , reparationes generantur · Tres nobis dando filios magno nos miserationis , ac benedictionis925* suae926* ditauit927* munere , quia per eos secundum vota nostra , spem nostram de Regno confirmauit , et curam obliuioni obnoxiae928* posteritatis leuiorem fecit · Ita et hoc vobis notum fieri volumus , quod eosdem per dei gratiam filios nostros regni a Deo nobis concessi donec in corpore firmius , et post nostrum ab hac mortalitate discessum huius a Deo conseruati , et conseruandi Regni , vel imperii nostri haeredes Relinquere , si sic diuina Maiestas929* annuerit , optamus non vt confuse , atque inordinate , aut sub totius Regni930* Iurgium , et liitis931* controuersiam932* eis Relinquamus , sed trina partitione totum Regnum diuidentes quam quisque illorum , tueri , vel regere debeat , describere et designare volumus eo videlicet modo vt sua quisque portione933* contentus iuxta nostram ordinationem , ac fines Regni sui , qui ad Alienigenas extenduntur , cum Dei adiutorio nitatur deffendere934* , Et pacem , Atque charitatem cum fratre custodire .'

923*

c² korr. (?)

924*

korr. aus generationes

925*

i³ korr. (?)

926*

a korr. (?)

927*

von anderer Hand korr. aus dituit

928*

e ergänzt

929*

von anderer Hand korr. aus Magestas

930*

korr. aus Reg[†]

931*

von anderer Hand korr. aus littis

932*

s korr. (?)

933*

r von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

934*

f¹ korr. (?)

von anderer Hand korr. aus deffenderi

[BK 45 c. 1 BK 45 c. 2 BK 45 c. 3 BK 45 c. 4 BK 45 c. 5 BK 45 c. 6 BK 45 c. 7 BK 45 c. 8 BK 45 c. 9 BK 45 c. 10 BK 45 c. 11 BK 45 c. 14 BK 45 c. 15 BK 45 c. 17 BK 45 c. 19 BK 45 c. 20]

Diuisiones vero a deo conseruati935* , et936* conseruandi937* Imperii vel Regni nostri tales938* facere placuit , vt Aquitaniam totam , atque vasconiam excepto Pago Turonnico939* , Et quicquid inde ad occidentem , Atque Hispaniam respicit940* , et de ciuitate941* Niuernis942* , Quae est sita943* super fluuium ligerim944* cum ipso pago Niuernensi945* , Pagum Analensem , atque Alsensem946* , Cabillonensem , Matisconensem947* , Lugdonensem , Sabaudiam948* , Tarantasium , Montem949* Cinisium950* , vallem Segusianum , vsque ad clusas951* , Et inde per terminos Italicorum , Montium vsque ad Mare , vel vsque ad Hispanias continetur , hoc est illam Portionem Burgundiae et Prouinciam , et Septimaniam , vel Gothiam952* , Ludouico dilecto filio nostro consignauimus , Italiam vero , quae [fol. 137v] Et longobardia dicitur , Et Bouaria , sicut Tassillo beneficio nostro tenuit953* , Exceptis duabus villis , quarum nomina sunt Ingoldestat et [his]trahahof : quas quondam tassillo beneficio nostro tenuit , et pertinent ad Pagum Hougonue de Alamania954* , partem quę in australi Danubii currente limite vsque ad Rhenum955* fluium [!] in confinio pagorum Cletgoue , et Hegoue in locum qui dicitur Auge Et inde per Rhenum fluium956* [!] sursum versus vsque ad Alpes · Quicquid intra hos terminos fuerit957* et ad meridiem vel orientem respicit vna cum Ducatu Curie958* et Pagor [!] , Durcoue , Pipino Dilecto filio nostro ordinamus Quicquid autem de Regno nostro Extra hos terminos fiunt · Id est Franciam , Et Burgundiam Excepta Illa parte quam Ludouico dedimus , Atque Alamaniam959* , Excepta portione quam Pipino960* dedimus , Austriam et Heustriam Tunagiam , Saxoniam , Frixiam , Et partem Bauariae , quae dicitur Hortogouue dilecto filio nostro Carolo concessimus ita , vt Carolus , Et Ludouicus viam habere possint in Italiam ad auxilium ferendum fratri suo si ita necessitas Extiterit · Carolus per vallem Augustanam quae ad Regnum eius pertinet , Et Ludouicus per vallem Segusianam · Pipinus vero , et Exitum et ingressum per alpes Honias , Atque curiam · Hęc autem tali ordine disposuimus , vt si Carolus qui maior natu est prius quam caeteri fratres sui obierit , pars Regni quam habebat , diuidatur inter Pipinum , et Ludouicum961* sicut quen962* diuisum est Regnum inter nos et fratrem nostrum Carolomanum963* eo modo · vt Pipinus illam habeat portionem quam noster frater Carolomanus habuit Ludouicus964* vero illam partem quam nos suscepimus , si vero Carolo , Et ludouico viuentibus Pipinus debitum965* sortis humanae compleuerit Carolus et Ludouicus diuidant inter se Regnum quod ille966* habuit quod ab ingressu Italiae per Augustam967* ciuitatem · accipiat , Carolo vercellas968* et Papiam969* , Et inde per Padum fluium [!] termino currente vsque970* ad fines Regiensium971* [fol. 138r] Et ipsum Regium , Et Ciuitatem nouam972* Atque Mutinam vsque ad terminos sancti Petri · Has Ciuitates vna cum suburbanis973* terminis , Et quicquid inde Romam pergenti est ad leuam vna cum Ducatu Spoletuno Accipiat Carolus Quicquid autem a Prędictis974* Ciuitatibus Romam eunti ad dexteram iacet975* de predicto976* Regno , Idiest [!] portionem quae remansit de Regione Transpadana vna cum Ducatu Tusco , vsque ad mare Australe977* , Et vsque ad illius prouinciam , Ludouico cedat · Quod si coeteris superstitibus Ludouicus fuerit defunctus eam partem Burgundiaę978* quam Regno eius Adiunximus979* cum Prouincia · Et septimania , siue980* Gothia , vsque Ad Hispaniam Pipinus accipiat · Carolus vero Aquitaniam , atque vasconiam · Quod si filius cuilibet horum trium fratrum natus fuerit , quem populus Eligere velit , vt Patri suo succedat in Regni haereditate · Volumus vt consentiant981* Patrui ipsius , Et Regnare permittant Filium patris sui in Regni portionem Paterni · Placuit Etiam inter predictos statuere atque praecipere982* propter pacem , quam inter eos perpetuo manere desideramus , vt nullus eorum fratris suo983* terminos vel Regni limites inuadere praesumant , neque fraudolenter ingredi ad conturbandum Regnum eius , vel marchas muniendas , sed adiuuet vnusquisque illorum fratrem suum , Et auxilium ei ferat contra ininricos984* eius Iuxta rationem et possibilitatem , siue in Patria siue contra caeteras nationes , neque aliquis illorum homines985* fratris sui pro quibuslibet causis , seu culpis ad se confugientes986* suscipiat ad Intercessionem pro eis faciendam , quia volumus vt quilibet homo peccatis et intercessione indigens intra Regnum dominii [!] sui vel ad loca sancta , vel ad honoratos homines confugiat Et inde iustam intercessionem mereatur · similiter volumus vt quemlibet liberum hominem qui dominium [!] suum contra voluntatem eius dimiserit , et de vno regno ad aliud profectus fuerit987* , neque Ipse Rex suscipiat [fol. 138v] neque hominibus suis consentiant988* , vt talem recipiant hoc non solum de liberis ; sed etiam de seruis fugitiuis statuimus obseruandum · Quapropter praecipimus vt post nostrum discessum vnusquisque accipiat beneficia in Regno Domini989* sui Et non alterius , ne forte per hoc si aliter fiat scandalum possit aliquod accidere , haereditatem autem suam habeat vnusquisque Illorum hominum absque contradictione in quarumcunque Regno hoc cum legittime habere contigerit vt vnusquisque liber homo licenciam habeat post mortem domini sui se commendandi inter hęc tria Regna ad quocunque voluerit · Similiter et Ille990* qui nondum alicui991* commendatus est · De traditionibus autem et venditionibus quae992* inter partes993* fieri solent praecipimus , vt nullus ex his tribus fratribus suscipiat de Regno alterius aliquam venditionem vel traditionem a quolibet homine994* rerum Immobilium , hoc est terrarum , vinearum , siluarum , suorumque qui iam cassati995* sunt siue caeterorum996* quae997* haereditas nemine censentur ex Aure , Et Argento , Et gemmis , Armis ; ac vestibus , necnon et mancipiis non casatis et his Speciebus quae998* proprie ad negociationes pertinere noscuntur · Caeteris vero liberis hominibus hoc minime interdicendum iudicauimus , si causa controuersiae999* inter partes aut confinia propter , aut terminos Regnum orta fuerit1000* , Et quae hominum testimonio diffiniri non potest · Volumus quod ad declarationem rei dubiae , Iuditio crucis Dei voluntas , et rerum veritas1001* inquiratur , nec vnquam pro tali causa cuiuslibet generis pugna vel campus ad Examinationem indicatur · Si vero homo de vno Regno hominem de altero de infidelitate1002* contra fratrem domini sui apud dominum suum accusauerit , mittat eum dominus1003* eius ad fratrem suum vt ibi comprobet1004* quod1005* dixit super omnia autem iubemus1006* ut ipsi tres fratres [fol. 139r] curam1007* , Et deffensionem1008* Ecclesiae Sancti Petri simul suscipiant , sicut quondam ab auo nostro Carolo , Et beatae Memoriae1009* Pipino Rege , E [!] a nobis postea suscepta est , vt eam cum dei adiutorio ab hostibus deffendere nitantur et Iustitiam suam quantum ad ipsos pertinet et ratio postulauerit1010* habere faciant , similiter et de caeteris Ecclesiis quae sub illorum fuerint potestate praecipimus Et iustitiam suam Et honorem habeant , Et Pastores atque Rectores venerabilium locorum1011* habeant potestatem rerum quae ad ipsa pia loca pertinent in quaecunque de his tribus Regnis illarum Ecclesiarum possessiones fuerint · De filiabus autem nostris iubemus vt post nostrum decessum licentiam habeat vnaquaeque Eligendi , sub cuius fratris tutela se1012* conferri velit · Et quaecunque ex illis monasticam vittam Elegerit liceat ei honorifice viuere · Quae autem iuste et rationabiliter a condigno viro ad coniugium quaesitum fuerit1013* , Eique coniugalis vitta placuerit non ei denegetur a fratribus suis si et viri postulantes , Et foeminae consentientis1014* honesta et Rationabilis fuerit voluntas · Postremo statuimus vt quicquid adhuc de rebus ac constitutionibus his nostris decretis addere voluerimus , sic a praedictis dilectis1015* filiis nostris obseruetur sicut ea quae in his iam statuta sunt ; atque scripta · Haec autem omnia ita disposuimus , atque in ordinem firmare decreuimus , vt quamdiu diuinae Maiestati placuerit1016* hanc corporalem agere vitam potestas nostra sit super a deo conseruatum regnum atque imperium istud sicut hactenus1017* fuit Et vt obedientes habeamus predictos1018* filios nostros atque deo amabilem populum nostrum cum omni subiectione quae patri a filiis Et Imperatori1019* ac Regi a suis populis Exibetur · Amen ·

935*

von anderer Hand korr. aus conceneati

936*

e korr. (?)

937*

von anderer Hand korr. aus conceneandi

938*

von anderer Hand korr. aus talis

939*

von anderer Hand korr. aus Turroninco

940*

von anderer Hand korr. aus respicis

941*

folgt getilgtes Hi††††

942*

Niuernis von anderer Hand ergänzt

943*

von anderer Hand korr. aus scita

944*

von anderer Hand korr. aus legerim

945*

von anderer Hand korr. aus Hiuernensi

946*

von anderer Hand korr. aus alsensem

947*

von anderer Hand korr. aus Alatisconensem

948*

von anderer Hand korr. aus Sabaudium

949*

M korr. (?)

950*

von anderer Hand korr. aus Ciuisium

951*

von anderer Hand korr. aus clausas

952*

von anderer Hand korr. aus Gothicam

u korr. (?)

m korr. (?)

R korr. (?)

m korr. (?)

von anderer Hand korr. aus furerit

958*

über e ein Schnörkel mit unklarer Bedeutung

959*

von anderer Hand korr. aus alamaniam

960*

p korr. (?)

961*

von anderer Hand korr. aus Pipinum

962*

nicht aufzulösende Kürzung; zu erwarten: quondam

963*

korr. aus Calolumanum

964*

von anderer Hand korr. aus Ludod†cus

965*

von anderer Hand korr. aus habitum

966*

von anderer Hand korr. aus illi

967*

von anderer Hand korr. aus angustam

korr. aus venellas

korr. aus Padiam

e korr. (?)

korr. aus Regientium

a korr. (?)

von anderer Hand korr. aus [†]uburbanis

974*

t von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt

975*

von anderer Hand korr. aus iaci†

976*

de predicto gek. depto

977*

e korr. (?)

978*

aę korr. (?)

979*

korr. aus Adiuneximus

980*

u korr. (?)

981*

von anderer Hand korr. aus concentiant

982*

von anderer Hand korr. aus prar pere

983*

fratris suo von anderer Hand korr. aus fratri suo

984*

n² korr. (?)

985*

von anderer Hand korr. aus hominis

986*

von anderer Hand korr. aus confugientis

987*

gek. fuit

988*

von anderer Hand korr. aus concentiant

989*

korr. aus Domino

990*

von anderer Hand korr. aus Illi

991*

von anderer Hand korr. aus alieni

ae korr. (?)

p korr. (?)

korr. aus homo

a¹ korr. (?)

o korr. (?)

ae korr. (?)

ae korr. (?)

von anderer Hand korr. aus controuertiae

1000*

gek. fuit

1001*

korr. aus veluas

1002*

von anderer Hand korr. aus infedelitati

1003*

von anderer Hand korr. aus domino

1004*

von anderer Hand korr. aus comprobat

1005*

gek. q

1006*

von anderer Hand korr. aus iubemum

1007*

von anderer Hand korr. aus vnam

1008*

von anderer Hand korr. aus deffentionem

gek. Me

gek. postulauit

korr. aus Rect

von anderer Hand korr. aus si

1013*

gek. fuit

1014*

von anderer Hand korr. aus concencientis

1015*

von anderer Hand korr. aus delictis

gek. placuit

korr. aus †††eaus

gek. ptos

gek. Impri (-ri korr. aus -ii?)

Material:	Papier
Umfang:	271 foll. (gezählt I-III, 1-268)
Maße:	315 × 220 mm
Schriftraum:	240 × 150 mm
Lagen:	(IV-3)2 + I4 + II8 + VII22 + 2 III34 + VI46 + XXII90 + I92 + II96 + I98 + XII122 + VII136 + 2 VI160 + IX178 + XXVI230 + (XX-2)268 Die heutige erste Lage dürfte nach fol. 46 gehören, die zweite und dritte Lage (foll. 3-8) nach fol. 90. Teilweise mit Reklamanten.
Spalten:	1

Verwendete Zeichen	Bedeutung
· ˙ : .' / ·,· :/ , ; ∴	Interpunktion (wie in den Hss. verwendet)
^*	Fußnote (Text der Anmerkung erscheint bei Mouseover)
Fettdruck (Worte, Sätze)	Rubriken, Überschriften; in den Hss. durch Auszeichnungsschrift oder andere visuelle Gestaltungsmerkmale hervorgehoben
Fettdruck (einzelne Buchstaben)	Initialen
Rot	Verwendung von farbiger Tinte (jeglicher Art)
[xyz]	Unsichere Lesung, schwer entzifferbarer Text
[…]	Unlesbarer Text. Die Anzahl der Punkte zeigt die (vermutliche) Anzahl der ausgefallenen Buchstaben an
†††	Getilgter Text, der nicht mehr entzifferbar ist. Die Anzahl der Kreuze zeigt die (vermutliche) Anzahl der ausgefallenen Buchstaben an
[†]	Platzhalter für nicht mehr entzifferbare getilgte Textstellen (ohne Angabe zur Anzahl der vermutlich ausgefallenen Buchstaben)
- - -	In der Hs. absichtlich freigelassener Leerraum innerhalb der Zeile
[!]	sic
\|	Zeilenwechsel
[BK 139 c. 1]	Referenz zur Edition von Boretius/Krause
[fol. 123r], [p. 123]	Blatt- oder Seitenwechsel bzw. Spaltenwechsel in der Hs.
	Textglossierung
	Annotationszeichen (z.B. Nota-Zeichen)