Capitularia - Edition of the Frankish Capitularies

Berlin, Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz, Phill. 1736

Manuscript description according to Mordek

Repository
Berlin
Staatsbibliothek - Preußischer Kulturbesitz
Phill. 1736
Siglum B4
Digital image available at Staatsbibliothek Berlin
Origin and history
Origin:

10. Jh., 2. Hälfte; Frankreich

Provenance:

Collège Clermont in Paris (1r oben: Signatur M L 94. 2. und Besitzvermerk Coll. Paris. Soc. Jesu. mit Inhaltsangabe Liber Legis Salicæ [davor die ältere Zahl 26]; Katalog Nr. 619); 1764 Gerard Meerman (Nr. 566); 1824 Thomas Phillipps; seit 1889 im Besitz der Königlichen Bibliothek, dann Deutschen Staatsbibliothek Berlin.

Physical description
Material: Pergament
Number: 23 foll.
Size: 240-245 × 170 mm
Body text: 195 × 113 mm
Quires:
2 IV16 + (IV-1)23; danach Lagenverlust?
Auf der letzten Seite der ersten beiden Lagen am linken Rand vertikale Buchstabenreihe; jüngere Kustode I (8v)
Condition: gegen Ende stärker gedunkelt und mit Wasserschaden
Lines: 28
Columns: 1
Script: karolingische Minuskel
Decoration:

Rote Rubriken (meist in Capitalis) und Zahlen; Initialen in Rot und in brauner Texttinte, z. T. mit roten Füllungen, einige mit Blatt- und Bandmuster (2v: I ; 3r: G u. a.) oder mit kleinen Tierköpfen (z. B. 8r und 9v: S); zwei kleine männliche Porträts: in Vorderansicht mit Bart und Oberkörper (15v: Q) und von der Seite, mit ausgestreckter Zunge (einen Bösewicht darstellend?) (21v: D am Anfang von De conspiratione...).

Binding:

weißlicher Pergamenteinband

Contents
Note:

Die Rechtssammlung des Cod. Berlin Phill. 1736 ist identisch mit dem ersten Teil des wesentlich älteren Cod. Paris Lat. 4629 und enthält auch dessen Nachtrag (MGH Capit. 1, Nr. 67, cc. 1-2), so daß sich die Berliner Überlieferung, übrigens von geringer Textqualität, direkt oder mittelbar vom Parisinus herleiten dürfte. Vielleicht enthielt sie ursprünglich auch den zweiten, im Parisinus noch sichtbaren Teil des alten, wohl aus der Zeit Karls des Großen stammenden Rechtskorpus, denn mit seinen 23 Blättern erscheint das Phillippicus-Bändchen für eine Rechtshs. ungewöhnlich schmal.

  • 1v-14r
    Lex Salica (Klasse E), Titelverzeichnis, Langer Prolog und Text (MGH LL nat. Germ. 4, 2, S. 11-27, 3-9, 29-171; Sigle E 16; zur Hs. MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. XVII).

  • 14r-15r
    Childeberti II decretio (a. 596), wie die meisten Hss. ohne Rekognitionsvermerk des Asclipiodus: INCIPIT DECRETVM HILDEBERTI. HILDEBERTVS REX FRANCORVM VIR ILLVSTRIS. Cum in dei nomine nos omnes - de dossum suum componat, data pridie kl. marcias anno XXI regni nostri colonia feliciter (MGH Capit. 1, Nr. 7, S. 15 Z. 14 - S. 17 Z. 24, 26 f.; W. A. Eckhardt, Decretio Childeberti, S. 29-47, Version E; MGH LL nat. Germ. 4, 2, S. 175-189); in fortlaufender Zeile direkt anschließend:

  • 15r-v
    Lex Salica, Epilog (MGH LL nat. Germ. 4, 2, S. 189-191; Eckhardt, Decretio Childeberti, S. 49, 51).

  • 15v- 16r
    Fragen und Antworten über die Dreifaltigkeit: INCIPIT QVESTIO DE TRINITATE. Qvomodo credis deum. R. Trinum et unum - gulfila ieticas.

  • 16r-17v
    Fragen und Antworten über die Philosophie: INCIPIT PHILOSOPHIA IKVDICIOCVM (!). INT. Quid est initio uirtutis - nexibus absoluti; danach mit großer Initiale: FINIUNT.

  • 17v
    Primo capl. - SCDA. capla. und II am Rande - Capitula per missos cognita facienda (a. 805/813), Inskription, cc. 1 und 2: Hęc capitula missi nostri (nostri über der Zeile nachgetragen) cognita faciant omnibus partibus. Ut nullus a mallo uel placitum - similis dampnetur (MGH Capit. 1, Nr. 67, S. 156 Z. 26-37).

  • 17v-19r
    PRIMO CAPITVLVM - XII CAPLA. - Capitulare legibus additum (a. 803): CAPITVLVM QVE IN LEGEM SALIGAM MITENDA SVNT. De homicidiis clericorum. Si quis subdiaconum occiderit CCCtos sol. componat - possit indicere (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 111 Z. 44 f., S. 113 Z. 4 - S. 114 Z. 27); c. 6 zweigeteilt in VI und VII.

  • 19r-20r
    I CAPITVLVM - XXVIIII - Capitulare missorum (a. 803), ohne c. 16: ITEM. De causis admonendis, de ecclesiis emendandis - HABERE VOLVMVS (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 17 - S. 116 Z. 30); die Zählung springt von XVIIII auf XXI, wohl um die wegen des Fehlens von c. 16 entstandene Abweichung von der Vorlage auszugleichen. Zur Version der beiden Kapitularien Nr. 39 und 40 vgl. Mordek, Weltliches Recht, S. 80.

  • 20r-v
    XVIII-LXXII - Capitulare legi Ribuariae additum (a. 803): ITEM ALIOS CAPITVLOS. Si quis ingenuus ingenuum ictu percusserit - sine dampnum restituat (MGH Capit. 1, Nr. 41, S. 117 Z. 13, S. 117 Z. 23 - S. 118 Z. 26); c. 4 steht vor c. 3 und ist mit der Kapitelzahl XVIII versehen. Anstelle einer laufenden Zählung sind den meisten Kapitularienkapiteln die Zahlen der angesprochenen Lex-Ribuaria-Kapitel vorangesetzt.

  • 20v
    Capitula omnibus cognita facienda (a. 802/813), c. 7, verkürzt wie in Cod. Paris Lat. 4629: Ut nullus praesumat teloneum - pulueraticum recipere (MGH Capit. 1, Nr. 57, S. 144 Anm. o).

  • 20v-21r
    I CAPL. - XVII (Überschrift mitgezählt, Nummern daher um eins höher als in der Edition) - Capitulare missorum in Theodonis villa datum primum, mere ecclesiasticum (a. 805): INFRA ECCLESIAM. De lectionibus - quidam uero constringantur (MGH Capit. 1, Nr. 43, S. 121 Z. 11 - S. 122 Z. 18). Direkt anschließend:

  • 21r-23r
    XVIII-XXX, XIIII-XXII - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805): communiter ęcclesię et populi. De pace ut omnique per aliqua (korr. aus alia) scelera - esse cognoscimus (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 122 Z. 30 - S. 126 Z. 3); c. 9 wie viele andere Überlieferungen ohne Schlußsatz; die Zählung knüpft zunächst an das erste Diedenhofener Kapitular an (bis c. 13: XXX), wird dann aber mit c. 14 (= XIIII) - ab fol. 22v schreibt eine andere Hand - selbständig.
    Im freien unteren Fünftel von fol. 23r Federproben, u. a. über einen Schreibschüler Boso, beginnend mit dem Hexameter: Scribere tu nescis boso sed scribere discis...

  • 23v
    (Von anderer Hand [11. Jh.]) Teils neumierte religiöse Texte, beginnend mit Celestis medicus egram quam sanauerat...


Transcription

Editorial Preface to the Transcription

Transkriptionsvorlage: Ein hochauflösendes Online-Farbdigitalisat der StaBi Berlin. Zusätzlich wurde im Februar 2025 eine Autopsie am Original vorgenommen, bei der schwer lesbare oder korrigierte Stellen mithilfe eines DinoLite-Mikroskops geprüft wurden.

Schreiber

Der Codex wurde von zwei Haupthänden geschrieben:

Schreiber A fertigte den ersten Teil von fol. 1v-22r an, Schreiber B nur die letzten beiden Seiten (fol. 22v-23r). Schreiber A nahm Korrekturen meist durch Überschreiben des richtigen Buchstabens vor, ohne den falschen zu tilgen.

Buchstabenformen

Schreiber A verwendet folgende charakteristische Buchstabenformen: Unziales d neben geradem, liegendes r. NT-Ligatur am Wortende (z. B. fol. 14r Z. 16: uenirent und fuissent). ro-Ligatur, z. B. auf fol. 17v, Z. 10 (latro) oder auf fol. 22r, Z. 4 (altero). uS-Ligatur (fol. 20r, Z. 7: fusto). Majuskel-N teilweise im Binnenwort, z. B. fol. 17v, Z. 3f. und Z. 10f.: infra, infidelis; ebenso Majuskel-M (fol. 22r, Z. 13: sacramentum) und Majuskel-R, z. B. fol. 19r, Z. 11: construantur. Gelegentlich offenes a oder a in Form eines u, das durch einen Deckbalken geschlossen wird; z. B. fol. 18v, Z. 13f.: temptauerit. Gelegentlich verwendet der Schreiber die -us-Endungskürze wie einfaches Endungs-s (z. B. fol. 20r Z. 8: ingenuus; ebd. Z. 15: seruus); im Fall von ospitio (fol. 17v, Z. 9) auch am Wortanfang. Gekürztes cop. wird mit conp- aufgelöst, da es im hier transkribierten Teil zwar immer gekürzt ist, aber einmal als cnp-.

Schreiber B schreibt eine kleine, gerade, auf das Mittelband konzentrierte Schrift. Er verwendet doppelstöckiges a mit langer Oberlänge (am Wortanfang, gelegentlich aber auch im Wort). Hakenförmige (insulare) et-Ligatur neben normaler. Vergrößertes Minuskel-n am Wortanfang. prae-/pre- erscheint nur gekürzt und wurde mit pre- aufgelöst. Mit dem Wechsel zu Hand B springt die Kapitelzählung von XXX für BK 44 c. 13 auf die originale Zählung XIIII für c. 14.

Gliederungsmerkmale

Gliederung durch rote Kapitelzählung (mit vorangestelltem capitulum) und vergrößerte Initialen am Kapitelanfang meist in Texttinte, teils mit roter Verzierung; gelegentlich auch als Ornamente gestaltet (z. B. fol. fol. 18v Z. 20, Z. 8 sowie fol. 21v Z. 4 und 16, hier in der letzten Zeile auch eine besonders auffallende Initiale in Gestalt eines Männerkopfes, der die Zunge herausstreckt). Ab fol. 19v wechselt das Gliederungsprinzip zu einfachen, vergrößerten Unzialbuchstaben am Kapitelanfang, einer Zählung in rot, aber ohne vorangestelltes capitulum sowie Kapitelanfängen, die nicht mehr in neuer Zeile, sondern teils mitten in der Zeile stehen.

Fol. 14r-15r: BK 7 schließt noch in derselben Zeile an das Ende der Lex Salica an, allerdings mit einer roten Rubrik in Capitalis rustica (die auch den Anfang der Intitulatio Childeberts bis vir illustris umfasst). Der Rest des Prologs ab Cvm in dei nomine beginnt mit einer über die Höhe von drei Zeilen reichenden, aufwendig in Texttinte gestalteten Knospeninitiale. Danach folgt der Text von c. 1-14 sowie die Datierung (ohne Rekognition) en bloc ohne weitere Untergliederung.

Fol. 17v: Der Text von BK 67 (Rubrik sowie c. 1 und 2) beginnt unmittelbar nach dem Wort FINIUNT, mit dem der vorangehende philosophische Teil der Handschrift endet. Dabei wurde FINIUNT mit aufwendiger Flechtbandinitiale und in Capitalis rustica gestaltet und der Rubrik zu BK 67 in derselben Zeile so vorangestellt, so dass es wie eine Einleitung zum folgenden Text erscheint. Die Anfänge der beiden Kapitel stehen zwar mitten im Text, sind aber durch vergrößerte Schrift bzw. Majuskeln hervorgehoben, wobei Primo capitulo in Texttinte geschrieben ist, Secunda capitula hingegen in roter Tinte, wozu noch die ebenfalls rote Kapitelzählung II am Seitenrand hinzutritt.

Fol. 17v-19r: Die Rubrik zu BK 39 ist in roter Tinte in Capitalis rustica geschrieben. Die Kapitelzählung in rot mit nachgestelltem CAPITVLVM (bzw. ab fol. 18v: capitula) steht in der Zeile, die dem jeweiligen Kapitelanfang (beginnend mit rot verzierter, etwas vergrößerter Initiale) vorausgeht. BK 39 c. 6 wurde aufgeteilt auf VI und VII.

Fol. 19r-20r: BK 40 ohne c. 16; die Zählung ist daher ab c. 17 um eins zu niedrig. Ab c. 21 ist die Zählung aber durch Überspringen der XX wieder korrekt. Die Anfangsinitialen sind mal rot verziert, mal nicht; die Kapitelzählung steht bis c. VIII wie in der vorangehenden Liste am Zeilenende der dem jeweiligen Kapitel vorausgehenden Zeile (meist mit nachgestelltem CAPL.). Zwischen c. 8 und 9 wechselt die Position der Kapitelzählung jedoch vom Ende der jeweils dem Kapitel vorausgehenden Zeile zum Seitenrand vor der Zeile, in der der Kapiteltext beginnt. Dabei wurde irrtümlich die Kapitelzählung VIII doppelt vergeben; sie steht sowohl am Ende der BK 40 c. 8 vorausgehenden Zeile als auch am Ende der c. 9 vorausgehenen Zeile. Kapitel 9 erhielt zusätzlich in der folgenden Zeile die ausgerückt am Seitenrand stehende Kapitelzahl VIIII. Ab fol. 19v (beginnend mit dem Text von c. 13) steht die Kapitelzählung in rot mitten in der Zeile und die Initialen am Kapitelanfang sind nur noch in Texttinte ausgeführt. Das letzte Kapitel ist in roten Majuskeln wie eine Rubrik gestaltet und geht nahtlos in die Rubrik zum nächsten Text (BK 41) über.

Fol. 20r-v: Bei BK 41 ist die Kapitelzählung nicht fortlaufend, sondern orientiert sich an der Zählung der jeweils hier aufgenommenen Titel aus der Lex Ribuaria. Die Gliederung folgt demselben Prinzip wie bei der vorangehenden Liste BK 40, nur der Anfang des ersten Kapitels wird durch eine große, über die Höhe von zwei Zeilen reichende Initiale besonders hervorgehoben.

Fol. 20v: Es folgt BK 57 c. 7 ohne eigene Zählung, aber mit einer besonders großen Anfangsinitiale.

Fol. 20v-21r: Die Rubrik von BK 43 wird zwar in roter Capitalis rustica ausgeführt, aber als I. CAPL. gezählt, so dass sie nicht als Listen- sondern als Kapitelrubrik erscheint. Die übrige Gliederung folgt dem Schema der vorangehenden Listen.

Fol. 21r-23r: BK 44 schließt zunächst mit fortgeführter Zählung an BK 43 an, nimmt aber ab c. 14 (auf fol. 22v, das von anderer Hand geschrieben wurde) die eigenständige Zählung von BK 44 auf. BK 44 c. 1 und 2 haben beide die Kapitelzählung XVIII erhalten, das folgende Kapitel XX.

Sonstiges

Auf fol. 2v (im hier nicht transkribierten ersten Teil der Handschrift) finden sich im Titelverzeichnis zur Lex Salica bei zwei Titeln tironische Noten: Vor und hinter Titel 84 (Z. 9) das Wort distulerint sowie vor und hinter Titel 85 (Z. 10) das Wort invitatur oder invitantur. In beiden Fällen ergänzen die in tironischen Noten geschriebenen Wörter den unvollständigen Titel. Die Lesung der Noten verdanken wir Dominik Trump.

Auf dem unteren Seitenrand von fol. 19v befinden sich einige Neumen. Im freigebliebenen Platz auf fol. 23r wurden Federproben von verschiedenen Händen eingetragen.

[fol. 14r] [9]
[BK 7 c. 1]
INCIPIT1* DECRETVM2* HILDEBERTI · HILDEBERTVS REX FRANCORUM VIR ILLVSTRIS  
[BK 7 Prolog BK 7 c. 1 BK 7 c. 2 BK 7 c. 3 BK 7 c. 4 BK 7 c. 5 BK 7 c. 6 BK 7 c. 7 BK 7 c. 8 BK 7 c. 9 BK 7 c. 10 BK 7 c. 11 BK 7 c. 12 BK 7 c. 13 BK 7 c. 14 BK 7 Epilog]
Cvm in dei nomine nos omnes KALENDAS3* MARTIAS · de quibuscumque conditionibus una cum nostris obtimatibus pertractauimus ad unamquamque noticiam uolumus peruenire · ita antonoco · deo auxiliante · KALENDAS4* MARTIAS5* · anno uigesimo regni6* nostri7* conuenit ut nepotes · et filio · uel ex filia · ad auiaticas · res cum auunculo uel amita sic uenirent · tamquam8* si mater aut pater uiui fuissent · De illis tamen nepotes istud placuit obseruare qui de filio · uel filia nascuntur non qui de fratre in sequenti una cum leode nostros conuenit ut nullus incertum usum sibi sociat coniugium hoc est nec fratris sui uxorem nec uxoris sui sororem nec uxorem patrui · aut parenti consanguinei · Si quis9* uxorem patris acceperit mortem incurrat .' de preteritis uero incertis nuptias · coniunctionibus per predicationem episcoporum · iussimus emendare .' qui uero episcopum suum · noluerit audire et excommunicatus fuerit perhenni condempnatione apud deum sustineat et insuper de palatio Nostro sic omnino extraneus · et omnes facultates suas legitimis parentibus perueniat ; Similiter tregecto conuenit nobis ut seruo campo10* aut qualibet re · ad unam ducem uel iudicem pertinentem per decim annos quicumque inconcusso iure possedit · [fol. 14v] nullam habeat licentiam interciandi · nisi tantum causa orfanorum usque uigessimo anno licentiam tribuimus .' si quis11* super hoc iudicium presumpserit interciare · solidos12* XV · soluat et rem interciatam amittat · de reliquis13* uero condicionibus omnes omnino causas tricinaria lex14* excludit15* preter id quod rixa huc usque detenverit16* · pari conditione · conuenit omnibus nos adunatis ut quicumque raptum facere presumpserit periculum mortis incurrat et nullus de optimatibus nostris de sic impiissimo uitio presummat rogare sed initium dei unus quis eum persequatur · qui uero edictum nostrum ausus fuit17* inrumpere iudex loci illius cum turbam collectam ipsum raptorem occidat .' et iaceat forbaptutus [!] · et si ad ecclesiam confugerit reddendum est ad episcopo et sine ulla precationem exinde eum separentur · et si ipsa mulier raptorem consenserit ambo pariter exilio transmitatur · et si foras ecclesia capti fuerint pariter occidantur · et facultates eorum parentibus legitimus et quod fisco nostro debitus adquiratur ; De homicidiis uero ita iussimus obseruare ut quicumque auso temerario alium sine causa occiderit18* uita periculum · feriatur precium nullum · se redemere numquam ualeat · et si conuenerit ut a conpositionem quisque discendat19* neque de parentibus aut amicis ei quicquam aduiuet quod qui fecerit suum cui rigildum [!] omnino conponat quia debitum est ut qui iniuste nouit occidere discat iuste mouere · De farfalios · ita conuenit ut quicumque in mallo presumpserit farfalium minare sine dubio suum uueregildum conponat quia omnino uolumus ut farfilios reprimatur et forsitan ut adsolet iudex hoc consenserit uitę periculum per omnia incurrat · de fures et malefactores ita decreuimus obseruare ut si quinque aut septem boni fidei · homines absque inimiticiam [fol. 15r] intraposita criminosum cum sacramentis interpositionibus esse dixerint quomodo contra legem furtum perpetrauit secundum legem moriatur et si iudex20* conprehensum latronem laxauerit uitam suam amittat et disciplinam omnino modis omnibus obseruetur similiter conuenit ut unusquis · iudex criminosum latronem ut audient ad casam suam ambulet et ipsum legare faciat aut si francus fuerit21* · ad nostram presentiam dirigatur ; et si dibilior persona fuerit in loco pendatur · si centenarius aut cuilibet · iudicem noluerit super malefactorem adiuuare · solidis22* · LX · omnino condempnetur et quicumque seruum criminosum habuerit · et ei iudex rogauerit · et ipsum presentare noluerit suum ueregildum conponat omnino ˙ similiter conuenit ut si furtus factus fuerit capitalem de presente centena restitui · et causa centenarius cum centena requiret pari conditione conuenit ut si una centenaria in alia centena uestigium secuta fuerit et inuenerit uel quibuscumque fidelium nostrorum terminos uestigeum miserit · et ipsum in alia23* centenam minime expelle potuerint aut conuinctum reddat latronum aut capitalem24* de presentem restituam et qui cum · XIIcim personas si ex hoc sacramentum exuat · si serui ecclesiarum aut fiscalium furtum admiserint25* simili pęna sustineant .' sicut et reliqui serui francorum die dominico similiter placuit obseruare ut quicumque ingenuus excepto quod ad quoquendum uel ad mandumcandum pertinet opera alia presumpserit si salicus fuerit · solidos26* XV · conponat · Romanus · VIII · seruus u27* aut tres solidos28* reddat aut de dossum suum conponat · data pridie kalendas29* marcias anno · XXI · regni nostri colonia feliciter ·  
1*
gek. INCIPT
2*
D korr. (?)
3*
gek. KL
4*
gek. KL
5*
gek. MART
6*
korr. aus regno
7*
korr. aus nostro
8*
gek. taq
9*
gek. q
10*
seruo campo korr. aus campo seruo
11*
gek. q
12*
gek. sol
13*
gek. reliq
14*
Am Rand vor der mit diesem Wort beginnenden Zeile ein c.
15*
l korr. (?)
16*
korr. aus tenerit
17*
i korr. (?)
18*
korr. aus occiserit
19*
korr. aus descendat
20*
Der et-Ligatur folgt ein x, was offensichtlich eine Korrektur darstellen soll. In der vermutlich direkten Vorlage, Paris lat. 4629, wird bei diesem Wort eine der et-Ligatur sehr ähnliche ex-Ligatur verwendet (fol. 14v, Z. 11), was den Schreiber zu seinem Fehler verleitet haben dürfte.
21*
korr. aus fuerat
22*
gek. sol
23*
a2 ergänzt
24*
gek. caplem
25*
a korr. (?)
26*
gek. sol
27*
Zu erwarten wäre hier uero, aber die entsprechende Kürzung über u fehlt.
28*
gek. sol
29*
gek. kl
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 17v] [2]
FINIUNT30* · Hęc capitula missi nostri31* cognita faciant omnibus partibus ˙  
30*
Der dem Kapitular vorangehende Teil der Handschrift mit Fragen und Antworten zur Dreifaltigkeit und zur Philosophie schließt, genau wie in der vermutlichen direkten Vorlage Paris lat. 4629 (fol. 18v), mit diesem Wort. Allerdings hat der Schreiber von Berlin Phill. 1736 das Wort in Capitalis rustica sowie mit kunstvoll verzierter Anfangsinitiale wie eine Inskription zum folgenden Kapitular gestaltet und in derselben Zeile direkt vor dessen Rubrik gestellt.
31*
nostri mit Einfügungszeichen ergänzt
Primo capitulo32* ·  
[BK 67 c. 1]
ut nullus a mallo uel placitum infra patria33* arma id est34* · scutum et lancea non portet ;  
32*
gek. capl
33*
korr. aus [†]tria
34*
id est gek. ide
 · II · SECUNDa capitula35*  
[BK 67 c. 2]
de latronibus quicumque post missam sancti iohannis36* baptiste · latronem mansionem dedit · si francus est cum XII · similibus suis iuret quod latronem eum fuisse non sciret · pater ei sit · aut fratres37* · aut propinquis ; si hoc iurare non potuerit · et ab aliquo conuictus fuerit quod latronem in ospitio suscepisset · qualis latro sit · et infidelis iudicetur quia qui latro est · et infidelis est · noster · et francorum · et qui illum suscipit similis est illis38* · si autem aut non sciret quod latro fuisset  - - -39* aut iuret solus40* quod numquam eum audisset nec per uerit[a]tem nec per mendatium latronem audisset aut particus si ille de latrocinio conuictus fuerit ut similis dampnetur ;  
35*
gek. capla
36*
gek. iohis
37*
gek. frs
38*
l1 korr. (?)
39*
Lücke von ca. 7 Buchstaben
40*
gek. sol
CAPITVLVM QVE IN LEGEM SALIGAM MITENDA SUNT · PRIMO41* CAPITVLVM ·  
[BK 39 c. 1]
De homicidiis clericorum · Si quis42* subdiaconum occiderit CCCtos solidos43* · conponat ; Qui diaconum · CCCC · solidos44* · qui presbitervm45* DC · qui episcopum · DCCCC · qui monacum · CCCC · solidis46* culpabilis47* iudicetur48* ·  
41*
I korr. (?)
42*
gek. q
43*
gek. sol
44*
gek. sol
45*
gek. prbtv
46*
gek. sol
47*
gek. cul
48*
gek. iud
II CAPITVLVM49*  
[BK 39 c. 2]
Si quis50* in emunitatem dampnum aliquid fecerit · DC · solidos51* · conponat · si autem homo furtum fecerit aut homicidium uel quolibet crimen foris committens infra emunitatem fugierit mandet comes uel episcopo · uel abbati52* uel uicedomino uel quicumque locum episcopi uel abbatis tenuerit ut reddat ei reum si ille contradixerit et eum reddere noluerit in prima contradictione · XV · solidis53* culpabilis54* iudicetur55* · Si ad secunda inquisitione eum reddere noluerit · XXX · solidis56* culpabilis57* iudicetur58* · Si nec ad terciam consentire noluerit quicquid reus dampnum fecerit [fol. 18r] totum illum qui eum infra ęmunitatem retenit nec reddere uult soluere cogatur · et ipse comis ueniens · licentiam habeat ipsum hominem infra ęmunitatem quęrendi hubicumque eum59* inuenire potuerit · si autem statim in prima inquisitionem comiti responsum fuerit quod reus infra ęmunitatem quidem fuisset sed fuga lapsus sit iurit · quod [eum] ad iusticiam cuiuslibet disfaciendi fugire non fecisset et sit ei in hoc satisfactum · si autem intranti in ipsa emunitatem comiti collecta manu quislibet resistere temptauerit comis hoc regem60* uel ad principem deferat ibique iudicet ut sicut illi qui in emunitatem dampnum fecit · DC · solidos61* conponere debeat · ita que comiti colecta manu resistere presumpserit · DC · solidis62* culpabilis63* iudicetur64* ·  
49*
gek. CAPL
50*
gek. q
51*
gek. sol
52*
gek. abbt
53*
gek. sol
54*
gek. cul
55*
gek. iud
56*
gek. sol
57*
gek. cul
58*
gek. iud
59*
u korr. (?)
60*
folgt getilgtes uel ad comitem
61*
gek. sol
62*
gek. sol
63*
gek. cul
64*
gek. iud
III CAPITVLVM ·  
[BK 39 c. 3]
Si quis65* ad ecclesias confugium fecerit in atrium ipsius ęcclesię pacem habeat nec sit ei necesse ęcclesias ingredi et nullus eum inde per uim adstrahere presumat sed liceat ei confiteri quod fecit et inde per munus bonorum hominum ad discussionem in publico perducatur ;  
65*
gek. q
IIII CAPITVLVM ·  
[BK 39 c. 4]
Si quis66* hominem in iudicio iniuste contra alium altercantem adiuuare per malum ingenium presumserit atque inde coram iudicibus uel comite increpatus fuerit et negare non potuerit XV · solidis67* culpabilis68* iudicetur69* ·  
66*
gek. q
67*
gek. sol
68*
gek. cul
69*
gek. iud
V CAPITVLVM ·  
[BK 39 c. 5]
Si quis70* de libertate sua fuerit interpellatus et timens ne in seruitium cadat aliquem de propinquis suis per quam se in seruitio causarum timens occiderit · id est71* · patrem matrem · patruelem auunculum uel quamlibet huiusmodi propinquitatis persona ipse qui hoc perpetrauerat moriatur agnatio eius et consanguinitas in seruitium cadat [fol. 18v] et si negauerit illius occise ad nouem uomeres ignitus iuditium dei examinandus accedat ;  
70*
gek. q
71*
id est gek. ide
VI · CAPITULA ·  
[BK 39 c. 6]
Si quis72* res suas pro anima sua ad casam dei tradere uoluerunt domi traditionem faciat coram73* testibus legitimus et quę hactenus in hoste facte sunt traditiones de quibus nulla est · quęsitio stabilis permaneant ;  
VII · capitula74* ·  
[BK 39 c. 6]
Si uero aliquis alii res suas tradiderit et in hoste profectus fuerit et ille cui res tradite sunt interim mortuus fuerit qui res tradidit cum reuersus fuerit adhibitus testibus quoram quibus traditio facta est · res suas recipiat75* ; Si autem et ipse mortuus fuerit heredes eius legitimi res traditas recipiant ;  
72*
gek. q
73*
folgt getilgtes faci
74*
gek. capla
75*
korr. aus accipiat
VIII · capitula76*  
[BK 39 c. 7]
Si quis77* cartam ingenuitatis a domino suo legitime libertatem · est consecutus liber permaneat · si uero aliquis eum iniuste inseruire temptauerit et ille quartam ingenuitatis suę ostenderit et aduersarium se inseruires uelle conprobauerit et ille qui hoc temptauit multa quae78* in carta scripta est · soluere cogatur · si uero cartam non paruerit sed iam ad illo qui eum inseruire uoluerat disfacta est · uuedregildum eius conponat duas partes illi qui inseruire uoluerat terciam regi ille iterum preceptum regis libertatem suam conquirat ;  
76*
gek. capla
77*
gek. q
78*
gek. qa
VIIII · capitula  
[BK 39 c. 8]
Liber qui se in loco uuadii in alterius potestate commiserit ibique constitus fuerit dampnum illi quo fecerit cuilibet fecerit qui eum in loco uuadii suscepit aut dampnum soluat aut hominem in mallum productum demittat perdens simul debitum propter quod gatdium [!] suscepit et qui dampnum fecit dimissus iusta qualitatem regi cogatur emendare · si uero liberam feminam habuerit usque dum in pignus steterit et filios habuerit liberi permaneant  
X · capitula  
[BK 39 c. 9]
Omnia debita que ad parte regis soluere [fol. 19r] debent solidis79* XII · denariorum soluant excepta freda quę in lege salica scripta sunt illa eandem solido80* quo cetere conpositionis solui81* debeant · conponantur ·  
79*
gek. sol
80*
gek. sol
81*
s korr. (?)
 · XI · CAPITVLA82* ·  
[BK 39 c. 10]
Si quis83* causam iudicatam repetere in mallo presumpserit ibique testibus conuictus fuerit aut · XV · solidos84* conponat aut XV · ictus ab scabinus qui causam prius iudicauerunt85* accipiat ·  
82*
gek. CAPLA
83*
gek. q
84*
gek. sol
85*
gek. iudicauer
 · XII · CAPITVLA86*  
[BK 39 c. 11]
Obtimi quisque in pago uel ciuitate in testimonium adsumantur et cui his contra quam testimoniare debent nullum crimen pos[s]it indicere ;  
86*
gek. CAPLA
De causis admonendis ·  
ITEM · I · CAPITVLVM  
[BK 40 c. 1]
de ęcclesiis emendandis et hubi in unum locum plures sunt quaem87* necesse sint ut destruantur quę necessaria non sunt et alia construantur ;  
87*
e ergänzt
II · CAPITVLVM88*  
[BK 40 c. 2]
Ut presbiteri non ordinentur priusquam examinentur89* et ut excommunicatio possim et sine causa non faciant ;  
88*
gek. CAPL
89*
korr. aus examinantur
III · CAPITVLVM90*  
[BK 40 c. 3]
UT missi nostri scabinius aduocatus adnotarius per singula loca elegiant et eorum nomina quando reuersi fuerint secum scripta deferant ;  
90*
gek. CAPL
IIII ·  
[BK 40 c. 4]
De his qui legem conseruare contempserint91* ut per fideiussores ad presentia regis adducantur  
91*
gek. ctepser
conseruare contempserint korr. aus contempserint conseruare
V CAPITVLVM92*  
[BK 40 c. 5]
Vt illi qui aribanno soluere debent coniectu faciant ad aribannatore ;  
92*
gek. CAPL
VI · CAPITVLA93*  
[BK 40 c. 6]
De fugitiuis hac peregrinis ut distringantur ut scire possimus qui sint aut unde uenerunt ;  
93*
gek. CAPLA
VII ·  
[BK 40 c. 7]
Ut bauga et brunias non dentur negociatoribus ;  
VIII  
[BK 40 c. 8]
De mensuris ut secundum iussionem nostram equales fiant  
VIII94*  
VIIII  
[BK 40 c. 9]
UT non mittantur testimonia super uestitura domni pipini regis ;  
94*
An dieser Stelle wechselt die Position der Kapitelzählung vom Ende der jeweils dem Kapitel vorausgehenden Zeile zum Seitenrand vor der Zeile, in der der Kapiteltext beginnt. Das führte zu Verwirrung, denn die Kapitelzählung VIII steht sowohl am Ende der BK 40 c. 8 vorausgehenden Zeile als auch am Ende der c. 9 vorausgehenen Zeile, wobei c. 9 zusätzlich in der folgenden Zeile die ausgerückt am Seitenrand stehende Kapitelzahl VIIII erhalten hat.
X  
[BK 40 c. 10]
UT nec colonus nec fiscalinus foras mitio possint alicui traditionis facere95* ;  
95*
f korr. (?)
XI  
[BK 40 c. 11]
UT nullus presummat hominem in iuditio mittere sine causa nisi iudicatum fiat ;  
XII  
[BK 40 c. 12]
UT liber homo qui in monasterio regulari comam deposuerit et ibi delegauerit res suas promissionem96* factam secundum regulam firmiter teneant ;  
96*
korr. aus primissionem
XIII · VVa97* [fol. 19v]  
[BK 40 c. 13]
UT omnes qui uadiari98* debent iusta quod in lege continet pleniter secundum ipsam legem reuadia[..] fiant et in postmodum uel domnus rex · uel ille cuius causa est · iusta quod ei placuerit misericordiam faciat ;  
97*
Zusatz in roter Tinte, nicht von der Hand des Schreibers oder Rubrikators, dessen Sinn sich nicht erschließt.
98*
a1 wurde über der Zeile wegen verlaufener Tinte zur Verdeutlichung nochmals übergeschrieben.
XIIII ·  
[BK 40 c. 14]
De episcopis abbatibus comitibus qui ad placitum nostrum non uenerunt99* ;  
99*
gek. uener
XV ·  
[BK 40 c. 15]
UT nullus ebrius suam causam in mallo possit conquirere nec testimonium dicere nec placitum comis habeat nisi geiunus ·  
XVI ·  
[BK 40 c. 17]
De missis nostris discurrentibus uel ceteris hominibus in utilitate nostra iter agentibus ut nullus mansione contradicere presumat ;  
XVII ·  
[BK 40 c. 18]
De canibus qui in dextro armo tunsi sunt ut homo qui eum habuerit cum ipso cano in presentia domni regis ueniat ;  
XVIII ·  
[BK 40 c. 19]
UT populum interrogetur de capitulis que in lege nouiter addita sunt100* et postquam omnes consenserint subscriptiones et manofirmationes suas in ipsis capitulis101* faciant  
100*
s korr. (?)
101*
gek. capl
XVIIII ·  
[BK 40 c. 20]
UT nullius ad placitum banniatur nisi qui causam suam querere aut alteri querire debet sceptis scabineis · VII · qui ad omnia placita preesse debeant ;  
XXI ·  
[BK 40 c. 21]
De falsis102* testibus ut non recipiantur  
102*
korr. aus falsu
XXII  
[BK 40 c. 22]
UT nullus presumat per uitam regis et filiorum eius iurare ;  
XXIII ·  
[BK 40 c. 23]
De illis saxonibus qui uxores non habent ;  
XXIIII ·  
[BK 40 c. 24]
De signatis qui mentiendo uadunt ;  
XXV ·  
[BK 40 c. 25]
UT missi nostri qui iam breuis detulerunt103* de adnuntiatione ut uolumus ut adducant de opere ;  
103*
gek. detuler
XXVI  
[BK 40 c. 26]
Quanta mora facivnt104* in unoquoque loco et quod homines secum habeant ;  
104*
korr. aus faciant
XXVII ·  
[BK 40 c. 27]
De prudentia et constantia missorum nostrorum ;  
XXVIII  
[BK 40 c. 28]
De falsis monitariis requirendum est ;  
XXVIIII ·  
[BK 40 c. 29]
Alie res fortuitum105* non preoccupauerit ;  
[BK 40 c. 29]
VIII KALENDAS106* IVLIAS107* MISSA108* · SANCTI IOHANNIS109* [fol. 20r] [...​...]NTI[.][M] [.][I]V[.] [a] [...​.​...]N[.] GENERALE PLACIT[VM] [H][...]RE VOLVMUS · ITEM ALIOS CAPITVLOS ·  
I  
[BK 41 c. 1]
Si quis110* ingenuus ingenuum ictu percusserit XV · solidos111* conponat ;  
105*
r ergänzt
106*
gek. KL
107*
gek. IVL
108*
gek. MISS
109*
gek. IOH
110*
gek. q
111*
gek. sol
X  
[BK 41 c. 2]
Homo regis id est112* fiscalinus et ecclesiasticus et litus ductus C · solidos113* conponat ;  
112*
id est gek. ide
113*
gek. sol
XVIII ·  
[BK 41 c. 4]
De sonesti · aut · DC · solidos114* conponat115* · aut cum · XII · iuret · aut si ille qui causam querit · XII · homines sacramentum recipere noluerit aut crucem contra eum decertet ;  
114*
gek. sol
115*
gek. cpnt
IN EODEM CAPITULUM116*  
[BK 41 c. 3]
Homo ingenuus qui multa qualibet soluere non117* potuerit et fideiussores habuerit liceat ei semetipsum in iuditium ei cui debitor est mittere usque dum multa quam debuit persoluat ;  
116*
gek. CAPLM
117*
non ergänzt
 - - -118*
[BK 41 c. 5]
Nemini119* liceat120* seruum suum propter dampnum ab aliquo cuilibet inlatum dimittere · sed iuxta qualitatem damni dominus pro ipso respondeat · uel eum in conpositione · aut ad penam · petitoris auferet121* · Si autem seruus perpetrato scelere fugerit ita ut a domino penitus inueniri non possit sacramento se dominus excusare studeat quod nec suę uoluntatis nec conscientia fuisset quod seruus eius tale fatinus commisit ;  
119*
Vor dem Wort eine freigelassene Lücke, wohl für eine Kapitelzählung bzw. Referenz auf die entsprechende Tituli-Zählung der Lex Ribuaria, die aber nicht ausgeführt wurde.
120*
c ergänzt
121*
korr. aus auferat
XXX ·  
Sicut pecierunt122* · ita dominus imperator123* consensit ;  
122*
gek. pecier
123*
gek. imprt
XXXIIII ·  
[BK 41 c. 6]
Si quis124* ad mallum legibus mannitus fuerit et non uenerit si eum sunnis non detenuerit · XV · solidis125* · culpabilis126* · iudicetur127* ; Si ad secundum et terciam si autem ad128* quartam uenire contempserit possessio eius in bannum129* mitatur donec ueniat et de re qua interpellatus fuerit iusticiam faciat · si infra annum non uenerit de rebus que in bannum miserunt130* rex interrogetur et quicquid inde iudicauerit fiat prima ammonitio131* super noctes · VII · secunda super noctes · XIIII · tertia super · XXI · quarta · super XLII · similiter et de beneficio hominis si forte res proprie non habuerit mittatur132* in bannum iisque quo rex interrogetur ;  
124*
gek. q
125*
gek. sol
126*
gek. cpl
127*
gek. iud
128*
korr. aus aut
129*
b korr. (?)
130*
gek. miser
131*
korr. aus admonitio
132*
m korr. (?)
XXXV · [fol. 20v]  
[BK 41 c. 7]
Si auctor uenerit et rem interciatam recipere rennuerit campo uel cruce contendatur ;  
XLVIII  
[BK 41 c. 8]
Qui filios non habuerit et alium quemlibet heredem sibi facere uoluerit coram regem · uel coram comitem · et scabinos · uel missus dominicus qui eum ad iusticias133* faciendas in parochia fuerint ordinationem faciant  
133*
korr. aus iusticiam
LVII  
[BK 41 c. 9]
Homo denarialis non ante hereditare134* in suam agnitionem poterit quam usque ad terciam generationem perueniat ·  
134*
korr. aus hereditatem
LXXVIII  
[BK 41 c. 10]
Homo cartellaris similiter faciat ·  
LXVIII ·  
[BK 41 c. 11]
Omne sacramentum in ęcclesiae aut supra reliquias iuretur · et quod in ecclesia iuratum est uel cum sex electis · uel cum XII · esse debent quales potuerit inuenire sic illum deus adiuuet · et sancti quorum iste reliquie sunt ut ueritatem dicat135* ;  
135*
c korr. (?)
LXXII ·  
[BK 41 c. 12]
Si interciata res furtu ablata fuerit liceat ei super quem res interciata fuerit sacramentum se excusare de furtu nec suę uoluntatis136* aut conscientia fuisse quod ablatum est · et aliud tantum sine dampnum restituat ;  
136*
ti ergänzt
[BK 57 c. 7]
Ut nullis presumat teloneum per uias  - - -137* nec per uillas nec rotaticum nec cepstaticum138* nec pulueraticum recipere ;  
137*
Lücke von ca. 14 Buchstaben
138*
korr. aus ceptstaticum
I · CAPITULUM139* INFRA ECCLESIAM ·  
II  
[BK 43 c. 1]
De lectionibus  
139*
gek. CAPL
III  
[BK 43 c. 2]
De cantu ·  
IIII  
[BK 43 c. 3]
De scribis ·  
V ·  
[BK 43 c. 4]
De notariis ·  
VI ·  
[BK 43 c. 5]
De diuersis disciplinis ;  
VII  
[BK 43 c. 6]
De compozo [!] ·  
VIII  
[BK 43 c. 7]
De medicinali arte  
VIIII  
[BK 43 c. 8]
De ęcclesiis sine honore manentibus absque officiis et luminariis et de his qui decimas sumunt et de ecclesiis non curant et de altaribus ut non superflua sint in ecclesiis ;  
X  
[BK 43 c. 9]
De laicis nouiter conuersis .' ne antequam suam legem pleniter uiuendo discant ad aliena negotia mittantur ;  
XI  
[BK 43 10a]
De derelinquentibus seculum unum e duobus elegant ut pleniter secundum canonicam aut secundum regularem ins[fol. 21r]titucionem uiuere debeant ;  
XII ·  
[BK 43 c. 11]
De ser[u]is proprii[s] uel ancillis ut non amplius tundantur uel uelentur nisi secundum mensuram et hubi satis fiat et uille non sint desolate ;  
XIII ·  
[BK 43 c. 12]
De congregationibus superfluis ut nullatenus fiant sed tantos congreget quantis consilium dare potest ;  
XIIII  
[BK 43 c. 13]
De his qui non fiunt secundum regulam pulsati ut deinceps emendentur et pulsent secundum regulam ;  
XV ·  
[BK 43 c. 14]
UT infantule aetatis puelle non uellent antequam illi elegere sciant quid uelint salua canonica auctoritate ;  
XVI  
[BK 43 c. 15]
Ut laici non sint prepositi monachorum in monasterium nec archidiacones sint laici ;  
XVII ·  
[BK 43 c. 16]
De incestuosis ut canonice examinentur et nec propter alicuius amicitiam quidam relaxentur quidam uero constringantur140* communitus ęcclesię et populi ;  
140*
korr. aus constrinintur
XVIII ·  
[BK 44 c. 1]
De pace ut omni que per aliqva141* scelera ei rebelles sunt constringantur ;  
141*
qv ergänzt
XVIII ·  
[BK 44 c. 2]
De iusticiis ęcclesiarum dei uiduarum et orfanorum pupillorum ut in publicis iudiciis non dispiciantur audientes sed diligenter audiant ;  
XX142*  
[BK 44 c. 3]
De iusticiis domni imperatoris ut pleniter fiant inquisite ;  
142*
Zwischen der auf dem Seitenrand stehenden Kapitelzählung (in rot) und dem etwas eingerückten Anfang des Kapiteltextes steht ein kleines, c-förmiges Zeichen in Texttinte von unklarer Bedeutung.
XXI ·  
[BK 44 c. 4]
De hoc si euenerit fames cladis pestilentia inequalitas aeris uel alia qualiscumque tribulatio ut non expectetur edictum nostrum sed statim deprecetur dei misericordiam ; et in presenti anno de famis inopia ut suos quisque adiuuet prout potest et suam anonam non nimis care uendat · et ne foris imperium uendatur aliquid de alimonia ;  
XXII  
[BK 44 c. 5]
De armis infra patria non portandis id est143* · scutis et lanceis et loricis et si faidosus sit discutitur tunc e duobus quis contrarius sit ut pagati sint et distringantur ad pacem .' etiamsi noluerint et si aliter pacificare nolunt adducantur in nostram presentiam · et si aliquis post pacificationem alterum occiderit144* · conponat illum et manum quam periurauit perdat et insuper bannum dominicum145* ;  
143*
id est gek. ide
144*
korr. aus occiserit
145*
o korr. (?)
[..][III]  
[BK 44 c. 6]
De armatura in exercitu sicut iam antea in alio capitulare146* [fol. 21v] [comm]endauimus insuper omnis147* homo de XII · mansos148* bruneam habeat · qui uero bruniam habens et eam secum non tulerit omne beneficium cum brunia pariter perdat ;  
146*
re korr. (?)
147*
s ergänzt
148*
gek. manos
XXIIII ·  
[BK 44 c. 7]
De negotiatoribus que partibus sclauorum et auarorum pergunt quousque procederet cum negotiis debeant ; Id est149* · partibus saxonie usque bardenuuio hubi preuideat redi et ad sedzela hubi madalgaudus preuideat et ad magadoburgus preuideat aito · et ad herpesfurt150* preuideat madalgaudus et alaraestat preuideat item madalgaudus ad forahabeam et ad bremberga151* et ad ragenisburgo152* audulfus et ad lauriacum uuarnarius · et ut arma et brunias non ducant ad uenundandum quod si inuenti fuerint portantes ut omnis substantia eorum auferatur ab eis dimidia quidem pars partibus palatii alia uero153* mediaetas inter missum et inuentorem diuidatur ;  
149*
Id est gek. Ide
150*
gek. herpesfur
151*
gek. breberg
152*
gek. ragenisburg
153*
folgt getilgtes pars
XXV ·  
[BK 44 c. 8]
De clamatoribus uel causeticis quę nec iudicium scabinorum adquiescere nec blasphemare uolunt antiqua consuetudo154* seruetur ; Id est155* · ut in custodia recludantur156* donec unum e duobus faciant et ad placitum pro hac re postea reclamauerint et litteras detulerint non quidem eis credatur157* nec tamen in carcere ponant sed cum custodia et cum ipsis litteris pariter ad placitum nostrum remittant ut ibi discutiantur sed dignum est ;  
154*
korr. aus consuetuto
155*
Id est gek. Ide
156*
korr. aus recluduntur
157*
korr. aus r
XXVI  
[BK 44 c. 9]
De iuramento ut nulli alteri per sacramentum fidelitas promittatur nisi nobis et unicuique proprio seniore et nostram utilitatem et sui senioris excepto his sacramentis qua iuste secundum legem alteri ab altero debetur ·  
XXVII  
[BK 44 c. 10]
De158* conspirationibus159* uero quicumque facere presumpserit [fol. 22r] et sacramento quamcumque conspirationem firmauerint ut triplici ratione iudicentur primo ut hubicumque aliquid malum per Hoc perpetratum fuit160* auctores facti interficientur adiutores uero eorum singuli alter ab altero flagellantur et nares sibi inuicem precidant ubi uero nichil mali perpetratum est similiter quidem in terra flagellantur et capillos sibi161* uicissim detundant si uero per dextras aliqua conspiratio firmata fuerit si liberi sunt aut iurent cum idoneis iuratoribus hoc pro malum non fecisse aut si non potuerint facere suam legem conponant162* ; si uero serui sunt flagellentur et ut de cetero nostro in imperio nulla huiusmodi conspiratio fiat nec per sacramentum nec sine sacramento ;  
158*
Die D-Initiale ist als Männerkopf mit herausgestreckter Zunge gestaltet.
159*
korr. aus conspiratione uero
160*
korr. aus fuisset
161*
folgt getilgtes inuicem
162*
gek. conp
XXVIII  
[BK 44 c. 11]
De periuriis ut caueantur et non amittantur163* testes ad iuramentum antequam discutiantur · et si aliter discuti non possint separentur ab inuicem et singulariter inquirantur · et si non solum accusatorem licet testes elegere absente suo accusatore et omnino nullus nisi eiunus ad iuramentum uel ad testimonium admittatur · et ille qui ad testimonium adducitur si refutatur dicat ille qui eum refutat et probet quare illvm164* refutet uel recipere nolet et de ipso pago non de altero testes elegantur nisi forte longius extra comitatum causa sit inquirenda et si quis conuinctus fuerit periurii manum perdat aut redimat ;  
163*
t1 ergänzt
164*
korr. aus ille
XXVIIII  
[BK 44 c. 12]
De aduocatis id est165* ut praui aduocati uicedomini uicarii et centenarii tollantur · et tales eligantur quales et sciant et uelint iuste causas discernere166* et terminare · et sic omnes prauus inuentus fuerit nobis nuncietur  
165*
id est gek. ide
166*
causas discernere korr. aus causat
XXX  
[BK 44 c. 13]
De teloniis placet nobis ut antiqua et iusta telonea [fol. 22v] a167* negociatoribus exigantur tam de pontibus quam et de nauigiis seu mercatis · Noua uero seu ingusta ubi cum funes tenduntur uel cum nauibus sub pontis168* transitus et his similia in quibus nullum adiutorium intrantibus prestantur ut non exigantur .' similiter etiam nec de his qui sine negotiandi causa substantiam suam de una domo sua ad aliam ducunt aut ad palatium aut in exercitum .' si quid uero fuerit unde dubitetur ad proximum placitum nostrum quod ipsi missis habituri sumus interrogetur  
167*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
168*
Über i eine us-Kürze; evtl. korrigiert aus pontus?
XIIII  
[BK 44 c. 14]
De fugitiuis clericis siue laicis uel etiam feminis sicut iam in alio capitulare precepimus ita seruetur ;  
XV  
[BK 44 c. 15]
De liberis hominibus qui ad seruicium dei se tradere uolent ut prius hoc non faciant quod a nobis postulent · hoc ideo quia audiuimus aliquos ex illis non tam causa deuocionis quam exercitu seu alia funccione regali fugiendo quosdam uero cupiditatis causa ab his qui res illorum concupiscunt circumuentus audiuimus et hoc ideo fieri prohibemus ;  
XVI  
[BK 44 c. 16]
De oppressione169* pauperum liberorum hominum ut non fiant a potentioribus per aliquod malum ingenium contra170* iusticiam oppressi .' ita ut cohacti res eorum uendant aut tradant .' Ideo haec et supra et hic de liberis hominibus diximus ne forte parentes contra iusticiam fiant exheret lati et regale obsequium minuatur et ipse heredes propter indulgentiam mandatu uel latrones seu malefactores efficiantur ut sepius non fiant manniti nisi sicut in alio capitulare precepimus ita seruetur ;  
169*
mit redundantem Kürzungsstrich über p2
170*
n korr. (?)
[..]II  
[BK 44 c. 17]
De aecclesiis seu sanctis nouiter sine auctoritate inuentis nisi episcopo probati minime uenerentur salua etiam de hoc et de omnibus aecclesiis canonica auctoritate ;  
[X]VIII  
[BK 44 c. 18]
De falsis171* monetas172* quia in multis locis contrarius et contra edictum fiant uolumus ut nullo alio loco moneta sit nisi in palatio nostro nisi forte iterum a nobis aliter fuerit ordinatum ; [fol. 23r] Illi tamen denarii · quomodo monetati sunt si pensantes [et meri] fuerint habeantur ;  
171*
korr. aus falsa
172*
a korr. (?)
XV[....]  
[BK 44 c. 19]
De heribanno uolumus ut missi nostri hoc anno fideliter exactare debeant absque ullius personae graciae blandicie seu terrore secundum iussionem nostram id est ut de homine habeant libras VI · in auro in argento bruneis eramento pannis integris caballis boues uaccis uel alio pecunio et uxores uel infantes non fiant dispoliati pro hac re de eorum uestimentis accipiant legitimum heribannum ; Id est libras III · qui uero non habuerint amplius in suprascripto precio ualente nisi libras III · solidi173* XXX ab eo exiguatur id est libra et dimidia · Qui autem non habuerit amplius quam duas libras solidi174* X si uero una habuerit solidi175* V · Ita ut iterum se ualeat preparare ad dei seruicium et nostram utilitatem et nostri missi caueant et diligenter inquirant ne per aliquod malum ingenium subtrahant nostram iusticiam alteri tradendo aut commendando .'  
173*
gek. sol
174*
gek. sol
175*
gek. sol
X[X]  
[BK 44 c. 20]
Census regalis undecumque legittime exiebat uolumus · ut unde soluatus siue de propria persona hominis siue de rebus ;  
[...]176*  
[BK 44 c. 21]
De latronibus sicut iam antea in alio capitulari commendauimus ita maneat ·  
176*
Von der hier zu erwartenden Kapitelzählung XXI haben sich nur leichte Spuren roter Tinte erhalten.
[....]177*  
[BK 44 c. 22]
De liberis hominibus qui uxores fiscalinas regias et feminas liberis que homines similiter fiscalinos regias accipiant unde he [!] hereditatem uel de qua causa sua querenda nec de testimonio pro hac re abiciantur sed talis etiam nobis in hac causa honor seruetur qualis et antecessoribus nostris regibus uel imperatoribus seruatum esse cognoscimus178* ;  
177*
Von der hier zu erwartenden Kapitelzählung XXII haben sich nur leichte Spuren roter Tinte erhalten.
178*
Auf dem freigebliebenen Rest der Seite stehen einige Federproben.