Capitularia - Edition of the Frankish Capitularies

London, British Library, Add. 22398

Manuscript description according to Mordek

Repository
London
British Library
Add. 22398
Siglum L2
Digital image available at British Library

fol. 1r

Physical description
Material: Papier
Number: 1 Blatt
Size: 267 × 215 mm
Body text: 215-220 × 175 mm
Binding:

Brauner Ledereinband

Contents
  • 1r
    (Papier) Inhaltsverzeichnis auf Französisch, neuzeitliche Hand.

Bibliography
Project-specific references:
  • Mordek 1995, S. 220-223
  • Bibliotheca legum regni Francorum manuscripta, Karl Ubl (Hrsg.) unter der Mitarbeit von Dominik Trump und Daniela Schulz, Köln 2012 ff.

fol. 2r-v

Origin and history
Origin:

2. Hälfte 9. Jh. (Mordek), 9. Jh., ca. 3. Viertel (Bischoff); Frankreich (Bischoff)

Provenance:

Saint-Pierre de Vierzon (Arras) (Brief Hadrians IV. an das Kloster Vierzon auf dem fremden Blatt 2, das zum früheren Einband gehörte). 1858 vom British Museum erworben (auf Papiervorsatzblatt vorn: „Purchased of Mess. Boone 12 Juin 1858“; danach auf fol. 1r französisches Inhaltsverzeichnis).

Physical description
Material: Pergament
Number: 1 Blatt; fol. 2 stammt aus einer anderen Hs. der 2. Hälfte des 9. Jh., nach Katalogangabe vom alten Einband übernommen
Size: 267 × 215 mm
Body text: 215-220 × 175 mm
Script: karolingische Minuskel
Binding:

Brauner Ledereinband

Contents
  • 2r
    (9. Jh., 2. Hälfte) Fragment eines Breviars zum Matthäusevangelium (Beginn: christis. De pseudo prophetis. De aduentu saluatoris...; es folgen die drei letzten, als XXVI-XXVIII gezählten Kapitel bis De baptismo. EXPLICIT BREVIARIVM).
    (Danach von anderer Hand [12. Jh., 2. Hälfte] bis zum Ende der Seite) Hadrian IV., JL 9990, vom 29. Januar 1155 (ed. S. Löwenfeld, Epistolae pontificum Romanorum ineditae [Leipzig 1885] S. 121 f. Nr. 224, ohne Benutzung der Hs.).

  • 2v
    Aileranus, Canon evangeliorum (Schaller-Könsgen, Initia carminum Latinorum, Nr. 12980); die Hs. fehlt bei J. F. Kenney, The Sources for the Early History of Ireland 1: Ecclesiastical (New York 1929) S. 280 Nr. 107 (II) und ist auch nicht bei B. Bischoff, Wendepunkte in der Geschichte der lateinischen Exegese im Frühmittelalter, in: ders., Mittelalterliche Studien 1, S. 242 nachgetragen.

Bibliography
Project-specific references:

foll. 3ra-105ra-rb

Origin and history
Origin:

9./10. Jh. oder 10. Jh., 1. Viertel;wohl Frankreich

Provenance:

Saint-Pierre de Vierzon (Arras) (Brief Hadrians IV. an das Kloster Vierzon auf dem fremden Blatt 2, das zum früheren Einband gehörte). 1858 vom British Museum erworben (auf Papiervorsatzblatt vorn: „Purchased of Mess. Boone 12 Juin 1858“; danach auf fol. 1r französisches Inhaltsverzeichnis).

Physical description
Material: Pergament
Number: insg. 104 foll. (gezählt 2-105 [fol. 2 stammt aus einer anderen Hs. der 2. Hälfte des 9. Jh., nach Katalogangabe vom alten Einband übernommen]; 1 und 106 sind Papierblätter)
Size: 267 × 215 mm
Body text: 215-220 × 175 mm
Quires:
l2; 12 IV98 + (IV-2)104 + l105
Kustoden: VI (10v) bis XVI (98v) (zweimal Lage XIII [74v :XIII fälschlich korr. zu XV statt XIIII]; nach den Kustoden fehlen die ersten fünf Lagen [40 foll.])
Lines: 28
Columns: 2
Script: karolingische Minuskel
Decoration:

rote Rubriken (Capitalis rustica) mit braunen Nachzeichnungen und Ergänzungen; Initialen in Rot und in brauner Texttinte

Binding:

Brauner Ledereinband

Contents
Note:

Das Rechtswerk des Cod. London Add. 22398 eröffnet heute mit der Kapitulariensammlung des Ansegis, läßt als einziges jüngeres Stück das Kapitular von Pîtres (a. 864) folgen und schließt mit den fränkischen Leges (Salica, Ribuaria), zwischen denen noch zwei gängige Kapitularien Karls des Großen vom Jahre 803 plaziert sind. Man könnte meinen, dem Sammler war nicht mehr Material zur Hand oder er hielt weitgehend für ausreichend, was ihm die Collectio Ansegisi an Kapitularientexten bot, doch bleibt zu bedenken, daß wir den Inhalt der vermutlich verlorengegangenen ersten fünf Lagen nicht kennen (vielleicht weitere Kapitularien?). Pîtres fällt zeitlich so aus dem Rahmen, daß man es als Zutat zum bereits gesammelt vorliegenden Übrigen ansehen möchte.

  • 3ra-55ra
    Ansegisi abbatis capitularium collectio (Version ohne den Namen Lothars), Praefatio, Bücher 1-4 (MGH Capit. 1, S. 394-446).

  • 55rb
    Flechtwerk einer nicht ausgeführten Initiale (Federprobe? Ähnlich fol. 104ra).

  • 55va-68vb
    CAP. I-XXXVII - Edictum Pistense (a. 864): CAPITVLA CONSTITVTA in placito ad pistis habito anno XXVregni Karoli gloriosi regis. KAROLVS GRATIA DEI REX Notum esse uolumus omnibus dei - in omnibus simus. AMEN (MGH Capit. 2, Nr. 273 [Teil B], S. 311 Z. 7 f., S. 312 Z. 2 - S. 328 Z. 13).

  • 69rb-88va
    Lex Salica (Karolina emendata), Titelverzeichnis und Text bis Titel 70 (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 5 - 234; Sigle K 53; zur Hs. S. XXII); am Schluß: EXPLICIT PACTVS SALICVS.

  • 88va-89vb
    CAP. I - CAP. XI - Capitulare legibus additum (a. 803): INCIPIVNT CAPITVLA QVȨ IN LEGE SALICA MITTENDA SVNT. DE HOMICIDIIS CLERICORVM. QVI subdiaconum occiderit CCCtis sold. componat - possit indicare (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 111 Z. 44 f., S. 113 Z. 4 - S. 114 Z. 27).

  • 89vb-90va
    CAP. XII, CAP. II - CAP. XXVIIII - Capitulare missorum (a. 803), cc. 23 und 24 hinter c. 28: De causis ammonendis et de ecclesiis emendandis - generalem placitum habere uolumus. EXPLICIVNT CAPITVLA (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 17 - S. 116 Z. 30).

  • 90va-vb
    Alkuin, Pippini regalis et nobilissimi iuvenis disputatio cum Albino scholastico, Fragen 1-11; danach restliche 6 Zeilen frei (Migne, PL 101, Sp. 975 C-D; zuletzt ed. W. Wilmanns, in: Zs. für deutsches Alterthum 14 [Neue Folge, Bd. 2, 1869] S. 531-533); derselbe Auszug ist in Cod. Paris Lat. 10758 im Anschluß an die Admonitio generalis nachgetragen (p. 56), er wird in ähnlichem Ambiente (nach Lex Salica, Capitulare legibus additum und Capitulare missorum [Exzerpt] des Jahres 803) überliefert in Cod. Paris Lat. 4760, fol. 70r-v, siehe jeweils unten.

  • 91ra-104ra
    Lex Ribuaria (Klasse B), Titelverzeichnis und Text (MGH LL nat. Germ 3, 2, S. 52-134; Sigle B 10; zur Hs. S. 37); zwischen den beiden letzten Titeln Flechtwerk (neben Federproben), ähnlich fol. 55rb.

  • 104ra-va
    Dies egyptiaci in quibus nullis - Exeunte die XVII (Thorndike - Kibre, A Catalogue of Incipits, Sp. 427).

  • 104va-vb
    Abhandlung über den Urin: Signa urina qua cognoscetur cum nocte in calice miseris... in uno colore periculum significat (Thorndike - Kibre, A Catalogue of Incipits, Sp. 1503).

  • 105ra-rb
    (Nachtrag 11. Jh.; das Blatt gehörte, auch wenn nach dem Katalog aus dem „alten Einband“ genommen, aufgrund der übereinstimmenden Linierung eindeutig zur Haupths.) Zwei Hymnen zu Mariä Verkündigung (A [lies Hac] clara die turma ...; mit Neumen) und zur Kirchweihe (Laetetur et concrepat [lies -pet] deuota ...) (Schaller - Könsgen Nr. 5753 und 8640 [korrekte Seitenangabe zur Edition: AH 7. 244]).

Bibliography
Catalogues:
  • Catalogue of Additions to the Manuscripts in the British Museum in the Years MDCCCLIV-MDCCCLX (London 1875), S. 641 f.
Project-specific references:
  • Mordek 1995, S. 220-223
  • Bibliotheca legum regni Francorum manuscripta, Karl Ubl (Hrsg.) unter der Mitarbeit von Dominik Trump und Daniela Schulz, Köln 2012 ff.

fol. 106r-v

Physical description
Material: Papier
Number: 1 Papierblatt
Size: 267 × 215 mm
Body text: 215-220 × 175 mm
Binding:

Brauner Ledereinband

Contents
  • 106r (Papier) Paraphrase sur le Stabat in französischen Versen.
    106v
    POENITENTIA VERA NUNQUAM SERA
    POENITENTIA SERA VIX VERA.
    Extrait de la relation du voyage de Perse fait par le R. P. Pacifique de Prouins Predicateur Capucin. Imprimé à Paris l'an 1631... fol. 384.

Bibliography
Project-specific references:
  • Mordek 1995, S. 220-223
  • Bibliotheca legum regni Francorum manuscripta, Karl Ubl (Hrsg.) unter der Mitarbeit von Dominik Trump und Daniela Schulz, Köln 2012 ff.


Transcription

Editorial Preface to the Transcription

Transkriptionsvorlage: Sehr gutes Farbdigitalisat der British Library.

Schreiber

Der Hauptschreiber (A; foll. 55va-62rb Z. 5, 64ra-68vb) verwendet eine sehr gut lesbare und sauber ausgeführte karolingische Minuskel. Gelegentliche Haplographie, zusätzliches anlautendes h vor Vokal und falsche Kasusrektion bei Präpositionen sind markantere Merkmale dieses Schreibers. Ein weiterer Schreiber (B; foll. 62rb Z. 6-63vb) kopierte den Text ebenfalls in einer gut lesbaren karolingischen Minuskel, weist allerdings ein unregelmäßigeres und härteres Schriftbild auf. Ob ab fol. 64ra nicht sogar noch ein dritter Schreiber zu beobachten ist, ist nicht sicher zu sagen, wenn ja, weist er allerdings viele Gemeinsamkeiten mit Hand A auf. Auffällig in diesem Zusammenhang ist, dass im Vergleich zu foll. 55va-62rb die Cauda bei e-caudata anders gestaltet ist und öfter verwendet wird und dass das g teilweise dreiförmig erscheint.

Buchstabenformen

Foll. 55va-62rb Z. 5, 64ra-68vb (Hand A): Dieser Schreiber weist keine auffälligen Buchstabenformen auf. Gelegentlich wird unziales D verwendet, das e steht gerade und hat einen deutlichen Balkenfortsatz, beim g ist der untere Bogen weit geöffnet und der obere Bogen nicht vollständig geschlossen. Die in die Oberlänge gehenden Schäfte von b, d, h und l sind verdickt. Das Wort et sticht zudem heraus, bei dem der Balkenfortsatz des e in den Balken des t übergeht und der gebogene Schaft des t dafür sorgt, dass teilweise der Eindruck entsteht, es stünde ec da.

Foll. 62rb Z. 6-63vb (Hand B): Im Vergleich zu Hand A gibt es Unterschiede in der Schreibung der Buchstaben. Das n wird häufig als Majuskel wiedergegeben. Das s (und auch das f) geht deutlicher in die Unterlänge. Beim x ist der Rechtsschrägschaft nicht mehr oben, sondern unten umgebogen. Es gibt zudem eine ae-Ligatur (z.B. auf fol. 63va, Z. 8: bruniae), darüber hinaus wird keine e-caudata verwendet. Ein deutlicher Unterschied zu Hand A ist die et-Ligatur, die häufiger gebraucht wird. Sie ist zum einen gedrungener und zum anderen weist sie einen sehr deutlich gebogenen und weit in die Oberlänge gehenden Schrägschaft auf.

Abkürzungen

Hand B kürzt die Flektionsformen von kalendae, indem über den Buchstaben kl ein senkrecht stehender, gewellter Kürzungsstrich steht. Bei Hand A geht dagegen ein waagerecht verlaufender Kürzungsstrich durch den Schaft des l. Die Kürzungsstriche von Hand B sind zudem länger und geschwungener, so auch bei der per-Kürze. Auffällig ist die pro-Kürze, die bei Hand A dem Normaltypus entspricht, bei Hand B dagegen läuft der Bogen schräg nach unten aus und endet in einem Haken. Allerdings ist diese Art der pro-Kürze auch ab fol. 67r zu beobachten.

Gliederungsmerkmale

Nach einer kurzen Inscriptio und dem Prolog folgen die 37 Kapitel von Abschnitt B des Edictum Pistense (BK 273), die von I bis XXXVII durchgezählt sind, wobei cc. 15-16 beide die XVI als Nummer erhalten haben. Die Kapitelnummern sind farbig gestaltet und manchen ist ein CAP. vorgeschaltet. Sehr auffällig ist, dass den Kapiteln jeweils eigene Rubriken in farbiger Capitalis rustica vorangehen. Die Kapitel werden gelegentlich mit farbigen, aber überwiegend mit in Texttinte geschriebenen, zwei Zeilen hohen Initialen eingeleitet. Das Explicit AMEN auf fol. 68vb ist in griechischen Majuskeln geschrieben.

Sonstiges

Auf fol. 66v stehen im Raum zwischen den Spalten getilgte Buchstaben.

[fol. 55va] [1]
CAPITULA CONSTITUTA  
In placito ad pistis habito anno XXV regni Karoli gloriosi regis ˙  
[BK 273 Abschnitt B Prolog]
KAROLUS GRATIA DEI REX  
[BK 273 Abschnitt B Prolog]
Notum esse uolumus omnibus dei et nostris fidelibus quoniam haec quae secuntur capitula nunc in isto placito nostro anno ab incarnationem domini nostri iesu christi · DCCCLXIIII · Anno uidelicet regni nostri ipso propitio XXV · indictione XII · VII Kalendas1* iulii in hoc loco qui dicitur pistis una cum fidelium nostrorum consensu atque consilio constituimus et cunctis sine ulla refragatione per regnum nostrum obseruanda mandamus ˙  
1*
gek. KL
QUOD SERUANDUM SIT HONOR ECCLESIIS DEI ET MINISTRIS EARUM CAPITULUM I  
[BK 273 Abschnitt B c. 1]
Primo considerauimus de honore ecclesiarum et sacerdotum ac seruorum dei et inmunitate rerum ecclesiasticarum ut nullus2* sibi de ipsis rebus contra actoritatem [!] presumat et comitis episcopis et ministris eclesiae in eorum ministeriis3* adiutores in omnibus fiant sicut in capitulari prede[fol. 55vb]cessorum ac progenitorum nostrorum continetur · In secundo libro capitulo · XXIII · et quicumque comitum uel ministrorum rei publice haec quae mandamus obseruare neglexerit · si prima et secunda uice de his admonitus non se correxerit · uolumus ut neglegentia comitis ad nostram notitiam per episcopos et missos nostros deferatur · et aliorum neglegentiam per comites ad nostram notitiam perferatur ut nostra auctoritate quod in capitulari predecessorum nostrorum continetur subire cogantur  
2*
u1 korr. (?)
3*
korr. aus mis
DE CAUSIS ORFANORUM ET UIDUARUM ET QUID DE RAPTORIBUS AGENDUM SIT ET HIS QUI MINISTRIS ECCLESIA UIOLENTIAM INFERUNT :/ CAPITULUM II  
[BK 273 Abschnitt B c. 2]
Post haec de orfanorum et uiduarum causis et de regalibus iustitiis et summopere de raptoribus puellarum et uiduarum et sanctimonialium et de his qui presbiteros flagellare presumunt · et qui presbiteros [fol. 56ra] de clesiis [!] sine episcoporum consensu eicere uel recipere aut censum4* de manso uel ex his quae domnus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis in inmunitatem concessit exigere non timent · Et qui censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias persoluere detrectant ut firmiter a missis et comitibus nostris inquirantur et acriter distringantur · et plena iustitia inde faciat · secundum quod in capitularibus aui et patribus · nostri statutum habetur et ipsi contemptores legum diuinae scilicet et humanae ad nostram presentiam legaliter perducantur · ut inde consilium fidelium dei ac nostrorum commendemus quid de talibus hominibus sit faciendum qui nec deum timent nec contra sanctos canones facere · nec legem et preceptum regium infringere pertimescunt · salua censura ecclesiastica et episcopalis penitentiae uindicta5* ˙ [fol. 56rb]  
4*
korr. aus census
5*
n ergänzt
QUID DE HIS AGENDUM SIT QUI PACEM SERVARE CONTEMPSERINT ET RAPINAM FECERINT ˙ III ˙  
[BK 273 Abschnitt B c. 3]
Vt lex et iustitia unicuique in suo ordine omninibus [!] conseruetur · et pacem quam proxime teste deo propriis manibus communi consensum confirmauimus quando hic placitum nostrum habuimus · sic omnes et infra patriam et quando ad placitum unusquisque uenerit · et quando redierit · et quando nobis necessitas euenerit · ut hostem nostram denuntiemus · usque constituta loca secundum consuetudinem et capitula predecessorum nostrorum obseruare procuret ˙ Et qui contra hanc confirmationem per contemptum uenerit · aut quantotius quod contra hanc confirmationem excessum fuerit · emendare neglexerit .' ab episcopis et missis a comitibus nostris hoc nobis renuntiari mandamus quatenus tantum dei et nostrum ac totius christianitatis conceptum [fol. 56va] sicut secundum leges diuinas et humanas inuenerimus emendare curemus ne ipso nostro iudicio a deo quod absit condempnati simus · et uideant episcopi et missi ac comites nostri nisi contra nostram communem confirmationem aliquis per contemptum sciamus quoniam si per alium quam per illos hoc sicut non conuenit audierimus sicut nec ipsi inmunes a peccato erunt · si nec ab ultione6* inmunes existent ˙  
6*
l korr. (?)
QUOD HONORANDI SINT UASALLI REGIS ET REGINE AB OMNIBUS ˙ IIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 4]
Volumus ex expresse mandamus comitibus nostris · ut sicut in XXIIII · capitulo secundi libri capitulorum decessoribus nostrorum continetur · uasalli nostri nobis et nostrae coniugi famulantes condignum apud omnes honorem habeant sicut a genitore nostro et a nobis sepe admonitum est ˙ Et sicut ipsi uolunt se a nobis honoratos tenere · ita et nobis famulantibus sicut consuetudo fuit tempore7* antecessorum nostrorum debitum hono[fol. 56vb]rem honorem [!] exhibeant ˙  
7*
gek. tempr
QUOD DEBEANT COMITES PRECIPUE SALUARE UILLAS REGALES CAPITULUM V  
[BK 273 Abschnitt B c. 5]
Uolumus et expresse comitibus nostris mandamus · ut uillae nostrae indominicate · sed et uillae de monasteriis quae coniugi nostrae et filiis ac filiabus nostris concessa atque donata habemus · queque sub immunitate consistunt · cum saluamento et debita reuerentia in comitatibus illorum consistant ˙ Sed et quae homines nostri aut illorum illarumque · quae8* sine ulla differentia et nostri sunt cum saluamento et debito · honore habere possint · et non ignorent neque obliuiscantur comites ac missi nostri nos scire quod dominorum dominus de se dicit · honorificantes me honorificabo · et qui contempnunt me inhonorati erunt ˙  
8*
a korr. (?)
QUOMODO AD IVSTITIAM REDDENDAM VENIANT QVI DICVNT RES PROPRIETATIS SVE A NORTMANNIS VASTATAS ˙ CAPITULUM VI ˙ [fol. 57ra]  
[BK 273 Abschnitt B c. 6]
ET quoniam humana fragilitas procliuior est ad contra iustitiam faciendum quam ad iustitiam exsequendum et diabolus9* semper certat ut fragilitati humane oculos mentis claudat ne castigationem uideat et semetipsum emendet sicut ad nos peruentum est quidam leues homines de istis comitatibus qui deuastati sunt a normannis in quibus res et mancipia et domos abuerunt quia nunc ibi mancipia et domos non habent quasi licenter malum faciunt · quia sicut dicunt non habent unde ad iustitiam faciendam adducantur ˙ Et quia non habent domos ad quas secundum legem manniri et banniri possunt · dicunt quod de mannitione uel bannitionem legibus comprobari et legaliter iudicari non possunt ˙ Contra quorum malas insidias consensu et consilio fidelium nostrorum statuimus · ut comes missum suum ad illam terram in qua domos abuit mittat et eum bannire et man[fol. 57rb]nire iubeat · et quoniam lex consensu populi et constitutionem legis sit franci iurare debent quia secundum regium mandatum nostrum ad iustitiam dandam uel faciendam legibus bannitus uel mannitus fuit · et sic ipsa heres illi iudicio scabiniorum in bannum mittantur · et si necesse fuerit ipse in forbannum mittatur ˙ Qui ad iustitiam reddendam uenire noluerit · et mandet comes qui hoc exsecutus fuit alteri comiti in cui comitaturus [!] et mancipia habet quid inde factum habet · ex nostro uerbo illi mandet · ut per illa quae in suo comitatu habet illum distringat quatenus ad iustitiam reddendam uel faciendam ad suum comitatum redeat ˙  
9*
korr. aus diabulus
QUID DE HIS AGENDUM SIT QUI ALIVBI MALITIAS FACIUNT UBI UE[!] MANENT NIL MALI OPERANTUR VII  
[BK 273 Abschnitt B c. 7]
Audiuimus etiam quia huiusmodi leues homines in aliis comitatibus depredatio[fol. 57va]nes et iniustias [!] faciant et ad illum comitatum in quo commanent et in quo illas malitias non faciunt factis malitiis in aliis comitatibus reueniunt ˙ Unde mandamus et comitibus nostris cum presse [!] precipimus · ut illi comites in quorum comitatibus tales homines iniustitias faciunt illis comitibus hoc mandent in quorum10* comitatibus refugium11* habent · et una mente unoque consensu · et uno certamine ad tales homines comprehendendos se erigant et decertent ut ecclesiae dei et ministri eius et serui dei ac populus pacem et quietem habere possit ˙  
10*
quorum mit Einfügungszeichen ergänzt
11*
korr. aus refugiunt
USQUE AD QUEM TERMINUM MONETA PRAETERITA CURRERE DEBEAT VIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 8]
Ut denarii ex omnibus monetis meri ac bene pensantes · sicut et in capitulare predecessorum ac progenitorum nostrorum regum libro IIII · XXII · capitulo continetur ˙ In omni regno nostro non [fol. 57vb] non [!] recipiantur usque ad missam sancti martini · Et in omnibus ciuitatibus12* et uicis ac uillis tam nostris indominicatis quam et de his que de inmunitatis uel de comitatibus atque hominum nostrorum siue cuiuscumque sint per omnem regnum nostrum a iudicibus nostris et ab eis quorum uillę sunt una cum ministris rei publice secundum quantitatem locorum et uillarum tanti ac tales de ipsis incolis et inibi manentibus constituantur qui inde prouidentiam habeant · nec boni denarii reiciantur · et non nisi meri et bene pensantes accipiantur ˙  
12*
iu korr. (?)
QUID AGENDUM SIT DE HIS QUI BONOS RECIPIUNT DENARIOS13* VIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 9]
Vt illi qui ex ac causa prouidentiam habebunt · sacramento iurent quod sicut eis ex hac causa iniunctum fuerit · quantum scierint et potuerint debeant fideliter obseruare ˙ Et illi homines qui sci[fol. 58ra]erint merum et bene pensantem denarium reicere · non debeant celare · sed ministris rei publice eum debeant notum facere De quo sacramento quicumque comprobatus fuerit periuratus · et secundum legem14* mundanam ut periurus puniatur sicut in capitulari decessorum hac progenitorum nostrorum continetur in fine capituli decimi ex tertio libro et secundum legem ecclesiasticam publice penitentiae subigatur ˙  
13*
gek. DENR
14*
e1 korr. (?)
QUID AGENDUM SIT DE HIS QUI POST PREFIXUM TERMINUM DE UETERIBUS UOLUERINT NEGOTIARI DENARIIS CAPITULUM X  
[BK 273 Abschnitt B c. 10]
Vt ab ipsa missa sancti martini · per omnem regnum nostrum non nisi istius nostrae monetae meri et bene pensantes denarii accipiantur ˙ Et quicumque ab illo die alium denarium negotiandi causa protulerit · a comite et ministris eius auferatur ab eo · sicut in libro capitulorum [fol. 58rb] secundo · XVIII · capitulo continetur ˙  
QUOMODO NOUA MONETA FORMARI DEBEAT XI  
[BK 273 Abschnitt B c. 11]
Vt in denariis noue nostrae15* monete · ex una parte nomen nostrum habeatur ˙ In giro et in medio · nostri nominis monogramma · ex altera uero parte · nomen ciuitatis · et in medio crux habeatur ˙  
15*
Redundanter Kürzungsstrich über dem Wort.
IN QUIBUS LOCIS MONETE HABEANTUR XII  
[BK 273 Abschnitt B c. 12]
Sequentes consuetudinem predecessorum nostrorum · sicut in illorum capitulis inuenitur constituimus ut in nullo loco alio in omni regno nostro moneta fiat · nisi in palatio nostro et in quentouico hac rotomago ˙ Quae moneta ad quentouicum ex antiqua consuetudine pertinetur · et in remis et in senonis · et in parisio16* · et in aurelianis · et in cauillono · et in metullo · et in narbona ˙  
16*
korr. aus pario
DE FIDELIBUS MONETARIIS ELIGENDIS ET QUID HIS FIERI DEBEAT SI IN POSTEORES [!] INUENTI FUERINT [fol. 58va] CAPITULUM XIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 13]
Vt hi in quorum potestate deinceps monete permanserint · omni gratia et cupiditate seu17* lucro postposito fideles monetarios eligant sicut dei et nostram gratiam uolunt habere ˙ Et ipsi monetarii iurent · quod ipsum ministerium quantum scierint et potuerint fideliter faciant · et mixtum denarium et minus quam debeat pensantem non monetent nec monetarii consentiant ˙ Et sine fraude ulla et absque malo ingenio contra eos quorum argentum18* ad purgandum acceperint · ipsum argentum exmerent et sine fraude tam in pensa quam in purgatione denarios comcambient [!] ˙ Contra quod sacramentum si quilibet fecisse reputatus fuerit · iudicio dei se examinet · et si contra hoc fecisse19* comprobatus fuerit · quia non maiorem fraudem fecit si mixtum denarium et minus quam debeat pensantem monetauerit · [fol. 58vb] quam si in purgatione et concambio argenti per malum ingenium fraudem de argento rerum ecclesiasticarum et de facultate pauperum fecerint · sicut constitutum est de falsis monetariis in libro quarto capitulorum · XXVIII · capitulo · manum perdat · et ut sacrilegius ac pauperum spoliator publice penitentiae iudicio episcopali subiciatur ˙ In illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam iudicia terminantur · iuxta20* ipsam legem culpabilis21* iudicetur ˙  
17*
korr. aus su
18*
korr. aus argeto
19*
i korr. (?)
20*
korr. aus iuxtam
21*
korr. aus iu
DE REGIS CAMERA ACCIPIENDAS QUINQUE ARGENTI LIBRAS AD MONETANDI INITIUM ET EADEM PENSA IBI RESTITUDIS [!] : XIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 14]
Ut in proximis · kalendis22* iulii · per hanc · XII · indictionem habeat in siluanectis ciuitate unusquisque comes in cuius comitatu monetam esse iussimus uicecomitatem suum cum duobus aliis hominibus23* [fol. 59ra] qui in eius comitatu res et mancipia uel beneficia habeant et suum monetarium cum ipsis habeat quatinus ibi accipiant per manus suas de camera nostra ad opus unuuscuiusque [!] monetarii · de mero argento cum pensa libris quinque ut habeat unde initium monetandi possit incipere ˙ Et pensam argenti quam ex camera nostra accepit · per manus eorum per quas illud accepit sabbato ante initium quadragesimae in monetatis denariis in prefato loco ˙ Et cum ipsa pensa cum qua argentum acceperat · unusquisque monetarius in nostra camera reddat  
22*
gek. kl
23*
Nach diesem Wort ist der Rest der Zeile freigeblieben. Der Freiraum wurde mit einem langen Strich markiert.
QUID DE HIS FIERI DEBEAT · QUI NOVAM MONETAM REIECERINT ˙ XVI ˙  
[BK 273 Abschnitt B c. 15]
Vt nullus [!] more solito pro ullo lucro uel auaritia hoc leuiter accipiat · sed omnes ab ipsis kalendis24* iulii argentum suum in constitutis monetis concambiari faciant : scientes quia post missam sancti martini nulli ali[fol. 59rb]i denarii in regno nostro nisi istius noue monete25* nostrae accipiantur · et ab ipsis kalendis26* iulii ipsi noui denarii ab omnibus accipiantur ˙ Et quicumque liber homo ab ipso die denarium nouae nostrae monaetae in regno nostro reiecerit · sicut in prefato libro et capitulo regio continetur bannum nostrum id est solidos · LX componat ˙ Si uero ecclesiastici serui aut comitum aut uassallorum nostrorum hoc facere praesumpserint · quia in prefato capitulari continetur ut LX · ictibus uapulent ˙ Et hac hoccasione indiscreti homines modum in disciplina faciebant ˙ Constituimus fidelium nostrorum consensu atque consilio · ut quorumcumque coloni et serui pro hoc conuicti · non grosso fuste sed nudi uirgis uapulent ˙ Et in ciuitatibus atque uicis seu uillis episcopi per suos misnistros [!] uel presbiteros prouidentiam27* na [!] cum rei publicae ministris accipiant · ne et hac causa modis disciplinae transgrediatur ˙ Sed ta[fol. 59va]liter fiat · qualiter et homines castigentur et quasi pro intentione uel occasione castigationis disciplinam facientes peccatum non incurrant · et disciplinam sustinentes in corpore suo debiliores non fiant ˙ Quodsi quis hoc mandatum nostrum transgressus fuerit · nobis ab episcopis nuntietur quatinus taliter castigetur ne deinceps mandatum nostrum quemquam delectet contempnere ˙ Et dominus uel magister qui liber est aut aduocatus talium hominem eos uel comiti uel misso nostro ad disciplinam sustinendam contradixerit · uel misso nostro iussus presentare noluerit · predictum bannum · LX solidorum componat sicut in predicto capitulari habetur ˙  
24*
gek. kl
25*
noue monete korr. aus [†]
26*
gek. kl
27*
folgt getilgtes n
QUID AGENDUM SI DENARIUS NOUAE MONETĘ NON MERUS INVENTUS FVERIT ˙ XVI  
[BK 273 Abschnitt B c. 16]
Vt si aliquis homo a proximis kalendis28* · iulii de hac noua nostra moneta mixtum uel minus quam debeat pensantem denarium inuenerit · constringat eum qui [fol. 59vb] ipsum denarium †† ad negotiandum protulerit et ipse dicat a quo eum accepit et sic de manu ad manum ueniat usque dum ad falsitatis auctorem perueniatur29* et inuentus mixti uel minus quam debeat pensantis denarii monetator in illa terra in qua iudicia secundum legem romanam terminantur secundum ipsam legem iudicetur ˙ Et in illa terra in qua iudicia secundum legem romanam30* non iudicatur monetarius · sicut supra diximus falsi denarii manum dexteram perdat sicut in quarto libro capitulorum continetur capitulo XXXIII · Et qui hoc consenserit · si liber est LX solidos componat · Si seruus uel colonus · nudus cum uirgis uapulet ˙  
28*
gek. kl
29*
korr. aus peruiniatur
30*
folgt getilgtes non iu
QVA DILIGENTIA CAVENDVM SIT NE FRAVDVLENTA MONETA FIAT ET DE FALSIS MONETARIIS ˙ XVII  
[BK 273 Abschnitt B c. 17]
Vt diligenter comites31* et ministri rei publice per suos comitatus ac ministeria prouideant · ne in aliquo loco occulta uel frau[fol. 60ra]dulenta moneta fieri possit ˙ Et si inuentus ac comprobatus quilibet fuerit fraudulentam monetam percutiens · sicut constitutum est de falso monetario ex prefato capitulari predecessorum nostrorum manus ei amputetur ˙ Et qui hoc consenserit · si liber est · LX · solidos componat ˙ Si seruus uel colonus32* · nudus cum uirgis uapulet ˙  
31*
korr. aus comotes
32*
korr. aus con
XVIII QUID AGENDUM SI FALSVS MONETARIUS IN QVACUMQUE IMMVNITATE INTRAUERIT AD SE LIBERANDVM ∴  
[BK 273 Abschnitt B c. 18]
Vt si falsus monetarius aut de illis locis in quibus monetam fieri iussimus aut occultam monetam percutiens aut denarium falsum de noua moneta ad negotiandum33* proferens ut constringi et puniri non possit · sicut est constitutum in fiscum nostrum uel in quacumque immunitatem aut alicui potentis potestatem uel proprietatem confugerit fiscum · requiratur a ministro nostro ˙ Et si ille eum defenderit aut oc[fol. 60rb]cultauerit · nuntietur nobis · quatinus ita in eo secundum capitula34* regium uindicetur ne35* ullus alius umquam falsitatem nostram36* auctoritate uel potestate consentire aut defendere audeat ˙ Si autem in immunitatem uel potestatem aut proprii alicuius potentis confugerit · secundum quod in tertio libro capitularis XXVI · capitulo continetur · de his qui furtum aut homicidium uel quodlibet crimen foris committens infra munitatem fugerit inde fiat · id est mandet comes uel rei publice minister episcopo uel abbati uel illi quicumque locum episcopi aut abbatis hominis in cuius potestatem uel proprietatem confugerit · ut reddat ei reum ˙ Si ille contradixerit et eum reddere noluerit · in prima contradictione solidis · XV culpabilis iudicetur ˙ Si nec ad tertiam inquisitionem consentire uoluerit · quicquid reus damni fecit totum ille qui eum infra inmunitatem retinet nec reddere uult soluere cogatur ˙ Et ipse con[fol. 60va]ueniens licentiam habeat ipsum hominem infra inmunitatem querendi37* ubicumque eum inuenire potuierit38* ˙ Si autem in prima inquisitione comiti responsum fuerit quod reus infra inmunitatem quidem fuissed sed fuga lapsus sit iuret quod ipse eum ad iustitiam cuiuslibet disfaciendam fugere non fecisset et sit ei in hoc satisfactum ˙ Si uero intranti ipsam immunitatem uel in cuiuslibet hominis potestatem uel proprietatem comiti collectam manu quilibet resistere temtauerit comes hoc ad regem uel ad principem deferat et ibi iudicetur ˙ Et sicut ille qui in inmunitate damnum fecit · DC · solidis39* componi debeat · ita qui comiti collecta manu resistere presumpserit · DC · solidis · culpabalis40* iudicetur  
33*
e korr. (?)
34*
korr. aus capitulare
35*
uindicetur ne korr. aus [†]
36*
Redundanter Kürzungsstrich über dem a.
37*
korr. aus quere[†]
38*
korr. aus potuit
39*
gek. sl
40*
b korr. (?)
XVIIII OMNIA MERCATA DESCRIBENDA NVNTIANDUMQUE REGI · VT DEFINIAT QUOT ET IN QUIBUS LOCIS HABERI DEBEANT ˙  
[BK 273 Abschnitt B c. 19]
Vt melius et equo modius haec [fol. 60vb] prouidentia de bonis denariis non reiciendis et de monete falsae denariis custodiri possit ˙ Uolumus ut unusquisque comes de comitatu suo omnia marcacata [!] inbreuiari faciat et sciat nobis dicere quae mercata aui nostri fuerunt et quae tempore41* domni et genitoris nostri esse42* ceperunt uel quae illius auctoritatę constituta fuerunt · uel quae sinae auctoritatae illius facta fuerunt · uel quae tempore nostro conuenire ceperunt · uel quae in antiquis locis permanent · et si mutata sunt · cuius auctoritate mutata fuerunt43* et ipsum breuem unusquisque comes ad proximum placitum nostrum nobis adportet · ut decernere possimus quatinus necessaria et utilia et quae per auctoritatem sunt maneant ˙ Quę uero superflua interdicantur · uel locis suis restituantur · et mercata die dominico in ullo loco habeantur sicut in primo44* libro capitulorum capitulo CXXXVI habetur ˙  
41*
gek. tempr
42*
korr. aus s[†]
43*
gek. fuer
44*
korr. aus pr[†]
DE ĘQVITATE NEC [fol. 61ra] MENSUERI IN ARIDIS VEL LIQUIDIS ET DE FALSATORIBVS MENSVRARVM ˙ XX ˙  
[BK 273 Abschnitt B c. 20]
Vt comes et rei publicae ministri ac ceteri fideles prouideant quatinus iustus modius ecusque [!] sextarius secundum sacram scripturam et capitula predecessorum nostrorum in ciuitatibus et in uicis et in uillis ad uendendum et emendum fiat et mensuram secundum antiquam consuetudinem de palatio nostro accipiant et non pro hac hoccasionem a mansoariis uel ab aliis qui censum debent maior modius nisi sicut consuetudo fuit exigatur ˙ Et ipsi homines qui per uillas de denariis prouidentiam iurati habebant45* · ipsi etiam de mensura ne adulteretur prouide46* sicut in libro tertio capitulorum capitulo XX continetur ˙ Et si quis reputatus fuerit mensuram adulterasse et cum maiori modio uel sextario annonam uel uinum accepisse · et cum minorem mensuram uenundare · si liber homo est aut secundum suam legem se inde47* sacramento idoneum reddat aut si nec fe[fol. 61rb]cisse uel fieri iussisse aut consensisse · aut comprobatus fuerit hoc unde mensuram adulterauit id est uinum et anonam48* a ministris rei publice tollatur ab eo insuper et bannum nostrum id est49* solidos · LX componat ˙ Si autem colonus uel seruus inde reputatus fuerit · aut iudicio dei se examinet aut si inde conuictus fuerit hoc ut supra diximus unde mensuram adulterauit perdat insuper et uirgis nudo corio uapulet50* ˙ Et siue liber siue colonus uel seruus de hoc conuictus fuerit · post legalem emendationem episcopale iudicium suscipiat · quia contra tale interdictum domini fecit dicentis · qui pecuniam suam non dedit ad usuram unde regnum dei se sibi clausit et infernum sibi aperuit ˙ Quod peccatum · inter illa criminalia computatur51* de quibus dicit apostolus , Quod qui ea fecerit · cum huiusmodi nec cibum sumere christiano licet52* ˙ Et unde sacri niceni canones clericos gradum perdere iubent · et de tali causa unde seculares homines uitam perdunt · inde clerici [fol. 61va] eclesiastici gradum amittunt ˙ Ministri autem rei publicae se caute custodiant · ne pro hac occasione ducti cupiditate per aliquod malum ingenium a liberis hominibus uel colonis seu seruis ˙ Quia si inde ad nos clamor uenerit · et inde53* conuicti fuerint sic iniustitiam ista exsoluent sicut illi qui in suo ministerio tortum faciunt ˙ In illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam54* iudicantur iudicia iuxta ipsam legem uel contra ipsam legem nec antecessores nostri quodcumque55* capitulum statuerunt nec nos aliquod constituimus ˙ Similiter per ciuitates et uicos atque per mercata ministri rei publice prouideant · ne illi qui panem coctum aut carnem per deneratas56* et uinum per sextarium uendunt adulterare et minuere possint sed quantos mensurabiles panes in unaquaque ciuitate de iusto modio episcopi uel abbatis seu comitis ministeriales57* a pistoribus suis recipiunt tantos mensurabiles panes de ęquo58* modio a pistoribus qui panem uendunt fieri faciant59* ˙ Quodsi [fol. 61vb]60* si inuenti fuerint adulterare uel minorare ut supra diximus secundum suum modum culpabiles iudicentur ˙ Homines etiam qui prouidentiam habere debebunt · ne mancae mensurae fiant si de periurio quod iurauerunt quia hoc consentire non debuissent reuicti fuerint · secundum legem puniantur sicut in fine capituli decimi ex libro61* tertio capitulorum habetur et postea ab episcopo publicam poenitentiam de periurio accipiant ˙  
45*
korr. aus habebunt
46*
korr. aus prouidentiam
47*
se inde korr. aus secundum
48*
korr. aus ad nonam
49*
id est gek. ide
50*
corio uapulet korr. aus corpo††
51*
folgt getilgtes de quibus
52*
christiano licet korr. aus [†]
53*
folgt getilgtes ad
54*
korr. aus romana[†]
55*
Mit redundantem Kürzungsstrich durch den Schaft des d.
56*
korr. aus denaratas
57*
korr. aus ministerial[†]
58*
korr. aus equo
59*
korr. aus faciunt
60*
folgt getilgtes quod
61*
folgt getilgtes ter
QUID FIERI DEBEAT · SI BANNUM PRO REIECTIONE DENARIORUM REUUADIATUM FUERIT · XXI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 21]
Ut quia per tres iam annos bannum pro reiectione bonorum denariorum perdonauimus · uolumus ut modo secundum discretionem quam missis nostris commendauimus · reuuadiatum persoluatur ˙ Et hubi reuuadiatum non est reuuadiatur et soluatur · quatinus ex ex [!] hoc et ex disciplina constituta62* ita constricti63* deinceps essent denarios bonos reicere ˙ Et quoniam audiuimus occasione accepta pro uuadiato [fol. 62ra] banno · quosdam plus a pauperibus accepisse quam bannus leuet ˙ Hoc a missis nostris · diligenter inquiri uolumus ˙ Et quicumque plus ab eis acceperunt quam iussimus · cogantur illos restituere · et illos absque ulla excussatione ad presentiam nostram missi nostri adducant · quatenus per nostram armiscaram ita castigentur ne64* ulterius tali conlvdio65* eos delectet opprimere pauperes ˙  
62*
korr. aus constitut[†]
63*
korr. aus constricta
64*
korr. aus u
65*
korr. aus conlidio
QVID AGI DEBEAT DE HIS QVI NON HABENT IN COMITATV VNDE66* PLENVM BANNVM DEBEANT PERSOLVERE XXII  
[BK 273 Abschnitt B c. 22]
Vt67* colonus qui iam pro iectione bonorum denariorum flagellati uel flagellandi68* sunt · nulla alia69* exactio requiratur ˙ Et si ab aliquo eorum aliquid inde acceptum fuit · a missis nostris cogatur restitui ˙ Et qui beneficia uel alodes in duobus uel tribus · aut quattuor comitatibus habent · et non habent in unoquoque comitatu unde plenum bannum ualeant soluere uel qui in unum [fol. 62rb] tantum comitatu alodem uel beneficia habent · et non tantum ibi habent70* unde plenum bannum ualeant soluere · missis nostris hoc notum71* faciant ˙ Et hoc ab eisdem missis nostris72* diligenter inbreuietur et nobis renuntietur · ut nostra discretione discernamus qualiter et castigatio ex compositione fiat · et homines ultra mensuram et indebite non grauentur · quia sicut sancta scriptura dicit · non inde requirimus datum sed fructum ˙ Id est · non inde requirimus inhonestum lucrum sed regnum ex73* castigatione profectum ˙ Et non solum in pauperibus · sed etiam in dicioribus considerare uolumus discretionem · quam decessores nostri reges in quarto libro capitulorum posuerunt capitulo · LVII · decernentes · ut de debito inquiunt quod ad opus nostrum fuerit reuuadiatum talis consideratio fiat · ut his qui ignoranter peccauit non totum secundum74* legem componere cogatur · sed iuxta quod possibile uisum fuerit ˙ His uero qui tantum mala uoluntate peccauit · totam legem compositionem [fol. 62va] cogatur exsoluere  
66*
korr. aus VNBE
67*
folgt getilgtes a
68*
n ergänzt
69*
a2 mit Einfügungszeichen ergänzt
70*
a korr. (?)
71*
o korr. (?)
72*
Mit redundantem Kürzungsstrich über dem i.
73*
korr. (?)
74*
korr. aus secum
QVOD NVLLA FIERI MIXTVRA DEBEAT IN AVRO VEL ARGENTO ET DE HIS QVI HOC FECERINT QVALITER PVNIANTVR XXIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 23]
Vt75* nullus deinceps in regno mixturam auri uel au [!] argenti ad uendendum facere uel consentire presumat et nullus a missa sancti remegii id est a proximis76* kalendis77* octobris aurum uel argentum ad uendendum uel emendum nisi purificatum78* proferat et si quis inuentus fuerit post prefatas kalendas79* octobris aurum uel artum [!] uel quodcumque fabricinium ex auro uel argento mixtum ad uendendum uel emendum portare a ministris rei publice ipsum quod portauerit ab eo tollatur et ipsi80* fideiussores si res et mancipia in illo comitatum non habent ad presentiam nostram cum ipso auro uel argento adducatur ut nos inde commen[fol. 62vb]demus qualiter culpabilis iudicetur · Si uero res et mancipia uel mobile per quae distringi legaliter possit In ipso comitatu habuerit secundum legem ad nostram presentiam uenire iubeatur Et si quisquam inuentus fuerit suum aurum uel argentum uel quodcumque fabricinium ex auro uel argento portare ad fabrum81* ut purgetur prouideant rei publice ministri ne hac hoccasione ab eo quod suum fuerit tollant quodsi fecerint et ad nos inde reclamatio uenerit sicut ille qui tortum in suo comitatu uel ministerio fecerit in uestra uel fidelium nostrorum presentia culpabilis iudicabitur · faber uero qui post prefatas kalendas82* comprobatum fuerit aurum uel argentum83* ad uendendum uel emendum adulterasse uel misculasse in illis regionibus in quibus iudicia secundum legem romanam terminantur iuxta illam puniatur in aliis autem regni nostri secundum regium [fol. 63ra] capitulare sicut falsam monetam percutiens manum perdat Et liber homo qui hoc consenserit sicut in prefato continetur capitulo bannum nostrum id est solidos componat · Colonus uel seruus84* nudus cum uirga flagelletur85* si uero iudeus fuerit ipsum quod mixtum perferat perdat et bannum nostrum sicut tempopore [!] predecessorum nostrorum86* consuetudo fuit componat  
75*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
76*
korr. aus proximu
77*
gek. kl
78*
folgt getilgtes fuerit
79*
gek. kl
80*
korr. aus ipse
81*
korr. aus fr
82*
gek. kl
83*
korr. aus au
84*
korr. aus lib
85*
korr. aus fa
86*
no korr. (?)
QVANTVM DEBEAT VENDI LIBRA AVRI BENE VEL MINVS COCTI XXIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 24]
Vt in omni regno nostro87* non amplius uendatur libra auri purissimi cocti nisi XII88* libris argenti de nouis et meris denariis Illud uero aurum quod coctum quidem fuerit sed non tantum ut ex eo deauratura fieri possit libra una de auro uendatur decem libris argenti de nouis et meris denariis et omnimodis prouideant tam comites quam ceteri omnes ministri rei publice ne aliqua adiectione uel fraude per occasionem ali[fol. 63rb]quid amplius uendatur sicut de suis honoribus uolunt gaudere · et quicumque hanc commendationem nostram aliquo ingenio infirmare uel fraudare seu aliter inmutare inuentus fuerit · si liber homo fuerit bannum nostrum id est LX solidos componat · Colonus uel seruus nudus cum89* uirgis flagelletur ˙  
87*
korr. aus r
88*
X korr. (?)
89*
c korr. (?)
NON DE RE ARMA VEL BRVNIAS SIVE CABAL [!] NORTMANNIS VENDERE ET DE IVDICIO EORVM QVI FECERIT XXV  
[BK 273 Abschnitt B c. 25]
Vt quoniam in prefatis capitulis continetur et in libro tertio capitulo LXXV ut nullus sine permisso regio bruniam uel arma extraneo dare aut uendere presumat et in eodem libro capitulo sexto designata loca regni usque adque [!] negotiatores brunias et arma ad uenundandum portare et uendere debeant quodsi inuenti fuerint ultra portantes90* aut uenundantes [fol. 63va] ut omnis substantia91* eorum auferatur ab eis92* dimidia quidem pars partibus palatii ali [!] uero medietas inter missos regios et inuentorem diuidatur quia peccatis nostris exigentibus in nostra terra nortmanni deueniunt et eis a nostris bruniae et arma atque93* caballi aut pro redemtionem dantur aut pro pretii cupiditate uenundantur cum pro redemtione unius hominis ista donantur uel pro pauco pretio uenundantur pro hoc auxilium illis contra nos prestitum et regni nostri maximum fit detrimentum et multae dei eclesiae destruuntur et quamplurimi christiani depredantur et facultates ecclesiasticae et regni exauriuntur · Propterea una cum consensu atque consilio nostrorum fidelium94* constituimus ut quicumque post proximas95* iulii kalendas96* huius duodecime indictionis nortmannis quocumque ingenio uel pro redemptione uel pro aliquo pretio bruniam · uel quaecumque arma aut caballum donauerit sicut proditor [fol. 63vb] patriae et expositor christianitatis ad perditionem gentilitati si ulla retractione uel pro redemptione de uita componat · quae omnia omnibus citissime a missis nostris et comitibus nota fiant ne de ignorantia se excvsare97* ualeant ˙  
90*
p korr. (?)
91*
s2 korr. (?)
92*
folgt getilgtes ab eis
93*
a korr. (?)
94*
i1 korr. (?)
95*
ut quicumque post proximas mit Einfügungszeichen ergänzt
96*
gek. kl
97*
korr. aus excasare
NON DEBERE PAVPERIBVS FRANCIS RES SVAS VEL CABALLOS PER CVIVS QVAM98* VIOLENTIAM AVFERRI ET QVOMODO PVNIRI DEBEAT QVI HOC FECERIT XXVI  
[BK 273 Abschnitt B c. 26]
Vt99* paganenses [!] franci qui caballos habent uel habere possunt cum suis comitibus in hostem pergunt et nullus per uiolentia uel per aliquod malum ingenium100* aut per quamcumque indebitam oppressionem talibus francis suas res aut caballos tollat ut hostem facere et debitos parueredos [!] secundum antiquam consuetudinem nobis exsoluere non possint neque comes neque aliquis minister rei publice quodsi fecisse aliquis eorum conprobatus fuerit sic hoc cogatur [fol. 64ra] componere101* sicut de illis est constitutum in capitularibus regiis qui tortum in suo comitatu uel ministerio faciunt ˙  
98*
korr. aus QVAN
99*
korr. aus V[†]
100*
korr. aus ingeni[†]
101*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
OMNIVM SUMMAM FRANCORVM IN SINGVLIS COMITATIBUS REGI NUNTIANDAM · ET QUID FACERE DEBEANT PAUPERES EXPEDITIONE HOSTILI ˙ CAPITULUM · XXVII ˙  
[BK 273 Abschnitt B c. 27]
Vt qui iuxta regium capitulare quod domnus et genitor noster · anno · XVI · regni sui · capitulo · VII · constituit · comites uel missi nostri diligenter inquirant quanti homines liberi in singulis comitatibus maneant · qui per se possunt expeditionem facere · uel quanti de his quibus unum alium adiuuet · quanti etiam de his qui a duobus tertius adiuuetur uel preparetur · necnon de his qui a tribus quartus adiuuetur et praeparetur · siue de his qui a quattuor quintus adiuuetur et praeparetur · ut expeditionem exercitalem facere possint · et eorum summam ad nostram notitiam deferant · ut illi qui in hostem pergere potuerint · iuxta antiquam102* et ali[fol. 64rb]arum gentium consuetudinem ad ciuitates nouas et pontes ac transitus paludium operentur : et in ciuitate atque in marca uuactas faciant · ad defensionem patriae · omnes sine ulla excusatione ueniant ˙ Et qui de talibus hostem dimiserint · heribannum iuxta decretionem quae in genitorum nostrorum tertio libro capitulorum · capitulo · XIIII · continetur · persoluant ˙ Et qui ad defensionem patriae non occurrerint · secundum antiquam consuetudinem · et capitulorum constitutionem iudicentur ˙  
102*
a2 korr. (?)
QVOD NEQVE AD CASAM DEI NEQUE AD CUIUSQUAM SERVITIVM SE ILLE TRADERE DEBEAT · QVI CENSVM SVI CAPITIS REGI SOLVIT SINE REGALI LICENTIA ET QVOD BANNVM SOLVERE DEBEAT QVI EVM RECEPERIT · XXVIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 28]
Vt illi franci qui censum de capite suo uel de suis rebus ad partem regiam debent · sine nostra licentia ad casam dei uel ad alterius cuiuscumque seruitium se non tradant · ut res publica [fol. 64va] quod illis habere debet · non perdat ˙ Quodsi aut seipsos aures suas ad casam dei · aut ad alterius cuiuscumque seruitium sine licentia nostra tradere uoluerint · sicut in capitulare aui nostri continetur · de his qui pro furto in seruitium se tradere cupiunt · comites uel uicarii hoc eis non consentiant · sed ex banno nostro prohibeant103* ˙ Quod et si contra bannum nostrum fecerint · ipsi qui eos receperint · bannum nostrum id est · LX solidos componant ˙ Et si ipsos in seruitio suo habere uoluerint · uel illorum res de quibus census ad partem regiam · exiebat tenere uoluerint · censum quod ipsi franci debebant uel quod de illorum rebus exire solebat · ad nostram regiam partem componant · sicut in praefato capitulorum libro · IIIo · capitulis · XV · et LXXXVI · et in libro · IIII · capitulo XXXVI · habetur ˙ Et quia sicut in sacris ecclesiasticis regulis inuenitur · prior obseruatio · durior · posterior autem exigentur causa inclinatior fuit ˙ Post haec [fol. 64vb] praefata capitula decessorum et progenitorum nostrorum huiusmodi sicut prędiximus francis hominibus res suas ad casam dei · uel aliis tradere ac uendere · eosque ad diuinum seruitium conuerti si uellent non hibuerunt104* · sicut in capitulis libri primi capitulis CXXXII · et CXXXIIII · et in libro secundo capitulo XXXI · et in libro · IIII capitulo XVIIII continetur ˙ Si quis de talibus francis de suis rebus tradere uel uendere uoluerit non prohibemus · tantum ut iustum regium quod sibi debetur sine ratione non perdat quia iniustas consuetudines nouiter institutas imponere cuique non uolumus quas in quarto libro eorundem capitulorum prohibitas capitulo XLVII legimus ˙ De illis autem qui secundum legem romanam uiuunt · nihil aliud nisi quod in eisdem continetur legibus105* diffinimus ˙  
103*
korr. aus p[†]
104*
korr. aus [†]
105*
bus korr. (?)
QVOD FISCALES ET ECCLESIASTICI QVI PROFITENTVR CARROPERAM ET MANOPERAM · NON POSSINT SE EXCVSARE SI AD MARGILAM DVCENDAM [fol. 65ra] VEL EXCVSATIONE ANNONE VOCENTVR · XXVIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 29]
Vt illi coloni tam fiscales quam ecclesiastici qui sicut in poleticis continetur et ipsi non denegant carropere et manopere ex antiqua consuetudine debent et margillam et aliam queque carricare quę illis non placent rennuunt quoniam adhuc in illis antiquis temporibus forte margilla non trahebatur quę in multis locis tempore aui ac domni et patris nostri trahi coepit · et de manopera in scuria batere nolunt et tamen non denegant quia manoperam debent ˙ quicquid eis carricare precipitur de opera carropere quando illam facere debent · sine ulla differentia carricent · et quicquid eis opera manoperę quando illam facere precipitur · similiter ulla differentia faciant  
NON DEBERE VLTRA FISCALES ECCLESIASTICAS HEREDITATES SVAS CUILIBET SOCIORVM VENDERE ˙ XXX ˙  
[BK 273 Abschnitt B c. 30]
Vt quoniam in quibusdam locis coloni tam fiscales quam et de cassis [!] dei [fol. 65rb] suas hereditates · id est mansa quę tenent · non solum suis paribus · sed et clericis canonicis ac uillanis presbiteris et aliis quibuscumque hominibus uendunt · et tantummodo sellam retinent ˙ Et hoc occasione106* sic destructe fiunt uille · ut non solum census debitus inde non possit exigi · sed etiam quę terre de singulis mansis fuerunt iam non possint agnosci · constituimus ut precipiatur a nostris ministerialibus et a ministris ecclesiasticis · ut hoc nullo modo de cetero fiat · ne uille destructe adque confuse fiant ˙ Et quicquid de singulis mansis sine licentia dominorum uel magistrorum per quoscumque uenditum est recipiatur · et singulis mansis de quibus terrę uendite sunt · et de quibus census decidit propter eorum inpossibilitatem qui mansa deseruire non possunt restituatur · et iuxta qualitatem uel quantitatem terre uel uinearum ad singulos mansos pertinentium postquam restaurati fierint ab unoquoque manso census ad partem dominicam exigatur ˙ [fol. 65va]  
106*
hoc occasione korr. aus hoccasione
VSQVE AD QVOD TEMPVS EXPECTENTUR · NEC REDIRE AD SVA COGANTUR ADUENE PAGANORUM TIMORE DISPERSI ˙ XXXI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 31]
De aduenticiis istius terre quę a normannis deuastata est · constituimus ut sicut in capitulari aui nostri karoli imperatoris habetur unusquisque comes de suo comitatu et nomina eorum et qui sunt eorum seniores describi faciat · et ipsos aduenas qui a tempore aui nostri atque a tempore domni et patris nostri in illorum comitatibus cummanent secundum consuetudinem que illorum temporibus fuit eos ibi manere permittant ˙ Illos uero qui pro persecutionem nortmannorum nuper de istis partibus in illas partes confugerunt episcopopum [!] missis cum missis rei puglice [!] taliter de illis partibus in istas partes uenire faciant ut non opprimantur · ne aliquis107* census uel quicumque exactio ab illis exigatur · et habeatur licentiam quę in illis partibus suo seruitio promeruerunt108* · uel quocumque iusto ingenio adepti sunt commendandi ˙ Et illi [fol. 65vb] qui nullum lucrum de opere in uineis sperant · kalendis109* septembris110* unusquisque ad locum suum iam peruentus sit ˙ Et qui lucrum de uineis in illis partibus promeruit · octo dies post missam sancti remigii in istas partes iam sit peruentus · et sibi in istis partibus in futurum prouideat et suo seniori seruiat ˙ Et si necesse illi fuerit · ad missam sancti martini ad suum conductum in illas partes redeat · et usque ad kalendas111* aprili112* ibidem unusquisque immorandi licentiam habeat ˙ Indeque113* ad terram seu natiuitatis ad senioratum suum unusquisque redeat · et usque ad medium maium propter seminationem ibidem maneat ˙ Indeque si illi necessitas fuerit ad suum conductum redeat · et inde ad mansiones in terram suam unusquisque redeat · et de cetero ibidem permaneat ˙ Si autem de istis partibus in illis partibus femina maritum · aut maritus feminam accepit · illud coniugium quia non est legale · neque114* legitimum sicut leo in suis decretis et sanctus gregorius in suis epistolis115* [fol. 66ra] monstrat dissoluatur · et cuius fuerit uir uel femina mancipium suum quęque potestas recipiat et sue potestatis homini coniungere faciat ˙ Et si infantes inde nati sunt · secundum legem et antiquam consuetudinem nostram infantes matrem sequantur ˙ In illis autem regionibus qui legem romanam sequuntur · secundum eandem legem fieri exinde decreuimus ˙  
107*
q korr. (?)
108*
gek. pmeruer
109*
gek. kl
110*
gek. septbr
111*
gek. kl
112*
gek. apli
113*
I korr. (?)
114*
n korr. (?)
115*
gek. epis
NON DEBERE VICINOS COMITES IN VNA DIE MALLVM TENERE ˙ XXXII  
[BK 273 Abschnitt B c. 32]
Vt conlimitanei et uicini comites in una die si fieri potest mallum non teant [!] · maxime post octauas paschę propter francos homines et aduocatos qui ad utraque malla non possunt occurrere · sed mittant sibi inuicem missos ˙ Et si unus die lunis mallum habuerit · alter die iouis aut die lunis sequentis ebdomade mallum habeat et ne graue sit ei qui suum mallum interiecit ˙ Qui uno anno primus tenuerit mallum · sequenti anno consentiat et alteri primum tenere ˙ Et si sacramenta legalia in [fol. 66rb] primo die lunis post pascha iuranda deuenerint · aut in aliis feriis quando mallum tenere debuerat · mittat unusquisque comes missum suum qui ipsa sacramenta auscultet · ne ipsi homines iectiui inueniantur ˙ et ipse sic mallum suum teneat · ut barigildi eius et aduocati qui in aliis comitatibus rationes habent116* · ad suum mallum occurrere possint  
116*
e korr. (?)
DE HIS QVI SACRAMENTA POST · XLta · NOCTES IVRANDI ACCIPIVNT · XXXIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 33]
Et quia sacramenta post quadraginta noctes legaliter iuranda accipiuntur · et in prefatis predecessorum ac genitorum nostrorum capitulis inuenitur · ut postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint · ex eo die super quadraginta noctes sit bannus resisus quod in lingua theodisca scastlegi id est117* armorum depositio uocatur ˙ Multi enim inde contendunt et se inter se iectiscunt · Alii enim suum sacramentum quadragesimo die in quo illud accipiunt iurare [fol. 66va] uolunt118* · et in tantum contendunt · ut etiamsi intra quadragesimam sacra ieiunii quadragesimus dies aduenerit suum sacramentum se iurare debere contendant et contra cautores suos si hoc audiendum non uenerit iectiscunt ˙ Numerant enim dies et non numerant cum eis noctes · sicut numerantur noctes a natiuitate domini usque ad purificationem sanctę mariae et a resurrectione domini usque ad ascensionem domini ˙ Quadragesimo enim die et purificatio sanctę mariae a natiuitate domini et quadragesimo die a resurrectione domini siue in dominica die ascensio domini celebratur que euenit V feria id est iouis die et de diebus sine memoria noctium ˙ Dominus per ionam prophętam dixit ˙ Adhuc XL dies et nineue subuertetur ˙ Et XL dies simul cum noctibus in ieiunio hęlię prophetę et moysi quando legem secundo accepit · et ipsius domini ieiunio conputantur in quibus VI septimane id est119* XL et duo dies fiunt usque ad resurrecti[fol. 66vb]onem120* domini quę fit in dominica die sicut et in initium XLme · et hęc non sine dei mysterio fiunt · per quem conditores legum iusta decernunt · Unde sicut in quibusdam regionibus rectius tenere comperimus una cum consensu et fidelium nostrorum consilio constituimus · ut ab ipsa die quo sacramentum accipitur post XL dies et XL noctes id est XLmo secundo die de sex septimanis ipsa feria qua illud sacramentum accepit sicut pascha ipsa feria sit qua in initium quadragesime accipitur ˙ Qui sacramentum legaliter accepit · legaliter in locis constitutis iuret · sicut in capitulorum decessorum et progenitorum nostrorum continetur · et amodo nulla dissensio uel detrac [!] in regno nostro a quolibet ex hoc fiat ˙ Quod mandatum nostrum si quis contempnere presumpserit bannum nostrum id est solidos LX componat ˙ Et si ipsa dies intra quadragesimę sacra ieiunia euenerit · nemo illud sacramentum accepit in quadragesima iurare non presumat · quia ex hoc iam etiam manifestam dei uindictam uidimus et audimus ˙ Si quis presumpserit · similiter bannum nostrum componat [fol. 67ra] et inde penitentiam episcopali iudicio faciat ˙ Ipsam autem quadragesimam a quarta feria id est a capite ieiunii cum ipsa quarta feria qua publice penitentes penitentiam accipiunt · obseruari usque ad sanctam resurrectionem secundum consuetudinem antiquam precipimus ˙ Sed expectet qui sacramentum ante quadragesimam seruatum accepit si XL dies et XL noctes ante illud quadragesima non habuit · sine ulla legali composione [!] uel iectitione usque ad diem lunis post octauas paschę et tunc quod legaliter accepit legaliter et perficiat ˙  
117*
id est korr. aus [†]
118*
Der Text der ersten Zeile (uolunt bis ut) wurde über dieser noch einmal wiederholt, aber anschließend wieder getilgt.
119*
id est gek. ide
120*
korr. aus rer
QVID DE HIS PAUPERIBVS FRANCIS FACIENDVM SIT QUI RES SVAS TEMPORE121* FAMIS ETIAM SEMETIPSOS IN SERVITIVM VENDIDERUNT122* · XXXIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 34]
Notum fieri uolumus omnibus dei et nostris fidelibus · quoniam quidam comites nostri nos consuluerunt123* de illis francis hominibus qui censum regium de suo capite sed et de suis rescellis debebant · qui tempore124* famis necessitate [fol. 67rb] cogente seipsos ad seruitium uendiderunt ˙ Unde cum episcopis et cęteris dei ac nostris fidelibus tractauimus quid nobis esset agendam et quid cum eis inde inuenimus ac constituimus presentia edicto decreuimus · id est125* quia non in lege salica ex hoc expressius quiddam inuenimus ˙ Continetur tamen in tertio capitulorum libro capitulo XXVIIII de homine libero qui se loco uuadii tradidit in alterius potestatem et ibi constitutus dampnum aliquod cuilibet fecerit ut his qui eum loco uuadii suscepit · aut dampnum soluat aut126* hominem in mallo perductum admittat ˙ Perdens simul debitum propter quod eum pro uuadio suscepit · et qui dampnum fecit dimissus iuxta qualitatem rei cogatur emendare · Si uero liberam feminam habuerit et usque dum in pignore extitit filios habuerint · liberi permaneant ˙ Et in lege digito dei scripta legimus · ut si adtenuatur frater noster se in seruitium tradiderit · sex annis seruiet illi qui eum emit · et septimo egrediatur liber gratis ˙ Quae sacra historia et obseruantes mortaliter aedificat et altiori sensu intellegentes illuminat ˙ [fol. 67va] In lege etiam quam predecessores127* nostri et nominatissimi imperatores constituerunt de his qui filios suos fame aut alia aliqua necessitate cogentur uendunt · plura habentur capitula ˙ Quae omnia hic non necesse duximus ponere · tamen illud capitulum quod cum sanctis ęcclesiasticis regulis ex maxima parte concordari inuenimus hic ponere necessarium duximus · in quo dicit · ut quicumque ingenium filios suos quod et de ipsis liberis hominibus qui se uendunt obseruari uolumus qualibet necessitate seu famis tempore uendiderint ipsa necessitate compulsi128* emptor si quinque solidis emit sex recipiet ˙ Si decem XII129* solidos similiter130* recipiat · aut si amplius secundum suprascriptam rationem augmentum pretii consequatur ˙ Sanctus autem gregorius etiam de his qui liberi a paganis capti fuerint131* · si aliquis eos redimerit · ipsi qui redempti sunt132* procurrent ut tantum pretium redemptori suo donent sicut ab eo redempti fuerint · et in sua libertate permaneant ˙ Si autem ęcclesia [fol. 67vb] eos redimerit gratis sine aliqua compositione liberi fiant ˙ Quod et nos per regnum una cum consensu et fidelium nostrorum consilio obseruari regia auctoritate precipimus · Et si quis dixerit quia non uult aut tempore133* famis aut pro alia necessitate pretium suum dare pro libero homine si semper illum habere in seruitium non debet · attendat quod ei dominus per apostolum suum dicat ˙ Qui habuerit inquiens substantiam134* mundi et uiderit fratrem suum necesse habere et clauserit uiscera sua hab eo non manet caritas dei in eo ˙ Et qui non habet hanc caritatem · etiamsi ad martyrium et ad ignem se tradiderit · sine ista caritate remissionem peccatorum suorum habere non poterit · et nullatenus in regnum dei intrabit · quia pro deo suos denarios uel suam annonam quę a deo accepit dare non indurat ˙ Cum deus seipsum et sanguinem suum pro eo in cruce clauis et lancea transfixus fudit · et quia hominum ingenia qui deum non timent diabolo suadente multa excogitant potest fieri ut qui tales homines liberos necessitate [fol. 68ra] ut diximus cogente in seruo suscipiunt in alteras partes illos dispendant et uendant ˙ Propterea una cum consensu et fidelium nostrorum consilio constituimus · quod in antiquis legibus decretum inuenimus · Vt si huiusmodi personas aliquod aut ad extraneas gentes aut ad transmarina loca transferre aut uenundare presumpserint135* · ipse qui hoc contra statuta presumpserit constitutionem regii banni componat ˙ Et si talis antea homo liber usque dum in tali seruitio fuerit de libera femina filios habuerit · ipsi filii liberi permaneant sicut in prefato XXVIIII capitulo quarti libri capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum habetur de eo qui se loco uuadii in alterius potestatem commiserit salua constitutione romanae legis in eis qui secundum illam uiuunt ˙  
121*
gek. TEMPR
122*
gek. VENDIDERT
123*
gek. consuluer
124*
gek. tempr
125*
id est gek. ide
126*
korr. aus u
127*
korr. aus predes
128*
m korr. (?)
129*
korr. aus X[†]
130*
gek. simlt
131*
in korr. (?)
132*
gek. st
133*
gek. tempr
134*
gek. subtia
135*
korr. aus presumpser[†]
HAEC CAPITVLA VBIQUE PER REGNVM VVLGANDA ET CONTEMTORIBVS PRECEPTORVM ˙ XXXV  
[BK 273 Abschnitt B c. 35]
Et sciant comites nostri quia per singulos comitatus missos nostros dirigimus qui specilialiter [!] de his [fol. 68rb] qui nunc constituimus inquirant qualiter in his nostram iussionem adimplere certauerint sicut in secundo libro capitulorum nostrorum decessorum ac progenitorum136* nostrorum continetur capitulo XVIII Et quicumque neglegens137* inde inuentus fuerit ˙ precipiemus ut ante nostram presentiam uenire iubeatur et rationem reddat utrum hoc quod iussimus facere uoluerit aut non potuerit aut si aliqua re prepediente id facere non potuit · cur nobis ipsam impossibilitatem ad tempus non adnuntiauit ? quia si ipse hoc non uoluit aut suae neglegentiae causam non potuit · nos talem inuenire uolumus qui hoc quod iubemus seruare uelit et possit ˙  
136*
korr. aus progeni[†]orum
137*
korr. aus negg
A CANCELLARIO PALATII HEC CAPITVLA ACCIPIENDA PER ARCHIEPISCOPOS ET COMITES ˙ XXXVI  
[BK 273 Abschnitt B c. 36]
Volumus ut sicut in secundo libro capitulorum decessorum hac progenitorum nostrorum continetur capitulo XXIIII Haec capitula quę nunc et alio tempore138* consultu fidelium nostrorum a nobis constituta sunt a cancellario139* nostro archiepiscopi et comites eorum de propriis ciuitatibus140* modo aut per se [fol. 68va] aut per suos missos141* accipiant et unusquisque per suam diocesim ceteris episcopis abbatibus comitibus et aliis fidelibus142* nostris ea transcribi faciant · et in suis comitatibus coram omnibus legant · ut cunctis nostra ordinatio et uoluntas nota fieri possit ˙ Cancellarius autem noster nomina episcoporum et comitum quia accipere143* curauerint notet et ea ad nostram notitiam perferat ut nullus hoc pretermittere presumat ˙  
138*
gek. tepr
139*
a2 korr. (?)
140*
korr. aus cit
141*
s1 korr. (?)
142*
li korr. (?)
143*
korr. aus acc[†]
QUOD NVLLVS TRANSEVNTIVM AUDERE DEBEAT IN HERIBERGO REGIO PISTIS CONSTRVCTO MANERE XXXVII  
[BK 273 Abschnitt B c. 37]
Et quoniam fideles nostri in istis quae in sequana fiunt · et in aliis operibus laborant144* · et heribergum nostrum quod preterito anno hic fieri iussimus homines et de illa parte sequana in istas partes uenientes de istis partibus in illas partes euntes destruxerunt145* per occasionem quia in illo contra reuerentiam manere ceperunt146* ˙ Et nunc istud heribergum non sine labore et dispendio fidelium nostrorum fieri fecimus ˙ Uolumus et expresse mandamus ut sicut nec in nostro palatio · ita ne in isto heribergo aliquis alius sine nostra iussi[fol. 68vb]one manere presumat nec illud aliquis destruat ˙ Quodsi aliquis presumpserit et a custodibus quos ad hoc deputatos habemus nobis notum factum fuerit · non sine debita uindicta presumptor euadet quia semper parati esse uolumus et uos paratos esse iubemus ut in istis partibus et in aliis quibuscumque nobis necesse fuerit et contra paganos et contra alios quoscumque sicut consuetudo fuit et uestri antecessores nostris antecesoribus auxilium prebuerunt147* et uos nobis debitum et necessarium148* adtorium [!] exhibuistis · ita nunc et semper communiter ad dei uoluntatem149* et sanctae ęcclesiae atque istius christianitatis defensionem nostramque communem salutem et pacem obtinendam et defendendam in omnibus quantum deus dignaturus auxilium dare nobis uoluerit parati semper et in omnibus simus  
144*
korr. aus lab[†]
145*
gek. destruxer
146*
gek. ceper
147*
gek. prebuer
148*
i ergänzt
149*
a korr. (?)
AMEN :/