Capitularia - Edition of the Frankish Capitularies

Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 733

Manuscript description according to Mordek

Repository
Sankt Gallen
Stiftsbibliothek
733
Siglum Sg
Digital image available at e-codices
Origin and history
Origin:

9. Jh., 1. Viertel (so auch Bischoff) (vgl. den nicht von der Haupthand geschriebenen Nachtrag auf p. 88: Sunt enim anni ab incarnatione domini usque ad hoc tempus id est XII hludouuici imperii annum, danach 1 1/2 Zeilen Rasur); Südwestdeutschland (Mordek, Bischoff)

Provenance:

Besitzvermerk p. 1 oben: Liber S. Gallj. Auf dem ersten unnumerierten Blatt verso Inhaltsverzeichnis von der Hand Étienne Baluzes; gehörte also zu den St. Galler Hss., die auf Veranlassung Jean-Baptiste Colberts an Baluze nach Paris ausgeliehen wurden (wohl das „vetus exemplar Capitularis Aquisgranensis anni DCCLXXXIX“ bei Baluze, Capitularia 1, Praefatio, § LXXII. Exzerpte aus der Hs. finden sich in Cod. Paris, Bibliothèque Nationale, Baluze 2, foll. 237v, 254r und Baluze 94, foll. 34r-v, 48r-v). Alte St. Galler Signatur (p. 1 oben): D. n. 397 (Katalog P. Kolb).

Physical description
Material: Pergament
Number: 46 foll. (paginiert 1-88, die beiden leeren Blätter am Anfang und Schluß am Buchdeckel eingeklebt und nicht gezählt)
Size: 180-185 × 110-115 mm
Body text: 140 × 71-80 mm
Quires:
5 IV78 + (IV-2)<90>
Kustoden: römische Zahlen I (14) bis V (78)
Lines: 17
Columns: 1
Script: breite karolingische Minuskel
Decoration:

Text, Rubriken (Unziale), Initialen und Zahlen: alles in dunkelbrauner bis schwarzer Tinte

Binding:

Alter brauner Ledereinband um Holzdeckel; Schließenlöcher noch sichtbar. Alte Rückenaufschrift (quer): <CAPI>T<UL>A KAROLI. Rot umrandetes Rückenschild aus Papier mit der Aufschrift (19. Jh.): Capitularia Caroli M. item fragmenta Capitula Pippini

Contents
Note:

Kleine Gebrauchshs. mit einer alten Kapitulariensammlung, die aller Wahrscheinlichkeit nach schon zur Zeit Karls des Großen entstanden ist, denn sämtliche Kapitularien datieren zwischen 779 und 789.
So ähnlich dürfte die Vorlage ausgesehen haben, aus der Kapitularien in einen bestimmten Traditionszweig der Collectio canonum Vetus Gallica eingeflossen sind (Codd. Brüssel 8654-72, St. Gallen 675, eventuell auch Paris Lat. 1603, siehe jeweils dort).
Vor allem zeigt sich an Cod. St. Gallen 733 der Mindestumfang jenes wichtigen Kapitularienwerkes, das wesentlich auf die italienischen Sammlungen der Karolingerzeit gewirkt hat. Außer MGH Capit. 1, Nrn. 20 (Herstal in der Forma communis), 22 und 23 (Admonitio generalis mit Duplex capitulare missorum), 97 und 94 (Brief Karls des Großen an die italienischen Amtsträger und Pippins Kapitular von Pavia von 787) umfaßte es wohl noch die Nrn. 95, 98 (Karls des Großen Capitularia Italica von 787 und 801), 39 und 40 (Capitulare legibus additum und Capitulare missorum von 803), denn sie alle fanden fast durchgängig Aufnahme in den großen, erheblich mehr Material inkorporierenden italienischen Sammlungen der Codd. Paris Lat. 4613 (ohne Nr. 97), St. Paul im Lavanttal 4/1 (ohne Nrn. 22, 23, 97, 40), Ivrea XXXIII, Ivrea XXXIV, München Lat. 19416 (ohne Nr. 94), Wolfenbüttel Blankenb. 130 und des Lupus von Ferrières (Modena O.I.2 und Gotha Memb. I 84). Die letzten fünf Sammlungen sind zudem verbunden mit den Nrn. 41 (Capitulare legi Ribuariae additum; nicht in Lupus’ Liber legum), 129 (Iudicatum regium), 43, 44 (Kapitularien von Diedenhofen) und 112 (Konzile von Reisbach, Freising und Salzburg, cc. 13-15; Vollform nur in Cod. Wolfenbüttel Blankenb. 130), was für eine einst gemeinsame (Zwischen-)Vorlage spricht. Keines der Stücke geht übrigens über das Jahr 805 hinaus. Zu den Fragmenten italienischer Kapitulariensammlungen in den Codd. München Lat. 29555/1 und Vatikan Reg. Lat. 263 siehe jeweils am Ort.
Es war - dies sei nachdrücklich betont - das oben angesprochene, wohl in die Spätzeit Karls des Großen zu setzende Kapitularienwerk mit seinem durchaus auch allgemeingültigen Kapitularienrecht wie etwa dem Capitulare Haristallense in der Forma communis, nicht in der späteren Forma Langobardica, welches im karolingischen Italien eine bedeutende Rolle spielte. Über seine Entstehung läßt sich wenig Sicheres sagen, denn wir begegnen ihm schon früh nördlich wie südlich der Alpen, so daß die These einer italienischen Herkunft ebenso möglich scheint wie die m. E. näherliegende Annahme, es sei (vom Hofe?) für Italien geschaffen worden.
Unsichtbar in der Überlieferung des 9. Jahrhunderts dagegen bleibt das vor allem von italienischen Forschern postulierte sog. Capitulare Italicum, und so fehlt der Beweis, daß es vor dem 10. Jahrhundert ins Leben getreten sei. Offenbar regte der Liber Papiensis zu einer Rückprojektion in ältere Zeit an, und es bleibt schwer verständlich, wie das Capitulare Papiense Lothars I. (a. 832) „il primo nucleo di una più ampia raccolta, nota col nome di Capitulare Italicum“ (Astuti, Lezioni, S. 131) gewesen sein soll, wenn dieser Kern, zu dem auch die Erlasse der Karolinger seit den letzten Dezennien des 8. Jahrhunderts gerechnet werden, schon um einiges früher faßbar wird. Die Frage des sog. Capitulare Italicum wie überhaupt das Problem der Ausbildung der karolingischen Kapitulariensammlungen und ihre Geschichte bedarf noch eingehender Untersuchungen.

  • 1-10
    I cap. - XXIIII - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma communis: In christi nomine anno felicissimo undecimo regni domini nostri karoli regis gloriosissimi in mense martio factum capitulare - consenserunt decretum. De metropolitanis ut suffraganii epis. secundum canones - emendauerit moriatur (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Anm. a, S. 47 Z. 16 - S. 51 Z. 26); c. 7 steht nach c. 9; c. 17 zweigeteilt, daher Zählung im folgenden der Edition um eins voraus.

  • 10-15
    Cap. I - X cp. - Capitulare cum episcopis Langobardicis deliberatum (a. 780/790), nur hier überliefert: De statu eclesię et honore pontificum - proceribus sustinere. EXPLICIT (MGH Capit. 1, Nr. 89, S. 189 Z. 9-38).

  • 15-64
    Admonitio generalis (a. 789): REGNANTE DOMINO NOSTRO IESU CHRISTO in perpetuum. Ego karolus gratia dei eiusque misericordia donante rex - gloria domino nostro iesu christo amen (MGH Capit. 1, Nr. 22, S. 53 Z. 21 - S. 62 Z. 14; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 14-34), mit anschließender Datierungszeile: Anno dominicę incarnationis DCCC LXXXVIIII (das dritte C mit anderer Tinte durchgestrichen) - datum est haec carta die X kl. aprilis (MGH Capit. 1, S. 62 Z. 32-34; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 14-34).

  • 64-71
    I cap. - XVI und I-XXI - Duplex capitulare missorum (a. 789?): De monachis girouagis uel sarabaitis (gegen Boretius: sarabatos) - ex auctoritate regule. Ut comites pupillorum et orfanorum - ipsis ostendant (MGH Capit. 1, Nr. 23, S. 63 Z. 1-24, S. 63 Z. 25 - S. 64 Z. 31); cc. 17 ff. der Edition = I ff. in der Hs.

  • 72-75
    Karoli Magni epistola in Italiam emissa (a. 779/781): Karolus gratia dei rex francorum et langobardorum - decreuimus roborare (MGH Capit. 1, Nr. 97, S. 203 Z. 17 - S. 204 Z. 4).

  • 75-79
    V cap. - XII capi. - Pippini Italiae regis capitulare Papiense (a. 787), cc. 5-9 und 12-14: Stetit nobis de illos homines - bandum nostrum conponat. EXPL. CAP. (MGH Capit. 1, Nr. 94, S. 199 Z. 12-31, S. 199 Z. 42 - S. 200 Z. 9).

  • 79-85
    Defensor von Ligugé, Liber scintillarum, c. 29, hier mit der Überschrift: COLLECTIO DE DECIMIS DANDUM (ed. H. M. Rochais, CCL 117 [1957] S. 116-118); tradiert auch in den Freisinger Hss. München Lat. 6241, 6245 und 19415.

  • 86-87
    Leer.

  • 88
    St. Galler Besitzstempel.

Bibliography
References:
Catalogues:
  • G. Scherrer, Verzeichniss der Handschriften der Stiftsbibliothek von St. Gallen (Halle 1875) S. 241 f.


Transcription

Editorial Preface to the Transcription

Transkriptionsvorlage: Ein hochauflösendes Farbdigitalisat bei e-codices.

Schreiber

Eine Hand; vereinzelte Korrekturen einer anderen Hand in hellerer Tinte.

Buchstabenformen

Offenes neben doppelstöckigem a verwendet. Gelegentlich doppelstöckiges c (z.B. p. 4 letzte Zeile: dicunt; p. 12 Z. 6: cum). et-Ligatur häufig; ec-Ligatur gelegentlich (z.B. p. 6 Z. 1: decima und Z. 2: de casatis; p. 10 Z. 2: nec); nt-Ligatur am Wortende. Der Schreiber schreibt öfters b für p sowie bandum statt bannum.

Gliederungsmerkmale

Die Gliederung erfolgt durch ausgerückte Initialen und eine meist am Ende der vorangehenden Zeile stehende Kapitelzählung in Texttinte. Der Beginn eines neuen Kapitulars wird oft mit einer aufwendiger gestalteten, sich über mehrere Zeilen erstreckenden Anfangsinitiale in Texttinte hervorgehoben.

p. 1-10: Die Kopie von BK 20a wird von einer Invocatio Christi eingeleitet, an deren Beginn eine sich über sechs Zeilen erstreckende Flechtbandinitiale steht. BK 20a c. 7 steht nach c. 9, in dem der letzte Teil des Kapitels (ab Similiter) auf Rasur steht. Offenbar endete der Text zunächst nach perdat und der Schreiber setzte ein neues Kapitel an (Reste einer D-Initiale sind noch erkennbar), dessen Text bis zum Ende der Seite geschrieben, aber danach radiert wurde. BK 20a c. 17 ist zweigeteilt (XVII und XVIII).

p. 10-15: Die Kopie von BK 89 (hier unikal überliefert) schließt ohne erkennbaren Einschnitt, aber mit neuer Kapitelzählung (I-X) an BK 20a an; der Text endet mit einem Explicit.

p. 15-64: Am Anfang der Admonitio generalis (BK 22) steht eine sich über vier Zeilen erstreckende Ornamentinitiale. Die daran anschließende erste Zeile des Prologs (Regnante - christo) ist in Unziale gestaltet. Die Kapitel der Admonitio generalis haben keine Kapitelzählung; sie werden jeweils durch von Ornamenten gerahmten Rubriken in Unziale, die die jeweiligen Adressaten des Kapitels nennen, sowie durch eine vergrößerte Initiale am Kapitelanfang eingeleitet. Vor dem Beginn von c. 60 (p. 36) wurde eine Zeile freigelassen und keine Rubrik gesetzt; erst eine Korrekturhand trug in die freigelassene Zeile episcopis ein. Derselbe Korrektor ergänzte auch eine Rubrik auf p. 46 (zu BK 22 c. 67). BK 22 c. 68 und 69 sind in ein Kapitel zusammengezogen.

p. 64-71: Der Beginn des Prologs von BK 23 (bei dem es sich eigentlich um die Datierung der vorangehenden Admonitio generalis handelt) wird durch eine über zwei Zeilen reichende Initiale kenntlich gemacht. Ab c. 17 (p. 67) beginnt eine neu mit I einsetzende Kapitelzählung. Für BK 23 c. 18 und 19 wurde die Kapitelzählung II zweimal vergeben, danach wird sie aber mit IIII weitergeführt.

p. 72-75: BK 97 wird von einer großen, sich über zwei Zeilen erstreckenden Anfangsinitiale eröffnet und hat keine Gliederung in Kapitel oder Abschnitte.

p. 75-79: Das nur auszugsweise kopierte BK 94 (c. 5-9 und 12-14) setzt mit c. 5 ein, das der originalen Kapitelzählung folgend als V gezählt wird. Die Zählung wird bei den folgenden Kapiteln aber durchgängig fortgeführt (bis XII); bei c. 12-14 wurde also nicht die Zählung des originalen Kapitulars beibehalten. Der Beginn dieser neuen Liste ist nicht durch einen Absatz oder eine Rubrik hervorgehoben; am Seitenrand hat jedoch ein neuzeitlicher Benutzer den Beginn markiert und mit einem Kommentar versehen (Fragmentum Capitularis Pippini Regis). Der Kapitularienteil der Sammlung endet danach auf p. 79 mit dem Explicit expl(iciunt) cap(itula).

Sonstiges

Der Codex ist heute noch in einen karolingischen Ledereinband des 9./10. Jhds. eingebunden; vgl. die Handschriftenbeschreibung von Lenz und Ortell.

Auf dem Blatt p. 39/40 ist das Pergament entlang der Blindlinierung von Z. 4 teilweise eingerissen, so dass auf p. 39 nur der Anfang der Zeile beschrieben wurde.

[BK 20a Prolog]
In christi nomine anno felicissimo undecimo regni domini nostri karoli regis gl[..]iosissimi · in mense martio factum capitulare · Qualiter congregatis in unum synodali concilio · Episcopis · Abbatibus · Uirisque inlustribus1* comitibus · una cum piissimo domino nostro secundum dei uoluntatem pro causis oportunis consenserunt decretum ;  
1*
korr. aus inlustripus
 · I · Capitulum ·  
[BK 20a c. 1]
De [m]etropolitanis ut suffraganii episcopis secundum canones subiecti sint · et ea quę erga mysterium illorum emendanda cognoscunt libenti animo emendent atque corrigant ;  
II Capitulum [p. 2]  
[BK 20a c. 2]
De episcopis ubi presens episcopi ordinati non sunt sine tarditate ordinent ·  
 · III · Capitulum ·  
[BK 20a c. 3]
De monasteria qui regulares fuerun[t · ] ut secundum regulam uiuant : Necnon et monasteria puellarum · ordinem sanctum custodiant · Et unaquaque abbatissa in suo monasterio sine intermissione resedeat  
IIII · capitulum  
[BK 20a c. 4]
Ut episcopi2* de presbit[e]ris diaconibus et clericis infra illorum parrochia potestatem habeant secundum canones ·  
2*
korr. aus episcopis
V · capitulum  
[BK 20a c. 5]
UT episcopi de incestuosis hominibus emendandi licentiam habeant · [p. 3] seu et de uiduis infra sua parrochia potestatem habeant ;  
VI · capitulum ·  
[BK 20a c. 6]
Ut nulli liceat alterius clericum recipere · aut ordinare in aliquo gradu ;  
VII · capitulum  
[BK 20a c. 8]
UT homicida aut ceteros reos qui legibus mori debent · si ad eclesiam confugerint · non excusentur · neque eis ibidem uictus detur ·  
VIII · capitulum  
[BK 20a c. 9]
Ut latrones de infra inmonitate illi iudicis aut comitum placita presentetur ; Et qui hoc non fecerit beneficium et honorem perdat : Similiter et uassus noster si hoc non adimpleuerit et qui beneficium non habuerit bandum soluat ·3* [p. 4]  
3*
Der Passus Similiter - habuerit steht auf Rasur, die letzten beiden Worte (bandum soluat) stehen unterhalb der letzten Zeile. Offenbar begann mit dem getilgten Text nach perdat zunächst ein neues Kapitel, von dem Reste der Kapitelzählung (VIIII?) sowie eine D-Initiale noch erkennbar sind.
 · capitulum VIIII4*  
[BK 20a c. 7]
De decimis ut unusquisque suam decimam donet atque per iussionem pontificis dispensetur ·  
4*
capitulum VIIII ergänzt
 · X ·5* capitulum  
[BK 20a c. 10]
De eo qui periurium fecerit · nullam redemptionem nisi manum perdat .' quod si accusator contendere uoluerit de ipso periurio · stent ad crucem · et si iurator uicerit legem suam accusator emendet ; haec uero de minoribus causis obseruandum · de maioribus uero rebus aut de statu ingenuitatis secundum legem custodiant ·  
5*
X · korr. aus [†]
XI capitulum  
[BK 20a c. 11]
De uindicta et iudicio in latronibus factum testimonium episcoporum absque peccato comitis esse dicunt · [p. 5] Ita tamen ut absque inuidia aut absque occansione mala · et nihil aliud ibi interponatur nisi uera iustitia ad perficiendum ; et si per odium aut malo ingenio nisi per iustitiam faciendum hominem disfecerit · honorem suum perdat · et legibus contra quem iniuste fecit · secundum penam quam intulit emendetur ·  
XII : capitulum ·  
[BK 20a c. 12]
Uerumque bone memorię genitor noster in sua placita constituit , in synodis conseruare uolumus ·  
XIII capitulum ·  
[BK 20a c. 13]
De rebus uero ecclesiarum unde nunc census exeunt decima et nona cum ipso censu sit soluta · Et unde antea · non · exierunt [p. 6] similiter nona et decima detur atque de casatis quinquaginta solido6* · uno · et de · non7* · casatis · triginta · medio solido8* · et de XX · trimisse uno · et de precariis ubi modo sunt renouentur , et ubi non sunt scribantur · et si discretio inter precarias de uerbo nostro factus inter eas quę spontanea uoluntate de ipsis rebus eclesiarum faciunt ·  
6*
gek. sol
7*
n ohne Kürzungsstrich
8*
gek. sol
XIIII9* capitulum ·  
[BK 20a c. 14]
De truste faciendo nemo presumat ·  
9*
korr. aus X[†]
XV capitulum  
[BK 20a c. 15]
De cerariis et tabolariis atque cartolariis · si a longo tempore fuit · obseruetur ;  
XVI capitulum ·  
[BK 20a c. 16]
De sacramentis per gildonia [p. 7] inuicem coniurantibus10* ut nemo facere presumat · Alio uero modo de illorum elemosynis aut de incendio aut de naufragio quamuis conuenentia [!] faciunt nemo in hoc iurare presumat ·  
10*
n2 ergänzt
XVII capitulum  
[BK 20a c. 17]
De iterantibus qui ad palatium aut aliubi pergunt · ut eos cum collecta nemo sit ausus adsalire  
XVIII capitulum  
[BK 20a c. 17]
Ut nemo alterius erbam defensionis tempore tollere presumat · nisi in hoste pergendum · aut missus noster sit qualiter facere presumit11* emendet ·  
11*
mi korr. (?)
XVIIII capitulum [p. 8]  
[BK 20a c. 18]
De toloneis qui iam antea forbanniti fuerunt nemo tollat · nisi ibi · ubi antiquo tempore presumat ·  
XX capitulum  
[BK 20a c. 19]
De mancipia quę uendunt et in presentia episcopis uel comitis sit aut in presentia archidiaconi12* et centenariis · siue uicedominis aut iudicis · seu comitis · aut ante bene nota testimonia · et foris marca · nemo mancipium uendat · et qui hoc fecerit · tantas uices bonas soluat quantum mancipias uendidit · et si · non · habet pretium · in uuadio pro seruum semetipsum comiti donet · usque [p. 9] dum ipsum bandum soluat ·  
12*
gek. archidiac
XXI ·  
[BK 20a c. 20]
De brunias ut nullus foris nostrum regnum uendere presumat ·  
 · XXII ·  
[BK 20a c. 21]
Si comis in suo ministerio · iustitias non fecerit missus nostrum de qua causa sonare faciat usque dum iustitie ibi facte fuerint · et si uassus noster iustitiam non fecerit · Tunc et comis et missus ad ipsius casa redeant quousque iustitiam faciat ;  
XXIII · capitulum  
[BK 20a c. 22]
Si quis pro faida pretium redimere non uult · tunc ad nos sit tramissus · et nos eum dirigamus ubi damnum minime facere possit · Simili modo [p. 10] et qui pro faida pretium soluere noluerit nec iustitiam exinde facere in tale loco eum mitte uolumus ut per eum maior damnum · non · fiat ·  
XXIIII ·  
[BK 20a c. 23]
De latronibus ita precipimus obseruandum · ut pro prima uice · non · moriatur sed oculum perdat · In secunda uero culpa · nasus ipsius latronis abscidatur ; de tertia uero culpa si non emendauerit moriatur ;  
Capitulum · I ·  
[BK 89 c. 1]
De statu eclesię et honore pontificum ut canonicę secundum iussionem dominorum nostrorum uiuere et conseruare debeant [p. 11]  
II ·  
[BK 89 c. 2]
UT sacerdotes et clericos secundum normam priorum patrum uiuant ·  
III · capitulum ·  
[BK 89 c. 3]
Ut tam monachi quam monachas ubicumque fuerint regulariter uitam degant ·  
IIII ·  
[BK 89 c. 4]
De restauratione eclesiarum · uel luminaria · seu officia etiam et missas · necnon et sacri tecta · ut in quantum possibilitas fuerit per iussionem dominorum nostrorum ubi necessitas restaurate et emendate fiant ·,·  
 · V ·  
[BK 89 c. 5]
De eclesiis et monasteria · et senodochia quę ad mundio palatii pertinet aut pertinere debent · ut unusquisque iustitiam13* [p. 12] dominorum nostrorum regum et eorum rectum consentiat ;  
13*
i3 korr. (?)
VI capitulum  
[BK 89 c. 6]
De causis inlicitis coniunctionibus omnibus uel etiam ceteris nefandas res · ut unus que in sua parrochia una cum consensu · et adiutorio comiti sui hoc pleniter sub celeritate amputare et emendare studeat · Et qui hoc facere non potuerit ad aures piissimi domini nostri uel eius posteribus14* hoc innotescat absque tarditate · Ut malum quod perpetratum est canonice emendatum fiat ·  
14*
korr. aus posterib[†]
VII capitulum ·  
[BK 89 c. 7]
De uiduis et orfanis et pauperibus [p. 13] uel omnibus inpotentibus ut in elemosyna dominorum nostrorum regum · eorum iustitiam plenius accipiant ;  
VIII · capitulum  
[BK 89 c. 8]
De homicidiis et periuriis · sacrilegis et falsis testimoniis · et hoc quod nefandum aut contrarium sacris canones esse uidetur · et hoc pleniter per uestram monitionem · et per iudicium comitis emendatum fiat ; Et qui hoc facere noluerit absque tarditate auribus precellentissimi domini nostri uel eius posteribus hoc patefaciat ·  
VIIII  
[BK 89 c. 9]
De decimis ut unusquisque suam decimam · ad eclesiam offerat [p. 14] sicut mos uel sacra consuetudo esse dinoscitur ;  
 · X · capitulum ·  
[BK 89 c. 10 BK 89 Epilog]
UT illi electi qui illos episcopatos tenent · qui canonicę esse potest sub celeritate sacratos fiant · Uolumus quidem ut ea quę superius retulimus ut unusquisque bonum certamen exinde habeant · seu et de aliis causis quas minime in hoc capitulare inseruimus · et necessarii sunt commendandi per uestram sanctissimam monitionem emenda [!] Et qui hoc facere neglexerit · si sacerdos aut clericus fuerit · sciat se canonicum subiacere seruitium · et si ladicus · dominorum nostrorum [p. 15] iudicio et eius proceribus sustinere ·  
explicit ·  
[BK 22 Prolog 1]
REGNANTE DOMINO NOSTRO iesu christo in perpetuum · Ego karolus gratia dei · eiusque misericordia donante rex et rector regni francorum · et deuotus sanctę eclesię defensor · humilisque adiutor omnibus eclesiastice pietatis ordinibus seu secularis potentiae dignitatibus in christo domino deo eterno · perpetue pacis et beatissimis salutem  
[BK 22 Prolog 1]
Considerans pacifici ac pie mentis intuitu · una cum sacerdotibus et consiliariis nostris habundantem in nostrumque populum [p. 16] christi regis clementiam · Et quam necessarium est · non solum toto corde et ore que pietate agere gratias incessanter · sed etiam continua bonorum operum exercitatione eius insistere laudibus ; Quatenus qui nostro regno tantos contulit honores · sua protectione · nostrumque regnum in aeternum conseruare dignetur · Quapropter placuit nobis uestram rogare sollertiam · O · pastores eclesiarum christi · et doctores gregis eius clarissima mundi luminaria · ut uigili cura et sedula ammonitione populum dei pro pascua uitae aeternae [p. 17] docere studeatis ; Et errantes oues bonorum exemplorum seu adhortationum humeris intra eclesiastice firmitatis muros reportare satagimini · Ne lupus insidians aliquem canonicas sanctiones transgredientem uel paternas traditiones uniuersalium conciliorum · excedentem · quod absit inueniens deuoret ; Ideo magno deuotionis studio admonendi et adortandi sunt · Immo compellendi · ut firma fide et infatigabili perseuerantia intra paternas sanctiones se contineant ; In quo opere et studio sciat certissime sanctitas uestra [p. 18] Nostram uobis cooperare diligentiam qua oportet ; Nostros ad uos direximus missos qui ex nostri nominis auctoritate una uobiscum · corrigerent quae corrigenda essent · sed et aliqua capitula ex canonicis institutionibus magis nobis necessaria uidebantur subiunximus · Ne aliquis queso huius pietatis ammonitionem esse presumptiosa ibi dicit · Qua nos errata corrigere · superflua abscidere · recta coartare studemus ; Sed magis beniuolo caritatis · animo suscipiat ; Nam legimus in regnorum libris quomodo sanctus iosias regnum [p. 19] sibi a deo datum circumeundo corrigendo ammonendo ad cultum ueri dei studuit reuocare Non ut me eius sanctitate ęquiparabilem faciam · sed quod nobis et ubique sanctorum semper exempla sequenda · et quoscamque [!] potuerimus ad studium bone uitae in laudem et in gloriam domini nostri iesu christi congregare necesse · est · Quapropter ut prediximus aliqua capitula notare iussimus · Vt simul haec eadem uos ammonere studeatis ; Et quęcumque uobis alia necessaria esse sciatis · ut et ista et illa ęquali intentione predictis · nec aliquid quod uestrae sanctitati populo dei [p. 20] utile uideatur ut pio studio non ammoneatis · quatenus ut et uestra sollertia · et subiectorum oboedientia · aeterna felicitate ab omnipotente deo remuneretur ;  
EPISCOPIS OMNIBUS  
[BK 22 c. 1]
Sunt enim aliqui · qui culpis exigentibus ab episcopo proprio excommunicantur · et ab aliis eclesiasticis · uel · laicis presumptiose in communione accipiuntur · quod omnino sanctum nicoenum concilium · et calcidonense · necnon et antiocoeno · et sardicense fieri prohibent  
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 2]
Item enim habet in eodem concilio · ut eorum qui ad ordinandum [p. 21] ueniunt · fides et uita prius ab episcopo diligenter discutiatur · et sic ordinetur ·  
OMNIBUS  
[BK 22 c. 3]
Item in eodem15* concilio necnon · et in antiocoeno · simul et calcidonense · ut fugitiui clerici et peregrini nullo recipiantur nec ordinentur sine commendaticiis litteris · et suis episcopis uel abbatis licentiam ·  
15*
o ergänzt
OMNIBUS  
[BK 22 c. 4]
Item in eodem synodo interdictum · est · presbiteris et diaconibus uel omnibus qui in clero sunt mulierem non habere in domo sua propter suspitionem · nisi matrem aut sororem · uel eas tantum personas quę suspitionem effugiunt  
OMNIBUS [p. 22]  
[BK 22 c. 5]
Item in eodem concilio seu in decretis pape leonis necnon · in canonibus quę dicunt apostolorum sicut et in lege ipse dominus precepit · omnino omnibus interdictum est ad usuram aliquid dare  
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 6]
Auditum est aliquos presbiteros missas celebrare · et non communicare · quod omnino in canonibus apostolorum interdictum esse legitur ; Uel quomodo dicere recte potest si non communicauerit ; Sumpsimus domine sacramenta ; Haec uero per singula capitula in statutis nicoeni concilii · legere potestis · seu in aliis sanctorum patrum synodalibus [p. 23] edictui ·  
OMNIBUS  
[BK 22 c. 7]
In antioceno concilio quod his qui damnati sunt a synodo uel a suo episcopo et postea ministrare presumunt precipitur · ut nullus eis audeat communicare ; Si quis uero eis communicauerit simili sententia subiaceat · sicut et damnati  
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 8]
Item in eodem concilio ut ad metropolitanum episcopum · suffragani episcopi respiciant et nihil noue audeant facere in suis parrochiis sine conscientia · et consilii sui metropolitani · nec metropolitanus sine eorum consilio  
SACERDOTIBUS16*  
[BK 22 c. 9]
Item in eodem concilio17* simul et acyronense18* [p. 24] ut corepiscopi cognoscat modum suum nihil faciat absque licentia episcopi in cuius parrochia habitant ;  
16*
gek. SACERDOB
17*
korr. aus con[†]ilio
18*
a korr. (?)
OMNI CLERO  
[BK 22 c. 10]
Item in eodem concilio ut episcopus uel quilibet ex clero sine consilio uel litteris episcoporum uel metropolitani non audeant regalem dignitatem pro suis causis clamare · Sed in commune episcoporum concilii causa eius examinetur ·  
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 11]
Item in eodem concilio simul et in sardicense · necnon et in decretis innocenti pape · ut nullus episcopus in alterius parrochia ordinationes aliquas audeat efficere negotia peragere quę ad eum [p. 25] non pertinent ·  
EPISCOPIS ·  
[BK 22 c. 12]
Item in eodem concilio ut episcopus · eius eclesię curam habeat19* ad qua ordinatus · est ·  
19*
e korr. (?)
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 13]
Item in eodem concilio necnon et in calcidonense · ut prouincialis episcopus · cum suo metropolitano · bis · in anno propter causas eclesię20* concilia celebrent ·  
20*
l korr. (?)
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 14]
In concilio laudecense · necnon et in affricano precipitur · ut monachi et clerici tabernas non ingrediantur edendi uel bibendi causa ·  
CLERICIS  
[BK 22 c. 15]
Item in eodem concilio · ut a uespera usque ad uesperam dies dominica seruetur ·  
OMNIBUS [p. 26]  
[BK 22 c. 16]
Item in eodem concilio ut signata angelorum21* nomina nec fingantur nec nominentur · nisi illos quos habemus in auctoritate ; Id sunt · Michahel · Gabrihel · Rafahel ·  
21*
a korr. (?)
FEMINIS ET NONNAnis  
[BK 22 c. 17]
Item in eodem concilio quod non oporteat mulieres ad altare ingredi :  
SACERDOTIBUS ·  
[BK 22 c. 18]
Item in eodem concilio ut coclearii · malefici · incantatores uel incantatrices fieri · non sinantur ·  
OMNIBUS  
[BK 22 c. 19]
Item in eodem concilio necnon et in sardicense quod non oporteat in uillulis uel in agris episcopis constitui ·  
SACERDOTIBUS · [p. 27]  
[BK 22 c. 20]
Item in eodem concilio ut canonici22* libri tantum legantur in eclesia  
22*
ni ergänzt
CLERICIS ET MONACHIS  
[BK 22 c. 21]
In concilio calcidonense ut non oporteat episcopos aut quemlibet ex clero per pecunias ordinari · quia utrique deponendi sunt et qui ordinat · et qui ordinatur necnon et qui mediator est inter eos ·  
OMNIBUS  
[BK 22 c. 22]
Item de eadem re in canonibus apostolorum legitur quam heresim iam ipse princeps apostolorum in simonem magum terribiliter damnauit  
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 23]
Item in eodem concilio infra duo capitula · necnon et in decretis [p. 28] leonis pape ut nec monachus nec clericus in secularia negotia transeat et ut seruum alterius nullus sollicitet ad clericalem uel monachicum ordinem sine uoluntate et licentiam domini sui ·  
SACERDOTIBUS  
[BK 22 c. 24]
Item in eodem concilio infra duo capitula · necnon et in sardicense ut nec episcopi nec clerici non transmigrentur23* de ciuitate in ciuitatem ·  
23*
non transmigrentur korr. aus [†]ransmigretur
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 25]
Item in24* eodem synodo · ut nullus absolutus ordinetur sine pronuntiatione et stabilitate loci ad quem ordinetur  
24*
i ergänzt
MONACHIS  
[BK 22 c. 26]
Item in eodem concilio ut clerici [p. 29] et monachi in suo proposito et uoto quod promiserunt permaneant  
SACERDOTIBUS25*  
[BK 22 c. 27]
Item in decretis innocenti pape de eadem re ut monachus si ad clericatum probeatur propositum monachicem professione non admittant  
25*
gek. SACERD
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 28]
Item in eodem concilio · ut si clerici inter se negotium aliquid habuerint · a suo episcopo iudicentur non a secularibus  
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 29]
Item in eodem concilio · ut nec clerici nec monachi conspirationes uel insidias contra pastorem suum non faciant ·  
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 30]
Item in eodem concilio ut laici episcopos aut clericos non accusent · [p. 30] nisi prius eorum discutiatur existimationis opinio ·  
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 31]
Item in eodem concilio ut loca quę semel deo dedicata sunt ut monasteria sint maneant perpetua monasteria · nec possunt ultra fieri secularia habitacula ·,·  
OMNIBUS26*  
[BK 22 c. 32]
In concilio cartaginense primo omnium · fide sanctae trinitatis et incarnationis christi · passionis · resurrectionis · et ascensionis in celos · diligenter omnibus predicetur  
26*
gek. OMNI
OMNIBUS  
[BK 22 c. 33]
Item in eodem de prohibenda auaritia · ut nullus alienos fines usurpet uel terminos patrum transcendat ;  
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 34]
Item in eodem · de his qui in periculo [p. 31] constituti sunt ut conuertant ad deum et canonice requirant reconciliationem et canonice reconcilientur ;  
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 35]
Item in eodem ut illi qui non sunt · bone conuersationis et eorum uita · est accusabilis · et non audeant episcopos uel maiores natu accusare ;  
OMNIBUS  
[BK 22 c. 36]
Item in eodem ut qui excommunicato presumptiose communicauerit excommunicetur et ipse :  
SACERDOTIBUS27*  
[BK 22 c. 37]
Item in eodem concilio infra duo capitula · ut nec nullus presbiter contra suum episcopum superbire audeat ;  
27*
gek. SACERDO
OMNIBUS  
[BK 22 c. 38]
Item in eodem ut clerici et eclesiastici ordinis si culpam incurrerint ut apud eclesiasticum iudicentur · [p. 32] non apud seculares ·  
OMNIBUS  
[BK 22 c. 39]
Item in eodem ut qui commutauerit pecuniam · pecuniam accipiat ; si speciem aliam eandem speciem quantum dederit accipiat ·  
OMNIBUS28*  
[BK 22 c. 40]
In concilio affricano · ut uirgines deo secrate [!] a grauioribus personis · diligenti custodia seruentur ;  
28*
gek. OMNI
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 41]
Item in eodem · ut non liceat episcopo principalem cathedram suę parrochiae neglegere et ad aliquam eclesiam in suo dioceso magis frequentare ;  
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 42]
Item in eodem ut falsa nomina martyrum et incerte sanctoru29* memorie non uenerentur ·  
29*
Haplographie; das folgende Wort beginnt mit m
OMNIBUS  
[BK 22 c. 43]
Item in eodem · ut nec uxor a uiro dimissa [p. 33] alium accipiat uirum uiuente uiro suo · nec uir aliam accipiat uiuente uxore priore ;  
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 44]
Item in eodem ut30* probati a metropolitano iudices · non · spernantur ;  
30*
ut von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
OMNIBUS  
[BK 22 c. 45]
Item in eodem infra duo capitula · ut ad ex persone non habeant potestatem accusandi · et si in primo crimine uicti sunt falsum dicere / in secundo non habeant potestatem dicendi ·  
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 46]
Item in eodem31* ut uirgines non uelentur ante · XXV · annos nisi rationabili necessitate cogente ;  
31*
gek. ed
OMNIBUS  
[BK 22 c. 47]
In concilio grangrense ut nulli liceat oblatam quę ad pauperes pertineat recipere uel laudare · [p. 34]  
OMNIBUS SACERDOTIBUS  
[BK 22 c. 48]
Item in eodem ut eclesiastica ieiunia sine necessitate rationabili non soluantur  
SACERDOTIBUS32*  
[BK 22 c. 49]
Item n33* concilio acyronense inuentum · est · in eos qui cum quadrupedibus uel masculis contra naturam peccant duram et districtam penitentiam · Quapropter episcopis presbiteris quibus iudicium penitentiae iniunctum · est · conuenit · ut omnimodis hoc malum · a consuetudine prohibere uel abscidere ;  
32*
gek. SACERDOTI
33*
Eine andere Hand wollte das In offenbar zu Item in korrigieren, ergänzte aber nur ein t mit Kürzungsstrich über der Zeile.
EPISCOPIS ·  
[BK 22 c. 50]
Item n34* concilio neocoesariense · ut nullatenus presbiterum ordinetur ante trigesimum aetatis suae annum [p. 35] quia dominus iesus · non · predicauit ante trigesimum annum ·  
34*
Eine andere Hand wollte das In offenbar zu Item in korrigieren, ergänzte aber nur ein t mit Kürzungsstrich über der Zeile.
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 51]
In35* decreta libri siricyi pape · ut alterius sponsam nemo accipiat ·  
35*
Über n wurde eine Korrektur von anderer Hand wie bei den beiden vorangehenden Kapitelanfängen getilgt: t mit Kürzungsstrich für -tem.
EPISCOPIS MONACHIS · UIRGINIBUS  
[BK 22 c. 52]
Item eiusdem · ut monachi · et uirgines · suum propositum omnimodis obseruent :  
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 53]
In36* decretalibus innocenti pape ut pax detur ab omnibus confractus christi sacramenta ·  
36*
Über n eine getilgte Korrektur von anderer Hand wie bei BK 22 c. 51: t mit Kürzungsstrich für -tem.
SACERDOTIBUS  
[BK 22 c. 54]
Item eiusdem ut nomina puplice37* non recitentur ante precem sacerdotalem  
37*
puplice von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
EPISCOPIS SACERDOTIBUS38*  
[BK 22 c. 55]
Item eiusdem ut nulli sacerdotum liceat ignorare sanctorum canonum instituta39*  
38*
gek. SACRD
39*
von anderer Hand korr. aus instituti
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 56]
In decretis leoni pape sicut et in sardicense concilio [p. 36] ut episcopi alterius clericos ad se non sollicitent nec ordinent  
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 57]
Item eiusdem40* ut nullus episcopus seruum alterius ad clericatum officii sine domini sui uoluntatem promouere presumat · et hoc cangrense concilium prohibet ·  
40*
s ergänzt
EPISCOPIS ·  
[BK 22 c. 58]
Item eiusdem · ut si quis sacerdotum contra constituta decretalia presumptiose agat et corrigi nolens ab officio suo moueatur ·  
EPISCOPIS  
[BK 22 c. 59]
In decretis gelasii pape · ut nullus episcopus uiduas uelare presumat ;  
episcopis41*  
[BK 22 c. 60]
Haec enim dilectissimi pio studio et42* magna dilectionis intentione uestra unanimitate amore studuimus · [p. 37] quę magis necessaria uidebantur ut sanctorum patrum ††† canonicis institutis inerentis43* pręmia cum illis44* aeternę felicitatis accipere mereamini ; Scit namque prudentia uestra · quam terribili anathematis censura · ferientur · Qui presumptiose contra statuta uniuersalia conciliorum uenire audeunt · Quapropter et uos diligentius ammonemus45* ut omni intentione illud orribile execrationem iudicio uobis capere studeatis ; Sed magis canonica instituta sequentes · et pacificam unitatem nitentes ad46* aeterne pacis gaudia peruenire [p. 38] dignemini · Sunt quoque aliqua capitula quę nobis utilia huic precedendi ammonitione subiungere uisa sunt ·  
41*
episcopis von anderer Hand ergänzt
42*
et von anderer Hand ergänzt
43*
korr. aus ingerentis
44*
cum illis von anderer Hand ergänzt
45*
korr. aus amo
46*
d korr. (?)
OMNIBUS47*  
[BK 22 c. 61]
Primo omnium ut fidem catholicam ab episcopis presbiteris · diligenter legatur · et omni populo prędicetur · quia hoc primum primum [!] preceptum · est · domini dei omnipotentis in lege ; Audi israel48* quia dominus deus tuus · deus unus est · et ut ille diligatur ex toto corde et ex tota mente · et ex tota anima et ex tota uirtute nostra ;  
47*
gek. OMN
48*
gek. isrl
OMNIBUS49*  
[BK 22 c. 62]
UT pax sit et concordia et unanimitas cum omni populo christiano · Inter episcopos · abbates [p. 39] comites · Iudices · et omnibus ubique seu maiores seu minores personas · quia nihil deo sine pace placet · nec munus  - - -50* sanctę oblationis ad altare sicut in euangelio ipso domino precipiente legimus · quia et51* illud secundum mandatum est in lege diliges proximum tuum sicut te ipsum Item in euangelio : Beati pacifici quoniam filii dei uocabuntur ; Et iterum · In hoc cognoscent52* omnes quia mei discipuli estis si dilectionem habueritis ab inuicem ; In hoc enim precepto discernunt filii dei et filii diaboli · quia filii diaboli semper dissensiones et discordiam [p. 40] mouere satagunt · filii autem dei semper pacem et dilectionem student  
49*
gek. OMNI
50*
Lücke von ca. 15 Buchstaben
51*
korr. aus ut
52*
korr. aus cognosc[†]
OMNIBUS53*  
[BK 22 c. 63]
Ut quibus data est · potestas iudicandi iuste iudicent · sicut scribtum · est · Iuste iudicate fili hominum · non · in muneribus · quia munera excecant cor prudentium et subuertunt uerba iustorum / Non in adolatione · nec in consideratione persone · Sicut in deuteronomio dictum · est ; Quod iustum · est · iudicate · Siue ciues sit ille · siue peregrinus nulla sit distantia personarum quia dei iudicium · est ; Primo namque iudici diligenter discenda est lex a sapientibus populo conposita [p. 41] ne per ignorantiam a uia ueritatis erret · Et dum ille recte intellegat iudicium / caueat ne declinet aut per adolationem aliquorum aut per amorem54* cuiuslibet55* amici · aut per timorem alicuius potentis aut propter premium rectum iudicium declinet ; Et honestum nobis uidetur · ut iudices ieiuni causas audiant et discernant ·  
53*
gek. OMNI
54*
korr. aus [†]orem
55*
korr. aus [†]uiuslibet
OMNIBUS  
[BK 22 c. 64]
Item habemus in lege / domino precipiente · Non periurabis in nomine meo .' nec pollues nomen domini dei tui · Et nec adsumes nomen domini dei tui in uanum ; Ideo omnino ammonendi sunt omnes diligenter ut caueant periurium · non · solum in sancto euangelio [p. 42] uel in altare · seu in sanctorum reliqviis56* · sed et in commune loquella ; Quia sunt alii qui per caritatem et ueritatem iurant · et cauent se a iuramento nominis dei · et nesciunt quia idem · est · deus quod · est · caritas et ueritas ; Dicente iohanne apostolo · Quia deus caritas · est · Item ipse dominus in euangelio ; Ego sum uia et ueritas ; Ideo qui per ueritatem et caritatem iurant · in deo iurant ; Item cauendum · est · ne farisiaca superstitionem aliquis plus aurum honoret quam altare ne dicat ei dominus · stultę et cęcae · Quid · est · maius aurum · uel altare quod sanctificat aurum ; Sed et nobis [p. 43] honestum uidetur ut qui in sanctis habeat iurare · hoc ieiunus faciat cum omni honestate et timore dei · et sciat se rationem redditurum deo uniuscuiusque iuramenti · quicumque sit · siue intra eclesia · siue extra eclesia · Et ut paruuli sine rationabile57* etate sunt · non · cogantur iurare sicut buntgodingi faciunt · et qui semel periuratus fuerit · nec testis sit posthaec · nec ad sacramentum accedat · nec in sua causa uel alterius iurator existat ·  
56*
v ergänzt
57*
korr. aus rationabilis ·
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 65]
Item habemus in lege domini mandatum · Non auguriamini ; [p. 44] et in deuteronomio · Nemo sit qui ariolos suscitetur · uel somnia obseruet · uel ad auguriam intendat ;  
[BK 22 c. 65]
Item ne sit maleficus / nec incantor · nec pithones consuletur ;  
[BK 22 c. 65]
Ideo precipimus ut caucalatores58* nec incantatores · nec tempestarii · uel oblicatores · non · fiant · Et ubicumque sunt emendentur uel damnentur ; Item de arboribus · uel petris · uel fontibus ubi aliqui stulti luminaria uel alias obseruationes faciunt omnino mandamus ut iste pessimus usus et deo execrabrilis ubicumque inuenitur adtollatur et distruatur  
58*
a3 korr. (?)
OMNIBUS [p. 45]  
[BK 22 c. 66]
Item predicare necesse · est · quantum malum sit odium uel inuidia · quia in lege scribtum · est · Non oderis fratrem tuum in corde tuo · sed publice argue eum ; Item Iohannes euangelista · Qui odit fratrem suum · homicida · est · Item in euangelio · Si peccauerit in te frater tuus uade et corripe eum inter te et ipsum solum · et cetera quę ibi leguntur · De auaritia autem in apostolo legimus dicentem · Auaritia quę · est · idolorum seruitus cauenda ; Item de concupiscentia legitur quod radix esset omnium malorum ; et in lege · Non concupisces · rem · proximi tui · [p. 46]  
EPISCOPIS59* OMNIBUS  
[BK 22 c. 67]
Item ut homicida infra patria sicut in lege domini interdictum · est · nec causa ultionis nec auaritię nec latrocinandi non60* fiant · et ubicumque inuenta fuerint · ad iudicibus nostris secundum legem ex nostro mandato uindicentur61* · et non occidatur homo nisi lege iubente ·  
59*
EPISCOPIS von anderer Hand ergänzt
60*
non von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
61*
n2 von anderer Hand ergänzt
OMNIBUS  
[BK 22 c. 68 BK 22 c. 69]
Item et furta et iniusta conubia necnon et falsa testimonia sicut semper rogauimus prohibite diligenter · sicut et lex domini prohibet ; Et hoc cum magno studio admonete ut filii honorent parentes suos · quia ipse dominus dixit ; Honora patrem tuum et matrem tuam · ut sis longeuus super terram · [p. 47] quam dominus deus tuus dabit tibi  
SACERDOTIBUS62*  
[BK 22 c. 70]
Ut episcopi diligenter discutiant per suas parrochias presbiteros eorum fidem et missarum celebrationes ut et fidem rectam teneant · et baptismum63* catholicum obseruent · et missarum preces bene intellegant et ut psalmi digne secundum diuisiones uersuum modulentur et dominicam orationem ipsi intellegant · et omnibus predicent intellegenda / ut quisque sciat quid petat a deo ; Et ut gloriam patris cum omni honore apud omnipotentem cantetur ; Et ipse sacerdos cum sanctis angelis et populo dei communi uoce · sanctus · sanctus · sanctus · decantet · [p. 48] Et omnimodis dicendum · est · presbiteris et diaconibus ut arma · non · portent · sed magis se confidant in defensionem dei quam in armis ·  
62*
gek. SACERD
63*
folgt getilgtes et
ALIQUID SACERDOS · ALIQUID POPULUS ·  
[BK 22 c. 71]
Item placuit nobis ammonere reuerentiam uestram ut unusquisque uestrum uideat per suas parrochias ut eclesia dei suum habeat honorem simul et altaria secundum suam dignitatem uenerentur · et non sit domus dei et altaria sacrata peruium canibus et64* ut uasa sacrata a deo cum magna ueneratione habeantur Et ut sacrificia sanctificata cum magna diligentia ab eis colligantur · [p. 49] qui digni sunt uel cum honore seruent · Et ut secularia uel uaniloquia in eclesia non agantur quia domus dei domus orationis debet esse · non · spelunca latronum et ut intentos habeant animos ad deum quando uenient ad missarum sollemnia · et ut · non · exeant ante completionem benedictionis sacerdotalis  
64*
korr. (?)
SACERDOTIBUS65* ·  
[BK 22 c. 72]
Sed et hoc flagitamus uestram almitatem ut ministri altaris dei suum ministerium bonis moribus ornent seu alii canonici obseruantiae ordines · uel monachi propositi66* congregationem · obsecramus ut bonam et probabilem [p. 50] habeant conuersationem ; Sicut ipse dominus in euangelio precepit ; Sic luceat lux uestra coram hominibus ut uideant opera uestra bona et glorificent patrem uestrum qui in cęlis · est Ut eorum bonam conuersationem multi pertrahantur ad seruitium dei · Et · non · solum seruiles conditionis infantes sed etiam ingenuorum filios adgregant sibique sociant ; et67* Ut scole sit legentium puerorum · fiant psalmos / notas / cantos / conputum / grammaticum / per singula monasteria · uel episcopia ; et libros catholicos bene emendate / quia sepe [p. 51] iam bene aliquid deum rogare cupiunt .' sed pro inemendatos68* libros male rogant ; Et pueros uestros · non · sinite eos uel legendo uel scribendo corrumpere ; Et si opus · est · euangelium / psalterium .' et missalem scribere · profecte aetatis homines scribant cum omni diligentia ·  
65*
gek. SACERD
66*
folgt getilgtes g
67*
et von anderer Hand ergänzt
68*
a korr. (?)
SACERDOTIBUS  
[BK 22 c. 73]
Simul et hoc rogare curauimus · ut omnis ubicumque qui se uoto monachice69* et regulariter omnimodis secundum uotum suum uiuat · Secundum quod scribtum est ; Uota uestra reddite domino deo uestro ; et iterum · Melius · est · non · uouere quam · non reddere · et ut ad monasteria [p. 52] uenientes secundum regularem ordinem · primum in pulsatorio probentur et sic capiant · Et qui ex seculari habitu in monasterio ueniunt · non · isti foras ad ministeria monasterii mittantur antequam intus bene erudiantur ; Et ut monachi ad secularia placita · non · uadant ; Similiter qui ad clericatum accedunt quod nos nominamus canonicam uitam · uolumus ut illi canonica secundum suam regulam omnimodis70* uiuant · Et episcopus illorum regat uitam illorum · sicut abba monachorum ·  
69*
korr. aus manachice
70*
s korr. (?)
OMNIBUS  
[BK 22 c. 74]
Ut equales mensuras et recta et pondera iusta et equalia [p. 53] omnes habeant · siue in ciuitatibus siue in monasteriis · siue ad dandvm71* in illis · siue ad accipiendum · Sicut et in lege domini preceptum habemus · Pondus72* et pondus · Mensuram et mensuram odit anima mea ·  
71*
korr. aus dand[†]
72*
P korr. (?)
OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 75]
Et hoc nobis conpetens et uenerabile · ut hospites · et peregrini · et pauperes susceptiones regulares et canonicas per loca diuersa habeant · Quia ipse dominus dicturus erit in remuneratione magni diei ; Hospes eram et suscepistis me ; Et apostolus hospitalitatem laudans dixit73* per hanc quidam angelis hospitio susceptis [p. 54]  
73*
gek. dix
EPISCOPIS ABBATIBUS  
[BK 22 c. 76]
Auditum · est · aliquas abbatissas contra morem sanctae dei eclesię benedictiones cum manus inpositiones et signacula sanctae crucis super capita uirorum dare · necnon · et uelare uirgines cum benedictione sacerdotali quod omnino uobis sanctissimi patres in uestris parrochiis interdicendum esse scitote :  
CLERICIS ·  
[BK 22 c. 77]
Ut illi clerici qui se fingunt habitum · uel nomine monachos esse · et non sunt · omnimodis uidetur corrigendos atque emendandos esse · ut uel ueri monachi sint uel ueri canonici ·  
OMNIBUS [p. 55]  
[BK 22 c. 78]
Item et pseudografia et dubię narrationes uel omnino quę contra fidem catholicam sunt · ut epistulam pessimam et falsissimam quam transacto anno dicebant aliqui errantes et in errorem alios mittentes quod de caelo cecidisset · nec credantur nec legantur sed conburentur · ne in errorem per talia scribta populus mittatur · Sed soli canonici libri et catholicę tractatus · et sanctorum auctorum dicta legantur · et tradantur ;  
ALIQUID SACERDOTIBUS ALIQUID OMNIBUS [p. 55]  
[BK 22 c. 79]
Item ut isti mangones et cottiones qui sine omne lege uacabundi uadunt per istam terram · non · sinantur [p. 56] uacare et deceptiones agere Nec isti nudi cum ferro qui dicunt se data sibi penitentia reuocantes melius uidetur · ut si aliquid inconsuetu et capitale crimen commiserint ut in uno loco permaneant laborantes et seruientes et paenitentiam agentes secundum quod sibi canonicę inpositum · est ·  
OMNI CLERO ·  
[BK 22 c. 80]
Ut cantum romanum pleniter discant et ordinabiliter per nocturnabile uel gradale officivm74* peragatur · secundum quod beatę memorie genitor noster pippinus rex decertauit ut fieret · quando gallicanum tulit [p. 57] ob unanimitate apostolicae sedis et sanctę dei eclesię pacificam concordiam  
74*
korr. aus officiom
EPISCOPIS75* OMNIBUS ·  
[BK 22 c. 81]
Statuimus quoque secundum quod et in lege dominus precepit · ut opera seruilia diebus dominicis non agantur · sicut et bone memorię genitor meus in suis synodalibus edictis mandauit · id est76* quod nec uiri rosalia opera exerceant77* nec in uinea colenda nec in campis arando · uel fenum secandum / uel sepe ponendum / nec in siluis stirpare uel arbores cedere / uel in petris laborare / nec domos construere / nec ortos laborare / nec ad placita conueniant [p. 58] nec uenationes exerceant ; Et tria carraria opera licet fieri in die dominico ; Id est · hostilia carra / uel uictualia / uel si forte necesse erit corpus · cuiuslibet ducere ad sepulchrum ; Item femine opera textrilia · non · faciant / nec capulent uestitos nec consuent · uel acupictile faciant / nec lana carpere / nec linum battere · nec in publico uestimenta lauare · nec berbices tundere · habeant licitum / Ut omnimodis honor et requies diei dominicę seruetur · Et ad missarum sollemnia ad eclesiam · undique conueniant [p. 59] et laudent deum in omnibus bonis quae nobis in illa die fecit ;  
75*
EPISCOPIS von anderer Hand ergänzt
76*
id est von anderer Hand ergänzt
77*
a ergänzt
OMNIBUS  
[BK 22 c. 82]
Sed et uestrum uidendum  · est ·78* dilectissimi et uenerabiles pastores et rectores eclesiarum dei · ut presbiteros quos mittatis per parrochias uestras ad regendum per eclesias populum dei seruientes ut recte et honeste predicent ; et non79* sinatis noua uel non canonica aliquos ex suo sensu · et non secundum · scribturas sacras fingere ac predicare populum Sed et uosmetipsi utilia / honesta / et recta et quae ad uitam ducunt aeternam predicate aliosque instruite ut hęc eadem predicent ;  
[BK 22 c. 82]
Primum omnium prędicandum · est · [p. 60] omnibus generabiliter · ut credant patrem et filium et spiritum sanctum · unum esse deum omnipotentem80* et aeternum inuisibilem qui creauit caelum et terram mare et omnia quę in eis sunt et unam esse deitatem substantiam et maiestatem in tribus personis · pratris [!] et filii et spiritus sancti ; Item predicandum · est quomodo dei filius incarnatus esset de spiritu sancto et ex maria semper uirgine pro salute et reparatione humani generis ; Passus / sepultus · et tertia die resurrexit a mortuis et ascendit in caelos · Et quomodo uenturus sit · in maiestate diuina iudicare omnes homines secundum merita propria ; [p. 61] Et quomodo impii pro scelera sua cum diabolo in ignem aeternum mittuntur · et iusti cum christo et sanctis angelis suis in uitam aeternam ; Item diligenter predicandum · est · de resurrectione mortuorum ut sciant et credant in isdem corporibus premia meritorum accepturos ; Item cum omni diligentia cunctis predicandum · est · pro quibus criminibus deputentur cum diabulo in aeternum supplicium ; Legimus enim dicente apostolo ; Manifesta sunt autem opera carnis quae sunt · Fornicatio / Inmunditia / Luxuria / Idolorum seruitus , Uenificia / Inimicitiae / Contentiones / emulationes · Animositates · [p. 62] Irę · Rixę · dissensiones · Hereses · Sectę · Inuidię · Homicidia · ebrietates · Comesationes · Et his similia quae predico uobis · sicut predixi ; Quoniam · qui talia agunt · regnum dei · non · possidebunt · Ideo haec eadem · magnus predicator eclesię dei singillatim · nominabit · cum omni studio prohibite intellegentes · quam sit terribile illud quod dixit · Qui talia agunt · regnum dei · non · consequentur · Sed omni instantia ammonete eos de dilectione dei et proximi de fide · spe in deo de humilitate et patientia · de castitate et continentia · de benignitate et misericordia · [p. 63] de elemosynis et confessione peccatorum suorum · Et ut debitoribus suis secundum dominicam orationem sua debita dimittat · Scientes certissime quod qui talia agunt regnum dei possidebunt · Et hoc ideo diligentius iniungimus uestrae caritati quia et scimus temporibus nouissimis pseudodoctores esse uenturos ; Sicut ipse dominus in euangelio predixit · Et apostolus paulus ad timotheum testatur ; Ideo dilectissimi toto corde pręparemus nos in scientia ueritatis ut possimus contradicentibus ueritati resistere ; Et diuina donante gratia uerbum dei crescat · et currat · et multiplicetur · [p. 64] in profectum sanctae eclesiae et salutem animarum nostrarum · et laudem et gloriam nominis domini nostri iesu christi · pax predicantibus · gratia oboedientibus gloria domino nostro iesu christo amen ·  
78*
 · est · von anderer Hand ergänzt
79*
non mit Einfügungszeichen ergänzt
80*
gek. omnpm
[BK 23 Prolog]
Anno dominicę incarnationis · DCCLXXXVIIII81* · Indictione XII · anno XX · regni nostri actum · est · huius legationis editum in aquis palatio publico82* datum · est · haec carta · die · X · kalendas83* aprilis ;  
81*
korr. aus DCCCLXXXVIIII
82*
o korr. (?)
83*
gek. kl
I · capitulum ·  
[BK 23 c. 1]
De monachis girouagis84* · uel sarabaitis ·  
84*
Über r ein getilgtes Zeichen.
 · II ·  
[BK 23 c. 2]
De anachoritis melius · est · ut ortentur in congregatione permanere quam animus eorum aliubi ambulare temptat ·  
III  
[BK 23 c. 3]
Ut · non · paruipendentes sint pastores animarum [p. 65] sibi commissarum · nec maiorem curam habeant de lucris terrenis quam de animabus sibi commissis ;  
IIII  
[BK 23 c. 4]
De abbatum oboediendia quę exhibere debent · et ut absque murmuratione faciant ;  
V  
[BK 23 c. 5]
De decanis et prepositis ut eorum mutatio secundum regulam fiat ·  
VI  
[BK 23 c. 6]
De cellerariis monasterii · ut · non · auari mittantur · sed qualis regula precipit  
VII ·  
[BK 23 c. 7]
Ut ubi corpora sanctorum requiescunt · aliud oratorium habeatur ubi fratres secrete possint orare  
VIII ·  
[BK 23 c. 8]
De eulogiis ·  
 · VIIII ·  
[BK 23 c. 9]
De susceptione hospitum sicut85* regula continet ; [p. 66]  
85*
korr. aus su
X  
[BK 23 c. 10]
De uestimentis monachorum ubi superfluum · est · abscidatur · et ubi minus · augeatur ·  
XI  
[BK 23 c. 11]
De nouiter uenientibus ad conuersationem ut secundum regulam probentur · et · non · ante suscipiantur · nisi sicut regula iubet · et nullus cogatur inuitus promittere · et oboedientia · et de stabilitate permanendi sint sicut regula habet ;  
XII  
[BK 23 c. 12]
De filiis nobilium · qui offeruntur ;  
XIII ·  
[BK 23 c. 13]
De ordinando abbate ;  
XIIII ·  
[BK 23 c. 14]
De fratribus in uia directis ·  
XV  
[BK 23 c. 15]
Ut nullus abbas pro susceptione monachi pręmium · non · quaerat ;  
XVI  
[BK 23 c. 16]
Ut disciplina monachi regularis inponatur86* · non · secularis · id est · non · orbentur · [p. 67] nec mancationes alias habeant nisi ex auctoritate regule ;  
86*
korr. aus inpanatur
 · I ·  
[BK 23 c. 17]
Ut comites pupillorum et orfanorum causas audiant · et in uenationem  · non · uadant illo die quando placitum debent custodire · nec ad pastum ;  
II ·  
[BK 23 c. 18]
De sacramentis fidelitatis causam quod nobis et filiis nostris iurare debent quod his uerbis contestare debet · Sic promitto ego ille partibus domini mei caroli regis · et filiorum eius quia fidelis sum et ero diebus uitae meae sine fraude et malo ingenio ;  
II :  
[BK 23 c. 19]
De monasteriis minutis · ubi nonnanes sine regula sedent · uolumus ut in unum locum congregatio fiat regularis · [p. 68] Et episcopus preuideat ubi fieri possint Et ut nulla abbatissa foras monasterio exire · non · presumat sine nostra iussione · nec sibi subditas facere permittat · Et earum claustra sit bene firmata · et nullatenus uuinileudos scribere uel mittere presumant et de pallore earum propte [!] sanguinem nouationem ·  
 · IIII ·  
[BK 23 c. 20]
De tabolis uel codicibus requirendi · et ut nullus in psalterio uel in euangelio uel in aliis rebus sortire presumat · nec diuinationes obseruare87* ;  
87*
korr. aus obseruat
V  
[BK 23 c. 21]
Ut nullus glorietur per iniustam rationem88* · aut conquirere aliquid aut continere ·  
88*
m korr. (?)
VI · [p. 69]  
[BK 23 c. 22]
Ut illae disciplinę quę propter legem · conseruanda sunt constitutae propter premium non dimittantur ·  
VII ·  
[BK 23 c. 23]
Ut audiant episcopi baptisterium presbiterorum ut secundum morem romanum baptizent  
VIII  
[BK 23 c. 24]
De calciamentis secundum romanum usum ;  
VIIII ·  
[BK 23 c. 25]
Ut in diebus festis uel dominicis omnes ad eclesiam ueniant · et · non · inuitent presbiteros89* ad domos suas · ad missam faciendam ·  
89*
gek. prebos
X ·  
[BK 23 c. 26]
Omnino prohibendum · est · omnibus · ebrietatis malum90* · et istas coniurationes quas faciunt per sanctum stefanum · aut per nos aut per filios nostros · prohibimus et precipimus [p. 70] ut episcopi uel abbates · non · uadant per casas miscendo  
90*
korr. aus mala
 · XI ·  
[BK 23 c. 27]
De eo quod missi nostri prouideri debent · ne forte aliquis super episcopum uel abbatem seu abbatissam91* uel comite · seu super qualecumque gradus sit et nobis renuntiare  
91*
am korr. (?)
XII ·  
[BK 23 c. 28]
De iniustis teloneis92* ·  
92*
von anderer Hand korr. aus idoneis
XIII ·  
[BK 23 c. 29]
De manu leprosi ·  
XIIII  
[BK 23 c. 30]
Ut monachi et qui in sacerdotali gradu constituti sunt · ad secularia negotia · non · transeant · de reliquis tonsoratis detur spatium usque in synodum nostrum ·  
XV ·  
[BK 23 c. 31]
Ut episcopi et abbates · et abbatisse · cuppla canum non habeant · nec falcones · nec accipitres · nec ioculatores ; [p. 71]  
XVI ·  
[BK 23 c. 32]
De pauperibus in plateis uel in quadruuiis iacentibus ad eclesiam ueniant · et illorum confessione donent ;  
XVII93* ·  
[BK 23 c. 33]
Ut super altaria teguria fiant · uel laquearia ·  
93*
V korr. (?)
XVIII ·  
[BK 23 c. 34]
Ut cocclas · non · baptizent nec cartas · per perticas appendant propter grandinem ·  
XVIIII ·  
[BK 23 c. 35]
Ut missi nostri prouideant beneficia nostra quomodo sunt condirecta et nobis renuntiare sciant ;  
XX ·  
[BK 23 c. 36]
De leprosis ut se non intermisceant alio populo ;  
XXI ·  
[BK 23 c. 37]
Et omnino missis nostris precipimus ut bona quę aliis per uerbum nostrum docent facere · factis in se ipsis ostendant ; [p. 72]  
[BK 97 Prolog BK 97 BK 97 Epilog]
Karolus gratia dei rex francorum · et langobardorum · et patricivs94* · romanorum dilectissimis comitibus seu iudicibus et uassis nostris · uicariis · centenariis · uel omnibus missis nostris et agentibus cognoscat utilitas uestra quia resonauit in auribus quorundam presumptio  · non · modica quod ita obtemperetis pontificibus uestris seu sacerdotibus quemadmodum canonum et legum continetur auctoritas ita ut presbiteros nescio qua temeritate presentari · episcopis denegetis · Insuper et aliorum clericos usurpare · non · pertimiscatis · et absque consensu episcopi in uestras eclesias mittere audeatis · [p. 73] necnon et in uestris ministeriis pontifices nostros talem potestatem habere · non · permittatis qualem rectitudo eclesiastice docet · Insuper nonas et decimas uel census inproba cupiditate de eclesiis · unde ipsa beneficia sunt abstahere [!] nitimini · Et precariis de ipsis rebus sicut a95* nobis dudum96* in nostro capitulare institutum · est · accipere · neglegitis · et ipsa sancta dei eclesia una cum ipsis episcopis uel abbatibus emendare iuxta uires uestros denegetis Quapropter una cum consensu episcoporum nostrorum abbatum · necnon · et aliorum sacerdotum ; Haec instituta partibus nostris direximus · precipientes enim iubemus [p. 74] ut nullus quislibet fidelibus nostris a minimo usque ad maximum in his quę ad deum pertinent · episcopo suo inoboedientia parare97* audeat de supradictis capitulis seu aliis eruditionibus ad illorum ministerium pertinentes · Sed cum bona uoluntate et omni mansuetudine subiectionum unusquisque sacerdoti suo propter deum et pacis studio obtemperare studeat ; Si quis autem quod absit unus ex uobis et nonis et decimis censibusque redditis atque precariis renouandis neglegens apparuerit · et inportune episcopis nostris de his quae ad ministerium illorum pertinere noscuntur · uel · sicut in capitulare dudum a nobis factum continetur · [p. 75] contradicere presumpserit sciat se procul dubio · nisi cito correxerit · in conspectu nostro exinde dicere98* rationem · Et ut has litteras certius credatis de anulo nostro subter eas decreuimus roborare ;  
94*
korr. aus patricios
95*
a von anderer Hand ergänzt
96*
nobis dudum korr. aus no[†]dudum
97*
korr. aus par[†]re
98*
korr. aus ducere
 · V · capitulum  
[BK 94 c. 5]
Stetit99* nobis de illos homines qui hic intra italia eorum seniores dimittent ut nullus eos debeat recipere in uassatico100* · sine comiato seniori sui antequam sciat ueraciter pro qua causa aut culpa ipse suum seniorem dimisit · Et ille homo qui eum recipere uoluerit debeat eos in nostra presentia presentari · aut missos suos intra · XL · noctes postquam ipse homo ad eum uenerit ; [p. 76] Si nos intra italia101* sumus · Et si non · fuerimus intra italia · Tunc postquam inde nos fuerimus reuersi · similiter intra · XL · noctes eum in nostra presentia debeat presentari sicut diximus ; Et qui super hoc facere contempserit et ita · non · compleuerit · exinde bandum nostrum ad partem nostram conponat ;  
99*
Am Rand die Notiz (von Baluze?): Fragmentum Capitularis Pippini Regis.
100*
i korr. (?)
101*
korr. aus il
VI capitulum ·  
[BK 94 c. 6]
Stetit nobis de hominibus libellariis102* ut nullus comis nec iuniores eorum eos amplius · non · distringat · nec inquietet · nisi sicut in tempore langobardorum fuit consuetudo ·  
102*
korr. aus libb
VII · capitulum ·  
[BK 94 c. 7]
Placuit nobis de eclesias baptismalibus ut in omnibus ita debeant esse ordinatę et conseruate quomodo domnus karolus demandauit ; [p. 77] et in suo capitulare continet ;  
VIII · capitulum ·  
[BK 94 c. 8]
Et hoc instituimus ut ęmunitatis ad iamdicto domno103* nostro firmatas in nobis conseruatas esse debeant104* sicut · est · iussio domno105* nostro karolo regis  
103*
gek. dom
104*
korr. aus deu
105*
gek. dom
VIIII ·  
[BK 94 c. 9]
Considerauimus ut uias et portoras uel pontes · infra regnum nostrum · in omnibus pleniter emendatas esse debeant per illa loca ubi antea semper fuit consuetudo · nam per alia loca super ipsas fluminas nullatenus portoras esse debeant ;  
X capitulum ·  
[BK 94 c. 12]
Placuit nobis ut nullus comis nec eorum iuniores · nullatenus presumat106* alicui homini sua testimonia tollere · aut abstahere [!] nisi premittant ei habere ipsa testimonia qui eas potest [p. 78] conquirere atque rogare · Et si aliquis contra hoc facere presumpserit nostra · est · uoluntas · ut ipse in nostra ueniat presentia · et ibidem exinde talem accipiat sententiam quomodo nostra fuerit uoluntas ad iudicandum ·  
106*
korr. aus p[†]
XI capitulum ·  
[BK 94 c. 13]
Stetit nobis de illos homines langobardos ut licentiam habeat se commendandi Cui107* uoluerit · si commendatus · non · est · sicut a tempore langobardorum fecerunt · In tantum ut sui comiti faciat rationabiliter quod debet108* ·  
107*
korr. aus [†]ui
108*
korr. aus dedet
XII capitulum109*  
[BK 94 c. 14]
Ut nullus alteri presumat res aut110* causa sua sine iudicio tollere aut inuadere · Et qui hoc facere presumpserit · ad partem nostram · [p. 79] bandum nostrum conponat ·  
109*
gek. capi
110*
ut korr. (?)
expliciunt111* capitula112*  
111*
gek. expl
112*
gek. cap