Capitularia - Edition of the Frankish Capitularies

Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Chig. F. IV. 75

Manuscript description according to Mordek

Repository
Vatikan
Biblioteca Apostolica Vaticana
Chig. F. IV. 75
Siglum V5
Digital image available at BAV
To the "Collection of the Month" blogpost To the "Collection of the Month" blogpost To the "Collection of the Month" blogpost To the "Collection of the Month" blogpost
Origin and history
Origin:

Um 1000; Mittelitalien (wohl S. Paolo fuori le Mura, Rom)

Provenance:

S. Paolo in Rom (fol. 1r Besitzeintrag 14. Jh.: Iste liber est venerabilis monasterii sancti pauli de urbe signatus 125; direkt daneben und darunter Tauschvermerk von jüngerer Hand: pro quo dati sunt duo alii libri in sacra scriptura pro recompensa ut alibi clarius descriptum est); 1660 von oder für (Flavio?) Chigi erstanden (auf der Innenseite des vorderen Holzdeckels: Emptus in taberna anno 1660; darüber die alten Signaturen 685 [durchgestrichen] und [neu geschrieben] 297).

Physical description
Material: Pergament
Lines: 26-28
Columns: 1
Decoration:

Rubriken bis fol. 58 nur in dunkelbrauner bis schwarzer Texttinte, ab fol. 59 dunkelrot, z. T. hellbraun ausgemalt; Initialen rot oder braun, oft mit hellbraunen oder roten Füllungen

Contents
Note:
Der intentional nach Herrschern von Karl dem Großen bis Lothar I. geordnete Kapitularienteil der Hs. ist nahe verwandt mit Cod. Cava de' Tirreni 4; beide, wohl auf eine gemeinsame Vorlage zurückgehenden Überlieferungen geben eine Sammlung wieder, die nicht ohne Geschick in Italien kompiliert sein dürfte, vielleicht, wie Bullough meint, am Königshof in Pavia (Unikate: von 782/787, Capitula de expeditione Corsicana von 825), und zwar bald nach 832, hält man Lothars I. Paveser Kapitular von 832 für das jüngste Stück des Werkes (foll. 98r-101v; im fragmentarisch endenden Cavensis vielleicht verloren). Leges fehlen, von einem Exzerpt aus der Lex Salica abgesehen, völlig.
Anders als der Cavensis gliedert der Chigianus sein Material in einzelne Teile, indem er meist mehrere Kapitularien durchnumeriert (KAP. I-XXXV, KAP. I-LXV, KAP. I-XVI, KAP. I-XXXIX, KAP. I-XXV, KAP. I-LVI, CAP. I-XVII und - über die mit dem Cavensis gemeinsame Quelle hinaus - bis K. LIV, K. I-XXXIII); ein inhaltlicher Grund läßt sich für diese Zusammenfassungen freilich nicht ausmachen, und auch das mögliche Kriterium unterschiedlicher Gesetzgeber hat keineswegs durchgängig als Leitlinie gedient.
Pertz, in: Archiv 7, S. 771 ließ sich von der engen Verwandtschaft der Codd. Vatikan Chig. F. IV. 75 (Kapitularien) und Madrid, Biblioteca Nacional, 413 (olim D. 117) (Leges Langobardorum) mit Cod. Cava de' Tirreni 4 (siehe oben) dazu verleiten, in ersteren beiden „ein Ganzes“ zu vermuten, „nur durch spätere Willkür ... getrennt“, doch läßt sich diese schon von Bluhme, MGH LL 4, S. XXIX zurückgewiesene These nicht halten.
Boretius, Capitularien im Langobardenreich, S. 54 stellte klar, daß „die in der Handschrift von Chigi nach jener Verordnung (von Pavia) noch folgenden Stücke (ab Herstal fol. 101v) ... ganz ohne Zweifel spätere Zusätze des Schreibers der Chigischen Handschrift (sind), welchem am Schluß seiner Abschrift die Handschrift von St. Paul in Kärnthen (oder eine mit dieser identische) in die Hände fiel, und welcher nun aus der St. Pauler Handschrift in der daselbst beobachteten Reihenfolge genau diejenigen Stücke abschrieb, die bisher noch in seinem codex fehlten“. Das jüngere, wenig verbreitete Schlußkapitel (Ludwig II.) stammt allerdings aus einer anderen Vorlage.
  • 1r-58v
    Die Benedikt von S. Andrea zugeschriebene Chronik (ed. G. Zucchetti, Il Chronicon di Benedetto monaco di S. Andrea del Soratte e il Libellus de imperatoria potestate in urbe Roma [Fonti per la storia d’Italia 55, Rom 1920] S. 3-186, zur Hs. eingehend S. LI ff.); beginnt und endet unvollständig wegen Blattverlusts.

  • 59r
    Fragmentarischer Schluß von Einhards Vita Karoli Magni (ab tius mundi descriptione) mit den auf das Explicit folgenden Widmungsversen Gerwards (MGH SS rer. Germ. [25], S. 40 f. und S. XXIX [Klasse B], die Verse auch in MGH Poetae 2, S. 126).

  • 59v
    Lex Salica (Karolina emendata), Titel 62, 1-5 (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 223).

  • 59v-60r
    Capitula incerta: Dum relegissemus aliquibus capitulis ex romanis legibus - solidos ducenti sedecim; vor c. 2 Zwischeninskription EX CODICE Monachorum Sententia (MGH Capit. 2, Nr. 232, S. 127 Z. 20-33, Z. 9, S. 128 Z. 1-6; abweichend A. Gaudenzi, Un’ antica compilazione del diritto romano e visigoto con alcuni frammenti delle leggi di Eurico tratta da un manoscritto della biblioteca di Holkham [Bologna 1886] S. 206 f. nach der Beneventana-Hs. London, British Library, Add. 47676 [Ende 10. Jh.; aus Ravello], früher Holkham Hall, Library of the Earl of Leicester, 210; vgl. Loew [= Lowe] - Brown, The Beneventan Script, S. 52 [Literatur]).

  • 60r-62r
    Primo KAPITULO I-XIII - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma Langobardica (der von der Forma communis tradierte Schlußteil des Kapitulars unten foll. 101v-102r): ANNO FELICITER XI° REGNI DOMNI KAROLI GLOriosissimi regis in mense martio facto capitulare - consenserunt decretum. De metropolitanis episcopis ut eorum suffragani episcopi eis secundum canones - firmiter deseruiat (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Z. 16 - S. 50 Z. 35); c. 11 nicht gezählt.

  • 62r-63r
    XIIII-XXIIII - Capitulare Mantuanum primum, mere ecclesiasticum (a. 813) in der auf den Namen Karls bearbeiteten Form: Placuit nobis karolo gloriosissimi regis ut uitia - uel episcopo imponatur (MGH Capit. 1, Nr. 92, S. 194 Z. 35 - S. 195 Z. 33); die Einleitung rangiert als eigenes Kapitel, c. 6 ist nicht gezählt und ohne Initiale V.

  • 63r-65r
    XXV-XXXIII - Capitulare Mantuanum secundum, generale (a. 813) in der zur Karl-Version von Nr. 92 passenden Form: Volumus (V- korr. aus N-) primo ut neque abbates - deo duce inueniatur (MGH Capit. 1, Nr. 93, S. 196 Z. 13 - S. 198 Z. 3).

  • 65r-v
    XXXIIII-XXXV - Capitulare legibus additum (a. 803), c. 1 und Beginn von c. 2 (Großteil des Kapitulars unten foll. 70r-72r): Qui subdiaconus occiderit CCC solidos componat - DC solidos componat (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 113 Z. 4-7).

  • 65v-66v
    KAP. I-XII - Capitulare Aquisgranense (a. 809), ohne cc. 13 und 14: INcipiunt kap. Que domnus imperator instituit aquis palatio. De illis hominibus qui propter eorum culpas - illos comparet (MGH Capit. 1, Nr. 61, S. 148 Z. 6 - S. 149 Z. 17).

  • 66v-69r
    <XIII> - <X>XXII - Pippini regis capitulare Italicum (a. 806/810): Incp. kap. Qualiter domnus rex ad placitum suum fid<el>ibus sub ammonuit. Volumus atque ammonemus ut episcopi - nullus recipere presumat (MGH Capit. 1, Nr. 102, S. 209 Z. 14 - S. 211 Z. 14); Datierung des Kapitulars nach Manacorda, Ricerche, S. 118 ff; vollständig nur hier überliefert (Cod. Cava de' Tirreni 4 fragmentarisch, ansonsten Auszüge); c. 1 ohne Nummer, doch mitgezählt.

  • 69r
    XXXIII - Item capitula legi addita (a. 816), c. 3 (Gesamtkapitular unten foll. 75v-76r): Item al. kap. DE MANNIRE UERO nisi de ingenuitate - per placita opprimant (MGH Capit. 1, Nr. 135, S. 270 Z. 5-8).

  • 69r-70r
    XXXIIII-XXXVIIII - Capitulare Italicum (a. 801), cc. 1, 2, 5-8, ohne Rubriken (Rest mit Inskription unten foll. 72v-73r): Si quis langobardus faciendi statum - antiquitus est constitutum (MGH Capit. 1, Nr. 98, S. 205 Z. 6-19 [mit Zusatz Z. 43 f. Anm. o], S. 205 Z. 28 - S. 206 Z. 7).

  • 70r
    XL-XLI - Karoli Magni capitulare missorum Italicum (a. 802/810), cc. 6 und 13 (weitere Kapitel unten fol. 104r): De prauis iudicibus aduocatis uel uicedominis - aribannum requirant (MGH Capit. 1, Nr. 99, S. 206 Z. 31 f., S. 207 Z. 9-11).

  • 70r-v
    XLII-XLIII - Capitulare legibus additum (a. 803), cc. 9-10: Omnia debita quę ad partem regis - iudicauerant accipiat (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 114 Z. 20-25).

  • 70v
    XLIIII (korrigiert aus XLXIIII) - XLV - Capitulare missorum (a. 803), cc. 4-5 (weitere Kapitel unten fol. 72r): De his qui legem seruare contempserunt - aribannitorem (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 24-26).

  • 70v-72r
    XLVI-LII - Capitulare legibus additum (a. 803), cc. 2-8 (c. 1 [mit Beginn von c. 2] schon oben fol. 65r-v, cc. 9-10 oben fol. 70r-v): Si quis in inmunitate aliquid damnum fecerit - liberi permaneant (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 113 Z. 7 - S. 114 Z. 19).

  • 72r
    LIII-LXI - Capitulare missorum (a. 803), cc. 4, 6, 8-9, 11-12, 15, 17, 20 und 22: De his qui legem seruare contempserint - filiorum eius iurare (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 24f., 27 f., 30 f., 33, S. 116 Z. 1 f., 7 f., 10 f., 17 f., 20); c. 15 nicht gezählt und ohne Initiale V.

  • 72r-v
    LXII-LXIII - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805), c. 22 (weitere Kapitel ab fol. 101): De liberis hominibus qui uxores fiscalinas - esse cognoscitur (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 125 Z. 38 - S. 126 Z. 3); das Kapitel ist zweigeteilt (LXIII ab De hereditate parentorum [S. 125 Z. 39]).

  • 72v
    LXIIII - Capitulare missorum (a. 818/819), c. 25, 2. Teil (Hauptüberlieferung unten foll. 106v-109r): Ut causa que adhuc coram comite - iterum comiti commendetur (MGH Capit. 1, Nr. 141, S. 291 Z. 14 f.).

  • 72v
    LXV - Capitula per se scribenda (a. 818/819), c. 3, ohne Rubrik (alles andere unten foll. 82v-84r): Quicumque beneficium occansionem proprii - beneficium ammittat (MGH Capit. 1, Nr. 140, S. 287 Z. 18-20).

  • 72v-73r
    Kap. I-II - Capitulare Italicum (a. 801), Einleitung, Inskription und cc. 3-4 (ohne Rubriken) (Rest oben foll. 69r-70r): IN NOMINE DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI Karolus Diuino a deo coronatus Romanum regens imperium Serenissimus Augustus. OMNIBUS iudicibus comitibus castaldiis - uitam exoluere (MGH Capit. 1, Nr. 98, S. 204 Z. 27 - S. 205 Z. 5, S. 205 Z. 20-27).

  • 73r-74v
    III-XVI - Capitulare Mantuanum (a. 781): De singulis capitulis qualiter mantua ad placitum generale omnibus notum fecimus. De iustitiis ęcclesiarum dei - recipiant et reddant (MGH Capit. 1, Nr. 90, S. 190 Z. 9 - S. 191 Z. 13); außer in dieser Sammlung (Codd. Chig. F. IV. 75 und Cava de' Tirreni 4) nur noch in Cod. St. Paul 4/1 überliefert. Die Einleitung wird als eigenes Kapitel gezählt.

  • 74v-75v
    Kap. I-III - Capitula legi addita (a. 816), ohne cc. 4 und 5: IN NOMINE DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI HLVDVUUICUS Diuino a deo coronatus Serenissimus Augustus Omnibus episcopis abbatibus Ducibus Comitibus Seu cunctis fidelibus nostris Kap. que nobis addere placuit Hęc sunt. Kap. I SI QUIS cum altero de qualibet causa - soluere debent (MGH Capit. 1, Nr. 134, S. 267 Z. 41 - S. 268 Z. 31).

  • 75v-76r
    IIII-VI - Item capitula legi addita (a. 816): Ita sicut supra scriptum est. Si duo testimonia de qualibet rem - opprimere debent (MGH Capit. 1, Nr. 135, S. 269 Z. 20, S. 269 Z. 30 - S. 270 Z. 8).

  • 76r-77r
    VII-X - Karoli Magni notitia Italica (a. 776): Item alia kap. PRimis omnium placuit nobis ut cartulas - legi fecimus et uolumus ut sic procedat iudicium. facta notitia anno dominorum nostrorum (MGH Capit. 1, Nr. 88, S. 187 Z. 22 - S. 188 Z. 23).

  • 77r-v
    XI-XII - Capitula Francica, cc. 7-8: Si quis per cartulam ingenuus dimissus fuerit - eum dimittere (MGH Capit. 1, Nr. 104, S. 215 Z. 1-20).

  • 77v-82v
    XIII-XXVIIII - Capitula legibus addenda (a. 818/819), ohne cc. 12, 18 und 19: INCP. Kap. Que legibus addenda sunt et ea missi et comites habere debent et ceteris notam facere. Primo kap. de honore ecclesiarum. SI QUIS ex qualibet causa aut sine causa - qualis eis placuerit (MGH Capit. 1, Nr. 139, S. 281 Z. 1 - S. 283 Z. 38 [mit Zusatz Z. 40-42 Anm. x], S. 284 Z. 5 - S. 285 Z. 3, S. 285 Z. 13-23); c. 21 ist nicht gezählt, die Rubriken stehen manchmal am Rand oder fehlen ganz.

  • 82v-84r
    XXX-XXXVI - Capitula per se scribenda (a. 818/819), mit Inskription, aber ohne c. 3, das oben fol. 72v und unten fol. 109r ausgeschrieben ist: Incp. Kap. que perscribenda et ab omnibus obseruanda sunt de forcapiis. Si mancipia domino suo fugerit - emendare studeant (MGH Capit. 1, Nr. 140, S. 287 Z. 6-17, S. 287 Z. 21 - S. 288 Z. 19); Rubriken nur zu c. 1 (siehe Inskription), c. 6 (großteils am Rand) und c. 7 (wie Text, ohne Hervorhebung).

  • 84r
    <XXXVII> - XXXVIIII - Capitula per missos cognita facienda (a. 805/813), Einleitung, cc. 1-3: Hec Kap. missi nostri cognita faciant omnibus in omnes partes. VT nullus ad mallum uel placitum - eius senior (MGH Capit. 1, Nr. 67, S. 156 Z. 26 - S. 157 Z. 3); c. 2 ohne Rubrik; c. 1 ohne Zahl, doch mitgezählt.

  • 84r-87r
    Kap. I-X - Pippini Italiae regis capitulare (a. 782/787), nur in dieser Sammlung (Codd. Vatikan Chig. F. IV. 75 und Cava 4) überliefert: In nomine domini nostri iesu christi. Qualiter complacuit nobis pipino excellentissimo Regi Gentis Langobardorum Adessent nobis cum singulis episcopis abbatibus et comitibus Seu et reliquis fideles nostros francos et largob. (!) qui nobiscum sunt uel in italia commorantibus. UT ęcclesias baptismales seu oraculas - qualiter melius praeuiderimus (MGH Capit. 1, Nr. 91, S. 191 Z. 27 - S. 193 Z. 32).

  • 87r-88v
    XI-XXIIII - Pippini Italiae regis capitulare Papiense (a. 787): IN NOMINE DOMINI INCIP. KAP. DE DIUERSAS (-SAS über der Zeile) IUSTI<TI>AS Secundum sceda Domni CAROli Genitoris nostri. PLAcuit nobis atque conuenit ut iustitias - bannum nostrum exoluat (MGH Capit. 1, Nr. 94, S. 198 Z. 23 - S. 200 Z. 9).

  • 88v-90r
    XXV (siehe auch Incipit von c. 1) - XXXVIII - Karoli Magni capitulare Italicum (a. 787?), mit veränderter Inskription und ohne cc. 6 und 14, die erst unten fol. 102r-v inseriert sind: ITEM ALIA CAPITULA. DE QUIBUSdam autem in primo kapitulo de exonodochia - nunc sit factum (MGH Capit. 1, Nr. 95, S. 200 Z. 29 – S. 201 Z. 12, S. 201 Z. 16-32, 35-40); c. 13 nicht gezählt und ohne Initiale P.

  • 90r-91r
    Kapitulo PRIMO - VIIII - Memoria Olonnae comitibus data (a. 822/823), Inskription, cc. 12, 2 (1. Hälfte), 3-5, 7, 8, 15 (Kurzform), 1, 18 (weitere Kapitel unten fol. 95v und vor allem fol. 109r-v): INCIP. cap. Quod doMNus lotharius imperator. Primo anno imperii sui (sui über der Zeile) quod italiam accessit. Statuit in curtę tholonna. Vt cancellarii electi boni et ueraces - suam legem emendet (MGH Capit. 1, Nr. 158, S. 317 Z. 42 - S. 318 Z. 2, S. 319 Z. 13-15, S. 318 Z. 32 f. und 35-42, S. 319 Z. 4-7 und 36, S. 318 Z. 28-31, S. 319 Z. 29 - S. 320 Z. 4); c. 3 nicht gezählt.

  • 91r
    X - Concessio generalis (a. 823?), Einleitung und c. 1 (Rest kurz danach fol. 92r-v): Cum enim in tam paruo spatio temporis - ambo reuertantur (MGH Capit. 1, Nr. 159, S. 320 Z. 20-29).

  • 91r-92r
    <XI> - Capitulare Italicum (a. 801), Einleitung und c. 2 (Vollüberlieferung schon oben foll. 69r-70r und 72v-73r): IN NOMINE DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI. KAROLUS DIUINO CORonatus - LX sol. soluat (MGH Capit. 1, Nr. 98, S. 204 Z. 27 - S. 205 Z. 5, S. 205 Z. 14-19); c. 2 als CAP. II bezeichnet, doch sollte wohl das ganze Stück, da danach XII gezählt wird, als XI gelten.

  • 92r-v
    XII-XIII (c. 3 nicht gezählt) - Concessio generalis (a. 823?), cc. 2-4 (Beginn oben fol. 91r): SIMILITER concedere uolumus de cunctis liberis personis - fideles inuente fuerint (MGH Capit. 1, Nr. 159, S. 320 Z. 30 - S. 321 Z. 13).

  • 92v-93r
    Kap. XIIII-XVII - Capitula de expeditione Corsicana (a. 825), nur in dieser Sammlung (Codd. Vatikan Chig. F. IV. 75 und Cava 4) überliefert: IN NOMINE DOMINI INCIPIT cap. Quod domnus IMPERATOR VI anno imperii sui Indictione Tertia instituit in curte maringo. Uolumus ut singulis comitibus - comitibus obseruanda (MGH Capit. 1, Nr. 162, S. 325 Z. 1-24); Einleitung Uolumus ut... als eigenes Kapitel gezählt.

  • 93r-94r
    KAP. XVIII-XXV - Capitulare Olonnense ecclesiasticum primum (a. 825), Inskription, cc. 1-5 und 8-10: INCIP. Cap. Quod domnus imperator VI anno imperii sui Ad generale placitum instituit curte holontna (!). PLACUIT nobis ut si uir quibuslibet culpis - tenenda reuocetur (MGH Capit. 1, Nr. 163, S. 326 Z. 19 - S. 327 Z. 3, S. 327 Z. 22-31).

  • 94r-v
    K. XXVI - <XXXI> - Capitulare Olonnense ecclesiasticum alterum (a. 825): ITEM al. Kap. Iubemus ut bastimalium (!) ecclesiarum rectores - in nostra praesentia; dann die Datierungszeile, geschrieben nach Art der teils halbunzialen Inskriptionen: Datum holonna - Indictione III (MGH Capit. 1, Nr. 164, S. 328 Z. 8, S. 328 Z. 17 - S. 329 Z. 9); c. 1 nicht gezählt, auch c. 7 ohne Ziffer, aber bei der weiteren Numerierung berücksichtigt.

  • 94v-97r
    XXXII - Kap. XLVI - Capitulare Olonnense mundanum (a. 825): Statuimus ut liberi homines - ita sit (MGH Capit. 1, Nr. 165, S. 329 Z. 33 - S. 331 Z. 20).
    Nach c. 4 ist eingeschoben:

  • -- 95v
    K XXXVI - Memoria Olonnae comitibus data (a. 822/823), c. 16 (die meisten anderen Kapitel oben foll. 90r-91r und unten fol. 109r-v): Vt mulieres romanas que uiros habuerit - nationum mulieribus (MGH Capit. 1, Nr. 158, S. 319 Z. 23-25).

  • 97r-98r
    K. XLVII-LV - Constitutio Romana (a. 824), ohne Eidesformel: KAPIT. QUOD domnus lottarius imperator Tempore Eugenii pape instituit AD limina beati petri secus URbe ROMA. CONSTITUTUM habemus ut omnes qui sub speciali defensione - huic pontifici (MGH Capit. 1, Nr. 161, S. 322 Z. 19-21, S. 323 Z. 11 - S. 324 Z. 9).

  • 98r
    LVI - Capitulare Mantuanum secundum, generale (a. 813), c. 7 (Vollüberlieferung oben foll. 63r-65r): DE pontibus uero uel reliquis similibus operibus - iudicandus est (MGH Capit. 1, Nr. 93, S. 197 Z. 14-20).

  • 98r-101v
    Cap. I-XIIII - Hlotharii capitulare Papiense (a. 832): Hęc Sunt cap. Quem (Que mit Kürzungsstrich) domnus lottarius rex una cum consensu fidelium suorum excer<p>sit de capitulis Domni caroli auii suo ac serenissimi imperatoris ludouuici genitoris sui Papia in palatio regio Sub indictione Xma et cuncto populo in regno italię consistenti conseruare concepit. DE ECCLESIIS emendandis uolumus - karoli continet (MGH Capit. 2, Nr. 201, S. 60 Z. 1 - S. 62 Z. 27); dazu, nach Art der Inskriptionen geschrieben, die Datierungszeile Facto capitulare - Indic. Xma (S. 62 Z. 28 f.), vor der aber noch folgende Kapitel Karls des Großen eingeschaltet sind:

  • -- 101r
    XV - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805), c. 1 mit dem angehängten Lemma für das Gesamtkapitular (weitere Kapitel oben fol. 72r-v und unten ab fol. 102v): Ut omnis qui per aliqua scelera - constringantur ab omni generaliter (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 122 Z. 30 und 29);

  • -- 101r-v
    XVI-XVII - Capitulare missorum (a. 803), cc. 4 und 8 (siehe bereits oben foll. 70v und 72r): De his (h über der Zeile) qui legem seruare contempserint - ęquales fiant (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 24 f. und 30).

  • 101v-102r
    Kap. XVIII-XXVIII - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma communis, doch nur der von der Forma Langobardica (oben foll. 60r-62r) nicht tradierte Schlußteil cc. 14-23 (c. 14 nach c. 16): item alia capitula. De cerarie et tabulariis - emendauerit moriatur (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 50 Z. 36 - S. 51 Z. 26); der rubrikenartige Anfang von c. 17 ist weggelassen, der von c. 20 zum Objekt umformuliert.

  • 102r-v
    XXVIIII-XXX - Karoli Magni capitulare Italicum (a. 787?), cc. 6 und 14 (die anderen Kapitel oben foll. 88v-90r): De monasteria et sinodochia - faciant adduci (MGH Capit. 1, Nr. 95, S. 201 Z. 13-15 und 33 f.).

  • 102v
    XXXI - Karoli Magni notitia Italica (a. 776), c. 1 (Gesamtüberlieferung oben foll. 76r-77r): Placuit nobis de cartulas illas - sicut primitus fuerunt (MGH Capit. 1, Nr. 88, S. 187 Z. 22-24).

  • 102v-103v
    XXXII-XXXVIIII - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805), cc. 6, 9, 11-13, 15, 19 und 20 (weitere Kapitel foll. 72r-v, 101r und 104v): De arma in exercitum - siue de rebus (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 123 Z. 9-12, S. 124 Z. 5-8, S. 124 Z. 18 - S. 125 Z. 2, S. 125 Z. 5-9 und 23-35); die rubrikenartigen Anfänge von cc. 9, 13 und 19 fehlen.

  • 103v-104r
    XL-XLII - Capitulare missorum Niumagae datum (a. 806), cc. 4, 7 und 9: VT SINGulis episcopis abbatibus diligenter considerent - tribuere praesumat (MGH Capit. 1, Nr. 46, S. 131 Z. 23-26 und 35-39, S. 132 Z. 3-6).

  • 104r
    XLIII-X<L>VI - Karoli Magni capitulare missorum Italicum (a. 802/810), cc. 7-9 und 12 (cc. 6 und 13 bereits oben fol. 70r): De liberorum hominum possibilitatem - pauperes non fiant (MGH Capit. 1, Nr. 99, S. 206 Z. 33 - S. 207 Z. 2, S. 207 Z. 6-8).

  • 104v
    XLVII - Capitulare legi Ribuariae additum (a. 803), cc. 3 und 4: Homo ingenuus qui multas qualibet - contra eum discertent (MGH Capit. 1, Nr. 41, S. 117 Z. 27-32); c. 3 ohne Hinweis auf die Nummer des novellierten Kapitels.

  • 104v
    XLVIII - Capitulare missorum in Theodonis villa datum primum, mere ecclesiasticum (a. 805), c. 10: De relinquentibus scdm. (!) unum ex duobus - uiuere debeant (MGH Capit. 1, Nr. 43, S. 122 Sp. 2 Z. 1-4 [Textausfall]).

  • 104v
    XLVIIII - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805), c. 2 (c. 1 mit Gesamtlemma schon oben fol. 101r, weitere Kapitel foll. 102v-103v und fol. 72r-v): De iustitia ecclesiarum dei - diligenter audiantur (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 122 Z. 31 f.).

  • 104v-106v
    Unter fortlaufender Zählung L (auf Rasur) bis K. LIIII: Liutprandi notitia de actoribus regis (a. 733) in vertauschter Kapitelfolge cc. 3-5, dann 1 und 2 (ohne Sonderüberlieferung c. 6) (MGH LL 4, S. 180-182).

  • 106v-109r
    K. I-XXV - Capitulare missorum (a. 818/819), ohne Inskription und ohne cc. 11 und 29: Legatio omnium missorum nostrorum. PRImo ut sicut iam aliis missis iniunctum fuit - rationem reddere possit (MGH Capit. 1, Nr. 141, S. 289 Z. 4 - S. 290 Z. 2, S. 290 Z. 5 - S. 291 Z. 29); c. 9 nach c. 10, c. 17 nach c. 19; cc. 1 und 2, cc. 5 und 6, cc. 12 und 13 zusammengezogen; c. 25 zweigeteilt.

    Mit dem Capitulare missorum verbunden, als wäre es dessen letztes Kapitel:

  • 109r
    XXVI - Capitula per se scribenda (a. 818/819), c. 3 (dieses Kapitel auch schon oben fol. 72v, alles andere foll. 82v-84r), ohne Rubrik: Quicumque beneficium occasionem proprii - beneficium amittat (MGH Capit. 1, Nr. 140, S. 287 Z. 18-20).

  • 109r-v
    K. XXVII-XXXIII - Memoria Olonnae comitibus data (a. 822/823), Inskription, cc. 1, 9-11, 13, 14 und 17 (die meisten anderen Kapitel oben foll. 90r-91r und fol. 95v): Incip. capitula Qualiter domnus imperator suis comitibus precepit. INPRIMIS inst<it>uit Si liber homo se ipsum - negotium suum perdat (MGH Capit. 1, Nr. 158, S. 317 Z. 41 f., S. 318 Z. 28-31, S. 319 Z. 8-12, 16-18 und 26-28).

  • 109v
    Hludowici II capitulum Italicum originis incertae (a. 844/850?), endet fragmentarisch: ITEM CAPITULA DOMNO LOUDOUUIGI REGI. ET HIS [qui] personis qui res suas - in bannum mittantur (MGH Capit. 2, Nr. 208, S. 78 Z. 19 f., 29-32); sonst nur noch im Liber Papiensis überliefert.

Bibliography
Catalogues:
  • Manoscritti Chigi. Inventario Bd. 2, Nr. 1365, foll. 130v-132r (handschriftlicher Katalog)
Images:
  • G. Zucchetti, Il Chronicon di Benedetto monaco di S. Andrea del Soratte e il Libellus de imperatoria potestate in urbe Roma (Rom 1920), nach S. 256 (fol. 36r)
Project-specific references:


Transcription

Editorial Preface to the Transcription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde erstellt anhand von s/w-Aufnahmen (Mikrofilm). Die Handschrift wurde am 07./08.05.2019 in der Vaticana untersucht. Dabei wurde die Farbverwendung und der Text überprüft.

Schreiber

Der hier transkribierte Teil der Handschrift wurde von einer Hand geschrieben. Der Schreiber verwendet eine gut lesbare karolingische Minuskel und korrigierte wenig, obwohl er nicht sonderlich sorgfältig kopierte (nicht selten werden z.B. ganze Silben ausgelassen). Öfters werden Worte ohne Abstand aneinandergehängt. H im Anlaut fällt oft weg (abibenda, omicidiis). Dittographie (z.B. tripplo auf fol. 78v, Z. 22 u.ö.) und Haplographie (z.B. alialterum auf fol. 100v, Z. 17) sind ebenfalls zu beobachten.

Buchstabenformen

Einzelbuchstaben: Das e hat, besonders am Wortende, einen nach weit rechts hinausgezogenen Balkenfortsatz. Neben dem geraden d wird seltener ein unziales D verwendet, bei dem der obere Bogenabschnitt fast waagerecht liegt (vor allem bei ad). Die Cauda von e-caudata wird mit spitzem Haarstrich weit nach links unten ausgezogen. Gelegentlich Majuskel-N. Der Schaft des q läuft in der Unterlänge in einem leicht nach links geschwungenen Bogen aus, das r ist gespalten. Am Wortende gelegentlich rundes s.

Ligaturen: Nur sehr wenige Ligaturen, meistens am Wortende; z.B. -NT oder -rum mit rundem r.

Besonderheiten: Für die Initialen wird oft die Unziale verwendet (z.B. A, D, U), wobei die Schäfte bei N und U z.T. weit in die Unterlänge herabgezogen werden (z.B. fol. 74v, Z. 5: HLVDVUUICUS; fol. 92v, Z. 7: IN NOMINE DOMINI). Die Rubriken sind in leicht vergrößerter Minuskel gestaltet, die von einzelnen Majuskelbuchstaben (auch mitten im Wort) durchsetzt sind.

Abkürzungen

Neben der üblichen Kürzung Kap. (für Kapitulum/a, Kapitulare) verwendet der Schreiber auch die Kürzung k. mit durchgestrichenem Schaft (z.B. zu Beginn der Constitutio Romana = BK 161, fol. 97r), die anderswo üblicherweise für kalendas verwendet wird. Gekürztes com/n- wird, der Gewohnheit des Schreibers folgend, vor m mit com- und vor p mit con- aufgelöst. Teils verwendet er extrem gekürzte, nicht klar aufzulösende Konstruktionen.

Der Schreiber verwendet ein an das Wort angehängtes, hakenförmiges Kürzungszeichen für eine Reihe von gekürzten Endsilben, wie -us oder -que. Gelegentlich wird bei dem auf diese Weise gekürzten -que zusätzlich ein Kürzungsstrich durch den Schaft gezogen, wie der Schreiber ihn üblicherweise für qui verwendet (z.B. fol. 108v, Z. 12: ubicumque oder fol. 109r, Z. 21: Quicumque).

Gliederungsmerkmale

Die Sammlung ist chronologisch nach Herrschern geordnet, vgl. Mordek 1995, S. 756. Eine ähnlich strukturierte Sammlung findet sich in der Handschrift Cava de' Tirreni 4.

Der Text wird gegliedert durch farbige bzw. mit farbiger Tinte verzierte Initialen am Beginn der einzelnen Kapitel sowie durch eine Kapitelzählung in römischen Zahlen, die unregelmäßig durch Rubriken ergänzt wird. Der Schriftspiegel ist sehr kompakt; Rubriken und Kapitelnummern werden in den Schriftblock integriert und weder durch Ausrückung an den Rand oder Leerzeilen vom Fließtext abgesetzt. Jedes Kapitel lässt der Schreiber in einer neuen Zeile beginnen; wenn zum Ende eines Kapitels die letzten Buchstaben nicht mehr in die Zeile passten, ergänzte er sie darüber im freigebliebenen Zeilenende am Ende des vorangehenden Kapitels oder am oberen Seitenrand, wohl, um den kompakten Schriftspiegel nicht zu zerstören (z.B. fol. 90v, Z. 5 mit dem Satzende in Z. 3 oder fol. 95v, Z. 3 mit dem Rest des letzten Wortes am oberen Seitenrand).

Die enthaltenen Kapitularien, teils komplett, teils nur in Auswahl, sind in z.T. sehr umfangreichen Kapitellisten zusammengefasst. Diese werden zwar von Zwischenüberschriften unterbrochen, die den jeweils folgenden Kapitelblock als zusammengehörig kenntlich machen, aber dennoch fortlaufend gezählt. Gelegentlich sind auch Kapitularien unterschiedlicher Herrscher in derselben Liste enthalten, was der chronologischen Ordnung der Sammlung zuwiderläuft und daher wohl auf eine irrtümliche Zuschreibung zurückzuführen ist.

Foll. 59v-60r: Im Anschluss an die Vita Karoli, die auf fol. 59r fragmentarisch endet, folgt auf fol. 59v zunächst ein Auszug aus der Lex Salica (Karolina emendata, Titel 62, 1-6: De alode, Eckhardt K 1962a S. 223) unter der Rubrik DE ALODE. Direkt daran anschließend folgt BK 232, ohne erkennbaren Einschnitt oder eigene Rubrik, so dass die Kapitel wie eine Fortführung des Lex Salica-Auszugs erscheinen. Bei BK 232 handelt es sich um eine apokryphe Konstitution der Kaiser Theodosius II. und Valentinian III., die in mehreren italienischen Handschriften des 10./11. Jahrhunderts im Kontext von Kapitularien überliefert ist und von Boretius und Krause unter dem Titel Capitula incerta (BK 232) ediert wurde (siehe dazu Kaiser W 2007, Neuedition ebd. S. 270–272). Der Text von c. 1 ist auf drei Abschnitte aufgeteilt, die jeweils mit einer farbigen Initiale eingeleitet werden (vor Dum relegissemus, Ut nullus audeat und Sed si quis). Die c. 2-4 werden zusammengefasst in einem Abschnitt unter der Zwischenüberschrift Ex codice monachorum sententia, der Text von c. 2 beginnt wiederum mit einer farbigen Initiale.

Foll. 69r, 72v: BK 135 c. 3, BK 141 c. 25 (2. Teil) und BK 140 c. 3 tauchen hier als cc. XXXIII, LXIIII und LXV in einer 65-Kapitel-Liste (foll. 65v-72v) auf, die hauptsächlich Kapitel Karls des Großen vermischt mit einigen Kapiteln Pippins von Italien und Ludwigs des Frommen enthält; sie beginnt auf fol. 65v mit der Rubrik Incipiunt kapitula que domnus imperator instituit aquis palatio. Alle drei Kapitel tauchen in derselben Handschrift an späterer Stelle noch einmal unter den Kapitularien Ludwigs des Frommen auf (s.u.) und sind damit doppelt in der Sammlung enthalten.

Foll. 74v-76r, 77v-84r: BK 134, 135, 139 und 140 sind Teil einer einzigen, 39 Kapitel zählenden Liste (foll. 74v-84r), die durch die Rubrik In nomine domini nostri iesu christi diuino a deo coronatus serenissimus augustus ... als eine Sammlung kaiserlicher Erlasse (ohne Nennung eines bestimmten Herrschernamens) deklariert wird. In der durchgehend nummerierten Liste sind zusätzliche Zwischenüberschriften zu finden; so steht z.B. zu Beginn von BK 88 (Karoli Magni notitia Italica), das bei c. VII einsetzt, Item alia kapitula. BK 139 (cc. XIII-XXVIIII plus ein weiteres, nicht nummeriertes Kapitel) beginnt mit der Zwischenüberschrift Incipiunt kapitula que legibus addenda sunt ..., wobei Primo offenbar nicht als Kapitelnummerierung aufgefasst wurde, da die listeninterne Zählung XIII zusätzlich genannt wird. Die für BK 139 in den meisten Überlieferungen vorhandenen Kapitelrubriken fehlen bei BK 139 cc. 3, 11, 13-17 und 20. BK 139 c. 21 (zwischen XXVIIII und XXX) wird bei der Zählung ausgelassen. Bei BK 140 fehlen die Kapitelrubriken ebenfalls, bis auf die Rubriken zu c. 1 (die jedoch ohne graphische Absetzung an die Rubrik zur gesamten Kapitelliste angehängt ist), c. 6 (evtl. nachgetragen?) und c. 7, die sich optisch nicht vom Text des Kapitels abhebt. Offenbar enthielt also die Vorlage des Kopisten die entsprechenden Rubriken, die vom Schreiber aber nur unsystematisch übernommen wurden. Im Fall von c. 5 irritiert das Weglassen der Rubrik De nonis et decimis zudem, da der Text des Kapitels unmittelbar mit consideratum est ... weitergeführt wird und man ohne die Rubrik nicht sofort versteht, worum es inhaltlich geht.

Foll. 90r-91r, 92r-97r: Diese auf fol. 90r beginnende, von I-LVI nummerierte Liste wird durch die Überschrift Kaiser Lothar zugeschrieben und enthält fast ausschließlich Auszüge aus Kapitularien dieses Herrschers (BK 158, 159, 161-165). Zwischen X und XII sind allerdings Einleitung und c. 2 des Capitulare Italicum Karls des Großen (= BK 98) eingeschoben, die offenbar als XI gezählt wurden (obwohl zu Beginn von BK 98 c. 2 die Rubrik DERIBANNO [!] mit der wohl aus der Vorlage übernommenen Zählung als cap. II steht). Der Einschub wird durch die Zwischenüberschrift (beginnend mit der Invocatio In nomine domini nostri iesu christi ...) Karl dem Großen zugeschrieben. Allerdings wird nicht deutlich, dass das folgende c. XII (= BK 159 c. 2) eigentlich die Fortführung der bei c. X unterbrochenen, Lothar zugeordneten Liste darstellt; zumal das Kapitel mit Similiter concedere uolumus beginnt, wodurch es direkt an den vorangehenden Textabschnitt anzuschließen scheint. Die Liste endet wiederum mit einem Kapitel Karls des Großen (BK 93 c. 7), allerdings ohne eine weitere Zwischenüberschrift.

BK 162 wird wiederum durch eine eigene Zwischenüberschrift eingeleitet, die den Namen des Ausstellers jedoch nicht erwähnt: Incipit capitulare quod domnus imperator VI anno imperii sui indictione tertia.

Foll. 98r-101v: BK 201 ist der Beginn einer von I-LIIII gezählten Liste, in der es die Kapitel I-XIIII umfasst. Der Prolog zu BK 201 mit der Nennung Lothars als Aussteller erscheint hier als Rubrik zu der gesamten Liste, die jedoch auch Auszüge aus Kapitularien anderer Herrscher, hauptsächlich Karls des Großen, enthält; z.T. werden diese durch Zwischenüberschriften als separate Teile kenntlich gemacht. Der zu BK 201 gehörige, an ein Eschatokoll erinnernde Schlussteil mit einer Datierung nach den Herrschaftsjahren Lothars und seines Vaters Ludwig folgt allerdings erst nach c. XVII; XV-XVII sind drei aus Kapitularien Karls des Großen stammende Kapitel (BK 44 c. 1 sowie BK 40 cc. 4 und 8). Direkt an die Datierung anschließend folgt die Zwischenüberschrift item al(ia) capitula, nach der die Liste mit kap. XVIII und weiteren Kapiteln vornehmlich Karls des Großen fortgeführt wird.

Foll. 106v-109v: Die mit I-XXXIII gezählte Kapitelliste enthält Kapitularien Ludwigs des Frommen (BK 141, 140 c. 3) und Lothars (BK 158) und ist mit der Rubrik Legatio omnium missorum nostrorum überschrieben. Die Auszüge aus dem Kapitular Lothars beginnen ab c. XXVII mit der Zwischenüberschrift Incipiunt capitula qualiter domnus imperator suis comitibus precepit. BK 140 c. 3, das oben (fol. 72v) schon einmal kopiert wurde, erscheint hier direkt im Anschluss an die Kapitelliste BK 141, als ob es deren letztes Kapitel wäre (fol. 109r), anstatt, wie zu erwarten wäre, im Kontext der übrigen Kapitel von BK 140 auf foll. 82v-84r. Danach beginnt eine neue Liste unter der Rubrik Item capitula domno loudouuigi regi mit BK 208, dessen Text wegen Blattverlusts nach in bannum mittantur abbricht.

Sonstiges

Benutzungsspuren: Einige Kapitularien Lothars wurden am Rand mit Kreuzen markiert: Alle Kapitel von BK 162 (foll. 92v-93r) sowie BK 163 c. 9, BK 164 cc. 1-6 und BK 165 c. 1 (foll. 94r-v).

Neben den einzelnen Kapiteln befinden sich von frühneuzeitlicher Hand Verweise auf Band und Seitenzahl der Edition von Baluze (1677), z.B. am Seitenrand neben dem Beginn von BK 139 (fol. 77v): 1. 776, zu Beginn von BK 161 (fol. 97r) 2. 317 (korr. aus 319?) oder zu Beginn von BK 201 (fol. 98v): 2. 317.

[fol. 59v] [1]
DE ALODE  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 59v] [14]
[BK 232 c. 1]
Dum relegissemus aliquibus capitulis ex romanis legibus · in nouella iustiniani inuenimus scriptum inter cetera de constitutione theodosii imperatoris · et ualentiniani augusti ad albinum pręfectum ;  
[BK 232 c. 1]
Vt nullus audeat episcopos · presbiteros · diaconos accusare · Audemus quidem sermonem facere sollerter plus sermone de sanctis · ac uenerabilibus sacerdotibus uel lęuitis omni timore · quibus omnis terra inclinat caput · Tamen adhuc audiuimus perfidia in urbem ad deum uiuum · aut impium nomen fieri1* ;  
[BK 232 c. 1]
Sed si quis ausum aut temerarius legi .' ecclesię uel clerus per quem omne pollet imperium iniuria audere uolu[fol. 60r]erit · et si accusationem seditior persona2* fuerit .' reposita poena fisco nostro id est centum pondi aurei [!] · et centum pondi argenti inferre cogatur .' et sic cum actoribus ecclesię causam dicat · Si uero infirmior fuerit persona prius cogitet animo suo perfido .' et sic aut accuset .' aut iniuriam faciat3* .' aut criminis causam dicat · Numquam obrecto patrimonio nostro nescio qua perfidia attemptare adsueuit · militantes in palatio christi terrę curię obducit · iussimus manus eius implumdari · Si autem uoluerit superscripta degere uita .' nihil sit cura ecclesię catholicę ·  
1*
i1 korr. (?)
2*
korr. aus persone
3*
korr. aus facit
EX CODICE Monachorum Sententia  
[BK 232 c. 2 BK 232 c. 3 BK 232 c. 4]
Si quis percusserit sacerdotem id est4* presbiterum · siue diaconum · decretum est .' ut det poenam auri libras · X · id est5* solidos septingenti uiginti · Si quis percusserit subdiaconus et defensorem ecclesię .' det poenam auri libras quinque · hoc est solidos · CCC · sexaginta · Si quis6* lectorem percusserit .' det pęnam auri libras · III · hoc est solidos ducenti sedecim ·  
4*
id est gek. id
5*
id est gek. id
6*
gek. q
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 65v] [3]
Incipiunt kapitula7* Que domnus imperator instituit aquis palatio  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 69r] [12]
Item alia kapitula8* XXXIII ·  
[BK 135 c. 3]
DE MANNIRE UERO nisi de ingenuitate · aut de hereditate non sint operte obseruandum · De ceteris uero inquisitionibus per districtionem comitis ad mallum ueniant · et iuste examinentur ad iustitiam faciendum · comites uero non semper pauperes per placita opprimant ;  
7*
gek. kap
8*
gek. kap
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 72v] [5]
LXIIII  
[BK 141 c. 25]
Ut causa que adhuc coram comite non fuit et his qui reclamant propter suam iustitiam .' aut contumaciam comitem inde appellare noluerit · Iterum comiti commendetur ;  
LXV  
[BK 140 c. 3]
Quicumque beneficum [!] occansionem proprii desertum abuerit · et intra annum postquam ei a comite uel misso nostro totum [!] factum fuerit · et illum emendatum non habuerit · ipsum beneficium ammittat ;  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 74v] [5]
IN NOMINE9* Domini NOSTRI iesu christi · HLVDVUUicus · Diuino a deo coronatus Serenissimus Augustus · Omnibus episcopis · Abbatibus · Ducibus · Comitibus · Seu cunctis fidelibus nostris Kapitula10* que nobis addere placuit · Hęc sunt  
Kapitulum · I ·  
[BK 134 c. 1]
SI QUIS cum altero de qualibet causa contentionem habuerit · et testes contra eum per iudicium producti fuerint .' quos ille falsos esse suspicetur · liceat ei contra eos alios testes quos meliores putauerit opponere · ut meliorum testimonio .' peiorum testium peruersitas deuincatur · Quod si ambe partes testium ita inter se dissenserint · ut nullatenus una pars alteri credere uelleat · eligaturtur11* [!] duo ex ipsis · id est ex utraque parte unum · qui cum scutis et fustibus in campo decertent · utra pars salsitatem12* sequantur ; Et campioni qui conuictus fuerit propter periurium quod ante pugna commisit .' dextra manus amputetur · Ceteri uero eiusdem partis testes qui falsi apparuerint · manus suas redimant .' et in seculari quidem casa [!] huiuscemodi peruersitas campo conprobetur · In ecclesiasticis uero negotiis .' crucis [fol. 75r] iudicio rei ueritas inquiratur · Hoc de timidis atque inbeccillibus sibe13* infirmis qui pugnare non ualent .' ut nullatenus propter hoc iustitias suas careant · censimus faciendi · Testes uero de qualibet re non aliunde recipiatur · nisi de ipso comitatu in quo res est unde causa agitur · Quia non est credibile ut de statu hominis · uel de possessione per alios melius cognosci rei ueritas possit .' quam per illos qui uicini sunt ;  
9*
IN NOMINE gek. INN
10*
gek. Kap
11*
Obwohl schon eligat mit Kürzungszeichen für -ur in der vorangehenden Zeile steht, wiederholt der Schreiber zu Beginn der folgenden Zeile -tur.
12*
korr. aus salsitatum
13*
korr. aus siue
II ·  
[BK 134 c. 2]
Si quis in aliena patria ubi uel propter beneficium · uel propter aliam quamlibet occasionem conseruari solet .' de qualibet causam fuerit interpellatus · ibi sęcundum suam legem iustitiam faciant · et cum tales quales in eadem regione uel prouincia secum habere potuerit .' coniuratoribus sacramentum iuret · excepto si quis eum de statu suo id est de libertate sua · uel de hereditate quam ei pater suus moriens dereliquid appellauerit · De his duobus liceat illi sacramentum in patria sua id est in legitimo sacramento loca14* iurandum offerre · et his qui cum eo litigatur · si uelit sequatur illum in patria sua ad recipiendum ip [!] sacramentum · Ipse tamen prius in eodem loco satisfaciat · tam comiti · quam iudicibus · quam aduersario suo testes perducendum quod rem quam ei querit .' pater suus ei dereliquerit ;  
14*
korr. aus loco
III ·  
[BK 134 c. 3]
Ut omnis solutio atque conpositio quę in lege saliga [fol. 75v] continetur · In francia per duodecim denarios solidus15* componatur · excepto ubi contio inter saxones · et frisones exorta fuerat16* · ibi uolumus ut quadraginta denariorum17* quantitatem solidi habeat · quem uel saxo uel friso ad partem salicam francis cum eo litigandis soluere debent ·  
15*
gek. sol
16*
korr. aus fuerit
17*
gek. den
Ita sicut supra scriptum est ;  
IIII  
[BK 135 c. 1]
Si duo testimonia de qualibet rem testimoniauerint18* · et inter se discordant · Tunc comis eligat unum ex una parte et alium ex altera parte · ut illi duo discertent cum scitis [!] et fustibus · Nam si flebiliores fuerint ipsi testes · tunc ad crucem examinentur · Quodsi maiores etatis sunt · et non possunt ad crucem stare .' tunc mittant aut filios aut qualemcumque hominem possunt .' qui pro eis hoc contendant · Et ille qui de illa falsitate conuictus fuerit · dextra manu perdat ;  
18*
korr. aus testimoniouerint
V  
[BK 135 c. 2]
De omnibus debitis soluendis sicut antiquitus fuit constitutum · per duodecim denarios19* solidus soluatur per totam salicam legem excepto leudes si saxo · aut friso aliquem occiderit .' per XL · denarios20* solidi soluatur .' Infra salicos uero ex utraque parte de omnibus debitis sicut diximus · XII · denarii21* per solidum soluantur · siue de homicidiis rebus ·  
19*
gek. den
20*
gek. den
21*
gek. den
VI ·  
[BK 135 c. 3]
De mannire uero · nisi de ingenuitate · aut de hereditate non sit opus obseruandum · De ceteris22* uero [fol. 76r] inquisitionibus per districtionem comitis ad mallum ueniant .' et iuste examinentur ad iustitias faciendum · Comites uero non semper pauperes per placita opprimere debent ;  
22*
korr. aus citeris
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 77v] [13]
Incipiunt23* Kapitula Que legibus addenda sunt · et ea missi et comites habere debent : et ceteris notam facere ·  
Primo Kapitulum de honore ecclesiarum · XIII  
[BK 139 c. 1]
SI QUIS ex qualibet causa aut sine causa hominem in ecclesia interfecerit · debita conponat · Si uero foris rixati fuerint .' et unus alterum in ęcclesia fugerit24* · et ibi se defendendo eum interfecerit · Si huius facti testes non habuerit .' cum · XIIcim · legitimis coniuratoribus per sacramentum affirmet .' quod se defendendo eum interfecisse · et post hęc · DC · solidos ad parte ipsius ecclesię quam illo homicidio polluerat conponat25* · et insuper bannum nostrum soluere cogatur · His uero qui interfectus est absque conpositionem iaceat · Ac deinde [fol. 78r] interfector sęcundum cononicum [!] iudicium .' congruam facinori quod amisit penitentiam accipiat ; Si proprius seruus hoc commiserit · iudicio atque feruentis examinetur · Utrum hoc sponte an se defendendo fecisset · et si manus eius exusta fuerit · iter ficiatur · Si autem non fuerit et dominus eius iuxta quod uuidrigildus eius est ad ecclesia persoluat ; De ęcclesiastico et fiscalino26* et beneficiario seruo · uolumus ut pro una uice uuidrigildus27* eius pro eo conponatur · Altera uice ipse seruus ad supplicium tradatur · Hereditas uero liberi hominis qui propter talem facinus ad mortem fuerit iudicatus .' ad legitimos heredes illius perueniat · Si in atrio ecclesię cuius portas reliquias sanctorum consecratus est .' et huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit .' simili modo emendetur · uel conponatur quod in atrio committitur sicut conponi debet quod in emunitate uiolata28* committitur ·  
23*
gek. Incp
24*
g ergänzt
25*
gek. cop
26*
s ergänzt
27*
gek. uuidrigild
28*
korr. aus uiosalata
DE Iniuriis Sacerdotum In ęcclesiis Factis  
[BK 139 c. 2]
Sanguis effusio in ęcclesiis29* facta cum furore · Si presbiter fuerit .' in triplo conponatur · duas partes eidem presbitero · tertia pro fredo ad ęcclesiam · Insuper bannum nostrum · Similiter de diacono30* iuxta conpositionem eius in triplo cum bannum nostrum conponatur ; De subdiaconus similiter triplo sęcundum suam conpo[fol. 78v]sitionem .' et de uniuscuiusque ordinis clericorum sęcundum suam conpositionem triplo persoluatur · et insuper bannum nostrum conponat31* · Similiter et de ictu sine sanguinis32* effusione de uniuscuiusque ordinis clericorum · secundum suam conpositionem triplo · et bannum nostrum · Et qui non habet unde ad ecclesiam persoluat .' tradat se in seruitium eiusdem ecclesię .' usque dum totum debitum persoluat ;  
29*
korr. aus ęcclesia
30*
gek. diac
31*
gek. cop
32*
korr. aus sanguis
XV ·  
[BK 139 c. 3]
De uiduis et pupillis et pauperibus ut quandocumque in mallum uenerint ante comite · primo eorum causa audiatur .' et diffiniatur · et si testes per se aut causas suas querendas habere non potuerint · comis illos uel illas adiuuet · dando eis talem hominem · qui rationem eorum teneat · uel pro eis loquatur ·  
XVI · De raptu uiduarum  
[BK 139 c. 4]
QUI uiduam intra primos annos · XXX · dies uiduitatis suę · uel inuitam · uel uolentem sibi copulauerit · bannum nostrum · id est · XL · solidos · in triplo conponat33* · et si inuitam eam duxerit · legem suam ei conponat34* · illam uero ulterius non attingat ;  
33*
gek. cop
34*
gek. cop
XVII · De hominem publicum poenitentiam35* agente36* Interfectio XVII ·37*  
[BK 139 c. 5]
Qui hominem publicam38* penitentiam agentem interfecerit · bannum nostrum in tripplo conponat39* · et uuidrigildum40* eius ad proximos parentes persoluat ·,·  
35*
gek. poen
36*
gek. agen
37*
Überschrift und Nummerierung ergänzt.
38*
korr. aus publicum
39*
gek. cop
40*
gek. uuidrigild
VT omnis Homo liber · Potestatem · habeat ubicumque uoluerit · Res suas dare pro animę suę Salutem · XVIII · [fol. 79r]  
[BK 139 c. 6]
Si quis res suas pro salute animę suę ad aliquem uerabilem41* locum · uel ad propinquos suos · siue etiam cuilibet alteri tradere uoluerit · et eo tempore infra ipsum comitatum fuerit in quo res ille posi42* sunt .' comitatum fuerit in quo res ille positę sunt .' legitimam traditionem facere studeat ; Quodsi eo tempore quod illas tradere uult extra eodem comitatu fuerint · Id est siue in exercitum · siue in palatio siue in alio43* quolibet loco · adhibeat sibi de suis pagensibus uel de aliis qui eadem legem uiuant · qua ipse uiuebat testes idoneos · et si illos habere non potuerit · tunc de illis quales sibi meliores inuenire potuerit · inueniat · et coram eis rerum suarum traditionem faciat · [!] fideiussorem uestiture donet ei qui illam traditionem accipiat · et uestituram faciat · et postquam hęc traditio ita facta fuerit .' de res illius nullam de predictis rebus ualeat facere repetitionem · Insuper et ipse fideiussorem faciat eiusdem uestiture · nec ad heredes nulla remaneat occasio ultra traditio immutandi44* · sed potius necessitas incumbat illam perficiendi · et si nondum res suas coheredibus suis diuisas habuit · non ei hoc sit impedimento · sed coeres eius si sponte noluerit · aut per comitem · aut per missum eius distringatur .' ut diui[fol. 79v]sionem cum illo faciat .' ad quem defunctus hereditatem suam uoluit peruenire · et si cuilibet ęcclesię eam tradere rogauit · coeres eius eam legem cum ipsa ęcclesia de predictam hereditatem debeat quam illos coeredes suos habere debuit .' et hoc obseruetur erga patrem filium et nepotes · usque ad annos legitimos · et postea ipsas res .' ad munitate ipsius ecclesię redeant ;  
41*
korr. aus nerabilem. Der Schreiber vergaß hier wohl das Ende des Wortes aliquem (e mit Kürzungsstrich) und setzte zu früh zu uenerabilem an. Da die letzten beiden ausgeschriebenen Buchstaben von aliquem, -ue, die erste Silbe des folgenden Wortes darstellen, korrigierte der Schreiber das n zu u, um den Beginn des uenerabilem an der richtigen Position herzustellen, wobei insgesamt aber dennoch eine Silbe vergessen wurde.
42*
korr. aus pisitę
43*
o ergänzt
44*
korr. aus [†]utandi
korr. aus immuta[†]
XVIIII · De homicidiis prohibendis45*  
[BK 139 c. 7]
Quicumque hominem ex qualibet causa aut sine causa interficerit uuidrigildus eius is ad quos ille pertinuit conponat46* · Ipse uero propter talem presumtionem in exilium mittatur · ad quantum tempus nobis placuerit .' Res tamen suas non ammittat ;  
45*
gek. prohibend
46*
gek. cop
Quid in conpositione vuidrigil dare non debent XX  
[BK 139 c. 8]
In conpositionem uuidrigildi uolumus ut ea dentur quę in lege continetur · excepto accipitre · et spata · Quia propter illa duo aliquotiens periurium committitur · quando maioris pretii quam illa iuratur ·  
XXI De raptu aliarum Sponsarum  
[BK 139 c. 9]
Si quis sponsam alienam rapuerit .' aut patri eius · aut qui legibus eius defensor esse debet cum suam legem ei eam reddat · et quicquid cum ea tulerit .' simotim unamquemque rem secundum legem reddat · et si hoc defensor eius perpetrare consenserit .' et ideo raptori nihil querere uoluerit .' Comis singulariter de unaqueque re freda nostra [fol. 80r] ab eo exactare faciat .' et quanto tempore nobis placuerit in exilio maneat · et illa fęmina ei habere non liceat ;  
XXII · De falsis testibus  
[BK 139 c. 10]
Si quis cum altero de qualibet causa contentionem habuerit .' et testis contra eum periurium producti fuerint · si illos falsos esse suspicauerit contra eos opponere .' ut ueracium testimonio · falsorum testium peruersitas superetur · Quod si ambe partes testium ita inter se dissenserint .' ut nullatenus47* una pras [!] alteri credere uelleat · Eligatur duo ex ipsis id est ex utraque parte unum qui cum scutis et fustibus in compo [!] decertent · utra pras [!] falsitatem · utra ueritatem suo testimonio sequantur .' et campioni qui uictus fuerit propter periurium dextra manus amputetur · Ceteri uero eiusdem partis testes qui falsi apparuerint · manus suas redimant · Cuius conpositionis · due partes ei contra quem testati sunt dentur · Tertia pro fredo soluatur · et in seculari quidem causa huiuscemodi testium diuersitas campo conprobetur · In ecclesiasticis autem causis ubi de unate [!] sęculare de altera ecclesiasticum fuerit .' rectores earundem48* ecclesiarum si se familiariter pacificare uelint · licentiam habeant · Si autem huiuscemodi pacificationem inter eos conuenire non potuerit .' aduocati eorum · in mallo publico ad presen[fol. 80v]tiam comitis ueniant · et ibi legitimum terminum eorum contentionibus imponatur · Testes uero de qualibet causa non aliunde querantur .' nisi de ipso comitatu · in quo res unde causa agitur posite sunt · quia non est credibile ut de statu hominis uel de possessione cuiuslibet per alios melius rei ueritas cognosci ualeat quam per illos qui uiciniores sunt · Si tamen contentio quę inter eos exorta in confinio duorum comituum49* fuerit · liceat50* eis de uicini adiacentis comitatus ad causam suam testes habere ;  
47*
über a ein diagonaler Strich ohne erkennbare Funktion
48*
korr. aus earum
49*
korr. aus comitum
50*
c korr. (?)
XXIII ·  
[BK 139 c. 11]
Si quis cuicumque homines proprietas ob crimen aliquod ab eo commissum in bannum fuerit missa · et ille rem cognitam ne iustitiam faciat uenire distulerit · annumque ac diem in eo banno illam esse permiserit · ulterius eam non acquirat · sed ipso fisco nostro societur · Debitum uero quod his cuius res ipsa fuit soluere debuit · per comis ac ministros eius iusta estimationem damni .' de rebus mobilibus quę in eadem proprietate inuen [!] fuerint · his quibus debitor fuit exoluatur · Quodsi rerum mobilium ibidem inuentarum quantitas ad conpositionem non sufficerint51* · de immobilibus rebus suppleatur · et quod superfuerit sicut dictum est fiscus noster possideat · Si nihil super conpositionem remanere potuerit .' totum in illa expendatur · Si autem homo ille cum suis coeredibus proprium suum di[fol. 81r]uisum nondum habuit .' conuocet eos comis .' et cum eis legitimam diuisionem faciat · et tunc sicut dictum est partem eius fisco nostro addicat et conpositionem de ea iuxta modum superius conprehensum · his ad quos ille legibus pertinet exoluat · Quodsi non de alia res sed de sua ipsa proprietas quę in banno missa fuit · ac pro hoc in nostra potestate redacta est · Si eam interpellatus comis in cuius mynisterio eum esse constiterit .' hoc ad notitiam nostram perferre curet · Nos eadem proprietatem quę secundum supradictum modum in nostrum redactę sunt per precepti nostri auctoritate52* in illis hominibus potestatem qui eam queribat si sua esse debet · faciamus peruenire · et si eam quicumque ad suum53* proprium pertraxerit .' liceat ei per suum sacramentum habere · et si exinde54* postea conuictus fuerit · dextra manus ei amputetur ;  
51*
korr. aus sufficerent
52*
c ergänzt
53*
korr. aus suam
54*
über e1 ein diagonaler Strich ohne erkennbare Funktion
XXIIII ·  
[BK 139 c. 13]
Si aliqua necessitate cogente homicidium commissum fuerit · Comis in cuius ministerio res perpetrata est · conpositionem soluere · et faida per sacramentum pacificare faciat · Quodsi una pras [!] ei ad consentire ad hoc noluerit · id est aut ille qui homicidium commisit · aut his qui conpositionem suscipere debet · faciat illum qui ei contumax fuerit ad presentiam nostram uenire · ut eum ad tempus quod nobis placuerit in exilium mittamus · donec ibi [fol. 81v] castigetur .' et comiti suo inobediens esse ulterius non audeat .' et magis damnum adcrescat ;  
XXV  
[BK 139 c. 14]
Ibi sacramenta iuranda sunt .' ubi antiquitus fuit consuetudo deliberare sacramentum · ibi mallum habeatur · et ibi sacramentum iuretur · Mallus tamen neque in ecclesia .' neque in atio [!] eius habeatur · Placita55* uero comis siue intra sua potestate · uel ubi impetrare potuerit habeat · Uolumus utique ut domus a comis in loco ubi mallum tenere debet · constituantur .' ut propter calorem solis et pluuiam publica utilitas non remaneat ;  
55*
korr. aus Placito
XXVI  
[BK 139 c. 15]
Si liber homo de furto accusatus fuerit et res proprias habuerit · In mallo se ad presentiam comiti adramiat · et si res non habuerit · fideiussorem56* donet qui eum adramire .' et in placitum adducere faciat · et liceat ei prima uice per sacramentum sęcundum legem idoneare si potuerit · et si alia uice duo uel tres eum de furto accusauerint · liceat ei contra unum ex his cum scuto · et fuste in campo contendere · Quodsi seruus de uno furto accusatus fuerit .' dominus eius pro eum emendet57* · aut eum cum sacramento excuset · Nisi talem furtum perpetratum habeat propter quod ad supplicium tradi debeat ·  
56*
gek. fidre
57*
korr. aus euendet
XXVII  
[BK 139 c. 16]
Si quis litteras nostras dispexerit · id est tractoria quę propter missos recipiendos direximus · aut honorem [fol. 82r] quod habet ammittat .' aut in eo loco ubi predictos missos suscipere debuit .' tamdiu resedeat .' et de suis rebus legationes illuc uenientes suscipiat .' quousque animo nostro satisfactum habeat · Qui uero epistolam58* nostram quocumque modo dispexerit59* missum nostrum ad placitum ueniat · et iuxta uoluntatem nostram congruam stultitię suę castigationem accipiat · et si homo liber uel ministeriale comitis hoc fecerit .' honorem qualecumque habuerit · siue uenificium [!] ammittat · et si seruus fuerit nullus ad palum uapulet · et caput eius tondatur ;  
58*
gek. eplam
59*
korr. aus suspexerit
XXVIII ·  
[BK 139 c. 17]
Ut ubi tempore auii [!] nostri consuetudo fuit teloneum dare · ibi et in futuro detur · Nam ubi nouiter inceptum est .' ulterius non agatur · et ubi necesse non est fluuium aliquem transmeare pontem · uel ubi nauis per mediam quam60* aut sub pontem pergere et ad ripam appropinquauerit .' neque ibidem aliquid emptum uel uenundatum61* fuerit · ulterius teloneum non detur .' et nemo cogatur alium ad pontem ire ubi iuxta pontem aquam transmeari potest · et qui62* ulterius in talibus locis uel de his qui ad placitum seu in hostem pergunt teloneum exactauerit .' cum suam legem reddat .' et bannum nostrum · id est LX63* · solidos conponat64* ·  
60*
Der Schreiber vergaß hier das einleitende a, mutmaßlich weil er das end-a des vorherigen Wortes (mit Kürzungsstrich für -am) als Anfangsbuchstaben für aquam vor Augen hatte.
61*
über u3 ein diagonaler Strich ohne erkennbare Funktion
62*
korr. aus quis
63*
korr. aus [†]X
64*
gek. cop
XXVIIII  
[BK 139 c. 20]
Si quis proprium nostrum quod in uestitura genitoris fuit alisui65* querenti reddiderit sine nostram iussionem [fol. 82v] Aliud tantum nobis restituat de suo proprio cum sua lege · et quicumque illa scienter per malum ingenium acquirere temptauerit · pro infadele [!] teneatur · Qui sacramentum fidelitatis quod nobis promisit irritum fecit · et ideo sęcundum nostram uoluntatem et potestatem diiudicandus est ;  
65*
Es handelt sich offensichtlich um einen Kopierfehler aus alicui. Ob der Schreiber mit dem diagonalen Strich über i1 auf seinen Fehler hinweisen wollte, es sich um einen Betonungsstrich handelt oder ihm doch keine Funktion zukommt, ist unklar.
De pueris inuitis a parentibus tonsis uel puellis uelatis66*  
[BK 139 c. 21]
Si quis puerum parentes totonderint · uel puellam uelauerit · legem suam in triplo conponat67* · aut ipsi puero uel puellę suam sue potestatis sint · aut illis in cuius potestate fuerit · illi uero potestatem habeant capiti suo ut in tale68* habitu permaneant qualis69* eis placuerit ;  
66*
-lis uelatis am linken Rand eingetragen; wohl, weil der Platz in der für die Rubrik freigelassenen Zeile nicht ausreichte.
67*
gek. cop
68*
korr. aus tare
69*
korr. aus quales
Incipiunt Kapitula que perscribenda et ab omnibus obseruanda sunt  
de forcapiis · XXX  
[BK 140 c. 1]
Si mancipia domino suo fugerit in aliena potestate .' ut propter hoc nullum premium accipiat · ille in cuius fuerit inuenta pro eo quod ea reddiderit uel foras eiecerit .' et non solum hoc · sed etiam si eam nec reddere nec foras eiecere [!] uoluerit · et legitimo domino eam contradixerit70* et inde ille postea effugerit secundum legem eam soluere cogatur ;  
70*
korr. aus contraduxerit
XXXI ·  
[BK 140 c. 2]
Quicumque terra tributaria unde tributum ad partem nostram exire solebat · uel ad ecclesiam uel cuilibet alteri tradiderit · his qui eam susceperit tributum quod inde solebat soluere omnimodis ad partem nostram soluat · nisi forte talem firmitatem de nostra partem [fol. 83r] habeat .' per quam ipsum tributum possit ostendere ;  
XXXII ·  
[BK 140 c. 4]
Si quis terram censualem habuerit quam anticessores sui · uel ad aliquam ęcclesiam · uel ad uillam nostram dederunt · nullatenus eam sęcundum legem tenere potest · nisi ille uoluerit ad cuius71* potestatem uel illa ecclesia uel ille uillę pertinentes sunt · ni forte filius eius aut nepus sit qui eam tradidit .' et cum72* ea ad tenendum nostra placita sint · Sed in hac re considerandum est · utrum ille qui hanc tenet diues an pauper sit · et utrum alium beneficium uel etiam propium [!] habeat · et qui horum73* neutrum habet erga hunc74* misericorditer agendum est · ne ex totum dispoliatum in egestate incidatur .' et talem censum inde persoluat qualis ei fuerit constutus [!] · uel portionem aliquam inde beneficium accipiat · unde se subsannare ualeat ;  
71*
korr. aus iuius
72*
tradidit .' et cum korr. aus tradid[†]um
73*
h ergänzt
74*
h korr., wohl aus Ansatz zu u
XXXIII ·  
[BK 140 c. 5]
Consideratum est ut de frugibus terrę et animalium nutrimine persoluantur · de opere uero uel restauratione ecclesiarum75* · comis et episcopus · siue abbas · una cum misso suo quem ipse sibi ad hoc eligerint · considerationem faciant · et unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum · et restaurandum · quantum ipse de rebus ęcclesiarum habent · uel unusquisque ipse iuxta quantitatem quam ipse tenet · aut si inter eos conuenerit ut pro opere faciendo argentum donent · Iuxta ęstimationem operit [!] in argento persoluant · Cum quo [fol. 83v] pretio rector ęcclesię ad predictam restarationem [!] operarios conduere [!] · et materia emere possit · et qui nonas et decimas dare neglexerunt · primum quidem illud cum legem suam statuat · Insuper bannum nostrum soluat · ut ita castigatus caueat · ne sepius iterando beneficium ammittat ;  
75*
korr. aus ecclesię
XXXIIII · De mancippiis in uillis dominicis76* confugientibus77*  
[BK 140 c. 6]
Si quilibet mancipia in uillam nostram confugerit · actores eiudem [!] uillę quęrenti domino eam non contradicat · Sed statim eam foras de eadem uillam eiciat · et si se putat ad ea reputanda iustitiam habere repetat .' et sęcundum legem acquirat · Si uero tempore domni karoli genitoris nostri in uillam illam confugerunt et dominus eius eam querit · et actor eiusdem uille aut eam legitime continenda aut querenti domino reddat ; Nam propter uestituram domni karoli genitoris nostri eadem mancipia contradicere non audeat · nisi illius propria esse noscatur ·  
76*
gek. dnis
77*
Für die Rubrik wurde kein Platz gelassen; sie wurde nachträglich eingetragen, beginnt am Zeilenende nach der Kapitelzahl und wurde gedrängt am linken Rand vor dem Schriftspiegel fortgeführt. Die übrigen Kapitel dieser Liste sind nicht rubriziert.
XXXV ·  
[BK 140 c. 7]
De forestibus nouiter institutis · ut quicumque illas habet dimittat ni forte iudicio ueracio ostendere possit quod per iussionem siue permissionem domni karoli genitoris nostri eas instuisset [!] pater78* illas quę ad nostrum79* opus pertineunt80* unde nos decernere uolumus quicquid nobis placuerit ;  
78*
gek. pat
79*
korr. aus nostram
80*
korr. aus pertineant
XXXVI  
[BK 140 c. 8]
Volumus ut missi nostri per singulas ciuitates una cum episcopo et comite · uel misso nostro homines ibidem comma[fol. 84r]nentes eligant · quorum cura sit · pontes per diuersa loca emendare · et eos qui illos emendare debent ex nostram81* iussionem ammonere debeant .' et unusquisque iusta possibilitatem suam et quantitem [!] suam eos emendare studeant ·  
81*
korr. aus nostrum
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 90r] [9]
Incipit82* · capitulare83* · Quod domnus lotharius imperator · Primo anno imperii sui84* quod italiam accessit · Statuit in curtę tholonna ·  
kapitulo · PRIMO ·  
[BK 158 c. 12]
Vt cancellarii electi boni et ueraces cartas publicas conscribant ante comitem et scabinis uel uicariis eius · et nulli modis hoc facere presumant de rebus antequam legitime pretium detur ;  
82*
gek. Incip
83*
gek. cap
84*
sui ergänzt
II ·  
[BK 158 c. 2 BK 158 c. 3]
Si quis homo alienam uxorem adulterauit et sęcundum legem ei in manus traditi fuerint partibus publicis recipiantur · Uolumus ut comitibus nostris licentiam habeant inquisitionem facere ;  
III ·  
[BK 158 c. 4]
Uolumus de obligationibus ut nullos85* homines per sacramentum nec per aliam obligationem adunationem faciant · et si hoc facere presumpserint · Tunc de illis qui prius ipsum consilium inchoauerint aut quo factum habuerunt in exilium ab ipsum comitem [fol. 90v] corsica mittantur · et illi alii bandum86* conponat87* · et si talis88* fuerit qui non habeat unde ipsum bandum [!] conponat89* LX · ictos accipiat ;  
85*
korr. aus nullus
86*
korr. aus bannum
87*
gek. cop
88*
korr. aus tales
89*
gek. cop
IIII ·  
[BK 158 c. 5]
Uolumus ut cum collecta uel scutis in placitum comitis nullus presumat uenire · et si presumpserit · bandum [!] conponat90* ;  
90*
gek. cop
V  
[BK 158 c. 7]
Uolumus ut episcopi · abbatibus eorum aduocatos habeant · et pleniter iustias [!] faciant ante comite suo ;  
VI  
[BK 158 c. 8]
De omnes qui res suas alienauerunt ubicumque et super ressedeunt · distringat eos comes per scubias publicas sicut lex continet ·  
VII ·  
[BK 158 c. 15]
Ut cancellarii ueniant ad omnibus infirmis ;  
VIII ·  
[BK 158 c. 1]
Statuimus si liber homo se ipsum ad seruitium implicat aliquibus ex causis si liberam fęminam habuit aut infantes91* · ipsi in eorum libertate permaneant .' et si ipsa mier [!] defuncta fuerit · et aliam liberam feminam sibi copulauerit seruientem ipso in seruitio permaneant ;  
91*
korr. aus infans
VIIII ·  
[BK 158 c. 18]
Quicumque enim liber homo ad comitem suo .' aut ministris eius · ad patriam defendendum ire neglexerit · et exercitum superuenerit92* ad istius regni uexatione · uel contrarietate fidelium nostrum .' capitale suscipiat sententiam · Similiter obseruandum est si uocati fuerint auditu inimicorum nostrorum aduentu · et ita contigerit quod ostem non superuenerint · hi qui uocati fuerint93* uenire nouerint [fol. 91r] unusquisque sęcundum suam legem emendet ;  
92*
korr. aus suum
93*
hi qui uocati fuerint korr. aus [†]
X ·  
[BK 159 Prolog BK 159 c. 1]
Cum enim in tam paruo spatio temporis iuxta quod potuimus hoc tota intentione laborare studuimus .' qualiter saluatio uestra et istius regni maneat in futurum94* · etiam et hoc nobis desiderium fuit inquirere · Qualiter erga uos uenibolos ostendamus · generaliter cum cunctis ęcclesiasticis ac liberis personis ad consolationem eorum et ad95* illorum bona uoluntate corroborandum · et fidelitatem eorum secuti semper erga nos seruauerunt conseruent · Tamen uolumus hoc beneficium prestare ut si cuiusque seruus liberam fęminam sibi eam consentiente in coniugio sociauerit .' et anni spatium96* ad uindictam traditi non fuerint · sicut lex tales personas fisco nostro societur · Ita nostram libertatem concedimus · ut in potestate et seruitio domini illius cuius seruus fuit ambo reuertantur97* ;  
94*
korr. aus futuro
95*
korr. aus ab
96*
korr. aus [†]o
97*
Zwischen BK 159 cc. 1 und 2 (= X und XII) ist BK 98, Einleitung und c. 2 als gezähltes c. XI eingeschoben; die Kapitelzahl fehlt jedoch (stattdessen wird der Anfang von BK 98 c. 2 mit DERIBANNO [!] cap. II überschrieben).
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 92r] [2]
XII ·  
[BK 159 c. 2 BK 159 c. 3]
SIMILITER concedere uolumus de cunctis liberis personis .' ut nullus iudex publicus seu ministri publici eos contr [!] legem audiat pignerare in bouibus · quia audiuimus multa damna atque afflictiones · propter hoc populo nostro sustinere · Neque cogatur ad placita uenire preter iter98* in anno · Sicut in capitulare continetur excepto scabinis et causatoribus et testibus necessariis · quia omnibus uolumus offerrere [!] ut populus noster pacifice sub nostro regimine uiuere possit · his uero qui se nobis commendauerunt .' aut in futurum commendauerint99* · Uolumus specialiter honores100* · priuilegio concedere pre ceteris · liberis · ut in quocumque loco uenerint · siue ad placitum · uel ubicumque omni honorem digni habeantur .' et cęteris anteponantur · et quicquid ad querendum habuerint absque ulla dilatione iustitiam suam accipere mereantur · et de illorum liberis hominibus qui eis commendati sunt · aut fuerint · Si ipse senior eos secum in seruitio non habuerit · Propter iustitiam faciendam nec distringantur .' nec pignerentur · quousque de nostro seruitio reuersi fuerint · et tunc si quis hab eis queritur · Primum senioribus admoneantur ut iustitiam quęrentibus faciant .' [fol. 92v] et si ipsi facere noluerint · tunc legaliter distringantur101* ·  
98*
preter iter gek. preterit
99*
gek. comendauer
100*
korr. aus honoris
101*
-gantur über der Zeile, vielleicht um das folgende Kapitel am Zeilenanfang beginnen zu lassen, und durch Beschnitt der Seite teilweise beschädigt.
XIII  
[BK 159 c. 4]
Concedimus .' etiam castaldiis102* nostris curtes nostras .' preuidentibus [!] si proprio eorum proprio res emerint aut quolibet iusto · adtractu aquisierint sicut lex illas ad nostram partem condit · ita nos eas illis concedimus · dum in seruitium nostrum fideles inuente fuerint ·  
102*
l ergänzt
IN NOMINE103* · DOMINI · Incipit capitulare104* · Quod domnus · imperator · VI · anno imperii sui · Indictione · Tertia ; instituit in curte maringo ·  
kapitulum · XIIII ·  
Uolumus ut singulis comitibus ac districtionem teneantur inter eos qui cum eis introeant in corsica uel remanere debeant ;  
103*
IN NOMINE gek. INN
104*
gek. cap. Boretius-Krause lösen, trotz des vorangehenden Incipit, mit capitula auf.
XV ·  
[BK 162 c. 1]
Vt domnici uassalli qui austaldi sunt · et in nostro palatio frequenter seruiunt · uolumus ut remaneant eorum homines quos antea habuerunt .' qui propter hanc occasionem · eis se commendauerit cum eo · Senioribus remaneant · Qui autem in eorum propietate [!] manent · uolumus scire qui sint et adhuc considerare uolumus quis eant · aut quis remaneant · illi uero qui beneficia nostra habent et foris manent .' uolumus ut eant ;  
XVI ·  
[BK 162 c. 2]
HOMINES uero episcoporum · Seu abbatum .' et qui foris manent uolumus · ut cum comitibus eorum uadant · exceptis duobus quos ipse elegerit · et eorum austaldi · liberis105* exceptis quattuor uolumus ut pleniter distringantur ; [fol. 93r]  
105*
korr. aus liberos
XVII  
[BK 162 c. 3]
Ceteri uero liberi homines quos uocant bharigildi · uolumus ut singuli comites hunc modum teneant uidelicet ut qui tantum substantię facultatem habent qui per se ire possit106* .' et ad hoc sanitas et uiris · utiles adprobauerit uadant · illi uero qui substantiam habent · et tamen ipsi ire non ualent adiuuet ualentem et minus habentem · Secundum uero ordinis liberis quis pro paupertate sua per se ire non possunt · et tamen ex parte possunt coniungantur duo uel tres aut quattuor · Alii uero si necesse fuerit · qui iuxta considerationem comiti eunti · adiutorium faciant quomodo ire possit · et in hunc modum ordo iste seruetur usque ad alios qui pro nimia paupertate107* neque ipsi ire ualent · Neque adiutorium eunti prestare a comitibus eorum abeatur excusatus108* post antiqua consuetudo eis fidelium comitibus obseruanda ·  
106*
po korr. (?)
107*
Über -ta- ein getilgter Kürzungsstrich.
108*
korr. aus excusatur
Incipit109* · capitulare110* · Quod domnus imperator · VI · anno imperii sui · Ad generale placitum instituit curte holontna [!] ·  
kapitulum · XVIII ·  
[BK 163 c. 1]
PLACUIT nobis ut si uir quibuslibet culpis · atque criminibus quecumque persona totiens correpta fuerit ut etiam excommunicatione episcopali · pro contemptu dignus habeatur comis suum episcopum sibi consociet · et per ambarum consensu huiuscemodi distringatur contemptor .' ut iussionibus episcopi sui obediens existat ; [fol. 93v] Si uero assensum non dederit · bannum nostrum nobis persoluat · Quod si adhuc contumax perstiterit · tunc ab episcopo excommunicetur · Si uero excommunicatur · corrigi nequiuerit a comiti uinculis constringatur .' quousque nostrum111* his contemptor suscipiat iudicium · Si uero in talibus comis reppertus fuerit noxius112* per episcopum eius .' nobis nuntietur · si autem uassallus noster in hac culpa lapsus fuerit · Sicut supra comis distringatur · quod si non audierit nobis innotescatur antequam ad uinculis mittatur ;  
109*
gek. Incip
110*
gek. cap
111*
korr. aus nostri
112*
korr. aus moxius
XVIIII ·  
[BK 163 c. 2]
Uolumus ut omnimodis immonitates progenitorum nostrorum seu nostrę pleniter ac iustę conseruetur ;  
XX  
[BK 163 c. 3]
Uolumus ut res que a liberis personis locis deo dicatis conferuntur · licet sibi ususfructum et ordinationem earundem113* rerum si aliter seruet · Si aliter eos non ordinauerit ita maneant · sicut prius date fuerunt ;  
113*
korr. aus earum
XXI ·  
[BK 163 c. 4]
Singulis episcopis abbatibus abbatissis duos concedimus aduocatos eosque quam diu aduocationem tenuerit ab hoste relaxemus ;  
XXII ·  
[BK 163 c. 5]
PRoibemus ut nemo usura facere presumat post episcopi sui · contestationem quod si quis post eius interdictum facere presumpserit a comitibus sicut supra de contemptoribus precipimus distringantur ;  
XXIII ·  
[BK 163 c. 8]
PREcipimus ut singule plebes secundum antiquam [fol. 94r] consuetudinem fiant restaurate · Quod si filius eiusdem ecclesię eas restaurare noluerint · a ministri rei publice distringantur ut lentes [!] nolentesque nostram obseruent preceptionem ;  
XXIIII ·  
[BK 163 c. 9]
De decimis uero dandis statuimus · ut sicut in capitulare continet quod in mantua factum est · ita qui eam dare nolunt distringantur atque persoluant ;  
XXV ·  
[BK 163 c. 10]
De precariis quoque a rectoribus ęcclesiarum inrationabiliter fiebant suosque successores poena graui obligabant ut facta ipsius nequiret dissoluere statuimus .' ut nemo successores sui pena statuita [!] sit obligatus sed suę prouidentię sit concessum .' ut si antecessor eius res ęcclesię fraudulenter distribuit ab eo · ad ius ęcclesię tenenda reuocetur ;  
Item alia114* kapitula115* ·  
[BK 164 c. 1]
Iubemus ut bastimalium [!] ecclesiarum · rectores sint presbiteri · Nam non diaconi uel cuiuslibet inferioris ordinis clerici ;  
114*
gek. al
115*
gek. kap
kapitulum116* XXVI ·  
[BK 164 c. 2]
Placuit etiam nobis ut presbiteri baptismalium ecclesiarum secundum suam possibilitatem · obedientiam rei publice et honorem exhibeant episcopi sui absque grauimine quomodo necessitas et ordo poposcerit ;  
116*
gek. k
XXVII ·  
[BK 164 c. 3]
Statuimus etiam si obedientia rei publice episcopi talem iniungitur qua per se facile adimplere nequiuerit · ut preueniat solacium subiecti secundum qualitatem iniuncti seruitii ;  
XXVIII · [fol. 94v] XXVIII117* ·  
[BK 164 c. 4]
De senodochiis precipimus ut secundum possibilitatem uel temporis fertilitatem testamentorum scripta sequantur ;  
117*
Die Kapitelzählung, die am Ende der letzten Zeile auf fol. 94r steht, wird zu Beginn der Verso-Seite vor dem Kapiteltext am Rand wiederholt.
XXVIIII ·  
[BK 164 c. 5]
De feminis cum presbiteris cohabitantibus placuit ut penitus eiciantur ne ulterius cum his de quibus suspicantur quomodo conuersentur .' et si prima contestatione episcopi sui absentem usque ad tres idoneis testibus conuincitur preuaricasse proprii gradus periculo subiaceant ;  
XXX ·  
[BK 164 c. 6]
Si episcopus contestatione uel correptione huiusscemodi neglexerit · aut post hoc sinodale concilio infra dies · XL · emendatione digna non emendauerit · iudicium metropolitani sui sententiam subiaceat ;  
[BK 164 c. 7]
De senodochiis precipimus · ut quicumque illas habet omnia secundum deum et secundum canones inde faciat · et quicquid inde non fuit datum pauperibus post hobitum domni pippini in omnibus fiat restauratum · Quod si aliquis hoc facere noluerit de ipsos senodochios non habeat potestatem usque dum ueniat cum ipsis missis in nostra presentia ;  
[BK 164 Epilog]
Datum holonna · Anno imperii · Domno ludouuici · Et lottario imperatoribus XIIo · et VIo · Mense · madio118* · Indictione · III ·  
118*
gek. mad
XXXII ·  
[BK 165 c. 1]
Statuimus ut liberi homines qui tantum propieta [!] habent unde hostem bene facere possunt · et iussi facere nolunt · ut prima uice secundum legem illorum statuto damno subiaceat · Si uero secundo inuen[fol. 95r]tus fuerit neglegens · bannum nostrum · id est119* LX · solidos persoluat · Si uero tertio quis in eadem culpa fuerit implicatus · sciat se omnem substantiam suam amissurum120* · aut in exilium esse mittendum · de mediocribus quippe liberis · qui non possunt per se ostem facere · comitum fidelitatis committimus · ut inter121* duos .' aut tres seu quattuor · uel si necesse fuerit amplius uni qui melior esse uidetur · adiutorium prebeant ad nostrum seruitium faciendum · De his quoque qui propter nimiam paupertatem · neque hostem per se facere · neque adiutorium prestare possunt conseruentur · quousque ualeant recuperari ·  
119*
id est gek. id
120*
korr. aus amissa
121*
n korr. (?)
XXXIII ·  
[BK 165 c. 2]
Placet nobis ut liberi122* homines qui non propter paupertatem sed obitandam [!] reipublice utilitatem fraudulenter ac ingeniose res suas ęcclesiis delegant easque denuo sub censo uttendas recipiunt · ut quousque ipsas res possident ostes · et reliquas123* funtiores124* publicas faciant · quodsi iussi facere neglexerint .' licentiam eos distringendi125* · comitibus permittimus .' per ipsas res nostram non resistentes emunitatem · ut status et utilitas huiuscemodi adinuentionibus non infirmentur ;  
122*
li korr. (?)
123*
korr. aus requi
124*
korr. aus funtio[†]
125*
korr. aus distringe[†]di
XXXIIII ·  
[BK 165 c. 3]
Uolumus ut similis mensura in laicali ordine de hac re seruetur · Uidelicet ut quis alterius proprietatem qui ostem facere potest · aut quouis modo ad eum [fol. 95v] peruenerit eique ad utendum eas dimiserit · Si neglegens de hoste126* fuerit per ipsas res a comite distringantur · ut in quocumque publica non minoretur utilitas ;  
126*
h ergänzt
XXXV  
[BK 165 c. 4]
PRecipimus de is fratribus qui in nostris et romanie finibus paterne succedunt · hereditati si contigerit quod unus eorum ecclesiasticę milie [!] sit mancipatus · et idcirco his qui seculariter militare debuerat .' ut se ad defensionem regni nostri subtraat · in nostris finibus partem substantię in portionem suscipere dissimulauerit · idcirco .' ut neque a comite distringi ualeat · ubicumque comis suus eum inuenerit · licentiam distringendi ei concedimus · Ita ut primum fideiussores · donec usque ad placitum suum et bannum nostrum nobis persoluat · Si uero fideiussores non inuenerit tam diu sub custodia per comite teneantur quousque ad fidiiussores [!] inueniat .' aut bannum nostrum solutum abeat ;  
kapitulum127* · XXXVI ·  
[BK 158 c. 16]
Vt mulieres romanas que uiros habuerit langobardos · eo defuncto a lege uiri sit soluta · et ad suam reuertatur legem · hoc statuens ut similis modus seruetur · In ceterarum nationum mulieribus ;  
127*
gek. k
XXXVII  
[BK 165 c. 5]
De liberis uero hominibus qui in aliena potestate mobilem suum transferunt · ut causatorum eorum pignorari non possit · placet nobis ut res eorum infiscentur .' quousque uenientes iustitiam faciant ; [fol. 96r] Si uero uenire contempserit sęcundum capitulare domno ac genitoris nostri de eorum rebus agatur · nam et de ipsis rebus habita existimatione damno quesitori · Sortiatur qui uero illut mobile suscipit · si hoc per sacramentum probare non potuerit .' quod propter iustitiam alterius differendam128* · illud non recepisset bannum nostrum persoluat ·  
128*
korr. aus differendem
kapitulum129* · XXXVIII ·  
[BK 165 c. 6]
De fratribus namque qui simul in paterna seu materna hereditate communes uiuunt nolentes substantiam eorum diuidere · ab haccasione130* · ut unus tantum eorum in hostem uadat · Uolumus ut si solus est uadat · Si autem duo sunt similiter · Si tres fuerint unus remaneat · Si ultra tres numerus fratum [!] creuerit · unus semper propter domesticam curam atque rerum communium excolentiam remaneat · si uero aliqua inter eos orta fuerit contentio .' quis eorum expeditionem facere debeat131* · Proibemus ut nemo illorum remaneat in ętate quoque illorum lex propria seruetur132* · similiter et in nepotibus et condicione teneatur ;  
129*
gek. k
130*
korr. aus hoccasione
131*
korr. aus debeant
132*
korr. aus seruentur
kapitulum133* XXXVIIII ·  
[BK 165 c. 7]
Ut testimonium non recipiantur de his capitulis .' id est134* de libertate · De hereditate · uel de propietate [!] · in mancipiis et terris · Siue de homicidio .' et de incendio illi qui non habent si conuicti fuerint falsum dixisse testimonium · unde sęcundum legem [fol. 96v] compositionem plenam reddere possint ;  
133*
gek. k
134*
id est gek. id
kapitulum135* · XL ·  
[BK 165 c. 8]
Statuimus ut iuratores omnes singulatim iurent ;  
135*
gek. k
XLI  
[BK 165 c. 9]
VT quicumque sacramentum uel debitum ante solis occasum persolserit [!] securus inde sit ·  
kapitulum136* XLII ·  
[BK 165 c. 10]
Videtur nobis ut quicumque liber ingenio†† se in seruitium alicui tradiderit · his qui eum reciperit hoc quod ille qui in seruitium se tradidit · in publico per antiquam consuetudinem facere debuit impleat ;  
136*
gek. k
XLIII  
[BK 165 c. 11]
De his qui propietates [!] suas habent · et spontanea alicui delegant · et postea fraudulenter ab alio alico ignoranti pretium de easdem res uenundantes · accipiunt et his cui easdem res prius tradite fuerant cognito negotio annum integrum silens non contradixerit · sed propter illusionem tacens ut temporem illudere possit · Si infra patria anni spatium ut dictum137* est fuerit prior tradictio nihil ei ualuit · Ille uero qui post primam traditionem res uendiderit · Si uiuens conprobatus fuerit hanc inlusionem fecisse bannum domnicum soluat · id est138* · LX · solidos denariorum139* · Si uero bannum unde conponat140* non habet uerberetur ;  
137*
korr. aus d[†]tum
138*
id est gek. id
139*
gek. d
140*
gek. cop
XLIIII ·  
[BK 165 c. 12]
Quicumque per legem propter aliqua contentionem pugna fuerit iudicata preter de infidelitatem cum fustibus pugnent · sicut in capitulare dominico prius constitutum fuit ;  
kapitulum · XLV ·  
[BK 165 c. 13]
De fugitiuis precipimus ut ministri rei publice .' [fol. 97r] ab homines fugitiuos nihil accipiant · cum reddiderint eum ;  
kapitulum XLVI ·  
[BK 165 c. 14]
Uidetur nobis de aldionibus ut sicut lex habet ita sit ;  
KAPITULARE141* · QUOD domnus · lottarius imperator · Tempore · Eugenii pape instituit · ad limina beati petri · Secus URbe ROMA ·  
kapitulum142* XLVII ·  
[BK 161 c. 1]
CONSTITUTUM143* habemus · ut omnes qui sub speciali144* defensione · domni apostolici · seu nostram fuerint suscepti impetrata inuiolabiliter iusta utantur defensione · Quot145* si quis in quocumque hoc contemptiue uiolare presumpserit · sciat se periculum uitę suę esse incursurum · Nam et hoc decernimus ut domno apostolico in omnibus ipsi iustam seruent obedientiam seu ducibus ac iudicibus suis ad iustitiam faciendam · In hoc capitulo fiat commemoratum de uiduis et orfanis theodori floronis et sergii ·  
141*
gek. KAPIT
142*
gek. k
143*
korr. aus CONSTUTUTUM
144*
korr. aus steciali
145*
korr. aus Q[†]ot
kapitulum146* XLVIII ;  
[BK 161 c. 2]
VT depredationes que actenus fieri solebant prohibemus ne fiant · neque uiuente pontifice · neque defuncto · Si quis uero ulterius hoc fecerit · sciat se legali sententia esse condempnandum · que autem retro acte sunt placet nobis ut per dispositionem nostram fiant emendate ·  
146*
gek. k
XLVIIII ·  
[BK 161 c. 3]
Volumus ut in electione pontificis nullus presumat uenire neque liber · neque seruus · qui aliquo impedimento faciat illi solummodo romanis quibus antiquitus fuit consuetudo concessa · [fol. 97v] per constutionem [!] sanctorum patrum elegendi pontificem quod si quis contra hanc iussionem facere presumpserit exilio tradatur ;  
kapitulum147* · L ·  
[BK 161 c. 4]
Uolumus ut missi constituantur148* da [!] parte domni apostolici et nostra qui annuatim nobis renuntiare ualeant · Qui aliter singuli duces et iudices iustitiam faciant populo et quomodo nostram constitutionem obseruent149* qui missi decernimus · ut primum cunctos clamores qui per neglegentiam ducum aut iudicum fuerit ad notitiam domno apostolici deferuntur .' et ipse unum e duobus eligat · aut statim per eosdem missos fiant ipse necessitates emendate aut si non per nostrum missum fiat nobis notum .' aut per nostros missos a nobis directos emendetur ;  
147*
gek. k
148*
korr. aus cont
149*
korr. aus obseruens
kapitulum150* · LI ·  
[BK 161 c. 5]
Volumus ut cunctus151* populus romanus interrogetur qua lege uult uiuere uiuat · illis que denuntietur quod hoc unusquisque sciat tam duces · quam et iudices · uel reliquus populus · quod si in offensione sua contra eandem legem fecerit eidem legi quam profitentur dispositionem pontifici hac nostram subiacebunt ·  
150*
gek. k
151*
u2 korr. (?)
LII ·  
[BK 161 c. 6]
De rebus ecclesiarum iniustę inuasis sub occasione quasi licentia accepta a pontifice et de is que necdum reddite sunt · et tamen fuerunt iniuste a potestate pontificum inuase uolumus ut per missos nostros fiat emendatum ;  
LIII · [fol. 98r]  
[BK 161 c. 7]
PROhibemus ut depredationes inter confinia nostra ultra non faciant · et que facte sunt secundum legem de utrisque partibus ordinemus ut emendentur · Similiter uolumus ut cetere iustitię de utrisque partibus fiant emendate ;  
kapitulum152* · LIIII  
[BK 161 c. 8]
Placuit nobis ut cuncti iudices siue his qui cunctis preesse debent per quos iudicaria potestas in hac urbe romana · agi debent in presentia nostra ueniant uolentes numerum et nomina eorum scire · et singulos de ministerio sibi credito · ammonitionem sibi facere ;  
152*
gek. k
LV ·  
[BK 161 c. 9]
Nouissime admoneantur ut omnis homo sicut gratiam dei et nostram habere desiderat ita prestet in omnibus obedientiam atque reuerentiam huic pontifici ;  
LVI ·  
[BK 93 c. 7]
DE pontibus uero uel reliquis similibus operibus que ęcclesiastici per iustitia et antiqua consuetudine cum reliquo populo facere debent · hoc prospeximus ut rector ecclesię interpelletur et ei sęcundum quod ei possibilitas fuerit portio deputetur .' et per alium exactorem ecclesiastici homines ad opera non conpellantur · Si uero opus suum constitutum diem impletum non habuerit liceat comiti pro pena prepositum operis pignerare iuxta estimatinem [!] uel quantitatem inperfecti operis quousque perficiatur · Comis autem si neglexerit a rege uel misso regis iudicandus est ;  
Hęc Sunt capitula · Quem domnus lottarius rex [fol. 98v] una cum consensu fidelium suorum excersit [!] de capitulis · Domni caroli · auii [!] suo · ac serenissimi imperatoris ludouuici genitoris sui · Papia · in palatio regalo153* · Sub indictione · Xma · et cuncto populo in regno italię consistenti conseruare concepit ·  
Capitulum · I ·  
[BK 201 c. 1]
DE ECCLESIIS emendandis uolumus ut ita conseruetur · sicut in capitulare nostro continet · quod ad olonna fecimus et ubi in unum locum plures sunt quam necesse sit destruantur · Quodsi forte in alico loco sit ęcclesiam constructam · que154* tamen necessaria sit et nihil dotis habuerit · Uolumus ut secundum iussionem domni et genitoris nostris unus mansus cum · XIIcim · bichariis de terra arabile ibi detur · et mancipias duas ad liberis hominibus qui ad eandem ecclesia officium dei155* debeant audire · ut sacerdotes ibi possint esse et diuinas156* cultas fieri · Quodsi hoc populus facere noluerit destruatur ;  
153*
gek. reglo, korr. aus regio. Das ursprüngliche i wurde nach oben verlängert, sodass sich ein l ergibt. Ein Kürzungsstrich wurde allerdings nicht gesetzt.
154*
gek. q
155*
korr. aus de[†]
156*
korr. aus diuinos
II ·  
[BK 201 c. 2]
SANGUIS Effusio in ecclesia factum cum fuste · Si presbiter fuerit tripplo conponat · duas partes eidem presbitero .' Tertiam pro fredo ad ecclesiam · et insuper bannum nostrum ; Similiter de diaconum iusta conpositionem eius tripplo cum bannum nostrum conponat · De subdiacono157* similiter tripplo secundum suam conpositionem conponatur · et insuper bannus noster · Similiter et de iectu [!] si[fol. 99r]ne sanguis effusione de uniuscuiusque ordinis clericorum secundum suam conpositionem tripplo conponatur · insuper bannus noster · et qui non habet unde ad ęcclesiam persoluat · tradat se in seruitium eidem ecclesię158* usque dum totum debitum persoluat ;  
157*
gek. subdiac
158*
gek. ecclę ohne Kürzungsstrich.
III ·  
[BK 201 c. 3]
Statuimus de presbiteris · et diaconibus ecclesiastico honore priuatis · ut redigantur penitentia sicut canones precipiunt · et si habet episcopus in sua parrochia suum monasterium · ibi mittantur · quodsi monasterium non abuerit · Tunc prebeat episcopus · ut illi tales habitent159* in illa plebe unde sunt · et si res proprias160* habuerint eligant sibi talem patronum qui de ipsis rebus uictum et uestimentum161* eis ministret · ipsi tamen nullam habeant licentiam uagandi · aut discurrendi · Siue ad placita · siue ad palatium · siue ad ipsas res quas proprias antea habuerunt · sine licentia sui episcopi · et in eodem loco ubi sibi constitutum162* est suam penitentiam iugiter agant · Quodsi hoc non conseruauerint primum uerberibus coherceantur · Quodsi nec sic castigauerint in tali loco recludantur ubi uellint nollint · in penitentia uiuant ;  
159*
n ergänzt
160*
korr. aus propiias
161*
korr. aus uesti[†]tum
162*
korr. aus constitutem
IIII ·  
[BK 201 c. 4]
Vt nullus ebrius suam causam in mallo possit conquirere · nec testimonium dicere · nec comis placitum abeat nisi ieiunus ;  
V  
[BK 201 c. 5]
De reclamatoribus163* uel de causedicis qui nec iudi[fol. 99v]cium scabinorum adquiescere · nec blasfemare uolunt antiqua consuetudo seruetur · id est in custodia recludantur donec unum e duobus faciant · et si ad palatium pro hac re clamauerint · et litteras detulerint · non quidem eis credatur .' nec tantum in carcere ponantur · Sed cum custodia · et cum ipsis litteris pariter ad palatium nostrum remittantur · ut ibi discutiantur sicut dignum est ·  
163*
a2 korr. (?)
VI ·  
[BK 201 c. 6]
De conspirationibus quicumque facere presumpserit .' et sacrentum [!] quacumque conspiratione firmauerint tripplici ratione iudicentur · primo ut ubicumque aliquod malum pro hoc perpetratum fuerit actores factores interficiantur · Adiutores uero eorum alter ab altero flagellentur · et nares sibi inuicem precidant · ubi uero nihil mali perpetratum est similiter quidem inter se flagellentur · et nares sibi uicissim detundantur · Si uero per dextras aliqua conspiratio firmata fuerit · si beri [!] sunt aut iurent cum idoneis iuratoribus hoc pro malum non fecissent .' aut si facere non potuerint suam legem conponat · Si uero serui sunt flagellentur · et ut de cetero in regno nostro nulla huiusscemodi [!] conspiratio fiat nec per sacramentum · nec sine sacramentum ;  
kapitulum VII164* ·  
[BK 201 c. 7]
DE OPPRESSIONE pauperum liberorum hominum .' ut non fiant a potentioribus per aliquod malum ingenium [fol. 100r] contra iustitia oppressi ita ut coacti res eorum uendant · ideo hęc de liberis hominibus diximus .' ne forte parentes contr iustiam [!] fiant · exeredati et gale [!] obsequium minuetur · et ipsi heredes propter indigentiam mendici uel latrones · seu malefactores efficiantur ;  
164*
gek. k
kapitulum VIII165* ·  
[BK 201 c. 8]
Si quis litteras nostras dispexerit · id est tractoria que propter missos recipiendos dirigitur · aut honorem quales abet dimittat · aut in eo loco ubi predictos missos suscipere debuit .' tamdiu resedeat et de suis rebus legationes illuc uenientes suscipiat · quousque animo nostro satisfactum habeat · Qui uero epistolam nostram quocumque modo dispexerit misso nostro ad palatium ueniat · et iuxta uoluntatem nostram congruam stultitię suę castigationem accipiat · et si homo liber aut ministri comitis hoc fecerit honorem · qualemcumque habet si beneficium amittat · et si seruus fuerit nudus ad palum uapulet et caput eius tundatur ;  
165*
gek. k
VIIII ·  
[BK 201 c. 9]
QUIcumque liber homo denarium merum et bene pensantem recipere noluerit bannum nostrum · id est LX solidos denariorum166* conponat · Si uero serui ecclesiastici · aut comitum .' aut uassallorum nostrorum hoc facere presumpserit · LX · hictos uapulent · aut si magister eorum · uel aduocatos qui [fol. 100v] liber est eos uel comiti167* · uel misso nostro iussus presentare noluerit168* predictum bannum id est LX solidos conponat ·  
166*
gek. d
167*
korr. aus comite
168*
gek. noluer
X  
[BK 201 c. 10]
De falsa moneta iubemus ut qui eam percussisse conprobatus fuerit · manus ei amputetur · et qui hoc consibilis est LX169* solidos conponat ;  
169*
korr. aus XL
XI ·  
[BK 201 c. 11]
Decernimus ut quisquis aliter testes habere non potuerit · uolumus ut per comitis iussionem quos in suo testimonio necessarios quisque habuerit ueritatem prelaturi publico conuentu adducantur ut per ipsos rei ueritas · cum iuramento ualeat inquiri · Quodsi de duobus partibus fuerit inquisitio facta .' idcirco quod nullus eorum possit habere testes antequam iurent · fiant inquisitio facta · Quodsi omnes ad unam partem dixerint testimonium iurent uerum dixisse testimonium · quodsi dissenserint · et qua [!] quadam pars testium unum prebueri testimonium170* · et ali alterum171* · Tunc interrogentur · Si audent per pignum illorum testimonium172* approbare · quodsi nulla pars tunc illa que asa173* fuerit contendere recipiatur ad testimonium ;  
170*
p(re)bueritestimonium zusammengeschrieben und dabei ein t vergessen.
171*
alialterum zusammengeschrieben und dabei ein a vergessen.
172*
korr. aus testium
173*
korr. aus as[†]
XII ·  
[BK 201 c. 12]
Vt per XXX annos seruus liber fieri · non possit si pater illius seruus aut mater illius ancilla fuit similiter de aldionibus ;  
XIII ·  
[BK 201 c. 13]
Ut nullus cancellarius pro ullo iudicato .' aut scripto aliquid amplius accipere audeat · nisi [fol. 101r] dimidia libra argenti174* · de maioribus scriptis175* ; De minoribus176* autem infra dimidia libra quantum res adsimilari possit et iudicibus rectum uidetur accipiat · De orfanis autem uel ceteris pauperibus qui exoluere [!] hoc non possunt in prouidentia comitis sit · ut nequaquam inde aliquid accipiat · Notarii autem hoc iurare debent quod nullum scriptum falsum faciant .' nec in occulto scriptum177* aliquis faciat .' nec de uno comitatu in alio nisi per licentiam illius comitis in cuius comitatum stare debet · Si uero necessitas itineris aliquid contulerit · aut infirmitas grauis secundum capitulare genitoris nostri faciant · quodsi quis aliter fecerit inanis et uacuus appareat ;  
174*
a korr. (?)
175*
r ergänzt
176*
korr. aus mini und dem Schaftansatz von b.
177*
korr. aus script[†]
XIIII ·  
[BK 201 c. 14]
Placuit nobis ut hęc capitula que excersimus178* [!] de capitulis bone memorie auii [!] nostri karoli ac domni et genitoris nostri · loudiuici [!] imperatoris ii [!] omnibus sancte dei ecclesię et nostris fidelibus in regno italię consistentibus pro lege teneantur et conseruentur et quicumque horum capitulorum contemptor extiterit LX solidorum179* denariorum180* multa conponat · sicut in capitulis predicti auii [!] nostri karoli continet181* ;  
178*
c ergänzt
179*
gek. sol
180*
gek. dorum
181*
karoli continet korr. aus ka[†]ontinet
XV ·  
[BK 44 c. 1]
Ut omnis qui per aliqua scelera rei rebelles sunt constringantur ab omni generaliter ;  
XVI ·  
[BK 40 c. 4]
De his182* qui legem seruare contempserint183* et184* fidiussores [!] [fol. 101v] ad presentiam185* nostram deducantur ;  
182*
h ergänzt
183*
korr. aus contempser[†]
184*
korr. aus [†]
185*
r korr. (?)
XVII  
[BK 40 c. 8]
De mensuris ut secundum iussionem nostram ęquales fiant ;  
[BK 201 Epilog]
Facto capitulare · anno imperii186* dominorum nostrorum · Ludouuici · et lottario nonodecimo · et XIIImo · mense187* februario · Indictione · Xma ·  
186*
gek. impii ohne erkennbares Kürzungszeichen
187*
gek. m
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 106v] [14]
Legatio omnium missorum nostrorum ·  
kapitulum188* · I ·  
[BK 141 c. 1 BK 141 c. 2]
PRImo ut sicut iam aliis missis iniunctum fuit iustitiam faciant de rebus et libertatis iniuste ablatis · et si episcopus · aut abbas .' aut uicarius .' aut aduocatus .' aut quislibet de plebe hoc fecisse inuentus fuerit · statim restituatur · Si uero uel comis uel actor dominicus · uel alter missus palatinus hoc perpetrauerit .' et in nostram redigit res diligenter inuestigata et descripta ad nostrum iudicium reseruetur · Uolumus autem ut de is libertatibus et rebus reddendis189* · qui in nostra uestitura sunt primum per obtimos quosque inquiratur · et si per illos inueniri190* non [fol. 107r] possit · Tunc per eos qui post illos in illa uicinia melieres [!] sunt · et si191* nec per illos rei ueritas inuenire potest · Tunc liceat litigantibus ex utraque parte testes adibere · et si discordauerint secundum constitutionem a nobis promulgata examinentur ;  
188*
gek. k
189*
korr. aus redden[†]
190*
korr. aus inuenire
191*
si ergänzt
II ·  
[BK 141 c. 3]
De pauperibus uiduis et pupillis iniustę oppressis .' ut adiuuentur · et releuentur ;  
III ·  
[BK 141 c. 4]
De iniustis occasionibus et consuetudinibus nouiter institutis · sicut sunt tributa et telonii in media uia ubi nec aqua · nec palus nec pons · nec aliquid tale fuerit unde iuste census exigi possit · uel ubi nauis subtus potest transire siue in medio flumine ubi nullum est obstaculum · ut auferantur antiqua autem ad nostram notitiam deferantur ;  
IIII ·  
[BK 141 c. 5 BK 141 c. 6]
De honore ecclesiarum · ut per omnia eis exhibeatur192* sicut nuper a nobis cum consensu omnium fidelium nostrorum constitutum est et ut missi nostri omnibus in sua legatione constitutis193* · notum faciant de nonis et decimis .' ut secundum iussionem nostram dentur ;  
192*
folgt getilgtes sicut
193*
korr. aus constitutus
V ·  
[BK 141 c. 7]
De locis dandis ad claustra canonicorum facienda si de ipsius ecclesię rebus fuerit reddatur ibi · Si alterius ecclesię uel liberorum hominum commutetur · Si autem de fisco nostro fuerint nostra libertate concedatur ;  
VI  
[BK 141 c. 8]
De obsecratione preceptorum nostrorum et inmulitatum [!] ut ita obseruentur sicut a nobis · et ab antecessori[fol. 107v]bus nostris constitutum194* est ;  
194*
korr. aus constitum
kapitulum195* VII ·  
[BK 141 c. 10]
De locis iamdum [!] sacris · et nunc spurcia [!] fedatis ut iuxta possibilitatem in antiquum statum reformentur  
195*
gek. k
VIII ·  
[BK 141 c. 9]
De his qui per occasionem inmunitatis iustitiam facere rennuunt ut obseruentur sicut a nobis constitutum est ·  
kapitulum196* VIIII ·  
[BK 141 c. 12 BK 141 c. 13]
De noua moneta et falsa moneta · et de dispectu litterarum nostrarum · et de latronibus coercendis · uel puniendis · et de faidis pagandis · De omicidiis proibendis · De periuriis et falsis testibus conpescendis · de is omnibus uel ceteris his similibus hoc quod modo constituimus omnibus annuntietur · et in futurum obseruetur · Hoc uolumus ut missi nostri obseruent .' et quicquid de is causis uel simul uel singulatim emendare potuerint emendent · et ea que emendauerint diligenter scriptis notent · et hoc si peragere curent quatenus iuste reprehendi .' a quoquam nullatenus possint et que facere debent aut possunt nullatenus pretermittant · Immo caueant ne quod absit aut gratia alicuius .' aut honoris aut timoris · Siue hodii causa illut quod peragere debent omittant et suum opere studeant · ut hoc quod absit per se efficere non possunt nobis totum · faciant et omnimodo preuideant · et per singula capitula · tam uerbis197* quam scriptis · de omnibus que illic peregerint · nobis rationem reddere ualeant ; [fol. 108r]  
196*
gek. k
197*
gek. uerb
X  
[BK 141 c. 14]
De placitis siquidem quos liberi homines obseruare debent · Constitutio genitoris nostri penitus obseruanda est atque tenenda · Ut uidelicet in anno tria solummodo generalia placita obseruare conpellat · nisi forte quilibet aut accusatus fuerit · aut ad testimonium peribendum uocatus fuerit · ad cetera uero que uicarii · uel centenarii tenent · Non alius uenire iubeatur nisi qui aut litigant .' aut iudicant .' aut testificantur ;  
XI ·  
[BK 141 c. 15]
VT debitum quod ad opus nostrum fuerit uuadiatum · talis consideratio fiat ut his qui ignorantur peccauit non totum secundum legem cogatur conponere · Sed iusta quod possibile uisum fuerit · His uero qui tantum mala uoluntate peccauit · totam legis conpositionem cogatur conponere ;  
XII ·  
[BK 141 c. 16]
Vt nullus ad palatium uel in hostem pergens · uel de palatio · uel de hoste rediens tributum quod transituras uocant soluere cogatur ;  
XIII  
[BK 141 c. 18]
Vt clerici · et monachi · et serui fugitiui ad loca sua redire iubeantur ;  
XIIII ·  
[BK 141 c. 19]
Vt nullus episcopus · nec abbas .' nec comis · nec abbatissa centenarium comitis aduocatum habeat ·  
XV ·  
[BK 141 c. 17]
Vt pontes publici qui per bannum fieri solebant .' anno pręterito in omni loco restaurentur ;  
XVI ·  
[BK 141 c. 20]
Vt uicarii · et centenarii qui fures et latrones uel [fol. 108v] celauerint · uel defenderint · secundum ibidem datam sententiam diiudicentur ;  
XVII ·  
[BK 141 c. 21]
Vt comites198* et uicarii de constitutione legis .' admoneantur qua iubetur ut propter iustitiam peruertendam munera non accipiant ;  
198*
korr. aus comis
XVIII ·  
[BK 141 c. 22]
De forestibus nostris ut ubicumque fuerint diligentissime inquirantur · quomodo salui sunt et defensi et ut comitibus denuntientur · ut nullam199* forestem nouiter instituant · et ibi nouiter institutas sunt nostra iussione200* inuenerint dimittere precipiant201* ;  
199*
korr. aus nullum
200*
korr. aus iussionem
201*
korr. aus precipiat
XVIIII ·  
[BK 141 c. 23]
Vt ubicumque missi nostri · aut episcopum aut abbatem aut alium quemlibet quocumque honorem preditum202* inuenerint qui iustitiam facere uel noluit · uel203* prohibuit de ipsis rebus uiuant · quamdiu in eo loco iustitias facere debent ;  
202*
Unter -di- ein kurzer, senkrechter Strich ohne erkennbare Funktion. Das Pergament bzw. die Abbildung ist an dieser Stelle sehr fleckig, so dass eine Interpretation erschwert wird; zu dem Wort in der darunterliegenden Zeile scheint der Strich jedenfalls nicht zu gehören.
203*
gek. ul, ein Kürzungsstrich fehlt jedoch
XX ·  
[BK 141 c. 24]
Vt in illius comitis ministerio qui bene factas iustitias habet · idem204* missi nostri diutius non morentur · Neque illuc multitudinem conuenire faciant ubi iustitiam · uel minus uel neglegenter facta est ·  
204*
gek. ide
XXI ·  
[BK 141 c. 25]
Vt in illius comitis ministerio idem205* missi nostri placitum non teneant · qui in aliquod missaticum directus est donec ipse fuerit reuersus ;  
XXII ·  
[BK 141 c. 25]
Vt causa quę adhuc coram comite et his qui se re[fol. 109r]clamant · propter suam stultitiam aut contumaciam comiti appellare noluit iterum comiti commendetur  
205*
gek. ide
XXIII  
[BK 141 c. 26]
Vt missi nostri qui uel episcopi · uel abbates · uel comites quamdiu prope suum beneficium206* fuerint · nihil de aliorum coniectu accipiant · Postquam uero inde longe recesserint tunc accipiant secundum quod in sua tractoria continetur · uassi uero nostri et ministeriales qui missi sunt · ubicumque uenerint coniectum accipiant ·  
206*
f korr. (?)
XXIIII ·  
[BK 141 c. 27]
Vt uassi nostri · et uassi episcoporum abbatum · abbatissarum · et comitum qui anno presente · in hoste non fuerunt aribannum reuuadient207* exceptis his qui propter necessarias causas · et a domno ac genitore nostro Karulo constitutos dimissi fuerunt · id est qui comis propter pacem conseruandam · et propter fruges · colligendas et familiam constringendam · et missos recipiendos ·  
207*
korr. aus reuuanient
XXV ·  
[BK 141 c. 28]
Ut omnis episcopus abbas et comis excepto infirmitate uel nostra iussione nullam208* excusationem abeat qui non ad placitum missorum nostrorum ueniat · aut tale uicarium suum mittat qui in omni causa pro illo rationem reddere possit ;  
208*
korr. aus nullum
XXVI ·  
[BK 140 c. 3]
Quicumque beneficium occasionem proprii desertum habuerit ipsum beneficium amittat ;  
Incipiunt capitula · Qualiter domnus imperator · Suis comitibus precepit ·  
kapitulum209* XXVII ·  
[BK 158 c. 1]
IN PRIMIS instuit [!] · Si liber homo se ipsum ad ser[fol. 109v]uitium implicat pro aliquibus causis · Si liberam feminam habuit ut infantes ipsi in eorum libertate permaneant · et si ipsa femina defucta [!] fuerit et aliam liberam feminam sibi copulauerit · Seruiente ipso in seruitio permaneat ;  
209*
gek. k
kapitulum210* · XXVIII ·  
[BK 158 c. 9]
Uolumus ut episcopus · una cum comitem suum aduocatum eligat ;  
210*
gek. k
XXVIIII ·  
[BK 158 c. 10]
Placuit nobis ut ad homines liberos nihil superponatur ni [!] sicut lex et rectitudo continet ;  
XXX ·  
[BK 158 c. 11]
Uolumus ut scubia plublica [!] quod ad utilitatem regni nostri pertinet precepti inmunitarum inpedimentum non prestent sed adiutorium ;  
XXXI ·  
[BK 158 c. 13]
Liceat comitibus excusatos habere sicut lex langobardorum continet ;  
XXXII ·  
[BK 158 c. 14]
Volumus ut homines t[.]le consuetudinem habeant sicut antiquitus langobardorum fuit ;  
XXXIII ·  
[BK 158 c. 17]
Vt nullus gegotium [!] suum infra mare exercere presumat · nisi ad portura legitima · Secundum ore211* antiquo propter iustitiam domni imperatoris et nostram .' et si quis aliter fecerit omnem negotium suum perdat ;  
211*
korr. aus or[†]
ITEM CAPITULA DOMNO LOUDOUUIGI REGI ·  
[BK 208]
ET HIS qui personis qui res suas ideo in alteram personam delegant · ut ad plaitum [!] uenire non conpellantur · ut mala que facta habent non emendent · Quodsi paruerit ideo eas delegasse ne iustitiam facerent · Uolumus ut ipsi res in bannum212* mittantur213*  
212*
korr. aus banu
213*
Der Text bricht hier wegen Blattverlustes fragmentarisch ab.