[fol. 31v]
[22]
III ·
Placuit nobis de illis hominibus qui se liber
os
per
triginta anno
s esse dicunt · uolumus
adque instituimus ut per hac
probationem liberi non sint
nisi
de ingenuo p
atre uel mater
e nati
si
nt aut car
tam libertatis ostendant :
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 32v]
[3]
In nomine domini nostri iesu christi · hludouicus diuino nuto
coronatus romanum regens imperium serenissimus
augustus omnibus episcopis abbatibus ducibus
comitibus seu cunctis ·
fidelibus nostris ·
CAPITULA
que nobis addere placuit hec sunt · de
causis oportunis ·
Si quis cum alte
ro de
qualibet causa contentionem ha
buerit et testes contra eum producti
fuerint quos ille falsus esse suspicetur liceat
ei · contra eos alius testis
quo meliores potuerit
contra eos opponere
ut
meliorum
testimonio
peiorum testium peruersitas deuincatur · quod si am
bes
partes testium ita inter se dissenserint · ut
nullatinus una pars alteri studere
uellit eli
gantur duo ex ipsis · id est ex utraque parte huna cum
scutis et fustibus in campo · decertent utra pars ·
falsitatis utra ueritatis · sequatur ·
et si camphio
quod conuictus fuerit propter periurium quod
a pugna
commissi ; dextera manus amputetur : Ceteri uero eiusdem
p
artis
testes qui falsi
putauerunt · manus suas re
dimant et in seculari quidem causa huiuscemodi
testium diuersitas campo conprobetur ; si ecclesias
ticis uero negociis crucis iudicio rei ueritas adque
sierit ; hoc et de
timidis adque inb
icillicum
siue infirmis
[fol. 33r]que pugnare non ualent nullatinus propter
hoc iustitias
suas careant censuimus faciendi testes uero de quali
bet re non aliu
nde nisi de ipso commitatu in quo res unde
causa agitur ·
posita
est congregent quia non est
credibile ut de statu ·
unde homines sunt de possesione
eius per alius melius cognoscere rei ueritas ·
possit quam
per illos qui uicinis sunt :
secundo
capitulo :
Si quis in aliena patria
ubi uel propter beneficium uel propter
aliquamlibet [!]
occansionem [!] conuersari solet
de
qualibet causa fuerit interpel
latus · ibi
secundum suam legem iustitiam faciat · et cum
talibus
quales in ea regione uel prouincia secum habere
potuerit cum uiribus legitimum
sacramentum
iuret · excepto si quis eum de statu suo :
Id est de libertate
sua uel de hereditate quam ei pater suus
morians [!]
dere
li
quit
appellauerit de his duobus liceat illis
sacram
en
tum
in patriam suam ·
id est in legitimo sacramento
loca iurandum offeret is qui cum eo ligatur si
uellit
sequatur illum in patriam suam ad recipiendum
illum sacramentum : Ipse
tamen primo in eodem
loco satisfaciet
am [!] comitibus et iudicibus
quam
aduersario suo testes producendo quod rem que ab
eo querit pater suus ei
dereliquid ·
Tertio
capitulo
ut omnis solutio adque
conpositio
que legis aliqua continetur in franciam per
duodecim
dinariorum
solidos conponatur excepto ubi contentio inter saxones
et frisiones exorta fuerint ubi uolumus ut · XL ·
dinariorum
[fol. 33v]quantitatem
solidus habeat quem uel saxo
frisio ad par
tem salici franci cum eo litigantis
soluere
debet :
· IIII · capitulo ·
Si duo testimonia de
qualibet rem testimoniauerint et inter se discordiant
tunc
comes eligat unum ex una par
†te et alium
ex alia
parte ut illi duo
decestent [!] cum scutis et
fustibus : Nam si flebiliores
fuerint ipsi testes tunc
ad crucem · examinentur · nam si maioris etatis sunt
qui non posint ad crucem stare tunc mittat aut
filios aut parentes · aut ·
qualescumque
homines possunt
qui pro eis
ho [!] aut
tendant et illi qui de ipsa falsitatem
coniunctus fuerit dextera manu perdat
V
capitulo
De omnibus debitis
soluendis sicut antiquitus fu
it constitutum per XII ·
dinarios soluantur per tot
am
†
salicam legem · excepto leudes · si saxo
†† aut frisio
sa
licum occiderit per XL
dinarios solidi solua
ntur
infra
salicos
uero ex utraque parte de omnibus debitis
sicut
diximus · XII ·
dinarii per solidum soluantur siue de homicidio
siue de omnibus rebus
VI · capitulo
de manninis uero ni
si · de ingenuitate aut · de hereditate non sit opus ·
obseruandum
de ceteris uero inquisitionibus per
districtionem
comitis ad mallum ueniant et iuste
examinentur ad iustitias faciendum
comites
uero non semper pauperes per placita obprimere
debent :
EXPLICIT FELICITER DEO GRATIAS ; [fol. 34r]
Precipimus autem missis nostris ut ea que a multis iam annis per
capitularios nostros in toto regno nostro mandauimus agere discere
obseruare uel † in consuetudine habere · ut hec
omnia nunc diligenter inquirant · et omnino innouare ad seruitium dei · et ad
utilitatem nostram uel ad omnium christianorum hominum
profectum innouare studeant · et quantum domino donante
preualeant ad perfectum usque perducant · et nobis omnino
adnuntient · quis inde certamen bonum hoc adimplere habuisset · ut a deo et a
nobis gradu habeat : Qui autem neglegens inde fuerat ut talem disciplinam
percipiat : qualem talis sit contemptor precipere dignus · ita
ceteri metum habeant amplius :
INCIPIUNT ALIA CAPITVLA QUE
PER SE SCRIBENDA ET AB
OMNBVS [!] OB
SERVANDAS
DE FORCAPVS
[fol. 34v]
I
Si mancipia dominos suos fugerint · in alieni potestatem ut
propter hoc nullum premium accipiat ille in cuius potestatem
fuerint inuenta secundum pro eo quod ea uel reddiderit uel foras eicerit et non
solum hoc sed etiam si ea nec reddere nec foras eicere uoluerit ·
et legitimo domino ea contradixerit et illa inde postea effugerint secundum legem
ea soluere cogatur :
II · DE TERRA TRIBUTARIA
Quicumque terram tributariam unde tributum ad partem nostram
exire solebat uel ad ecclesiam uel cuilibet alteri tradiderit his qui eam
susciperit tributum quod inde soluebat omni modo ad partem nostram persoluat :
Nisi forte talem firmitatem de parte dominica habeat per quam ipsum tributum
sibi perdonatum possit ostendere ;
III · DE BENEFICIIS DESTRUCTIS
Quicumque suam beneficium occasione proprii desertum habuerit et intra
annum postquam et a comite uel misso nostro notum factum fuerit illud
emendatum non habuerit ipsum beneficium amittat :
IIII · DE TERRA CENSALI :
Si quis terram censalem habuerit quam antecessoris [fol. 35r] sui uel ad aliquam ecclesiam uel ad uillam nostram dederunt nullatenus eam
secundum legem tenere potest nisi ille uoluerit ad cuius potestatem · uel illa
ecclesia uel illa uilla pertinet · Nisi filius aut nepos eius sit · qui eam tradidit · et ei eadem terra ad tenendum placita sit sed in hac re
considerandum est · utrum ille qui hanc tenet diues an pauper sit · et utrum aliud
beneficium habeat uel etiam proprium · et qui horum neutrum habet erga hunc
misericorditer agendum est ne ex toto disploliatus [!] in egestatem incidat
ut aut talem censum inde persoluat qualis ei fuerit constitutus uel portionem aliquam inde in beneficium accipiat unde se
sustentare ualeat :
V DE NONIS ET DECIMIS
Considerandum est ut de frugibus terrae et
animalium nutrimine
persoluantur : De opere
uero uel restauratione ecclesiarum comes et
episcopus siue abbas · una cum misso nostro quem ipsi
sibi ad hoc eleger
int
considerationem faciant ·
ut unusquisque eorum tantum inde accipiant
ad operandum et restaurandum quantum ipse
de rebus ecclesiarum habere
cognoscitur : Similiter
et uassi nostri aut in commune tantum operis ac
cipiant quantum rerum ecclesiasticarum
habent · uel unusquisque per
se iuxta quantita
tem quam ipse tenet ; Aut si inter eos conuenerit
[fol. 35v] ut pro opere faciend
o argentum donent iuxta
aestimationem operis in argentum persoluant :
Cum quo pretio rector ecclesię ad predi
ctam
restaura
tionem operarios conducere et materiam emere
possit : Et qui nonas
et decimas dare neglexerit :
Primum quidem illas cum lege sua restituat in
super et bannum nostrum soluat · ut ita castigatus ca
ueat · ne sepius iterando beneficium amittat ·
VI DE MANCIPIIS IN UILLAS DOMINICAS CONFUGENTIBUS [!]
Si cuiuslibet mancipia in uillam nostram confuge
rint actor
eiusdem uille querenti domino ea
non contradicat sed statim ea foras de eadem
uilla
deeiciat [!] · et si se putat ad ea repe
tenda
iustitiam
habere repetat · et secundum legem adquirat :
Si uero tempore domini Karoli
genitoris
nostri
in uillam illam confugerint et dominus eam querit ·
Actor eidem uille aut ea
legitime contineat : Aut querenti domino reddat · et actor propter u
esti
turam
domini Karoli genitoris nostri
eadem
mancipia contradicere non audeat · si illius pro
pria esse
noscuntur :
VII DE FORESTIBUS NOUITER INSTITVTIS ·
[BK 140 c. 7 BK 140 c. 8]
Ut quicumque illas habet dimittat : Nisi forte
inditio
ueraci ostendere possit quod per iussionem
siue permissionem domni karoli genitoris nostri
eas instituisset preter illas quę ad nostrum opus
[fol. 36r]
pertinent : unde nos decernere uolumus quicquid
nobis placuerit :
Uolumus ut
missi nostri · per singulas ci
uitates una cum episcopo et comite missos
uel nostros
homines ibidem commanentes eligant quorum
curae sit pontes per
diuersa loca emendare et eos
qui illos emendare debent et nostra iussione
admone
re ut unusquisque iuxta suam possibilitatem et
quantitatem eos emendare studeat :
HEC
CAPITULA
PRECIPUE AD LEGATIONEM MISSORUM
NOSTRORUM OB MEMORIĘ CAUSAM
PERTINEN
TIA DE QUIBUS UIDELICET CAUSIS IPSI AGERE DEBEANT
LEGATIO OMNIUM MISSORUM NOSTRORUM HEC EST :
[BK 141 c. 1 BK 141 c. 2 BK 141 c. 3 BK 141 c. 4 BK 141 c. 5 BK 141 c. 6 BK 141 c. 7 BK 141 c. 8 BK 141 c. 9 BK 141 c. 10 BK 141 c. 11 BK 141 c. 12 BK 141 c. 13 BK 141 c. 14 BK 141 c. 15 BK 141 c. 16 BK 141 c. 17 BK 141 c. 18 BK 141 c. 19 BK 141 c. 20 BK 141 c. 21 BK 141 c. 22 BK 141 c. 23 BK 141 c. 24 BK 141 c. 25 BK 141 c. 26 BK 141 c. 27 BK 141 c. 28 BK 141 c. 29]
Primo ut sicut iam aliis missis iniunctum fuit
iustitiam
faciant de rebus et libertatibus inius
te ablatis · et si episcopus aut
abbas aut uicarius aut
aduocatus aut quislibet de plebe hoc fecisse in
uentus fuerit statim restituatur : Si uero uel
comes uel actor
dominicus uel alter missus
palatinus hoc perpetrauit et in nostram potesta
tem redigerit res diligenter inuestigata et de
scripta ad
nostrum iudicium reseruetur :
Uolumus
autem ut de his libertatibus et rebus reddendis quę
in nostra uesti
†tura sunt primo per obtimos quosque
inquiratur et si
per illos inueniri non possit · tunc
per eos qui post illos in illa uicinia
meliores sunt
et si nec per illos rei ueritas inueniri potest tunc
[fol. 36v]
liceat litigantibus ex utraque parte testes adhibe
re et si
discordauerint secundum constitutionem
a nobis promulgatam examinentur :
De paupe
ribus uiduis et pupillis iniuste oppressis ut ad
iuuent et
releuentur :
De iniustis
occasionibus et
consuetudinibus nouiter institutis sicut sunt
tributa et
telonei in media uia ubi nec aqua
nec
paulus [!] nec pons nec aliquid tale
fuerit
unde iuste census exigi possit uel ubi naues sub
tus pontes
transire solent siue in medio flu
mine ubi nullum est obstaculum est ut
aufe
rantur · antique cum ad nostram
notiam [!] deferan
tur :
De honore
ecclesiarum ut per
omniam [!] eis
exhibeatur sicut nuper a nobis cum
consensu omnium
fidelium nostrorum constitutum est et ut hoc
missi nostri
omnibus in sua legatione constitutis
notum efficiant :
De nonis et
decimis ut secundum
iussionem nostram dentur :
De locis
dandis ad cla
ustra canonicorum facienda si de eiusdem
ecclesie
rebus fuerit nostra libera
litate
concedatur ibi :
Si de alterius ecclesię uel liberarum hominum
comitetur : Si autem de fisco
nostra fecerit nostra libe
ralitate concedatur :
De
obseruatione precep
torum nostrorum et inmunitatum ut ita
obseruentur sicut a nobis et ab antesuccessori
bus nostris
constitutum est :
De his qui
per occasione
[fol. 37r] inmunitatis iustitiam facere rennuunt ut hoc
obseruetur quod a nobis constitutum est :
De locis
iamdudum sacris et nunc spurcitia foedatis ut
iuxta possibilitatem in
antiquum statum reformen
tur :
De
beneficiis nostris quae destructe inueniuntur
hoc impleatur quod nuper a nobis
constitutum est :
De noua
moneta et de falsa moneta et de dispectu
litterarum nostrarum et de latronibus
cohercendis uel
puniendis et de faidis peccandis de homicidiis prohiben
dis de periuriis et falsis testibus conpescendis · de his om
nibus uel ceteris his similibus hoc quod modo constitui
mus omnibus adnuntietur et in futurum obseruetur ·
Hoc
uolumus ut missi nostri obseruent ut quicquid de his
causis uel simul uel
singilatim emendare potuerint
emendent · et ea que emendauerint diligenter
scriptis
notent : Et hoc si
c peragere curent quatenus iuste
reprehendi a quoquam nullatenus possint · et quae fa
cere
debent aut possunt nullatenus pretermittant
immo caueant · Ne quod absit aut gratia alicuius aut
honoris
aut timoris siue odii causa illud quod agere
habent comittant et summopere
studeant ut hoc
quod per
se efficere non possunt notum uobis faciant
et omnimodis preuideant ut per singula capitula tam
uerbis
quam scriptis de omnibus quę illic peregerint
nobis rationem reddere ualeant :
De
placitis si
quidem quos liberi homines obseruare debent
[fol. 37v]
constitutie [!]
genitoris nostri penitus obseruanda ad
que tenenda
est : Vt uidilicet in anno tria solum
modo generalia placita obseruent ·
et nullus eos
amplius placita obseruare conpellat · Nisi forte
quilibet aut
accusatus fuerit aut alium accusaue
rit · Aut ad testimonium perhibendum
uocatus fue
rit · Ad cetera uero quę centenarii tenent non ali
us uenire iubeatur · Nisi qui aut litigat · aut iudicat
aut
testificatur :
Ut debito
quod ad opus nostrum fue
rit reuuadiatum talis consideratio fiat ut is
qui
ignoranter peccauit non totum secundum legem con
ponere cogatur : Sed iuxta quod possibile uisum
fuerit : Is uero qui tantum malum uoluntatem
peccauit totum legis conpositione cogatur exsol
uere :
Ut nullus
ad palatium uel in hostem pergens
uel de palatio uel de hoste rediens tributum
quod trac
turas uocant soluere cogatur :
Ut pontes
publici
qui per bannum fieri solebant anno presente in omni
loco restaurentur :
Ut
clerici et monachi et serui
fugitiui ad loca sua redire iubeant :
Ut nullus
episcopus
nec abbas nec comes nec abbatissa centenarium
comitis aduocatum
habeat :
Ut
uicarii uel cente
narii qui fures et latrones uel celauerint uel de
fenderint secundum sibi datam sententiam diiu
dicentur ;
Ut
comites et uicarii
de constitutio
ne legis ammoneantur
quia iubetur ut propter
[fol. 44r] iustitiam peruertendam munera non accipiant :
De
forestibus nostris ut ubicumque fuerint diligen
tissime inquirant quomodo
salue sint et defen
se et ut comitibus denuntient · ne ullam forestem
nouiter instituant · et ubi nouiter institutas
sine nostra iussione
inuenerint dimittere precipiant :
Ut
ubicumque ipsi missi aut episcopum aut abbatem
aut alium quemlibet quocumque
honore prę
dictum inuenerint qui iustitiam facere uel no
luit uel prohibuit de ipsius rebus uiuant quamdiu
in eo loco iustitias facere
debent :
Ut in
illius
comitis ministerio qui bene iustitias factas ha
bet idem
missi diutius non morentur : Neque illuc
multitudinem conuenire faciant · sed ibi
mores
faciant ubi iustitiam uel minus uel neglegenter
facta est :
Ut in
illius comitis ministerio idem
missi nostri placitum non teneant qui in aliquod
missaticum directus est donec ipse fuerit re
uersus : Ut causa que
adhuc coram comite
non fuit et his qui se reclamat propter suam stultitiam
aut contumatiam comitem inde
capellare [!]
noluit · iterum comiti commendetur :
Vt missi
nostri · qui uel episcopi uel abbates uel comite sunt quam
diu
prope suum beneficium fuerint nihil de aliorum
coniectu accipiant : Postquam uero
inde longe
†††† recesser
int
tunc accipiant secundum quod
[fol. 44v] in sua tractoria continetur :
Uassi uero nostri et mi
nisteriales qui missi sunt ubicumque uenerint
coniectum accipiant :
Ut uassi
nostri et uassi episcoporum
abbatum abbatissarum et comitum qui anno
presente
in hoste non fuerunt heribannum reuuadient ex
ceptis his qui
propter necessarias causas et a domno ac ge
nitori
nostro karolo constitutas domi dimissi fuerunt ·
Id est qui a comite
propter pacem conseruandam et
propter coniugem ac domum eius custodiendam et
ab episcopo uel abbate uel abbatissa similiter propter pacem con
seruandam et propter fruges colligendas et familiam
constringendam et missos
recipiendos dimissi fuerunt
Ut omnis
episcopus abbas et comes excepta infirmita
te uel nostra iussione nullam
excusationem habeat
quin ad placitum missorum nostrorum ueniat aut talem
uicarium suum mittat qui in omni causa pro illo
reddere rationem possit :
De
dispensa missorum
nostrorum qualiter unusquisque iuxta suam quali
tatem dandum uel accipiendum sit : Uideli
cet episcopus panes
quadraginta friskinge de potu
modii tres · porcellus unus pullis tres oua XV ·
annona
ad caballos
modii quattuor abbati comiti adque
ministeriali
nostro
unicuique detur cottidie
panes triginta friskinge due de potu modii duo
porcellos unus pulli tres oua XV ·
annona
caballos
modii
tres · uasallo nostro panes decem et septem friskinge
[fol. 45r] una
porcellus unus de potu
modius unus pulli duo oua
X ·
annona ad
caballos
modii duo
HEC CAPITULA PROPRIE AD
EPISCOPOS UEL AD ORDINES QUOSQUE
ECCLEASTICOS [!] PERTINENTIA · QUE NON
SOLUM OBSER
UARE SED ETIAM SIBI SUBIECTIS UEL COMMISIS
FACIENDA
PERDOCERE DEBENT
I ·
Quia iuxta sanctorum patrum traditionem nouimus res ecclesię uota esse
fidelium pretia peccatorum et patrimonia pauperum cuique non solum habita
conseruare .' uerum etiam multa deo opitulante conferre obtamus : Tamen ut ab
ecclesiasticis de non diuendis [!] rebus illius suspitionem dudum conceptam penitus amoueremus · statuimus ut neque nostris neque
filiorum et deo dispensante successorum nostrorum .' temporibus qui
nostram uel progenitorum nostrorum uoluntatem uel exemplum imitari uoluerint nullam penitus diuisionem aut · iacturam patiatur :
II
Sacrorum canonum non ignari ut in dei nomine
sancta ecclesia suo liberius
potiretur honore ad
sensum ordini ecclesiastico prebuimus · ut scilicet
episcopi per electionem cleri et populi secundum sta
tuta canonum de prop
ria
ditione [!] remota per
sonarum et munerum acceptione ob uitę
meritum · et sapientię donum eligantur · ut
exemplo et uerb
a sibi subiectis usquequaque proesse ualeant :
[fol. 45v]
III
Quia uero cannonica professio a multis partim
ignorantia parum desidia
dehonestabatur · opere
pretium duximus deo annuere aput sacrum conuentum
ut ex
dictis sanctorum patrum uelud ex diuersis partis quos
dam uernantes
flosculos carpendo in
unum [!] regulam
cannonicorum et cannonicarum
congerere et cannonicis
uel sanctimonialibus seruandam contradere ut per eam can
nonicus hordo absque ambiguitate posset seruari ·
et quoniam illam
sacer conuentus · ita eam laudibus extulit
ut usque ad unum ita obseruanda
percenseret · statu
imus ut
††
a
b omnibus
in eadem professione degentibus
indubitanter
teneatur et modis omnibus siue a cannoni
cis · siue a sanctimonialibus
cannonice degentibus dein
ceps obseruetur :
IIII ·
Statutum est ut quicquid tempore imperii nostri a fidelibus ecclesię
sponte conlatum fuerit in ditioribus locis duas partes in usus pauperum
tertiam in stipendiam cedere clericorum aut monachorum · in minoribus uero
locis aeque inter clerum et pauperes fore diuidendum nisi forte a datoribus ubi
specialiter dande sint constitutum fuerit :
V
Monachorum siquidem causam qualiter deo opitulante ex parte
disposuerimus et quomodo ex se ipsis sibi eligendi abbates · licentiam dederimus
et qualiter deo opitulante quieti uiuere propositumque suum inde
esse custodire ualerent ordinauerimus [fol. 46r]in alia scedula diligenter adnotari
fecimus et ut aput successores nostros ratum foret et inuiolabiliter
conseruetur confirmauimus
VI
De seruum
†uero ordinationem qui passim ad
gra
dus ecclesiasticos
indiscrete promouebantur .'
placuit omnibus cum sacris cannonibus concor
dari debere · et statum
est ut nullus episcoporum dei
nceps
eos ad sacros ordines
promouere presumat ·
nisi prius a domnis proprius libertatem
consecu
ti fuerint : Et si quilibet seruus dominum suum
fugiens
aut latitans aut adibitis testibus
mumere [!] conductis uel
corruptis aut qualibet
calliditate uel fraude ad grados ecclesiasticos
peruenerit : Decretum est ut deponatur et domi
nus eius eum recipiat · si uero auus uel pater ab alia
patria in alia migrans in eadem prouintia
filium genuerit et
ipse
filius ibidem edocatus
et ad gradus
ecclesiasticos promotus fuerit et
utrum seruus sit ignorauerit et postea
ueniens dominus illius legibus eum
adquesierit · sanccitum ut si dominus eius
illi libertatem
dare uoluerit in gradu suo permaneat : Si uero
eum catena
seruitutis a castris dominicis
extrahere uoluerit ut gradum amittat :
Quia
iuxta sacros ordines uilis persona
manens sacerdotii dignitatem fungi non
[fol. 46v] potest : De rebus uero illorum uel pecculiare quia
propriis dominis
libertatem donantur ut ad
grados
ecclesiasticos iure promoueantur : Statutum est
ut in potestate
dominorum consistat · utrum illis
concedere an sibi uindicare uelint : Ceterum si
post ordinationem aliquid adquisiuerit illud ob
seruetur quod in
cannonibus de consecrandis nihil
habentibus constitutum est : De ecclesiarum
uero seruis communi sententia decretum est · ut
archiepiscopi per singulis
prouincias constituti nostram auc
toritatem : suffraganei uero illorum
exemplar illius
penes se habeant : Et quandocumque de fami
lia
ecclesię utilis inuentus aliquis ordinandus est
in ambe me ipse auctoritas coram
populo lega
tur et coram sacerdotibus uel coram fidelibus lu
cis ante cornu altaris sicut in nostra auctoritate
continetur remota
qualibet calliditate liberta
tem consequatur .' et tunc demum ad gradus
ecclesiasticos promoueantur · similiter quoque
de his agendum est
quo
[s] laici de familia ecclesia
rum ad sacros
ordines promouere uoluerint · sed
et de his quos prepositi
canonicorum aut mona
chorum ordinandos expetiuerint eadem
forma
seruanda est :
VII ·
[BK 138 c. 7 BK 138 c. 8]
Statum est ut nullus quilibet ecclesiasti
cus ab his personis
res deinceps accipere presumat
[fol. 47r]quarum liberi aut propinqui hac inconsulta ·
oblatione possent rerum
propriarum exheredari ·
Quod si aliquis deinceps hoc facere temptauerit
ut
addicere
sinodoli [!] uel imperiali sen
tentia
modis
omnibus feriatur :
VIIII ·
Statum est ut sine auctoritate uel con
sensu
episcopo
rum presbiteri in quibuslibet ecclesiis nec consti
tuantur nec expellantur : et si laici clericos pro
babilis uitę et
doctrine episcopis consecrandis suisque
in ecclesiis constituendos obtullerint
nulla qua
libet occasione eos reiciant :
X ·
Sanccitum est
ut unicuique ecclesię unus mansus
integer absque
alio seruitio adtribuatur et
presbiteri in eis constituti non de
decimas neque de
oblationibus fidelium non de domibus neque de
atriis uel
ortis iuxta ecclesiam positis neque
de
prescricpto [!] manso
aliquod seruitium faciant
preter ecclesiasticum et si aliquid
amplius habu
erint inde senioribus suis debitum
seruitium inpendant :
XI
Statutum est postquam hoc impletum fuerit
ut unaquaque ecclesia suum presbiterum
habeat ubi id fieri [fol. 47v]facultas prouidente episcopo permiserit :
[X]II
Sanccitum est de uillis nouis et ecclesiis in eisdem nouiter constitutis
ut decime de ipsis uillis ad easdem ecclesias conferantur :
XIII ·
De sacris uasis ecclesie que in pignus a nonnullis in quibusdam locis
dari conperimus inhibitum est ne deinceps a coquam fieri
presumatur nisi solumodo [!] necessitate
redimendorum captiuorum conpellente :
XIIII ·
De ecclęsiis
sane destructis uel de nonis et
deci
mis siue de claustris cannonicorum qualiter
constitui et
ordinari nobis placuerit aliis capitu
lis subter adnotauimus :
XV ·
Sed et de ecclesiarum honore quomodo deo ad
iuuante quantum in
nos est uigeat · similiter
in subter adnotatis capitulis insertum
· esse · dinoscitur
XVI ·
De episcopis uero in langobardia constitutis quia
ab his quos ordinabant sacramenta et munera
contra diuinam
et
cannoni
cam auctoritatem
accipere uel exigere
soliti erant ·
modi
hom
†nibus inhibi
tum est · ne
ulterius
fiat · quia iuxta sa
cros canones uterque
[fol. 48r]a
gradu proprio · talia facientes decidi debent
XVII ·
Statutum est ab episcopis de presbiteris qui feminas secum indiscrete habitare permittunt · et propter hoc male opinionis
suspitione denotantur ut si deinceps admoniti non se correxerint uelud contemptores sacrorum canonum cannonica inuectione feriantur :
XVIII ·
De presbiteris qui accipiendi chrismatis gratia
ad ci
uitates in cena omni
uenire soliti erant sanccitum
est ut
de his qui longe positi sunt de octo uel de
decem unus ab episcopo eligatur · quia
acceptum
chrisma sibi et sot
iis
diligenter perferat : Hi uero qui
non longius a ciuitate quam quattuor
aut quinque
milibus habitant more solito ad accipiendum
crisma per se ueni
ant
: Discendi uero gratiam alio non
quadragesimę tempore ad
ciuitates conuocentur :
XVIIII ·
Ne uero episcopi occasione predicandi aut confirman
di oneri essent populis · a nobis admoniti polliciti
sunt sed
deinceps hoc cauere uelle et eo tempo
re suum ministerium in quantum
facultas daba
tur exequ
i quo eorum profectio quantum in illis
erat his quibus prodesse possunt et
debent non
sit inportuna uel onerosa ;
XX ·
Ne pueri uero sine uoluntate parentum tonsorentur uel puelle
uelentur modis omnibus inhibitum est et qui hoc faceret temptauerit [fol. 48v]
multa que in capitulis legis mundanę a nobis constitutis continetur
persoluere cogatur :
XXI ·
De feminis quę uiros amittunt · placet ne se sicut actenus indiscrete
uelent : Sed ut XXX dies post descessum uiri sui expectent et post triginta tricesimum diem per consilium episcopi sui uel si episcopus
absens fuerit consiliorum alio relegiosorum sacerdotum suorumque parentum atque
amicorum · id quod elegere debent eligant · et quia a sacro
conuentu rogati ut hi qui publicam gerebant penitentiam et femine quę uiros
amittebant nostra auctoritate donec deliberent .' quid agant
tuerentur specialiter pro his capitula fieri et legis mundanę capitulis inserenda decreuimus :
XXII ·
De raptis uero et de raptoribus quamquam spe
cialiter
decreuissemus quid pati debeant qui
hoc nefas deinceps facere
temptaueri
nt
·
quid tamen superbis sacri cannones
precipiant
hic inserendum necessarium duximus · qua
tenus omnibus pateat
quantum malum sit
et non solum humana sed etiam diuina
autoritate contracti
abhinc hoc malum
caueatur :
XXIII ·
De puellis raptis necdum disponsatis ita
in concilio calcidonensi ubi DCXXX patres
[fol. 49r]fuerunt capitulo XXXVIII ita habetur
eos
qui rapiunt puella sub nomine simul habitan
di cooperantes et
conibentes raptoribus : De
creuit sancta sinodus siquidem clereci sunt
decidant
gradu proprio : Si uero laici anathematizentur
quibus uerbis aperte
datur intellegi : Qualiter huius
mali auctores damnandi sint quando partici
pes conibentes tanto anathemate feriuntur
et quod iuxta canonicam
auctoritatem
ad
con
iugia legitima raptas sibi iure uindicare
nullatenus
possunt :
XXIIII ·
De disponsatis puellis et ab aliis raptis ita in concilio anciriano capitulo decimo legitur : Disponsatas puellas et
post ab aliis raptas placuit erui et eis reddi quibus ante fuerint
disponsate : etiamsi eis a raptoribus uis inlata constiterit · proinde statutum est a sacro conuentu ut raptor publica
penitentia multetur : Rapte uero si sponsus recipere noluerit et ipsa
eiusdem crimini consentiens non fuit licentia nubendi alii non
negetur : Quod si et ipsa consensit .' simili sententia subiaceat ; Quod
si post hec se iungere presumpserint uterque anatematizentur :
XXV ·
[BK 138 c. 25 BK 138 c. 26]
De his uero qui sacris uirginibus se
sotiant · ita de
incretis [!]
papę gelasii ·
[fol. 49v]capitulo XXmo continetur : Uirginibus
sacris
temere se quasdam sotiare cognouimus et post
dicatum deo propositum :
Incesta federa sacri
†††legeque
miscere : quos protinus equum a sacra
communione detrudi et nisi publicam probatam
quę egerent penitentiam : Omnino non
recipi aut his certe
uitiatum [!] de seculo
transeun
tibus si tamen penituerit non negetur , si uero
de copulati
one sacrarum uirginum : tam se
uere feriuntur quanto seuerius
feriendi sunt
qui eas rapiunt : Ideo sicut premissum est neces
se est ut ab omnibus in christiana religione con
sistentibus rigore auctoritatis diuinę uel
humanę hoc malum radicitus amputetur :
Ne uero
puellę indiscrete uelentur placuit nobis
etiam de sacris cannonibus qualiter
obseruandum
sit hic inferre : De tempora uelandarum puel
larum in
carthazinensi concilio capitula
XVI · continetur uno ante
XXV annos consecrentur ;
Item in eodem concilio capitulo XCIII de uirgi
nibus uelandis ita continetur : Item placuit ut
quicumque
episcoporum necessitate periclitantis
pudicitie uirginalis uel petitor potens uel
raptor aliquis formidatur uel
etiam ali
quo mortis periculoso scrupulo conpunc
ta fuerit
nec
[fol. 50r]aut exigentibus parentibus aut his ad quorum curam
pertinet
uelauerit uirginem seu uelauit ante XXV
annos aetatis non ei obsit concilium quod
de isto
annorum numero constitutum est : Unde colle
gitur quia iuxta
priorem sanctionem uirgines
XXV aetatis suę anno ritę consecrande sint quod si
premisse necessitates ante id fieri conpulerit nullum
posset
episcopo adferre preiudicium consecrat ·
XXVII
Sanccitum est ut nullus deinceps quamlibet examinationem crucis facere
presumat neque christi passione glorificata est cuiuslibet
temeritate obtemptui habeatur :
XXVIII ·
Episcopos uero ut siue per se siue per uicarios pabulum
uerbi diuini
sedule populis adnuntietur quia ut
ait beatus gregorius iram
contra se occulti iudi
cis excitat sacerdos si sine
predicationis sonitu in
cedit et ut clerum sibi
commissum insobrietate
et castitate nutrirent diuinisque officiis inbuerent
que rite ad sacrossanctos ecclesiasticos ordines pro
moueri possent
et ut operam dent quatenus presbiteri
missalem et lectionarium siue ceteros libellos
sibi
necessarios bene correctos habeant · et qualiter
ecclesias destructas sibi
pertinentes iuxta uires
emendent qualiter etiam uiduas diligenter instru
ant quomodo etiam secundum apostolicam
auctoritatem conuersari
debeant edoceant
[fol. 50v]et ut
superstitiones quas quibusdam locis in
exequis
mortuorum nonnulli faciunt eradicent : et ut
exemplo suę innocentię
alios ad bene uiuendum
prouocent · et cunctis ecclesiasticis negotiis
quantum
dominus iuuauerit totis uiribus consulere
sat
agant
: Diligenter admonuimus : et ut id liberius
exequi ualeant nos in
quantum dominus posse dederit
opem fere modis omnibus obtamus :
XXVIIII ·
Nonnulla uero capitula sicut de incestis nuptiis necnon et de
ecclesiis que inter coheredes diuiduntur et tali occasione proprio
honore careant siue de his ecclesiis que nimium rebus proprii sunt adtenuate
uel certe de his rebus que nuper necessitate conpellente a nonnullis ecclesiis sunt
ablate et si qua sunt alia siue in ecclesiasticos · siue in publicis rebus
emendatione digna que pro temporis breuitate efficere nequiuimus : In tantum
differendum illud dignum iudicauimus donec domino fauente consulta
fidelium facultas nobis id deficiendi ab eo tribuatur · Inuenta
uero ut deo opitulante effectum obtineant pro tempora hic inserenda
censuimus :
INCIPIUNT CAPITULA QUE LEGIBUS ADDENDA
SUNT QUE ET MISSI ET COMITES HABERE
ET CETERIS
NOTAM FACERE DEBENT
DE
HONERE [!] ECCLESIARUM ˙ [fol. 51r]I
Si quis aut ex leui causa · aut sine causa hominem in
ecclesia
interfecerit .' de uita conponat · Si uero
foris rixati fuerint et unus alterum in
ecclesia fuge
rit · et ibi se defendend
o · eum interficerit .' si huius
facti testes non habuerit cum duodecim
coniu
ratoribus legitimis per sacramentum adfirmet · se
defendendo eum interfecisse ; et post hec · DC solidos
ad partem ecclesię quam
illo homicido polluerat ·
et insuper bannum nostrum soluere cogatur · his
uero
qui interfectus est .' absque conpositione iaceat ;
hac deinde interfector secundum
iudicium canno
nicum congruam facinori quod admisit peniten
tiam accipiat ; Si proprius seruus hoc commiserit
iudicio aque feruentis ·
examinetur · utrum
hoc sponte an se defendendo fecisset ; et si ma
nus eius exusta fuerit interficiatur · Si autem
non fuerit .' dominus eius iuxta
quod
uuidrigildus ·
Illius est ad ecclesiam persoluat · aut eum si uolue
rit
eidem ecclesię · trada
t · De ecclesiastico et
fiscalino et beneficiario
seruo .' uolumus ut
pro una uice
uuidrigildus eius pro eo conponatur ;
altera uice ipse seruus ad supplic
ium
tradatur ;
hereditas tamen liberi hominis · qui propter
tale facinus ad mortem
fuerit iudicatus · ad
legitimas heredes
illius perueniat : Si in atrio ecclesię
cuius
†
porta reliquiis sanctorum consecrata est
[fol. 51v]huiuscemodi homicidium perpetratum
fuerit
simili modo emendetur · uel conponatur ; Si uero
porta ecclesie non est
consecrata eo modo conpo
natur quod in atrio commititur .' sicut con
poni debet quod in inmunitate uiolata
commititur ·
DE
INIURIIS SACERDOTUM IN ECCLESIA FACTIS II
Sanguinis efusio in
ecclesies [!] facta cum fuste ·
si
presbiteros f
uerit
trip
lo
conponatur : Duas
partes eisdem
presbitero · tertia pro fredo ad eccle
siam insuper
bannus noster ; Similiter de
diacono · iux
ta conpositionem eius in triplo cum banno nostro
conponatur : De
subdiacono similiter
triplo secundum suam
conpositionem · et de
uniuscuiusque ordinis
clerico secundum suam conpositionem triplum
persoluatur · et insuper bannus noster : Simili
ter et de
iectu [!] sine
sanguinis effusione de uni
uscuiusque ordinis
clero [!] secundum
suam con
positionem · triplo et bannus noster ; et qui non
habet ·
unde ad ecclesiam persoluat .' tradat se
in seruitium eidem ecclesię usque dum totum
debitum persoluat ·
DE UIDUIS
ET PUPILLIS ET PAUPERIBUS : III
Vt quandocumque in mallum ante comitem
uenerint primo eorum causa
audiatur et definia
tur ; et si testes per se ad causas suas
querendas
[fol. 38r] habere non
potuerint
uel legem nescierunt ·
comes illos uel illas
adiuuet · dando eis talem
hominem qui
rationem eorum teneat uel pro eis loquatur ·
DE RAPTV
UIDUARUM ˙ IIII
Qui uiduam intra primos XXX dies uiduetatis suę uel inuitam uel uolentem
sibi copulauerit bannum nostrum id est LX solidos in triplo conponat ;
et si inuitam eam duxit · legem suam ei conponat illam uero
ulterius non adtingat :
DE HOMINE
PUBLICAM PENITENTIAM AGENTE INTERFECTO V
Qui hominem public
am
penitentiam agentem
interfecerit bannum nostrum in triplo conponat ·
et uuidrigildum eius proximis eius persoluat ;
UT OMNIS
HOMO LIBER POTESTATEM HABEAT UBICUMQUE UOLUERIT RES SUAS DARE PRO SALUTE ANIMĘ
SUĘ : VI
Si quis res suas pro salute animę suę ad a
liquem uenerabilem
locum uel propinquo suo
uel cuilibet alteri tradare uoluerit et eo tem
pore intra ipsum commitatum fuerit in quo
res ille posite sunt .'
legitimam traditionem fa
cere studeat : quodsi eodem tempore quo illas
tradere uult extra eundem commitatum
fuerit · id est siue in exercita siue in
palatio siue
in alio quolibet loco adhibeat sibi uel de suis pa
gensibus uel de aliis qui eadem lege uiuant qua
[fol. 38v]ipse uiuit testes idoneos · uel si illos habere non potu
erit tunc de aliis quales ibi meliores
inueniri pos
sint .' et coram eis rerum suarum traditionem
faciat et
fideiussores uestiture donet qui ei illam
traditionem accipit uestituram faciat ·
et postquam
hec traditio facta fuerit · heres
illius nullam de pre
dictis rebus ualeat facere repetitionem · insuper
et ipsę per se fidemiussionem faciat eiusdem uesti
ture · ne heredi
ulla occasio remaneat : hanc tra
ditionem inmutandi sed potius ·
necessitas incumbat
illam perficiendi et si nondum res suas cum cohe
redibus suis
diuisas habuit · non ei hoc sit impe
dimento sed coheres eius si sponte
noluerit aut
per comite aut per missum eius distringatur ut diui
sionem cum illo faciat ad quem defunctus here
ditatem suam uoluit
peruenire · et si cuilibet ecclesię eam
tradere rogauit · coheres eius eam legem
cum illa
ecclesia de predicta hereditate habeat · quam cum
alio
coherede suo habere debeat ; et hoc obseruetur
erga patrem et filium et nepotem
usque ad annos
legitimos · postea ipsa res ad inmunitatem ipsius eccle
siae redeant ;
DE
HOMICIDIIS PROIBENDIS VII
Quicumque hominem aut ex leui causa aut sine causa interfecerit ·
uuidrigildum eius his ad quos ille pertinet conponat : Ipse uero propter · [fol. 39r]talem presumptionem in exilium mittatur ad quantum tempus nobis placuerit · res tamen suas non amittat ·
QUID IN
CONPOSITINE [!] UUIDRIGILDI DERI [!] NON DEBEANT
VIII ·
In conpositionem
uuidrighildi uolumus ut ea
dentur quę in lege continentur · excepto accipitre
et
spata quia propter illa duo aliquoties periurium
commititur · quando maioris
pretii quam illa sint
esse iurantur :
DE RAPTV
ALIARUM SPONSARUM VIIII ·
Si quis sponsam aliena rapuerit aut patri eius
qui legibus ei defensor
esse debet cum sua lege eam
reddat : et quicquid cum ea tulerit .'
semotum [!]
unamquamque · rem secundum legem reddat :
et hoc defensor eius perpetrari
consenserint · et
ideo raptori nihil querere uoluerit .' comes
singulariter
de unaquaque re freda nostra ab eo exactare faciat :
Sponso uero legem suam
conponat · et insuper bannum
nostrum · id est LX solidos · soluat uel in
presentiam nostram comi
tem eum aduenire faciat : et
quanto tempore nobis
placuerit in exilio maneat et illam feminam
ei habere non
liceat :
DE FALSIS
TESTIBUS CONUINCENDIS : X ·
Si quis cum altero de qualibet causa con
tentionem
habuerit ·
et testes contra eum per iudicium
producti fuerint Si ille falsos eos esse
suspicatur .'
[fol. 39v]liceat ei alios testes quos meliores potuerit contra
eos
opponere ut ueratium testimonio falsorum
testium peruersitas superetur : quodsi
ambe partes tes
tium ita inter se disse
nserint
ut nullatenus
una pars
alteri cedere uelit · eligantur duo ex ipsis · idem
ex utroque parte
unus qui cum scutis et fustibus
in campo discertent · utra pars falsitatem ·
utra ueritatem suo testimonio sequatur · et cam
pioni qui uictus
fuerit propter periurium quod ante
pugnam commisit dextra manus amputetur ·
Ceteri uero eiusdem partis testes qui falsi appa
ruerunt · manus
suas redimant cuius conpositi
onis due partes ei contra quem testati sunt
den
tur : Tertia per fredo soluatur et in seculari quidem
causa
huiuscemodi testium diuersitas campo
conprobetur ; In ecclesiasticis autem causis
ubi de una
parte seculare de altera uero ecclesiasticum
negotium est .' idem
modus
obseruetur
: Ubi uero
ex utraque parte ecclesiasticum fuerit ·
recto
res earum de ecclesiarum si se familia
riter
pacifica
re uelint · licentiam habeant : Si autem
de huiuscemodi
pacificatione inter eos conuenire
non possit .' aduocati eorum in mallo puplico
ad presentiam comitis ueniant : et ibi legitimus
terminus eorum
contentionibus inponatur ·
Testes uero de qualibet causa non
[fol. 40r]aliunde
querantur .' nisi de ipso comitatu in quo
res unde causa agitur posite sunt : quia
non est
credibile ut uel de statu hominis uel de posse
sione
cuiuslibet per alios melius rei ueritas cog
nosci ualeat · quam per illos
qui uiciniores sunt :
Si tamen contentio que inter eos exorta est in
confinio
duorum comitatum fuerit .' liceat
eis de uicina centena adiacentis comitatus
ad
causam suam habere testes ·
DE
PROPRIO IN BANNUM MISSO XI
Cuiuscumque hominis proprietas ob crimen
aliquod id habere comissum in
bannum fu
erit missa et ille re cognita ne iustitiam faciat
uenire
distulerit .' annumque ac diem in eo
banno illam esse permiserit · ulterius eam non
ad
quirat sed ipsa fisca nostro sotietur : Debitum uero
quod his
cuius ea fuit soluere debuit per comitem
ac ministros eius iuxta estimationem damni
de rebus mobilibus qui in eadem proprietate
inuente fuerint his quibus idem
debitor fuit
exsoluatur ; quodsi rerum mobilium
ibidem inuentarum quan
titas ad conpositionem non
sufficerit .' de inmobilibus
su
ppleatur
; et quod super
fuerit sicut dictum est fiscus noster
[fol. 40v]possideat : Si nihil super conpositionem remane
re potuerit
totum in illum expendatur ;
Si autem homo ille nondum cum suis coheredibus
proprium suum diuisum habuit · conuocet
eos comes et cum eis legitimam
diuisionem faciat ·
et tunc sicut iam dictum est partem eius
fisco nostro
addicat et conpositionem de ea iux
ta modum superius
conprehensum his ad quos
illa legibus pertinet exsoluat quodsi
non de alia re
sed de ipsa proprietate qui in bannum missa fuit
hac per hoc in
nostram potestatem redacta est
fuerat interpellatus comitem in cuius ministerio
eam esse constiterit hoc ad notitiam nostram per
ferre curet · ut
nos eadem proprietatem quę se
cundum supradictum modum in nostrum
dominium
recdacta [!] est per precepti nostri auctoritatem
in eius et potestatem
hominis qui eam querebat
si sua esse debet faciamus peruenire
DE
MANNIRE : XII
Si quis de statu suo id est de libertatem uel de hereditate
conpellandum est iuxta legis constitutionem manniatur ; De ceteris
uero causis unde quis rationem est redditurus non manniatur · sed per comitem
banniatur ; et si post ††† unam [fol. 41r]et
alteram comitis admonitionem aliquis ad mallum uenire noluerit rebus eius in bannum
missis uenire et iustitiam facere conpellatur
DE FAIDIS
COHERCENDIS XIII
Si quis aliqua necessitate cogente homicidi
um commiserit ·
comitem in cuius ministerio res
perpetrata est et conpositionem
soluere · et faidam
per sacramentum pacificare faciat : quodsi una
pars ei ad
hoc consentire noluerit · id · est · aut ille
qui homicidium commisit aut his qui
conpositio
nem suscipere debet faciat illum qui ei
contu
max fuerit ad presentiam nostram uenire · ut eum
ad tempus quod nobis placuerit in exilio comita
mus · donec ibi
castigetur ut comite suo inobe
diens esse ulterius non audeat et ma
ius
dam
num inde non adcrescat ;
UBI
SACRAMENTA IURANDA SINT : XIIII ·
Ubi antiquitus consuetudo fuit de libertate
sacramenta adhramire uel
iurare ibi mal
lum habeatur · et ibi sacramenta iurentur ·
Malus [!] tamen neque in ecclesia neque in atrio eius
habeatur ;
Minora uero placitate comi
s siue
intra suam potestatem uel ubi inpetrare
potuerit
habeat :
uolumus utique ut domus a comite
in loco ubi mallum tenere debet constituatur .'
ut propter calorem solis et pluuiam publica utilitas non remaneat
[fol. 41v]
DE HIS
QUI DE FURTO ACCUSATI FUERINT XV ·
Si liber homo de furto accusatus fuerit et res proprias
habuerit in mallo ad presentiam comitis se adhramiat : et si res non
habet fideiussores donet qui eum adhramire et in placitum adduci ·
faciant : et liceat ei prima uice per sacramentum se secundum legem
idoniare si potuerit : aut si alia uice duo uel tres eum de furto
accusauerint · liceat ei contra unum ex his cum scuto et fuste in campo
contendere : quodsi seruus de furto accusatus fuerit dominus eius pro eo
emendet aut eum sacramento excuset · nisi tale furtum perpetratum habeat
propter quod ad supplicium tradi debat :
DE
DISPECTUM LITERARUM DOMINICARUM : XVI ·
Si quis litteras nostras
†† dispexerit id est
trac
toriam qui propter missos recipiendos dirigitur
aut honores
quos habet ammittat .' aut in eo
loco ubi predictos missos suscipere
debuit : Tam
diu resideat et de suis rebus legationes illuc
uenientur suscipiat · quousque animo nostro
satisfactum habeat : qui uero
epistulam
nostram quocumque modo dispexerit iussu
nostro ad palatium ueniat :
et iuxta uolunta
tem nostram congruam stultitię suę casti
gationem accipiat : et si
homo
liber uel mi
[fol. 42r]nisterialis comitis hoc fecerit honorem qua
lemcumque habuerit siue beneficium amit
tat : et si seruus
fuerit nudus ad palum ua
pulet et caput eius t
ondeatur
:
DE
INIUSTIS TELONEIS ET CONSUETVDINIBUS XVII
Ut ubi tempore aui nostri domni pippini consuetudo fuit teloneum dare ibi et in futurum detur : Nam ubi nouiter
inceptum est ulterius non agatur : et ubi necesse non est fluuium aliquem
pontem transmeare uel ubi nauis per mediam aquam aut sup pontem ierit ·
et ad ripam non adpropinquauerit neque ibidem aliquid emptum uel uenundatum
fuerit .' ulterius teloneum non detur : et nemo cogat alium ad
pontem ire ubi iuxta pontem aquam transmeare potest · et qui ulterius in talibus
locis uel de his qui ad palatium seu in hostem pergunt teloneum exactauerit
cum sua lege ipsum teloneum reddat · et bannum nostrum id est LX solidos
conponat ·
DE HIS
QUI BONOS DENARIOS ACCIPERE NOLUNT XVIII
Quicumque liber homo
denarium merum et
bene merum pensantem recipere no
luerit bannum
nostrum id est LX solidos conponat
Si uero serui ecclesiasticum aut comi
tum aut uassallorum nostrorum
[fol. 42v]hoc facere
presumpserint LX ictus uapulent ·
aut si magister eorum uel
aduocatus qui li
ber est eos uel comiti uel misso nostro iussus
presenta
re · nuluerit predictum
bannum LX solidorum
conponat
DE
ADULTERATORIBUS MONETE XVIIII ·
De falsa moneta iubemus ut qui eum percussisse conprobatus fuerit manus
ei amputetur ; et qui hoc consensit si liber est LX solidos conponat · si
seruus est LX ictibus accipiat
DE
PROPRIO DOMINICO SINE IUSSIONE ILLIUS REDDITO :
XX ·
Si quis proprium nostrum quod in uestitura ge
nitoris nostris fuit alicui querenti sine nostra
iussione reddiderit :
aliud tantum nobis de suo
proprio · cum sua lege conponat : et
quicumque
illud scienter per malum ingenium adquirere
temptauerit pro infidele teneat ·
quia sacramen
tum fidelitatis quod nobis promisit · irritum
fecit ·
et ideo secundum nostram uoluntatem et potestatem
diiudicandus est ·
DE PUERIS
INUITIS PARENTIBUS DETONSIS AUT PUELLIS UELATIS · XXI
Si quis puerum inuitis parentibus totonderit aut puellam
uelauerit .' legem suam in triplo conponat · aut ipsi puero uel puelle si iam
suę potestatis [fol. 43r]sunt aut illi in cuius potestate fuerint ; Illi uero
potestatem habeant capitis sui ut in tali habitu permaneant qualis eis
conplacuerit :
CAPITULA QUE ANNO · I · IMPERII DOM
NI ·
HLOTARII · GLORIOSSISSIMI ·
IMPERATORIS
OLONNA
SUNT CONSTITVTA
Si quis episcopus aut propinquitatis
affectu aut muneris a
mbitione
aut causa amicitię · senedochia · aut monaste
ria ·
uel baptismales ecclesias suę ecclesię pertinentes cui
libet per
enfitheuseos contractus dederit se suosque
successores pęna multandos
conscripserit potes
tatem talia mutandi rectoribus ecclesiarum absque
penę conscripte solutione concedimus :
II
Statutum est ut si quis liber homo per consensum episcopi
sui ecclesiam
in sua construxerit proprietate fontes
quę in eadem ab episcopo fuerint
consecrete · ideo
non suam perdat hereditatem sed si episcopus · uoluerit
officium sacri baptismatis in sua transferat ecclesia
ipsa uero a qua transfertur
in constructoris ma
neat iure
III ·
Si quis adulter cum adultera conprehensus secundum edicta
legis langobardorum marito adultere ambo ad uindictam traditi fuerint ·
si eos quispiam emerit eosque coniunctos in eodem scelere habere [fol. 43v]
repertum fuerit ipsos fiscus adquirat ;
IIII
Si quis liber homo uxorem habens liberam propter aliquod crimen aut
debitum seruitio alterius se subdit eademque coniux manere cum
ipso uoluerit ipsorum procreatio que tali coniugio fit libertatis statum non amittat si uero · ea defuncta · secunda uxor et
tamen libera tali se sciens iuncxerit coniugio liberi illorum seruituti subdant ·
V
Statuimus ut si feminem uestem habens mutatam mecha
deprehensa fuerit non tradatur genitio sicut usque modo · ne
forte quę prius cum uno postmodum cum pluribus locum habeat mechandi sed
eius possesio fisco redigatur · et ipsa episcopali subiaceat iudicio
VI ·
Decernimus ut quisquis
aliter testes habere
non potuerit uolumus ut per comitis iussionem
quos in
suo testimonio necessarios quisque ha
buerit ueritatem prolaturi publico
con
uentu adducantur ut per ipsos rei ueritas cum
iuramento
ualeat inquiri
·
[fol. 52r]
ITEM
·
CAPITULA QUE IN OLONNA FACTI FUERVNT ·
Statuimus ut liberi
homines qui tantum proprietatis habet unde hostem bene facere possent · et iussi
facere nolunt · prima uice secundum lege illorum statuto damno subiaceant ;
Si uero secundo inuentus fuerit neglegens bannum nostrum · id est · LX solidos ·
persoluat ; Si uero tertio quis in eadem culpa fuerit implicatus sciat se omnem
substantiam suam amissurum · aut in exilium esse mittendum ; De mediocribus
quippe liberis qui non possunt per se hostem facere comitum fidelitati
commitimus · ut inter duos aut tres seu quattuor · uel si
necesse fuerit amplius uni qui melior esse uidetur · adiutorium
praebeant ad nostrum seruitium faciendum ; De his quoque qui ob
nimiam paupertatem neque per se · hostem facere neque adiutorium praestare
possunt · conseruentur quousque ualeant recuper[...]
[.]I ·
Placet nobis ut liberi homines qui
non propter paupertatem
sed ob uitandam reipublice utilitatem fraudulenter
ac ingeniose res suas ecclesiis
delegant easque
denuo succenso utandas recipiunt · ut quousque ipsas res
possident hostem · et reliquas publicas functiones fa
ciant quodsi iussa
facere neglexerint licentiam eos di
[.]tringendi comitibus permittimus per ipsas res nam non
resistente emunitate ut
status et utilitate regni
huius adinuentionibus non infirmetur ;
III ·
Volumus ut simili mensura in laicali ordine de h[ac]
re seruetur · uidelicet si quis alterius proprietatem [fol. 52v] qui hostem
facere potest emerit aut quouis modo ad eum peruenerit eique ad utende eas
dimiserit si neglegens de hoste fuerit per ipsas res a comite distringatur · ut in
quoque publica non minoret utilitas ;
IIII ·
Praecipimus de his fratribus qui in nostris et romanię finibus
paterne seo materne succedunt hereditati si contigerit quo unus eorum
ecclesiastice militię sit mancipatus · et idcirco sęculariter militare
debuerant ut se ad defensionem regni nostri subtrahant in nostris
finibus partem substantiae accipere desimulauerit · idcirco ut nequeat constringi
ubicumque
commis suus eum inuenerit licentiam distringendi ei concedimus ita
ut primum fidiiussores inueniant usque ad placitum suum et bannum nostrum
persoluat ; Si uero fidiiussores non inuenerint · tam dius [!]
sub custodia teneatur quousque fidiiussores inueniat aut bannum nostrum persolutum
habeat ;
V ·
De liberis uero hominibus qu
i in aliena potestate mo
bile suum transfert ut causator eorum eas
pignerare non pos
sit · placet nobis ut res eorum infiscentur quousque
ueni
entes ad audientiam iustitiam faciant · Si uero uenire
contempserint secundum capitulare domni ac genitori nostro
de eorum rebus agatur · Nam et de ipsis rebus habita ęstimatione
damnum
quaesitoris sartiatur ; Qui uero
mouibile [!] illud
recipit · si hoc
sacramento probare non potuerit quod propter iustitiam
alterius diferendam illud
non recepisset · bannum nostrum persoluat ·
VI
De fratribus namque qui simul in paterna uel materna hereditate
communiter uiuunt · nolentes substantia eorum diuidere h
ac
[fol. 53r] occasione ut unum tantum eorum in hostem uadat · uolumus
ut si solus est uadat · Si autem duo sunt similiter · si tres fuerint
unus
remaneat · et si ultra tres numerus fratrum creuerit
unum semper propter
domesticam curam atque rerum communium
excolentia remaneat · Si uero inter eos aliqua orta
fuerit contentio quis
eorum expeditione facere debet perhibemus
nemo illorum remaneat · In etate quoque
illorum lex propria ser
uetur · similiter et in nepotibus haec conditio
teneatur ;
VII ·
Ut in testimonium non cipiant [!] de his capitulis · id est de libertate de hereditate uel proprietate et in mancipiis et terris siue
de homicidio et de incendio illi qui non habent · si conuincti fuerint
falsum dixisse testimonium · ut secundum legem
conpositionem plenam reddere possit ;
VIII ·
Statuimus ut iuratores omnes singillatim iurent ;
VIIII ·
Vt quicumque sacramentum uel debitum ante solis occasum
persoluerit securus inde sit ;
X ·
Uidetur nobis ut quicumque liber ingeniose se in seruitio
tradiderit his qui eum recipit hoc quod ille qui in seruitium se
tradidit publicum per antiquam consuetudinem facere debuit impleat ;
XI ·
De his qui proprietates suas habentur
spontaneae [!] ali
cui delegant · et postea fraudulenter ab alio aliquo ig
noranti
praetium easdem res uenundantes accipiunt ·
Et his cui eadem res tradite fuerant
cognito negotio
annum integrum silens non contradixerint · sed propter inlusio
nem tacens sinit emptore inludere · si infra patria
[fol. 53v]
inni [!] spatium ut dictum est fuerit prior traditio nihil
ei ualeat · Ille uero qui post primam traditionem res
uendiderit · si
uiue
ns
conprobatus fuerit hanc inlusionem
fecisse bannum domnicum
persoluat id est · LX solidos ·
si uero bannum unde conponat non habet uerberetur
XII ·
Quibuscumque per legem propter aliquam contentionem pugna fuerit
iudicata preter de infidelitate cum fustibus pugnent sicut in
capitulare dominico prius constitutum fuit ·
XIII ·
De fugitiuis precipimus ut ministris rei publice a domino
fugitiui nihil accipiat cum rediderit eum ,
XIIII ·
Uidetur nobis de aldionibus ut sicut lex habet ita sit ·
· I · capitulum ·
Inuenimus ut baptismalium ecclesiarum rectores sint
presbiteris singularum singuli · et non diacones uel cuiuslibet inferiores ordinis clerici
II · capitulum ·
Placuit etiam ut presbiteri baptismalium ecclesiarum secundum
suam possibilitatem debitam oboedientiam et honorem exhibeant
episcopis suis absque grauidine cum necessitas et ordo poposcerit ·
III · capitulum ·
Statuimus etiam si oboedientia rei publice episcopis talis iniungitur
quam per se facile adimplere nequiuerint ut prebeant solatium subiecti secundum
qualitatem iniuncti seruitii ·
IIII ·
De xenedochiis uisum est nobis ut secundum possibilitatem uel temporis
fertilitatem testamentorum scripta sequantur ·
V ·
De feminis cum presbiteris cohabitantibus placuit eas penitus
[fol. 54r] eici nec ulterius cum his de quibus suspicatur quoquo modo
conuersari et si primam contestationem episcopi sui a septem
usque ad tres idoneis
testibus conuincitur preuaricasse proprii
gradus pericul
o subiaceat ·
VI ·
Si episcopus contestationem uel correptionem huiuscemodi neglexerit aut
post hoc sinodale concilio infra dies LX emendatione digna non emendauerit
iudicium metropolitani sui subeat sententiam ·
VII ·
De monasteriis et xenedochiis inordinatis et destructis ad palatium uel ad quorumcumque iura pertinentibus qui
ammonitionem episcoporum contempnunt placuit nostrę imperiali prouidentiae iudicium reseruari ·
· I · capitulum ·
Placuit nobis ut si pro quibuslibet culpis atque criminibus
quicumque
persona totius fuerit arepta ut iam excommu
nicationem episcopali per
contentu dignus habeatur
comitem suum episcopus sibi consotiet et per amborum
consensu
huiuscemodi distringatur · contemp
tor
ut iussionem
episcopi sui oboediens existat · si uero adsensum non
dederit
bannum nostrum nobis persoluat ; Quod si adhuc contumax
persisterit
tunc ad episcopo excommunicetur · Si uero excom
municatus corrigi nequiuerit a comite uinculis con
stringatur · quousque nostrum his contemptor suscipiat
iuditium · si uero in t
alibus
comes repertus fuerit noxi
us per episcopum eius nobis
nuntietur · Si autem uassallus noster in hac
culpa lapsus fuerit sicut supra per
comitem constringatur ·
Quod si non audierit nobis innotiscatur antequam in
uinculis mittatur ;
[fol. 54v]
II
Uolumus ut omnimodis
emunitates progenitorum nostrorum
seu nostra pleniter ac iuste conse
ruentur
:
III ·
Volumus ut
†res que a liberis personis locis
deo dicatis confuerunt
licet sibi ususfructus et ordinationem earundem rerum · Si
aliter
sibi placuerit reseruent si aliter eos non ordinauerint ita
m
aneant
sicut prius data fuerint ·
IIII
Singulis episcopis abbatibus abbatissis duobus concedimus aduocatos
eosque quam diu aduocationem tenuerint ab hoste relaxamus
V
Proibemus ut nem
o usuram facere presumat post episcopi sui
co
ntesta
tiones
quod si quis
pre [!] eius
interdictum facere presumpserit
a comitibus s
icut supra de contemptoribus precipimus distringantur ·
VI ·
De doctrina uero que ab nimia incuria atque ignauia quorum pre
positorum cunctis in locis est funditus extincta placuit ut
††
sicut nobis constitutum est ita ab omnibus obseruetur · Uidelicet
ut ab
his qui nostram dispositionem orta docendos alios per locas
denominata sunt
constituti maximum detur studium
Qualiter sibi commissi scolastici · ita proficiant atque doctrine insistant
sicut presens exposcit necessitas
propter oportunitatem tamen
omni uel acta loca distinctę ad hoc exercitum
prouidimus ut
difficultas locorum longe positorum hac paupertas nulli
fuerit
excusatio · id sunt primum in papia conueniunt ad
dungalum · De mediolanum · de brixia · de laude ·
De bergamo · de nouaria · de uercelle · de taurine · de aquis ·
de genua De asta · De cuma · De eboregia · Ipse episcopus
hoc per se
faciat · In taurines conueniant de uintimilio · de
albin
gano · de uadis · de
alba · In cremona · discant de regia
[fol. 55r] de placentia · de mudina · de
tuscia · respiciant · In firmo
de spoletis ciuitatis · conueniant · In uerona · de mantua
de triento · In uincentia · de patauis · de taruisium · de filtris
de ceneda · de asilo · reliquę
ciuitates
forum iulii ad
scolam
concurrant ·
VII ·
Uolumus ut singuli episcopi conuersationem canonicorum
eorumque
habitationes
kalendas
octubris futuri
anni absque ulla neglegentia
sicut disposuimus habeant preparatas ·
VIII ·
Precipimus uobis singulae plebis secundum antiquam
consuetudinem fiant
restauratę quod si filii eiusdem ecclesiae
eas restaurare
nonluerint [!] a ministris rei publice distringantur ·
et uolentes nolentesque nostram obseruent preceptionem ·
VIIII ·
De decimis uero dandis statuimus ut sicut in capitulari continetur quod in mantua factum est ita qui eam dare nolunt
distringant atque perexsoluant
· X ·
De precariis quoque qu
ae a rectoribus
ecclesiarum inrationabiliter
fiebant suosque successores poena
graui obligabant ut facta
ipsius nequiret disoluere pr
ęcipimus
· ut nemo successor
in anteces
soris su
i poena statuta sit obligatus · sed
sua
e prouidentiae sit
concessum · ut si antecessor ei
us
res ecclesiae inrationabiliter distribuit ab e
o ad ius ecclesię
tenenda reuocentur
;
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 166v]
[5]
Haec sunt
capitula quod
domnus hlutharius rex una cum consensu fidelium
suorum
exerxit [!] de capitulis domni Karoli
auii [!]
sui hac
serenissi
[m][.]
imperatoris hludouuici genitori sui in papia palatio
rego [!]
sub
diction[.] [!]
decima et cuncto populo suo in regno italiae
consistentem
obseruare
precepit ·
CAPITULUM · I ·
De ęcclesiis emendandis · uolumus ut ita obseruetis sicut in
capitul
[a]
nostro continetur quod ad olonnam fecimus · ut ubi in un
vm locum
†† plu
rales sunt quam
necesse sunt destruantur quodsi forte in aliqu
[.]
loco ecclesia sit constructa que tamen necessaria sit · et nihil
doti
[s]
habuerit · uolumus ut secundum iussionem
domni et genitoris nostri unus
mansus cum duodecim
munnuariis [!] de terra arabil
e ibi detu
[.]
et mancipia duo a liberis hominibus qui ad eandem ecclesiam officium
dei
debent audire · ut sacerdos · ibi possit esse · et diuinos custos fie
[..]
quodsi hoc populus facere nolu
erit
destruatur ·
CAPITULUM · II ·
Sanguinis effusio in ecclesia facta cum fuste si presbiter
fuerit triplo co
[m]ponatur duas idem
presbitero tertia pro fredo ad ecclesiam insuper bannus
noster ·
similiter de
diacono · iuxta compositionem eius in triplo
cum banno nostro
componatur · De
subdiacono similiter triplo secundum suam comp
[.]sitionem et de uniuscuiusque ordinis clero · secundum suam
comp
[o]sitionem
triplo persoluatur insuper bannus noster
similiter · et de ictus sine
sine [!] sanguin
is
effusione de uniuscuiusque ordinis clero secundum
suam
compositionem tripli insuper bannus noster · et qui non habet unde
[fol. 167r] ad
ecclesiam persoluat tradat se in seruitium eidem ecclesiae usque dum
totum debitum
persoluat ·
CAPITULUM · III ·
Statuimus presbiteris et diaconibus ecclesiastico honore
priuatis ut re
dicantur sub penitentia sicut canones
precipiunt · et si habet
episcopus in sua parochia suum
monasterium ibi mittantur quodsi mo
nasterium non habuerit · tunc
precipiat episcopus ut illi tales habitant
in illa plebe unde sunt · et si res
proprias habuerint eligant sibi talem
patronum qui de ipsis rebus uictum et
uestimentum · eis ministrant
ipsi tamen nullam habeant licentiam uacandi aut
discurrendi
sine [!] ad placita siue ad palatium siue ad ipsas res quas proprias ante
habuerunt sine licentia sui episcopi · sed in eodem loco ubi sibi constitutum
est
suam penitentiam iugiter agant quodsi hoc non obseruauerit primum
uerberibus
coexerceantur [!] quodsi nec sit siccauerit in tali loco
retrudantur ubi uel
int
nol
int
sub penitentiam uiuant
CAPITULUM · IIII ·
Vt nullus ebrius suam causam in mallum possit conquirere nec testimonium
dicere nec placitum commis habeat nisi ieiunus ·
CAPITULUM · V ·
De clamatoribus uel causedicis qui nec iudicium scauinorum
adquiescere
nec blasphemare uolunt antiqua
consueto [!] ser
uetur
id est ut in custodia retrudantur donec unum et duobus
faciant · et si ad
palatium pro hac re clamauerint et litteras detullerint
non quidem eis credatur
nec tamen in carcere ponantur sed cum
custodia et cum ipsis litteris pariter ad
palatium nostrum remittantur
sicut dignum est ·
CAPITULUM · VI ·
De conspirationibus quicumque
facere presumpserit et sacramento quacumque conspirationem fir
mauerint triplici rationem iudicentur primo · uel ubicumque
aliquod malum per
hoc perpetratum fuerit auctores facti inter
ficiantur adiutores uero
eorum alter ab altero flagellentur
[fol. 167v] et nares sibi inuicem
precidant · ubi uero nihil mali perpetratum est similiter
quidem
inter se flagellentur · et capillos uicissim detundantur ·
si uero per
dext
ras
aliqua conspiratio firmata fui
t · si liberi sunt aut
iur
[.][n]t cum idoneis iuratoribus hoc pro malo non fecisse · aut si
facere
potuerint suam legem
componant · Si uero serui sunt flagellentur et ut de cetero
in regno nostro nulla
huiusmodi conspiratio fiat · nec per sacramento nec s
[...]
sacramento ·
CAPITULUM · VII ·
De oppressione pauperorum liberor
[..]
hominum ut non fiat a potentioribus per aliquod malum ingenium cont
[..]
iusticiam oppressi ita ut coacti res eorum uendant aut tradant · i
[...]
hęc de liberis hominibus diximus ne forte parentes contra ius
heredes pro
[..]
indigentiam mendici uel latrones seu malefactores efficiantur
CAPITULUM · VIII ·
Si quis litteras nostras dispexerit
id est tractoria que propter misso
[.]
recipiandos dirigitur aut honores quas habet dimittat aut i
[.]
eo loco ubi predictus missus suscipere debent · tamdiu resideat
et de suis rebus legationes illuc uenientes suscipiat quousque anim
[.]
nostro satisfactum habeat · Qui uero epistolam nostram quocumque modo
[...]pexerit iusso nostro ad palatium nostrum
ueniat · et iuxta uoluntatem nostra
[.]
congruam
††stulticiae suae castigatione accipiat ·
Et si homo libe
[.]
uel ministri commitis hoc fecerit honorem qualemcumque habuerit siue ben
[.]ficium amittatur ·
CAPITULUM · VIIII ·
Quicumque liber homo de
[n][.]rium
merum
et bene pensantem
recipere noluerit bannum nostrum
[...]
LX solidos
componat si uero serui ecclesiastici aut
commitum aut uassallorum nostrorum ho
[.]
face [!]
presumpserit · LX · ictos uapuletur · aut si magister
eoru
[m]
uel aduocatus
que [!] liber est eos uel commiti uel misso nostro missos
present
[a][..]
noluerint · predictum bannum · LX ·
solidorum
componat ·
CAPITULUM · X ·
De falsa moneta iubemus ut qui eam percussisset
compreliatus [!]
fuerit manus ei amputetur · et qui hoc consensit
†si liber est
LX solidos
componat