Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Gotha, Forschungsbibliothek, Memb. I 84

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Gotha
Forschungsbibliothek
Memb. I 84
Sigle: G
Zum Artikel in der Rubrik "Handschrift des Monats" Zum Artikel in der Rubrik "Handschrift des Monats" Zum Artikel in der Rubrik "Sammlung des Monats"

foll. 1-147

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10./11. Jh. (Mordek, Bischoff); Mainz

Provenienz:

Dombibliothek Mainz (1r: Iste liber pertinet ad librariam [radiert: Sancti Martini ecclesiae Moguntinensis] M. [= Macarius de Buseck] Sindicus subscripsit Anno 1479; daneben etwa aus derselben Zeit: Anathema sit qui hunc librum a dicta libraria alienaverit seu alienacionis specie detinuerit extra eandem librariam); seit 1540 Universitätsbibliothek Halle. Alte Signaturen: D V und M 15; Montfaucon: P. 12. 13, P. 16 und P. 17, 1. Teil (?); memb. fol. LIV.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: insg. 397 foll. (gezählt 1-414, doch gingen 17 foll. verloren: 170, 187-194 und 244-251 [heute ersetzt durch mitgezählte leere Papierblätter]; dieser Blattverlust trat nach ca. 1479 ein, denn der unten zitierte Syndicus oder eine ähnliche Hand hatte bei der Erstfoliierung die Lücken noch mitnumeriert [hier wird die ab fol. 124 differierende korrekte neue Blattzählung übernommen]; weitere Blattverluste siehe Lagenbeschreibung); hier: foll. 1-147
Maße: 385-395 × 300-305 mm
Schriftraum: 270-290 × 220-225 mm
Lagen: (die Papierblätter sind weggelassen)
3 IV24 + (V-2)32 + 7 IV88 + III94 + 5 IV134 + (V-l+II?)147
Kustoden: II (16v) bis XVI (126v), XVIII (147v)
Zeilen: 38-39
Spalten: 2
Schrift: karolingische Minuskel
Schreiber: zahlreiche Hände, die oft lagenweise schreiben
Ausstattung:

Rubriken (Capitalis rustica, Unziale, Minuskel) dunkelrot und in den Teilen I und III (auch) orangerot, schwarze und dunkelbraune Rubriken für gewöhnlich in Capitalis rustica; rote Kapitelzahlen; zahlreiche Zierinitialen (außer in Teil IV) in roter, z. T. mit Braun/Schwarz vermischter Umrißzeichnung mit Blatt- und Bandmuster.

Einband:

brauner Halbledereinband

Inhalte
Anmerkung:

In Cod. Gotha Memb. I 84 haben wir fraglos eine der bedeutendsten Rechtskompilationen des Frühmittelalters vor uns, deren Urheber in einer sich wandelnden Zeit noch einmal das alte weltliche Recht zu einem eindrucksvollen Ganzen zusammenfassen wollte.

Das außergewöhnlich große und dicke Manuskript ist in vier Teilen angelegt (foll. 1-147, 148-225, 226-338 und 339-414):

Teil I bietet mit den Kapitulariensammlungen des Ansegis und Benedictus Levita, dem Frankfurter Kapitular von 951 und dem Pseudo-Konzil und -Kapitular von Diedenhofen nahezu dasselbe Werk wie die gleichfalls Mainzer Hs. Vatikan Pal. Lat. 583, abgeleitet wohl von derselben Vorlage wie der Gothanus. Enger verwandt auch die Codd. Vatikan Reg. Lat. 974 und St. Gallen 727.

Teil II und partiell Teil IV (foll. 406v-409v, 396r-406r) überliefern den von Lupus von Ferrières kompilierten umfangreichen Liber legum (sonstige Textzeugen: Cod. Modena O. I. 2 [dort weitere Ausführungen zum Schicksal der Originalhs. und zur vollständiger erhaltenen Sammlung selbst] und das Freiburger Fragm. 65; Exzerpte bzw. verwandte Texte auch in den Sammlungen in 92 (bzw. 96) und 70 (bzw. 72) Kapiteln des Cod. München Lat. 3853 [mit Cod. Heiligenkreuz 217 und Paris Lat. 3878 (fragmentarisch)] und in Cod. Wien 502).

Teil III bringt römisches Recht in Form der Lex Romana Visigothorum.

Teil IV, stark auf Italien ausgerichtet, setzt zum fortgeführten Liber legum des Lupus die Leges Langobardorum und eine Mischung von Ansegis und Kapitularien Ludwigs des Frommen, die in den Lupusschen Überlieferungen völlig fehlen. Gegen Ende tradiert der Gothanus noch Kapitularien Ludwigs II.; sie sind singulär hier oder jeweils in nur einer weiteren italienischen Sammlung erhalten.

  • 1ra-29rb
    Ansegisi abbatis capitularium collectio (Klasse C, ohne den Namen Lothars), Praefatio, Bücher 1-4 und Appendices 1-3 (MGH Capit. 1, S. 394-450); nach der Capitulatio zu Buch I:

  • -- 2v
    Federzeichnung in Rotbraun: Unter einem Säulenbogen sitzt der gekrönte Herrscher (Kaiser), „nach Art des im Evangeliar Ottos III. überlieferten (Herrscherbilds)“ (Cod. München Lat. 4453; Schramm - Mütherich, Die deutschen Kaiser und Könige, S. 237), auf dem Faldistorium, das lange Zepter in der Linken, in der Rechten ein Buch, flankiert von zwei Geistlichen im Ornat, die jeweils links ein Buch ähnlich dem des Herrschers halten und die rechte Hand zum Orante-Gestus erheben.

  • 29rb-145vb
    Benedicti Levitae capitularium collectio, Bücher 1-3 und Additiones 2-4, außerdem - in fortlaufender Zählung der Capitulatio des 3. Buches angehängt - die Capitulatio zu cc. 1-33 der ersten Additio (MGH LL 2,2, S. 39-158; vgl. zur Additio prima Semmler, Überlieferung der monastischen Gesetzgebung, S. 369 ff. und dens., CCM 1, S. 431); an den Rändern hin und wieder Korrekturen, Ergänzungen, Inhaltsangaben und Nota-Zeichen von zeitgenössischen oder jüngeren Händen.

  • 146vb
    Capitulare Franconofurtense (a. 951) (MGH Const. 1, S. 17; MGH Conc. 6, 1, S. 183 f., zur Hs. S. 180 f.).

  • 146vb-147va
    Concilium et capitulare de clericorum percussoribus (nach 895; Spurium): Ex concilio apud theodonis villam habito tempore Karoli magni. In concilio apud theodonis uillam - soluta est synodus (MGH Capit. 1, Nr. 176, S. 360 Z. 33 - S. 362 Z. 22 mit Inskriptionen S. 359 Z. 17 und 24-26); Cod. Vatikan Pal. Lat. 583 (= Baluzes „codex vetustissimus Vaticanus“) nimmt das Stück in die Sammlung des Benedictus Levita selbst auf.

    Das Falsifikat erfuhr eine breite Rezeption, zu nennen etwa:

    Traktat De immunitate et sacrilegio mit einer stark redigierten Form des Pseudo-Kapitulars (Codd. Prag, Státní Knihovna VIII. H. 7 u. a., siehe Mordek 1995, Anhang II. Eine andere Version, die umgekehrt einen Großteil des Pseudo-Kapitulars kopiert mit Text auch aus der Pseudo-Synode und aus Lex Baiuvariorum 1, 10, fassen wir in München Lat. 3909, der Paralleltradition Klosterneuburg 638 und - weiter verkürzt - Salzburg a. VIII. 7),

    Burchards Dekret (6, 5-6; bei Cod. Vatikan Vat. Lat. 1350, von dem Werminghoff, MGH Conc. 2, 2, S. 834 Anm. 3 sagt: „nil affirmare ausim“, handelt es sich um eine toskanische Burchard-Hs. des 12. Jh. In Cod. Prag, Národní Muzeum, XII. C. 12 [olim I. G. 13; bei Boretius Nr. 277] liest man vor der Dionysio-Hadriana fol. 1r cc. 1-3 der Pseudo-Synode von Thionville mit der Rubrik wie Burchard 6, 5 [anschließend noch Burchard 11, 26, Rubrik und Textauszug (Si quis manu armata - solidos LXXX), wohl aus einer Zwischenquelle, nicht aber - wie F. Schulte, Die canonistischen Handschriften der Bibliotheken... in Prag (Prag 1868) S. 14 vermerkt - aus der 294-Kapitel-Sammlung des Cod. Prag, Státní Knihovna VIII. H. 7, denn dort fehlt die Rubrik]. In der Collectio Diessensis des Cod. München Lat. 5541 [11. Jh., 2. Viertel] c. 194 gleicht der Synodaltext nicht Burchard, sondern jener Überlieferung, die der Gothanus vertritt),

    Collectio XII partium (neben den bei Werminghoff erwähnten Codd. München Lat. 19414 und Vatikan Pal. Lat. 584 u. a. in den Codd. Wien 2136, Bamberg Can. 7, Bamberg Can. 8, Bamberg Can. 9 [Auszug ohne das Pseudo-Kapitular] und in der zweiten Version Troyes 246 und Saint-Claude 17),

    Ivos Dekret (10, 134-135) u. a. m.

    Das Pseudo-Kapitular bietet auch Cod. Florenz, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 89 sup. 31, während die von Schmitz, Die Waffe der Fälschung, S. 100 Anm. 80 erwähnte Gruppe Köln 124 (3, 45 der 4- Bücher-Sammlung), München Lat. 3853, Lat. 6245 und Lat. 6241 den glaubwürdigen, bei Cod. Münster msc. VII. 5201 angesprochenen Passus Si domni principis auribus complacuerit... bringt, der zwar im zweiten Teil des falschen Vorworts wiederkehrt, von der Kölner Sammlung aber an die Spitze ihrer Tribur-Kanones gestellt wurde (MGH Capit. 2, S. 211 B, Sternchen-Anm.; vgl. S. 202, Tab. III, Nr. 2).

  • 147vb
    Leer.

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • E. S. Cyprian, Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Gothanae (Leipzig 1714) Nr. LIV, S. 12-17

foll. 148-225

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10./11. Jh. (Mordek, Bischoff); Mainz

Provenienz:

Dombibliothek Mainz (1r: Iste liber pertinet ad librariam [radiert: Sancti Martini ecclesiae Moguntinensis] M. [= Macarius de Buseck] Sindicus subscripsit Anno 1479; daneben etwa aus derselben Zeit: Anathema sit qui hunc librum a dicta libraria alienaverit seu alienacionis specie detinuerit extra eandem librariam); seit 1540 Universitätsbibliothek Halle. Alte Signaturen: D V und M 15; Montfaucon: P. 12. 13, P. 16 und P. 17, 1. Teil (?); memb. fol. LIV

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: insg. 397 foll. (gezählt 1-414, doch gingen 17 foll. verloren: 170, 187-194 und 244-251 [heute ersetzt durch mitgezählte leere Papierblätter]; dieser Blattverlust trat nach ca. 1479 ein, denn der unten zitierte Syndicus oder eine ähnliche Hand hatte bei der Erstfoliierung die Lücken noch mitnumeriert [hier wird die ab fol. 124 differierende korrekte neue Blattzählung übernommen]; weitere Blattverluste siehe Lagenbeschreibung); hier: foll. 148-225.
Maße: 385-395 × 300-305 mm
Schriftraum: 270-290 × 220-225 mm
Lagen: (die Papierblätter sind weggelassen)
(IV-1)154 + IV162 + (IV-1)169 + 2 IV186 (- IV) + (IV-3)199 + 3 IV223 + 2 oder I225
Kustoden: V (186v), VII (199v), VIII (207v)
Zustand: foll. 177 und 178 etwas weniger bzw. etwas mehr als die Hälfte vertikal beschnitten
Zeilen: 38-39
Spalten: 2
Schrift: karolingische Minuskel
Schreiber: zahlreiche Hände, die oft lagenweise schreiben
Ausstattung:

Rubriken (Capitalis rustica, Unziale, Minuskel) dunkelrot und in den Teilen I und III (auch) orangerot, schwarze und dunkelbraune Rubriken für gewöhnlich in Capitalis rustica; rote Kapitelzahlen; zahlreiche Zierinitialen (außer in Teil IV) in roter, z. T. mit Braun/Schwarz vermischter Umrißzeichnung mit Blatt- und Bandmuster

Einband:

brauner Halbledereinband

Inhalte
  • 148ra-rb
    Kaiserliste seit der Geburt Christi, von Oktavian (Augustus) bis Justinian II. und - unmittelbar fortfahrend mit Pippin dem Mittleren - bis Ludwig den Frommen (Teiledition: MGH SS rer. Lang., S. 6 Z. 29-33).

  • 148va-vb
    Prolog der Lex Baiuvariorum (MGH LL nat. Germ. 5, 2, S. 198-203; Sigle Mg).

  • 148vb-149ra
    Langer und Kurzer Prolog der Lex Salica (Klasse S) (MGH LL nat. Germ. 4, 2, S. 198; Sigle S 83).

  • 149rb
    Leer.

  • 149v
    Unvollendete, nur das obere linke Viertel der Seite einnehmende rotbraune Federzeichnung zweier salischer Gesetzgeber mit Richterstab (Zepter) und Schwert. Die geplante Gesamtkomposition erhellt aus der Schwesterminiatur in Cod. Modena O. I. 2, fol. 11v. Wichtige Abweichungen im Gothanus: Die beiden Salier sind gekrönt, und der linke von ihnen hält einen kleinen runden Gegenstand in der Rechten, wahrscheinlich einen Denar wie im Denariatio-Bild der Leges-Hs. Paris Lat. 4787 (9. Jh., Mitte; [nord-]französisch), fol. 95v.

  • 150ra-159vb
    Von Lupus systematisierte Lex Salica, Titelverzeichnis und Text (MGH LL nat. Germ. 4, 2, S. 198-229; Sigle S 83; zur Hs. MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. XXVII); fol. 151ra (Titel VI) Änderungen durch den zeitgenössischen oder wenig jüngeren Redaktor, der auch im ribuarischen, alamannischen und bajuwarischen Recht und im Capitulare legibus additum die Strafen für Gewalttätigkeiten gegen Kirchen und Geistliche (Brandschatzung, Totschlag, Immunitätsbruch) gezielt nach oben korrigierte (Übersicht bei Buchner, Textkritische Untersuchungen, S. 66 f. [nach der alten Blattzählung]).

  • 159vb-160vb
    Lex Ribuaria, von Lupus überarbeitetes Titelverzeichnis (MGH LL nat. Germ. 3, 2, S. 52-72, jeweils rechte Spalte; Sigle A 7).

  • 161r
    Leer; hier sollte wahrscheinlich der ribuarische Gesetzgeber abgebildet werden (vgl. Cod. Modena O. I. 2, fol. 30r).

  • 161va-166rb
    Lex Ribuaria (Redaktion des Lupus nach der Klasse A), Text (MGH LL nat. Germ. 3, 2, S. 73-134; Sigle A 7; zur Hs. S. 34 f.); foll. 162vb und 163ra (LI-LIIII) Erhöhung der Bußgelder durch denselben Redaktor wie fol. 151ra.

  • 166v
    Leer, ursprünglich vorgesehen wohl für das Gesetzgeberbild der Langobarden (vgl. Cod. Modena O. I. 2, fol. 42r).

  • 167ra-196vb
    Von Lupus systematisierte Lex Langobardorum (Concordia de singulis causis), Titelverzeichnis und Text (MGH LL 4, S. 235 bis S. 240 Z. 38 supra fati parentes, S. 242 Z. 12 sol XX bis S. 271 Z. 25 Hoc enim, S. 284 Z. 48 quae uero amodo bis S. 288 Z. 23 iudice suo iustitiam); ganzseitige Verluste foll. 170, 187-194 und nach fol. 196 (siehe oben die codicologische Beschreibung).

  • -- 171r und 178v
    unten Leimabdruckreste.

  • 197ra-203va
    Lex Alamannorum nach der Textklasse A, Titelverzeichnis (beginnt fragmentarisch mit dem Lemma des Titels 57) und Text bis Titel XCVII, 2 (MGH LL nat. Germ. 5, 1, S. 44 [Sp. 6.7.] - S. 156; Sigle A 7; zur Hs. S. 13). Da am Anfang nur 1 (?) Blatt fehlt, dessen Vorderseite von der endenden Lex Langobardorum und dessen Rückseite vom beginnenden alamannischen Titelverzeichnis ausgefüllt gewesen sein muß, bleibt kein Raum für die Darstellung der Alamannen, wie sie Cod. Modena O. I. 2, foll. 110r-111r erwarten läßt. Fol. 198ra (Titel XII und XIII) Erhöhung der Bußgelder durch denselben Redaktor wie fol. 151ra.

  • 203va-215rb
    Lex Baiuvariorum in der Redaktion des Lupus (Klasse F), Titelverzeichnis und Text (MGH LL nat. Germ. 5, 2, S. 204-473; Sigle Mg [= F2 in der Edition Merkels]; zur Hs. S. 184); fol. 205vb (Titel 1, c. VIIII) Erhöhung des Bußgeldes durch denselben Redaktor wie fol. 151ra.

  • 215rb-216ra
    Rubrikenverzeichnis des Lupus zu den foll. 216va-222rb ausgeschriebenen Kapitularien Karls des Großen: INCIP. CAP. LEGVM DOMNI CAROLI PRESTANTISSIMI IMPERATORIS. I De homicidiis clericorum - sicut mos erat custodiantur. EXPLICIVNT (Münsch 2001, S. 225).

  • 216rb
    Leer, doch angesichts des engen Raumes schwerlich freigelassen für ein Gesetzgeberbild wie in Cod. Modena O. I. 2, fol. 154v.

  • 216va-217ra
    I-XIII - Capitulare legibus additum (a. 803): INCIPIUNT CAPITULA LEGI SALICAE QUOS CONSTITUIT DOM. KAROLUS IMPERATOR DE HOMICIDIIS CLERICORUM. Qui subdiaconum occiderit CCC (korr. zu CCCC) sol. conponat - possit indicare (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 112 Z. 3, S. 113 Z. 4 - S. 114 Z. 27); cc. 2 und 6 jeweils zweigeteilt; fol. 216va (I und II) Erhöhung der Bußgelder durch denselben Redaktor wie fol. 151ra.

  • 217ra-rb
    XIIII (nur vor der Rubrik), I-XXVIIII - Capitulare missorum (a. 803): Item de capitulis. De causis ammonendis uel ecclesias emendandis - uolumus habere (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 8, S. 115 Z. 17 - S. 116 Z. 30); cc. 23 und 24 hinter c. 28; ab fol. 217ra hat eine Hand des 15. oder 16. Jh. marginal die Anfänge der Karlschen Kapitularien notiert (Secundus liber etc.).

  • 217rb-218ra
    I-VIIII, XI-XXVII - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma communis: ANNO FELICITER XI REGNI DOMNI NOSTRI CAROLI GLORIOSISIMI REGIS IN MENSE MARTIO FACTO CAPITULARE - CONSENSERUNT DECRETUM. Vt suffraganei episcopi secundum canones - emendauerit moriatur (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Z. 16 - S. 51 Z. 26); c. 10 dreigeteilt (XI-XIII), c. 16 und erster Satz von c. 17 unter XVIIII zusammengefaßt, c. 22 zweigeteilt (XXV und XXVI).

  • 218ra-221ra
    XXVIII-XXX - Admonitio generalis (a. 789): Regnante domino nostro iesu christo in perpetuum. Ego karolus gratia dei eiusque misericordia donante rex - gloriam domino deo nostro iesu christo amen mit anschließender, als Rubrik geschriebener Datierungszeile: ANNO DOMINICĘ INCARNATIONIS DCCLXXXVIII - DATA EST HĘC CARTA DIE X KL. APRIL. (MGH Capit. 1, Nr. 22, S. 53 Z. 21 - S. 62 Z. 14 und S. 62 Z. 32-34; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 14-34); Text bis c. 60 unter XXVIII zusammengefaßt, cc. 61, 62 und 63 bis dei iudicium est unter XXIX, der Rest unter XXX.

  • 221ra-va
    I-XVI, I-XX - Duplex capitulare missorum (a. 789?): De monachis giro uagis uel sarabitis - ex auctoritate regulę. Vt comites pupillorum et orfanorum - ipsis ostendant (MGH Capit. 1, Nr. 23, S. 63 Z. 1-24, S. 63 Z. 25 - S. 64 Z. 31); die Mini-Kapitel 28 und 29 sind zu XII (2. Reihe) zusammengezogen.

  • 221va-vb
    Karoli Magni epistola in Italiam emissa (a. 779/781): KAROLVS gratia dei rex francorum et langobardorum - decreuimus roborare (MGH Capit. 1, Nr. 97, S. 203 Z. 17 - S. 204 Z. 4).

  • 221vb-222rb
    I-XVIIII - Karoli Magni capitulare Italicum (a. 787?): INCIPIT CAP<I>TVLARE QVALITER DOM. REX DE QVIBVSDAM CAVSIS CONSTITVIT. PRimo capitulo de senedochia - ita nunc sit factum (MGH Capit. 1, Nr. 95, S. 200 Z. 29 - S. 201 Z. 40); die Schlußsätze von cc. 1 und 4 figurieren als eigene Kapitel (II und VI); c. 9 endet der Schrift nach schon mit portionem, während die folgenden Worte DE PREFATIS SERVIS ITERUM, als wären sie die Überschrift zu c. 10, in Capitalis gehalten sind.

  • 222rb-vb
    Rubrikenverzeichnis des Lupus zu den foll. 222vb-225va ausgeschriebenen Kapitularien Pippins von Italien: INCIPIVNT TITVLI CAPITVLARIS (-T- korr. aus -R-) PIPPINI REGIS. I. De iustitiis faciendis - et ceteris malefactoribus (Münsch 2001).

  • 222vb-223rb
    I-XIIII - Pippini Italiae regis capitulare Papiense (a. 787): CAPITVLARE QVEM PIPPINVS REX INSTITVIT CVM SVIS IVDICIBVS IN PAPIA. Placuit nobis atque conuenit - bannum nostrum conponat (MGH Capit. 1, Nr. 94, S. 198 Z. 12 f., S. 198 Z. 25 - S. 200 Z. 9); c. 8 nach c. 9.

  • 223rb-vb
    XV-XXII - Capitulare Italicum (a. 801), ohne c. 8: IN NOMINE DOMINI DEI NOSTRI IESV CHRISTI. Karolus diuino nutu coronatus Romanum regens imperium - conponere cogatur (MGH Capit. 1, Nr. 98, S. 204 Z. 27 - S. 206 Z. 2); vom Ende des Vorworts fehlen die Worte Capitula autem quae nobis, der Rest ADDERE PLACVIT HIC (korr. zu HĘC) SVNT bildet zusammen mit der Rubrik von c. 1 DE CARTE DONATIONIS FACIENDIS STATVIMVS die erste Kapitelüberschrift; danach sind auch die anderen zum Text gehörigen Überschriften in Capitalis gehalten.

  • 223vb-224ra
    XXIII, II-XVI - Capitulare missorum in Theodonis villa datum primum, mere ecclesiasticum (a. 805): Infra ecclesia de lectionibus - quidam uero constringantur (MGH Capit. 1, Nr. 43, S. 121 Z. 11 - S. 122 Z. 18).

  • 224ra-225ra
    I-XXII - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805): ITEM CAPITULARE. De pace ut omnes qui per aliqua scelera - seruatus esse cognoscitur (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 122 Z. 30 - S. 126 Z. 3); c. 6 zweigeteilt (VI und VII), cc. 10 und 11 jeweils als XI gezählt.

  • 225ra
    XXIII-XXV - Konzile von Reisbach, Freising und Salzburg (um 800/803), cc. 13-15 (Salzburger Version): Ut decimę populi diuidantur - pro hoc corripiantur (MGH Capit. 1, Nr. 112, S. 228 Z. 3-17; MGH Conc. 2, 1, S. 209); c. 15 ist unten fol. 406rb nochmals kopiert.

  • Capitulare legibus additum (a. 803), Inskription und c. 1: HĘC CAP. QUĘ DOMNUS KARORUS (!) IMPERATOR INSTITUIT. De homicidiis clericorum. Qui subdiaconum occiderit CCCtos sol. conponat - culpabilis uidetur (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 113 Z. 4-6); z. T. Erhöhung der Bußgelder wie fol. 216va.

  • 225ra-rb
    I-VIII - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma Langobardica, Einleitung, cc. 1-8 bis malefactoribus und c. 14 ab et ibi non sunt, c. 6 umfangreicher: Anno feliciter decimo domni nostri karoli serenissimi regis in mense martio facto capitulare - consenserunt decretum. De metropolitano episcopo ut eorum suffraganei episcopi eis secundum canones - firmiter deseruiat (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Z. 16 - S. 48 Z. 16 mit Apparat Anm. f, S. 50 Z. 26-35).

  • 225rb-va
    VIIII-XIII - Capitulare legibus additum (a. 803), Großteil von c. 2: Si quis autem inmunitatem damnum aliquid fecerit DC (dazu CCC sol. auf Rasur) conponat - damnum fecerit DC (dazu CCC sol. componat auf Rasur) (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 113 Z. 7-21); das um 300 Solidi erhöhte Bußgeld für Immunitätsbruch stammt vom fol. 151ra vorgestellten Redaktor.

  • 225va
    Capitulare Italicum (a. 801), c. 5, mit Inskription: IN CAPITULARI KAROLI DE MANCATIONIBUS. Si quis alterum praesumptiose - emendationem conponatur (MGH Capit. 1, Nr. 98, S. 205 Z. 28-32).

  • 225vb
    Leer.

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • Ernst Salomon Cyprian, Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Gothanae (Leipzig 1714) Nr. LIV, S. 12-17

foll. 226-338

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10./11. Jh. (Mordek, Bischoff); Mainz

Provenienz:

Dombibliothek Mainz (1r: Iste liber pertinet ad librariam [radiert: Sancti Martini ecclesiae Moguntinensis] M. [= Macarius de Buseck] Sindicus subscripsit Anno 1479; daneben etwa aus derselben Zeit: Anathema sit qui hunc librum a dicta libraria alienaverit seu alienacionis specie detinuerit extra eandem librariam); seit 1540 Universitätsbibliothek Halle. Alte Signaturen: D V und M 15; Montfaucon: P. 12. 13, P. 16 und P. 17, 1. Teil (?); memb. fol. LIV.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: insg. 397 foll. (gezählt 1-414, doch gingen 17 foll. verloren: 170, 187-194 und 244-251 [heute ersetzt durch mitgezählte leere Papierblätter]; dieser Blattverlust trat nach ca. 1479 ein, denn der unten zitierte Syndicus oder eine ähnliche Hand hatte bei der Erstfoliierung die Lücken noch mitnumeriert [hier wird die ab fol. 124 differierende korrekte neue Blattzählung übernommen]; weitere Blattverluste siehe Lagenbeschreibung); hier: 226-338.
Maße: 385-395 × 300-305 mm
Schriftraum: 270-290 × 220-225 mm
Lagen: (die Papierblätter sind weggelassen)
IV233 + V243 (- IV) + 9 IV323 + (IX-3)338
keine Kustoden zu erkennen
Zeilen: 38-39
Spalten: 2
Schrift: karolingische Minuskel
Schreiber: zahlreiche Hände, die oft lagenweise schreiben
Ausstattung:

Rubriken (Capitalis rustica, Unziale, Minuskel) dunkelrot und in den Teilen I und III (auch) orangerot, schwarze und dunkelbraune Rubriken für gewöhnlich in Capitalis rustica; rote Kapitelzahlen; zahlreiche Zierinitialen (außer in Teil IV) in roter, z. T. mit Braun/Schwarz vermischter Umrißzeichnung mit Blatt- und Bandmuster.

Einband:

brauner Halbledereinband

Inhalte
  • 226ra-336vb
    Lex Romana Visigothorum (ed. Hänel S. 16-82, 112-450, mit Blatt- und entsprechendem Textverlust foll. 244-251 [Quaternio]; zur Hs. S. XLVI und CIV-CVI).

  • Eine neuzeitliche Teilkopie der Lex Romana Visigothorum (Cod. Theod. I, 1, 1 bis II, 14, 1) des Gothanus ist erhalten in Cod. Basel, Öffentliche Bibliothek der Universität, C III 1, foll. 12r-20v = alt Ar-Iv (etwa 1520/1530, Papier mit Basler Wappen als Wasserzeichen; aus der Bibliothek des Bonifacius Amerbach [1495-1562], der im Hauptteil des Codex foll. 29r-240r zahlreiche Zusätze und einige Seiten selbst geschrieben hat. Ob die Humanistenschrift der foll. 12-20 - wie Hänel und, ihm folgend, Mommsen - Meyer bemerken - tatsächlich von der Hand des Johannes Cochlaeus stammt, wäre noch zu prüfen).

    M. McCormick, An unknown seventh-century manuscript of the Lex romana Visigothorum, in: BMCL 6 (1976) S. 1 ff. sieht eine deutliche Textverwandtschaft zwischen den neuentdeckten Fragmenten Louvain (Leuven), Bibliothèque de l’Université (Bibliotheek der Katholieke Universiteit), H. Omont 2A und 2B und dem Gothanus (mit Cod. Ivrea XXXV [17]), eine Gruppe, zu der, nach Mommsen, Theodosiani libri XVI, Bd. 1, 1, S. LXXIII aus demselben Archetypen wie der Gothanus abgeleitet, auch Cod. Augsburg, Universitätsbibliothek, I. 2. 2° 4 (früher Maihingen bei Nördlingen im Ries, dann Schloß Harburg bei Donauwörth, Fürstlich Oettingen-Wallersteinsche Bibliothek) (10. Jh.) gehört und - so K. O. Müller, Eine neue Handschrift der Lex Romana Visigotorum (Breviarium Alaricianum) in churrätischer Schrift aus der Zeit um 800, in: ZRG Germ. Abt. 57 (1937) S. 429-442 - das Doppelblatt Stuttgart, Hauptstaatsarchiv, Fonds Klosterarchiv Rot.

  • 336vb-338va
    Historia Langobardorum1* (MGH LL 4, S. 641-647; MGH SS rer. Lang., S. 7-11).

  • 338vb
    Leer.

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • Ernst Salomon Cyprian, Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Gothanae (Leipzig 1714) Nr. LIV, S. 12-17

foll. 339-414

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10./11. Jh. (Mordek, Bischoff); Mainz

Provenienz:

Dombibliothek Mainz (1r: Iste liber pertinet ad librariam [radiert: Sancti Martini ecclesiae Moguntinensis] M. [= Macarius de Buseck] Sindicus subscripsit Anno 1479; daneben etwa aus derselben Zeit: Anathema sit qui hunc librum a dicta libraria alienaverit seu alienacionis specie detinuerit extra eandem librariam); seit 1540 Universitätsbibliothek Halle. Alte Signaturen: D V und M 15; Montfaucon: P. 12. 13, P. 16 und P. 17, 1. Teil (?); memb. fol. LIV

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: insg. 397 foll. (gezählt 1-414, doch gingen 17 foll. verloren: 170, 187-194 und 244-251 [heute ersetzt durch mitgezählte leere Papierblätter]; dieser Blattverlust trat nach ca. 1479 ein, denn der unten zitierte Syndicus oder eine ähnliche Hand hatte bei der Erstfoliierung die Lücken noch mitnumeriert [hier wird die ab fol. 124 differierende korrekte neue Blattzählung übernommen]; weitere Blattverluste siehe Lagenbeschreibung); hier: foll. 339-414.
Maße: 385-395 × 300-305 mm
Schriftraum: 270-290 × 220-225 mm
Lagen: (die Papierblätter sind weggelassen)
9 IV410 + II (?)414
Kustoden: I (346v) bis X (414v; stets mit darübergesetztem a, bei der ersten Lage nur noch dieses a sichtbar).
Zeilen: 38-39
Spalten: 2
Schrift: karolingische Minuskel
Schreiber: zahlreiche Hände, die oft lagenweise schreiben
Ausstattung:

Rubriken (Capitalis rustica, Unziale, Minuskel) dunkelrot und in den Teilen I und III (auch) orangerot, schwarze und dunkelbraune Rubriken für gewöhnlich in Capitalis rustica; rote Kapitelzahlen

Einband:

brauner Halbledereinband

Inhalte
  • 339ra-376rb
    Leges Langobardorum mit dem Edictus Rotharis (Prolog, Capitulatio und Text: MGH LL 4, S. 1-90, doch abweichende Capitulationes S. 3-12) und den Gesetzen Grimoalds (Prolog und Text: MGH LL 4, S. 91, 92-95), Liutprands (Zweiter Absatz des Prologs, Vita, Capitulatio und Text, in den statt cc. 115-116 das Memoratorium de mercedibus commacinorum [ohne Capitulatio] eingeschaltet ist: MGH LL 4, S. 107 f., S. 647 [ed. auch MGH SS rer. Lang., S. 11], S. 96-106 [abweichend], S. 108-154, 176-180, 155-175), Ratchis’ (Kurzprolog und Text: MGH LL 4, S. 186, 187-192) und Aistulfs (Gesetze des 5. Regierungsjahres: MGH LL 4, S. 198-204); Textlücken wie in der Edition angegeben. Zur Hs. S. XXXVII ff.

  • Im folgenden eine geschickte Kombination aus der Sammlung des Ansegis (Klasse B, ohne Buch 4, 71-74), einer anderen Vorlage, als oben zu Beginn von Teil I benutzt, und einer davon unabhängigen Überlieferung der Kapitularien Ludwigs des Frommen von 818/819:

    376rb-vb
    XXXIIII-XLI - Capitula per se scribenda (a. 818/819) bzw. Ansegisi abbatis capitularium collectio 4, 34-41: INCIPIVNT ALIA CAPITVLA DOMNI HLVDOVVICI ET CHLOTHARII FILII EIVS QVE PER SCRIBENDA ET AB OMNIBVS OBSERVANDA SVNT DE FORCAPITIS. Si mancipia dominos suos fugerint - eos emendare studeat (MGH Capit. 1, Nr. 140, S. 287 Z. 6 - S. 288 Z. 19 bzw. S. 441 Z. 44 - S. 442 Z. 46); c. 8 ohne Ansegis-Rubrik.

  • 376vb-378ra
    XLII-LXXI - Capitulare missorum (a. 818/819) bzw. Ansegisi abbatis capitularium collectio 4, 42-70: HEC CAPITVLA PRAECIPUĘ AD LEGATIONEM MISSORVM NOSTRORVM OB MEMORIAE CAVSAM PE<R>TINENTIA DE QVIBVS VIDELICET CAVSIS IPSI AGERE DEBEANT. Legatio omnium missorum nostrorum hęc est. Primo ut sicut iam aliis missis - modia II (MGH Capit. 1, Nr. 141, S. 289 Z. 1 - S. 291 Z. 37 bzw. S. 442 Z. 47 - S. 445 Z. 27); Inskription von Ansegis abweichend, auch ohne Ansegis-Rubriken, doch in c. 7 signifikante Variante wie Ansegis 4, 48; c. 12 bzw. 4, 53 zweigeteilt.

  • 378ra-380ra
    LXXII-CIIII - Capitulare ecclesiasticum (a. 818/819) bzw. Ansegisi abbatis capitularium collectio 1, 77-104, hier wie bei Ansegis fälschlich Karl zugeschrieben: HEC CAPITVLA DOMNVS KAROLVS QUI HOC REGNVM SIBIMET SVBDIDIT PROPRIĘ AD EPISCOPOS VEL AD ORDINES QVOSQVĘ ECCLESIASTICOS PERTINENTIA FIERI PRECEPIT QUĘ NON SOLVM OBSERVARE SED ETIAM SIBI SVBIECTIS VEL COMMISSIS FACIENDA PERDVCERE DEBENT. DE REBVS ECLE. Quia iuxta sanctorum patrum traditionum (-um korr. zu -em) - hic inserenda censuimus (MGH Capit. 1, Nr. 138, S. 275 Z. 34 - 280 Z. 3 bzw. S. 405 Z. 25 - S. 409 Z. 31); Rubriken wie Ansegis, auch Textverlust und Kontraktion in cc. 7 und 8 wie Ansegis 1, 83; c. 6 zweigeteilt (LXXVII bis quod in canonibus de consecrantis nihil habentibus constitutum est, dann die eigenständige Zusatzinformation Ex [con] concilio cartaginens. und unter cap. LXXVIII der Rest von c. 6).

  • 380ra-382ra
    CAP. XIII-XXXIII (siehe aber auch Inskription) - Capitula legibus addenda (a. 818/819) bzw. Ansegisi abbatis capitularium collectio 4, 13-33: Incipiunt (korr. aus Incipit) capitula domni hludouuici imperatoris (korr. aus impresbiteris) et chlotharii cesaris filii eius quę legibus addenda sunt quę et missi et comites habere et ceteris nota (danach m radiert) facere debent, primum cap. de honore (-e korr.) ecclesiarum. Si quis aut ex leui causa - qualis eis conplacuerunt (MGH Capit. 1, Nr. 139, S. 281 Z. 1 - S. 285 Z. 23 bzw. S. 437 Z. 43 - S. 441 Z. 43); die Rubriken stammen, soweit die Varianten das Urteil erlauben, aus einer Eigenüberlieferung des Kapitulars, doch muß der Kapiteltext von cc. 3 und 11 Ansegis 4, 15 und 23 entnommen sein. Am Ende wird in Rot mit den Worten Hic desunt capitula que supra scripta habentur a triginta quatuor cap. usquę ad septuaginta ubi simile huic signum require (Verweiszeichen nicht erhalten) auf den schon oben foll. 376rb-378ra ausgeschriebenen Part verwiesen (Ansegis 4, 34-70).

    Auch die zweite Ansegis-Überlieferung in Cod. Stuttgart iur. 4° 134, foll. 173 ff. zeigt übrigens, wenngleich in anderer Form, Einfluß der Ansegis-Vorlage, der weitverbreiteten Kapitulariengesetzgebung Ludwigs des Frommen von 818/819. Vgl. zudem die wiederum unterschiedliche Redaktion der Gesetzgebung von 818/819 mit Hilfe des Ansegis in Cod. Berlin Phill. 1737.

  • 382ra-396rb
    Ansegisi abbatis capitularium collectio, Gesamtvorwort, dann Buch 1, Praefatio, cc. 1-76 und 105-162 (bis CLXI, da cc. 138 und 139 zusammengezählt), Buch 2 und 3, jeweils Praefatiuncula und Kapitel, Buch 4, Praefatiuncula, cc. 1-12 (MGH Capit. 1, S. 394, 397-405, 409-413, 414-437). Es fehlen also - neben Ansegis 4, 71-74, den Appendices und einzelnen, hier nicht eigens vermerkten Kapiteln - die foll. 376rb-382ra vorweggenommenen Kapitularien von 818/819 (bzw. Ansegis 1, 77-104 und 4, 13-70), worauf an den jeweiligen Stellen wiederum hingewiesen wird: Hic desunt capitula que supra scripta habentur a LXXVII cap. usque ad CIIII ubi simile huic signum require (fol. 385vb, nach Ansegis 1, 76) bzw. HIC DESVNT CAPITVLA QVĘ SVPRA SCRIPTA HABENTVR A XIII CAP. USQVE AD SE<P>TVAGESIMA VBI SIMILE HVIC SIGNVM REQVIRE (fol. 396rb, nach Ansegis 1, 12); auch in diesen Fällen sind die Verweiszeichen nicht erhalten.

  • Die beiden folgenden Stücke gehören zum Liber legum des Lupus, das erste bildet in Cod. Modena O.1.2 den Schluß des Werkes.

    396rb-406rb
    cap. I - cap. III, cap. I-XVII, I-XIIII, ITEM CAP. PRIMO - <X>X, cap. I - cap. IIII - Episcoporum ad Hludowicum imperatorem relatio (a. 829): RESC<R>IPTVM CONSVLTATIONIS SIVE EXORTATIONIS EPISCOPORVM AD DOMNVM HLVDOVVICVM IMPERATOREM. Domino prestantissimo et pietatis gratia predito hluduuuico ortodoxo atque inuictissimo augusto - potius augeatur (MGH Capit. 2, Nr. 196, S. 27 Z. 22 - S. 51 Z. 16); Schlußkapitel cc. V-VII (60-62) nicht gezählt.

  • 406rb
    CAP. XXV - Konzile von Reisbach, Freising und Salzburg (um 800/803), c. 15 (Salzburger Version): De incantationibus auguriis uel diuinationibus - pro hoc corripiantur (MGH Capit. 1, Nr. 112, S. 228 Z. 9-17; MGH Conc. 2,1, S. 209); schon oben fol. 225ra zitiert.

    1 Cor. 5, 11 und 13, leicht interpolierter Auszug über das Speiseverbot mit Sündern: Si quis frater nominatur idest christianus - nec cybum sumere, auferte malum ex uobis ipsis.

    cap. VIIII - Capitula Italica, c. 15 (= Epitome Iuliani 119, 6): Neque decennii neque uicennii uel XXX annorum perscriptiones - et in hereditatibus (MGH Capit. 1, Nr. 105, S. 219 Z. 9-11; MGH LL 4, S. 587 Sp. 2 [c. 20]); sonst nur noch in Cod. Mailand O. 55 sup., fol. 32v überliefert (als Zusatzkapitel zum Pippinschen Teil des Liber Papiensis), nach dem Boretius den Text edierte und auf den die Gothaer Zählung cap. VIIII zurückgehen könnte; im Mediolanensis wird Capitula Italica c. 15 zusammen mit c. 16, das sich direkt anschließt, von den Inskriptionen CAP. XLVIII und CAPITVLO XLVIIII umgeben.

    Liber Papiensis, Grimoaldi c. 4 (MGH LL 4, S. 400 Sp. 1); gezählt als cap. IIII. Die Überschrift De XXX annorum possessione ähnelt der in Cod. Mailand O. 53 sup. (MGH LL 4, S. 400 Anm. a).

  • 406rb-va
    Augustinus, De civitate Dei XXI, 11, Exzerpt über Gesetzesstrafen (ed. B. Dombart - A. Kalb, CCL 48 [1955] S. 777 Z. 6-15: Octo genera - peccati).

  • 406va
    cap. II - cap. III - Capitula legi addita (a. 816), cc. 2 und 3: Si quis in aliena patria - soluere debet (MGH Capit. 1, Nr. 134, S. 268 Z. 18-31).

  • Fortsetzung des Lupusschen Liber legum von Teil II (fol. 225v):

    406va-vb
    cap. I - cap. VI - Capitulare Olonnense (a. 822/823), meist mit Rubriken des Lupus: CAPIT. QVĘ ANNO PRIMO IMPERII DOMNI HLOTHARII GLORIOSISSIMI IMPERATORIS OLONNA SVNT CONSTITVTA. Si quis episcopus aut propinquitatis affectu - ualeat inquiri (MGH Capit. 1, Nr. 157, S. 316 Z. 11 f., S. 316 Z. 29 - S. 317 Z. 18).

  • 406vb-407ra
    cap. I - cap. IIII - Capitula de rebus ecclesiasticis (a. 825?): Placuit nobis ut nullus episcoporum - permulgata feriantur (MGH Capit. 1, Nr. 166, S. 332 Z. 1-25); fehlt in Cod. Modena O. I. 2.

  • 407ra-va
    Cap. prim. de episcopis - cap. XI - Capitulare Olonnense ecclesiasticum primum (a. 825) mit Rubriken des Lupus: Placuit nobis de episcopis ut si pro quibuslibet culpis - tenenda reuocentur (MGH Capit. 1,Nr. 163, S. 326 Z. 21 - S. 327 Z. 31); die Zählung springt von VII zu VIIII.

  • 407va
    cap. XII - cap. XIIII - Capitula ab episcopis imperatori proposita (a. 825?): Videtur nobis si domino nostro placet - numerus canonicorum (korr. aus canonicarum) (MGH Capit. 1, Nr. 175, S. 358 Z. 28-36, nach dieser Hs.); ausführlichere Überlieferung in Cod. München Lat. 29555/1. Dieses Stück fehlt in Cod. Modena O. I. 2.

  • 407va-408rb
    cap. I De comitibus - XIIII - Capitulare Olonnense mundanum (a. 825), meist mit Rubriken des Lupus: Statuimus ut liberi homines - ita sit (MGH Capit. 1, Nr. 165, S. 329 Z. 33 - S. 331 Z. 20).

  • 408rb-va
    I-IIII - Capitulare Wormatiense (a. 829), Inskription, cc. 1-3 und 7, mit Rubriken des Lupus zu cc. 2, 3 und 7 (hiernach auch Auswahl und Zählung): Hec sunt capitula quę aliqui ex missis nostris ad nostram notitiam detulerunt anno XVI imperii nostri. De his qui sine consensu episcopi - quod uoluntarię neglexerunt (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 15-33, S. 13 Z. 22-26).

  • 408va-vb
    V-XV - Capitulare missorum Wormatiense (a. 829), cc. 2-4, 6, 7 und 9-14 (c. 14 ab Comites autem), mit Rubriken des Lupus (hiernach auch Auswahl und Zählung): De scabinis. Vt missi nostri ubicumque malos scabinos - iustitiam facere noluerunt (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 15 Z. 1-10, 17-23, S. 16 Z. 6-28, S. 16 Z. 29 - S. 17 Z. 4).

  • 408vb-409va
    XVI-XXIII - Capitulare pro lege habendum Wormatiense (a. 829), Inskription, cc. 1-5 und 8, zuweilen mit Rubriken des Lupus (hiernach auch Auswahl und Zählung): Hec sunt cap. que a pro lege habenda sunt de homicidiis. De homicidiis in ecclesiis uel in atriis - inde non adcrescat (MGH Capit. 2, Nr. 193, S. 18 Z. 1 - S. 19 Z. 29, S. 20 Z. 4-11); c. 5 aufgeteilt in XX-XXII (Einleitung, erstes Ansegis-Zitat, zweites Ansegis-Zitat mit Schluß).

    Den Schluß von Lupus’ Liber legum siehe oben foll. 396r ff.

  • 409va
    Hludowici II commonitorium episcopis Papiae traditum (a. 845/850): Cap. quę gloriosus imperator hludouuicus suis episcopis de statu sui regni considerare praecepit. De conuersatione episcoporum - ac populi nostri (MGH Capit. 2, Nr. 209, S. 79 Z. 34f., S. 79 Z. 39 - S. 80 Z. 18; MGH Conc. 3, S. 209 f.); einst noch auf dem verbrannten, zur Benediktbeurer Sammlung des Cod. München Lat. 29555/1 gehörenden Einzelblatt 4 der Münchener Universitätsbibliothek überliefert.

  • 409va-410vb
    I-XV (cc. 16 und 17 nicht gezählt) - Capitula episcoporum Papiae edita (a. 845/850): Rescriptum Consultationis siue exortationis episcoporum ad domnum hludouuicum imperatorem (vgl. die Überschrift oben fol. 396rb) domno gloriosissimo (sissimo über der Zeile nachgetragen) regi hludouuico pax et vita - subire cogantur (MGH Capit. 2, Nr. 210, S. 80 Z. 29 f., S. 80 Z. 35 - S. 83 Z. 32; MGH Conc. 3, S. 210-215, zur Hs. S. 207 f.); vollständig nur noch in Cod. Wolfenbüttel Blankenb. 130 erhalten.

  • 410vb-413ra
    I-XXIIII - Konzil von Pavia (a. 850): RESCRIPTVM CONSVLTATIONIS SIVE EXORTATIONIS EPISCOPORVM AD DOMNVM HLVDOWICVM IMPERATOREM (vgl. oben fol. 396rb) QVOD IN PAVIA FVIT ACTVM DOMINO GLORIOSO IMPERATORI HLVDOVVICO PAX ET VITA SALVS ET VICTORIA MINISTRETVR A DEO PATRE ET DOMINO IESV CHRISTO. Decreuit sancta synodus - communione pellatur (MGH Capit. 2, Nr. 228, S. 116 Z. 32 f., S. 117 Z. 10 - S. 122 Z. 42; MGH Conc. 3, S. 220-229. Zur Verbreitung des Concilium Papiense [a. 850]: Ein bislang unbekanntes Exzerpt mit cc. 17 und 19 ist aufgenommen in die Dacheriana-Hs. Montpellier, Bibliothèque Interuniversitaire [Section Médecine], H 301 [9. Jh., etwa 3. Viertel; wohl Lyon], fol. 106r).

  • 413ra-vb
    CAP. I - CAP. X - Hludowici II capitulare Papiense (a. 850): Peruentum est ad nos quod - animaduersione plectendum (MGH Capit. 2, Nr. 213, S. 86 Z. 4 - S. 88 Z. 16); einst noch von der unbekannten St. Galler Hs. tradiert, nach der Heinrich Canisius druckte (Antiquae Lectionis Tomus V, 2 [Ingolstadt 1604] S. 683-685; unvollständige Überlieferung bis c. 5 domibus suis).

  • 413vb-414ra
    CAP. I-X - Capitula comitibus Papiae ab Hludowico II proposita (a. 850): Ut aperte depraedationes quę fiunt - inquirentibus nobis insinuet (MGH Capit. 2, Nr. 212, S. 84 Z. 35 - S. 85 Z. 34).

  • Die beiden folgenden Kapitularien finden sich, ohne zu Lupus’ Liber legum zu gehören, sonst nur noch gegen Ende von Cod. Modena O. I. 2:

    414ra-va
    CAP. I - CAP. VII - Capitula Papiae optimatibus ab imperatore pronuntiata (a. 865): IN NOMINE DEI OMNIPOTENTIS ANNO INCARNATIONIS DOMINICE DCCCLV INDICTIONE XIII MENSE FEB. DIE MENSIS EIVSDEM QVARTO. Cum domnus et magnificentissimus hludouuicus - priuabitur iuditio (MGH Capit. 2, Nr. 216, S. 92 Z. 1 - S. 93 Z. 13).

  • 414va
    CAP. I - CAP. V - Capitulare missorum (a. 865): LEGATIO. Ecclesiarum dei iustitia inquiratur - dil<ig>enti cura restaurentur (MGH Capit. 2, Nr. 217, S. 93 Z. 31 - S. 94 Z. 9).

  • 414vb
    Leer.

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • Ernst Salomon Cyprian, Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Gothanae (Leipzig 1714) Nr. LIV, S. 12-17
1*
genauer: Chronicon Gothanum (MGH LL 4) bzw. Historia Langobardorum codicis Gothani (MGH SS rer. Lang.)


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde erstellt anhand eines Farbdigitalisates der Forschungsbibliothek Gotha. Unsichere Lesungen und Korrekturen zu fol. 376rb-382ra, 406va-408rb, 409va und 413ra-414va wurden bei einer Autopsie am 15./16.08.2018 geprüft.

Schreiber

Die transkribierten Abschnitte stammen von zwei Schreibern, A und B (nach Hoffmann 1986, S. 238, dort als Hand R und Hand V bezeichnet), wobei A für fol. 215rb-225va und B für fol. 376rb-414va verantwortlich ist. Hand A schreibt eine gleichmäßige, saubere karolingische Minuskel mit leichter Rechtsneigung. Wenige Korrekturen, möglicherweise vom Schreiber selbst. Hand B schreibt gleichfalls eine saubere karolingische Minuskel, die allerdings sehr aufrecht gehalten ist. Korrekturen in dunklerer Tinte, wohl von anderer Hand. Beide Schreiber lassen meist großzügig Platz für farbige Initialen, sowohl in der Zeile wie am Zeilenanfang. Die Initialen innerhalb der Zeilen führt der mit Hand B arbeitende Rubrikator aber deutlich größer aus als sein Kollege im Abschnitt von Hand A.

Buchstabenformen

Hand A: Oft Majuskeln bei Satzanfängen, besonders ausgeprägt bei ausgeschriebenem Et. Bei r jeweils eine stark ausgeprägte Unterlänge. E-caudata wird nur sparsam verwendet und dann meist mit einer Cauda in Form eines einfachen kleinen Bogens. Neben gängigen st- und ct-Ligaturen auch eine markante et-Ligatur, bei der der obere Bogen nicht geschlossen wird und stattdessen als ein lediglich am Ende leicht nach rechts umgebogener gerader Strich erscheint.

Hand B: Gelegentlich findet sich unziales D am Wortende oder Majuskel-N am Wortbeginn bei Verneinungen. Häufiger Einsatz einer ausgeprägten e-caudata, so gelegentlich bei ecclesia und (häufiger) bei pre- verwendet. Mehrfach verwendet der Schreiber bzw. auch der Korrektor den spiritus asper für h, wie in der insularen Schrift üblich (vgl. Bischoff 2009, S. 118). Auch findet sich ein s mit starker Oberlänge und schlaufenförmigem oberen Bogen, das aber nur am Wort- und Zeilenende erscheint, z. B. fol. 378vb, Z. 10. Häufig setzt der Schreiber kleine akzentartige Häkchen über einige Vokale, die aber keine weitere Bedeutung zu haben scheinen. Insgesamt verwendet der Schreiber sehr wenige Ligaturen, hauptsächlich et und st. Selten eine na-Ligatur, bei der ein cc-artiges a mit einem leichten Bogen unter der Linie an den zweiten Schaft eines n angeschlossen wird (z. B. bei conponatur auf fol. 409ra, Z. 10). Auffallend bei den Auszeichnungsbuchstaben in Capitalis rustica sind schräge Haarstriche am unteren rechten Schaft des N. Auch ist der untere Balken des E in mehreren Fällen stark zurückgebildet, z. B. fol. 378ra. Das Auszeichnungsalphabet besteht aus Mischmajuskel, mit unzialem D und Capitalis-D im Wechsel, z. B. fol. 379r.

Abkürzungen

Insgesamt werden überwiegend nur gängige Abkürzungen verwendet. Hand A: Ungewohnte Kürzung von omnipotentis als ompstis (fol. 219va). Hand B: vel erscheint sowohl als ul wie als l gekürzt. Ab fol. 406va ungewöhnliche in-Kürzungen, indem das i über das n gesetzt wurde. Gekürztes com-/con- wurde zu con- aufgelöst, entwprechend der Mehrzahl der ausgeschriebenen Fälle.

Gliederungsmerkmale

Zur Gliederungsstruktur der Kapitulariensammlung in dieser Handschrift wie auch in der Schwesterhandschrift Modena O. I. 2 vgl. allgemein Tsuda 2023.

Fol. 215rb-216ra (Capitulatio zu BK 39, 40, 20a, 22, 23, 97, 95): In gleicher Zeile an das Explicit zur vorangehenden Lex Baiuvariorum anschließend eröffnet ein allgemeines Incipit (INCIP. CAP. LEGVM) eine Folge von sechs jeweils separat gezählten Kapitelverzeichnissen (siehe hierzu auch Münsch 2001, S. 225-232). Diese sind, mit Ausnahme der ersten Liste, jeweils mit einer eigenen Rubrik in roter Tinte überschrieben und decken meist je ein Kapitular ab: Liste 1: Rubriken zu BK 39 c. 1-11 (als I-XII; c. 2 in II-III aufgeteilt) Liste 2: Rubriken zu BK 40 c. 1-22, 25-28, 23-24, 29 (als I-XXVIIII) Liste 3: Rubriken zu BK 20a c. 1-23 (als I-XXVII; c. 9 in VIIII-X, c. 16 in XVII-XVIII, c. 17 in XVIIII-XX und c. 22 in XXXV-XXXVI [irrig statt XXV-XXVI] aufgeteilt), BK 22 in drei Blöcken aus c. 1-60, 61-63 (Mitte), 63 (Mitte)-82 (als XXVIII-XXX) Liste 4: Rubriken zu BK 23 c. 1-16 (als I-XVI; dabei irrig c. 3-5 als III, III, V) Liste 5: Rubriken zu BK 23 c. 17-31, 33-37 (als I-XV, XVII-XXI; die Rubrik zu c. 32 wurde mutmaßlich beim Seitenwechsel vergessen), BK 97 (als XXII) Liste 6: Rubriken zu BK 95 c. 1-9, 11-17 (als I-XVIIII; c. 1 in I-II, c. 4 in V-VI und c. 9 in XI-XII aufgeteilt, wobei c. 10 mit dem Schluss von c. 9 verbunden ist). Der große Rest der Seite wurde nicht beschrieben.

Fol. 216va-217ra (BK 39): Das Stück wird von einer Rubrik in roter Capitalis eingeleitet, welcher am Ende noch der rubrikenartige Beginn von c. 1 angeschlossen ist. Die einzelnen Kapitel sind jeweils als eigene Absätze mit roten Satzmajuskeln gestaltet (mit Ausnahme des, hier aufgeteilten, c. 2, dessen Anfang mit Satzmajuskel in gleicher Zeile nach dem Ende von c. 1 folgt). Die Kapiteleinteilung entspricht, von c. 2 abgesehen, derjenigen bei BK. Die Kapitelzählung in roter Tinte und mit Paragraphenzeichen ist für I-VII und XI jeweils auf den linken Rand auf Höhe des jeweiligen Kapitelanfangs ausgerückt. VIII-X und XII-XIII sind dagegen rechtsbündig in die letzte Zeile des jeweils vorhergehenden Kapitels platziert. Möglicherweise verlor der Rubrikator dabei die Übersicht, auf welchen Textabsatz sich die Kapitelzählung bezog; jedenfalls weist das letzte Kapitel sowohl eine in der letzten Zeile des vorherigen Kapitels vorangehende XIII wie eine in seiner letzten Zeile nachgestellte XIIII auf.

Fol. 217ra-rb (BK 40): Die Rubrik zum neuen Stück ist gedrängt rechtsbündig direkt hinter der (irrigen) Kapitelzählung am Schluss der vorhergehenden Liste mit roter Tinte in normaler Textminuskel eingetragen. Die Kapitel sind erneut als eigene Absätze mit roten Satzmajuskeln gestaltet, mit Ausnahme von c. 19, das bereits in der letzten Zeile des vorherigen Kapitels einsetzt. Die Kapitelzählung ist wie zuvor überwiegend auf den linken Seitenrand ausgerückt (Ausnahmen bei IIII, VI, XVIIII). Kapiteleinteilung und Zählung entsprechen derjenigen bei BK, mit der alleinigen Ausnahme von c. 23-24, die hinter c. 25-28 verschoben sind, bei entsprechend angepasster Zählung.

Fol. 217rb-221ra (BK 20a, 22): Die Liste wird eröffnet vom durchgängig in roter Capitalis gehaltenen Prolog zu BK 20a. Von einer vierzeiligen Initiale in roter Tinte eröffnet beginnt die Abfolge der Kapitel. Dabei bildet zunächst, wie in den früheren Listen, überwiegend jedes Kapitel einen eigenen Absatz, der jeweils mit einer roten Satzmajuskel eröffnet wird. Die Satzmajuskeln sind hier allerdings nicht mehr prominent als Initialen gestaltet, sondern nur noch geringfügig vergrößerte reguläre Majuskel; möglicherweise wechselte hier also der Rubrikator. Die Kapitelzählung ist erneut mal auf dem linken Rand, mal rechtsbündig am jeweils vorhergehenden Kapitelende platziert. Die beiden Sätze von BK 20a c. 16 sind gemeinsam mit dem ersten Satz von c. 17 unter der Zählung XVIIII aufgeführt; dabei ist aber jeder Satz als eigener Absatz mit roter Satzmajuskel gestaltet, als würde es sich um drei Einzelkapitel handeln. Der Text unter XXVII ist hingegen zwar ebenfalls mittels kleiner roter Satzmajuskeln in drei Abschnitte unterteilt; diese repräsentieren jedoch lediglich BK 20a c. 23 mit seinen drei Sanktionsstufen für (rückfällige) latrones. Bei fortlaufender Kapitelzählung schließt sich nach zwei Leerzeilen sowie einer fünfzeiligen roten R-Initiale der Text von BK 22 an. Dessen 82 Kapitel (bei BK) werden allerdings in drei unterschiedlich große Blöcke zusammengefasst, welche jeweils als XXVIII, XXIX und XXX gezählt sind. Innerhalb dieser Blöcke setzen kleine rote Satzmajuskeln, sowohl am Zeilenanfang wie mitten in den Zeilen, eine Vielzahl an Zäsuren, die oft, aber keineswegs immer mit den Kapitelgrenzen zusammenfallen. Die Reihenfolge der Kapitel entspricht dabei derjenigen bei BK.

Fol. 221ra-rb (BK 23 c. 1-16): Die Liste wird eröffnet von der BK 22 beschließenden Datierungszeile, die hier aber als Rubrik zu BK 23 missdeutet wurde. Sie ist mit roter Tinte in Capitalis ausgeführt. Die Kapitel sind als fortlaufender Text gestaltet, wobei die jeweiligen Kapitelanfänge durch einfache Satzmajuskeln in roter Tinte sowie die auf dem linken Rand eingetragene Kapitelzählung markiert sind. Lediglich c. 1 wird von einer zweizeiligen D-Initiale in roter Tinte eröffnet. Texteinteilung und Kapitelzählung entsprechen derjenigen bei BK, mit Ausnahme der (offenbar korrigierten) Zählung des Schlusskapitels (c. 16) als VI.

Fol. 221rb-221vb (BK 23 c. 17-37, BK 97): Die Liste setzt ohne optische Zäsur, insbesondere ohne eine Rubrik, und in gleicher Zeile die vorherige Liste fort; die Art der Textgestaltung und Untergliederung bleibt ebenfalls gleich. Dass eine neue Liste einsetzt, ist nur an der auf I zurückspringenden Kapitelzählung ersichtlich. Allerdings ist bei den die Seite beschließenden ersten drei Kapiteln der Liste (gezählt als I-III) die Zählung offenbar ebenfalls korrigiert worden, wohl aus XVII-XVIIII. Mutmaßlich hatte die Vorlage also BK 23 als eine einzige, durchgezählte Liste geboten (wie es in der Schwesterhandschrift, Modena O. I. 2, noch der Fall ist, trotz Aufteilung des Stücks in zwei Kapitellisten in den jeweiligen Capitulationes der beiden Handschriften). Erst mit Wechsel der Seite wurde die weitere Zählung (IIII-XX) dann von Beginn an korrekt eingetragen. Texteinteilung und Reihenfolge der Kapitel entsprechen generell BK; BK 23 c. 28-29 erscheinen zwar gemeinsam unter der Zählung XII, doch beruht dies auf einem Fehler des Rubrikators, der übersah, dass er zu Beginn von c. 29 noch eine D-Majuskel, und entsprechend auch eine weitere Kapitelzahl, hätte ausführen sollen. Intendiert oder in der Vorlage geboten war die Verschmelzung von c. 28-29 also nicht. Am Ende von BK 23 c. 37 (XX) setzt in gleicher Zeile der Text von BK 97 die Liste fort. Dabei markiert das in roter Capitalis gehaltene erste Wort des Prologs (KAROLVS) die Zäsur. Die Kapitelzählung läuft allerdings nicht weiter, obwohl der Text im Folgenden weiterhin durch eine Vielzahl kleiner roter Satzmajuskeln untergliedert erscheint. Neben dem unmittelbaren Anschluss in gleicher Zeile legt nur die Integration in die Listenzählung innerhalb der Capitulatio es nahe, dass BK 97 als Bestandteil dieser Liste intendiert war.

Fol. 221vb-222rb (BK 95): In Fortsetzung der Gliederungsprinzipien der vorhergehenden Listen beginnt das Stück mit einer in Capitalis und roter Tinte ausgeführten Rubrik, während das erste Kapitel eine fünfzeilige rote P-Initiale aufweist. Die Kapitelzählung in roter Tinte steht auf dem linken Rand (ohne Paragraphenzeichen), die Kapitel selbst sind ohne Absatzgliederung fortlaufend geschrieben, ihre Anfänge lediglich durch einfache rote Satzmajuskeln markiert. Bei der Texteinteilung wurden c. 1 und c. 4 jeweils aufgespalten in I-II und V-VI. Möglicherweise hatte der Schreiber eine weitere Aufspaltung auch in c. 5 vorgesehen; jedenfalls ließ er dort gegen Ende Platz für eine weitere Satzmajuskel. Diese führte der Rubrikator auch aus und ergänzte zudem am Rand eine entsprechende Kapitelzählung. Letztere setzte der Rubrikator erst bis zum Ende der Spalte fort, korrigierte sich dann aber sofort, indem er die eigene Zählung des Schlussabschnitts von c. 5 wieder tilgte und die folgenden vier Kapitelzählungen in der Spalte um eine Einheit nach unten korrigierte. Eine Besonderheit findet sich im Übergang von c. 9 zu c. 10 (gezählt als XI-XII). Hier sind vier der letzten sechs Worte von c. 9 in roter Capitalis ausgeführt (die beiden übrigen Worte fehlen), so dass sie wie eine Kapitelrubrik zu c. 10 erscheinen. C. 10 beginnt danach in neuer Zeile mit einer zweizeiligen P-Initiale in roter Tinte.

Fol. 222rb-vb (Capitulatio zu BK 94, 98, 43, 44, 112, 39, 20b, 39, 98): Ohne übergreifendes Incipit beginnt eine Reihe von drei jeweils separat gezählten Listen (Kapitelverzeichnissen). Die ersten beiden Listen haben jeweils eine eigene Rubrik in Capitalis und roter Tinte, während die letzte Liste ohne Rubrik einsetzt und, anders als die übrigen Listen, nur Kapitel aus einem einzigen Kapitular bietet. Liste 1: Rubriken zu BK 94 (als I-XIIII), BK 98 (als XV-XXII), BK 43 c. 1 (als XXIII) Liste 2: Rubriken zu BK 44 (als I-XXII), BK 112 c. 13-15 (als XXIII-XXV) Liste 3: Rubriken zu BK 20b (als I-VIII) Wahrscheinlich war ursprünglich eine weitere Capitulatio zwischen Liste 1 und 2 vorgesehen, die alle Rubriken zu BK 43 enthalten sollte. Versehentlich wurde stattdessen das erste Kapitel von BK 43 sowohl in der Capitulatio wie unten im Textblock als Nr. XXIII ans Ende von Liste 1 angehängt. Die weiteren Kapitel (BK 43 c. 2-16) bilden im Textblock dagegen, mit einer Zählung als II-XVI, eine eigene Liste, in der die Kapitelzählung I nicht vergeben ist. In der Capitulatio sind diese Kapitel nicht durch Rubriken vertreten. Da BK 43/44 ein Doppelkapitular bilden, dessen beide Stücke meist zusammen überliefert sind, auch in vielen italienischen Handschriften, und BK 44 die anschließende Liste 2 eröffnet, ist es sehr unwahrscheinlich, dass BK 43 bei der ursprünglichen Anlage der Capitulatio noch fehlte und erst später der Sammlung hinzugefügt wurde.

Fol. 222vb-223vb (BK 94, 98, 43 c. 1): Die Liste wird eröffnet von einer durchgängig in roter Capitalis gehaltenen Rubrik, die die folgenden Kapitel als CAPITVLARE König Pippins (von Italien) ankündigt. Der Textblock von BK 94 ist erneut fortlaufend geschrieben und von zahlreichen roten Satzmajuskeln durchzogen, die meist zugleich Kapitelanfänge markieren. Lediglich c. 1 wird von einer dreizeiligen roten P-Initiale eröffnet. Die gleichmäßig durchlaufende Kapitelzählung in roter Tinte ist jeweils auf dem linken Seitenrand untergebracht; nur bei XVI-XXIII wird der Zählung auch ein Paragraphenzeichen beigegeben. Die Reihenfolge aller Kapitel in dieser Liste entspricht der bei BK; lediglich in BK 94 haben c. 8 und c. 9 miteinander die Plätze getauscht. Der Übergang zu BK 98 wird durch die Invocatio von dessen Prolog in roter Capitalis hervorgehoben. Danach werden zusätzlich Intitulatio und Datatio des Prologs von drei- bzw. zweizeiligen roten K- bzw. A-Initialen markiert. Dennoch ist der gesamte Prolog unter der Zählung XV gefasst. Am Ende des Prologs sind dessen letzte vier Worte mit der Rubrik zu c. 1 verbunden, so dass sie eine Zwischenüberschrift (in roter Capitalis) bilden. Auch den weiteren Kapiteln von BK 98 ist jeweils eine Rubrik in roter Capitalis vorangestellt; die Kapitel bilden jeweils eigene Absätze, die von knapp zweizeiligen roten Initialen eröffnet werden. Beschlossen wird die Liste von dem kurzen ersten Kapitel von BK 43 (gezählt als XXIII), das ohne Kapitelrubrik bleibt, aber eine zweizeilige rote I-Initiale erhalten hat.

Fol. 223vb-224ra (BK 43 c. 2-16): Diese Liste sollte wohl ursprünglich auch BK 43 c. 1 enthalten, dessen Initiale dann zusammen mit einer neu beginnenden Kapitelzählung den Start einer neuen Liste signalisiert hätte. Stattdessen ist c. 1 optisch und durch die Zählung der vorherigen Liste angeschlossen, so dass die neue Liste mitten in der Zeile und mit der klein über der Zeile in roter Tinte vermerkten Zählung II einsetzt. Die Kapitel bilden wieder einen geschlossenen Textblock, der von roten Satzmajuskeln untergliedert wird. Auf fol. 223vb ließ der Schreiber meist noch genug Platz in den Zeilen, um vor den Satzmajuskeln zusätzlich die Kapitelzählung (in roter Tinte) unterzubringen. Mit dem Seitenwechsel rückt diese Zählung dann wieder auf den gewohnten linken Rand. Einteilung und Reihenfolge der Kapitel entsprechen der bei BK.

Fol. 224ra-225ra (BK 44, 112 c. 13-15): Die neue Liste wird von einer roten Rubrik in Capitalis (ITEM CAPITULARE) eröffnet und enthält von I-XXV gezählte Kapitel. Dabei bilden BK 44 c. 1-22 die Nummern I-XXII, wobei c. 6 aufgeteilt wird (als VI-VII), die Verschiebung der Zählung sich im Folgenden aber durch die irrige Wiederholung der Nummerierung XI bei c. 10 und bei c. 11 wieder ausgleicht. Der Text der bei BK gebotenen Rubrik zu BK 44 (ad omnes generaliter) ist dessen c. 1 hier bruchlos angehängt. Die drei Kapitel von BK 112 folgen ohne optischen Einschnitt als XXIII-XXV. Während BK 44 c. 1 erneut durch eine knapp vierzeilige rote D-Initiale eröffnet wird, bilden die Kapitel ansonsten weiterhin einen geschlossenen Textblock, der von die Kapitelanfänge markierenden roten Satzmajuskeln untergliedert wird. Die Kapitelzählung erfolgt wie gewohnt in roter Tinte auf dem linken Rand (mit Paragraphenzeichen).

Fol. 225ra (BK 39 c. 1): Ohne Kapitelzählung folgt nach einer allgemeinen Überschrift in roter Capitalis das erste Kapitel von BK 39. Der Anfang des Kapitels steht rubrikenartig und mit einer knapp zweizeiligen roten D-Initiale in eigener Zeile; der Kapiteltext ist durch fünf rote Satzmajuskeln entlang seiner fünf Bußbestimmungen gegliedert.

Fol. 225ra-225va (BK 20b, BK 39 c. 2): Die Liste beginnt ohne Überschrift mit dem Prolog von BK 20b, der mit einer zweizeiligen A-Initiale in roter Tinte eingeleitet wird. Allerdings schließt sich der Text aller folgenden Kapitel in gleicher Zeile direkt an. Einschnitte sind lediglich durch einfache rote Satzmajuskeln und korrespondierende rote Kapitelzählungen (auf dem linken Rand) markiert. Dabei sind diese Einschnitte mit Zählung z.T. kleinteiliger als bei BK; lediglich die letzte Satzmajuskel der Liste, zugleich die erste nach dem Seitenwechsel zu fol. 225va, wird nicht von einer Zählung begleitet. Bis zum Anfang von BK 20b c. 8 ist die Kapiteleinteilung und -zählung konform mit BK. Wohl aufgrund von Blattverlust in der Vorlage springt der Text nach den ersten Worten von c. 8 ohne optische Zäsur mitten in den Text von c. 14; Abschnitt VIII der Liste vereint also Text von c. 8 und 14. Die folgenden Abschnitte VIIII-XIII bieten den aufgeteilten Text von BK 39 c. 2, dessen letzte 11 Worte allerdings fehlen.

Fol. 225va (BK 98 c. 5): Ohne Kapitelzählung folgt nach einer Überschrift in roter Capitalis eine weitere Kopie von BK 98 c. 5. Der Kapiteltext wird durch eine knapp zweizeilige rote S-Initiale eröffnet.

Foll. 376r-380r (BK 140, 141 und 138):

Initialen: Durchgängig farbig in roter Tinte. Beim ersten Kapitel reicht die Initiale gerne über 4-5 Zeilen. Bei BK 140 c. 8 fehlt die farbige Initiale allerdings und das V wurde nur etwas mit roter Farbe aufgefüllt.

Titel und Kapitelzählung: Titel beginnen, stets in roter Tinte, meist noch in der letzten Zeile des vorherigen Kapitels, falls dort noch genug Platz ist. Sofern Zeilenwechsel nötig, setzt der Titel in der ersten Zeile des neuen Kapitels rechtsbündig fort. Bei BK 141 fehlen die Titel allerdings. Die Zählung erfolgt ebenfalls mit roter Tinte, stets auf dem Rand, dort zumeist auf Höhe der Zeile, in der der Kapiteltext einsetzt. Die Kapitel von BK 140 sind von XXXIIII-XLI durchgezählt. Das erste Kapitel von BK 141 beginnt folglich mit XLII und endet mit LXXI. Die Zählung wird bei BK 138 fortgesetzt, also von LXXII bis CIIII, die Kapitel LXXXVI-XC fehlen allerdings. Die Kapitel XCVIII-C (= BK 138 c. 23-25) haben keine Titel.

Foll. 380r-382r (BK 139):

Initialen: Durchgängig in roter Tinte. Beim ersten Kapitel nach einer Inscriptio ist dessen Initiale oft extrem vergrößert, eingepasst in einen 5 Zeilen hohen Block. Die so signalisierten Einschnitte werden aber in der Kapitelzählung nicht zwingend nachvollzogen, so dass z. B. fol. 380ra das erste Kapitel von BK 139, trotz herausstechender Initiale, als Nr. 13 weiter gezählt wird. Folgende Initialen sind immer noch vergrößert, aber deutlich kleiner gestaltet (meist nur den Raum zur jeweils vorhergehenden bzw. folgenden Zeile füllend, d.h. effektiv in doppelter Zeilenhöhe gehalten). Alle Initialen sind weitgehend in den Textblock eingepasst (keine Versalien).

Titel und Kapitelzählung: Titel beginnen, stets in roter Tinte, noch in der letzten Zeile des vorherigen Kapitels, sofern dort noch Platz ist. Sofern ein Zeilenwechsel nötig ist, setzt der Titel in der ersten Zeile des neuen Kapitels rechtsbündig fort, wohl damit die links platzierte Initiale nicht beeinträchtigt wird.

Die Nummerierung als XIII-XXXIII entspricht dem Platz der Kapitel im 4. Buch bei Ansegis. Lediglich beim ersten Kapitel ist zugleich versehentlich noch die ursprüngliche Zählung vor dem Titel (De honorae ecclesiarum) stehen geblieben. Dieses Kapitel ist also sowohl als primum capitulum (im Text) wie als cap. XIII (auf dem linken Rand) bezeichnet. Die Zählung selbst ist mit roter Tinte ausgeführt, stets auf dem Rand, dort zumeist auf Höhe der Zeile, in der der Titel einsetzt, beim extrem langen Titel von BK 139 c. 6 allerdings abweichend auf Höhe des oberen Rands der Initiale (d.h. leicht höher als die erste Zeile des Haupttextes). Ausnahmen: Bei BK 139 c. 2 (fol. 380rb) folgt die Initiale mitten in der Zeile unmittelbar auf das Ende des vorherigen Kapitels, leitet aber nicht den Text ein, sondern den Titel, der hier einmalig in Texttinte gehalten ist; die Zählung ist wie gewohnt auf dem Rand eingetragen. Bei BK 139 c. 12 (fol. 381rb) steht zunächst wie gewohnt der Titel (De mannire) noch in der gleichen Zeile, in der das vorherige Kapitel endet. Nach einer Lücke von ca. 5 Buchstaben folgt dann aber im letzten Drittel der Zeile auch noch die Initiale mit dem Beginn des neuen Kapitels; die Zählung ist wie gewohnt auf dem Rand.

Fol. 406rb-406va (BK 112 c. 15; BK 105 c. 15; Lib. Pap. Grimoaldi 4; Augustinus, De civitate Dei 25, 11; BK 134 c. 2-3):

Am Schluss einer Kopie von BK 196 sind, noch in dessen Schlusszeile beginnend, mehrere Exzerpte aus anderen Texten angeschlossen. Diese sind jeweils durch große rote Initialen hervorgehoben und bewahren z.T. eine Kapitelzählung wohl ihres ursprünglichen Kontextes. So stehen umittelbar vor BK 134 auf fol. 406rb-va ein als cap. XXV rubrizierter Kanon der Konzile von Reisbach, Freising und Salzburg (am Ende um modifizierte, inhaltlich verbundene biblische Zitate [1 Cor. 5, 11 und 13] erweitert), ein als cap. VIIII rubriziertes Kapitel aus den Capitula Italica (BK 105, c. 15) zur 30-Jahresfrist, ein als cap. IIII rubriziertes Kapitel aus dem Liber Papiensis (MGH LL 4, S. 400, Grimoaldi c. 4) zum gleichen Thema sowie ein nicht nummerierter Auszug aus Augustinus' De civitate Dei 21, 11. Die diese Liste beschließenden Kapitel BK 134 c. 2-3 sind entsprechend als cap. II und cap. III rubriziert.

foll. 406va-409va, 413ra-414va (BK 157, 166, 163, 175, 165, 191-193, 209, 212, 213, 216, 217):

Initialen: Einfache, leicht vergrößerte Majuskeln in dunkelroter Tinte, meist innerhalb des Textblocks am linken Rand, selten auch mitten in der Zeile. In der Höhe stets so gehalten, dass die oben bzw. unten angrenzenden Zeilen knapp nicht berührt werden.

Titel und Kapitelzählung: Titel beginnen, stets in roter Tinte, meist noch in der letzten Zeile des vorherigen Kapitels, falls dort noch Platz ist. Sofern ein Zeilenwechsel nötig ist, setzt der Titel in der ersten Zeile des neuen Kapitels rechtsbündig fort. Die Zählung erfolgt ebenfalls mit roter Tinte, stets auf dem Rand, dort zumeist auf Höhe der Zeile, in der der Kapiteltext einsetzt. Die Zählung der Kapitel in BK 157, 166, 163, 175, 165, d.h. zu fol. 406va-408rb beginnt jeweils neu einsetzend bei eins; BK 163 enthält eine Irritation nach einem Seitenwechsel (fol. 407rb-va): nach VII (= BK 163 c. 7) folgt sofort VIIII (= BK 163 c. 8) ohne Textverlust, d.h. die Kapitel von c. 8 an bis zum Ende von BK 163 werden um eins erhöht gezählt. Die Zählung der aus BK 191-193 entnommenen Kapitel läuft von I bis XXIII durch. Titel fehlen bei Kapitel I (= BK 191 c. 1) sowie bei Kapitel XX-XXIII (= BK 193 c. 5 und 8). Bei BK 193 c. 5 hat der Schreiber die beiden enthaltenen Zitate aus Ansegis als eigene Kapitel aufgefasst und nummeriert (als Kapitel XXI-XXII). Listentitel sind vorhanden für BK 191 und 193 und gehen stets bruchlos in den Titel des jeweils ersten Kapitels über. Kein eigener Titel für BK 192, mutmaßlich deshalb, weil dessen Beginn (BK 192 c. 1) nicht aufgenommen ist. BK 209 besteht aus Rubrik und nur einem Kapitel, die Zählung auf dem Rand entfällt daher. Unscheinbar beginnen BK 213 und 212 (in dieser Reihenfolge). Beide Listen sind ohne Rubrik aufgenommen. Lediglich die Zählung auf dem Seitenrand beginnt wieder mit I. Auf fol. 414ra ist die Zählung IV-X wahrscheinlich in der Falz verschwunden. Im Anschluss dieser Listen sind BK 216 und 217 wieder mit je eigener Rubrik eingeleitet, wenn sie auch bei BK 217 nur aus einem Wort besteht: Legatio.

Benutzungsspuren

Fol. 376v-382r: Fol. 376v am unteren rechten Rand auf der Höhe des Beginns von BK 141 steht in Blei ein blasser Vermerk IV, 41, der sich wohl auf Ansegis bezieht. Ebenso auf fol. 377r oben am linken Rand (IV, 42), auf fol. 378r am linken Rand auf Höhe des Beginns von BK 138 (I, 77) sowie auf fol. 380r in der Mitte zwischen den beiden Spalten auf Höhe des Beginns von BK 139 c. 1 (IV, 13). An zwei Stellen, fol. 378r und 379r finden sich unter der Kapitelnummer Korrekturzeichen: hier steht jeweils r für require.

Auf den foll. 406rb-408rb (= BK 112, 105, 157, 163, 165, 166, 175) gelegentlich neuzeitliche Bleistiftnotizen und Markierungen, meist am Anfang eines neuen Kapitulars; z. B. fol. 406rb, auf Höhe von Z. 7 zu Beginn von BK 112 c. 15: Karol. Langob. 165 / 805 II . 25, wohl ein Verweis auf die Ausgabe von Muratori 1723, Bd. 1, 2, S. 114, in der das Kapitel als Teil der Leges Langobardorum, Caroli Magni Leges mit 165 gezählt wird, kombiniert mit einem Verweis auf die Ausgabe von Baluze (Bd. 1, Sp. 428), in der das Kapitel in Fortsetzung von BK 44 als c. XXV gedruckt ist, wobei Baluze BK 44 als Capitulare Secundum anni DCCCV betitelte). Einfache Bleifstiftmarkierungen z. B. fol. 406vb, auf Höhe von Z. 29 zu Beginn von BK 166.

Sonstiges

Auf fol. 379va befindet sich zwischen den Zeilen 33-35 ein Loch im Pergament, das aber keinen Textverlust verursacht. Ebenso auf fol. 413ra, letzte Zeile.

Die letzten Blätter des Codex enthalten Falten, die in den verfügbaren Aufnahmen teilweise den Text verdecken.

[fol. 215rb] [4]
INCIPIUNT1* CAPITULA2* LEGVM DOMNI CAROLI PRESTANTISSIMI IMPERATORIS ·  
I De homicidiis clericorum ˙  
II De emunitatibus rini [!] ˙  
III De malefactoribus qui infra emunitatem confugerint · et eos reddere nolentibus et reliqua eorum controuersia ˙  
IIII De confugio ecclesiarum ut etiam in atrio saluentur ˙  
V De eo qui alium contra legem in iudicio adiurare temptauerit ˙  
VI De eo qui timens ne in seruitium cadat aliquem de suis occiderit ˙  
VII De rebus quę eclesiis offeruntur ˙  
VIII De carta ingenuitatis ˙  
VIIII De liberis qui se loco uuadie commiserint ˙  
X De compositione ad partem regis ˙  
XI De causis iam diiudicatis non repetendis ˙  
XII De obtimis testibus eligendis ˙  
ITEM TITVLI CAPITVLARIS SECVNDI ·  
I De causis ecclesiarum et ubi plures sunt ecclesię ˙  
II De excommunicatione presbiterorum ˙  
III De electione scauinorum uel notariorum ˙  
IIII De his qui legem seruare contemnunt ˙  
V De heribanno ˙  
VI De fugitiuis ˙  
VII De baugis et bruniis ˙  
VIII De mensuris ˙  
VIIII De inuestitura pipini regis ˙  
X De colonis ˙  
XI De his qui alium sine causa ad iudicium3* trahunt ˙  
XII De eo qui in monasterio comam deponit ˙  
XIII De reuuadiationibus ˙  
XIIII De episcopis et abbatibus et comitibus ˙  
XV De hebriis ut nullam causam eodem die habeant ˙  
XVI De bibitionibus ˙  
XVII De missis discurrentibus ˙  
XVIII De canibus ˙  
XVIIII De interrogatione populi quando capitula facienda sunt ˙ [fol. 215va]  
XX De eo ut nullus ad placitum sine causa banniatur ˙  
XXI De falsis testibus ˙  
XXII De iuramento per uitam regis ˙  
XXIII De missis  
XXIIII · De missis quantum in uno loco morentur ˙  
XXV De prudentia eorum ˙  
XXVI De monetariis ˙  
XXVII De xasonibus [!] ˙  
XXVIII De signatis in facie  
XXVIIII De placito ad missam sancti iohannis4* ˙  
ITEM TITVLI CAPITVLARIS TERTII ˙  
I De suffraganeis episcopis  
II De ordinatione eorum  
III De regularibus monasteriis ˙  
IIII De potestate episcoporum ˙  
V De incestuosis ut episcopi eos emendent ˙  
VI De ordinatione alterius clerici ˙  
VII De decimis  
VIII De confugio reorum ad ecclesiam ˙  
VIIII De latronibus si infra emunitatem fuerint ˙  
X De ipsis latronibus si dominici uassi eos habuerint ˙  
XI De periuriis in minoribus uel maioribus5* causis factis ˙  
XII De uindicta et iudicio in latronibus facta ˙  
XIII De pipini institutione obseruanda ˙  
XIIII De nonis et decimis · et de precariis  
XV De truste ˙  
XVI De cartolariis  
XVII De sacramentis per geldonia ˙  
XVIII De aliis eiusdem modi sacramentis  
XVIIII De iterantibus  
XX · De herba defensionis tempore  
XXI De theloneis  
XXII De uenditionibus6* mancipiorum ˙  
XXIII De bruniis  
XXIIII De comitibus iustitias facere nolentibus ˙  
XXXV [!] De eis qui pro faida precium recipere nolunt ˙  
XXXVI De eis qui hoc soluere nolunt ˙  
XXVII De latronibus ut in tertia culpa moriantur ˙  
XXVIII Epistola domni karoli de ecclesiasticis ordinibvs · [fol. 216vb] et in laicali ordine consistentibus prudentissime exara multis et magnis suffulta testimoniis ˙  
XXVIIII7* Item eiusdem ammonitio ·  
XXX Item de iudicibus ut diligenter legem discant cum multis subiectis testimoniis capitulis ac sententiis ˙  
D8* ITEM TITVLI CAPITVLARIS · IIIIti ·  
I De monachis  
II De anachoritis  
III De non parui pendendo curam animarum ˙  
III De oboedientia abbatum9*  
V Decanis de decanis [!]  
VI De celerariis  
VII De corporibus sanctorum  
VIII De eulogiis10*  
VIIII De hospitibus  
X De uestimentis  
XI De nouiter uenientibus ad monasterium  
XII De filiis nobilium  
XIII De ordinando abbate  
XIIII De directis in uiam  
XV De pręmiis ut nullatenus abbatum11* pro monacho faciendo tollat  
XVI De disciplina monachorum ˙  
ITEM TITVLI CAPITVLARIS12* QVINTI ·  
I De placitis comitum ˙  
II De sacramento fidelitatis causa ˙  
III De monasteriis feminarum ubi sine regula degunt ˙  
IIII De sortibus et diuinationibus ˙  
V De13* iniustis rationibus ·  
VI De disciplina pro premia nullatenus obmittenda ·  
VII De baptismo mori romani ·  
VIII De calciamentis eiusdem moris ·  
VIIII De diebus festis ut omnes ad ęcclesiam conueniant ·  
X De hebrietate et ut nullus alium obprimat adhibendum14* ·  
XI De proclamationibus super episcopos uel abbates ˙  
XII De iniustis theloneis ˙  
XIII De manu leprosi ·  
XIIII De monachis et aliis ordinibus ut ad secularem nullatenus transeant ·  
XV Depiscopis15* et abbatibus nec canes nec falcones seu iocolatores habeant · [fol. 216ra]  
XVII De16* altarium teguriis17* ˙  
XVIII De clocchis ut non baptizentur  
XVIIII · De beneficiis18* dominicis ˙  
XX · De leprosis ˙  
XXI · De missis dominicis ut bonum exemplum aliis prebeant ˙  
XXII Epistola domni karoli ad omnes generaliter ut sacerdotibus obedientes sint · et de eorum aliis rationibus diligenter promulgata ˙  
ITEM TITULI CAPITULARI · VI ·  
I · De xenedochiis  
II De gubernatione eorum  
III De ecclesiis baptismalibus  
IIII De aduocatis  
V De diuersis generationum hominibus in italia conmanentibus  
VI De statu ingenuitatis ˙  
VII De compositionibus  
VIII De monasteriis et xenedochiis comitum ˙  
VIIII De rebus per diuersos comites ˙  
X De rebus in elemosina datis ˙  
XI De filia cuius pater per manum arrogatoris seruos suos iussit fieri liberos ˙  
XII · De prefatis seruis iterum ˙  
XIII · De femina ut per licentiam uiri sui uendere possit  
XIIII De mancipiis palatii et ecclesiarum  
XV De comitibus ut liberos homines ad seruile opus non opprimant  
XVI De rebus hildegarde regine ˙  
XVII De preceptis placentinorum  
XVIII De fugitiuis a romaniae partibus  
XVIIII De epistola adprehendenda ut uiae et portę sicut mos erat custodiantur ˙  
EXPLICIUNT19* [fol. 216va]  
1*
gek. INCIP
2*
gek. CAP
3*
u1 korr. (?)
4*
gek. iohis
5*
korr. aus [†]
6*
korr. aus uenditionis
7*
korr. aus XXIIII
8*
Der Schreiber setzte wohl versehentlich eine Zeile zu früh zur ersten Rubrik der Liste an, brach das Wort (De) dann ab und ließ den Rest der Zeile für den Rubrikator frei; weder er selbst noch der Rubrikator machten sich die Mühe, den falschen Wortanfang in Texttinte zu radieren.
9*
gek. abb
10*
korr. aus eulogisis
11*
gek. abb
12*
gek. CAP
13*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
14*
gek. adhibend
15*
Haplographie von De mit gek. epis.
16*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
17*
korr. aus tegurium
18*
korr. aus n
19*
Der Rest der Seite blieb unbeschrieben.
[BK 39 c. 1]
INCIPIUNT CAPITULA LEGI SALICAE QUOS CONSTITUIT DOMNUS KAROLUS IMPERATOR DE HOMICIDIIS CLERICORUM ˙  
 · I ·  
[BK 39 c. 1]
Qui subdiaconum occiderit · CCCC20* · solidos conponat ˙ Qui diaconum21* DC22* · Qui presbiterum · DCCCC · solidos conponat23* ·24* Qui episcopum occiderit · monachus fiat25* ·  
20*
C4 ergänzt
21*
m korr. (?)
22*
von anderer Hand korr. aus [†]
24*
DCCCC · solidos conponat · von anderer Hand korr. aus [†]
23*
gek. cp
25*
Qui episcopum … monachus fiat von anderer Hand korr. aus [†]
II ·  
[BK 39 c. 2]
Si quis in immunitate26* damnum aliquid fecerit · DCCCC solidos conponat27* ·28*  
III ·  
[BK 39 c. 2]
Si autem homo furtum aut homicidium uel quodlibet crimen foris committens infra inmunitatem fugerit · mandet comes uel episcopo uel abbati uel uicedomino uel quicumque locum episcopi uel abbatis tenuerit ut reddat ei reum29* · si ille contradixerit · et eum reddere noluerit in prima contradictione · XV solidis culpabilis30* iudicetur31* · Si ad secundam inquisitionem reddere noluerit in prii [!] XXX solidis culpabilis32* iudicetur33* ˙ Si nec ad tertiam inquisitione consentire noluerit · quicquid reus damni fecerat totum illum · qui eum infra inmunitatem retinet34* nec reddere uult soluere cogatur ˙ Et ipse comes ueniens licentiam habeat ipsum hominem infra inmunitatem35* querendi ubicumque eum inuenire potuerit · si autem statim in prima inquisitione comiti responsum fecerit quod reus infra inmunitatem quidem fuisset sed fuga lapsus sit iuret quod ipse eum ad iustitiam cuiuslibet disfaciendam fugire non fecisset · Et sit ei in hoc satisfactum ˙ Si autem intranti in ipsam in immunitatem comiti collectam manu quislibet resistere presumpserit · DC · solidis culpabilis36* iudicetur37* ˙  
26*
i1 korr. (?)
28*
DCCCC solidos conponat · von anderer Hand korr. aus [†]
27*
gek. cp
29*
korr. aus rerum
30*
gek. cul
31*
gek. iudi
32*
gek. cul
33*
gek. iud
34*
r korr. (?)
35*
m1 korr. (?)
36*
gek. cul
37*
gek. iud
IIII  
[BK 39 c. 3]
Si quis ad ecclesiam confugium fecerit · in atrio ipsius ecclesię pacem habeat nec sit ei necessitas ecclesiam ingredi · et nullus eum per uim inde abstrahere presumat · sed liceat ei confiteri quod fecit et inde per manus bonorum hominum ad discussionem in publico perducatur ˙  
V ·  
[BK 39 c. 4]
Si quis hominem in iudicio iniuste contra alium altercantem adiuuare per malum ingenium praesumpserit · atque inde coram iudicibus uel comite increpatus fuerit et negare non potuerit · XV · solidis culpabilis38* iudicetur39* ˙  
38*
gek. cul
39*
gek. iud
VI  
[BK 39 c. 5]
Si quis de libertate fuerit interpellatus · et timens ne in seruitium cadat · aliquam de propinquis suis per quem se [fol. 216vb] in seruitium casurum timens occiderit · id est40* · patrem matrem patruelem auunculum uel quamlibet huiusmodi propinquitatis persona · ipse qui hoc perpetrauerat moriatur · agnitio eius et consanguinitas41* in seruitium cadat ˙ Et si negauerit42* se illum occisisse43* ad nouem uomeres ignitos iuditio dei examinandi accedat ˙  
40*
id est gek. ide
41*
korr. aus consanguinitatis
42*
korr. aus negauerat
43*
korr. aus occidisse
VII ·  
[BK 39 c. 6]
Qui res suas pro anima sua ad ecclesiam dei tradere uoluerit · domi traditionem faciat coram testibus legitimis · et que actenus in hostę factę sunt traditiones de quibus nulla est questio stabiles permaneant ˙  
VIII  
[BK 39 c. 6]
Si uero aliquis alii res suas suas [!] tradiderit · et in hoste profectus fuerit · et ille cui res tradita sunt interim mortuus fuerit · qui res tradidit cum reuersus fuerit adhibitis testibus coram quibus traditio facta est · res suas recipiat ˙ Si autem et ipse mortuus fuerit · heredes eius legitimi res traditas recipiant ˙  
VIIII ·  
[BK 39 c. 7]
Si quis per cartam ingenuitatis44* a domino suo legitimę libertatem est consecutus liber permaneat ˙ Si uero aliquis eum iniuste inseruire temptauerit et ille cartam ingenuitatis sue ostenderit et aduersarium se45* inseruire uelle conprobauerit ille qui hoc temptauit multa quę in carta discripta est soluere cogatur ˙ Si uero carta non paruerit sed iam ab illo qui eum inseruire uoluerit disfacta est · uuedregildum ei conponat46* · duas partes illi cui inseruire uoluerit tertiam rei · et ille iterum per preceptum regis libertatem suam conquirat ˙  
44*
nu korr. (?)
45*
korr. aus si
46*
gek. conp
X  
[BK 39 c. 8]
Liber qui se locum uuadii in alterius potestatem commiserit ibique constitutus damnum aliquid cuilibet fecerit · qui cum in locum uuadii suscepit aut damnum soluat aut hominem in mallo productum dimittat · perdens simul debitum quod eum propter in uuadio suscepit · et quę damnum fecit dimissus iuxta qualitatem regi cogatur emendare ˙ Si uero liberam feminam habuerit · usque dum in pignus exteterit et filios habuerint liberi permaneant ˙  
XI  
[BK 39 c. 9]
Omnia debita que ad partem regis soluere debent · solidis47* · [fol. 217ra] XII · denariorum soluant excepto frede que in lege salica conscripta est · Illa eadem solido quo cetere conpositiones solui debent conponatur ˙  
47*
gek. sol
XII  
[BK 39 c. 10]
Si quis causam iudicatam repetere in mallo praesumpserit ibique testibus conuictus fuerit · aut XV · solidos conponat48* · aut XV · ictos ab scabinis qui causam prius iudicauerint accipiat49* ˙  
48*
gek. conp
49*
korr. aus accipiant
XIII ·  
[BK 39 c. 11]
Optimi quis est in pago uel ciuitate in testimonium adsumatur · et cuius contra quem testimoniari debent · nullum crimen possit indicare ˙  
XIIII50* ·  
Item de capitulis ˙  
I51* ·  
[BK 40 c. 1]
De causis ammonendis uel ecclesias emendandis · et ubi52* in unum locum plures sunt quam necesse sit ut destruatur quę necessaria non sunt · et alię construantur ˙  
50*
Der Rubrikator hatte offenbar die Übersicht darüber verloren, ob sich die von ihm mehrfach rechtsbündig in der letzten Zeile eines Kapitels eingetragene Kapitelzählung auf das vorhergehende oder auf das in neuer Zeile folgende Kapitel bezog. Entsprechend zählte er hier das letzte Kapitel der Liste doppelt, einmal zu dessen Beginn als XIII, einmal an dessen Ende als XIIII.
51*
Über der Zählung von spätmittelalterlicher Hand die mit der Capitulatio korrespondierende Listenzählung als Secundus liber vermerkt.
52*
korr. aus unum
II ·  
[BK 40 c. 2]
Vt presbiteri non ordinentur priusquam examinentur · et et [!] ut excommunicationes · passi et sine · causa non fiant ˙  
III ·  
[BK 40 c. 3]
Vt missi nostri scabinos aduocatos notarios per singula loca eligant · et eorum nomina quando reuersi fuerint secum scripta deferant53* ˙  
53*
gek. defert
IIII ·  
[BK 40 c. 4]
De his qui legem seruare contempserint · ut per fideiussores in praesentia regis educantur ˙  
V ·  
[BK 40 c. 5]
Vt illi qui heribannum soluere debent coniectum faciant ad haribannitorem ·  
VI ·  
[BK 40 c. 6]
De fugitiuis ac pereginis [!] ut distringantur ut scire possimus qui sint audire aut unde uenerint ˙  
VII ·  
[BK 40 c. 7]
Vt bauga et brunias non dentur negotiatoribvs ˙  
VIII  
[BK 40 c. 8]
De mensuris ut secundum iussionem nostram ęqualis fiant ˙  
VIIII  
[BK 40 c. 9]
Vt non mittantur super uestituram domni pipini regis ˙  
X ·  
[BK 40 c. 10]
Vt nec coloni54* nec fiscalini possint alicubi traditiones facere ˙  
54*
korr. aus colon[†]
XI ·  
[BK 40 c. 11]
Vt nullus praesumat hominem in iuditium mittere sine causa · nisi iudicatum fiat ˙  
XII ·  
[BK 40 c. 12]
Vt liber homo qui in monasterio regulari comam deposuerit · et res suas ibidem dilegauerit promissione55* facta56* secundum regulam firmiter teneat ˙  
55*
korr. aus promissionem
56*
korr. aus factam
XIII ·  
[BK 40 c. 13]
Vt omnia quae uuadiari debent iuxta quod in lege continet pleniter secundum ipsam legem reuuadiata fiant · et in postmodum uel dominus rex uel ille cuius causa est iuxta quod ei placuerit misericordiam faciat ˙  
XIIII ·  
[BK 40 c. 14]
De episcopis abbatibus comitibus qui ad placitum nostrum non uenerunt ˙ [fol. 217rb]  
XV ·  
[BK 40 c. 15]
Vt nullus ebrius suam causam in mallo possit conquirere nec testimonium dicere nec placitum comes habeant · nisi ieiunus ˙  
XVI ·  
[BK 40 c. 16]
Vt nemini liceat alium cogere adhibendum ˙  
XVII  
[BK 40 c. 17]
De missis nostris discurrentibus uel ceteris hominibus propter utilitatem nostram iter agentibus ut nullus mansionem contradicere praesumat ˙  
XVIII ·  
[BK 40 c. 18]
De canibus qui in dextro armo tonsi sunt ut homo qui eum habuerit cum ipso cane in praesentiam regis ueniat ˙  
XVIIII  
[BK 40 c. 19]
Vt populus interrogetur de capitula quę in lege nouiter addita sunt · et postquam omnes consenserint subscriptiones et manufirmationes suas in ipsis capitulis faciant ˙  
XX ·  
[BK 40 c. 20]
Vt nullum ad placitum banniatur nisi qui causam suam querit · aut alteri querere debet · exceptis scabinos · VII · qui ad omnia placita preesse debent ˙  
XXI ·  
[BK 40 c. 21]
De falsis testibus ut non recipiantur ˙  
XXII ·  
[BK 40 c. 22]
Vt nullus praesumat per uitam regis et filiorum eius iurare ˙  
XXIII ·  
[BK 40 c. 25]
Vt missi nostri qui iam breues detulerunt57* de adnuntiatione uolumus ut adhuc adducant de opere ˙  
57*
gek. detulert
XXIIII ·  
[BK 40 c. 26]
Quantam moram faciunt in unoquoque loco · et quot homines secum habeant ˙  
XXV ·  
[BK 40 c. 27]
De prudentia et constantia missorum nostrorum ˙  
XXVI ·  
[BK 40 c. 28]
De falsis monetariis requirendum est ˙  
XXVII ·  
[BK 40 c. 23]
De illis sxa [!] saxonibus qui uxores non habent58* ˙  
58*
gek. habt
XXVIII  
[BK 40 c. 24]
De signatis qui mentiendo uadunt ˙  
XXVIIII ·  
[BK 40 c. 29]
Si alię res fortuitu non preoccupauerint · VIII · kalendas59* iulias60* id est · missa sancti iohannis baptistae ad moguntur siue caballionem generalem placitur nostrum uolumus habere ˙  
59*
gek. kl
60*
gek. iul
[BK 20a Prolog]
ANNO FELICITER · XI · REGNI DOMNI NOSTRI CAROLI GLORIOSISIMI REGIS IN MENSE61* MARTIO FACTO CAPITULARE QUALITER CONGREGANS IN UNUM SINODALE CONSILIUM EPISCOPIS ABBATIBUS UIRISQUE INLUSTRIBUS COMITIBUS UNA CUM PIISSIMO62* DOMNO NOSTRO SECUNDUM DEI UOLUNTATEM · DE CAUSIS OPORTUNIS CONSENSERUNT ˙ DECRETUM · [fol. 217va]  
I ·  
[BK 20a c. 1]
Vt63* suffraganei episcopi secundum canones subiecti sint et ea quae erga ministerium illorum emendanda cognoscunt libenti animo emendent eosque corrigant ˙  
61*
gek. MEN
62*
INLUSTRIBUS COMITIBUS UNA CUM PIISSIMO korr. aus UNA CUM PIISSIMO INLUSTRIBUS COMITIBUS
63*
Über der Zählung von spätmittelalterlicher Hand vernerkt: Tercio liber.
II ·  
[BK 20a c. 2]
Vbi praesentes episcopi ordinati non sunt · sine tarditate ordinentur ˙  
III ·  
[BK 20a c. 3]
De monasteriis qui regulares fuerunt · ut secundum regulam uiuant necnon et monasteria puellarum ordinem sanctum custodiant et unaquęque abbatissa in suo monasterio sine intermissione resedeant ˙  
IIII  
[BK 20a c. 4]
Vt episcopi de presbiteris et clericis infra illorum parrochia potestatem habeant secundum canones ˙  
V ·  
[BK 20a c. 5]
Ut episcopi de incestuosis hominibus emendandi licentiam habeant · seu et de uiduis infra sua parrochia potestatem habeant corrigendum ˙  
VI ·  
[BK 20a c. 6]
Vt nulli liceat alterius clericum recipere aut ordinare in aliquo gradu ˙  
VII ·  
[BK 20a c. 7]
Ut unusquisque suam decimam donet atque per iussionem episcopi dispensentur ˙  
VIII  
[BK 20a c. 8]
Ut homicidas aut ceteros reos qui legibus mori debent · si ad ecclesiam confugerint non excusetur · neque eis ibidem uictus detur ˙  
VIIII  
[BK 20a c. 9]
Ut latrones de infra inmunitatem illi iudices ad comiti placita presententur · et qui hoc non fecerit beneficium suum et honorem perdat · et qui beneficium non habuerit · bannum soluat ˙  
XI ·  
[BK 20a c. 10]
De eo qui periurium fecerit · nulla redemptio nisi manum perdat · Quod si accusator contendere uoluerit de ipso periurio stent ad crucem · et si iurator uicerit legem suam accusator emendet ˙  
XII ·  
[BK 20a c. 10]
Haec uero de minoribus causis obseruandu [!] est ˙  
XIII ·  
[BK 20a c. 10]
De maioribus uero rebus aut de statu ingenuitatis secundum legem custodiant ˙  
XIIII ·  
[BK 20a c. 11]
De64* uindicta et iudicio in latronibus facto episcoporum absque peccato commitis esse dicunt · ita tamen absque inuidia aut occasione mala et nihil aliud ibi interponatur nisi uera iusticia ad perficiendum · et si per hodium aut malum ingenium nisi per iustitiam faciendum hominem disfecerit honorem suum perdat · et legibus contra quem iniustae fecit65* secundum poenam quam intulit emendetur ˙  
64*
Auf dem linken Rand in roter Tinte der Linksschrägschaft eines X, wohl als Ansatz für die letztlich doch am Ende der vorigen Zeile ausgeführte Kapitelzählung.
65*
gek. fec
XV ·  
[BK 20a c. 12]
Ut quę bonę memoriae genitor noster in sua placita [fol. 217vb] constituit · et sic nos conseruare uolumus ˙  
XVI  
[BK 20a c. 13]
De rebus uero ecclesiarum unde nunc cessione exeunt decima et nona sint soluta · et unde antea non exierunt similiter nona et decima detur · atque de casatis quinquaginta solido · I · et de casatis triginta medio solido · et de XXti · tremesse et precariis ubi modo sunt renouentur · et ubi non sunt scribantur et sit districtio inter precariis de uerbo nostro factas et inter eas quae spontanea66* uoluntate de ipsis rebus ecclesiarum faciant ˙  
66*
korr. aus spons
XVII ·  
[BK 20a c. 14]
De truste facienda nemo praesumatur ˙  
XVIII ·  
[BK 20a c. 15]
De cerariis et tabulariis atque cartolariis sicut de longinquo tempore fuit obseruentur ˙  
XVIIII ·  
[BK 20a c. 16]
De sacramentis per geldonia inuicem coniurantibus ut nemo facere praesumat ˙  
[BK 20a c. 16]
Alio uero modo de illorum elimosinis aut de incendio aut de naufragio quamuis conuenentia faciunt · nemo in hoc iurare praesumat ˙  
[BK 20a c. 17]
De iterantibus qui ad palatium aut alicubi pergunt · ut eos qui cum collecta nemo sit ausus apsallire  
XX ·  
[BK 20a c. 17]
Ut nemo alterius herbam defensionis tempore tollere praesumat · nisi in hostem pergendum aut missus noster sit qualiter facere praesumit emendat ˙  
XXI ·  
[BK 20a c. 18]
De tholoneis qui iam antea furmanti fuerint nemo tollat nisi ibi ubi antiquo tempore praesumat  
XXII ·  
[BK 20a c. 19]
De mancipia quae uenduntur et in praesentia episcopi uel comitis iussit · aut in praesentia archidiaconi et centenarii · siue uicedomini · aut iudicis comiti · aut ante bene nota testimonia · et foras marcha nemo mancipium uendat qui hoc fecerit tantas uices bannum soluat · quanta mancipia uendit · et si non habet precium in uuadio per seruo semetipsum comiti donet usque dum ipsos bannos soluat ˙  
XXIII67* ·  
[BK 20a c. 20]
De brunias ut nullus foras nostro regno uendere praesumat ˙  
67*
I1 korr. (?)
XXIIII  
[BK 20a c. 21]
Si comes in suo ministerio iustitias non fecerit misso nostro de suo causa somniare faciat · usque dum iustitias ibidem factas fuerint · et si uassus noster iustitias non fecerit · tunc et commis et missus ad ipsius casam sedeant · et de suo uiuant quousque68* [fol. 218ra] iustitiam faciant ˙  
68*
q1 korr. (?)
XXV ·  
[BK 20a c. 22]
Si quis per fandam [!] precium recipere non uult · tunc ad nos sit transmissus · et nos eum dirigamus ubi damnum nemini facere possit  
XXVI  
[BK 20a c. 22]
Simili modo et qui per faita precium soluere noluerit · nec iustitiam exinde facere in tali loco eum mittere uolumus · ut per eum maior damnus non crescat ˙  
XXVII ·  
[BK 20a c. 23]
De latronibus ita praecipimus obseruandum · ut per primam uicem non moriantur · sed oculum perdant ˙  
[BK 20a c. 23]
De secunda uero culpa · nasus ipsius latronis abscidatur ˙  
[BK 20a c. 23]
De tertia uero culpa si non emendauerit moriatur ˙  
XXVIII  
[BK 22 Prolog BK 22 c. 1 BK 22 c. 2 BK 22 c. 3 BK 22 c. 4 BK 22 c. 5 BK 22 c. 6 BK 22 c. 7 BK 22 c. 8 BK 22 c. 9 BK 22 c. 10 BK 22 c. 11 BK 22 c. 12 BK 22 c. 13 BK 22 c. 14 BK 22 c. 15 BK 22 c. 16 BK 22 c. 17 BK 22 c. 18 BK 22 c. 19 BK 22 c. 20 BK 22 c. 21 BK 22 c. 22 BK 22 c. 23 BK 22 c. 24 BK 22 c. 25 BK 22 c. 26 BK 22 c. 27 BK 22 c. 28 BK 22 c. 29 BK 22 c. 30 BK 22 c. 31 BK 22 c. 32 BK 22 c. 33 BK 22 c. 34 BK 22 c. 35 BK 22 c. 36 BK 22 c. 37 BK 22 c. 38 BK 22 c. 39 BK 22 c. 40 BK 22 c. 41 BK 22 c. 42 BK 22 c. 43 BK 22 c. 44 BK 22 c. 45 BK 22 c. 46 BK 22 c. 47 BK 22 c. 48 BK 22 c. 49 BK 22 c. 50 BK 22 c. 51 BK 22 c. 52 BK 22 c. 53 BK 22 c. 54 BK 22 c. 55 BK 22 c. 56 BK 22 c. 57 BK 22 c. 58 BK 22 c. 60]
Regnante domino nostro iesu christo in perpetuum ˙ Ego karolus gratia dei eiusque misericordia donante rex et rector regnis francorum et deuotus sanctę ecclesię defensor humilisque adiutor · omnibus ecclesiasticę pietatis ordinibus seu secularis potentiae dignitatibus in christo domino deo ęterno perpetuo pacis et beatitudinis salutem ˙ consideramus pacifice copiae mentis intuitu · una cum sacerdotibus et consiliariis nostris habundantemque in nostrum populum christi regis clementiam · et quam necessarium est · non solum toto corde et ore ac pietate agere gratias deo incensanter sed etiam continua bonorum operum exercitatione eius insistere laudibus ˙ Quatenus qui nostro regno tantos69* contulit honores sua protectione nostrumque regnum in eternum conseruare dignetur quapropter70* · placuit nobis uestram rogare sollertiam · O · pastores ecclesiarum christi et doctores gregis clarissima mundi luminaria ut uigili cura et sedula ammonitione populum dei ad pascuam uitae aeternę ducere studeatis ˙ Et errantes oues bonorum exemplorum seu adhortationvm71* humeris intra ecclesiasticę firmitatis muros reportare satagemeni72* ˙ Ne plus insidians aliquem canonicas sanctiones transgredientem uel paternas traditiones uniuersalium73* conciliorum74* excedentem quod absit inruens deuoret · Ideo magnę [fol. 218rb] deuotionis studio ammonendi et adhortandi sunt · immo et conpelendi ut firma75* fide et infatigabili perseuerantia intra paternas sanctiones se contineant in quo opere et studio sciat certissimę sanctitatis uestrae76* · uestram uobis quo operare diligentiam ˙ Quapropter ut praediximus missos quapropter et nostros ad uos direximus missos · qui ex nostri nominis auctoritate una uobiscum corrigerent · quae corrigenda essent ˙ Sed et alia capitula ex canonicis institutionibus quae magis nobis necessaria uidebantur subiunximus ˙ Ne aliquis quaeso huius pietatis ammonitionem esse praesumptiosam iudicet · qua nos errata corrigere superflua abscidere recta cohortare studeamus sed magis beniuolo caritatis animo suscipiat ˙ Nam legimus in regnorum libris quomodo sanctus iosias regnum sibi a deo a deo [!] datum circumeundo corrigendo · ad cultum ueri dei studuit reuocare ˙ Non ut me eius sanctitati77* equiperabilem faciam ·78* sed quod nobis est ubique sanctorum semper exempla sequenda · et quod sancta quę poterimus ad studium bonę uitae in laudem et gloriam domini nostri iesu christi ˙ congregare necesse est ˙ Quapropter ut praediximus aliqua capitula notare iussimus · ut simul haec eadem uos amore studeatis · ut et ista et illa equali intentione praedicetis · nec aliquid quod79* uestrae sanctitati80* populo dei utile uideat amittere · ut pio studio nos ammoneatis · quatenus ut et uestra sollertia et subiectorum oboedientia · ęterna felicitate ab omnipotente deo remuneretur81* ˙ Sunt enim aliqui culpis exigentibus ab episcopo excommunicantur · et ab aliis ecclesiasticis uel laicis praesumptiosę in communione accipiuntur · quod omnino sanctum nicenum concilium · simul et calcidonensem · necnon et antiocenum atque sardicense fieri prohibent ˙ Item habet in eodem concilio ut eorum qui ad ordinandum uenandum ueniunt · fides et uita prius ab episcopo diligenter discutiantur · et sic ordinentur ˙ Item in eodem concilio necnon et antioceno simul et calcidonense · ut fugitiui clerici et peregrini a nullo recipiantur nec ordinentur sine commendaticiis litteris et sui episcopi uel abbatis licentiam ˙ Item in eodem sinodo interdictum est presbiteris et diaconibus uel omnibus82* qui in clero sunt mulierem [fol. 218va] habere in domum suam propter suspicionem nisi matrem aut sororem uel eas tantum personas quę suspitiones effugiunt ˙ Item in eodem concilio seu in decretis papę leonis · necnon in canonibus que dicuntur apostolorum · sicut et in lege ipse dominus praecepit · omnino omnibus interdictum est · ad usuram aliquid dare ˙ Auditum est aliquos presbiteros missam celebrare et non communicare · quod omnino in canonibus apostolorum interdictum esse legitur · uel quomodo dicere recte potest si non communicauerit · sumpsimus domine sacramenta ˙ Haec uero per singula capitula instituta niceni concilii legere potestis · seu in aliis sanctorum patrum sinodalibus edictis ˙ In antioceno concilio quod his qui damnati sunt a sinodo uel a suo episcopo83* · et postea ministrare praesumunt · praecipitur ut nullus audeat ei communicare ˙ Si quis ei communicat simili sententia subiaceat sicut et damnatus ˙ Item in eodem concilio ut ad metropolitanvm84* episcopum suffraganei episcopi respiciant · et nihil noui audeant facere in suis parrochiis sine conscientia et consilio sui metropolitani · nec metropolitanus sine eorum consilio ˙ Item in eodem concilio simul et acironense · ut corepiscopi cognoscant modum suum nihilque faciunt absque licentia episcopi in cuius parrochia habitant ˙ Item in eodem concilio ut episcopus uel quilibet ex clero sine consilio uel litteris episcoporum uel metropolitani non audeant ad regalem dignitatem pro suis causis clamare · sed in commune episcoporum concilio causa eius examinentur ˙ Item in eodem consilio simul et in sardicense necnon et in decretis innocentum papę · ut nullus episcopus in alterius parrochia ordinationes aliquas audeat efficere negotia peragere quae ad eum non pertinent ˙ Item in eodem concilio ut episcopus ecclesiae curam habeat ad quam ordinatus est · ˙ Item in eodem concilio necnon et in calsidonense ut prouinciales episcopi cum suo metropolitano bis in anno propter causas ecclesię concilia celebrarent ˙ Item in concilio laudicense necnon in affricano praecipitur ut monachi et clerici tabernas non ingrediantur edendi uel bibendi causa ˙ Item [fol. 218vb] in eodem concilio · ut a uespera usque ad uesperam die dominica seruetur ˙ Item in eodem concilio ut ignota angelorum nomina nec fingantur nec nominentur nisi illos quos habet in auctoritate · michahel · gabrihel · rafahel ˙ Item in eodem concilio quod non oporteat mulieres ad altare ingredi ˙ Item in eodem concilio quod non oporteat ut coclearii malifici incantatores uel incantatrices fieri non sinantur ˙ Item in eodem concilio necnon in sardicense quod non oporteat in uillulis uel in agris episcopos constitui ˙ Item in eodem concilio ut cannonici libri tantum legantur in ecclesia ˙ Item concilio caldincalcidonense [!] ut non oporteat episcopos aut quemlibet ex clero per pecunias ordinare quia utrique deponendi sunt · et qui ordinat et qui ordinatur · necnon et qui mediator est · inter eos ˙ Item de eadem re in canonibus apostolorum legitur quam85* heresem · iam ipse princeps apostolorum in symonem magum terribiliter damnauit · Item in eodem concilio infra duo capitula · necnon et in decretis leonis papę ut nec monachus nec clericus in secularia negotia transeat ˙ Et ut seruus alterius nullus sollicitet ad clericalem uel monachicum ordinem sine uoluntate et licentia domini sui promouere ˙ Item in eodem concilio infra duo capitula necnon et in sardicense · ut nec episcopi · nec clerici transmigrentur de ciuitate in ciuitatem ˙ Item in eodem synedo ut nullus absolutus ordinetur sine pronuntiatione et stabilitate loci ad quem ordinatur ˙ Item in eodem concilio · ut clerici et monachi in suo proposito et uoto quod deo promiserunt86* permaneant ˙ Item in decretis papę de eadem re ut monachus si ad clericatum proueatur propositum monachis idem87* professionis non amittat ˙ Item in eodem concilio ut clerici inter se negotium aliquod habuerint a suo episcopo diiudicentur · non a secularibus ˙ Item in eodem concilio ut nec clerici nec monachi conspirationes uel insidias contra pastorem suum non faciant ˙ Item in eodem concilio ut laici episcopos aut clericos non [fol. 219ra] accusent · nisi prius eorum discutiatur estimationis opinio ˙ Item in eodem concilio88* ut loca quae semel deo dedicata sunt ut monasteria sint et maneant in perpetuo monasteria nec possunt ultra fieri secularia habitacula ˙ In concilio cartaginense primo omnium ut fides sanctę trinitatis et incarnationis christi passionis resurrectionis in caelo diligenter omnibus praedicetur ˙ Item in eodem de prohibenda auaritia ut nullus alienas fines usurpet uel terminos patrum transcedat ˙ Item in eodem con [!] de his qui in periculos89* constituti sunt · et conuertunt se ad deum et canonicę inquirant reconciliationem et canonice reconcilientur ˙ Item in eodem ut illi qui non sunt bonę conuersationis et eorum uita est accusabilis non audeant episcopos uel maiores natu accusare ˙ Item in eodem ut qui excommunicato praesumptiose communicauerit excommunicetur et ipse ˙ Item in eodem concilio infra duo capitula · ut nullus presbiter contra suum episcopum audeat superbire ˙ Item in eodem ut clerici et ecclesiastici ordinis si culpam incurrerint ut apud ecclesiasticos iudicentur · non apud seculares ˙ Item in eodem ut qui commodauerit pecuniam accipiat · si peciem [!] aliquam · eandem speciem · quantum dederit accipiat ˙ In concilio affricano · ut uirgines deo sacrate a grauioribus personis diligenti custodia seruetur ˙ Item in eodem ut non liceat episcopo principalem cathedram suae parrochie neglegere et aliquam ecclesiam in sua diocesę90* frequentare ˙ Item in eodem · ut falso91* nomina martyrum et incerte sanctorum memoriae non uenerentur ˙ Item in eodem · ut nec uxor a uiro dimisso alium accipiat uirum uiuente uiro suo · nec uir aliam accipiat uiuentem uxore priore ˙ Item in eodem ut probati a metropolitano iudices non spernantur ˙ Item in eodem infra duo capitula ut false personę non habeant potestatem accusandi · et si in primo crimine ˙ uicti sunt falsum dicere in secundo non habeant potestatem dicendi ˙ Item in eodem et uirgines non ue[fol. 219rb]lentur ante · XXV · annos nisi92* · rationabili necessitate cogantur ˙ n93* concilio gangariense ut nulli liceat oblata quae ad pauperes pertinent rapere uel fraudare ˙ Item in eodem ut ecclesiastica ieiunia sine necessitate rationabili non soluantur ˙ In concilio ancironense inuentum est · ut eos qui cum quadrupedibus uel masculis contra naturam peccant dura et districta peniteant · quapropter presbiteris quibus iudicium poenitentię iniunctum est conentur omnimodis hoc malum a consuetudine prohibere uel abscidere In concilio neocesariense ut nullatenus presbiter ordinetur ante XXX · aetatis suae annum · quia94* dominus iesus non praedicauit ante95* · XXXmvm96* annum ˙ In decretalibus syricii papę ut alterivs sponsam nemo accipiat ˙ Item in eiusdem ut monachi et uirgines suum propositum omnimodis obseruent ˙ In decretalibus innocentii papę ut pax detur hominibus confectis christi sacramentis ˙ Item eiusdem ut nomina non recitentur ante praecem in sacerdotalem ˙ Item eiusdem ut nulli sacerdotum liceat ignorare sanctorum canonum institutum ˙ In decretis leonis papę sicut et in sardicense consilio ut episcopi alterius clericum ad se non sollicitent nec ordinent · Item eiusdem ut nullus episcopus seruum alterius ad clericatus officium sine domini sui uoluntate promouere praesumat · et hoc gangarense concilium prohibet ˙ In decretis papę leonis · ut si quis sacerdotum contra constituta decretalia praesumptiosę agit et corrigi nolens ab officio suo submoueatur ˙ Haec enim dilectissimi pio studio et magnę dilectionis intentione uestra unanimitatis amore studuimus quę magis necessaria uidebantur · ut sanctorum patrum cannonicis institutis inherentes premia cum illis eternę felicitatis accipere mereamini ˙ Scit namque prudentia uestra quam terribili anathematis censura feriuntur qui praesumptiosę contra statuta uniuersalium conciliorum uenire audent ˙ Quapropter et uos diligentius ammonemus ut omni intentione illud horribile execrationis iudicium uobis cauere studeatis · sed magis [fol. 219va] canonica instituta sequentes et pacifica unitatem nitentes ad ęternam pacis gaudia peruenire mereamini ˙  
69*
korr. aus tantis
70*
Am Wortende ein übergeschriebenes o mit fast angesetztem schräg aufsteigenden Strich unklarer Funktion. Falls das gekürzte pro vom Kopisten als per missdeutet wurde, bestünde eine gewisse Ähnlichkeit mit einer Korrektur zu einem gekürzten perpetuo (gek. ppto).
71*
korr. aus adhortationem
72*
Über den letzten drei Buchstaben des Wortes ein leicht geschwungener waagerechter Strich unklarer Funktion.
73*
korr. aus uniuersau
74*
korr. aus concilium
75*
korr. aus firm[†]
76*
korr. aus uestram
77*
gek. scitati, aber ohne Kürzungsstrich
78*
folgt getilgtes c
79*
korr. aus quid
80*
korr. aus sanctitatis
81*
korr. aus remunerentur
82*
gek. omibus, aber ohne Kürzungsstrich
83*
e korr. (?)
84*
korr. aus metropolitano
85*
am korr. (?)
86*
gek. pmiser
87*
gek. ide
88*
gek. concil
89*
korr. aus periculis
90*
s korr. (?)
91*
korr. aus false
92*
nisi ergänzt
93*
Obwohl der Schreiber am Zeilenanfang Platz für eine I-Initiale gelassen hatte, vergaß der Rubrikator hier deren Ausführung.
94*
i ergänzt
95*
korr. aus ann
96*
korr. aus XXX ·
XXIX ·  
[BK 22 c. 61 BK 22 c. 62 BK 22 c. 63]
Primo omnium · ut fides catholica ab episcopis et presbiteris diligenter legatur · et omni populo praedicetur · quia hoc primum praeceptum est domini dei omnipotentis97* in lege ˙ Aaudi [!] israhel quia dominus deus tuus deus unus est · et ut ille diligatur ex toto corde et ex tota mente et ex tota anima et ex tota uirtute ˙ Ut pax sit et concordia et unanimitas cum omni populo christiano · inter episcopos abbates comites iudices et omnes ubique seu maiores personas · quia nihil deo sine pace placet · nec munus sanctę oblationis ad altare sin sic [!] in euuangelio ipso domino praecipiente legimus ˙ Quia et illud secundum mandatum est in lege ˙ Diligis proximum tuum sicut te ipsum tem98* in euangelio99* ˙ Beati pacifici quoniam100* filii dei uocabuntur ˙ t101* iterum ˙ In hoc cognoscent omnes quia mei discipuli estis si dilectionem habueritis ad inuicem ˙ In hoc praecepta enim discernuntur filii dei · et filii diaboli ˙ Quia filii diaboli semper dissessiones · et discordias mouere satagunt ˙ Filii autem dei semper pacem et dilectionem student ˙ Ut quibus data est potestas iudicandi · iuste iudicent sicut scriptu est ˙ Iuste iudicate filii hominis ˙ Non in muneribus · quia a munera excecant corda prudentium et subuertunt corda iustorum ˙ Non in adolationem nec in considerationem personę sicut in depteronomio [!] dictum est ˙ Quod iustum est iudicate ˙ Siue ciues sit ille siue peregrinus nulla sit distantia personarum quia dei iudicium est ·  
97*
gek. ompstis
98*
Obwohl der Schreiber am Zeilenanfang Platz für eine I-Initiale gelassen hatte, vergaß der Rubrikator hier deren Ausführung.
99*
gek. euglio
100*
gek. quo
101*
Obwohl der Schreiber Platz für eine E-Initiale gelassen hatte, vergaß der Rubrikator hier deren Ausführung.
XXX ·  
[BK 22 c. 63 BK 22 c. 64 BK 22 c. 66 BK 22 c. 67 BK 22 c. 68 BK 22 c. 69 BK 22 c. 70 BK 22 c. 71 BK 22 c. 72 BK 22 c. 73 BK 22 c. 74 BK 22 c. 75 BK 22 c. 76 BK 22 c. 77 BK 22 c. 78 BK 22 c. 79 BK 22 c. 80 BK 22 c. 81 BK 22 c. 82]
Primum namque iudici diligenter discenda est · lex a sapientibus populis conposita ne per ignorantiam a uia ueritatis erret · et dum ille rectum intelligat iudicium caueat ne declinet aut per adolationem102* iniquorum · aut per amorem cuiuslibet amici · Aut per timorem alicuius potentis aut propter premium recto iudicio declinet · Et honestum nobis uidetur · ut omnes ieiuni causas audiant · et discernant ˙ Item habemus in lege domino praecipiente · non periurabis nomen103* meum ˙ Nec pollues nomen104* [fol. 219vb] domini dei tui in uano ˙ Quia sunt alii qui per caritatem et ueritatem iurant · et cauent se a iuramento nominis dei ˙ Et nesciunt quia idem est deus quod est caritas et ueritas ˙ Dicente iohanne apostolo · quia deus caritas est ˙ Item ipse dominus in euangelio105* ˙ Ego sum uia et ueritas et uita ˙ Ideo qui in ueritate et caritate iurat · in deo iurat ˙ Item cauendum est ne pharisaicam superstitione aliquis · plus aurum honoret106* quam altare · Ne dicat ei dominus stulte et cecę quid est maius · aurum uel altare quod sanctificat aurum ? Ideo omnino ammonendi sunt omnes diligentes ut caueant periurium · non solum in secundum euanglium [!] uel in altare seu in sanctorum ˙ Sed107* ad omnes et nobis honestum uidetur · ut qui in sanctis habet iurare · hoc ieiunus faciat · cum omni honestate et timore dei ˙ Et sciat rationem redditurum deo uniuscuiusque108* iuramenti · ubicumque sit ˙ Siue intra ecclesiam et ut paruuli sine rationabili aetate non cogantur iurare sicut gonebii digni faciunt ˙ Et109* qui semel periuratus fuerit · necesse sit posthaec · nec ad sacramentum accedat · nec in sua causa uel alterius iurare existat ˙ Item praedicare necesse est · quantum malum sit odium · uel inuidia ˙ Quia in lege scriptum110* est · Non oderis fratrem tuum in corde tuo · sed publicę argues eum ˙ Item in euangelio ˙ Si peccauerit in te frater tuus · uade et corripe eum inter te et ipsum solum · et cetera quae ibi leguntur ˙ De auaritia autem apostolum111* legimus dicentem ˙ Auaritia quę est idolorum seruitus112* cauenda · Item de concupiscentia legitur quod radix sit omnium malorum ˙ Et in lege non concupisces113* rem proximi114* tui ˙ Item ut115* homicidia116* infra patriam sicut in lege domini interdictum est · nec causa ultionis ˙ nec auaritiae nec latrocinandi117* fiant Et ubicumque inuenta fuerint · a iudicibus nostris secundum legem extra mandatum118* uindicentur · et non occidat hominem119* · nisi lege iubente ˙ Item et furta · et iniusta conubia · [fol. 220ra] necnon et falsa testimonia ˙ Sicut sepe rogauimus prohibete diligenter120* sicut et lex domini prohibet ˙ Et hoc cum magno studio ammonete · ut filii honorent patres suos · quia ipse dominus dicit ˙ Honora patrem tuvm121* et matrem tuam · ut sis longeuus super terram quam dominus deus tuus dabit tibi ˙ Vt episcopi diligenter discutiant per suas parrochias presbiteros eorum fidem baptisma et missarum celebrationes ut fidem rectam teneant · et baptisma catholicae obseruent ˙ Et missarum preces bene intelligant ˙ Et ut psalmi diligenter secundum diuisionis uersuum modulentur122* ˙ Et dominicam orationem ipsi intelligant · et omnibus praedicent intelligenda ut unusquisque sciat quid petat a deo ˙ Et ut gloria patri cum honore apud omnes cantetur · et ipse sacerdos cum sanctis angelis et populi dei communi uoce · sanctus · sanctus · sanctus · decantet ˙ Et omnimodis dicendum est presbiteris et diaconibus ut arma non portent ˙ Sed magis se confidant in defensione dei · quam in armis ˙ Item placuit nobis ammonere reuerentiam uestram ut unusquisque uestrum uideat ut ecclesia dei suum habeat honorem · Simul et altaria secundum suam dignitatem uenerentur · t123* ut non sit domus dei et altaria sacrata peruia canibvs · Et ut uasa sacrata deo cum magna ueneratione habeantur ˙ Et ut sacrificia sanctificata ˙ cum magna diligentia ab eis colligantur · quia digni sunt · uel cum honore seruiunt ˙ Et ut secularia negotia uel uaniloquia in ecclesiis124* non agantur · Quia domus dei · domus orationis debet esse · non spelunca latronum ˙ Et ut intentos habeant animos ad deum quando ueniunt ad missarum celebrationem ˙ Et ut non exeant ante conpletionem benedictionis125* sacerdotalis ˙ Sed et126* ad hoc flagitamus uestram almitatem · ut ministri altaris dei · suum ministerium bonis moribus ornent · Seu alio canonicae obseruantiae ordines · uel monachi propositi congregationes ˙ Obsecramus ut bonam et probabilem habeant conuersationem sicut ipse dominus in euangelio pręcepit ˙ Sic luceat lux uestra coram hominibus ut uideant opera uestra bona · et glorifi[fol. 220rb]cent patrem uestrum qui in caelis est ˙ Ut et eorum bona conuersatione multi pertrahantur ad seruitivm dei · Et non solum seruilis conditionis infantes · sed etiam ingenuorum filios adgregent · sibique sotient ˙ Et ut scolę legentium puerorum fiant ˙ Psalmos · notas · cantus · compotum · grammaticam · per singula monasteria uel episcopia ˙ Et libros catholicos bene emendate · Quia sepe iam bene aliqui deum rogare cupiunt · sed per inemendatos libros male rogant · Et pueros uestros non sinite eos uel legendo · uel scribendo corrumpere ˙ Et si opus est psalterium · euamgelium127* et missale scribere · perfecte ętatis homines scribant cum omni diligentia ˙ Simul et hoc rogare curauimus ut omnes ubicumque quę se uoto monachicaeuitę constrinxerunt128* et regulariter omnimodis secundum uotum suum uiuant secundum quod scriptum est · Uota uestra reddite domino deo uestro · Et iterum · melius est non uouere · quam non reddere ˙ Et ad monasteria uenientes · secundum regularem ordinem primo in pulsatorio probentur ˙ et sic accipiant · et qui ex secularia habitu in monasterium ueniunt non isti foras ad ministeria monasterii129* mittantur · antequam bene erudiantur ˙ Et ut monachi ad secularia placita non uadant ˙ Similiter qui ad clericatum accedunt quod nos nominamus cannonicam uitam uolumus ut illi cannonicae secundum suam regulam omnimodis uitam ˙ Ut episcopus illorum regat uitam sicut abbas monachorum130* ˙ Vt quales mensuras et rectas · et pondera iusta · et equalia omnes habeant · siue in ciuitatibus · siue in monasteriis · siue ad dandum in illis siue ad accipiendum sicut et in lege domini praeceptum habemus ˙ Item in salomone domino dicente ˙ Pondus et pondus · mensuram · et mensuram odit anima mea · et hoc nobis conpetens et uenerabile uidetur · ut hospites et peregrini et pauperes susceptiones secundum possibiliatem habeant · Quia ipse dominus dicturus erit ˙ Hospes eram · et suscepistis me · Et apostolus · Hospitalitatem laudans dixit ˙ Per hanc quidam placuerunt131* deo · angelis hospitio susceptis ˙ Auditum est aliquas abbatissas contra morem sanctę dei ecclesiae benedictiones cum manus [fol. 220va] inpositione et signacula sanctę crucis super capita uirorum dare ˙ Necnon et uelare uirgines cum benedictione sacerdotali quod omnino uos sanctissimi patros in uestris parrochiis interdicendum esse scitote ˙ Vt illi clerici qui se fingunt habitu uel nomine monachos esse et non sunt · omnimodis uidetur corrigendos atque emendandos esse · Vt uel ueri monachi sint uel ueri cannonici ˙ Item et sęudografia · et dubiae narrationes · uel omnino quae contra fidem catholicam sunt · ut epistola pessima et fallacissima quam dicebant aliqui errantes et in errorem alios mittentes quod de caelo cęcidisset ˙ Nec credatur · nec legatur ˙ Sed conburatur ne in errorem per talia scripta populus mittatur ˙ Sed hi soli canonici libri et catholice tractatus · et sanctorum auctorum dicta132* legantur et credantur ˙ Item ut isti mangones et cutiones qui sine omni lege uagabundi uadunt · per istam terram non sinantur uacare et deceptiones hominibus agere ˙ Nec isti nudi cum ferro qui dicunt datam133* sibi poenitentiam re uagantes ˙ Melius uidetur ut si aliquod134* inconsuetum et capitale crimen commiserint ut in uno loco permaneant laborantes et seruiant et pęnitentiam agentes secundum quod sibi cannonicae inpositum sit ˙ Vt cantum romanum pleniter135* discant et ordinabiliter per nocturnalem uel gradale officium peragatur secundum quod beatę memoriae genitor noster pippinus rex decertauit ut fieret quando gallicam tulit ob unanimitatem apostolicae sedis et sanctę dei ecclesiae pacificam concordiam ˙ Statuimvs quoque secundum quod et in lege dominus praecepit ut opera seruilia diebus dominicis non agantur ˙ Sicut et bonae memoriae genitor meus in suis synodalibus136* edictis mandauit ˙ Id est quod nec uiri rulia opera exerceant · nec uinea colenda ˙ Nec in campis arando uel fęnum secandum · uel sepem ponendum ˙ Nec in siluis stirpare · uel arboribus cedere uel in petris laborare nec domos construere · nec ortum laborare · nec ad placita conueniant · nec uenationes exerceant ˙ Et tria carraria opera licet fieri [fol. 220vb] in die dominico ˙ Id est ortalia cura uel uictualia · uel si forte necesse erit corpus cuiuslibet ducere ad sepulchrum ˙ Item femine opera texilia [!] non faciant ˙ Nec capilent uestitos ˙ Nec consuant uel acuspictile faciant · Nec lana carpere · nec linum baptere ˙ Nec in publico uestimentum lauare ˙ Nec uerbices tondere non habeant licentiam ˙ Vt omnimodis honor et requies die dominica seruetur ˙ Sed ad missarum sollemnia ad ecclesias undique conueniant · et laudent deum in omnibus bonis quae nobis in illa die fecit ˙ Sed et uestrum uidendum est dilectissimi et uenerabiles pastores ecclesiarum137* dei ut presbiteros quos mittitis per parrochias uestras ad regendum · et per ecclesias populum deo seruientem ˙ Vt recto honeste praedicent ˙ Et sinatis noua uel non cannonica aliquos ex suo sensu · et non secundum scripturas sacras fingere ac praedicare populum ˙ Sed et uosmetipsi utilia honesta et recta et quę ad uitam ducunt ęternam praedicate · aliosque instruitę ut hec eadem praedicent ˙ Primum omnium praedicandum est omnibus generaliter · ut credant patrem et filium et spiritum sanctum unum esse deum omnipotentem et aeternum · inuisibilem qui creauit cęlum et terram mare et omnia quae in eis sunt ˙ Et unam esse deitatis substantiam et maiestatem in tribus personis patris et filii et spiritus sancti ˙ Item praedicandum est quomodo dei filius incarnatus est · de spiritu sancto ex maria semper uirgine · pro salute · et reparatione humani generis passus · sepultus · et tertia die ressurrexit a mortuis · et ascendit in caelos · Et quomodo iterum uenturus sit in maiestate diuina iudicare omnes homines secundum138* merita propria ˙ Et quomodo impii pro scelera139* sua cum diabolo in ignem aeternum mittantur · et iusti cum christo et sanctis angelis suis in uitam aeternam · Item diligenter praedicandum est de resurrectione mortuorum · ut sciant et credant in his quidem corporibus premia meritorum accepturos · Item cum omni diligentia cunctis praedicandum140* est pro quibus criminibus deputentur cum diabolo [fol. 221ra] in ęternum supplicium ˙ Legimus enim apostolum141* dicentem ˙ Manifesta142* autem sunt opera carnis ˙ Quę sunt · fornicationes · inmunditiae · luxuria · idolorum seruitus · venefitia · inimicitiae · contentiones · emulationes animositates · ire · rixe · dissensiones · hereses · secte · inuidiae · homicidiae ebrietates commessationes143* · et his similia · que praedico uobis · sicut praedixi quoniam qui talia agunt · regnum dei non consecuntur ˙ Ideo haec eadem quę magnvs144* praedicator ecclesie dei singillatim nominauit · cum omni studio prohibete ˙ Intelligentes quam sit terribile illud quod dixit · quia qui talia agunt regnum dei non consecuntur ˙ Sed omni instantia ammonete eos de dilectione dei · et proximi · de die · et spe in deo De humilitate et patientia · De castitate et continentia ˙ De benignitate et misericordia · De elimosinis et confessione peccatorum suorum145* ˙ Et ut debitoribus suis secundum dominicam oratione sua debita dimittant ˙ Scientes certissime quod qui talia agunt · regnum dei non possidebunt ˙ Et hoc ideo diligentius iniungimus uestrae caritati · quia scimus temporibus nouissimis pseudodoctores esse uenturos · Sicut ipse dominus in euangelio praedixit ˙ Et apostolos paulus ad timotheum testatur ˙ Ideo dilectissimi toto corde preparemus nos in scientia ueritatis · ut possimus contradicentibus ueritati resistere · et diuina donante gratia uerbum dei crescat et currat et multiplicetur in profectum sancte ecclesię et salutem animarum nostrarum et laudem et gloriam nominis domini nostri iesu christi pax per gratia oboedientibvs gloriam domino deo nostro iesu christo ˙ amen ·  
102*
korr. aus adoi
103*
gek. nom
104*
gek. nom
105*
gek. euglio
106*
o2 korr. (?)
107*
d korr. (?)
108*
korr. aus uniuscuiusquisque
109*
Der Schreiber ließ zwar Platz für die E-Initiale, schrieb dahinter aber trotzdem selbst zunächst ein e, welches er umgehend zu einem t korrigierte.
110*
korr. aus scripsum
111*
korr. aus apostolus
112*
s2 korr. (?)
113*
korr. aus concupiscens
114*
korr. aus proximis
115*
korr. aus in
116*
korr. aus b
117*
Über i2 ein (Kürzungs`?) Strich unklarer Funktion.
118*
korr. aus mandatur
119*
korr. aus homid
120*
r korr. (?)
121*
korr. aus tuam
122*
d korr. (?)
123*
Der Schreiber vergaß, am Zeilenanfang Platz für eine E-Initiale zu lassen, weshalb der Rubrikator diese Stelle offenbar übersah.
124*
korr. aus ecclesia
125*
korr. aus benedictionem
126*
folgt getilgtes h
127*
gek. euamglm
128*
gek. cstrinxer
uitę constrinxerunt mit Einfügungszeichen ergänzt
129*
korr. aus monasteria
130*
h korr. (?)
131*
gek. placuer
132*
korr. aus dictantur
133*
t korr. (?)
134*
gek. aliqd
135*
korr. aus pleniiter
136*
b korr. (?)
137*
gek. cclaru
138*
gek. scm
139*
c ergänzt
140*
korr. aus praedicandis
141*
gek. apolu
142*
korr. aus Manifestum
143*
m1 korr. (?)
144*
korr. aus magnis
145*
korr. aus sum
[BK 23 Prolog]
ANNO DOMINICĘ INCARNATIONIS · DCCLXXXVIII · INDICTIONE146* · XII · REGNI NOSTRI ACTVM EST HVIVS LEGATIOIS [!] EDICTVM IN AQVIS PALATIO PVBLICO DATA EST HĘC CARTA DIE · X · KALENDAS147* APRILIS148* ·  
I ·  
[BK 23 c. 1]
De149* monachis girouagis uel sarabitis ·  
146*
gek. INDIC
147*
gek. KL
148*
gek. APRIL
149*
Von spätmittelalterlicher Hand mit Verweiszeichen auf dem gegenüberliegenden Rand vermerkt: Sequitur quartus liber.
II  
[BK 23 c. 2]
De anachoritis · melius est ut hortentur [fol. 221rb] in congregatione permanere · quam animos eorum alicubi ambulare temptet  
III  
[BK 23 c. 3]
Vt non paruipendentes150* sint inpasto animarum sibi commissarum ˙ Nec maiorem151* curam habeant de lucris terrenis · quam animabus sibi commisisset uel commissis ˙  
150*
korr. aus paruipendet
151*
korr. aus maiorum
IIII ·  
[BK 23 c. 4]
De obędientia que abbati exhibere debent · et ut absque murmuratione fiant ˙  
V ·  
[BK 23 c. 5]
De decanis et praepositis ut eorum mutatio secundum regulam fiant ˙  
VI ·  
[BK 23 c. 6]
De cellariis monasterii ut non auari mittantur sed quales regulam praecipit152* ˙  
152*
p2 korr. (?)
VII ·  
[BK 23 c. 7]
Vt ubi corpora153* sanctorum requiescunt · aliud oratorium habeatur ubi fratres secrete possint orare ˙  
153*
a korr. (?)
VIII ·  
[BK 23 c. 8]
De eulogiis ·  
VIIII  
[BK 23 c. 9]
De susceptione hospitum sicut regula continet ˙  
X  
[BK 23 c. 10]
De uestimentis monachorum ubi super filium est abscidatur et ubi minus · augeatur ˙  
XI ·  
[BK 23 c. 11]
De nouiter uenientibus ad conuersationem ut secundum regulam probentur · ut non antea suscipiantur · nisi sicut regulam iubet et nullus cogatur inuitae repromittere · et de oboedientia · et de stabilitate permanendi154* sicut regula habet ·  
154*
korr. aus permanende
XII ·  
[BK 23 c. 12]
De filiis nobilium qui offeruntur ˙  
XIII ·  
[BK 23 c. 13]
De ordinando abbate ·  
XIIII  
[BK 23 c. 14]
De fratribus in uia directis ˙  
XV ·  
[BK 23 c. 15]
Vt nullus abbas per susceptionem monachi premium quęrat ˙  
VI155* ·  
[BK 23 c. 16]
Vt disciplina monachis regularis inponatur non secularis · id est156* non orbentur · nec mancationes aliquas habeant · nisi ex auctoritate regulę ˙  
155*
korr. aus XVI
156*
id est gek. ide
 · I157* ·  
[BK 23 c. 17]
Vt158* comites pupillorum et orfanorum causas premium audiant ˙ Et in uenationem non uadant illo die · quando placitum debent custodire nec ad pastum ˙  
157*
korr. aus XVII
158*
Von spätmittelalterlicher Hand auf dem Rand vermerkt: Sequitur quintus liber.
 · II159* ·  
[BK 23 c. 18]
De sacramentis fidelitatis causam · quod nobis et filiis nostris iurare debent quod his uerbis contestari debet ˙ Sic promitto ego ille partibus domini mei karoli et filiorum eius quia fidelis sum et ero diebus uitę meę sine fraude et malo ingenio ·  
159*
korr. aus XVIII
III160*  
[BK 23 c. 19]
De monasteriis161* minutis ubi nunnanes sine regula sedent · volumus ut in uno loco congregatio fiat regularis · et episcopvs162* praeuideat ubi fieri possit · et vd163* nulla abbatissa foras monasterio exire praesumat sine iussione nostra · nec sibi subditas facere praemittat et earum claustra sit bene firmata · et nullatenus ibi uenileudus [fol. 221va] scribere uel mittere praesumant · Et de pallore earum propter sanguinem nouationem ˙  
160*
korr. aus XVIIII
161*
korr. aus monasterios
162*
korr. aus episcopis
163*
korr. aus id
IIII ·  
[BK 23 c. 20]
De tabulis uel codicibus requirendis · Et ut nullus in psalterio uel in euangelio uel in aliis rebus sortire praesumat nec diuinationes aliquas obseruare ˙  
V ·  
[BK 23 c. 21]
Vt nullus glorietur pro iniusta ratione aut conquirere164* aliquid aut continere ˙  
164*
korr. aus conquie
VI  
[BK 23 c. 22]
Vt ille disciplinę quę propter legem conseruande sunt constitutę propter premium non dimittantur ˙  
VII  
[BK 23 c. 23]
Vt audiant episcopi baptisterium presbiterorum ut secundum morem romanvm baptizent ˙  
VIII ·  
[BK 23 c. 24]
De calciamentis secundum romanum usum ˙  
VIIII ·  
[BK 23 c. 25]
Vt in diebus festis uel dominicis omnes ad ecclesiam ueniant · et non inuitent presbiteros ad domos suas165* missam faciendam ˙  
165*
korr. aus suos
X ·  
[BK 23 c. 26]
Omnino prohibendum est omnibus hebrietatis malum · et illas166* et istas coniurationes quę faciunt per sanctum stephanum aut per nos · aut filios nostros prohibemus ˙ Et praecipimus ut episcopi uel abbates non uadant per casam miscendo ˙  
166*
et illas mit Einfügungszeichen ergänzt
XI ·  
[BK 23 c. 27]
De eo quod missi nostri praeuideri debent · ne forte aliquis clamor super episcopum uel abbatem · uel abbatissam uel comitem · seu super qualemcumque gradv sit et nobis renuntiare ˙  
XII ·  
[BK 23 c. 28]
De iniustis thedoneis ˙  
[BK 23 c. 29]
e167* manu leprosi ˙  
167*
Der Schreiber vergaß, am Zeilenanfang Platz für eine D-Initiale zu lassen, weshalb der Rubrikator diese Stelle offenbar übersah und weder die Initiale noch eine Kapitelzählung ausführte.
XIII  
[BK 23 c. 30]
Vt monachi et qui in sacerdotali gradu constituti sunt ad secularia negotia non transeant de reliquis tonsoratis detur spatium usque in synodum uestrum ˙  
XIIII ·  
[BK 23 c. 31]
Vt episcopi et abbates se cuplas canum non habeant · nec falcones168* · nec acceptores · nec ioculatores ·  
168*
korr. aus falnones
XV ·  
[BK 23 c. 32]
De pauperibus in plateis uel in quadrubiis iacentibus ut ad ecclesiam ueniant · et illorum confessiones donent ˙  
XVI ·  
[BK 23 c. 33]
Vt supra altaria teguria fiant uel laquearia ˙  
XVII ·  
[BK 23 c. 34]
Vt clocas non baptizent · nec cartas per perticas pendant propter grandinem ˙  
XVIII ·  
[BK 23 c. 35]
Vt missi nostri prouideant beneficia nostra quomodo sint condirecta · et nobis renuntiare sciant ˙  
XVIIII ·  
[BK 23 c. 36]
De leprosis ut se non intermisceatur uel misceant ab alio populo ˙  
XX ·  
[BK 23 c. 37]
Vt omnino missis nostris praecipimus ut bona quae aliis per uerbum nostrum docent facere factis in se ipsis ostendant ˙  
[BK 97 Prolog BK 97 BK 97 Epilog]
KAROLVS gratia dei rex francorum et langobardorum ac patricius romanorum ˙ Dilectis comitibus seu ducibus et uassis nostris uicariis centenariis169* uel omnibus missis [fol. 221vb] nostris et gentibus ˙ Cognoscat utilitas uestra quia resonuit in auribus nostris quorundam praesumptio non modica · quod non ita obtemperetis pontificibus uestris seu sacerdotibus quemadmodum cannonum et legum continetur auctoritas ˙ Et presbiteros nescio qua temeritate praesentari episcopis degentis · insuper et aliorum clericos usurpare non pertimescatis ˙ Vt absque consensu episcopi ciuitatis in uestras ecclesias mittere audeatis ˙ Necnon et in uestris ministeriis pontifices nostros talem potestate habere non permittatis · qualem rectitudo ecclesiastica docet ˙ Insuper nonas et decimas uel census inproba cupiditate de ecclesiis unde ipsa beneficia sunt abstrahere nitimini et precariis de ipsis rebus sicut a nobis dudum in nostro capitulare institutum est · accipere neglegitis ˙ Et ipsam sanctam dei ecclesiam una cum ipsis episcopis uel abbatibus emendare iuxta uires uestras denegetis ˙ Quapropter nos una cum consensu episcoporum nostrorum abbatum necnon et aliorum sacerdotum hec instituta partibus nostris a minimo direximus ˙ Precipientes enim iubemus ut nullus quilibet ex fidelibus nostris a minimo usque ad maximo in his quae ad deum pertinent episcopo suo inoboediens parare audeat ˙ De supradictis capitulis seu aliis eruditionibus ad illorum ministeriis pertinentibus ˙ Sed eum bona uoluntate et omni170* mansuetudinis subiectione unusquisque sacerdoti suo propter deum et pacis studium obtemperare studeat ˙ Si quis aut quod absit ullus ex uobis de nonis et decimis censibusque reddendis atque precariis renouandis neglegens appareat · et inportunis episcopis nostris de his que ad ministerium illorum pertinere noscuntur uel sicut in capitulare dudum a nobis factum continetur contradicere praesumpserit · sciat se procul dubio nisi secreto correxerit in conspectu nostro · exinde deducere rationes ˙ t171* ut has litteras cercius credatis de anulo nostro subter eas decreuimus roborare ˙  
169*
korr. aus center
170*
korr. aus omne
171*
Obwohl der Schreiber Platz für eine E-Initiale am Zeilenanfang gelassen hatte, vergaß der Rubrikator hier deren Ausführung.
INCIPIT CAPTVLARE [!] QVALITER [fol. 222ra] DOMNVS172* REX173* DE QVIBUSDAM CAVSIS CONSTITVIT ·  
 · I ·  
[BK 95 c. 1]
PRimo capitulo de senedochia iussit ut quecumque senedochia si ita pauperes pascere uoluerint174* et consilio facere quomodo abantea fuit · habeant ipsa senedochia · Et regant ordinabiliter ˙ Et si hoc facere noluerint · ipsas dimittant ˙  
 · II ·  
[BK 95 c. 1]
Et per tales homines inantea sint gubernata · qualiter deo et nobis exinde placeant ˙  
172*
gek. DOM
173*
Von spätmittelalterlicher Hand auf dem oberen Rand vermerkt: Sequitur sextus liber karoli.
174*
korr. aus uoluerit
 · III ·  
[BK 95 c. 2]
De eclesiis baptismalibus ut nullatenus eas laici homines tenere debeant ˙ Sed pro sacerdotem hominem fiant sicut ordo est gubernatas ˙ Et neque illi pagenses neglegentiam habeant de hoc quod ibidem facere debeant ˙ Et illi sacerdotes eas sic regant · ut quomodo ordo canonicus exposcit ˙  
 · IIII ·  
[BK 95 c. 3]
De aduocatis sacerdotum uolumus pro ecclesiastico honore · et pro illorum reuerentia aduocatos habeant ˙  
V  
[BK 95 c. 4]
De diuersis generationum hominum qui in italia conmanent · uolumus ut ubicumque culpa contigerit unde faida crescere potest · pro eas fatigationis hominis illius contra quem culpauit secundum ipsius legem cui neglegentia commisit emendet ˙  
VI ·  
[BK 95 c. 4]
De uiri statu ingenuitatis aut aliis quęrelis unusquisque secundum suam legem se ipsum defendat ˙  
VII ·  
[BK 95 c. 5]
De conpositionibus quae ad palatium pertinent ˙ Si comites175* ipsas causas commouerint ad querendum illam tertiam partem ad eorum recipiant opus ˙ Duas uero · ad palatium ˙ Et si per suam neglegentiam remanserit · et missus dominicus ipsas causas ceperit inquirere ˙  
176*  
[BK 95 c. 5]
Tunc uolumus ut ipse comes ipsam tertiam partem non habeant sed cum integritate177* ad palatium ueniat ˙  
175*
korr. aus comitem
176*
folgt getilgtes VIII
177*
korr. aus integritatem
VIII178*  
[BK 95 c. 6]
De monasteria et senedochia qui per diuersis comites esse uidentur ut regales sint ˙ Et quicumque eas habere uoluerit · per beneficium dono regis habeant179* ˙  
178*
korr. aus VIIII
179*
korr. aus habenent
VIIII180* ·  
[BK 95 c. 7]
De rebus per diuersos181* comites uolumus ut ad palatium182* pertineant ˙  
180*
korr. aus X
181*
korr. aus diuersi
182*
korr. aus pal[†]
X183*  
[BK 95 c. 8]
Si cui res in elymosina datę sunt et ipse mortuus fuerit antequam eas dispenset · tunc missus dominicus una cum episcopo parrochiae illa [fol. 222rb] corredet [!] qualiter in domni regis mercedem ipsa elymosina fiat facta ˙ Et infra XXX noctes impleta esse debeant ˙  
183*
korr. aus XI
XI ·  
[BK 95 c. 9]
De filia cuius pater per manu arrogatoris hominis seruos suos iussit fieri liberos · et quia contra legem esse uidentur instituimus quod ipsa filia in tertia portione184* ˙  
[BK 95 c. 9]
DE PREFATIS SERVIS ITERVM ˙ XII ·  
[BK 95 c. 10]
Placuit inserere ubicumque lex erit praecellere consuetudini · et nulla consuetudo superponatur legi ˙  
184*
korr. aus portionem
XIII  
[BK 95 c. 11]
Placuit etiam nobis ut quęcumque feminam potestatem habet per comiato uiri sui185* uendere habeat potestatem et donare ˙  
185*
folgt getilgter Schaft, womöglich verfrühter Ansatz zu ha-
XIIII  
[BK 95 c. 12]
De mancipiis palatii nostri et ecclesiarum nostrarum nolumus mundio recipere sed nostras ipsas mancipias habere ˙  
XV ·  
[BK 95 c. 13]
Placuit nobis ut illos liberos homines comites186* nostri ad eorum opus seruili non opprimant187* et quicumque hoc fecerit · sicut iudicatum habemus emendet ˙  
186*
korr. aus comin
187*
korr. aus obprimant
XVI ·  
[BK 95 c. 14]
De rebus quę hildegarde regine traditę fuerint uolumus ut fiant descriptę breues et ipsi188* breues ad nos fiant adducti ˙  
188*
korr. aus ipse
XVII  
[BK 95 c. 15]
Non est nostra189* uoluntas ut omnes homines placentini per eorum praecepta de curte palatii nostri illius aldiones recipiant ˙  
189*
korr. aus nocti
XVIII ·  
[BK 95 c. 16]
De fugitiuis190* partibus beneuenti et spolitani siue romani uel pentapoli qui confugiunt faciunt ut reddantur et sint reuersi ad proprium locum ˙  
190*
korr. aus fugitiui[†]
XVIIII  
[BK 95 c. 17]
Sicut consuetudo fuit sigillum et epistola prendere · et uias uel portas custodire ita nunc sit factum ˙  
INCIPIVNT TITVLI CAPITVLARIS191* · PIPPINI REGIS ·  
I · De iustitiis faciendis ˙  
 · II · De commendatione domni karoli regis ˙  
III De presbiteris qui de alia prouintia ueniunt ˙  
IIII De episcopis abbatibus seu comitibus ad palatium pergentibus si ipsi aut eorum homines damnum alicui intulerint ˙  
V De eis qui suos seniores dimittunt ˙  
VI De libellariis192* hominibus ˙  
VII De baptismalibus ecclesiis ˙  
VIII De emendatione193* uiarum porcorum atque ponticum ˙  
VIIII De emunitatibus194* ˙  
X De eis feminis quarum mariti infantia sunt ˙ [fol. 222va]  
XI · De missis195* per monasteria directis ˙  
XII · Deo196* ut nullus alterius testimonia tollat ˙  
XIII De liberis langobardis ut cui uoluerint se commendent ˙  
XIIII · Vt nullus sine iudicio alterius causam tollat ˙  
XV · Pręlocutio domni karoli de capitulis subiectis  
XVI · De cartis donationis faciendis ˙  
XVII De heribanno ˙  
XVIII · De desertoribus  
XVIIII · De latronibus  
XX · De abscisione cuiuslibet membri  
XXI · De aldionibus  
XXII · Item de latronibus  
XXIII · De utilitate ecclesiarum ˙  
191*
korr. aus CAPIR
192*
korr. aus libera
193*
e1 mit Einfügungszeichen ergänzt
194*
korr. aus emunitatis
195*
korr. aus missus
196*
Der Schreiber ließ Platz für die D-Initiale, vergaß aber, vor dem folgenden eo noch ein weiteres e zur Vervollständigung des mit der Initiale zu bildenden De auszuführen.
ITEM CAPITVLARE ·  
I De pace ut omnes ad concordiam ueniant ˙  
II De iustitiis ecclesiarum uel pauperum  
III De iustitiis regalibus  
IIII De tempore famis ˙  
V De armis infra patria non portandis  
VI De armatura in exercitu ˙  
VII De bruniis  
VIII De negotiatoribus  
VIIII De clamatoribus uel causaticis197*  
X De iuramentis ˙  
XI De conspirationibus  
XII De periuriis ut non iurent testes antequam discutiantur ˙  
XIII De aduocatis et aliis prauis personis198*  
XIIII De tholoneis  
XV De fugitiuis ˙  
XVI De liberis qui ad seruitium dei se tradere uolunt ˙  
XVII De obpressionibus199* a potentioribus hominibus ˙  
XVIII De aliquibus nouis in ecclesia inuentionibus ˙  
XVIIII De falsi monetis ˙  
XX De heribanno ut iuxta qualitate200* substantiae exigatur ˙  
XXI De censu regis  
XXII De latronibus  
XXIII De decimis diuidendis ˙  
XXIIII De uiduarum et pauperum tuitione ˙  
XXV De incantationibus uel aliis malificiis ˙ [fol. 222vb]  
197*
korr. aus causaticiis
198*
gek. psonis, aber ohne Kürzungsstrich
199*
korr. aus obpressionebus
200*
korr. aus qualite
I De metropolitano episcopo  
II De episcopatis  
III De monasteriis  
IIII De potestate episcoporum  
V De licentia episcoporum  
VI De alterius clerico201* non consecrando ˙  
VII De decimis ut omnes eas ad ecclesias soluant ˙  
VIII De homicidiis et ceteris malefactoribus ˙  
201*
gek. clo
CAPITVLARE QVEM PIPPINVS REX INSTITVIT CVM SVIS IVDICIBVS IN PAPIA ˙  
I  
[BK 94 c. 1]
Placuit nobis atque conuenit ut omnes iustitias pleniter factas esse debeant intra regnum nostrum absque ulla dilatione · Tam de ecclesiis quamque de exenedochiis · seu pauperibus · et uiduis uel de orfanis atque de reliquos homines secundum iussionem domni nostri karoli regis ˙  
II  
[BK 94 c. 2]
Instituimus ut sicut domnus rex karolus demandauit de illis monachis qui de francia uel de aliis deuenerunt locis · et eorum monasteria dimiserunt · ut praesenti illis partibus reuertantur ad monasteria · et nemo ex uobis ipsos secum detineant ˙  
III  
[BK 94 c. 3]
De presbiteris qui de alia prouintia ueniunt ut nullus eos recipere debeat sine dimissoria202* episcopi sui ˙  
202*
r korr. (?)
IIII ·  
[BK 94 c. 4]
D episcopis abbatibus comitibus seu uassis dominicis · uel reliquis hominibus qui ad palatium ueniunt et inde uadunt uel ubicumque per regnum nostrum pergunt ut non praesumant ipsi aut homines eorum alicui homini suam203* causam tollere nec suo laborato · In tantum si non conparauerit aut ipse homo per sua spontanea uoluntate eis non dederit ˙ Et quando hibernis tempus fuerit nullus debeat mansionem uetare ad ipsos iter agentes in tantum quod ipsi iniuste nullam causam tollant204* ˙ Et si hoc aliquis facere praesumpserit tam seniores quamque et uassalli · et ipse homo ibidem ad eos proclamauerit ˙ Tunc205* uolumus ut praesentaliter qui ipsum malum fecit hoc quod ipsi homini tulit · ei secundum suam legem emendet ˙ Et si hoc euenit quod ipsa causa ibidem secundum legem praesentaliter emendata206* [fol. 223ra] non fuerit et ad palatium exinde praeuenerit proclamatio · tunc uolumus ut ipse qui hoc malum fecit · contra ipsum hominem qui proclamat suam legem emendet · et ad palatium bannum nostrum conponat pro quid super nostrum bannum hoc facere ausus fuit ˙  
203*
korr. aus sui
204*
korr. aus tollat
205*
korr. aus Hunc
206*
korr. aus emendatam
V  
[BK 94 c. 5]
Stetit nobis de illis hominibus qui hic intra italia eorum seniores dimittunt ut nullus eos debeant recipere in uassaticum ˙ Sine comiatum207* senioris sui antequam sciant pro qua causa ueraciter seniorem dimisit ˙ Et ille homo qui eum recipere uoluerit · et ipsum secum habuerit debeat eum in nostra208* praesentia praesentare aut ipse · aut missus suus intra XL noctes · postquam ipse homo ad eum uenerit · si nos intra italia sumus · et si intra italia non fuerimus · tunc postquam in dei nomine fuerimus reuersi · similiter · inter XL noctes eum in nostra praesentia debeat praesentari sicut diximus ˙ Et qui super hoc facere contempserit · et ita non conpleuerit · exinde bannum nostrum conponat ˙  
207*
korr. aus comitatum
208*
a korr. (?)
VI  
[BK 94 c. 6]
Stetit nobis de hominibus libellariis ut nullus comes nec iuniores eorum eos amplius non distringant nec inquietent · nisi sicut in tempore langobardorum fuit consuetudo ˙  
VII ·  
[BK 94 c. 7]
Placuit nobis de ecclesiis baptismalibus ut omnibus ita debeant esse ordinate et conseruate quomodo dominus rex karorus [!] demandauit et in suo capitulo continet ˙  
VIII  
[BK 94 c. 9]
Considerauimus ut uias portoras uel pontes infra regno nostro in omnibus pleniter emendatas esse debeant per illa loca ubi semper ante fuit consuetudo ˙ Nam alia loca super ipsa flumina nullatenus portas esse debeant ˙  
VIIII ·  
[BK 94 c. 8]
Et hoc instituimus ut admonitates ad iamdicto domno209* nostro firmatas et in omnibus conseruatas esse debeant sicut est iussio domni nostri karoli regis ˙  
209*
Über o1 ein redundanter Kürzungsstrich
X  
[BK 94 c. 10]
Placuit nobis de illis feminis cuius mariti in francia esse uidentur · ut missi nostri per regnum nostrum hoc debeant inquirere si eorum iustitiam sic pleniter habeant · sicut fuit iussio domni nostri · an non · et si sic habuerit bene · sin autem tunc uolumus ut ipsi missi nostri cum ipso comite emendet in cuius est ministerio ita compleat sicut domnus noster demandauit ˙  
XI  
[BK 94 c. 11]
Stetit [fol. 223rb] nobis ut missos nostros unum monachum et alium capellanum direxissemus infra regnum nostrum prouidendum uel inquirendum per monasteria uirorum uel puellarum quae sub sancta210* regula uiuere debent quomodo est eorum habitatio aut qualis est · uita uel conuersatio illorum et quomodo unumquodque monasterium de res habere uidetur unde uiuere possint ˙  
210*
s korr. (?)
XII  
[BK 94 c. 12]
Placuit nobis ut nullus comes nec eorum iuniores nullatenus praesumant alicui homini sua testimonia tollere aut abstrahere · nisi permittat211* ei habere ipsa testimonia qui eas potest conquirere atque rogare · et si aliquis contra hoc facere praesumpserit · nostra uoluntas est ut ipsa in nostra ueniat praesentia · et ibidem talem exinde212* accipiat sententiam quomodo nostra fuerit uoluntas ad iudicandum ˙  
211*
korr. aus n
212*
n korr. (?)
XIII  
[BK 94 c. 13]
Stetit nobis de illis hominibus liberis langobardis ut licentiam habeant se commendandi ubi uoluerint · si conmendatus non est sicut et tempore langobardorum fecerunt · in tantum · quod suo comiti faciant racionabiliter quod debent213* ˙  
213*
n ergänzt
XIIII  
[BK 94 c. 14]
vt nullus alterius praesumat suas res aut aliam214* causam suam sine iudicio tollere aut inuadere ˙ Et qui hoc facere praesumpserit · ad partem nostram exinde bannum nostrum conponat ˙  
214*
korr. aus alias
[BK 98 Prolog]
IN NOMINE215* DOMINI DEI NOSTRI IESV CHRISTI · XV ·  
[BK 98 Prolog]
Karolus diuino nutu coronatus · Romanum regens216* imperium serenissimus augustus omnibus ducibus comitibus gastaldiis seu cunctis rei publicę per prouintiam italiae a nostra mansuetudine propositis anno ab incarnatione domini nostri iesu christi · DCCC · primo · indictione nona ˙ Anno uero regni nostri in francia tregisimo tertio · in italia · XXmo · octauo · Consulatus autem nostri primo cum italiam propter utilitatem sanctę dei ecclesiae · ac prouinciarum disponendarum uenissemus ˙ Et multę atque diuersę per orbis singulas ante conspectum nostrorum questiones tam de ecclesiasticis quam publicis ac priuatis rebus discuterentur per ea quae statim recitata ex romana seu langobardica lege ˙ Conpetenti sententia terminata sunt quantum uero [fol. 223va] in nostris exanimis [!] arbitrium a tempus dilata quorum iudicialis sententia a legislatoribus ac poenitus obmissa est aut ad posteris obliuionem tradita ˙ Quodcirca nos considerantes utilitatem nostram et populi a deo nobis concessi ea quae ab antecessoribus nostris regibus italiae in edictis legis langobard217* ab ipsis editae praetermissa sunt iuxta rerum et temporis considerationem addere curauimus · solliciti ut necessaria quae legi defuerant supplerentur · ut in rebus dubiis non quorumlibet arbitrium · sed in nostra sed in nostra [!] regiae auctoritates sententia218* praeualeret ˙  
[BK 98 Prolog]
ADDERE PLACVIT HĘC SVNT DE CARTE DONATIONIS FACIENDIS STATVIMVS · XVI  
[BK 98 c. 1]
Si quis langobardus humanę fragilitatis219* praecogitans pro salute animę suae de rebus suis cartam donationis quamlibet facere uoluerit non sicut actenus fieri solebat ius sibi uendendi et per aliam cartam eandem rem alligandi reseruet ˙ Sed absolute faciat unusquisque de rebus suis quod uelit220* et pouerit221* sibi a nostra auctoritate poenitus interdictum duas de eadem re facere donationes ˙ Sed postea quam unam de rebus suis ordinationem fecerit · aliam de ipsis faciendi nullam habeat potestatem ˙ dem222* tamen ut usum fructum per pręcariam res traditas usque in tempus definitum possidendi sit facultas ˙  
215*
Es folgt ein unklarer Verfärbung, die auf einen Wasserfleck oder auf eine Rasur hindeuten könnte.
216*
korr. aus regem
217*
korr. aus langobardo
218*
korr. aus sententias
219*
korr. aus fragilitates
220*
korr. aus uellit
221*
korr. aus nouerit
222*
Obwohl der Schreiber Platz für eine I-Initiale gelassen hatte, vergaß der Rubrikator hier deren Ausführung.
DE ARIBANNO · XVII  
[BK 98 c. 2]
Si quis liber contemptam iussionem nostram ceteris in exercitum pergentibus dormire sedere presumpserit · plenum haribandum secundum legem francorum · id est223* solidos LX · sciat se debere conponere · Similiter et pro contempta singulorum capitulorum quod per nostrae regiae auctoritates bannum promulgauimus · Id est qui pacem ecclesiarum dei uiduarum et orfanorum et pupillorum ac minus potentiae inrumperit · LX solidos exsoluat ˙  
223*
id est gek. ide
DE DESERTORIBVS · XVIII ·  
[BK 98 c. 3]
Si quis adeum contumax aut superbus existerit ut dimisso exercitu absque iussu uel licentia regis domum reuertatur et quod nos teudisca lingua dicimus [fol. 223vb] eri [!] lex fecerit ipse ut reus status uitae periculo incurrat et res eius fisco nostro socientur ˙  
DE LATRONIBVS · XVIIII  
[BK 98 c. 4]
Si quis latronem mortem dignum sibi ad occidendum traditum reseruauerit uitam indigno concesserit · medietatem damnum propter quod traditus est pro latrone conponat · Et si idem224* latro iterum in latrocinium fuerit conprehensus quod primus debuerat capitale sententiae debitum exsoluat ˙  
224*
gek. ide
DE MANCATIONE225* QVALIBET · XX  
[BK 98 c. 5]
Si quis alterum praesumptione sua uel sponte castrauerit · et ei ambos testiculos amputauerit integrum uuidrigildum suum iuxta condicionem personę conponat226* ˙ Si uirgam absciderit · similiter · Si unum testiculum medietatem soluat ˙ De oculis manibus ac pedibus uel de lingua sancimus · et si unum horum abscisum fuerit medietas227* uuidrigildi · si ambo integritas pro fatis emendatione conponatur228* ˙  
225*
korr. aus MM
226*
gek. conp
227*
t korr. (?)
228*
gek. conp
DE ALDIONIBVS XXI  
[BK 98 c. 6]
Publicis ad ius publicum pertinentes aldiones uel aldianes ea lege uiuant in italia in seruitute dominorum suorum quas fiscalini uel liddi229* uiuunt in frantia ˙  
229*
uel liddi korr. aus uellit
ITEM DE LATRONIBVS ˙ XXII ˙  
[BK 98 c. 7]
Si quis furem · uel latronem conprehenderit et eum indemnem dimiserit neque illum ad praesentiam ducis aut comitis uel locum seruatoris qui missus comiti est adduxerit et de hoc factum uel nequitiam posthoc in praesentia iudicum conuictus fuerit ipsum damnum ad estimationem pro qua fur uel latro conprehensus est conponere cogatur ˙  
XXIII  
[BK 43 c. 1]
INfra ecclesia de lectionibus ·  
II230*  
[BK 43 c. 2]
De231* cantu ·  
230*
Vom Rubrikator über der Zeile eingetragen, da der Schreiber keinen Platz in der Zeile gelassen hatte.
231*
Der Schreiber hatte hier ursprünglich offenbar keinen Kapiteleinschnitt gesehen und daher ein normales D in Texttinte geschrieben; erst der Rubrikator ergänzte hier eine Kapitelzählung (in roter Tinte) über der Zeile und versah das D mit einer roten Füllung.
III · III232*  
[BK 43 c. 3]
De scribris [!] ut non uitiosę scribant ˙  
232*
Der Schreiber hatte zunächst selbst am Zeilenende die Kapitelzählung in Texttinte ausgeführt. Der Rubrikator versah diese Zählung mit einer roten Füllung, wiederholte sie dann aber zudem in der neuen Zeile in roter Tinte. Erst ab dem folgenden Kapitel ließ der Schreiber systematisch Platz für den Rubrikator zur Ausführung von Kapitelzählungen und farbigen Initialen.
IIII  
[BK 43 c. 4]
De notariis ˙  
V  
[BK 43 c. 5]
De ceteris disciplinis ˙  
VI  
[BK 43 c. 6]
De compoto ˙  
VII ·  
[BK 43 c. 7]
De medicinalia ˙  
VIII  
[BK 43 c. 8]
De ecclesiis sine honore manentibus absque officiis et luminariis · et de his qui decimas adsumunt · et de ecclesiis non curant et de altaribus ut non superflua sint in ecclesiis ˙  
VIIII  
[BK 43 c. 9]
De laicis nouiter conuersis ne antequam suam legem pleniter discant uiuendo ad alia [fol. 224ra] negotia mittantur ˙  
X ·  
[BK 43 10a]
De derelinquentibus233* seculum ut unum e duobus eligant aut pleniter secundum canonicam aut secundum regularem institutionem uiuere debeant ˙  
233*
korr. aus de[†]elinquentibus
XI  
[BK 43 c. 11]
De seruis propriis uel ancillis ut non amplius tondantur uel uelentur · nisi secundum mensuram · ut et ibi satis fiat · et uillę non sint desolate ˙  
XII  
[BK 43 c. 12]
De congregationibus234* superfluis ut nullatenus fiant · Sed tantos congregent235* quantis consilium dare potest236* ˙  
234*
korr. aus congregationebus
235*
korr. aus congrega
236*
gek. pote
XIII  
[BK 43 c. 13]
De illis qui non fiunt secundum regulam pulsati ut deinceps emendetur et pulsentur secundum regulam ˙  
XIIII  
[BK 43 c. 14]
Ut infantulę ętatis puellę non uellentur antequam ille elegere sciant quid uelint salua canonica auctoritate ˙  
XV  
[BK 43 c. 15]
Vt laici non sint praepositi monachorum infra monasteria nec archidiacones in laicis ˙  
XVI  
[BK 43 c. 16]
De incestuosis ut canonice examinentur et nec propter alicuius237* amicitiam quidam relaxentur quidam uero constringantur ˙  
237*
a korr. (?)
ITEM CAPITULARE ˙  
I ·  
[BK 44 c. 1]
De pace ut omnes qui per aliqua scelera rebelles sunt constringantur ad omnes generaliter ˙  
II  
[BK 44 c. 2]
De iustitiis ecclesiarum dei uiduarum orfanorum · pupillorum ut in publicis iudiciis non dispitiantur clamantes clamantes [!] · sed diligenter audiantur ˙  
III  
[BK 44 c. 3]
De iustitiis regalibus ut pleniter fiant inquisite ˙  
IIII ·  
[BK 44 c. 4]
De hoc si fames euenit clades aut inęqualitas aeris · uel alia qualiscumque tribulatio non expectetur edictum nostrum · sed statim depraecetur dei misericordia et in praesenti anno de famis de famis [!] inopia aut suos quisque adiuuet prout potest · et suam anonam non nimis caram uendant · et ne foris imperium nostrum uendantur aliquid alimoniae ˙  
V ·  
[BK 44 c. 5]
De armis infra patria non portandis · id est scutis et lanceis et loricis · si faidosus qui sit discutiatur ˙ Tunc qui de duobus contrarius sit ut pacati fiant · et distringantur ad pacem etiamsi noluerint et si aliter pacificare nolunt adducantur in nostram praesentia ˙ Et si aliquis post patificationem alterum occiderit conponat238* illum et manum periurauit perdat et insuper bannum dominicum soluat ˙  
238*
gek. conp
VI  
[BK 44 c. 6]
De armatura in exercitu sicut antea in alio capitulare commendauimus · ita seruetur et insuper [fol. 224rb] omnis homo ·  
VII  
[BK 44 c. 6]
Menses brunia habeat qui uero bruniam habens et eam secum non tulerit omnem beneficium cum brunia perdat ˙  
VIII ·  
[BK 44 c. 7]
De negotiatoribvs qui partibus sclauorum et auarorum pergunt quousque procedere cum suis negotiis debeant · Id est partibus saxoniae usque ad partem nuuih ibi praeuideat hereti et ad skerba ubi madelgaudus praeuideat et ad alugestat et ad ferpfesfur ˙ Item praeuideat ad forahheim · et ad brembert · et ad raginisburg · audulfus ad madagadoburg239* praeuideat hatto · et ad lauriacum uuerinheri et ut arma et brunias non ducatur ad uenundandum · quod si inuenta fuerint portantes omnis240* substantia eorum auferatur ab241* eis242* dimidia quidem pars partibus palatii · alia uero media inter iamdictos missos et inuentorum diuidantur ˙  
239*
korr. aus madogadoburg
240*
gek. oms
241*
korr. aus ali
242*
korr. aus eos
VIIII ·  
[BK 44 c. 8]
De clamatoribus uel causaticiis qui nec iudicium scabinorum adquiescere · nec blasphemare243* uolunt antiqua consuetudo seruetur · id est ut in custodiam reclaudantur · donec unum e duobus faciant · et si ad palativm244* pro hac re clamauerint et litteras detulerint non quidem eis credatur · Nec tamen in carcere ponantur245* sed cum custodia et cum ipsis litteris pariter ad palatium nostrum remittantur ubi discutiantur si digni sunt ˙  
243*
korr. aus blasphemauerit
244*
korr. aus palatio
245*
korr. aus ponat
X ·  
[BK 44 c. 9]
De iuramento ut nullus alteri per sacramentum fidelitas promittatur nisi nobis et unicuique seniori proprio ad nostra utilitatem et sui senenioris [!] · excepto his sacramentis quae iustae secundum legem alteri ab altero debet ·  
XI ·  
[BK 44 c. 10]
De conspirationibus quicumque facere praesumpserit et sacramento quacumque conspiratione246* firmauerit ut triplici rationem iudicentur ˙ Primo ut ubicumque aliquod247* malum pro hoc perpetratum fuerit auctores facti interficiantur · adiutores uero eorum alter ab altero flagellentur248* · et nares sibi inuicem praecidant · Vbi uero nihil mali perpetratum est · similiter quidem inter se flagellentur et capillos sibi249* uicissim detondant ˙ Si uero per dextras aliqua conspiratio firmata fuerit · si liberi sunt aut iurent cum idoneis iuratoribus hoc pro malo nec fecisse aut si facere non potuerint250* suam legem conponant ˙ [fol. 224va] Si uero serui sunt · flagellentur · ut et de cetero in regno251* nostro nulla huiusmodi conspiratio252* fiat nec per sacramentum nec sine sacramento ˙  
246*
a korr. (?)
247*
gek. aliqd
248*
korr. aus f[†]
249*
korr. aus i
250*
korr. aus potuerit
251*
korr. aus regni
252*
korr. aus conspiratione
XI ·  
[BK 44 c. 11]
De periuriis ut caueantur et non admittantur testes ad iuramentum antequam discutiantur ˙ Et si aliter discuti non possunt separentur et non solum accusatori liceat testes eligere absente suo accusatore et omnino nullus · nisi ieiunus ad iuramentum uel ad testimonium admittatur ˙ Et ille qui ad testimonium adducitur si refutatur · dicat ille qui eum refutat · et probet quare recipere nolit illos ˙ Et de ipso pago non de altere testes eligantur nisi forte extra comitatu longius causa sit253* inquirenda ˙ Et si quis conuictus fuerit periurii perdat manum aut redimat ˙  
253*
it korr. (?)
XII ·  
[BK 44 c. 12]
De aduocatis · id est ut praui aduocati uicedomini uicarii · et centenarii tollantur · et tales eligantur quales sciant et uelint iuste causas discernere et terminare · et si comes prauus inuentus fuerit · nobis nuntietur ˙  
XIII ·  
[BK 44 c. 13]
De tholoneis placet nobis ut antiqua et iusta thelonea a negotiatoribus exigantur · tam de pontibus · quam de nauigiis seu marcatis · noua uero seu iniusta ubi uel funes tendantur · uel cum nauibus sub254* pontibus transitur255* ˙ Seu his similia in quibus nullus adiutorium · intrantibus prestatur ut non exigantur ˙ Similiter etiam nec de his qui sine negotiandi causa substantiam suam de una domo suo ad256* alium aut ad palatium aut in exercitum ducunt ˙ Si quid uero fuerit unde dubitetur ad proximum placitum nostrum quod cum ipsis missis habituri sumus interrogetur ˙  
254*
korr. aus sup
255*
korr. aus transitum
256*
korr. aus aut
XIIII ·  
[BK 44 c. 14]
De fugitiuis257* clericis seu et laicis etiam feminis sicut iam in alio capitulare praecepimus · ita seruetur ˙  
257*
ti ergänzt
XV ·  
[BK 44 c. 15]
De liberis hominibus qui ad seruitium dei tradere258* se259* uolunt ut prius non faciant hoc quam a nobis licentiam postulent hoc ideo quia audiuimus aliquos ex illis non tam causam deuotionis quam exercitus seu alia functione regali fugiendo · quosdam uero cupiditatis causa ab his qui res illorum concupiscunt circum audiuimus · et ideo fieri prohibemur ˙  
258*
e2 korr. (?)
259*
e korr. (?)
XVI ·  
[BK 44 c. 16]
De obpressione pauperum liberorum hominum ut non fiant [fol. 224vb] a potentioribus260* per aliquod malum ingenium contra iustitiam obpressi ita261* ut quoacti res illorum uendant aut tradant · Ideo haec ut super et hic de liberis hominibus diximus ne forte parentes contra iustitiam faciant exhereditate et regale obsequium minuetur et ipsi heredes propinquis heredibus indigentiam mendacii uel latrones seu malefactores efficiantur · et ut sepius non fiant manniti ad placium [!] nisi sicut in alio loco praecipimus ita seruetur ˙  
260*
korr. aus potentiorebus
261*
obpressi ita korr. aus obpressione
XVII ·  
[BK 44 c. 17]
De ecclesiis seu sanctis nouiter sine auctoritate262* inuentis nisi episcopo probante minime ueneretur263* ˙ Salua264* etiam de hoc et de omnibus ecclesiis canonica auctoritate ˙  
262*
korr. aus auctoria
263*
korr. aus uenerentur
264*
l korr. (?)
XVIII ·  
[BK 44 c. 18]
De falsis monetis qui in multis locis contra iustitiam et contra edictum fiunt uolumus ut in nullo loco alio moneto sit · nisi in placito nostro · nisi forte iterum a nobis aliter fuerit ordinauerit · illi tamen denari qui modo monedati265* sunt · si pensantes et meriti sunt habeantur ˙  
265*
korr. aus moneto
XVIIII ·  
[BK 44 c. 19]
De aribanno uolumus ut ministri nostri266* hoc anno feliter exactare debeant usque illius personę gratiae267* blanditiae seu terrore secundum268* iussionem nostram · id est269* de homine habente libras · VI · in auro in argento brunneis aeramento pannis integris cauallis bouibus uaccis uel alio peculio · et uxores uel infantes non fiant spoliati de hac re de eorum uestimentis accipiat legitimum haribannum · id est libras · III · qui uero non habuerit amplivs ut suprascripto precio ualente nisi libras270* · III · solidi271* XXX ab eo exigatur · id est libram et dimidiam · qui autem non habuerit amplius nisi duas libras272* · solidi273* · X · Si uero unam habet solidi274* · V· ita ut iterum se ualeat preparare ad dei seruitium et ad nostram utilitatem · et nostri missi caueant et diligenter inquirant ne per aliquod malum ingenium subtrahant nostram iustitiam alteri tradendo aut commendando ˙  
266*
korr. aus noster
267*
gek. grae
268*
gek. scmd
269*
id est gek. ide
270*
gek. lib
271*
gek. sol
272*
gek. lib
273*
gek. sol
274*
gek. sol
XX ·  
[BK 44 c. 20]
Census regalis undecumque legitime exhibeantur uolumus ut inde soluatur siue de propria persona hominibus siue de rebus ·  
XXI ·  
[BK 44 c. 21]
De latronibus sicut iam in alio capitulare commendamus ita fiat ˙  
XXII ·  
[BK 44 c. 22]
De liberis hominibus qui uxores fescalinas regias et de feminis liberis qui homines similiter fiscalinos regios accipiunt ut de hereditate parentum uel de casa [fol. 225ra] sua quęrenda nec et de testimonio pro hac re abiciantur ˙ Sed talis etiam nobis in hac causa honor seruetur qualis et antecessoribus uel imperatoribus seruatus esse cognoscitur ˙  
XXIII ·  
[BK 112 c. 13]
Ut decimę populi diuidantur in quattuor partes id est275* una pars episcopo · alia clericis · tercia pauperibus · quarta · ad ecclesiae in fabricis amplicetur · sicut in decreta gelasii pape continetur ˙  
275*
id est gek. ide
XXIIII  
[BK 112 c. 14]
Vt uiduis et pupillis orfanis cęcis et claudis276* · tuitionem atque adminuculum inpertiamus iuxta possibilitatem nostram uel uires sicut in praecepto domni regis continetur ˙  
276*
korr. aus clausis
XXV ·  
[BK 112 c. 15]
De incantationibus auguriis uel diuinationibus ˙ et de his qui tempestates uel aliquam malitiam facivnt277* placuit sancto consilio ut vbicumque278* reprehensi fuerint · uideat archipresbiter diocesis illius ut diligentissima examinatione constrigantur · Si forte confiteantur malorum que gesserunt · Sed tali moderatione fiat eadem districtio · nec uitam perdant sed saluentur in carcere adflictius quę cum deo inspirante spondeant emendationem peccatorum et nullatenus per aliqua premia · a comitibus279* uel centenariis absque districta280* examinatione remittantur ˙ Et hoc si fecerint · archipresbiteri dum hoc cognouerint281* · nequaquam episcopos celare audeant · et ab episcopis ut dignum est pro hoc corripiantur ˙  
277*
korr. aus faciant
278*
v ergänzt
279*
c korr. (?)
280*
d korr. (?)
281*
n1 ergänzt
HĘC CAPITULA282* QUĘ DOMNUS KARORUS283* IMPERATOR INSTITUIT ˙  
De homicidiis clericorum ˙  
[BK 39 c. 1]
Qui subdiaconum occiderit CCCtos · solidos conponat284* ˙ Qui diaconum285* DC286* · solidos conponat287* ˙ Qui presbiterum DCCCC288* conponat289* ˙ Qui episcopum · monachus fiat290* · Qui monachum · CCCC solidos conponat291* et culpabilis iudetur [!]  
282*
gek. CAP
283*
R2 korr. (?)
284*
gek. conp
285*
gek. diac
286*
von anderer Hand korr. aus CC††
287*
gek. conp
288*
von anderer Hand korr. aus DC[†]
289*
gek. conp
290*
monachus fiat von anderer Hand korr. aus [†]
291*
gek. conpo
[BK 20b Prolog]
Anno feliciter decimo domni nostri karoli serenissimi regis in mense martio facto capitulare qualiter congregati in unum synodale consilium episcopis · abbatibus uirisque inlustribus comitibus una cum piissimo domno secundum dei uoluntatem pro causis oportunis consenserunt decretum ˙  
I ·  
[BK 20b c. 1]
De metropolitano episcopo ut eorum suffraganei episcopi eis secundum canones subplectendi sint · et ea quę erga ministerium illorum emendanda cognoscunt libenti animo emendent atque corrigant ˙ [fol. 225rb]  
II ·  
[BK 20b c. 2]
De episcopatibus ubi praesens episcopi ordinati non svnt292* sine tarditate ordinentur ˙  
292*
korr. aus sint
III ·  
[BK 20b c. 3]
De monasteria qui regulares fuerunt ut secundum regulam uiuant et monasterium puellarum ordinem custodiant · et unaquaque abbatissa in suo monasterio sine intermissione resedeat ˙  
IIII ·  
[BK 20b c. 4]
Vt episcopis de praesentibus infra illorum parrochiam uel de suo ministerio potestatem habeant secundum canones facere ˙  
V ·  
[BK 20b c. 5]
Vt episcopis decretum uos his hominibus emendandi licentiam habeant et de uiduis potestatem habeant ad regendum et sit de ipsis in decreti uos his aliquo per iudicio episcopo in ipso decreto periturum miserit ˙ Si aloedem habuerit ipsum fiscus regis accipiat ˙  
VI ·  
[BK 20b c. 6]
Ut nulli liceat alterius clericum recipere et ordinare in aliquo gradu · nisi de suis hominibus clericum habuerit · nullatenus ad ordinandum ducere praesumat · nisi ad illum episcopum de cuius parrochia est · in potestate habere debet ˙  
VII ·  
[BK 20b c. 7]
De decimis unusquisque homo suam decimam ad ecclesiam donet · et per iussionem et consilii episcopi in cuius parrochia fuerint dispensentur ˙  
VIII ·  
[BK 20b c. 8 BK 20b c. 14]
De homicidiis aut ceteris malefactoribum [!] et ibi non sunt retribuvntur293* discriptio inter pretarius de uerbo dominico factus inter eos quam episcopis et abbatis et abbatissas eorum arbitrio dispositione faciunt ut liceat eis quandoquidem eis placuerit res quod beneficii294* habuerit ad partem ipsius ecclesiae recipere faciant · et unusquisque homo ad causam dei in honore dei fideliter ac firmiter deseruiat ˙  
293*
v ergänzt
294*
korr. aus beneficiis
VIIII ·  
[BK 39 c. 2]
Si quis autem in munitatem damnum aliquid fecerit · DCCCC solidos295* conponat296* ˙  
X ·  
[BK 39 c. 2]
Si autem homo furtum aut homicidium uel quodlibet crimen foris committens uel abbati uel uicedomino uel quęcumque locvm episcopus uel abbatis tenuerit aut reddat eis reum ˙ Si ille contradixerit et eum reddere noluerit · in prima contradictione · XV · solidos conponat297* ˙  
XI ·  
[BK 39 c. 2]
Si ad secunda inquisitionem eum reddere noluerit XXX solidos conponat298* ˙  
XII ·  
[BK 39 c. 2]
Si nec ad tertiam consentire noluerit · quicquid reus damnum fecerit totum ille qui eum infra munitatem retinet nec reddere uult soluere cogatur · et ipse comes · ueniens licentiam habeat ipsum hominem infra munitatem querendi ubicumque eum inuenire potuerit ˙  
XIII ·  
[BK 39 c. 2]
Si autem [fol. 225va] statim in prima contradictione comiti responsum fuerit quod reus infra inmunitatem quidam fuisset de fuga lapsus sit iuret quod ipse eum ad iustitiam cuiuslibet disfaciendam fugere non fecisset et sit ei in hoc satisfactum ˙ Si autem intra in ipsam inmunitatem comes collecta manu quislibet resistere contemptauerit comes hoc ad regem uel principem deferat ibique iudicetur · et si in illa inmunitate damnum fecerit DCCCC solidos conponat299* ·  
295*
DCCCC solidos von anderer Hand korr. aus DC[†]
296*
gek. conp
297*
gek. conp
298*
gek. conp
299*
gek. cop
DCCCC solidos conponat von anderer Hand korr. aus DC[†]
IN CAPITULARE KAROLI DE MANCATIONIBUS  
[BK 98 c. 5]
Si quis alterum praesumptiose uel sponte castrauerit · et ei ambos testiculos amputauerit integrum uuidrigildum suum iuxta conditionem persone conponat ˙ Si uirgam absciderit · similiter si unum testiculum medietatem soluat · De oculis · manibus ac pedibus uel de lingua sentimus · ut si unum eorum abscisum fuerit · medietas uuidrigildi ˙ Si ambo integritas pro factis emendationem conponatur ˙  
[fol. 376rb] [23]
INCIPIVNT · ALIA CAPITVLA DOMNI HLVDOVVICI ET300* · CHLOTHARII FILII EIVS QVE PER SCRIBENDA ET AB OMNIBVS OBSERVANDA SVNT DE FORCAPITIS ·  
XXXIIII  
[BK 140 c. 1]
Si mancipia dominos suos fugerint301* in alienam potestatem ut propter hoc nullum pręmium accipiat ille in cuius potestatem fuerint inuenta pro eo quod ea uel reddiderit uel foras eicerit302* · et non solum hoc sed etiam si ea nec reddere · nec foras eicere uoluerit · et legitimo domino ea contradixerit · et illa inde postea effugerint303* .' secundum legem ea soluere cogatur ·  
300*
korr. aus R
301*
von anderer Hand korr. aus fugirint
302*
gek. eicer
303*
von anderer Hand korr. aus effugirint
XXXV · De terra tributaria ·  
[BK 140 c. 2]
Quicumque terram tributariam unde [fol. 376va]tributum ad partem nostram exire solebat · uel ad ecclesiam · uel cuilibet304* alteri tradiderit is305* qui eam susceperit · tributum quod inde exire solebat uel soluebatur .' omni modo ad partem306* nostram persoluat · nisi forte talem firmitatem de parte dominica habeat · per quam ipsum tributum sibi perdonatum possit ostendere ·  
304*
von anderer Hand korr. aus quilibet
305*
von anderer Hand korr. aus his
306*
von anderer Hand korr. aus parentem
XXXVI · De beneficiis destructis ·  
[BK 140 c. 3]
Quicumque suum beneficium occasione proprii desertum habuerit · et intra annum · postquam ei a comite uel misso nostro notum factum fuerit · illud307* emendatum308* non habuerit309* ipsum beneficium amittat ·  
307*
d korr. (?)
308*
u korr. (?)
309*
gek. habuer
XXXVII · De terra censali ·  
[BK 140 c. 4]
Si quis terram censalem habuerit quam antecessores sui uel ad aliquam ecclesiam uel ad uillam nostram dederunt310* · nullatenus eam311* secundum legem tenere potest · Nisi ille uoluerit ad cuius potestatem uel illa ecclesia · uel illa uilla pertinet · Nisi forte filius aut nepos eius sit · qui eam tradidit · et ei eadem terra ad tenendum placita sit · sed in hac re considerandum est utrum ille312* qui hanc tenet diues · aut pauper sit · Et utrum aliud313* beneficium habeat uel etiam proprium · et qui horum neutrum habet erga hunc misericorditer agendum est · ne ex toto dispoliatus in ęgestatem incidat · Vt aut talem censum inde persoluat · qualis ei fuerit constitutum · uel portionem aliquam inde in beneficium accipiat unde se sustentare314* ualeat ·  
310*
von anderer Hand korr. aus deberunt
311*
von anderer Hand korr. aus eum
312*
von anderer Hand korr. aus illum
313*
korr. aus alium
314*
von anderer Hand korr. aus sustentari
XXXVIII · De nonis et decimis ·  
[BK 140 c. 5]
Consideratum est ut de frugibus terrę et animalium nutrimine persoluantur · De opere uero uel restauratione ęcclesiarum comes et episcopus siue abba una cum misso nostro · quem ipsi sibi ad hoc elegerint considerationem faciant · ut unusquisque eorum tantum inde accipiat315* ad operandum et restaurandum · quantum ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur · similiter et uassi nostri aut in commune tantum operis accipiant quantum rerum ecclesiasticarum habeant316* · uel unusquisque per se iuxta [fol. 376vb] quantitatem quam ipse tenet · aut si inter eos conuenerit ut pro opere faciendo argentum donent · iuxta ęstimationem317* operis in argento persoluant cum quo pręcio318* rector eclesię ad predictam restaurationem · operarios conducere · Et materiam emere possit · Et qui nonas et decimas · dare neglexerit · Primum quidem illas cum lege sua restituat319* insuper et bannum nostrum soluat · ut ita castigatus caueat · ne sepius iterando beneficium amittat  
315*
von anderer Hand korr. aus accipiant
316*
a2 von anderer Hand ergänzt
317*
von anderer Hand korr. aus estimationem
318*
von anderer Hand korr. aus precio
319*
von anderer Hand korr. aus restotuat
XXXVIIII · De mancipiis in uilla dominica confugientibus ·  
[BK 140 c. 6]
Si cuiuslibet mancipia in uillam nostram confugerint actor eiusdem uillę quęrenti domino ea non contradicat sed statim ea foras de eadem uilla eiciat · Et si se putat ad ea repetenda iustitiam habere repetat · Et secundum legem adquirat · Si uero tempore domni karoli genitoris nostri in uillam illam confugerint320* et dominus ea quęsiuerit321* · actor eiusdem uillę aut ea legitime contendat aut quęrenti322* domino reddat · Et actor propter uestituram domni karoli genitoris nostri · eadem mancipia contradice non audeat si illius propria esse noscuntur ·  
320*
kleiner senkrechter Strich oberhalb von g und e
321*
von anderer Hand korr. aus querit
322*
von anderer Hand korr. aus querenti
XL · De forestibus nouiter institutis  
[BK 140 c. 7]
Vut323* [!] quicumque illas habet dimittat · Nisi forte indicione [!] ueraci ostendere possit quod per iussionem · siue permissionem domni karoli genitoris nostri eas instituisset pręter illas · quę ad nostrum opus pertinent · unde nos decernere uolumus · quicquid nobis placuerit ·  
323*
V korr. aus U-Initiale
XLI ·  
[BK 140 c. 8]
Volumus ut missi nostri per singulas ciuitates324* una cum episcopo · et commite [!] missos uel nostros homines ibidem commanentes eligant · quorum cura325* sit pontes per diuersa loca emendare et eos qui illos emendare debent · ex nostra iussione admonere · ut unusquisque iuxta suam possibilitatem et quantitatem eos emendare studeat ·  
324*
i1 mit Einfügungszeichen ergänzt
325*
von anderer Hand korr. aus cure
XLII · HEC CAPITVLA PRAECIPVĘ AD [fol. 377ra] LEGATIONEM MISSORVM NOSTRORVM OB MEMORIAĘ CAVSAM PETINENTIA [!] DE QVIBVS VIDELICET CAVSIS IPSI AGERE DEBEANT326* ·327*  
[BK 141 c. 1]
Legatio omnium missorum nostrorum hęc est · Primo ut sicut iam aliis missis iniunctum fuit iustitiam faciant de rebus et libertatibus iniuste ablatis · et si episcopus aut abbas aut uicarius aut aduocatus aut quislibet de plebe hoc fecisse inuentus fuerit328* statim restituatur · Si uero uel comes uel actor dominicus · uel alter missus palatinus hoc perpetrauerit329* et in nostram potestatem redegerit330* res diligenter inuestigata et descripta ad nostrum iudicium reseruetur ·  
326*
DEBEANT zwei Zeilen darüber ergänzt
327*
am Rand auf Höhe der Inscriptio Kapitelnummer XL† . getilgt
328*
gek. fuer
329*
er von anderer Hand ergänzt
330*
von anderer Hand korr. aus redigerit
XLIII ·  
[BK 141 c. 2]
Volumus autem ut de his libertatibus et rebus reddendis quę in nostra uestitura sunt primo per obtimos quosque inquiratur · et si per illos inueniri non possit · Tunc per eos qui post illos in illa uicinia meliores sunt · Et si nec per illos rei ueritas inueniri potest · tunc liceat litigantibus ex utraquę parte testes adhibere · et si discordauerint331* secundum constitutionem a nobis promulgatam examinentur ·  
331*
von anderer Hand korr. aus discordauerent
XLIIII ·  
[BK 141 c. 3]
De pauperibus uiduis et pupillis iniuste oppressis ut adiuuentur et releuentur ·  
XLV ·  
[BK 141 c. 4]
De iniustis occasionibus et consuetudinibus nouiter institutis · sicut sunt tributa et telonei · in media uia · ubi nec aqua · nec palus · nec pons nec aliquid332* tale fuerit unde iuste census exigi possit · uel ubi naues subtus pontes transire333* solent · siue in medio flumine · ubi nullum est obstaculum334* ut auferantur · antiqua335* autem ad nostram notitiam deferantur ·  
332*
von anderer Hand korr. aus aliquit
333*
korr. aus taansire
334*
folgt von anderer Hand getilgtes est
335*
von anderer Hand korr. aus antique
XLVI ·  
[BK 141 c. 5]
De honore ecclesiarum · ut per omnia eis exhibeatur · sicut nuper a nobis cum consensu omnium fidelium nostrorum constitutum est · et ut hoc missi nostri omnibus in sua legatione constitutis notum336* efficiant ·  
336*
tum korr. (?)
XLVII ·  
[BK 141 c. 6]
De nonis et decimis ut secundum iussionem nostram dentur ·  
XLVIII ·  
[BK 141 c. 7]
De locis dandis ad claustra canonicorum facienda si de eiusdem ecclesię rebus [fol. 377rb] fuerint nostra liberalitate concedatur ibi · Si de alterius ecclesię uel liberi hominis commutetur · Si autem de fisco nostro fuerit · nostra liberalitate concedatur ·  
XLVIIII  
[BK 141 c. 8]
De obseruatione preceptorum nostrorum et inmunitatum337* · ut ita obseruentur · sicut a nobis et ab antecessoribus nostris constitutum est ·  
337*
a korr. (?)
L338*  
[BK 141 c. 9]
De his qui per occasionem inmunitatis iustiam [!] facere renuunt339* · ut hoc obseruetur quod a nobis constitutum est ·  
338*
korr. aus XL
339*
von anderer Hand korr. aus rennuunt
LI ·  
[BK 141 c. 10]
De locis iamdudum sacris · et nunc spurcititia340* [!] fędatis341* · ut iuxta possibilitatem in antiquum statum reformentur ·  
340*
t2 korr. (?)
341*
von anderer Hand korr. aus fedatis
LII ·  
[BK 141 c. 11]
De beneficiis nostris quę destructa inueniuntur hoc impleatur quod nuper a nobis constitutum est ·  
LIII ·  
[BK 141 c. 12]
De noua moneta et de falsa moneta · et de despectu342* litterarum nostrarum · et de latronibus cohercendis uel pvniendis343* · et de faidis pacandis · de homicidiis prohibendis · de periuriis et falsis testibus conpescendis ·  
LIIII ·  
[BK 141 c. 12]
De his omnibus uel cęteris344* his similibus hoc quod modo constituimus omnibus adnuntietur · et in futurum obseruetur ·  
342*
von anderer Hand korr. aus dispectu
343*
von anderer Hand korr. aus poniendis
344*
von anderer Hand korr. aus ceteris
LV ·  
[BK 141 c. 13]
Hoc uolumus ut missi nostri obseruent ut quicquid de his causis uel simul uel singillatim emendare potuerint emendent · Et ea quę345* emendauerint · diligenter scriptis notent · et hoc si peragere curent · quatinus iniuste · repręhendi a quoquam nullatenus possint · et quę346* facere debent aut possunt · nullatenus pretermittant · immo caueant · Ne quod absit aut gratia alicuius · aut honoris · aut timoris siue odii causa · illud quod agere347* debent omittant · et summopere studeant ut hoc quod per se efficere non possunt · nobis notum faciant · et omnimodis pręuideant ut per singula capitula tam uerbis quam scriptis de omnibus quę illic peregerint nobis rationem reddere ualeant ·  
345*
von anderer Hand korr. aus que
346*
von anderer Hand korr. aus que
347*
korr. aus arere
LVI ·  
[BK 141 c. 14]
De placitis siquidem quos liberi homines obseruare debent constitutio genitoris nostri penitus obseruanda atque tenenda est · ut uidelicet in anno tria solummodo generalia placita obseruent [fol. 377va] Et nullus eos amplius placita obseruare conpellat · nisi forte quilibet aut accusatus fuerit · aut alium accusauerit aut ad testimonium perhibendum uocatus fuerit · Ad cetera uero quę centenarii tenent non alius uenire iubeatur nisi qui aut litigat · aut iudicat aut testificatur ·  
LVII ·  
[BK 141 c. 15]
Vt de debito quod ad opus nostrum fuerit reuuadiatum talis consideratio fiat ut is348* qui ignoranter peccauit · non totum secundum legem conponere cogatur sed iuxta quod possibile uisum fuerit · Is uero qui tantum mala uoluntate peccauit totam legis conpositionem cogatur exsoluere ·  
348*
von anderer Hand korr. aus his
LVIII ·  
[BK 141 c. 16]
Vt nullus ad palatium uel in hostem349* pergens · uel de palatio · uel de hoste rediens tributum quod tracturas uocant soluere cogatur ·  
349*
h mit Einfügungszeichen ergänzt
LVIIII ·  
[BK 141 c. 17]
Vt pontes publici qui per bannum fieri solebant · anno presenti350* in omni loco restaurentur ·  
350*
von anderer Hand korr. aus presente
LX ·  
[BK 141 c. 18]
Vut [!] clerici et monachi et serui fugitiui ad loca sua redire iubeantur ·  
LXI ·  
[BK 141 c. 19]
Vt nullus episcopus · nec abbas nec comes · nec abbatissa centenarium comitis aduocatum habeat ·  
LXII ·  
[BK 141 c. 20]
Vt uicarii uel centenarii qui fures et latrones uel celauerint uel defenderint secundum sibi datam sententiam diiudicentur ·  
LXIII ·  
[BK 141 c. 21]
Vt comes et uicarii de constitutione legis ammoneantur · quia iubetur ut propter iustitiam peruertendam munera non accipiant ·  
LXIIII ·  
[BK 141 c. 22]
De forestibus nostris ut ubicumque fuerint diligentissime inquirant quomodo salue sint et defensę · et ut comitibus351* · denuncient · Ne ullam forestem nouiter instituant · et ubi nouiter institutas sine nostra iussione inuenerint dimittere pręcipiant ·  
351*
von anderer Hand korr. aus commitibus
LXV ·  
[BK 141 c. 23]
Vt ubicumque ipsi missi aut episcopum aut abbatem aut alium quemlibet quocumque honore pręditum inuenerint qui iustitiam facere · uel noluit · uel prohibuit de ipsius rebus uiuant quamdiu in eo loco iustitias facere debent ·  
LXVI ·  
[BK 141 c. 24]
Vt in illius comitis ministerio qui bene iustitias factas [fol. 377vb] habet · ibidem352* missi diutius non morentur · neque illuc multitudinem conuenire faciant Sed ibi moras faciant ubi iustitia353* uel minus uel neglegenter354* facta est ·  
352*
bi mit Einfügungszeichen ergänzt
353*
von anderer Hand korr. aus iustitias
354*
gle mit Einfügungszeichen ergänzt
LXVII ·  
[BK 141 c. 25]
Vt in illius comitis ministerio idem missi nostri placitum non teneant qui in aliquod missaticum355* directus est donec ipse fuerit reuersus · Vt causa quę adhuc coram comite non fuit et is356* qui se reclamat propter suam stultitiam · aut contumatiam · comitem inde appellare noluit · iterum comiti commendetur ·  
355*
von anderer Hand korr. aus missatitum
356*
von anderer Hand korr. aus his
LXVIII ·  
[BK 141 c. 26]
Vt missi nostri qui uel episcopi357* uel abbates358* uel comites sunt quamdiu prope suum beneficium fuerint nihil de aliorum coniectu accipiant · Postquam uero inde longe recesserint Tunc accipiant secundum quod in sua tractoria continetur · uassi uero nostri et ministeriales359* qui missi sunt · Vbicumque uenerint coniectum accipiant ·  
357*
gek. epi. Von anderer Hand korr. aus christi (gek. xpi)
358*
von anderer Hand korr. aus apbates
359*
m korr. (?)
LXVIIII ·  
[BK 141 c. 27]
Vt uassi nostri et uassi episcoporum abbatum abbatissarum et comitum qui anno pręsenti360* in hoste non fuerunt361* heribannum reuuadiant362* · Exceptis his · qui propter necessarias causas · Et a domno ac genitore nostro karolo constituti domi dimissi fuerunt · id est qui a comite propter pacem conseruandam · Et propter coniugem ac domum eius custodiendam et ab episcopo uel abbate uel abbatissa · similiter propter pacem conseruandam · et propter fruges colligendas · et familias constringendas · et missos recipiendos dimissi fuerunt ·  
360*
von anderer Hand korr. aus pręsente
361*
gek. fuer
362*
von anderer Hand korr. aus reuuadent
LXX ·  
[BK 141 c. 28]
Vt omnes episcopi abbates et comites excepta infirmitate uel nostra iussione nullam excusationem habeant qui non ad placitum missorum nostrorum ueniant · aut tales363* uicarios suos mittant qui in omni causa pro illis reddere rationem possint ·  
363*
von anderer Hand korr. aus talem
LXXI ·  
[BK 141 c. 29]
De dispensa missorum nostrorum qualiter unusquisque iuxta suam qualitatem dandum uel accipiendum sit · Videlicet episcopo panes quadraginta friskigę tres · de potu modia364* · III · porcellus unus · pullos tres · oua · XV · granum ad caballos modia365* IIII · abbati commiti · atque ministeriali nostro [fol. 378ra] unicuiquę dentur cotidie panes · XXX · friskin366* · due · de potu modia duo · porcellus unus pullos tres · oua · XV · annonam ad caballos modia · III · uassallo nostro panes · XVII · friskingam unam · purcellum unum de potu modio · uno · pullos · II · oua decem · annonam ad caballos modia · II ·  
364*
gek. md
365*
gek. md
366*
n mit Einfügungszeichen ergänzt
HEC CAPITVLA DOMNVS KAROLVS QVI HOC REGNVM SIBIMET SVBDIDIT PROPRIĘ AD EPISCOPOS VEL AD ORDINES QVOSQVĘ ECCLESIASTICOS PERTINENTIA FIERI PRECEPIT QVĘ NON SOLUM OBSERVARE SED ETIAM SIBI SVBIECTIS VEL367* COMMISSIS FACIENDA PERDVCERE DEBENT  
LXXII · DE REBVS eclesie368*  
[BK 138 c. 1]
Quia iuxta sanctorum patrum traditionem369* nouimus res ęcclesię uota esse fidelium · pręcia peccatorum · Et patrimonia pauperum · cuiquę non solum habita conseruare · uerum etiam multa deo opitulante conferre optamus · Tamen ut ab ęcclesiasticis de non diuidendis rebus illius · susspitionem [!] dudum conceptam penitus ammoueremus · Statuimus ut neque nostris neque filiorum et deo dispensante successorum nostrorum temporibus · qui nostram uel progenitorum nostrorum uoluntatem · uel exemplum imitari uoluerint · nullam poenitus diuisionem aut iacturam paciatur ·  
367*
korr. (?)
368*
DE REBVS (korr. aus RPEBVS) eclesie mit Einfügungszeichen ergänzt.
369*
von anderer Hand korr. aus traditionum
LXXIII  · De episcopis eligendis ·  
[BK 138 c. 2]
Sacrorum canonum non ignari · ut in dei nomine sancta ęcclesia suo liberius potiretur honore adsensum ordini ęcclesiastico prebuimus · ut scilicet episcopi per electionem cleri et populi secundum statuta canonum de propria diocesi remota personarum et munerum acceptione · ob uitę meritum et sapientię donum eligantur · ut exemplo et uerbo sibi subiectis usquequaquę prodesse ualeant ·  
LXXIIII De dictis370* patrum congestis pro canonica professione quia dehonestebatur [!] ·  
[BK 138 c. 3]
Quia uero canonica professio a multis partim ignorantia371* · partim desidia372* dehonestabatur [fol. 378rb]opere pręcium diximus deo annuntiente · apud373* sacrum conuentum · ut ex dictis sanctorum patrum · uel374* ex diuersis375* pratis376* quosdam uernates flosculos carpendo in unum · regulam canonicorum et canonicarum congerere · et canonicis · uel sanctimonialibus seruandam contradere · ut per eam canonicus ordo · absque ambiguitate possit seruari · et quoniam illam sacer conuentus ita etiam laudibus377* extulit · ut usquę ad unum iota378* obseruandum percenseret · Statuimus · ut ab omnibus in eadem professione degentibus · indubitanter teneatur · et modis omnibus · siue a canonicis · siue a sanctimonialibus canonice degentibus · deinceps obseruetur ·  
370*
von anderer Hand korr. aus distis
371*
korr. aus innorantia
372*
von anderer Hand korr. aus desidesidia
373*
von anderer Hand korr. aus aput
374*
von anderer Hand korr. aus uelut
375*
folgt von anderer Hand getilgtes uel partibus
376*
korr. aus post
377*
d korr. (?)
378*
o von anderer Hand ergänzt
LXXV · De conlatis ęcclesię diuidendis ·  
[BK 138 c. 4]
Statutum est · ut quicquid tempore imperii nostri · a fidelibus ęcclesię379* sponte conlatum fuerit in ditioribus locis · duas partes in usus pauperum · tertiam in stipendia cedere clericorum aut monachorum · Imminoribus [!] uero locis · aequę inter clerum et pauperes fore diuidendum · nisi forte a datoribus ubi specialiter dandę sint · constitutum fuerit  
379*
von anderer Hand korr. aus eęcclesię
LXXVI · De abbatibus eligendis ·  
[BK 138 c. 5]
Monachorum siquidem causam · qualiter deo opitulante ex parte disposuerimus · Et quomodo ex se ipsis · sibi eligendi abbates licentiam dederimus · et qualiter deo opitulante quieti uiuere · propositumque suum indefesse custodire ualerent ordinauerimus · in alia scedula diligenter adnotari fecimus · et ut apud380* successores nostros ratum foret · et inuiolabiliter conseruaretur confirmauimus ·  
380*
von anderer Hand korr. aus aput
LXXVII De ordinatione seruorum ·  
[BK 138 c. 6]
De seruorum uero ordinatione qui passim ad gradus ęcclesiasticos indiscrete promouebantur placuit omnibus cum sacris canonibus concordari debere · et statutum est · ut nullus episcoporum deinceps eos ad sacros ordines promouere pręsummat · Nisi prius a dominis propriis libertatem consecuti fuerint · Et si quilibet seruus · dominum suum fugiens aut latitans · aut adhibitis [fol. 378va] testibus munere conductis uel corruptis · aut quilibet calliditate uel fraude ad gradus ęcclesiasticos peruenerit · decretum est ut deponatur · Et dominus eius eum recipiat · Si uero auus uel pater ab alia381* patria in alia migrans · in eadem prouincia filium genuerit382* · Et ipse filius ibidem educatus · et ad gradus ęcclesiasticos promotus fuerit · et utrum seruus sit ignorauerit383* · Et postea ueniens dominus illius legibus eum adquisierit384* · sancitum est · ut si dominus eius illi libertatem dare uoluerit · in gradu suo permaneat · Si uero eum catena seruitutis a castris dominicis extrahere uoluerit385* gradum amittat · quia iuxta sacros ordines uilis persona manens · sacerdotii dignitate386* fungi non potest · De rebus387* uero illorum uel peculiare quia propriis dominis libertate donantur · Vt ad gradus ęcclesiasticos iure promoueantur · statutum est · ut in potestate dominorum consistat · utrum illis concedere an sibi uendicare388* uellint · Cęterum si post ordinationem389* aliquid adquisiuerit · illud390* obseruetur · quod in canonibus de consecrantis nihil habentibus constitutum est ·  
capitulum LXXVIII · Ex conconcilio [!] cartaginensis391* ·  
[BK 138 c. 6]
De ecclesiarum uero seruis communi sententia decretum est · ut archiepiscopi per singulas prouincias constituti nostram auctoritatem · suffraganei uero illorum exemplar illius penes se habeant · Et quandocumque de familia ecclesię utilis inuentus aliquis ordinandus est · in ambone ipsa auctoritas coram populo legatur · Et coram sacerdotibus · uel coram392* fidelibus laicis · ante cornu altaris sicut in nostra auctoritate continetur · remota qualibet calliditate libertatem consequatur · Et tunc demum ad gradus ęcclesiasticos393* promoueantur · similiter quoque de his agendvm est · quos laicos394* de familia ęcclesiarum ad sacros ordines promouere uoluerint · sed et de his quos prępositi canonicorum aut monachorum ordinandos expetiuerint eadem forma seruanda est ·  
381*
i korr. (?)
382*
gek. genuer
383*
gek. ignorauer
384*
gek. adquisier
385*
gek. uoluer
386*
von anderer Hand korr. aus dignitatem
387*
folgt von anderer Hand getilgtes filiorum
388*
von anderer Hand korr. aus uindicare
389*
i2 korr. (?)
390*
von anderer Hand korr. aus illut
391*
Kürzungsszeichen für die Endung -is fehlt
392*
von anderer Hand korr. aus quoram
393*
ohne Kürzungsstrich
394*
laicos mit Einfügungszeichen ergänzt
capitulum LXXVIIII · De personis a quibus non sunt res accipiende  
[BK 138 c. 7]
Statutum est · ut nullus quilibet ęclesiasticus [fol. 378vb] ab his personis res deinceps accipere pręsumat · quarum liberi aut propinqui hac inconsulta oblatione possint rerum propriarum exheredari395* · quodsi aliquis deinceps hoc facere temptauerit a sinodali uel imperiali sententia modis omnibus feriatur ˙  
395*
h von anderer Hand ergänzt
capitulum LXXX · De presbiteris constituendis  
[BK 138 c. 9]
Statutum est ut sine auctoritate uel consensu episcoporum · presbiteri in quibuslibet ęcclesiis nec constituantur · nec expellantur · et si laici clericos probabiles uitę et doctrinę · episcopis · consecrandos suisque in ęcclesiis constituendos obtulerint nulla qualibet occasione eos reiciant ·  
capitulum LXXXI De mansis uniuscuiusque eclesię ·  
[BK 138 c. 10]
Sancitum est ut unicuique ęcclesię unus mansus integer absque alio seruitio adtribuatur · et presbiteri in eis constituti non de decimis neque de oblationibus fidelium non de domibus neque de atriis uel ortis iuxta ecclesiam positis · neque de pręscripto manso · aliquod seruitium faciant · pręter ecclesiasticum · et si aliquid amplius habuerint · inde senioribus suis debitum seruitium inpendant396* ·  
396*
n3 von anderer Hand ergänzt
capitulum LXXXII · De presbiteris vniuscuiusque397* ecclesię ·  
[BK 138 c. 11]
Statutum est postquam hoc inpletum fuerit ut unaquaquę ęcclesia suum presbiterum habeat · ubi id fieri facultas prouidente episcopo permiserit ·  
397*
korr. aus nniuscuiusque
capitulum LXXXIII · De uillis nouis et ęclesiis in eis nouiter constitutis ·  
[BK 138 c. 12]
Sancitum est de uillis nouis · et ęcclesiis in eisdem nouiter constitutis · ut decimę de ipsis uillis ad easdem ęcclesias conferantur  
capitulum LXXXIIII · De sacris uasis ęclesię · in pignus datis ·  
[BK 138 c. 13]
De sacris uasis ecclesię · quę in pignus a nonnullis in quibusdam locis dari conperimus inibitum est ne deinceps a quoquam398* fieri pręsumatur · nisi solummodo necessitate redimendorum captiuorum conpellente ·  
398*
von anderer Hand korr. aus coquam
capitulum LXXXV · De ecclesiis destructis uel de nonis et decimis ·  
[BK 138 c. 14]
De ęcclesiis sanę destructis uel de nonis et decimis · siue de claustris canonicorum · qualiter constitui et ordinari a nobis placuerit · aliis capitulis subter adnotauimus ·  
De eclesiarum honore399*  
[BK 138 c. 15]
Sed et de ecclesiarum honore quomodo deo adiuuante [fol. 379ra] quantum in nobis est uigeat similiter in subter adnotatis capitulis insertum esse dinoscitur400* ·  
399*
korr. aus honore, wobei das ursprüngliche e verunglückt war und dann neu übergeschrieben wurde.
400*
von anderer Hand korr. aus dignoscitur
XCI De episcopis italię ·  
[BK 138 c. 16]
De episcopis uero in langobardia constitutis · qui ab his quos ordinabant401* · sacramenta et munera contra diuinam et canonicam auctoritatem accipere uel exigere soliti erant modis omnibus inibitum est · ne ulterius fiat · quia iuxta sacros canones uterque a gradu proprio talia facientes · decidi debent  
401*
n2 mit Einfügungszeichen ergänzt
XCII · De presbiteris qui feminas in domibus habent402* ·  
[BK 138 c. 17]
Statutum est ab episcopis de presbiteris qui feminas secum indiscrete habitare permittunt · et propter hoc malę403* oppinionis [!] suspitione denotantur · ut si deinceps admoniti non se correxerint404* uelut405* contemptores sacrorum canonum canonica inuectione406* feriantur ·  
402*
gek. hb
403*
von anderer Hand korr. aus male
404*
von anderer Hand korr. aus correxerent
405*
uel und ut stehen etwas weiter voneinander entfernt und wurden daher vom Korrektor nachträglich verbunden.
406*
von anderer Hand korr. aus inuentione
XCIII · De presbiteris qui pro crismate in cena domini ueniebant ·  
[BK 138 c. 18]
De presbiteris qui accipiendi crismatis gratia · ad ciuitates in cęna domini uenire soliti erant sancitvm407* est · ut de his qui longe positi sunt de octo408* uel de decem · unus ab episcopo eligatur409* qui acceptum crisma sibi et sotiis diligenter perferat · Hii uero qui non longius a ciuitate · quam quattuor aut quinque milibus habitant · More solito ad accipiendvm410* crisma per411* ueniant · Discendi412* uero gratia413* · alio non quadragesimę tempore ad ciuitates conuocentur ·  
407*
von anderer Hand korr. aus sanctum
408*
von anderer Hand korr. aus hocto
409*
von anderer Hand korr. aus elligatur
410*
dvm von anderer Hand ergänzt
411*
folgt von anderer Hand getilgtes se
412*
s von anderer Hand ergänzt
413*
gek. gra
XCIIII De predicatione et confirmatione episcoporum ·  
[BK 138 c. 19]
Ne uero episcopi occasione predicandi aut confirmandi oneri414* essent populis a nobis ammoniti polliciti sunt · se deinceps hoc cauere uelle · et eo tempore suum ministerium in quantum facultas dabitur exequi · quo eorum profectio quantum in illis erat415* · his quibus prodesse possunt et debent non sit inportuna uel onerosa416* ·  
414*
von anderer Hand korr. aus honere
415*
von anderer Hand korr. aus erant
416*
von anderer Hand korr. aus honerosa
XCV · De pueris tondendis et puellis uelandis ·  
[BK 138 c. 20]
Ne pueri uero sine uoluntate parentum tonsorentur417* · uel puellę418* uelentur modis omnibus inibitum est · et qui hoc facere temptauerit multa quę in capitulis legis [fol. 379rb] mundanę a nobis constitutis continetur419* · persoluere cogatur  
417*
von anderer Hand korr. aus tonsurentur
418*
von anderer Hand korr. aus puelle
419*
von anderer Hand korr. aus continentur
XCVI · De feminis uiros amittentibus ·  
[BK 138 c. 21]
De feminis quę uiros amittunt placet ne se sicut hactenus420* indiscrete uelent · sed ut triginta dies post decessum uiri sui expecent421* · Et post trigesimum422* diem · per consilium episcopi sui · uel si episcopus absens fuerit · consilio aliorum religiosorum sacerdotorum · suorumque parentum atque amicorum · id quod eligere debent eligant423* · et qui a424* a sacro conuentu rogati sumus · ut hi qui publicam gerebant pęnitentiam425* · et feminę quę uiros426* amittebant · nostra auctoritate donec deliberent quid agant tuerentur427* · specialiter pro his capitula fieri · et legis mundanę capitulis inserenda decreuimus ·  
420*
h von anderer Hand ergänzt
421*
von anderer Hand korr. aus expe[†]ent
422*
von anderer Hand korr. aus tregesimum
423*
l korr. (?)
424*
qui a von anderer Hand korr. aus quia
425*
von anderer Hand korr. aus penitentiam
426*
s von anderer Hand ergänzt
427*
von anderer Hand korr. aus [†]erentur
XCVII · De raptis · et de earum raptoribus ·  
[BK 138 c. 22]
De raptis uero et de raptoribus · quamquam specialiter decreuissemus quid pati debeant · qui hoc nefas deinceps facere temptauerint · quid tamen super his · sacri canones pręcipiant · hic inserendum necessarium duximus · quatinus omnibus pateat · quantum malum sit · et non solum humana sed etiam diuina auctoritate constricti abhinc hoc malum caueatur ·  
XCVIII ·  
[BK 138 c. 23]
De puellis raptis necdum desponsatis428* · Ita in concilio calcidonensi ubi · DCXXX · patres fuerunt · capitulo · XXXVIII · ita habetur eos qui rapiunt puellas sub nomine simul habitandi cooperantes et conhibentes429* raptoribus · decreuit sancta sinodus siquidem clerici sunt decidant gradu proprio · Si uero laici anathematizentur · quibus uerbis aperte datur intellegi · qualiter huius mali auctores damnandi430* sunt · quando participes431* conhibentes tanto anathemate feriuntur · Et quod iuxta canonicam432* auctoritatem ad coniugia legitima · raptas sibi iure uindicare nullatenus possunt ·  
428*
von anderer Hand korr. aus disponsatis
429*
h von anderer Hand ergänzt
430*
von anderer Hand korr. aus dampnandi
431*
von anderer Hand korr. aus particepes
432*
no von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
XCVIIII ·  
[BK 138 c. 24]
De desponsatis puellis · et ab aliis raptis433* ita in concilio ancyritano capitulo decimo legitur · desponsatas434* puellas et post ab aliis raptas · placuit erui435* et eis [fol. 379va] reddi quibus ante fuerint desponsatę436* etiam si eis a raptoribus uis inlata constiterit · proinde statutum est437* a sacro conuentu438* ut raptor publica pęnitentia439* multetur · Raptę uero · si sponsus recipere noluerit440* · et ipsa eidem441* crimini consentiens non fuit · licentia nubendi alii non negetur · Quod si et ipsa consensit simili sententiae442* subiaceat · quod si post hęc se iungere pręsumpserint · uterque anathematizentur ·  
433*
r korr. (?)
434*
von anderer Hand korr. aus disponsatas
435*
von anderer Hand korr. aus arui
436*
von anderer Hand korr. aus [†]esponsatę
437*
est von anderer Hand ergänzt
438*
von anderer Hand korr. aus conuentum
439*
von anderer Hand korr. aus penitentia
440*
gek. noluer
441*
korr. von anderer Hand aus [†]sdem, wobei mehr als zwei Buchstaben radiert wurden; evtl. stand dort vorher eiusdem wie bei Ansegis 1, 99.
442*
e3 von anderer Hand ergänzt
C  
[BK 138 c. 25]
De his uero qui sacris uirginibus se sociant†† · ita in decretis papę443* gelasii capitulo · XXmo · continetur · Virginibus sacris temere se quosdam sotiare cognouimus · Et post dicatum deo propositum · incesta444* fędera445* sacrilegaque miscere · quos protinus aequum est a sacra communione detrudi · et nisi publicam probatamque ęgerint penitentiam · Omnino non recipi · aut his certe uiaticum de sęculo446* transeuntibus · si tamen penituerint non negetur · Si uero de copulatione sacrarum uirginum tam seuere feriuntur · quanto seuerius feriendi447* sunt qui eas rapiuntur448* · ideo sicut premissum est necesse est ut ab omnibus in christiana religione consistentibus · rigore auctoritatis diui449* uel humanę hoc malum radicitus amputetur  
443*
von anderer Hand korr. aus pape
444*
von anderer Hand korr. aus incerta
445*
von anderer Hand korr. aus federa
446*
von anderer Hand korr. aus seculo
447*
seuerius feriendi von anderer Hand korr. aus seueriu[†]seriendi
448*
ur von anderer Hand ergänzt
449*
i2 mit Einfügungszeichen ergänzt
CI · De puellis tempore uelentur ·  
[BK 138 c. 26]
Ne uero puellę indiscrete450* uelentur · placuit nobis etiam de sacris canonibus · qualiter obseruandum sit hic inferre de tempore451* uelandarum puellarum in cartaginensi concilio · capitulo · XVI · continetur ut non ante · XXV452* · annos453* consecrentur · Item in eodem concilio  
[BK 138 c. 26]
de454* uirginibus uelandis ita continetur · Item placuit ut quicumque455* episcoporum necessitate periclitantis456* pudicitię uirginalis cum457* uel petitor potens · uel raptor aliquis formidatvr458* · uel si459* etiam aliquo mortis periculoso scrupulo · conpuncta fuerit460* · ne non461* uelata moriatur · aut exigentibus parentibus · aut his ad quorum curam pertinet · uelauerit uirginem · seu uelauit ante XXV · annos ętatis462* [fol. 379vb] non ei obsit concilium quod de isto annorum numero constitutum est · Vnde colligitur quia iuxta priorem sanctionem uirgines · XXV · aetatis suę anno · rite consecrandę463* sint · Quod si pręmissę necessitates ante id fieri compellant · nullum possit episcopo adferre pręiuditium consecrationis  
450*
re korr. (?)
451*
e2 korr. (?)
452*
von anderer Hand korr. aus XXVI
453*
s von anderer Hand ergänzt
454*
Der Korrektor hat das Minuskel-d in Texttinte als Enklave in ein rotgefärbtes Majuskel-D eingeschrieben. Er wollte damit wohl verdeutlichen, dass hier kein neues Kapitel beginnt.
455*
von anderer Hand korr. aus quicumquę
456*
von anderer Hand korr. aus periclitandis
457*
folgt von anderer Hand getilgtes et
458*
von anderer Hand korr. aus formidator
459*
si von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
460*
gek. fuer
461*
ne non von anderer Hand korr. aus nec non
462*
von anderer Hand korr. aus etatis
463*
von anderer Hand korr. aus consecrande
CII · De examinatione sanctę crucis non facienda ·  
[BK 138 c. 27]
Sancitum est ut nullus deinceps qualibet examinatione cruces facere pręsummat · ne464* christi passio  · et465* glorificatio · cuiuslibet temeritatis contemptui habeatur  
464*
von anderer Hand korr. aus neque
465*
 · et von anderer Hand ergänzt
CIII · De pabulo uerbi diuini atque nunciando ·  
[BK 138 c. 28]
Episcopus uero ut siue466* per se · siue467* per uicarios · pabulum uerbi diuini · sedule populis468* adnuntiet469* · quia ut ait beatus gregorius · iram contra se occulti iudicis excitat sacerdos · si sine predicationis sonitu incedit470* Et ut clerum sibi commissum · in sobrietate et castitate nutriant · diuinisque471* officiis inbuant · qui472* rite ad sacrosanctos473* ecclesiasticos ordines promoueri possint474* · et ut operam dent quatinus475* presbiteri missalem · et lectionarium · siue cęteros476* libellos sibi necessarios bene correctos habeant · et qualiter ęclesias destructas sibi pertinentes iuxta uires emendent · qualiter etiam uiduas diligenter instruant · quomodo etiam secundum apostolicam auctoritatem conuersari debeant edoceant et ut superstitiones quas quibusdam locis in exequiis mortuorum nonnulli faciunt · eradicentur et ut exemplo suę innocentię alios ad bene uiuendum prouocent · et cunctis ęclesiasticis negotiis477* quantum dominus iuuerit478* totis uiribus consulere479* satagant  · diligenter480* admonuimus · et ut id liberius exequi ualeant · nos in quantum omnipotens dominus posse dederit opem ferre modis omnibus optamus  
466*
von anderer Hand korr. aus si[†]e
467*
von anderer Hand korr. aus s[†]e
468*
gek. plis
469*
von anderer Hand korr. aus adnuntietur
470*
e korr. (?)
471*
ue vom Korrektor getilgt und Kürzungsstrich für -que ergänzt
472*
von anderer Hand korr. aus quę
473*
von anderer Hand korr. aus sacrossanctos
474*
von anderer Hand korr. aus possunt
475*
von anderer Hand korr. aus quatenus
476*
von anderer Hand korr. aus ceteros
477*
s von anderer Hand ergänzt
478*
von anderer Hand korr. aus iuuauerit
479*
c korr. (?)
480*
 · diligenter von anderer Hand korr. aus [†]iligenter
CIIII · De incestis nuptiis et ęclesiis diuidendis ·  
[BK 138 c. 29]
Nonnulla uero capitula sicut de incestis nuptiis · necnon et de ęclesiis quę inter coheredes diuiduntur · et tali occasione proprio honore carent · siue de his [fol. 380ra]ęcclesiis quę nimium rebus propriis sunt adtenuatę · uel certe de his rebus quae nuper necessitate conpellente a nonnullis ęcclesiis sunt ablate · et481* si qua sunt alia · siue in ęcclesiasticis siue in publicis rebus emendatione digna · quę pro temporis breuitate482* efficere nequiuimus · in tantum differendum illud dignum iudicauimus · donec domino fauente consultv483* fidelium · facultas nobis id definiendi ab eo tribuatur · Inuenta uero ut deo opitulante effectum obtineant per tempora · hic inserenda censuimus ·  
481*
von anderer Hand korr. aus [†]
482*
t1 von anderer Hand ergänzt
483*
von anderer Hand korr. aus consulta
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 380ra] [12]
Incipiunt484* capitula domni hludouuici485* imperatoris486* et chlotharii .' cesaris filii eius quę legibus addenda sunt quę et missi et comites habere et ceteris nota487* facere debent ·  
primum  · capitulum  · de honorae ecclesiarum · CAPITULUM · XIII ·  
[BK 139 c. 1]
Si quis aut ex leui causa · aut sine causa hominem in ęcclesia interfecerit ·488* de uita conponat · Si uero foris rixati fuerint · et unus alterum in ęcclesiam489* fugerit · et ibi se defendendo490* eum interfecerit · si huius facti testes non habuerit .' cum · XII · coniuratoribus legitimis per sacramentum adfirmet · se defendo491* eum interfecisse .' Et post hęc · DC · solidos ad partem ecclesię · quam illo homicidio polluerat : Et insuper bannum nostrum soluere cogatur is492* uero qui interfectus est · absque compositione493* iaceat · ac deinde interfector secundum iuditium canonicum congruam facinori quod admisit pęnitentiam494* accipiat · Si proprius seruus hoc commiserit iuditio aquę495* feruentis496* examinetur · utrum hoc sponte · an se defendendo fecisset · Et si manus exusta fuerit interficiatur · Si autem non fuerit · dominus eius iuxta quod uuirgildus497* illius est ad ęcclesiam persoluat · aut eum si uoluerit eidem ęcclesie tradat · De498* ęcclesiastico et fiscalino499* et beneficiario seruo · uolumus ut [fol. 380rb] pro una uice · uuirgyld eius pro eo conponatur · Altera uice ipse seruus ad supplicium tradatur · hereditas tamen liberi hominis · qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus .' ad legitimos heredes illius500* perueniat · si in atrio ecclesię cuius porta reliquiis sanctorum consacrata est huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit · Simili modo emendetur uel componatur501* · Si uero porta ęcclesię ubi502* committitur non est consecrata eo modo conponatur quod in atrio committitur sicut conponi debet · quod in munitate uiolata committitur ·  
484*
un von anderer Hand ergänzt
485*
l korr. (?)
486*
von anderer Hand korr. aus impresbiteris
487*
von anderer Hand korr. aus notam
488*
folgt von anderer Hand getilgtes si huius
489*
m von anderer Hand ergänzt
490*
von anderer Hand korr. aus defendendum
491*
von anderer Hand korr. aus defendum
492*
von anderer Hand korr. aus His
493*
von anderer Hand korr. aus conpositionem
494*
von anderer Hand korr. aus penitentiam
495*
a korr. (?)
von anderer Hand korr. aus aque
496*
feruentis von anderer Hand ergänzt
497*
gek. uuirgild, korr. von anderer Hand aus iurgyld
498*
D korr. (?)
499*
von anderer Hand korr. aus fescalino
500*
s korr. (?)
501*
von anderer Hand korr. aus conponatur
502*
ubi von anderer Hand ergänzt
XIIII ·  
[BK 139 c. 2]
De iniuriis sacerdotum in ęcclesia factis · Sanguinis effusio in ęcclesiis facta503* · cum fuste si presbiter · is504* fuerit triplo conponatur · Duas partes eidem505* presbitero tertia506* pro fredo507* ad ęcclesiam insuper bannum nostrum · Similiter de diaconibus iuxta compositionem508* eius in triplo · cum banno nostro conponatur · de subdiacono similiter in triplo secundum suam compositionem509* · et de uniuscuiusque ordinis clerico secundum suam conpositionem triplo persoluatur · et insuper bannus noster · Similiter et de ictu sine sanguinis effusione · de uniuscuiusque510* ordinis511* clerico secundum suam compositionem512* triplo et bannus noster · Et qui non habet unde ad ęcclesiam persoluat · tradat se in seruitium eidem ęcclesię · usque dum totum debitum persoluat ·  
503*
c korr. (?)
504*
presbiter . is von anderer Hand korr. aus presbiteris
505*
d korr. (?)
506*
ti korr. (?)
507*
d korr. (?)
508*
von anderer Hand korr. aus conpositionem
509*
von anderer Hand korr. aus conpositionem
510*
que korr. (?)
511*
o korr. (?)
512*
von anderer Hand korr. aus conpositionem
XV De uiduis et pupillis et pauperibus praecipimus ·  
[BK 139 c. 3]
Vut513* quandocumque in mallum ante comitem uiduę514* pupilli et pauperes uenerint · primo eorum causa515* audiatur et definiatur · Et si testes per se ad causas suas quęrendas habere non potuerint uel legem nescierint · comes illos uel illas adiuuet dando eis talem hominem qui rationem eorum teneat · uel pro eis loquatur ·  
513*
Der Schreiber ließ Platz für die V-Initiale, schrieb dann aber trotzdem das erste Wort (ut) in Texttinte voll aus.
514*
von anderer Hand korr. aus ueduę
515*
von anderer Hand korr. aus causam
XVI · De raptu uiduarum ·  
[BK 139 c. 4]
Qui uiduam intra primos · XXX · dies uiduitatis suę · uel inuitam uel uolentem sibi copulauerit bannum nostrum · LX · solidos in triplo conponat · Et si inuitam eam duxit legem suam ei conponat · illam uero · ulterius non adtingat ·  
[fol. 380va]
XVII · De hominem publicam penitentiam agente interfecto ·  
[BK 139 c. 5]
Qui hominem publicam penitentiam agentem interfecerit bannum nostrum in triplo conponat · et uuirgyld eius · proximis eius persoluat ·  
XVIII · Vt omnis homo liber potestatem habeat ubicumquae uoluerit res suas dare pro salutae animae suae ·  
[BK 139 c. 6]
Si quis res suas pro salutę animę suę · uel ad aliquem uenerabilem locum · uel propinquo suo uel cuilibet alteri tradere uoluerit · et eo tempore · intra ipsum comitatum fuerit in quo res suae516* illę positę sunt legitimam traditionem facere studeat · quodsi eodem tempore · quo illas tradere uult extra eundem comitatum fuerit · id est siue517* in exercitu siue in palatio · siue in alio518* quolibet loco adhibeat sibi uel de suis pagensibus · uel de aliis qui eadem lege uiuant · qua ipse uiuit testes idoneos519* · uel si illos habere non potuerit520* · Tunc de aliis quales521* ibi meliores inueniri possunt · et coram522* eis rerum suarum traditionem523* faciat · Et fideiussores uestiturę donet ei qui illam traditionem524* accipit et525* uestituram faciat · et postquam hęc traditio ita facta fuerit heres illius · nullam de prędictis rebus ualeat facere repetitionem · Insuper et ipse per se fideiussionem526* faciat eiusdem uestiturę527* · ne heredi ulla occasio remaneat · hanc528* traditionem inmutandi · sed potius necessitas incumbat illam perficiendi · et si nondum res suas cum coheredibus529* suis diuisas habuit .' non ei hoc sit inpedimento · sed coheres530* eius531* si sponte noluerit · aut per comitem · aut per missum eius distringatur ut diuisionem cum illo faciat ad quem defunctus · hereditatem suam noluit peruenire · Et si cuilibet ęclesię eam tradere rogauit · coheres532* eius · eam legem cum illa ecclesia de prędicta hereditate habeat · quam cum alio533* coherede534* suo habere debet535* · et hoc obseruetur erga patrem et [fol. 380vb] filium · et nepotem536* · usque ad annos legitimos · postea ipsę res ad inmunitatem ipsius ęclesię redeant ·  
516*
von anderer Hand korr. aus sua[†]
517*
e korr. (?)
518*
von anderer Hand korr. aus aliquo
519*
s korr. (?)
520*
von anderer Hand korr. aus po[†]erit
521*
folgt von anderer Hand getilgtes quales
522*
von anderer Hand wahrscheinlich korr. aus quoram
523*
von anderer Hand korr. aus trad[†]tionem
524*
von anderer Hand korr. aus tradationem
525*
et von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
526*
von anderer Hand korr. aus fidemiussionem
527*
ti mit Einfügungszeichen ergänzt
528*
von anderer Hand korr. aus [†]nc
529*
von anderer Hand korr. aus quoheredibus
530*
von anderer Hand korr. aus quoheres
531*
von anderer Hand korr. aus ei[†]
532*
von anderer Hand korr. aus quoheres
533*
i korr. (?)
534*
von anderer Hand korr. aus quoherede
535*
et korr. (?)
536*
e2 von anderer Hand korr. (?)
XVIIII · De homicidiis prohibendis ·  
[BK 139 c. 7]
Quicumque hominem aut ex leui causa aut sine causa interfecerit · uuirgyld eius his ad quos ille pertinet conponat · Ipse uero propter talem pręsumptionem in exilium mittatur · ad quantum tempus nobis placuerit · Res tamen suas non amittat ·  
XX · Quid in compositione uuirgyld · dari non debeat  
[BK 139 c. 8]
In compositionem537* uuirgyld uolumus ut ea dentur quę in lege continentur · excepto accipitre et spata · quia propter illa duo aliquoties periurium committitur · quando maioris precii quam illa sint esse iurantur  
537*
von anderer Hand korr. aus conpositionem
XXI · De raptu aliarum sponsarum ·  
[BK 139 c. 9]
Si quis sponsam alienam · rapuerit aut patri eius · aut ei qui legibus ei defensor esse debet cum sua lege eam reddat · et quicquid cum ea tulerit semotim unamquamque rem secundum legem reddat · Et si hoc defensor eius perpetrari consenserit · et ideo raptori nihil quęrere uoluerit comes singulariter de unaquaque re freda nostra ab eo exactare faciat · Sponso uero legem suam conponat · et insuper · bannum nostrum id est solidos · LX · soluat · uel in pręsentiam nostram comes eum aduenire faciat · et quanto tempore nobis placuerit in exilio maneat · et illam feminam ei habere non liceat ·  
XXII · De falsis testibus conuincendis ·  
[BK 139 c. 10]
Si quis cum538* altero de qualibet causa contentionem habuerit · et testes contra eum per iuditium producti fuerint · si ille falsos eos esse suspicatur · liceat ei alios testes quos meliores potuerit contra eos opponere · ut ueracium testimonio falsorum testium peruersitas superetur · quodsi ambę partes testium inter se dissenserint · ut nullatenus una pars alteri cedere uelit eligantur duo ex ipsis · id est ex utraquę parte unus qui cum scutis et fustibus in campo decertent · [fol. 381ra]utra pars falsitatem · utra ueritatem suo testimonio sequatur · Et camphioni qui uictus539* fuerit propter periurium · quod ante pugnam commisit dextera manus amputetur · Ceteri uero eiusdem partis testes qui falsi apparuerunt540* · manus suas redimant · cuius compositionis541* · duę542* partes ei contra quem543* testati sunt dentur tertia pro fredo soluatur · et in seculari quidem causa huiuscemodi testium diuersitas campo comprobetur · In ęcclesiasticis autem causis ubi de una parte seculare · de altera uero ęcclesiasticum negotium est · Idem modvs544* obseruetur · seu etiam crucis iuditio545* rei ueritas inquiratur · hoc et de timidis · atque inbecillibus uel infirmis · qui pugnare non ualent · Ne546* propter hoc iustitia547* sua548* careant censuimus faciendum · Vbi uero ex utraque parte ęcclesiasticum fuerit rectores earundem549* ecclesiarum · si se familiariter pacificare uelint550* licentiam habeant · Si autem de huiuscemodi pacificatione inter eos conuenire non possit · aduocati eorum · in mallo publico ad pręsentiam comitis ueniant · et ibi legitimus551* terminus552* eorum contentionibus inponatur · Testes uero de qualibet causa non aliunde quęrantur · Nisi de ipso comitatu in quo res unde causa agitur553* positę sunt · quia non est credibile · ut uel de statu hominis uel de possessione cuiuslibet · per alios melius rei ueritas cognosci ualeat quam per illos qui uiciniores sunt · si tamen contentio quę inter eos exorta est · in confinio duorum comitatuum554* fuerit · liceat555* eis de uicina centena adiacentis comitatus ad causam suam testes habere ·  
538*
von anderer Hand korr. aus [†]um
539*
ui- korr. von anderer Hand, evtl. aus uin-
540*
gek. apparuer
541*
von anderer Hand korr. aus conpositionis
542*
von anderer Hand korr. aus due
543*
q korr. (?)
544*
von anderer Hand korr. aus modis
545*
i1 korr. (?)
546*
von anderer Hand korr. aus Nec
547*
von anderer Hand korr. aus iustitiam
548*
von anderer Hand korr. aus suam
549*
von anderer Hand korr. aus earumdem
550*
von anderer Hand korr. aus ue[†]int
551*
u korr. (?)
552*
u korr. (?)
553*
a mit Einfügungszeichen ergänzt
554*
u2 von anderer Hand ergänzt
555*
von anderer Hand korr. aus [†]iceat
XXIII · De proprio in bannum misso ·  
[BK 139 c. 11]
Cuiuscumque hominis proprietas ob crimen aliquod556* quod idem habet commissum in bannum fuerit missa et ille557* re558* cognita ne iustitiam faciat · uenire distulerit annumque · ac diem in eo banno illam esse permiserit · ulterius eam non acquirat559* · sed ipsa fisco nostro societur · Debitum uero · [fol. 381rb] quod is560* cuius ea fuit · soluere debuit · per comitem · ac ministrvm561* eius iuxta estimationem damni562* de rebus mobilibus · quę in eadem proprietate inuentę fuerint · his quibus idem debitor fuit exsoluatur · quodsi rerum mobilium ibidem inuentarum · quantitas ad compositionem563* non suffecerit564* .' de inmobilibus suppleatur · et quod superfuerit · sicut dictum est fiscus noster possideat · si nichil super compositionem565* remanere potuerit .' totum in illum expendatur · Si autem homo ille · nondum cum suis coheredibus proprium suum diuisum habuit conuocet eos comes et cum eis legitimam diuisionem faciat · Et tunc sicut iam dictum est · partem eius fisco nostro addicat · et conpositionem de ea · iuxta modum superius conprehensum · his ad quos illa legibus pertinet exsoluat · quod si non de alia re · sed de ipsa proprietate quę in bannum missa fuit · ac566* per hoc in nostram potestatem redacta est fuerit interpellatus · comes in cuius ministerio eam esse constiterit hoc ad notitiam nostram perferre curet · ut nos eandem567* proprietatem quę secundum supradictum modum in nostrum dominium redacta est · per pręcepti nostri auctoritatem · in ius et potestatem hominis qui eam quęrebat · si sua esse debet faciamus peruenire ·  
556*
von anderer Hand korr. aus aliquid
557*
von anderer Hand korr. aus illa
558*
e korr. (?)
559*
eam non ac- korr. von anderer Hand, evtl. aus ursprünglichem eam ad(quirat)
560*
von anderer Hand korr. aus his
561*
von anderer Hand korr. aus ministro
562*
m korr. (?)
563*
von anderer Hand korr. aus conpositionem
564*
von anderer Hand korr. aus sufficerit
565*
von anderer Hand korr. aus conpositionem
566*
von anderer Hand korr. aus hac
567*
n von anderer Hand ergänzt
XXIIII · De mannire ·  
[BK 139 c. 12]
Si quis de statu suo id est de libertate uel de hereditate conpellandus est .' iuxta568* legis constitutionem manniatur · De cęteris uero causis unde quis rationem est redditurus .' non manniatur · sed per comitem banniatur · Et si post unam et alteram comitis admonitionem · si aliquis ad mallum uenire noluerit · rebus eius in bannum missis · uenire et iustitiam facere conpellatur ·  
568*
korr. aus uixta
XXV · De faidis cohercendis ·  
[BK 139 c. 13]
Si quis aliqua necessitate cogente homicidium commisit .' comes569* in cuius ministerio res perpetrata570* est · et compositionem571* soluere · et faidam per sacramentum [fol. 381va] pacificare faciat · quodsi una pars ei ad hoc consentire noluerit · id est aut ille qui homicidium commisit aut is qui compositionem572* suscipere debet · faciat illum qui ei contumax fuerit ad pręsentiam nostram uenire · ut eum ad tempus quod nobis placuerit · in exilivm573* mittamus donec ibi castigetur · ut comiti574* suo575* inodiens576* esse · ulterius non audeat577* · et maius damnum578* inde non accrescat579* ·  
569*
s korr. (?)
570*
von anderer Hand korr. aus perpetta
571*
von anderer Hand korr. aus conpositionem
572*
von anderer Hand korr. aus conpositionem
573*
von anderer Hand korr. aus exilio
574*
i2 korr. (?)
575*
s korr. (?)
576*
korr. (?)
577*
a1 korr. (?)
578*
mn korr. (?)
579*
von anderer Hand korr. aus adcrescat
XXVI Vbi sacramenta iuranda sint ·  
[BK 139 c. 14]
Ubi antiquitus consuetudo fuit de libertate sacramenta adramire uel iurare ibi mallum habeatur · Et ibi sacramenta iurentur · mallus tamen neque in ęcclesia neque in atrio eius habeatur · Minora uero placita comes siue intra suam potestatem uel ubi impetrare potuerit habeat · Volumus utique ut domum a comite in loco ubi mallum tenere debet constituatur · ut propter calorem solis et pluuiam publica utilitas non remaneat ·  
XXVII · De his qui de furto580* accusati fuerint ·  
[BK 139 c. 15]
Si liber homo de furto accusatus fuerit · et res proprias habuerit .' in mallo ad presentiam comitis se adramiat · Et si res non habet fideiussores donet qui eum adramire et in placitum adduci faciant ; Et liceat ei prima uice per sacramentum se secundum legem idoniare581* si582* potuerit · at583* si alia uice · duo uel tres eum de furto acusauerint .' liceat ei contra unum ex his cum scuto et fuste in campo contendere · quod si seruus de furto accusatus fuerit dominus eius pro eo emendet · aut eum sacramento excuset · nisi tale furtum perpetratum habeat propter quod ad supplicium tradi debeat ·  
580*
korr. aus furtu
581*
d korr. (?)
582*
von anderer Hand korr. aus [†]
583*
von anderer Hand korr. aus aut
XXVIII · De dispectu literarum dominicarum ·  
[BK 139 c. 16]
Si quis litteras nostras despexerit584* · Id est tractoriam quę propter missos recipiendos dirigitur · aut honores quos habet amittat aut in eo loco ubi prędictos missos suscipere debuit · Tamdiu resideat · et de suis rebus legationes illuc uenientes suscipiat · quo[fol. 381vb]usque animo nostro satisfactum habeat · qui uero epistolam nostram quocumque modo despexerit585* .' iussu nostro ad palatium ueniat · et iuxta uoluntatem nostram congruam stultitię suę castigationem586* accipiat · et si homo liber uel ministerialis587* comitis hoc fecerit .' honorem qualemcumque habuerit siue beneficium amittat · Et si seruus fuerit .' nudus ad palos uapulet · et caput eius tondeatur ·  
584*
von anderer Hand korr. aus dispexerit
585*
von anderer Hand korr. aus dispexerit (gek. dispexer)
586*
von anderer Hand korr. aus castigatigationem
587*
t korr. (?)
XXVIIII · De iniustis teloneis et consuetudinibus ·  
[BK 139 c. 17]
Vt ubi tempore aui nostri588* domni pippini589* consuetudo fuit teloneum dare · ibi et in futuro detur · Nam ubi nouiter inceptum est ulterius non agatur · Et ubi necesse non est fluuium aliquem per pontem transmeare · uel ubi nauis per mediam aquam aut subtus pontem ierit · et ad ripam non adpropinquauerit · neque590* ibidem aliquid emptum · uel uenundatum fuerit .' ulterius teloneum non detur · Et nemo cogat591* alium ad pontem ire ubi592* iuxta pontem aquam transmeare potest · Et qui ulterius in talibus locis uel de his qui ad palatium · seu in hostem pergunt · teloneum exactauerit · cum sua lege · ipsum teloneum reddat · et bannum nostrum · id est · LX · solidos · conponat ·  
588*
von anderer Hand korr. aus noster ·
589*
von anderer Hand korr. aus pippinu
590*
von anderer Hand korr. aus neq[†]
591*
co mit Einfügungszeichen ergänzt
592*
ubi von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
XXX · De his qui bonos denarios recipere593* nolunt594* ·  
[BK 139 c. 18]
Quicumque liber homo dena rium merum et bene pensantem recipere noluerit bannum nostrum id est · LX · solidos conponat · Si uero serui aecclesiastici · aut comitum aut uassallorum nostrorum hoc facere pręsumpserint · LX · ictibus595* uapulent · aut si magister eorum uel aduocatus qui liber est eos uel comiti uel misso nostro iussus pręsentare noluerit prędictum bannum solidorum · LX · conponat ·  
593*
e3 von anderer Hand ergänzt
594*
von anderer Hand korr. aus uolunt
595*
von anderer Hand korr. aus ictus
XXXI De adulteratoribus monete ·  
[BK 139 c. 19]
De falsa moneta iubemus ut qui eam percussisse conprobatus fuerit manus ei amputetur · Et qui hoc consensit si liber est · LX · solidos · conponat · si seruus est · LX · ictvs596* accipiat ·  
596*
von anderer Hand korr. aus ictos
[fol. 382ra]
XXXII · De proprio dominico sine iussione illius reddito  
[BK 139 c. 20]
Si quis proprium nostrum quod in uestitura genitoris nostri fuit · alicui quęrenti · sine nostra iussione reddiderit .' aliud tantum nobis de suo proprio cum sua lege conponat · Et quicumque illud scienter per malum ingenium acquirere597* temptauerit .' pro infideli598* teneatur · quia sacramentum fidelitatis quod nobis promisit · irritum fecit · Et ideo secundum nostram uoluntatem et potestatem diiudicandus est ·  
597*
von anderer Hand korr. aus adquirere
598*
von anderer Hand korr. aus infidele
XXXIII · De pueris inuitis parentibus detonsis aut puellis uelatis ·  
[BK 139 c. 21]
Si quis puerum inuitis599* parentibus600* totonderit · aut puellam uelauerit .' legem suam in triplo conponat · aut ipsi puero uel puellę · si iam suę potestatis sunt · aut illi in cuius potestate601* fuerint · illi uero potestatem habeant capitis602* sui ut in tali habitu permaneant qualis eis conplacuerit603* ·  
599*
is korr. (?)
600*
parentibus von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
601*
von anderer Hand korr. aus potestatem
602*
s von anderer Hand ergänzt
603*
gek. conplacuer
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 406rb] [7]
capitulum XXV ·  
[BK 112 c. 15]
De incantationibus · auguriis · uel diuinationibus · et de his qui tempestates · uel alia maleficia faciant .' placuit sancto concilio · ut ubicumque reprehensi fuerint .' uideat archipresbiter diocessis illius · ut diligentissima examinatione constringantur ; Si forte604* confiteantur malorum quę gesserunt .' sed tali moderatione fiat eadem districtio · ne uitam perdant .' sed ut saluentur in carcere adflicti · usque dum deo inspirante spondeant emendationem peccatorvm605* .' et ut nullatenus per aliqua premia a comitibus · uel centenariis · absque606* districta examinatione remittantur .' et hoc si fecerint · archipresbiteri dum hoc cognouerint .' nequaquam episcopis celare audeant · et ab episcopis ut dignum est pro hoc corripiantur ; Si607* quis frater nominatur id est christianus · et est fornicator · aut auarus · aut idolis seruiens · aut maledicus · aut ebriosus · aut rapax · cum huiusmodi · nec cybum sumere · auferte malum ex uobis ipsis ;  
604*
korr. aus fortea
605*
korr. aus peccatorem
606*
s ergänzt
607*
Ohne erkennbare Zäsur ist der Kapiteltext ab hier erweitert um Exzerpte aus 1. Cor. 5, 11 und 13, oder alternativ um ein Exzerpt aus Augustinus, Speculum c. 31 (CSEL 12, 1887).
capitulum VIIII ·  
[BK 105 c. 15]
Neque decennii · neque uicennii · uel · XXX · annorum perscriptiones · religiosis domibus adponantur · sed sola · XL · annorum curricula terminetur · non solum in ceteris rebus sed etiam in legatis · et in hereditatibus ;  
capitulum IIII ·  
De · XXX · annorum possessione ; Si quis per · XXX · annos possederit608* casas · familias · uel terras · et cognitum fuerit609* quia eius possessio fuit · post · XXX · annorum curricula pugna non proueniat · nisi ipse qui possedit secundum qualitatem pecunię · cum sacramentalibus suis defendat · nam pro pugna ut dictum est · non est ;  
608*
gek. posseder
609*
gek. fuer
Octo genera penarum in legibus esse describit tullius ; Damnum .' uincula610* .' verbera .' Talionem .' Ignominiam .' Exilium .' Mortem .' Seruitutem .' Quod horum est quod in breue tempus pro cuiusque peccati quanta deprehenditur perpetratum nisi forte talio · id enim agit ut hoc paciatur quisque [fol. 406va] quod fecit ; unde illud est legis ; oculum pro oculo · dentem pro dente ; Fieri enim potest · ut tam breui tempore611* quisque amittat oculum seueritate uindictę · quem612* tulit ipse alteri inprobitate peccati ;  
610*
gek. uincla
611*
gek. tepr
612*
korr. aus qua
capitulum · II ·  
[BK 134 c. 2]
Si quis in aliena patria ubi uel propter beneficium uel propter quamlibet occasionem assidue conuersari solet · de qualibet causa fuerit interpellatus .' uerbi gratia de conquisitu suo uel de mancipiis .' ibi secundum suam legem iustitiam faciat · et cum talibus coniuratoribus · quales in eadem regione · uel prouincia secum habere potuerit613* .' legitimum sacramentum iuret ; excepto si quis614* evm615* de statu suo id est616* · de617* libertate sua uel de hereditate618* quam ei pater suus moriens dereliquid appellauerit619* · de his duobus liceat sacramentum in patria · id est620* in legitimo sui sacramenti loco iurandum offerre · et is621* qui cum eo litigatur · si uelit622* · sequatur623* illum in patriam suam · ad recipiendum illud sacramentum · ipse tamen primo in eodem loco id est624* ubi interpellatus est satisfaciat .' Tam comiti · et iuditibus quam aduersario suo · testibus probando quod rem quę ab eo queritur .' pater suus ei dereliquid ;  
613*
gek. potuer
614*
gek. qis, q korr.
615*
von anderer Hand korr. aus eo
616*
id est gek. ide
617*
von anderer Hand korr. aus in
618*
d korr. (?)
619*
gek. appellauer
620*
id est gek. ide
621*
von anderer Hand korr. aus his
622*
von anderer Hand korr. aus uellit
623*
u1 korr. (?)
624*
id est gek. ide
capitulum III  
[BK 134 c. 3]
Vt omnis solvtio625* atque conpositio · quę in lege saliga continetur · inter francos per duodecim denariorum solidos conponatur excepto ubi contentio contra saxones exorta fuit · ubi uolumus · ut  · XL · denariorum quantitatem solidis habeat .' quem · uel saxo · uel frisio ad partem salici francium · cum eo litigantis soluere debet ;  
625*
von anderer Hand korr. aus solitio
CAPITULA626* QVĘ ANNO PRIMO IMPERII DOMNI HLOTHARII GLORIOSISSIMI IMPERATORIS OLONNA SUNT CONSTITVTA ·  
capitulum · I ·  
[BK 157 c. 1]
Si quis episcopus · aut propinquitatis affectu · aut muneris ambitione · aut causa amaticię [!] xenodochia · aut monasteria · uel baptismales ecclesias · seu ecclesias pertinentes cuilibet per enfitheuseos contractaturus627* dederit · se suosque successores628* poena multandos conscripserit .' potestatem talia mutandi rectoribus ecclesiarum · absque poena conscriptę solutionis concedimus ;  
626*
gek. CAPIT
627*
ta von anderer Hand ergänzt
628*
korr. aus successoris
capitulum · II · De eclesia in prio [!] constructa ·  
[BK 157 c. 2]
Statutum est ut si quis liber homo per consensum christi sui · ecclesiam in sua construxerit629* proprietate · fontesque [fol. 406vb] in eadem ab episcopo fuerint .'630* consecrati · ideo non suam perdat hereditatem · sed si episcopus uoluerit · officium sacri babtismatis in suam transferat ecclesiam · ipsa uero a qua quę631* transfertur · in constructoris maneat iure ·  
629*
gek. cstruxer
630*
folgt von anderer Hand getilgtes si eos
631*
quę von anderer Hand ergänzt; lies: ipsa uero aqua quę ...
capitulum · III · De adulteris ·  
[BK 157 c. 3]
Si quis632* adulter cum adultera compresensus [!] secundum edictvm633* legis langobardorum marito adulterę · ambo ad uindictam traditi fuerint .' si eos quispiam emerit · eosque coniunctos in eodem scelere habere repertum fuerit · ipsos fiscus634* adquirat ;  
632*
über dem s ein unnötiger Kürzungsstrich.
633*
von anderer Hand korr. aus edicte
634*
korr. aus [†]s
capitulum · IIII · De libello [!] homine qui in seruitutem cadit ·  
[BK 157 c. 4]
Si quis liber homo uxorem habens · liberam propter aliquod crimen · aut debitum in seruitio alterius se subdit · eademque coniux manere cum ipso uoluerit635* .' ipsorum procreatio quę tali coniugio fit · libertatis statum non amittat ; Si uero ea defuncta · secunda uxor et tamen libera · tali se sciens uinxerit coniugio .' liberi illorum seruituti subdantur ;  
635*
gek. uoluer
capitulum V · De ueste mutata ·  
[BK 157 c. 5]
Statuimus ut si femina habens uestem · mutatam moecha deprehensa fuerit636* · non tradatur genitio sicut usque modo · ne forte quę prius cum uno · postmodum cum pluribus locum habeat moechandi · sed eius possessio fisco redigatur · et ipsa episcopali subiaceat iuditio ;  
636*
gek. fuer
capitulum VI · De testibus ·  
[BK 157 c. 6]
Decreuimus ut quisquis aliter testes habere non potuerit637* · uolumus · ut per comitis iussionem · quos in suo testimonio necessarios quisque habuerit · ueritatem prolaturi · publico conuentu adducantur .' ut per ipsos rei ueritas cum iuramento ualeat inquiri ;  
637*
gek. potuer
capitulum · I ·  
[BK 166 c. 1]
Placuit nobis ut nullus episcoporum de consecratione · neque dedicatione baptismalium ecclesiarum · aut senodochiorum · seu oraculorum · precium quodlibet contra auctoritatem canonicorum patrum · uel iuxta antiquam consuetudinem · poenitus accipere praesumat ;  
capitulum · II ·  
[BK 166 c. 2]
De feminis cum presbiteris cohabitantibus placuit eas poenitus eici · nec ulterius cum his quoquomodo conuersari · et638* si post primam contestationem episcopi sui · a tribus usque ad septem idoneis testibus conuincitur preuaricasse · proprii gradus periculo subiaceat ; quod si episcopus conuentionem aliqua [fol. 407ra] ratione huiusmodi neglexerit · aut post hoc synodale concilium · infra dies quinquaginta emendatione digna non emendauerit639* · iuditio metropolitani sui subiaceat ; presbiteri uero clericos boni testimonii secum conuersatione habeant · qui ob uitę proprię munditiam640* · testes fideles possint fieri uitę alienę ;  
638*
korr. (?)
639*
gek. emendauer
640*
von anderer Hand korr. aus munditie[†]
capitulum III ·  
[BK 166 c. 3]
Vut [!] in exenodochiis [!] rationabiliter dispositis · et adhuc in pristino statu manentibus testatoris omnino conscripta seruentur ; In his uero quę ab inicio iustę rationis dispositione caruerunt641* · uolumus ut · Vta · pars fructuum pauperibus detur ; Similiter in illis quę rationabiliter dispositionem habuerunt642* .' et tamen qualibet neglegentia643* pristini644* status ordinatione carent · uolumus ut conditio suprascripta seruetur · quousque per bonorum ordinatorum645* prouidentiam · et temporum habundantiam · ad priorem ualeant ascendere dispositionem ;  
641*
gek. caruer
642*
gek. habuer
643*
ge von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
644*
von anderer Hand korr. aus pristinu
645*
korr. aus orditiatorum
capitulum IIII  
[BK 166 c. 4]
Uisum est nobis ut presbiteri baptismalium ecclesiarum · secundum suam possibilitatem debitam oboedientiam · et honorem suis exhibeant646* episcopis · absque grauitudine647* .' cum necessitas · et ordo poposcerit ; Nam si oboedientia rei publicę · talis iniungitur648* episcopis · quam per se facere nequiuerint649* .' uolumus ut prebeant solatium secundum qualitatem iniuncti seruitii ; si quis extra hanc necessitatem ecclesias grauatas habent · atque destructas · et inantea grauare650* praesumpserint .' per relationem missorum cogniti huiuscemodi rectores · canonica inuectione a nobis permulgata [!] feriantur ;  
646*
von anderer Hand korr. aus exhebeant
647*
tu von anderer Hand ergänzt
648*
korr. aus iiniungitur
649*
ui von anderer Hand ergänzt
650*
von anderer Hand korr. aus grauere
capitulum · primum de episcopis ·  
[BK 163 c. 1]
Placuit nobis de episcopis · ut si pro quibuslibet culpis · atque criminibus quęcumque persona toties fuerit651* correpta · ut iam excommunicatione episcopali per contemptum dignus habeatur .' comitem suum episcopus sibi consotiet · et per amborum consensum · huiusmodi distringatur contemptor · ut ad652* iussionem episcopi sui · oboediens existat ; Si uero assensum non dederit653* · bannum nostrum nobis persoluat · quod si adhuc contumax perstiterit654* · tunc ab episcopo excommunicetur ; Si uero excommunicatus corrigi nequiuerit655* · a comite uinculis656* destringatur · quousque nostrum is contemptor suscipiat iuditium ; Si uero in talibus comes fuerit657* noxius repertur · per episcopum eius nobis nuntietur ; Si autem uassallus noster in hac culpa lapsus fuerit658* · sicut supra · per comitem constringatur ; Quod si non [fol. 407rb] audierit · nobis innotescatur antequam in uinculis mittatur ;  
651*
gek. fuer
652*
ad mit Einfügungszeichen ergänzt
653*
gek. deder
654*
gek. pstiter
655*
gek. nequiuer
656*
korr. aus [†]inculis
657*
gek. fuer
658*
gek. fuer
capitulum · II · De emunitate ·  
[BK 163 c. 2]
Volumus ut omnimodis emunitates progenitorum nostrorum · seu nostrę · pleniter · ac iustę conseruentur ;  
capitulum · III · De rebus quę in ęcclesia conferuntur  
[BK 163 c. 3]
Volumus ut res quę liberis personis · locis deo dicatis conferuntur · licet sibi ususfructus et ordinationem earundem659* rerum · si aliter sibi placuerit reseruent · si aliter eas non ordinauerint · ita maneant sicut prius datę fuerunt ;  
659*
korr. aus aearundem
capitulum · IIII · De aduocatis ·  
[BK 163 c. 4]
Singulis episcopis · abbatibus · abbatissis · duos concedimus aduocatos · eosque quam diu aduocationem tenuerint · ab hoste relaxemus ;  
capitulum · V · De usuris ·  
[BK 163 c. 5]
Prohibemus · ut nemo usuram facere praesumat · post episcopi sui contestationem ; Quod si quis - - -660* post eius interdictum facere praesumpserit · a comitibus sicut supra de contemptoribus prediximus661* distringantur ;  
660*
Lücke von ca. 3 Buchstaben
661*
von anderer Hand korr. aus precemus
capitulum VI · De doctrina ·  
[BK 163 c. 6]
De doctrina uero quę ob nimiam incuriam · atque ignauiam quorumlibet prepositorum · cunctis in locis est funditus extincta · placuit sicut a nobis constitutum662* est · ita ab omnibus obseruetur · uidelicet ut ab his qui nostra dispositione artem docendos alios per loca denominata sunt constituti · maximum detur studium .' qualiter sibi commissi scolastici ita proficiant · atque doctrinae insistant · sicut presens exposcit necessitas · Propter oportunitatem tamen omnium apta663* loca distincte ad hoc exercitium prouidimus · ut difficultas locorum longe positorum · ac paupertas · nulli fieret excusatio ; Id sunt · Primum in papia conueniant ad dungalum · de mediolano · de brixia · de laude · de bergamo · de nouaria · de uercellis · de tartona · de aquis · de genua · de aste · de cuma ˙ In eboreia · ipse episcopus hoc per se faciat in taurinis conueniant de · XX · milio [!] · de albengano · de uadis · de alba · in cremona · discant · de regia · de placentia · de parma · de mutina · in florentia · de tuscia · respiciant · in firmo · de spolentinis · ciuitatibus conueniant · in uerona · de mantua · det [!] tridendo · in uicentia664* · de pactaui · de taruisio665* · de feltris · de cenata · de asylo · Reliquę ciuitates forum iulii ad scolam concurrant ·  
662*
gek. cstitu
663*
t korr. (?)
664*
von anderer Hand korr. aus uinentia
665*
korr. aus taruasio
capitulum VII  
[BK 163 c. 7]
Volumus ut singuli episcopi conuersationem [fol. 407va] canonicorum · habitationes · kalendas octobris666* futuri anni · absque ulla neglegentia sicut disposuimus habeant preparatos ;  
666*
gek. oct
capitulum VIIII · De plebibus restaurandis ·  
[BK 163 c. 8]
Precepimus ut singulę plebes secundum antiquam consuetudinem fiant restauratę ; Quod si filii eiusdem ecclesię eas restaurare noluerint · a ministris rei publicę · distringantur · ut uolentes · nolentesque nostram obseruent praeceptionem ;  
capitulum X · De decimis ut dentur ·  
[BK 163 c. 9]
De decimis uero dandis statuimus · ut sicut in capitulari continetur quod in mantua factum est · ita qui eam dare nolunt · distringantur atque persoluantur667* ;  
667*
von anderer Hand korr. aus perexsoluantur
capitulum · XI · De rectoribus ecclesiarum  
[BK 163 c. 10]
De precariis quoque quę a rectoribus668* ecclesiarum inrationabiliter fiebant · suosque successores poena graui obligabant · ut facta ipsius nequiret dissoluere .' precipimus ut nemo successor in antecessori suo · poena statuta sit obligatus · ad suę prouidentię sit concessum · ut si antecessor eius res ęcclesię inrationabiliter distribuit · ab eo · ad ius ecclesię tenenda reuocentur ;  
668*
korr. aus cectoribus
capitulum XII ·  
[BK 175 c. 1]
Videtur nobis si domno669* nostro placet · ut prouidentia missorum nostrorum · commitetur670* · ut ubicumque monachi · aut monachę modo sunt · et oportunitas loci · seu quantitas permittat maneant671* in ipso proposito ;  
669*
korr. aus deo
670*
von anderer Hand korr. aus commitatur
671*
m korr. (?)
capitulum XIII ·  
[BK 175 c. 2]
Vbi uero fuerunt672* · et non sunt · uiuant · excepto · si XII · uel amplius fuerint ; Si XII · inuenti fuerint · et locus ac res permittunt sint monachi .' Vbi autem dubietas est · utrum canonice · an monachice sint · et oportunitas loci · aut quantitas substantię hoc fieri permittit · detur eis optio · utrum monastice673* an canonice674* uiuere uelint ;  
672*
gek. fuer
673*
von anderer Hand korr. aus monasticę
674*
von anderer Hand korr. aus canonicę
capitulum · XIIII ·  
[BK 175 c. 3]
Vbi autem modo canonice sunt · canonice permaneant · Quę autem funditus destructę sunt · secundum quantitatem rerum sit ibi numerus canonicorum675* ;  
675*
von anderer Hand korr. aus canonicarum
capitulum · I · De comitibus  
[BK 165 c. 1]
Statuimus ut liberi homines qui tantum proprietatis habent · unde hoste676* bene facere possint · et iussi · facere nolunt .' ut prima uice secundum legem illorum · statuto damno677* subiaceant ; Si uero secundo inuentus fuerit678* neglegens bannum nostrum · id est679* · LX · solidos persoluat ; Si uero quis in680* eadem culpa681* fuerit682* inplicatus683* · sciat se omnem684* substantiam suam amissurum .' aut in exilium esse mittendum ; de mediocribus quippe liberis [fol. 407vb] qui non possunt per se hostem685* facere · comitum fidelitati committimus · ut inter duos · aut · III · aut · IIII · uel si686* necesse fuerit687* amplius · uni qui melior esse uidetur · adiutorium prebeant ad nostrum seruitium faciendum · De his quoque qui propter nimiam paupertatem neque per se hostem facere neque adiutorium prestare possunt · conseruentur · quousque ualeant recuparari [!] ;  
676*
korr. aus hostem, über dem o zudem Rasur von zwei Buchstaben, letzterer ist ein e.
677*
korr. aus dam[†]o
678*
gek. fuer
679*
id est gek. ide
680*
i mit Einfügungszeichen ergänzt
681*
korr. aus cu[†]pa
682*
gek. fuer
683*
korr. aus innlicatus
684*
korr. aus omn[†]m
685*
über dem s Rasur von zwei Buchstaben, letzterer ist ein e. Zudem wurde unter dem m radiert.
686*
si ergänzt
687*
gek. fuer
capitulum · II · De liberis hominibus  
[BK 165 c. 2]
Placet nobis ut liberi homines qui non propter paupertatem sed ob uitandam reipublicę utilitatem fraudulenter · ac ingeniose res suas ecclesiis delegant · easque denuo sub censu utendas recipiunt · ut quousque ipsas res possident · hostes · et reliquas publicas functiones faciant ; Quodsi iussa facere neglexerint .' licentiam eos distringendi comitibus permittimus · per ipsas res ††† nostra non sistente [!] emunitate · ut status · et utilitas regni · huiusmodi adinuentionibus non infirmetur ;  
capitulum · III · De laici ordine ·  
[BK 165 c. 3]
Volumus ut similis mensura in laicali ordine de hac re seruetur · uidelicet · †††††† si quis alterius proprietatem qui hostem facere potest · emere aut quouis modo ad eum peruenerit688* · eique ad utendum eas dimiserit689* · si neglegens de hoste690* fuerit691* .' per ipsas res a comite distringatur · ut in692* quocumque non minoretur693* utilitas ;  
688*
gek. puener
689*
gek. dimiser
690*
von anderer Hand korr. aus hostę
691*
gek. fuer
692*
Der Schreiber hat hier das i gewohnheitsmäßig auf das n gesetzt. Eine spätere Hand hat das übergestellte i radiert und vorgezogen.
693*
o korr. (?)
capitulum · IIII · De fratrem hereditate ·  
[BK 165 c. 4]
Precipimus de his fratribus · qui in nostris et romanę finibus · paternę succedunt hereditati · si contigerit quod unus eorum eclesiasticę militię sit mancipatus .' et is qui seculariter militare debuerat ut se ad defensionem regni nostri subtrahat · in nostris finibus partem substantię694* · in portionem suscipere dissimulauerit695* · idcirco696* ut nequeant constringi ubi comes suus697* eum inuenerit698* · licentiam distringendi ei concedimus · ita ut primum fideiussores donet699* · usque ad placitum suum · et bannum nostrum ; Si uero fideiussores non inuenerit700* · tam diu sub custodia per comitem teneatur .' quousque fideiussores inueniat · aut bannum nostrum solutum habeat ;  
694*
ę korr. (?)
695*
gek. dissimulauer
696*
korr. aus utcirco
697*
von anderer Hand korr. aus suum
698*
gek. inuener
699*
n korr. (?)
700*
gek. inuener
capitulum V ·  
[BK 165 c. 5]
De liberis uero hominibus qui in aliena potestate mobile suum transferunt701* · ut causator eorum eos pignerare non possit .' placet nobis ut res eorum infiscentur · quousque uenientes ad audiendam iustitiam faciant ; Si uero uenire contempserint .' secundum capitu[fol. 408ra]larem domni ac genitoris nostri de eorum rebus agatur ; Nam et de ipsis rebus habita existimatione damnum702* quęsitori sartiatur ; Qui uero illud mobile recipit .' si hoc sacramento probare non potuerit703* · quod propter iustitiam alterius differendam illud non recepisset .' bannum nostrum persoluat ;  
701*
gek. transfer
702*
von anderer Hand korr. aus dam[†]um
703*
gek. potuer
capitulum VI · De fratribus commune uiuentibus ·  
[BK 165 c. 6]
De fratribus namque qui simul in paterna seu materna hereditate commune uiuunt .' nolentes substantiam illorum diuidere · hoc occasione ut unus tantum eorum in hostem uadat .' uolumus ut si solus est · uadat .' si autem duo sunt similiter .' si tres fuerint unus remaneat .' et si ultra tres numerus fratrum creuerit704* · unus semper propter domesticam curam atque rerum communium excolentiam remaneat ; Si uero inter eos aliqua orta fuerit705* contentio · quis eorum expeditionem facere debeat .' prohibemus ut nemo illorum remaneat ; In ętate706* quoque illorum · lex propria seruetur ; Similiter et in707* nepotibus hęc conditio teneatur ;  
704*
gek. creuer
705*
gek. fuer
706*
von anderer Hand korr. aus ętatę
707*
Der Schreiber hat hier das i gewohnheitsmäßig auf das n gesetzt. Eine spätere Hand hat das übergestellte i radiert und vorgezogen.
capitulum VII De testibus ·  
[BK 165 c. 7]
Vt in testimonium non recipiatur · de his capitulis id est708* de libertate · de hereditate · uel proprietate · in mancipiis · uel terris · siue de homicidio · et de incendio · ille qui non habet si conuictus fuerit709* falsum dixisse testimonium · unde secundum legem · conpositionem plenam710* reddere possit ;  
708*
id est gek. ide
709*
gek. fuer
710*
korr. aus pl[†]
capitulum VIII · De iuratoribus  
[BK 165 c. 8]
Statuimus ut iuratores omnes simul iurent ;  
VIIII · De sacramento ·  
[BK 165 c. 9]
Vt quicumque711* sacramentum · uel debitum ante solis occasum persoluerit .' securus inde sit ;  
711*
von anderer Hand korr. aus quicumquę
X · De liberis qui se in seruitium tradunt ·  
[BK 165 c. 10]
Videtur nobis ut quicumque liber ingeniose se in seruitio tradiderit712* · is qui eum recipit · hoc quod ille qui in seruitium se tradidit · in publico per antiquam consuetudinem facere debuit .' impleat ;  
712*
gek. tradider
XI · De his qui res suas uendunt  
[BK 165 c. 11]
De his qui proprietates suas habentes spontanee713* alicui delegant .' et postea fraudulenter ab alio aliquo ignoranti precium · easdem res uenundantes accipiunt .' et is cui eedem714* res prius traditę fuerant · cognito negotio annum integrum silens · non contradixerit715* .' sed propter inlusionem tacens sinit emptorem inludere .' Si infra patriam · anni spatium ut dictum est fuerit · prior traditio nihil ei ualeat ; Ille qui post primam traditionem716* res uendiderit717* .' si uiuens [fol. 408rb] comprobatus fuerit718* hanc inlusionem fecisse .' bannum dominicum persoluat id est719* · XL · solidos · Si uero non bannum habet720* .' uerberetur ;  
713*
von anderer Hand korr. aus spontanęe
714*
von anderer Hand korr. aus easdem
715*
gek. ctradixer
716*
a korr. (?)
717*
gek. uendider
718*
gek. fuer
719*
id est gek. ide
720*
bannum habet von anderer Hand korr. aus habet bannum
XII De pugnatoribvs ·  
[BK 165 c. 12]
Quibuscumque per legem · propter aliquam consensionem [!] pugna fuerit721* iudicata · preter de infidelitate .' cum fustibus pugnent · sicut in capitulari722* dominico constitutum est ;  
721*
gek. fuer
722*
von anderer Hand korr. aus capitulare
XIII · De fugitiuis ·  
[BK 165 c. 13]
De fugitiuis praecipimus · ut ministri rei publicę723* a domino fugitiui · nichil accipiant · cum reddiderint ;  
723*
ę korr. (?)
XIIII ·  
[BK 165 c. 14]
Videtur nobis de aldionibus ut sicut lex habet · ita sit ;  
Hec sunt capitula quę aliqui ex missis nostris ad nostram notitiam detulerunt anno · XVI · imperii nostri ·  
 · I ·  
[BK 191 c. 1]
De his qui sine consensu episcopi · presbiteros in ecclesiis constituunt · uel [!] ecclesiis eisdem praesumunt · et ab episcopo · uel a quolibet misso dominico admoniti · oboedire noluerint .' ut bannum nostrum reuuadiare cogantur · et per fideiussores ad placitum nostrum uenire iubeantur · et tunc724* nos decernamus725* utrum nobis placet · ut illi uel bannvm persoluant .' aut aliam harmiscaram726* · sustineant ;  
724*
gek. tnc
725*
von anderer Hand korr. aus decernimus
726*
h ergänzt
 · II · De eclesiis727* quę inter coheredes728* diuise sunt  
[BK 191 c. 2]
De ęclesiis quę inter coheredes diuisę sunt · consideratum est · quatinus · si secundum prouidentiam · et admonitionem episcopi · ipsi coheredes eas uoluerint tenere et honorare faciant ; Sin autem hoc contradixerint .' ut in episcopi potestate maneat · utrum eas ita consistere permittat · aut reliquias exinde auferat729* .' et ubi ad nostrum beneficium ęclesię pertinentes ita diuisę inuentę fuerint · et ubi730* scribetur · et nobis renuntietur ;  
727*
korr. aus ellesiis
728*
Über dem co ein kurzer senkrechter Strich unbekannter Bedeutung.
729*
von anderer Hand korr. aus auferet
730*
von anderer Hand korr. aus ub[†]
 · III · De eclesiis destructis ·  
[BK 191 c. 3]
De eclesiis destructis · ut episcopi · et missi inquisitionem faciant · utrum per neglegentiam · aut inpossibilitatem destructę sint ; Et ubi neglegentia731* inuenta fuerit732* .' episcopali auctoritate emendare cogantur · qui eam restaurare debuerant ; Si uero per inpossibilitatem contigerit733* ita · ut plures sint quam necesse sit .' aut maioris magnitudinis quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restaurare possint .' episcopi modum inueniant · qualiter congrue emendari · et consistere possint ;  
731*
von anderer Hand korr. aus neglegentiam
732*
gek. fuer
733*
gek. ctiger
 · IIII · De decimis ·  
[BK 191 c. 7]
De decimis quę populus734* dare non uult nisi quodlibet munus ab eo redimantur .' ab episcopis prohibendum esse · ne fiat ; Et si quis contemptor [fol. 408va] fuerit inuentus · ut nec episcopum · nec comitem audire uelit .' si noster homo fuerit735* · ad presentiam nostram uenire conpellatur ; Ceteri uero distringantur · ut inuiti ecclesię restituant quod uoluntarie neglexerunt736* ;  
734*
gek. pls
735*
gek. fuer
736*
gek. neglexer
 · V · De scabinis  
[BK 192 c. 2]
Vt missi nostri ubicumque malos scabinos inueniunt eiciant .' et totius plebis consensu · in locum737* eorum bonos eligant · et cum electi fuerint .' iurare faciant .' ut scienter738* iniuste iudicare non audeant ;  
737*
o korr. (?)
738*
von anderer Hand korr. aus scianter
VI · De iuditibus ·  
[BK 192 c. 3]
Vt in omni comitatu hi qui meliores · et ueratiores inueniri possunt · eligantur a missis739* nostris ad inquisitiones faciendas · et rei ueritatem dicendam · et adiutores comitum sint ad iustitias faciendas ;  
739*
s1 korr., evtl. aus einem weiteren i oder dem zweiten Schaft eines ursprünglichen u.
VII · Item de scabinis ·  
[BK 192 c. 4]
Volumus ut quicumque de scabinis deprehensus fuerit740* · propter munera · aut propter amiticiam [!] · iniuste iudicasse · per fideiussores missus noster ad presentiam nostram uenire faciat ; De cętero omnibus scabinis denuntietur · ne quis deinceps etiam iustum iuditium uendere praesumat ;  
740*
gek. fuer
VIII · De testibus ·  
[BK 192 c. 6]
Quicumque conprobatus fuerit741* de eo quod scienter testes in periurium duxisset · sub fideiussore ad placitum nostrum uenire conpellatur .' ut ibi742* cum fidelibus nostris consideremus · quod de tali743* homine faciendum sit ;  
741*
gek. fuer
742*
von anderer Hand korr. aus ubi
743*
Zwischen tali und dem folgenden homine besteht ein etwas größerer Freiraum, bei dem nicht klar ist, ob es sich hier um absichtlich frei gelassenen Raum handelt oder dieser von einer Korrektur (Rasur?) herrührt.
VIIII · De discordiis  
[BK 192 c. 7]
De hiis [!] qui discordiis et contentioni studere solent · et in pace uiuere nolunt · et inde conuicti fuerint · similiter uolumus ut sub fideiussoribus ad nostrum placitum ueniant .' cum744* fidelibus nostris745* consideremus · quod de talibus faciendum sit ;  
744*
c korr. (?)
745*
i korr. (?)
X · De homicidiis  
[BK 192 c. 9]
De homicidiis · uel de aliis iniustiis quę a746* fiscalinis nostris fiunt747* · quia inpune se ea committere posse existimant .' nos auctoribus nostris praecipiendum esse decreuimus · ne utra cum disciplina praecipimus ;  
746*
korr. (?)
747*
n mit Einfügungszeichen ergänzt
XI · De collectis  
[BK 192 c. 10]
Collecta ad malefaciendum fieri omnimodis prohibeatur · et ubicumque huismodi [!] praesumptiones factę fuerint · digna emendatione corrigantur ; et si per neglegentiam comitis · uel factę · uel inemendatę manserunt748* .' hoc ad nostram notitiam perferatur ; auctor uero facti · si fuerit749* prepositus · uel aduocatus · siue centenarius · uel qualibet alia dignitate preditus · libera persona · post legem emendati in loco factam sub fideiussoribus [fol. 408vb] ad nostram presentiam ueniat · Multitudo uero siue de liberis siue serui sint750* .' legitima emendatione multetur ;  
748*
gek. manser
749*
gek. fuer
750*
n von anderer Hand ergänzt
XII · De pontibus  
[BK 192 c. 11]
De pontibus publicis destructis · placuit nobis ut hi qui iussionem nostram in reparandis pontibus contempserunt751* .' Volumus · ac iubemus · ut omnes homines nostri in nostram ueniant presentiam · rationes reddere .' cur nostram iussionem ausi sunt · contempnere ; comites autem reddant rationem de eorum pagensibus · cur eos aut non constrinxerunt752* · ut hoc facerent .' aut nobis nuntiare neglexerunt753* ; similiter et de iniustis teloneis ubicumque accipiuntur · sciant exinde nobis rationem reddituros ;  
751*
gek. ctepser
752*
gek. cstrinxer
753*
gek. neglexer
XIII · De examen aquę frigide ·  
[BK 192 c. 12]
Vt examen aquę frigidę quod hactenus faciebant · amicis nostris omnibus interdicatur ne ulterius fiat ;  
XIIII De reuersione de noste [!] ·  
[BK 192 c. 13]
Postquam comes · et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint · ex eo die super · XL · noctes sit bannus resisus quod in lingua teudisca sca[f]tlegi de754* armorum dispositio uocatur ;  
754*
Spuren eines radierten Kürzungsstrichs über dem e, möglicherweise war das de zunächst Teil einer id-est-Kürzung.
XV · De pauperibus  
[BK 192 c. 14]
Comites autem et missi nostri magnum studium habeant · ne forte propter eorum clamores patiamur · si nostram gratiam habere uelint · populo autem dicatur · ut caueat de aliis causis se ad nos reclamare · nisi de quibus aut missi nostri · aut comites eis iustitiam facere noluerint755* ;  
755*
gek. noluer
hec sunt capitula quea [!] pro lege habenda sunt  
XVI de homicidiis ·  
[BK 193 c. 1]
De homicidiis in ecclesiis · uel in atriis earum756* commissis · hoc obseruetur · et teneatur · sicut in capitulare757* priori constitutum est id est in libro quarto ; Si quis autem ex leui causa · aut sine causa · hominem in ecclesia ·758* interfecerit759* · debitvm760* conponat ; si uero foris rixati fuerint · et unus · alterum in eclesia fvgerit761* .' et ibi se defendendo · eum interfecerit762* · et si huius facti763* testes non habuerit764* .' cum duodecim coniuratoribus765* legitimis per sacramentum adfirmet · se defendendo eum interfecisse · et si ipse auctor commote inter eos rexę [!] extiterit .' leudem interfecti et insuper bannum nostrum soluere cogatur · et publicam agat pęntentiam [!] ; Sin autem non ille qui alterum interfecit sed is qui interfectus est eandem rixam commouit · absque766* conpositione iaceat · et is qui eum interficit767* secundum iuditium [fol. 409ra] canonicum publicam agat poenitentiam ; si cuiuslibet proprius seruus hoc commiserit · iuditio aquę feruentis examinetur .' utrum hoc sponte · an se768* defendendo fecisset ; et si manus eius exusta fuerit .' interficiatur · sin autem non fuerit769* .' publica poenitentia multetur ; Si forte et ipse auctor commotę inter eos rixe fuerit770* inuentus · tunc771* dominus eius iuxta quod uuirgdus772* [!] illius est773* ad eclesiam persoluat .' aut eum si uoluerit774* · eidem eclesię tradat ; De ęclesiastico · et fiscalino775* · et beneficario [!] seruo · uolumus · ut pro una uice · uuirgyldum776* eius pro eo conponatur · altera uice ipse seruus ad supplicium tradatur · hereditas tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad mortem fuerit777* iudicatus · ad legitimos heredes illius perueniat ; Si in atrio eclesię cuius po[r]ta reliquiis sanctorum consecrata est · huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit778* .' simili modo emendetur · uel conponatur quod in atrio committitur .' sicut conponi debet · quod in immunitate uiolata committitur ;  
756*
von anderer Hand korr. aus eorum
757*
gek. cap
758*
folgt von anderer Hand getilgtes hominem in eclesia
759*
gek. intfecer
760*
von anderer Hand korr. aus debito
761*
von anderer Hand korr. aus ferierit
762*
gek. intfecer
763*
c mit Einfügungszeichen ergänzt
764*
gek. habuer
765*
b korr. (?)
766*
s korr. (?)
767*
gek. intfic
768*
s korr. (?)
769*
gek. fuer
770*
gek. fuer
771*
gek. tnc
772*
d korr. (?)
773*
est von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
774*
gek. uoluer
775*
s von anderer Hand ergänzt
776*
gek. uuirgyld
777*
gek. fuer
778*
gek. fuer
XVII · de homicidiis propinquorum ·  
[BK 193 c. 2]
Quicumque propter cupiditatem rerum · patrem · aut matrem · aut fratrem · aut sororem · uel nepotem · uel alium propinquum suum interfecerit779* .' hereditas interfecti ad alios suos legitimos heredes perueniat · interfectoris780* sui hereditas · in fisc[um] redigatur · ipse uero ordinante episcopo publica penitentia subdatur ;  
779*
gek. intfecer
780*
s von anderer Hand ergänzt
XVIII · De uxore interfecta  
[BK 193 c. 3]
Qquicumque781* propria uxore derelicta · uel sine culpa interfecta · aliam duxerit782* · armis depositis · publicam agat poenitentiam .' Et si contumax fuerit783* · conprehendatur a comite · et ferro uinciatur .' et in custodia mittatur · donec res ad nostram notitiam deducatur ;  
781*
Der Schreiber ließ Platz für die Q-Initiale, schrieb dann aber trotzdem den Wortanfang (qui-) in Texttinte voll aus.
782*
gek. duxer
783*
gek. fuer
XVIIII De rebus alienis  
[BK 193 c. 4]
Quicumque res784* alienas cuilibet homini uendiderit .' et ipse homo easdem res alicui alteri dederit785* .' et ipse qui tunc easdem conparatas habet · per malum ingenium proprio filio · aut alteri cuilibet · nec legitimos annos habenti · iustitię tollendę causa tradiderit786* .' uolumus · atque firmiter praecipimus · ut si pater eiusdem paruuli uixerit .' ipse intret in causam · rationem reddendi pro filio suo ; Si autem ipse pater mortuus .' tunc787* legitimus eius propinquus qui iuste ei tutor ac defensor esse uidetur · pro ipso rationem reddere conpellatur ; Similiter [fol. 409rb] de aliis hominum iuditiis ad eum pertinentibus excepta sua legitima hereditate · quę ei per successionem parentum suorum legitime euenire debuit ; quod si quis hanc nostram iussionem contempserit · uel neglegxerit788* · sicut de cęteris contemptoribus · ita de eo agatur ; is uero qui easdem res primus inuasit · et iniuste uendidit · necnon et emptores789* · excepta790* sola persona paruuli · hoc quod fraudulenter admiserit791* · intra patriam emendare cogantur · et postea sicut contemptores iussionis nostrę792* · sub fideiussoribus · ad nostram presentiam uenire conpella††tur ;  
784*
res ergänzt
785*
gek. deder
786*
gek. tradider
787*
gek. tnc
788*
gek. neglegxer
789*
unklares Zeichen, ähnlich einem t, rechts über dem s
790*
von anderer Hand korr. aus excepto
791*
gek. admiser
792*
über der Zeile eine nachträglich wieder radierte Ergänzung von 4-5 Buchstaben, evtl. fuit?
XX ·  
[BK 193 c. 5]
De uicariis · et centenariis · qui magis propter cupiditatem quam propter iustitiam faciendam · sepissime placita tenent · et exinde populum nimis adfligunt .' ita teneatur · sicut in capitulari793* domni karoli imperatoris continetur · in libro quarto · capitulo XL ;  
XXI ·  
[BK 193 c. 5]
Vt nullus ad placitum banniatur · nis [!] qui causam suam quęrit · aut si alter ei quęrere debet · exceptis scabinis septem · qui ad omnia placita adesse debent ; Item de eadem re · in capitulari794* nostro · in libro · IIIIto · capitulo · LV ;  
XXII ·  
[BK 193 c. 5]
De placitis quidem quos liberi homines obseruare debent · constitutio genitoris nostri · poenitus obseruanda · atque tenenda est .' ut uidelicet in anno · tria solummodo generalia placita obseruent · et nullus eos amplius placita obseruare conpellat .' nisi forte quilibet aut accusatus fuerit795* · aut alium accusauerit796* · ad cętera quę centenarii tenent · non alius uenire iubeatur · nisi qui ad litigat · aut iudicat · aut testificatur · et quicumque huius constitutionis transgessor [!] · a missis nostris · inuentus fuerit797* .' bannum nostrum persoluat ;  
793*
von anderer Hand korr. aus capitulare
794*
von anderer Hand korr. aus capitulare
795*
gek. fuer
796*
gek. accusauer
797*
gek. fuer
XXIII ·  
[BK 193 c. 8]
De faidis cohercendis hoc obseruetur · et teneatur · quod in capitulari798* nostro · in libro tertio · capitulo uicesimo Vto · continetur ; Si quis aliqua necessitate cogente homicidium commisit .' comes in cuius ministerio res perpetrata est · et conpositionem soluere · et faidam per sacramentum pacificare faciat ; Quodsi una pars ei ad hoc consentire noluerit799* · Id est · aut ille · qui homicidium comisit · atque conpositionem recipere debet · faciat illum · qui contumax fuerit800* · ad presentiam nostram uenire · ut eum ad tempus · quod801* nobis placuerit802* · in exilio mittamus · donec ibi castigetur · ut comiti suo · inoboediens esse ulterius [fol. 409va] non audeat · et maius damnum inde non adcrescat ;  
798*
von anderer Hand korr. aus capitulare
799*
gek. noluer
800*
gek. fuer
801*
uod ergänzt
802*
gek. placuer
Capitula803* quę gloriosus imperator hludouuicus suis episcopis de804* statu sui regni considerare precepit ·  
[BK 209]
De conuersatione episcoporum · presbiterorum · et ceterorum805* clericorum .' de doctrina · et predicatione in populo .' de conscriptione librorum · de restauratione ęclesiarum .' de ordinatione plebium .' et xenodochiorum · de monasteriis uirorum · seu feminarum · quę secundum regulam sancti benedicti · uel ea quę secundum canonicam auctoritatem disposita esse debent .' quicquid in prefatis ordinibus extra ordinem est · aut per neglegentiam prepositorum · aut per desidiam806* subditorum .' uehementer cupio scire · et secundum dei uoluntatem · uestrumque sanctum consilium sic emendare desidero807* .' ut in conspectu dei nec ego reprobus sim · neque uos · et populus mihi commissus · iram suę indignationis incurrat ; Quomodo autem istud rationabiliter quęsitum et inuentum perficiatur .' uobis hoc ad tractandum · ac nobis renuntiandum commitimus ; De minoribus quoque808* causis generaliter omnes · specialiter aliquos tangunt .' et indigent emendatione · uolumus ut post hęc illas quęratis · et ad nostram notitiam reducatis · sicut est de comitibus et eorum ministris · si iustitias neglegunt · aut ipsas uendunt · si sunt rapaces · aut ęclesiarum · uiduarum · orfanorum · aut pauperum oppressores .' si ad predicationem ueniunt · si debitum honorem · et oboedientiam sacerdotibus suis inpendunt ; Si aliquas nouitates · aut argumenta · quę ad detrimentum populi pertinent · agere presumunt · sicut est in adquirendis proprietatibus · aut inrationabiles809* preces ad adiutoria facienda · siue in reliquis causis ; quę ad peccatum nostrum pertinere possunt · ac populi nostri ;  
803*
gek. Cap
804*
d korr. (?)
805*
korr. aus ceterarum
806*
korr. aus disidiam
807*
korr. aus desiderio
808*
q1 korr. (?)
809*
korr. aus inrationabilis
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 413ra] [19]
 · Capitulum810* I ·  
[BK 213 c. 1]
Peruentum est ad nos quod eos qui romam811* orationis causa pergunt · uel qui negotiandi gratia per regnum nostrum discurrunt collecti latrones diripiant .' Eosque aliquotiens812* uulnerent · uel occidant · et eorum bona diripiant ; Ideo uolumus · ut comites nostri · eorumque sculdassi adiunctis secum uassallis episcoporum · si necessitas fuerit813* .' ubicumque tales audierint · studiosissime perquirant .' et eos capiant · atque distringant ; et si huius criminis reos inuenerint .' poenas in legibvs positas · erga eos absque ulla neglegentia exsequantur .' ut ab his malefactoribus814* regnum nostrum purgetur · et qui in nostra fiducia huc ueniunt · siue orationis · seu negotiandi gratia .' salui esse possint ; Sciat autem unusquisque fidelium nostrorum · quia quicumque comes · uel quilibet publicus minister · huiusmodi malefactoribus aut , adsensum815* prebuerit816* · aut eos persequi neglexerit817* .' nostre indignationis motum sentiet .' et proprio honore priuabitur ;  
810*
regulär mit cap. gekürzt, jedoch ist im Original hier nur noch das P zu lesen, die ersten beiden Buchstaben sind durch den Falz verdeckt.
811*
o korr. (?)
812*
n ergänzt
813*
gek. fuer
814*
korr. aus male factoribus
815*
aut adsensum zusammengeschrieben, aber mit einem Komma nachträglich getrennt.
816*
gek. pbuer
817*
gek. neglexer
Capitulum818* II ·  
[BK 213 c. 2]
Sed et comperimus quia ex diuersis locis · huiusmodi noxii819* homines inter conspirent .' et diuersos820* comitatvs821* circumeuntes822* · predas · et rapinas · per uillas · seu et per uias · uel per siluas faciant · et innocentes homines depredentur · et spolient · et hi quoque similiter uolumus · ut diligenti studio perquisiti823* capiantur · [fol. 413rb] et distringantur · et si obnoxii huius sceleris inuenti fuerint .' legalibus poenis absque ulla dilatione subigantur .' ut huiusmodi inquietudo · et iniusta direptio · a populo nostro auferatur · et liceat omnibus sub nostra ditione degentibus · cum saluatione · et pace uiuere · ut ordo rei publicę secundum iustam administrationem prouisus · saluus · et quietus824* permaneat ;  
818*
regulär mit cap. gekürzt, jedoch ist im Original hier nur noch das P zu lesen, die ersten beiden Buchstaben sind durch den Falz verdeckt.
819*
i2 ergänzt
820*
korr. aus diuersas
821*
korr. aus comitates
822*
über dem t ein Buchstabe getilgt.
823*
korr. aus perquisite
824*
i mit Einfügungszeichen ergänzt
Capitulum · III ·  
[BK 213 c. 3]
Audiuimus quoque quod quidam domos · et possessiones habentes · concilient sibi · atque consotient latrones aliunde uenientes · eosque oculte [!] foueant .' et solatium dent825* ad tale facinus perpetrandum · ut quod ipsi ex pernitioso opere adquisierint .' cum eis parciantur ; Quod genus malefactorum pessimum iudicamus .' quia non solum ipsi mala peragunt .' sed etiam aliorum opere · et officio ad scelera826* utuntur ; ubicumque igitur in tali suspitione quilibet uenerit · et rumor in populo dispersus fuerit827* · quod hęc facinora exerceat .' si adhuc propalatum non est .' cum duodecim se expurget ; Si autem iam in aliquo manifestus · aut deprehensus est · statim capiatur · et distringatur · et dampnationem legibus prefixam sustineat ; Vbicumque uero siue manentes · seu uagantes latrones comprehendere publici muneris administrator uoluerit828* .' et ille se defensare conatus fuerit829* .' si inter hec forte eundem latronem occidi contigerit830* · nulla is qui eum occidit · damnatione multetur · neque ullas inimicicias a parentibus · aut persecutionem ab ullo eius amico · uel propinquo sustineat ; Et si aliquis eius senior · aut propinquus · propter hoc uindictam facere conatus fuerit831* .' et iudex publicus eum compescere832* non potuerit833* .' per fideiussores idoneos · talis persona ad nostram deducatur presentiam · ut complices · et fautores sceleratorum · nostra animaduersione flectantur ; Vbicumque autem834* fama est tales habitare · inquisitio per sacramentum · per omnem populum circa manentem fiat .' et cuiuscumque gentis · aut conditionis fuerint per quos hoc inquiri melius potuerit835* .' iusiurandum dare · cum a comite conuentus fuerit836* .' recusandi non habeat potestatem ;  
825*
dent korr. aus untur, das zunächst zu eintur korr. wurde.
826*
scelera zunächst korr. aus scera (le erg.), schließlich getilgt und von anderer Hand interlinear nachgetragen.
827*
gek. fuer
828*
gek. uoluer
829*
gek. fuer
830*
gek. contiger
831*
gek. fuer
832*
korr. aus composcere
833*
gek. potuer
834*
korr. aus [†]
835*
gek. potuer
836*
gek. fuer
Capitulum · IIII ·  
[BK 213 c. 4]
Sed et hoc peruenit ad notitiam nostram · quod quando potentes · et honorati · siue eclesiastici ordinis · siue secularis ad nos ueniunt .' a populo in quorum domibus mansiones accipiunt · suis usibus · suorumque equorum necessaria per uim tollant · [fol. 413va] et hac occasione populus noster837* affligatur ; Idcirco praecipimus · ut omnis fidelis noster · quicumque ad nostram presentiam properat .' nihil in ueniendo · aut reuertendo · ab aliquo uiolenter tollat .' sed suis hominibus · et equis nisi forte ab amicis stipendia acciperit · ab hospitibus838* suis precio iusto comparet ; Nam quicumque huius mali famam habuerit839* .' cum ad nos uenerit · ueracem hominem uolumus ut det .' qui pro suis omnibus iuret · nihil eos in itinere tulisse .' Et si forte in aliquo se suosque obnoxios recognoscit · donet idoneum hominem · qui iuret et cuncta restituat · his · quibus abstulisse uisus est ;  
837*
o korr. (?)
838*
korr. aus hostitibus
839*
gek. habuer
CAPITULUM · V ·  
[BK 213 c. 5]
Hoc etiam multorum querellis ad nos delatum est .' quod potentes · et honorati uiri · in locis quibus conuersantur · minorem populum depopulentur · et opprimant .' et eorum prata depascant ; Mansiones etiam contra uoluntatem priuatorum hominum · siue pauperum · in eorum domibus suis hominibus disperciant .' eisque per uim quęlibet tollant ; Vnde praecipimus · ut hoc ulterius non fiat sed unusquisque honoratus noster · se suosque ex suo pascat ; Et si de loco ad locum migrat .' cum summa pace transeat et840* neque in manendo · neque in iter agendo onerosus · et damnosus aliis existat ; Et hoc sciant omnes .' quia quicumque deinceps hoc transgredi praesumpserit .' nostrę indignationis motum sustinebit · et †† proprio honore carebit ;  
840*
et mit Einfügungszeichen ergänzt
CAPITULUM VI  
[BK 213 c. 6]
Quia eorum desidia · et neglegentia · qui palatia nostra secundum antiquam consuetudinem restaurare debuerant .' in magno squalore et neglegentia sunt · et ad ruinam poene peruenerint841* .' precipimus · ut absque dilatione restaurentur · et quicumque inde neglegens fuerit · sciat quia nostra iussione tamdiu ibi residebit · quousque quod neglexerit842* pleniter recuperatum habeat ;  
841*
n2 ergänzt
842*
gek. neglexer
CAPITULUM · VII ·  
[BK 213 c. 7]
Certissime cognouimus · quia publicę domus · quę in singulis ciuitatibus ad ornatum nostrę rei publice antiquitus constructę fuerant · Eorum desidia quibus commissę sunt · ad lapsum · et ruinam poene peruenerint ; unde iubemus · ut protinus restaurentur · et ad priorem843* statum recuperentur .' quatinus nostris usibus · et externarum gentium legationibus · quę ad nos ueniunt satis congrua · et decora fiant ;  
843*
von anderer Hand korr. aus ppriam
CAPITULUM VIII ·  
[BK 213 c. 8]
Sepe nostra auctoritate monuimus ut tycinensis pons · secundum antiquam dispositionem restauraretur · sed hactenus ab aliquibus ne[fol. 413vb]glectum est ; Vnde praecipimus ut quicumque in kalendas marcias portionem suam pleniter restauratam non habuerit .' tamdiu844* ibi ipse sedeat · quousque perfectissime consummatam habeat ; per singulas quoque prouincias super quęlibet flumina ubi antiqua consuetudine pontes fieri soluti sunt · instanter uolumus ut restaurentur · et si alicubi aliquis casus845* exigit · ut pons nouiter fiat · uolumus ut communi opera totius populi circum habitantis ibi pons construatur ;  
844*
am korr. (?)
845*
korr. aus causus
CAPITULUM · VIIII ·  
[BK 213 c. 9]
Quia racionabiliter in singulis ciuitatibus cognouimus unde missi transeuntes · uel stipendia · uel parauaredos acciperent .' et nunc eorum temeritate uiolatum est quibus ipsa loca commissa sunt .' et ab ordine suo res ad hoc deputa846* ad alios usus conuertuntur .' praecipimus ut iuxta priorvm847* dispositionem unde stipendia · et parauaredos848* exigere849* consueuerant850* .' inde exigant851* · et nullatenus ad alios usus · res852* ad hoc deputatę ullo modo retorqueantur ;  
846*
ta korr. (?)
847*
korr. aus priorem
848*
von anderer Hand korr. aus pareuadia
849*
ge von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
850*
ue von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
851*
von anderer Hand korr. aus exeant
852*
folgt getilgtes conuertunt
CAPITULUM · X ·  
[BK 213 c. 10]
Hęc quę superius nostra auctoritate agenda · et obseruanda decreuimus .' omnimodis ab omnibus nostris fidelibus cum summa reuerentia obseruanda praecipimus .' neque patimur · ut nostra dispositio in aliquo titubet .' aut a quocumque paruipendatur · hoc omnibus denuntiantes · quia quicumque his contraire853* praesumpserit · aut nostrę dispositionis ordinem non custodierit · et a nobis constituta · temerare · aut neglegere praesumpserit854* .' si eclesiastici est ordinis · secundum proprii gradus disciplinam cohercebitur · si autem et secularis muneris administrator est .' nostra se nouerit animaduersione plectendum ;  
853*
korr. aus contrarie
854*
gek. psumpser
CAPITULUM · I ·  
[BK 212 c. 1]
Ut aperte depredationes quę fiunt aduersus eos qui romam orationis causa · eosque qui uel ad marcatum · aut ad alias utilitates suas proficiscuntur · quemadmodum conprimantur · ne fiant ulterius .' comitum nostrorum consilium quęrimus ;  
CAPITULUM · II ·  
[BK 212 c. 2]
Potentes autem ne circa domos in quibus habitant oppressiones exerceant .' quibus pauperes afliguntur · quia855* solent cum suis caballis · ac reliquis animalibus inter reliquas uiolentias aliorum prata decerpere · nihilhominus autem et hiemis tempore856* · occasione nutriendorum equorum illos affligunt · per eos etiam scire uolumus · qualiter hoc emendandum sit ;  
855*
von anderer Hand korr. aus q
856*
gek. tepr
CAPITULUM · III ·  
[BK 212 c. 3]
Quando ad palatium · uel ad alia loca potentes properant .' et in exposcendis hospitiis pauperes · adgrauant .' [fol. 414ra] inquirere placet qualiter hęc oppressio fieri desinat ;  
[....]III ·  
[BK 212 c. 4]
Furta quoque quę crebro · longe · lateque per italiam fiunt · quo studio reprimantur · inquirimus ;  
[....]  
[BK 212 c. 5]
Et hoc scire uolumus · qua censura redarguendi857* sunt illi .' qui pontem858* tycynensem totiens859* a nobis commoniti · facere neglexerunt860* · et ut non solum ille · sed omnis861* italię pontes862* qui emendatione indigent · qualiter ad statum antiquitatis reuocentur ;  
857*
korr. aus redarguenda
858*
korr. aus potentem
859*
n ergänzt
860*
gek. neglexer
861*
korr. aus omni[†]
862*
n ergänzt
[....]  
[BK 212 c. 6]
Naues autem quę propter custodiam littoris · per mare sunt antiquitus ordinatę ad precauendas aduersariorum insidias · qualiter secundum ordinem eundem repara863* fiant · oportune864* consulimus · quoniam hac desidia · non modica ex parte populus noster · inimicorum insidias sustinet ;  
863*
korr. aus reparetę
864*
o2 korr. (?)
tu ergänzt
[....]II ·  
[BK 212 c. 7]
Qualiter autem palatia nostra · quę longa uetustate · uel neglegentia sunt obsoleta reparentur · atque reficiantur865* · comitum nostrorum consultvs866* inquiritur ;  
865*
i2 mit Einfügungszeichen ergänzt
866*
korr. aus consultis
[.....]II ·  
[BK 212 c. 8]
Et ut status rei publicę nostrę · in hoc non uideatur infirmari · dicant nobis si conueniens867* sit · ut unusquisque comes · domos a nobis868* susceptas · bene preuisas · et emendatas869* habeat · aut si quę indigent emendatione · statum pristinę soliditatis870* suscipere congruum uideatur ;  
867*
con korr. (?)
868*
korr. aus nos
869*
e1 ergänzt
870*
it ergänzt
[...​...]II ·  
[BK 212 c. 9]
Qualiter autem missi domni ac genitoris871* nostri · ac nostri · uel apostolici debito suscipiantur honore · dicendum est .' atque ad872* nostram873* notitiam874* · per comites nostros · uolumus perueniri · de quibus rebus · aut facultatibus · huiuscemodi sumptus · et apparatus875* legationi designatae delegatur · sumebatur antiquitus · aut a quibus personis exigebantur paruareda · ut et nostro tempore876* · idem877* ordo seruetur · nec ad alias res · aut personas usus iste retorqueatur ;  
871*
ni korr. (?)
872*
d von anderer Hand ergänzt
873*
m von anderer Hand ergänzt
874*
m von anderer Hand ergänzt
875*
korr. aus apparat[†]
876*
gek. tempr
877*
gek. ide
[...]X ·  
[BK 212 c. 10]
Hoc etiam audire desideramus · si in iuditio comitum · prius miserorum causę · id est878* uiduarum · pupillorum · ceterorumque pauperum · quęrimonię terminandę sint ac deinde potentiorum ; quodsi ab aliquo tales christi pauperes sunt despecti · qualiter hoc emendare uelint879* · inquirentibus nobis insinuet ;  
878*
id est gek. ide
879*
n ergänzt
[BK 216 Prolog]
IN NOMINE DEI OMNIPOTENTIS ANNO INCARNATIONIS DOMINICE · DCCCLV · INDICTIONE880* XIII · MENSE FEBRUARIO881* · DIE MENSIS EIVSDEM QVARTO ·  
[BK 216 Prolog]
Cum882* domnus et magnificentissimus hludouuicus augustus · apud tycinensem ciuitatem · in augustali aula resideret · tractaturus de statu sancte matris883* ęclesię · [fol. 414rb] et pace diuina · dispositionem sibi commissi imperii · ac generali totius populi salute · presentibus obtimatibus884* suis dixit ;  
880*
gek. INDICT
881*
gek. FEB
882*
u korr. (?)
883*
korr. aus metris
884*
korr. aus obtimatimatibus
CAPITULUM · I ·  
[BK 216 c. 1]
Crebro uestram fidelitatem retroactis temporibus · commonuimus · ut secundum normam christianę885* religionis · uiuere unusquisque nostrorum fidelium satageret · et suos886* a rapina conpesceret ; Attamen quia hactenus diligenter est actum .' amodo omni conamine887* uos studere uolumus · quo poenitus a nostro regno rapina eliminetur · et pauperum uoces · usque nunc domini sabaoth aures pulsantes querimoniis incipiant suo888* creatori laudes rependere · pro ubique pace · et quiete concessa · nobis agentibus ;  
885*
korr. aus christxanę
886*
korr. aus suas
887*
korr. aus canamine
888*
korr. aus sua
CAPITULUM · II ·  
[BK 216 c. 2]
Statuimus autem ut eclesię dei per totius regni nostri fundatę terminos889* · sub nostrę inmunitatis tuitione secure · cum rebus · et familiis permaneant .' ceu prodecessorum nostrorum piissimorum uidelicet angustorum temporibus fecisse probantur ; Earumque rectores · propriis utantur priuilegibus890* · et monachi per sua cenobia regularem teneant ordinem891* · similiter et clerus892* omnis893* proprio894* fungatur ministerio · nemine molestante · nostri terroris formidine ;  
889*
korr. aus terminis
890*
korr. aus priuilegebus
891*
korr. aus ordinim
892*
korr. aus cleru[†]
893*
s korr. (?)
894*
korr. aus proprii
CAPITULUM · III ·  
[BK 216 c. 3]
Sancimus nihilominus ut singuli comites et exactores rei publicę · in suis ministeriis legalem procurent populo facere iustitiam pupillos et uiduas protegant · per loca solita restaurent · palatia · quibus cum895* iter dictauerit · nos · legatosque nostros · ualeant recipere · ne grauetur ęclesia ; Quando etiam episcopos · abbates · uel comites · seu fidelium nostrorum quempiam in propria uilla morari contigerit .' cum suis · in suis maneant domibus ne sub obtentu hospitii .' uicinos opprimant896* · uel eorum bona diripiant ;  
895*
c korr. (?)
896*
m korr. (?)
CAPITULUM · IIII ·  
[BK 216 c. 4]
Denique quia christi custodiente897* clementiam · neminem iniuste898* consecuti899* priuauimus · sed neque priuari · absque legali sanctione aliquem nostrorum fidelium uolumus beneficio .' iubemus ne quis suum900* deprauet nullo modo .' sed instauret securiter · ne qui dirigendi sunt a nobis undique si deprauata repererint · legaliter emendare conpellant · et eos deinceps perfrui prohibeant ;  
897*
ie korr. (?)
te ergänzt
898*
in mit Einfügungszeichen ergänzt
899*
korr. aus consecuto
900*
korr. aus suis
CAPITULUM · V ·  
[BK 216 c. 5]
Porro cum ad nostrum quislibet nostrorum fidelium properat obsequium · tam eundo · quam redeundo · gradiatur pacifice · et ni generalis exigat utilitas .' cum scaritis ueniat .' in statutis iuxta domibus maneat · episcopus · et comes · per quorum [fol. 414va] transeunt terminum diligenter prouideant · ne molestentur901* incolę aut eorum domos per uim paciantur inuadere · uel propria diripere · Absque conlato precio · sed neque indigne per soluta loca · tectum · focum · aquam · et paleam hospitibus denegare · aut suam carius quam uicinis audeant uendere ;  
901*
korr. aus melestentur
CAPITULUM · VI ·  
[BK 216 c. 6]
Igitur qui hactenus in regno nostro inrefrenate uixisse nulli est ambiguum .' sancimus unumquemque suo[r][.]m hominum sollicitudinem gerere · ne solitam rapinam · patrarae presumant ; Qua pro re si quis artatus suum seniorem dimiserit · poenitus interdicimus ne recipiatur ab altero · quatinus nisi corrigi uoluerit · a nostri regni penitus excludatur finibus ;  
CAPITULUM · VII ·  
[BK 216 c. 7]
Hęc olim sepe inculcata · et augustali nostra sanctione promulgata · quia ex parte in aliquibus neglecta uidentur hactenus · acriori ulcisci debuerant examine ; Attamen nostra mansuetudine ut corrigantur · quantulumcumque largimur spatium · quo quique neglecta emendari ualeant · destinaturi post modicum legatos strenuos emendata inquirere ; Qui uero ne[.]legens repertus fuerit902* · propriis honoribus nostro priuabitur iuditio ;  
902*
gek. fuer
LEGATIO  
CAPITULUM · I ·  
[BK 217 c. 1]
Ecclesiarum dei iustitia inquiratur et omni studio perficiatur et ne a sacrilegis thesaurus diripiatur earum fideliter conscribatur ;  
CAPITULUM · II ·  
[BK 217 c. 2]
Pupillorum et uiduarum causa inuestigetur · et diligenti cura misericorditer ea minetur [!] ;  
CAPITULUM · III ·  
[BK 217 c. 3]
Totius populi querimonia generaliter audiatur .' et legaliter definiatur ;  
CAPITULUM · IIII ·  
[BK 217 c. 4]
De statu rei publicę inquirendum .' ubi cum iter dictauerit903* domnus imperator · recipi debeant .' per singula ministeria ab eo directi legati ; Vnde eis administrentur obsequia · Vnde paraueredi · Vnde uel quę dona annualia · aut tributa publica exigi debeant ; Qui debeant palatia restaurare ; Qui pontes · ut non destruantur beneficia · et destructa recuperentur ; Quę beneficia dominicus gisindius habuit .' quis904* habeat illa · uel ubi coniaceant ;  
903*
gek. dictauer
904*
gek. qis
CAPITULUM · V ·  
[BK 217 c. 5]
Directi abbates monasteria monachorum · et puellarum · ac senodochia circumeant si unde administrantur debita obsequia habeant .' et concorditer degant .' inquirant ; Quicquid inordinatum reppererint .' regulariter corrigant905* ; Senodochia autem sic ubi sunt neglecta .' ad pristinum statum reuocent ; hospitales uero pauperum tam in montanis · quam et ubicumque fuisse noscuntur · pleniter · et dilenti [!] cura restaurentur ;  
905*
r2 korr. (?)


Legende
Verwendete Zeichen Bedeutung
· ˙ : .' /
·,· :/ , ; ∴
Interpunktion (wie in den Hss. verwendet)
* Fußnote (Text der Anmerkung erscheint bei Mouseover)
Fettdruck (Worte, Sätze) Rubriken, Überschriften; in den Hss. durch Auszeichnungsschrift oder andere visuelle Gestaltungsmerkmale hervorgehoben
Fettdruck (einzelne Buchstaben) Initialen
Rot Verwendung von farbiger Tinte (jeglicher Art)
[xyz] Unsichere Lesung, schwer entzifferbarer Text
[…] Unlesbarer Text. Die Anzahl der Punkte zeigt die (vermutliche) Anzahl der ausgefallenen Buchstaben an
††† Getilgter Text, der nicht mehr entzifferbar ist. Die Anzahl der Kreuze zeigt die (vermutliche) Anzahl der ausgefallenen Buchstaben an
[†] Platzhalter für nicht mehr entzifferbare getilgte Textstellen (ohne Angabe zur Anzahl der vermutlich ausgefallenen Buchstaben)
- - - In der Hs. absichtlich freigelassener Leerraum innerhalb der Zeile
[!] sic
| Zeilenwechsel
[BK 139 c. 1] Referenz zur Edition von Boretius/Krause
[fol. 123r], [p. 123] Blatt- oder Seitenwechsel bzw. Spaltenwechsel in der Hs.
Textglossierung
Annotationszeichen (z.B. Nota-Zeichen)