Capitularia - Edition of the Frankish Capitularies

Berlin, Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz, Lat. fol. 626

Manuscript description according to Mordek

Repository
Berlin
Staatsbibliothek - Preußischer Kulturbesitz
Lat. fol. 626
Siglum B

foll. 1ra-23vb

Origin and history
Origin:

12. Jh., 1. Hälfte; wohl Diözese Lüttich

Provenance:

Die Hs. gehörte dem Jesuitenkolleg zu Louvain (Eintrag fol. lr: Collegii Societatis Jesu Louanii), dann den Sammlern Jean-Baptiste-Joseph Barrois († 1855) und Lord Bertram, Earl of Ashburnham († 1878) (Nr. 43), 1901 von der Königlichen Bibliothek Berlin erworben.

Physical description
Material: Pergament
Number: 148 foll.
Size: 340 × 220 mm
Quires: Die Hs. besteht aus 4 Teilen, hier:
2 IV16 + (IV-1)23 [= Teil 1]
Nur in Teil 4 alte Reklamanten
Lines: 50-54
Columns: 2
Script: unterschiedlich spitze Minuskel
Scribe(s): von zahlreichen Händen
Decoration:

Text in dunkelbrauner und schwarzer Tinte; Minuskelrubriken in Rot; Zahlen und einfache Initialen rot oder in Texttinte

Binding:

brauner Ledereinband mit teils vergoldeten Verzierungen; restauriert

Contents
Note:

Während die Collectio Ansegisi (foll. 1-23) zur jüngeren „Reimser Gruppe“ zählt, wurde die foll. 24r-32v (mit Nachträgen bis 33r) kopierte Sammlung, die einige Kapitularien mit Cod. Paris Lat. 4995 und der Sammlung der Hss. Vatikan Pal. Lat. 582 und Paris Lat. 9654 teilt, nach W. A. Eckhardt, Kapitulariensammlung Bischof Ghaerbalds von Lüttich, S. 67 (Edition S. 81-127 bzw. 130) im Jahre 806 vom Lütticher Bischof Ghärbald oder auf dessen Veranlassung hin zusammengestellt. Jedenfalls ist das jüngste sicher zu datierende und auffallenderweise mehrfach zitierte Stück - die Sammlung hat an Kapitularien nur solche Kaiser Karls des Großen aufgenommen - die Verordnung von Nimwegen a. 806 (Ende Februar/Anfang April), und mehrere mit Ghärbald in Verbindung stehende Texte weisen deutlich auf den Lütticher Bischof als Urheber des Ganzen.

In ihrer Veterum scriptorum et monumentorum historicorum, dogmaticorum, moralium, amplissima collectio 7 (Paris 1733) Sp. 12-28 veröffentlichten E. Martène - U. Durand „Ex ms. Andaginensis monasterii S. Huberti“ acht Stücke, die in der Abfolge genau mit den Texten foll. 28vb-32va des Berliner Codex übereinstimmen (also keine königlichen Kapitularien). Wie Eckhardt, S. 11 ff., gegen Boretius und Werminghoff (MGH Capit. 2, S. XII) dargelegt hat, kann die Hs. des Klosters Saint-Hubert (Andange; lat. Andagium, Ambra) in den Ardennen (Diöz. Lüttich) nicht mit dem Berolinensis identisch sein und muß daher als verschollen gelten. Sie bot eine Vielzahl eigener Lesarten und zudem Texte (Bußbücher), die sich in der Berliner Schwesterhs. nicht wiederfinden. Aus einem anderen Cod. Andaginensis S. Huberti scheint sich das mit Capitula synodi Wormacensis etikettierte Exzerpt aus den Capitula Angilramni herzuleiten (Martène - Durand, Sp. 49 f.), denn das Alter dieser Hs. wird mit „annorum circiter 700“ angegeben, während es bei den Stücken zuvor „Ex ms.... ante annos 800. exarato“ geheißen hatte oder gar kein Alter vermerkt war.

Vorn eingeklebt: handschriftliche französische Inhaltsangabe des 19. Jh. (nach 1835) auf Papier zu Cod. 43 Barrois mit der monogrammatischen Unterzeichnung B (= Barrois?) und ein weiteres kürzeres Inhaltsverzeichnis zu Cod. 73 Barrois, das irrtümlich hier eingefügt ist; vgl. Katalog Holmes.

  • 1ra-23vb
    Ansegisi abbatis capitularium collectio (Klasse D, ohne den Namen Lothars), Praefatio (ohne Verse), Bücher 1-4 (MGH Capit. 1, S. 394-446)

    Zusätze:

  • -- 2rb
    (vor Ansegis 1, 1) Epitome Iuliani 115, 28 (MGH Capit. 1, S. 397 Z. 47 f. und S. 398 Z. 39-42 [Anm. f von S. 397])

  • -- 6va
    (nach Ansegis 1, 99) XCVIIII - Capitula incerta wohl Ludwigs des Frommen, c. 1: Qui sponsam alienam ipsa non consentiente - quam uoluerit accipiat (MGH Capit. 1, Nr. 156, S. 315 Z. 21-26)

  • -- 12vb
    (nach Ansegis 2, 32) XXXIII und XXXIIII - Capitula Francica, cc. 2 und 3, mit Rubriken: Qualiter iustitię fiant pauperibus. De causis uiduarum pupillorum orphanorum - ad aures nostras. De illis hominibus qui iniustas querelas habent. De illis hominibus qui iniuste - iustitiam reddat (MGH Capit. 1, Nr. 167, S. 333 Z. 16-24 und - mit Rubriken - S. 421 f. Anm. a); Kapitelzahlen und Rubriken (mit Variante Qualiter iniustitię ...) auch in der Capitulatio

  • -- 19vb
    (nach Ansegis 4, 14) XV - Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 186 (aus einem echten Kapitular?): De solutione occisi presbiteri. Presbiteri interfecti episcopo ad cuius parrochiam pertinent - domino sociauit (MGH LL 2, 2, S. 55; auch Mordek 1995, Anhang I, Nr. 27, 3: Capitula a Benedicto Levita singillatim tradita, c. 3); Kapitelzahl und Rubrik auch in der Capitulatio

  • -- 20vb
    (nach Ansegis 4, 24) XXVI - Capitula incerta wohl Ludwigs des Frommen, c. 2, mit Rubrik und c. 3: Qualiter de statu suo pulsatus euindicet libertatem suam. Homo de statu suo pulsatus - fieri potest (MGH Capit. 1, Nr. 156, S. 315 Z. 27-33; Rubrik: S. 440 Anm.b); c. 3 ohne Kapitelzahl; Kapitelzahl und Rubrik von c. 2 auch in der Capitulatio

  • -- 23rb
    (direkt angehängt an Ansegis 4, 69) Capitula Francica, c. 7: ut missi nostri et unusquisque - hęc nota fiant (MGH Capit. 1, Nr. 167, S. 334 Z. 33-36); Kapitelzahl LXXII und Rubrik De non exigendo heribanno antequam iussio dominica nota fiat in der Capitulatio (fol. 18vb)

  • -- 23vb
    (etwa gleichzeitiger Nachtrag von anderer Hand) Gelasius in sancta synodo dixit: Sunt quidam non sane intelligentes qui ante eucharistiam - gladio anathematis subiacebit. Anastasius papa statvit dicere.
    Dann Text liturgischen Charakters mit Gebeten: Deus misereatur nostri Gloria patri Kyrieleyson - qui uiuis et regnas.

Bibliography
References:
Catalogues:
  • J. Holmes, Catalogue of the Manuscripts at Ashburnham-Place 2 (London 1853) Nr. 43
  • The Ashburnham Library. Catalogue of the Portion of the Famous Collection of Manuscripts, the Property of the Rt. Hon. the Earl of Ashburnham, Known as the Barrois Collection (London 1901) S. 35 Nr. 93 (Auktionskatalog)
Project-specific references:

foll. 24ra-52vb

Origin and history
Origin:

12. Jh., 1. Hälfte; wohl Diözese Lüttich

Provenance:

Die Hs. gehörte dem Jesuitenkolleg zu Louvain (Eintrag fol. lr: Collegii Societatis Jesu Louanii), dann den Sammlern Jean-Baptiste-Joseph Barrois († 1855) und Lord Bertram, Earl of Ashburnham († 1878) (Nr. 43), 1901 von der Königlichen Bibliothek Berlin erworben.

Physical description
Material: Pergament
Number: 148 foll.
Size: ca. 275-280 × 155-162 mm
Quires: Die Hs. besteht aus 4 Teilen, hier:
3 IV47 + (II+1)52 [= Teil 2]
Lines: 50-54
Columns: 2
Script: unterschiedlich spitze Minuskel
Scribe(s): von zahlreichen Händen
Decoration:

Text in dunkelbrauner und schwarzer Tinte; Minuskelrubriken in Rot; Zahlen und einfache Initialen rot oder in Texttinte

Binding:

brauner Ledereinband mit teils vergoldeten Verzierungen; restauriert

Contents
  • Teil 2 (beginnt mit neuer Lage und anderer Hand):

    24ra-vb
    <I> -XXII - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805): De pace ut omnis qui per aliqua scelera - seruatus esse cognoscitur (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 122 Z. 30 - S. 125 Z. 35, S. 125 Z. 38- S. 126 Z. 3); c. 21 fehlt, daher auch bei der Zählung Sprung von XX zu XXII.

  • 24vb
    XXIII-XXIIII - Capitula post a. 805 addita (a. 806/813), cc. 1 und 2: De clericis et laicis qui crisma - suum negocium exerceat (MGH Capit. 1, Nr. 55, S. 142 Z. 17-24).

  • 24vb-25va
    <I> -LVII - Capitulare missorum item speciale (a. 806?), cc. 27-34, 36-49, 35, 50-59, 1, 3-26: Ut (darüber radierte Zahl, wohl LVIIII [<cap.?]) episcopi et reliqui sacerdotes - sine domini sui voluntate promouere (Schluß-e korr. aus i) presumat (MGH Capit. 1, Nr. 35, insgesamt S. 102 Z. 25 f., S. 102 Z. 28 - S. 104 Z. 23); nach c. 37 (X) sind versehentlich sowohl c. 38 wie c. 39 mit XII numeriert; ferner wird c. 35 nicht als eigenes Kapitel gezählt, sondern an c. 49 (XXII) angehängt.

  • 25va-26ra
    <I> -XVIII - Capitulare missorum Niumagae datum (a. 806): Vt (davor radierte Zahl, wohl LX cap.) unus quisque in suo missatico maximam habeat curam - ęqualia modia (MGH Capit. 1, Nr. 46, S. 131 Z. 12 - S. 132 Z. 38).

  • 26ra-va
    I-XI cap. - Capitulare legibus additum (a. 803): De homicidiis clericorum, qui subdiaconum occiderit CCC sold componat - possit indicere (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 113 Z. 4 - S. 114 Z. 27).

  • 26va-27ra
    <I>-XXVII CAP. - Capitulare missorum (a. 803), cc. 1-5, 7-22, 25-28, 23-24, Anfang: (am Beginn mit radierter Zahl, wohl LXI cap.) De ęcclis. (i auf Rasur) emendandis et ubi in unum locum plures sunt - De signatis (insgesamt MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 18-26, S. 115 Z. 29 - S. 116 Z. 27; es fehlt die Spezifizierung qui mentiendo uadunt bei c. 24). An De signatis zäsurlos angeschlossen:

  • 27ra
    Capitula Francica, c. 4 (ante a. 806?), nur hier überliefert: et centenarii generalem placitum frequentius non habeant - nisi bis aut ter in anno (MGH Capit. 1, Nr. 104, S. 214 Z. 4-7); am Anfang nach W. A. Eckhardt, Die Kapitulariensammlung Bischof Ghaerbalds von Lüttich, S. 92 zu ergänzen: Ut comites. Es scheint, als habe der Kopist, da auch das Ende des vorigen Kapitels ausgelassen ist, eine Zeile seiner Vorlage ungewollt übersprungen.

  • 27ra
    XXVIII CAP. - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805), c. 21: De latronibus sicut iam antea - ita maneat (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 125 Z. 36 f.).

  • 27ra
    XXVIIII CAP. - Capitularia missorum specialia (a. 802), cc. 14 und 15: De legationibus ad nos uenientibus - per regna christo propicio nostra (MGH Capit. 1, Nr. 34, S. 101 Z. 8-10; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 56; W. A. Eckhardt, Capitularia missorum specialia, S. 502); die beiden, eigentlich auf unterschiedliche Sachverhalte zielenden Kapitel sind hier in sinnverändernder Weise miteinander verschmolzen. Nach Eckhardt, ebd., S. 516 könnte die Vollausfertigung des Kapitulars für Fulrad von Saint-Quentin und Rado von Saint-Vaast in Arras bestimmt gewesen sein. Fassungen für andere missatica siehe bei Cod. Paris Lat. 4995, foll. 28v-29v.

  • 27ra
    Capitula post a. 805 addita (a. 806/813), c. 3: Reliqua capitula quod in anteriore capitulare scripta sunt - omnia ita obseruentur (zweites e über a korr.) (MGH Capit. 1, Nr. 55, S. 142 Z. 25-27).

  • 27ra-rb
    CAP. I-LXX - Capitulare legi Ribuariae additum (a. 803): Si ingenuus ingenuum ictu percusserit - tantum <sine> dampno restituat (MGH Capit. 1, Nr. 41, S. 117 Z. 23 - S. 118 Z. 26); anstelle einer durchgehenden Zählung sind den 12 Kapitularienkapiteln die Zahlen der angesprochenen Lex-Ribuaria-Kapitel beigegeben.

  • 27rb-va
    Capitula ad lectionem canonum et regulae S. Benedicti pertinentia (a. 802): Ut (zuvor radierte Zahl LXII) sacerdotes et ministri altaris (zweites a korr. aus e) de secularibus curis se abstineant - biberes mixtum accipere (MGH Capit. 1, Nr. 37, S. 108 Z. 1 - S. 109 Z. 8); sonst nur noch von Cod. Paris Lat. 4995 überliefert.

  • 27va-vb
    Zwei Recapitulationes legis Ribuariae und legis Salicae (ed. W. A. Eckhardt, Die Kapitulariensammlung Bischof Ghaerbalds von Lüttich, S. 95).

  • 27vb-28ra
    Capitula Francica, cc. 5 und 6 (a. 802?), nur hier überliefert: Scire debent missi dominici qualiter episcopus atque comes - bannum dominicum omnimodis componant (MGH Capit. 1, Nr. 104, S. 214 Z. 12-17 und 20-24).

  • 28ra
    Collatio legum (ed. W. A. Eckhardt, Die Kapitulariensammlung Bischof Ghaerbalds von Lüttich, S. 96).

  • 28ra-rb
    Capitula ecclesiastica ad Salz data (a. 803/804), cc. 2, 5, 7, 6, 8 und 4 jeweils mit Rubriken: De (davor schwarze LXIIII [!] [nicht radiert]) decimis ubi antiquitus fuerunt ęcclesię baptismales - secundum canonicam institutionem presbiteros ordinare faciat (MGH Capit. 1, Nr. 42, S. 119 Z. 17-23 und S. 119 Z. 28 - S. 120 Z. 3); cc. 6, 8 und 4 beginnen in der laufenden Zeile, wurden vom Schreiber also wohl nicht als eigenständige Kapitel betrachtet.

  • 28rb
    Vier Kapitel aus einem Kapitular Karls des Großen (a. 802/805)? Der nur hier überlieferte Text (ed. W. A. Eckhardt, Die Kapitulariensammlung Bischof Ghaerbalds von Lüttich, S. 97 und Mordek 1995, Anhang I, Nr. 8, Capitula de baptismate [?] [a. 802/805?]):
    De baptisma uel susceptione fontis.
    De fide docenda ut omnes de parochia sua ibi discant.
    De die dominica uel cęteris festiuitatibus obseruandis.
    De praedicatione.

  • 28rb
    Capitula post a. 805 addita (a. 806/813), c. 1: De clericis et laicis qui chrisma ad aliquam iniquitatem dant - manum perdant (MGH Capit. 1, Nr. 55, S. 142 Z. 17-20).

  • 28rb
    Capitulare missorum Niumagae datum (a. 806), c. 2: De sacramento ut hii qui antea fidelitatem partibus nostris - omnes consentire debeant (MGH Capit. 1, Nr. 46, S. 131 Z. 15-17).

  • 28rb
    Capitula post a. 805 addita (a. 806/813), c. 2: De negotiis super omnia praecipiendum est - unusquisque suum negotium exerceat (MGH Capit. 1, Nr. 55, S. 142 Z. 21-24).

  • 28rb-va
    Capitulare missorum Niumagae datum (a. 806), cc. 10, 8, 6, 7, 9 mit Rubriken: Item de telloneis et cispitaticis sicut in alio capitulare ordinauimus - quicquam tribuere presumat (MGH Capit. 1, Nr. 46, insgesamt S. 131 Z. 31 - S. 132 Z. 8).

  • 28va
    Capitulare missorum in Theodonis villa datum primum, mere ecclesiasticum (a. 805), c. 7: DE MEDICINALI ARTE (MGH Capit. 1, Nr. 43, S. 121 Z. 18).

  • 28va-vb
    Capitulare missorum Niumagae datum (a. 806), cc. 1, 3, 11-15, 17, 16, 18 mit Rubriken: De missorum ut unus quisque in suo missatico - ęqual<i>a modia (MGH Capit. 1, Nr. 46, S. 131 Z. 12-14, 18-22, S. 132 Z. 21-38).

  • 28vb-29rb
    Capitula a missis dominicis ad comites directa (a. 806?), nur hier überliefert und im verschollenen Codex Andaginensis: Diligendo nobis in domino illo comiti - condignam retributionem suscipiatis. Primo (davor radierte Zahl, wohl LXIIII) igitur inter cętera praecipimus - aut non habeatis (danach noch I und Rasur) (MGH Capit. 1, Nr. 85, S. 183 Z. 30 - S. 184 Z. 46).

  • 29rb-vb
    Capitula III Bischof Ghärbalds von Lüttich (MGH Capitula episcoporum 1, S. 37-42).

  • 29vb-30va
    Brief Bischof Ghärbalds von Lüttich an seine Diözesanen der Gaue Condroz, Lomme, Hesbaye und Ardenne (a. 802/805) (ed. W. A. Eckhardt, Die Kapitulariensammlung Bischof Ghaerbalds von Lüttich, S. 106-112).

  • 30va-31ra
    Brief Karls des Großen an Bischof Ghärbald von Lüttich und Brief Ghärbalds an die Priester seiner Diözese (a. 802/805?) (MGH Capit. 1, Nr. 122, S. 241 Z. 13 - S. 242 Z. 27).

  • 31ra-va
    Brief Karls des Großen an Bischof Ghärbald von Lüttich (a. 805) (MGH Capit. 1, Nr. 124, S. 245 Z. 1 - S. 246 Z. 19).

  • 31va-32rb
    Capitula II Bischof Ghärbalds von Lüttich (MGH Capitula episcoporum 1, S. 26-32).

  • 32rb-va
    Capitula I Bischof Ghärbalds von Lüttich (MGH Capitula episcoporum 1, S. 16-21).

  • 32va-vb
    Ansegisi abbatis capitularium collectio, Buch 2, cc. 21, 34-38 (MGH Capit. 1, S. 418 Z. 39-45, S. 422 Z. 10-37).

  • 32vb-33ra
    Admonitio generalis (a. 789), Praefatio: REGnante domino nostro iesu christo imperpetuum - ab omnipotenti deo remuneretur (MGH Capit. 1, Nr. 22, S. 53 Z. 21 - S. 54 Z. 11; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 14-16).

  • 33ra-51vb
    Konzil von Paris (a. 825): Michaelis et Theophili imperatorum Constantinopolitanorum epistola ad Hludowicum imperatorem directa; Libellus synodalis Parisiensis; Hludowici et Hlotharii imperatorum epistola ad Eugenium II papam directa (MGH Conc. 2, 2, S. 475 Z. 30 - S. 532 Z. 31 und S. 534 Z. 5 - S. 535 Z. 8).

  • 52ra-vb
    Konzil von Paris (a. 825) (nochmals von anderer Hand auf Einzelblatt): Hludowici et Hlotharii imperatorum epistola ad Eugenium II papam directa und daran anschließend Hludowici et Hlotharii imperatorum epistola ad Hieremiam Senonensem archiepiscopum et Ionam Aurelianensem episcopum directa (MGH Conc. 2, 2, S. 534 f., 533).

Bibliography
References:
Catalogues:
  • J. Holmes, Catalogue of the Manuscripts at Ashburnham-Place 2 (London 1853) Nr. 43
  • The Ashburnham Library. Catalogue of the Portion of the Famous Collection of Manuscripts, the Property of the Rt. Hon. the Earl of Ashburnham, Known as the Barrois Collection (London 1901) S. 35 Nr. 93 (Auktionskatalog)
Project-specific references:
  • Mordek 1995, S. 34-43
  • Bibliotheca legum regni Francorum manuscripta, Karl Ubl (Hrsg.) unter der Mitarbeit von Dominik Trump und Daniela Schulz, Köln 2012 ff.

foll. 53ra-92v

Origin and history
Origin:

12. Jh., 1. Hälfte; wohl Diözese Lüttich

Provenance:

Die Hs. gehörte dem Jesuitenkolleg zu Louvain (Eintrag fol. lr: Collegii Societatis Jesu Louanii), dann den Sammlern Jean-Baptiste-Joseph Barrois († 1855) und Lord Bertram, Earl of Ashburnham († 1878) (Nr. 43), 1901 von der Königlichen Bibliothek Berlin erworben.

Physical description
Material: Pergament
Number: insg. 148 foll.
Size: 340 × 220 mm
Quires: Die Hs. besteht aus 4 Teilen, hier:
5 IV92 [= Teil 3]
Lines: 50-54
Columns: 2
Script: unterschiedlich spitze Minuskel
Scribe(s): von zahlreichen Händen
Decoration:

Text in dunkelbrauner und schwarzer Tinte; Minuskelrubriken in Rot; Zahlen und einfache Initialen rot oder in Texttinte

Binding:

brauner Ledereinband mit teils vergoldeten Verzierungen; restauriert

Contents
  • Teil 3 (beginnt mit neuer Lage und anderer Hand): Kanonessammlung.

  • 53ra-54vb
    Vorwort der Collectio canonum Dacheriana bis censuram canonum estimare (ed. d’Achery - de La Barre, Spicilegium 1, S. 510-512).

  • 54vb-59rb
    Capitulatio zur folgenden Sammlung, eingeteilt in zweimal 200 und 137 Rubriken.

  • 59rb-92rb
    Korpus: Kombination von Cresconius, Concordia canonum 1, 1 bis 226, 1 (= in der Sammlung bis c. 95 der zweiten Zählung [fol. 79va]; ed. Zechiel-Eckes, S. 470-722; diese Cresconius-Überlieferung leitet sich indirekt ab vom nordostfranzösischen Cod. Berlin Lat. qu. 104 [derzeit Krakau, Biblioteka Jagiellonska] aus dem zweiten Drittel des 9. Jh.) und einem Exzerpt aus der Collectio canonum Dacheriana, das mit Auszügen aus dem Briefregister Gregors des Großen angereichert ist (angeschlossen noch das nicht in der Capitulatio angekündigte c. 55 des 4. Konzils von Toledo mit der Rubrik De tonsis laicis preuaricantibus und verändertem Beginn [ed. Martínez Díez - Rodríguez, La Colección canónica Hispana 5, S. 233 f.]) (vgl. im einzelnen Schmitz, Wucher in Laon, S. 529 ff.). Darin eingeschoben:

  • 89rb-vb
    Brief Karls des Kahlen an Hinkmar von Reims (ed. Schmitz, Wucher in Laon, S. 556-558).

  • 92v
    Leer.

Bibliography
References:
Catalogues:
  • J. Holmes, Catalogue of the Manuscripts at Ashburnham-Place 2 (London 1853) Nr. 43
  • The Ashburnham Library. Catalogue of the Portion of the Famous Collection of Manuscripts, the Property of the Rt. Hon. the Earl of Ashburnham, Known as the Barrois Collection (London 1901) S. 35 Nr. 93 (Auktionskatalog)
Project-specific references:
  • Mordek 1995, S. 34-43
  • Bibliotheca legum regni Francorum manuscripta, Karl Ubl (Hrsg.) unter der Mitarbeit von Dominik Trump und Daniela Schulz, Köln 2012 ff.

foll. 93ra-148vb

Origin and history
Origin:

12. Jh., 1. Hälfte; wohl Diözese Lüttich

Provenance:

Die Hs. gehörte dem Jesuitenkolleg zu Louvain (Eintrag fol. lr: Collegii Societatis Jesu Louanii), dann den Sammlern Jean-Baptiste-Joseph Barrois († 1855) und Lord Bertram, Earl of Ashburnham († 1878) (Nr. 43), 1901 von der Königlichen Bibliothek Berlin erworben.

Physical description
Material: Pergament
Number: insg. 148 foll.
Size: 340 × 220 mm
Quires: Die Hs. besteht aus 4 Teilen, hier:
7 IV148 [= Teil 4]
Nur hier alte Reklamanten
Lines: 50-54
Columns: 2
Script: unterschiedlich spitze Minuskel
Scribe(s): von zahlreichen Händen
Decoration:

Text in dunkelbrauner und schwarzer Tinte; Minuskelrubriken in Rot; Zahlen und einfache Initialen rot oder in Texttinte

Binding:

brauner Ledereinband mit teils vergoldeten Verzierungen; restauriert

Contents
  • Teil 4 (beginnt mit neuer Lage und anderer Hand):

    93ra-148vb
    Großes Fragment des 6. Ökumenischen Konzils (Konstantinopel III, a. 680-681): Actio IV ab uerum atque perfectum bis zur Subskriptionsliste von Actio XVIII Johannes misericordia dei episcopus (ACO Series secunda, 2, 1, S. 83 Z. 5 - S. 513 und 2, 2, S. 515 - S. 769Z. 4, S. 779 - S. 791 Z. 13; zur Hs. ACO Series secunda, 2, 1, S. XIV und 2, 2, S. XXXIV).

Bibliography
References:
Catalogues:
  • J. Holmes, Catalogue of the Manuscripts at Ashburnham-Place 2 (London 1853) Nr. 43
  • The Ashburnham Library. Catalogue of the Portion of the Famous Collection of Manuscripts, the Property of the Rt. Hon. the Earl of Ashburnham, Known as the Barrois Collection (London 1901) S. 35 Nr. 93 (Auktionskatalog)
Project-specific references:
  • Mordek 1995, S. 34-43
  • Bibliotheca legum regni Francorum manuscripta, Karl Ubl (Hrsg.) unter der Mitarbeit von Dominik Trump und Daniela Schulz, Köln 2012 ff.


Transcription

Editorial Preface to the Transcription

Transkriptionsvorlage: Als Vorlage diente ein Farbdigitalisat in sehr guter Qualität; ferner erfolgte eine Autopsie (unter Zuhilfenahme von Dino-Lite) im Februar 2025.

Schreiber

Insgesamt wohl sieben Hände und (mindestens) ein Korrektor, die eine frühgotische Minuskel verwendeten, welche teilweise schon Brechungen aufweist. Im transkribierten Abschnitt verteilt sich der Text folgendermaßen: Hand A: fol. 1ra-4va; Hand B: fol. 4vb-23vb Z. 27; Hand D: fol. 24ra-31vb; Hand E: fol. 32ra-33ra Z. 29 (siehe hierzu auch Eckhardt W 1955, S. 16-17). Es finden sich zahlreiche, auch sinnstörende Flüchtigkeitsfehler; neben ausgelassenen Wörtern u.a. inhoneste statt in hoste (BK 39 c. 6, vom Korrektor [!] verschlimmbessert), pacis non cordiam statt pacis concordiam (BK 46 c. 2), detur pilucto statt (mutmaßlich) De turpe lucro (BK 46 c. 15) oder iniquitatem statt nimietatem (BK 55 c. 1).

Buchstabenformen

Nur Hand D verwendet e-caudata sowohl bei episcopus wie bei -tate am Wortende.

Abkürzungen

Hand D verwendet ungewöhnliche Kürzungen bei Possessivpronomen auf fol. 28v-29r: noi für nostri, veo für vestro (daneben aber auch die übliche Form vro).

Gliederungsmerkmale

Fol. 1ra-23vb: Die vorliegende Collectio capitularium des Ansegis (vgl. Schmitz G 1996, S. 78f.) zählt die Praefatio zu Buch 1 irrig als c. 1, alle folgenden Kapitel sind entsprechend um eins erhöht gezählt. Die Sammlung wurde ergänzt um BK 167 c. 2-3 (in Buch 2 als XXXIII-XXXIIII) und 7 (in Buch 4 als LXVIIII), um Benedictus Levita 1, 186 (in Buch 4 als XV) sowie um BK 156 c. 1 (in Buch 1 als XCVIIII und 2+3 (in Buch 4 als XXVI). Korrespondierende Rubriken bzw. Zählungen finden sich auch in den Capitulationes, mit Ausnahme von BK 156 c. 3 (das mit c. 2 zu einem Kapitel verbunden ist) sowie zu BK 167 c. 7, dessen Rubrik in der Capitulatio zwar als LXXII erscheint, dessen Wortlaut im Textblock dann aber nicht als eigenes Kapitel, sondern als Schluss von Ans. 4, 69 erscheint. Die Auszeichnungsschrift (rot) unterscheidet sich von der Textschrift (braun) nur in der Farbe. Ebenfalls rot sind die vor den Textblock ausgerückten Initialen (teilweise in einer eigenen Versalienspalte) und die Kapitelzählung auf dem Rand. Die jeweiligen Incipits zu den vier Büchern wurden nicht ausgeführt. Jedes Buch beginnt also unmittelbar mit der Rubrik des ersten Kapitels. Die jeweils erste Zeile eines Kapitels wurde oft nur bis ca. zur Hälfte beschrieben, um zusätzlich Platz für die Rubriken freizuhalten. Der großzügig bereitgehaltene Freiraum wurde aber meistens nicht benötigt. Nach einer media distinctio am Zeilenende beginnt die Folgezeile mit einer ausgerückten Majuskel in Texttinte.

Fol. 24ra-33ra: Die Texte auf diesen Blättern wurden aus der so genannten Ghärbald-Sammlung kopiert. Diese Sammlung entstand wohl bereits um 806 und enthielt nicht nur Kapitularien (vgl. Eckhardt W 1955). Zumindest in der für diesen Codex verwendeten Vorlage wies die Sammlung offenbar eine Abschnittzählung auf, die zunächst mit kopiert wurde (überwiegend unter Verwendung von roter Tinte), welche aber nachträglich größtenteils wieder ausradiert wurde. Soweit noch erkennbar, standen solche Abschnittzählungen bzw. war deren Ausführung intendiert vor BK 35 c. 27 (fol. 24vb; nach Eckhardt W 1955, S. 64: wohl LVIIII), vor BK 46 c. 1 (fol. 25va; Eckhardt: wohl LX), vor BK 39 c. 1 (fol. 26ra; Eckhardt: hier LXI intendiert, die Zählung sei aber irrig erst bei BK 40 c. 1 ausgeführt und dann wieder radiert worden), vor BK 40 c. 1 (fol. 26va; Eckhardt und Mordek postulieren ein radiertes LXI), vor BK 37 c. 1 (fol. 27rb; Eckhardt: wohl LXII), vor BK 42 c. 2 (fol. 28ra; LXIIII in Texttinte, daher wohl beim Korrekturdurchgang übersehen und nicht ausradiert; Eckhardt postuliert einen Kopistenfehler, die Zählung hätte korrekt LXIII lauten müssen), vor BK 85 c. 1 (fol. 29ra; nach Eckhardt W 1955, S. 64: wohl LXIIII). Siehe zur Gliederung insgesamt Eckhardt W 1955, S. 63-66.

Fol. 24ra-24vb (BK 44, 55): Die erste Kapitelliste der Kapitulariensammlung Ghärbalds von Lüttich besteht aus BK 44 c. 1-20 und 22 (c. 21 wurde ausgelassen und entsprechend auch die Kapitelzählung XXI übersprungen) und BK 55 c. 1-2 (gezählt als XXIII-XXIIII), enthält also 23 gezählte Einheiten. Der Listenanfang bleibt ohne Rubrik, wird aber durch eine vergrößerte rote D-Initiale signalisiert. Die Kapitel selbst sind, einschließlich Zählung, in schwarzer Texttinte ausgeführt. Sie bilden einen fortlaufenden Textblock ohne Absatzgliederung. Lediglich wenn Kapitelanfänge (manchmal aber auch bloß Satzanfänge) zufällig mit einem Zeilenwechsel zusammen fallen, ist die entsprechende Kapitelzählung bzw. der Textanfang leicht vergrößert und versalienartig ausgerückt. Bei Kapitelanfängen wird jeweils die erste Majuskel leicht vergrößert ausgeführt, der Beginn einer neuen Bestimmung ist also optisch markiert.

Fol. 24vb-25va (BK 35): Kapitelliste 2 bietet die einzig erhaltene handschriftliche Überlieferung von BK 35, allerdings ohne c. 2, mit zahlreichen Abweichungen von der Reihenfolge in der Fassung von Boretius sowie mit mehreren Zählfehlern. Da c. 49+35 und c. 3+4 jeweils zu einem Kapitel verbunden sind, besteht die Liste effektiv nur aus 56 Einheiten, von denen die erste ohne Zählung bleibt. Gestaltet ist die Liste analog zur vorhergehenden: Nach einer Leerzeile (in der möglicherweise eine heute radierte Zählung eingetragen war) wird der Listenanfang von einer 3-zeiligen roten U-Initiale zum ersten Kapitel signalisiert, der weitere Text ist ohne Absatzgliederung und ohne weitere Verwendung farbiger Tinte gestaltet (vergrößerte Anfangsmajuskeln, versalienartige Ausrückung bei zufällig mit dem Zeilenwechsel zusammenfallenden Kapitelanfängen). In Ergänzung und Präzisierung zu den Angaben Mordeks und Eckhardts (Eckhardt W 1955, S. 63) ergibt sich folgende Reihenfolge und Zählung: BK 35 c. 27 = ungezählt c. 28-34 = II-VIII c. 36-37 = VIIII-X c. 38, 39 = XII, XII (bis) c. 40-48 = XIII-XXI c. 49+35 = XXII c. 50-59 = XXIII-XXXII c. 1 = XXXIII c. 3+4 = XXXIIII c. 5 = XXXV c. 6 = XXXIII (bis) (offenbar verlesen aus XXXVI in der Vorlage) c. 7-8 = XXXVII-XXXVIII (danach XXXVIIII übersprungen) c. 9-26 = XL-LVII.

Fol. 25va-26ra (BK 46): Die 3. Kapitelliste besteht aus einer vollständigen Kopie von BK 46, bei der alle Kapitel in korrekter Reihenfolge und gleichmäßig gezählt vorliegen (mit Ausnahme des wie gewohnt nicht mit einer Zählung versehenen ersten Kapitels der Liste). Die optische Gestaltung ist wie zuvor: Listenbeginn nach einer Leerzeile durch eine rote V-Initiale markiert, ansonsten durchgängige Verwendung von Texttinte, keine Absatzgliederung, versalienartige Ausrückungen bei Übereinstimmung von Zeilen- und Kapitelwechsel.

Fol. 26ra-va (BK 39): Die 4. Kapitelliste besteht aus einer vollständigen Kopie von BK 39, bei der alle Kapitel in korrekter Reihenfolge und gleichmäßig gezählt vorliegen. Die einzige Abweichung bildet c. 3, das ohne eigene Zählung an c. 2 angeschlossen ist. Da c. 4 aber als IIII gezählt ist, wurde mutmaßlich nur eine Zählung der Vorlage übersehen. Die Gestaltung folgt nahezu komplett den aus den vorherigen Listen bekannten Prinzipien; Unterschiede bestehen lediglich darin, dass c. 1 explizit als I gezählt ist und den Kapitelzahlen (ab II) jeweils ein cap. nachgestellt ist.

Fol. 26va-27rb (BK 40 [ohne c. 6, 29], BK 104 c. 4, BK 44 c. 21, BK 34 c. 14+15, BK 55 c. 3, BK 41): Die 5. Kapitelliste besteht größtenteils aus einer fast vollständigen, aber in der Kapitelreihenfolge z. T. verwirrten Kopie von BK 40, an die, anfangs unter Fortführung der Kapitelzählung, noch mehrere Einzelkapitel aus verschiedenen weiteren Kapitularien sowie am Schluss das komplette BK 41 angehängt sind. Die Gliederung folgt dem Modell der vorherigen Liste, weist aber diverse Zählfehler und Missverständnisse auf. In Ergänzung und Präzisierung zu den Angaben Mordeks ergibt sich folgende Reihenfolge und Zählung: BK 40 c. 1 = ungezählt BK 40 c. 2+3 = II BK 40 c. 4-5 = III-IIII BK 40 c. 7-8 = V-VI BK 40 c. 9+10 = VII BK 40 c. 11-15 = VIII-XII BK 40 c. 16+17 = XV BK 40 c. 18-20 = XVI-XVIII BK 40 c. 21-22 = XX-XXI BK 40 c. 25 = XXII BK 40 c. 26+27 = XXIIII BK 40 c. 28 = XXV BK 40 c. 23 = XXVI BK 40 c. 24 + BK 104 c. 4 = XXVII BK 44 c. 21 = XXVIII BK 34 c. 14+15 = XXVIIII BK 55 c. 3 = ungezählt. BK 41 c. 1-12 = keine durchlaufende Kapitelzählung, stattdessen wird den Kapiteln jeweils die Nummer desjenigen Abschnitts der Lex Ribuaria vorangestellt, auf den sich das Kapitel inhaltlich bezieht. Kapitel 4, das sich auf den gleichen Abschnitt wie c. 3 bezieht, bleibt dementsprechend ohne (Schein-)Kapitelzählung. Folgende Zahlen stehen vor c. 1-3 bzw. 5-12: I, XI, XII; XVIII, XXXIII, XXXV, XLVIII, LVII, LXIIII, LXVIII, LXX. Ungerechnet den Sonderfall von BK 41 enthält die Liste 26 optisch getrennte Einheiten, denen aber Kapitelzahlen zwischen II und XXVIIII zugeordnet wurden. Übersprungen wurden dabei die Kapitelzahlen XIII, XIIII, XVIIII und XXIII, ohne explizite Zählung blieben BK 40 c. 1 (wie meist beim jeweils ersten Kapitel einer Liste), BK 104 c. 4 (unikal hier überliefert und wohl am Anfang unvollständig aufgrund eines Augensprungs vom zuvor unvollständig abbrechenden BK 40 c. 24; aus der im Anschluss bruchlos weiterlaufenden Kapitelzählung könnte gefolgert werden, dass BK 40 c. 24 und BK 104 c. 4 bereits in der Vorlage zu einem Kapitel verbunden waren) sowie BK 55 c. 3 (dessen Beginn aber durch eine 2-zeilige, versalienartig ausgerückte R-Initiale in Texttinte markiert ist).

Fol. 27rb-va, 27vb-29rb (BK 37, 42, 43, 46, 55, 85, 104): Zwar beginnt dieser Abschnitt zunächst wie gewohnt nach einer Leerzeile und mit einer knapp 3-zeiligen roten U-Initiale, doch bildet sich keine klare Listenstruktur mehr aus. Insbesondere Kapitelzählungen fehlen in dem Materialkonvolut, das mehrfach Kapitel wiederholt, die bereits zuvor in der Handschrift eingetragen wurden. Die einzelnen Abschnitte von BK 37 bewahren ihre jeweiligen Rubriken, die knapp den Ursprung des folgenden Textauszugs identifizieren (oft einschließlich einer Kapitelzählung, die der Kopist hier aber offenbar nicht als Zählung der Abschnitte von BK 37 missversteht). Nach zwei Texten zur Lex Ribuaria bzw. Lex Salica (nicht transkribiert) folgen zwei Einzelkapitel (BK 104 c. 5-6; unikal), die jeweils als Textabsätze mit 2-zeiliger Initiale in Texttinte und ohne Kapitelzählung gestaltet sind. Dieses Modell setzt sich bei den folgenden Texten fort, wobei die Initialen auf fol. 28v-29r zunehmend auch in Texttinte mit roten Akzenten oder ganz in roter Tinte ausgeführt werden. Nach der kurzen Collatio legum (fol. 28ra) folgen weitere Absätze, die mal einem Einzelkapitel entsprechen, mal aber auch Texte aus mehreren Kapiteln (z. T. aus unterschiedlichen Kapitularien) verbinden und gelegentlich eigene, aber nicht vom Kapiteltext abgesetzte Rubriken aufweisen, die (wie mutmaßliche Kopierfehler nahelegen) bereits in der Vorlage des Kopisten enthalten waren. Dem ersten dieser Absätze (mit BK 42 c. 2) ist dabei eine Zählung als LXIIII beigestellt, die aber keine Kapitelzählung darstellt, sondern der einzige Rest einer an anderen Stellen der Handschrift ausradierten größeren Abschnittzählung innerhalb der Kapitulariensammlung Ghärbalds ist (vgl. Eckhardt W 1955, S. 64). Es folgt ein Absatz mit BK 42 c. 5, ein Absatz mit den Texten von BK 42 c. 7, 6, 8 und 4 sowie von Mordek Nr. 8 c. 1-3, ein Absatz mit den Texten von Mordek Nr. 8 c. 4 sowie von BK 55 c. 1 und BK 46 c. 2. Danach folgen mehrere Absätze mit Einzelkapiteln (BK 55 c. 2, BK 46 c. 10, 8, 6), aber auch das in zwei Absätze aufgeteilte BK 46 c. 7, an dessen Ende die drei Worte von BK 43 c. 7 in Majuskeln (in Texttinte) angeschlossen sind, so dass sie auch als intendierte Rubrik zum folgenden Absatz aufgefasst werden könnten. Letzterer verbindet den Text von BK 46 c. 1 und 3. Zwei weitere "Sammelabsätze" bieten BK 46 c. 12-14 sowie BK 46 c. 14-15, 17, gefolgt von den Einzelkapiteln BK 46 c. 16 und 18. Im Text von BK c. 18 findet sich fol. 28vb zu presentis anni der Zusatz id est VI (gemeint wohl: das sechste Kaiserjahr Karls des Großen), der offenbar aus der Vorlage übernommen wurde. Anschließend findet sich das vollständige BK 85, dessen Prolog und sieben Kapitel jeweils als eigene Absätze gestaltet sind, die (mit Ausnahme von c. 1) alle mit gut 2-zeiligen Initialen in roter Tinte eröffnet werden.

Fol. 32vb-33ra (BK 22): Auf das sog. erste Bischofskapitular Ghärbalds von Lüttich (mit in der Zählung als XXII-XXVII angeschlossenen Auszügen aus dem 2. Buch der Ansegis-Sammlung) folgt das Vorwort zur Admonitio Generalis (BK 22). Es wird nur durch eine knapp 4-zeilige rote R-Initiale vom vorherigen Text abgesetzt und greift dessen Kapitelzählung nicht auf. Auf seinen Text folgen, durch eine in roter Tinte ausgeführten Rubrik als neuer Textblock markiert, Texte vom Pariser Konzil von 825.

[fol. 1rb] [12]
Incipiunt capitula ęcclesiastica domni karoli magni imperatoris  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 1va] [48]
XCVIIII De desponsatis et ab alias1* raptis ·  
1*
von anderer Hand korr. aus aliis
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 6va] [33]
XCVIIII ·  
[BK 156 c. 1]
Qui sponsam alienam ipsa non consentiente rapuerit · licet cum eam concubuerit · reddat eam cuius sponsa est · et is ducat eam si uelit · quia uim passa potius quam uiolata uidetur · Quodsi etiam ducere noluerit · accipiat alteram fęminam · tamen si et ipsa nubere uoluerit · excepto raptore · cui uoluerit · alteri legitime copuletur · raptor uero adulterii crimine reus teneatur · Quodsi et ipsa consensit · similiter ut raptor et nuptiis in ulterius prohibeatur · et his qui eam accepturus erat · aliam quam uoluerit · accipiat ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 8vb] [19]
Incipiunt capitula ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 9ra] [29]
XXXIII · Qualiter iniustitię fiant pauperibus ·  
XXXIIII De illis hominibus qui iniustas quęrelas habent ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 12vb] [9]
Qualiter iustitię fiant pauperibus · XXXIII  
[BK 167 c. 2]
De causis uiduarum · pupillorum · orphanorum · uel reliquorum pauperum · ut in primo conuentu ante mediam diem illorum ratio · uel quęrela audiatur et diffiniatur · et post mediam diem causa regia et ęcclesiarum · uel potentum hominum · quia ipsi pauperes non habent facultatem unde sustentare possint · donec ad eorum perueniatur iustitiam · et ideo tantos clamores faciunt ad aures nostras ·  
De illis hominibus qui iniustas querelas habent · XXXIIII  
[BK 167 c. 3]
De illis hominibus qui iniuste super alios homines quęrelas faciunt · de quibus uolumus si inuenti fuerit2* aliquis qui non habeat iustitiam · causandi uel reclamandi · et re uictus fuerit · propter illam calumpniam quam fecit · secundum legem et equitatem iustitiam reddat ·  
2*
korr. aus fuerint
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 18rb] [8]
Incipiunt capitula ·  
[Nicht transkribierter Text]
[34]
XV · De solutione occisi presbiteri3* ·  
[Nicht transkribierter Text]
[49]
XXVI Qualiter4* de statu suo pulsatus euindicet · libertatem suam ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 18vb] [20]
LXXII · De non exigendo heribanno · antequam iussio dominica nota fiat ·  
3*
korr. aus presbeteri
4*
korr. aus De
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 19vb] [9]
De solutione occisi presbiteri XV ·  
[Benedictus Levita 1,186]
Presbiteri interfecti · episcopo ad cuius parrochiam pertinent soluantur · secundum capitulare gloriosi5* karoli genitoris nostri · ita uidelicet ut medietatem uuidrigildi6* eius · episcopus utilitatibus ęcclesię · cui prefuit tribuat · et alteram medietatem in elemosina illius iuste dispertiat · quia nullus nobis eius heres proximior uidetur · quam ille qui ipsum domino sociauit ·  
5*
rio korr. (?)
6*
gek. uuidrigild
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 20vb] [18]
Qualiter de statu suo pulsatus euindicet libertatem suam · XXVI ·  
[BK 156 c. 2 BK 156 c. 3]
Homo de statu suo pulsatus · si is qui eum pulsat ad conuincendum illum procinctum habuerit · adhibeat sibi octo coniuratores legitimos ex ea parte unde pulsatur · siue illa paterna siue materna sit · et quatuor aliunde non minvs7* legitimos et iurando uindicet · libertatem suam · Quodsi procinctus defuerit · assumat undecumque · XII · liberos homines · et iurando ingenuitatem suam defendat · omnis contrauersia coram centenario definire potest · excepta redditione terrę · et mancipiorum quę non8* nisi coram comite fieri potest ·  
7*
korr. aus mino
8*
folgt getilgtes sunt
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 23rb] [12]
De episcopis et abbatibus et de placito missorum dominicorum · LXVIIII ·  
[Nicht transkribierter Text]
[20]
[BK 167 c. 7]
ut missi nostri · et unusquisque in suo ministerio hoc capitulare legi faciat coram populo · et nota sint omnibus · ne aliquis excusationem habere possit .' et non prius bannum exigant · a quoquam homine · donec omnibus hęc nota fiant ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 24ra] [1]
[BK 44 c. 1]
De pace ut omnis qui per aliqua scelera ei rebelles9* sint constringantur ·  
9*
von anderer Hand korr. aus rebellis
II ·  
[BK 44 c. 2]
De iusticiis ęcclesiarum dei uiduarum · orphanorum · pupillorum10* · ut in publicis iudicibus non discipiantur clamantes · sed diligenter audiantur ·  
10*
korr. aus pupu[†]
III ·  
[BK 44 c. 3]
De iusticiis regalibus · ut pleniter fiant inquisite ·  
IIII ·  
[BK 44 c. 4]
De hoc si euenit famis clades · aut inaequalitas aeris · uel alia qualiscumque tribulatio · ut non expectetur · ędictum nostrum · sed statim deprecetur dei misericordia · et in presenti anno de famis inopia · ut suos quisque adiuuet · prout potest · et suam annonam non nimis care uendet · et ne foris imperium nostrum · uendatur11* aliquid alimoniaę ·  
11*
von anderer Hand korr. aus uindatur
V ·  
[BK 44 c. 5]
De armis infra patriam12* non portandis · id est13* scutis · et lanceis · et loricis · so [!] faidosus qui sit discuciantur14* tunc quis e duobus contrarius sit ut paccati fiant et distringantur ad pacem etiamsi noluerint · et si aliter pacificare nolunt adducantur in nostra presentia · et si aliquis post pacificationem alterum occidit conponat illum · et manum quam15* periurauit perdat · et insuper bannum dominicum soluat ·  
12*
m von anderer Hand ergänzt
13*
id est gek. ide
14*
dis korr. (?)
15*
gek. als q mit leicht schrägem Strich durch den Schaft; der Korrektor ergänzte wohl zur Verdeutlichung ein a über dem q.
VI ·  
[BK 44 c. 6]
De armatura in exercitu sicut antea in alio capitulare commendauimus ita seruetur · et insuper omnis homo de duodecim mansis · bruinam [!] habens · et eam secum non tulerit · omne beneficium cum bruina perdit ·  
VII ·  
[BK 44 c. 7]
De negotiatoribus qui partibus sclauorum et auarorum pergunt · quousque procedere cum suis negotiis debeant · id est16* partibus saxonię usque ad bardenuuih ubi preuideat · Ad magadoburg preuideat hatto · ad herpesfurd preuideat ad foracheim · Ad breemberga et ad raginisburg audulfus · et ad lauriacum · uuarnarius · et ut arma et bruinas non ducant ad uenundandum · quod si inuenti17* fuerint portantes · omnis substantia eorum auferatur ab eis · dimidia quidem pars partibus palatii · alia uero media inter iamdictos missos et inuentorem diuidatur ·  
16*
id est gek. ide
17*
korr. aus inuentum
VIII ·  
[BK 44 c. 8]
De clamoribus causedicis qui nec iudicium scabiniorum adquiescere nec blasphemare uolunt · antiqua consuetudo seruetur · id est18* ut in custodia recludantur donec unum e duobus faciant · et si ad palatium pro hac re reclamauerint · et litteras detulerint non quidem eis credatur nec tamen in carcere ponantur · sed custodia · et cum ipsis litteris pariter ad palacium nostrum remittantur · ut ibi19* discutiatur20* sicut dignum est ·  
18*
id est gek. ide
19*
korr. aus ubi
20*
korr. aus discutiantur
VIIII ·  
[BK 44 c. 9]
De iuramento · ut nulli alteri per sacramentum fidelitas promittatur [fol. 24rb] nisi nobis et unicuique proprio seniori ad nostram utilitatem et sui senioris · excepto his sacramentis que iuste secundum legem alteri ab altero debetur · et infantes qui antea non potuerunt propter iuuenilem ętatem · iurare modo fidelitatem repromittant ·  
X ·  
[BK 44 c. 10]
De conspirationibus uero quicumque facere presumpserint · et sacramento quamcumque conspirationem firmauerint · ut triplici ratione iudicentur · primo ubicumque aliquod malum · per hoc perpetratum fuit · auctores facti interficiantur · adiutores uero eorum singuli alter ab altero flagellentur · et nares sibi inuicem precidant · ubi uero nichil mali perpetratum est · Similiter quidem inter se flagellentur · et capillos sibi uicissimi detundant · si uero per dextras aliqua conspiratio firmata fuerit · si liberi sunt aut iurent cum idoneis iuratoribus hoc pro malo non fecisse · aut si facere non potuerint suam legem conponant · si uero serui sunt flagellentur · et ut de cetero in regno nostro nulla huiusmodi conspiratio · nec per sacramentum · nec sine sacramento fiat ·  
XI ·  
[BK 44 c. 11]
De periuriis · vt caueantur et non ammittantur testes ad iuramentum · antequam discutiatur · et si aliter discuti non possint · separentur ab inuicem · et singulariter inquirantur · et non solum accusatori · liceat testes eligere absente suo accusatore · et omnino nullus nisi21* ieiunus ad iuramentum uel ad testimonium admittatur · et ille qui testimonium adducitur · si refutatur dicat illi qui eum refutat et probet quare22* illum recipere nolet · et de ipso pago non de altero testes eligantur · nisi forte longius extra comitatum causa sit inquirenda · et si quis conuictus fuerit periurii · perdat manum aut redimat ·  
21*
nisi ergänzt
22*
e korr. (?)
XII ·  
[BK 44 c. 12]
De aduocatis id est23* ut praui aduocati · uicedomini uicarii · et centenarii tollantur et tales eligantur quales et sciant et uelint iuste causas discernere et terminare · et si comes prauus inuentus fuerit · nobis nuncietur ·  
23*
id est gek. ide
XIII ·  
[BK 44 c. 13]
De theloneis placet nobis · ut antiqua et iusta thelonea a negotiatoribus exigantur · tam de pontibus quamque de nauigiis seu mercatis · noua uero seu iniusta · ubi uel funes tenduntur · uel con nauibus sub pontibus transitur · seu his similia in quibus nullum adiutorium · itinerantibus prestantur ut non exigantur · similiter etiam nec de his qui si negotiandi causa substantiam suam de una domo sua ad aliam aut a palatium aut in exercitum suum dictum · si quid uero fuerit unde dubitetur ad [fol. 24va] ad [!] proximum placitum nostrum quod cum ipsis missis habituri sumus interrogetur ·  
XIIII ·  
[BK 44 c. 14]
De fugitiuis clericis · siue laicis · uel etiam feminis ut destringantur qualiter scire possimus qui sint aut unde uenerint ·  
XV ·  
[BK 44 c. 15]
De liberis hominibus qui ad seruitium dei se tradere uolunt · ut prius hoc non faciant · quam24* a nobis licentiam postulent · hoc ideo quia audiuimus aliquos ex illis non tam causa deuocionis quam exercitus seu alia functione regali fugiendo · Quosdam uero cupiditatis causa ab his qui res illorum concupiscunt circumuentos audiuimus · et hoc ideo fieri prohibemus ·  
24*
gek. q
XVI ·  
[BK 44 c. 16]
De oppressione pauperum · liberorum hominum ut non fiant a potentioribus per aliquod malum ingenium contra iusticiam oppressi · ita ut coacti res eorum uendant aut tradant · Ideo hęc et supra et hic25* de liberis hominibus diximus · ne forte parentes contra iustitiam fiant exhereditatę et regale obsequium minuatur · et ipsi heredes propter indigentiam mendici · uel latrones seu malefactores efficiantur et ut sepius non fiant manniti ad placita nisi sicut in alio capitulare precepimus ita seruetur ·  
25*
supra et hic korr. aus su[†]ic
XVII ·  
[BK 44 c. 17]
De ecclesiis nouiter sine auctoritate inuentis · nisi episcopo probante minime uenerentur · salua etiam de hoc et de hominibus ecclesiis canonica auctoritatę ·  
XVIII ·  
[BK 44 c. 18]
De falsis monetis · quia in multis locis contra iusticiam et contra edictum nostrum fuit · uolumus ut nullo alio loco moneta sit · nisi in palatio nostro · nisi forte a nobis aliter fuerit ordinatum · Illi tamen denarii qui modo monetati sunt · si pensantes et meri fuerint habeantur ·  
XVIIII26* ·  
[BK 44 c. 19]
De haribanno uolumus ut missi nostri hoc anno fideliter exactare debeant absque ullius personę gratia blanditię · seu terrore bruneis eramento pannis integris · caballis bouibus uaccis uel alio peculio · et uxores uel infantes non fiant dispoliati pro hac re de eorum uestimentis · accipiat legittimum haribannum · Id est27* libras · III · qui uero non habuerit amplius in superscripto precio ualente nisi libras · III · solidi28* XXX · ab eo exigatur · id est29* liber30* et dimidia · qui autem non habuerit amplius31* nisi duas libras · solidi32* X · si uero una habuerit solidi33* · V · ita ut iterum se ualeat preparare ad dei seruitium · et nostram utilitatem · et nostri missi caueant et diligenter inquirant · ne per aliquod malum ingenium subtrahant nostram iusticiam · alteri tradendo aut commendando ·  
26*
V von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
27*
Id est gek. Ide
28*
gek. sold
29*
id est gek. ide
30*
gek. lib
31*
gek. apli
32*
gek. sold
33*
gek. sold
XX  
[BK 44 c. 20]
Census regalis undecumque legittime exiebat uolumus · ut inde saluatur34* siue de propria persona35* hominis siue de rebus · [fol. 24vb]  
34*
sa korr. (?)
korr. aus saluator
35*
a korr. (?)
XXII ·  
[BK 44 c. 22]
De liberis hominibus qui uxores fiscalinas regias · et feminis liberis que36* homines similiter fiscalinos regios accipiunt · ut de hereditatę parentum uel de causa sua querenda uel de testimonio pro hac re abiciantur · sed talis etiam nobis in hac causa honor seruetur · qualis et antecessoribus nostris regibus · uel imperatoribus seruatus esse cognoscitur ·  
36*
korr. aus qu[†]
XXIII ·  
[BK 55 c. 1]
De clericis37* et laicis qui crisma ad aliquam nimietatem dant et accipiunt · Si quis presbiter aut diaconus38* dare aut accipere presupserit [!] gradum · amittant cęteri39* clerici · et nonanes disciplinam corporalem et carceris custodiam sustineant · laici qui acceperint aut alicui dederint · manum perdant ·  
37*
korr. aus cleri[†]
38*
gek. diac
39*
korr. aus cęte[†]i
XXIIII ·  
[BK 55 c. 2]
De negocio super omnia precipiendum est · ut40* nullus audeat in nocte negotiare · in uasa aurea · argentea · mancipia · gemmas caballos · animalia excepto uiuenda · et fodro quod iter agentibus necessaria sunt · sed in die coram omnibus et coram testibus unusquisque suum negocium exerceat ·  
40*
u korr. (?)
††††††41*  
[BK 35 c. 27]
Ut episcopi et reliqui sacerdotes canones bene intelligant42* et secundum canonicam43* institutionem uiuant ·  
41*
Nach Eckhardt W 1955, S. 64 könnte hier LVIIII gestanden haben.
42*
korr. aus intelligente
43*
a2 korr. (?)
II ·  
[BK 35 c. 28]
Vt episcopi diligenter discutiant per suas parrochias · presbiteros eorum fidem baptisma et missarum44* cęlebrationes · et ut fidem rectam teneant · et baptisma catholicum45* obseruent · et missarum preces bene intellegant · et ut psalmi digne secundum diuisiones uersuum modulentur ·  
44*
s1 korr. (?)
45*
korr. aus catholic[†]m
III ·  
[BK 35 c. 29]
Vt fides catholica ab episcopis et presbiteris diligenter legatur · et omni populo predicetur · et dominicam orationem ipsi intellegant · et omnibus predicent intelligendam · ut quisque sciat quid petat a deo ·  
IIII ·  
[BK 35 c. 30]
Vt omnis populus christianus fidem catholicam · et dominicam orationem memoriter teneat ·  
V ·  
[BK 35 c. 31]
Vt inter episcopos · abbates · comites · iudices · et omnes ubique seu maiores seu46* minores47* personas · pax sit et concordia · et unanimitas · quia nichil deo48* sine pace placet ·  
46*
maiores seu von anderer Hand ergänzt
47*
i korr. (?)
48*
deo von anderer Hand ergänzt
VI ·  
[BK 35 c. 32]
Vt abbates canonici canones · intellegant · et canones obseruent · et clerici canonici secundum canones uiuant ·  
VII ·  
[BK 35 c. 33]
Vt abbates regulares et monachi regulam intellegant · et secundum regulam uiuant ·  
VIII ·  
[BK 35 c. 34]
Vt abbatisse canonice et sanctęmoniales canonice · secundum canones uiuant · et claustra earum ordinabiliter disposita sint ·  
VIIII ·  
[BK 35 c. 36]
Vt ęcclesie dei suum habeant honorem simul [fol. 25ra] et altaria secundum suam dignitatem uenerentur · et non sit domus dei peruia canibus et altaria sacrata · et ut secularia negocia · uel uaniloquia in ęcclesiis non agantur49* ·  
49*
korr. aus l†††antur
X ·  
[BK 35 c. 37]
Ut presbiter et diaconus · uel reliqui clerici arma non portent · sed magis se confidunt in defensione dei quam in armis ·  
XII ·  
[BK 35 c. 38]
Vt quibus data est potestas iudicandi · iuste iudicent non in muneribus · quia munera excecant corda prudentium · et ut iudices ieiunii causa iudicent et discernant ·  
XII ·  
[BK 35 c. 39]
Vt omnes caueant periurium · non solum in sancto euangelio · uel in altare seu in sanctorum reliquiis · sed et communi loquela50* · et ut qui in sanctis habet51* iurare · hoc ieiunus faciat · cum omni honestatę et timore dei · et qui semel periuratus fuerit · nec testis sit post hęc nec a sacramento accedat · nec in sua causa uel alterius existat ·  
50*
o korr. (?)
51*
b korr. (?)
XIII ·  
[BK 35 c. 40]
Vt nemo sit qui ariolos sciscitetur · uel somnia obseruet uel auguria intendat · nec sint malefici · nec incantatores · nec phitones · nec cauculatores · nec tempestarii · nec obligatores · et ubicumque sunt52* emendentur uel dampnentur ·  
52*
korr. aus e
XIIII ·  
[BK 35 c. 41]
Vt obseruationes quas stulti faciunt ad arbores · uel petras · uel fontes · ubicumque inueniuntur · tollantur et destruantur ·  
XV ·  
[BK 35 c. 42]
Vt homicidia53* infra patriam nec causa ultionis · nec auaritię · nec latrocinandi · non fiant · et non occidatur homo · nisi lege iubente ·  
53*
h von anderer Hand ergänzt
XVI ·  
[BK 35 c. 43]
Vt furta et iniusta conubia · et inlicite causę prohibeantur ·  
XVII ·  
[BK 35 c. 44]
Vt54* equales mensuras et rectas · et pondera iusta et ęqualia omnes habeant · et qui antea dedit · III · modios55* modo det duo ·  
54*
V korr. (?)
55*
gek. mod
XVIII ·  
[BK 35 c. 45]
Vt mangones et cociones · et nudi homines · qui cum ferro uadunt · non sinantur uagare · et deceptiones hominibus agere ·  
XVIIII56* ·  
[BK 35 c. 46]
Vt opera seruilia diebus dominicis non agantur · et ut dies dominica a uespera · usque ad uesperam cęlebretur ·  
56*
V mit Einfügungszeichen ergänzt
XX ·  
[BK 35 c. 47]
Vt omnes fidelitatem promittant domno imperatori ·  
XXI ·  
[BK 35 c. 48]
Ut comites et iudices confiteantur · qua lege uiuere debeant · et secundum ipsam iudicent ·  
XXII ·  
[BK 35 c. 49 BK 35 c. 35]
Vt beneficia domni imperatoris · et ęcclesiarum considerentur · ne forte aliquis alodem suam restaurans beneficia destruant · ut abbatisse regulares57* · et sanctimoniales · in monachico proposito consistentes · regulam intellegant · et regulariter uiuant · et claustra earum rationabiliter disposita sint58* ·  
57*
la von anderer Hand ergänzt
58*
n von anderer Hand ergänzt
XXIII ·  
[BK 35 c. 50]
Vt beneficia saxonum in frantia considerentur · qualiter [fol. 25rb] condirecta sint ·  
XXIIII ·  
[BK 35 c. 51]
Vt liberi homines · pauperes · a nullo iniuste obprimantur ·  
XXV ·  
[BK 35 c. 52]
Vt omnes bene parati sint · quandocumque domni imperatoris iussio uenerit ·  
XXVI ·  
[BK 35 c. 53]
Vt missi ad domnum imperatorem uenientes · et ab eo directi honorabiliter suscipiantur ·  
XXVII ·  
[BK 35 c. 54]
Vt hii qui in mundeburdo domni imperatoris59* sunt · pacem et defensionem ab omnibus habeant ·  
59*
s ergänzt
XXVIII ·  
[BK 35 c. 55]
Vt inquiratur si aliquis homo propter iusticiam domni imperatoris adnuntiando occisus sit · uel aliquid mali passus sit ·  
XXVIIII ·  
[BK 35 c. 56]
Vt hii qui per beneficium domni imperatoris ęcclesiasticas60* res habent · decimam · et nonam dare et ęcclesiarum restaurationem facere studeant ·  
60*
korr. aus ęcclesiastic[†]
XXX ·  
[BK 35 c. 57]
Vt bannus quem61* per semetipsum domnus imperator bannierit62* · LX solidos63* soluatur · ceteri uero banni · quos comites et iudices faciunt secundum legem · uniuscuiusque conponantur ·  
61*
korr. aus qui
62*
ie korr. (?)
63*
gek. solid
XXXI ·  
[BK 35 c. 58]
Ut omnes bonos et idoneos · uicedominos et aduocatos habeant et iudices ·  
XXXII ·  
[BK 35 c. 59]
Vt missi nostri undecumque necesse fuerint · tam de iusticiis nostris · quam de iusticiis ęcclesiarum dei · uiduarum · orfanorum · pupillorum · et ceterorum hominum inquirant et perficiant · et quodcumque ad emendandum64* inuenerint · emendare studeant in quantum melius potuerint · et quod per se emendare nequiuerint · in presentiam nostram adduci faciant ·  
64*
korr. aus emu
XXXIII ·  
[BK 35 c. 1]
Vt eorum qui ad ordinandum ueniunt · fides et uita et scientia · prius ab episcopo discutiatur ·  
XXXIIII ·  
[BK 35 c. 3 BK 35 c. 4]
Vt presbiteri diaconi · uel cęteri clerici mulierem extraneam in domo sua non habeant · Vt monachi et clerici tabernas non ingrediantur · edendi uel bibendi causa ·  
XXXV ·  
[BK 35 c. 5]
Vt ignota angelorum nomina · nec fingantur · nec nominentur ·  
XXXIII ·  
[BK 35 c. 6]
Vt mulieres ad altare non ingrediantur ·  
XXXVII ·  
[BK 35 c. 7]
Vt canonici libri tantum legantur in ęcclesia ·  
XXXVIII ·  
[BK 35 c. 8]
Vt nullus per pecuniam ordinetur ·  
XL ·  
[BK 35 c. 9]
Vt monacus uel clericus ad secularia negotia non transeat ·  
XLI ·  
[BK 35 c. 10]
Vt clerici de ciuitate ad ciuitatem non transmigrentur ·  
XLII ·  
[BK 35 c. 11]
Vt nullus absolute ordinetur ·  
XLIII ·  
[BK 35 c. 12]
Vt clerici et monachi · in suo proposito permaneant ·  
XLIIII ·  
[BK 35 c. 13]
Ut clerici inter se negocium habentes · a suo ępiscopo diiudicentur non a secularibus ·  
XLV ·  
[BK 35 c. 14]
Ut clerici et monachi insidias contra pastorem suum non faciant ·  
XLVI ·  
[BK 35 c. 15]
Vt loca quę semel deo dedicata sunt · ut monasteria sint maneant perpetuo monasteria · nec possint ultra fieri · secularia habitacula ·  
XLVII · [fol. 25va]  
[BK 35 c. 16]
Vt nullus presbiter contra suum episcopum superbire audeat ·  
XLVIII ·  
[BK 35 c. 17]
Vt clerici et ęcclesiastici ordines si culpam incurrerint · apud ęcclesiasticos iudicentur · non apud seculares ·  
XLVIIII ·  
[BK 35 c. 18]
Vt qui commendauerit pecuniam · pecuniam accipiat · si speciem aliam eandem speciem quantum dederit accipiat ·  
L ·  
[BK 35 c. 19]
Vt ante uiginti quinque annos ętatis · nec diacones ordinentur · nec uirgines consecrentur ·  
LI ·  
[BK 35 c. 20]
Vt uirgines deo sacratę simul habitantes inuicem se custodiant · ne passim uagando ęcclesię ledant existimationem65* ·  
65*
m2 von anderer Hand ergänzt
LII ·  
[BK 35 c. 21]
Vt falsa nomina martyrum non nominentur ·  
LIII ·  
[BK 35 c. 22]
Vt nec uxor a uiro dimissa · alium accipiat uiuente uiro suo · nec uir66* aliam accipiat · uiuente uxore priore ·  
66*
u korr. (?)
LIIII ·  
[BK 35 c. 23]
Vt ęcclesiastica ieiunia sine necessitate rationabile non soluantur ·  
LV ·  
[BK 35 c. 24]
Vt nullatenus presbiter ante tricesimum67* ętatis suę annum ordinetur ·  
67*
korr. aus tricesim[†]
LVI ·  
[BK 35 c. 25]
Ut nulli sacerdotum liceat ignorare sanctorum canonum Instituta ·  
LVII ·  
[BK 35 c. 26]
Ut nullus episcopus ad clericatus officium seruum alterius · sine domini sui uoluntatę promouere presumat ·  
†††††68*  
[BK 46 c. 1]
Vt unusquisque in suo missatico maximam habeat curam ad preuidendum et ordinandum ac disponendum secundum dei uoluntatem · et secundum iussionem nostram ·  
68*
Nach Mordek bzw. Eckhardt W 1955, S. 64 könnte hier LX cap. gestanden haben.
II ·  
[BK 46 c. 2]
De iuramento ut hii qui antea fidelitatem partibus nostris non promiserunt · promittere faciat · et insuper omnes denuo repromittant · ut ea que inter filios nostros propter pacis concordiam statuimus · pleniter omnes consentire debeant ·  
III ·  
[BK 46 c. 3]
Ut predicti missi per singulas ciuitates · et monasteria uirorum ac puellarum prouideant · quomodo aut qualiter in domibus ęcclesiarum et ornamentis ęcclesiis · emendate uel restaurate · esse uidentur et diligenter inquirant · De conuersatione singulorum · uel quomodo emendatum habeant quod iussimus de eorum lectione · et cantv69* ceterisque disciplinis ęcclesiastice regule pertinentibus ·  
69*
korr. aus canto
IIII ·  
[BK 46 c. 4]
Vt singuli episcopi abbates abbatisse diligenter considerent thesauros ęcclesiasticos · ne propter perfidiam aut negligentiam custodum · aliquid de gemmis aut de uasis reliquo quoque thesauro perditum70* sit · quia dictum est nobis quod negotiatores71* iudei necnon et alii quod quidquid eis placeant possint ab eis emere ·  
70*
korr. aus perdudum
71*
korr. aus negotiator est
 · V ·  
[BK 46 c. 5]
Volumus ut ęqualiter missi nostri faciant [fol. 25vb] de singulis causis · siue de haribanno · siue de aduenis · siue de cęteris quibuslibet causis · De aduenis uolumus ut iam diu coniungati sunt per singula loca · ut ibi maneant et sine causa · aut siue [!] aliqua culpa non fiant eiecti · fugitiui uero serui et latrones redeant ad propria loca ·  
VI ·  
[BK 46 c. 6]
Auditum habemus qualiter et comites · et alii homines · qui nostra beneficia habere uidentur · conparant sibi proprietates · de ipso nostro beneficio · et faciunt seruire ad ipsas proprietates seruientes nostros de eorum beneficiis · et curtes nostrę remanent desertę · et in aliquibus locis ipsi uicinantes multa mala patiantur ·  
VII ·  
[BK 46 c. 7]
Audiuimus quod aliqui reddant beneficium nostrum ad alios homines in proprietatem · et in ipso placito dato precio · conparant ipsas res iterum sibi in alode quod omnino cauendum est · quia qui hoc faciunt · non bene custodiunt fidem quam nobis promissam habent · et ne forte aliqua infidelitatę inueniantur · quia qui72* hoc faciunt per eorum uoluntatem · ad aures nostras · talia opera illorum non perueniunt ·  
72*
qui von anderer Hand ergänzt
VIII ·  
[BK 46 c. 8]
Sunt et alii qui iusticiam legibus recipere debent · et in tantum73* fiunt in quibusdam locis fatigati · usque dum illorum iustitiam per fideiussorum manus tradunt · ita ut aliquid uel paruum possint habere · et fortiores suscipiant maiorem portionem ·  
73*
korr. aus quantum
VIIII ·  
[BK 46 c. 9]
De mendicis qui per patrias discurrunt · uolumus ut unusquisque fidelium nostrorum suum pauperem de beneficio · aut de propria familia nutriat · et non permittat aliubi ire mendicando · et ubi tales inuenti fuerint · nisi manibus laborent · nullus eis quicquam74* tribuere presumat ·  
74*
gek. quicq
X ·  
[BK 46 c. 10]
De theloneis et cispitaticis sicut in alia capitula ordinauimus teneant id est75* ut ubi antiqua consuetudo fuit exigantur · et ubi noua fuerint inuenta destruantur ·  
75*
id est gek. ide
XI ·  
[BK 46 c. 11]
Usura est ubi amplius requiritur76* quam detur uerbi gratia · si dederis solidos77* decem · et amplius requisieris78* · uel dederis modium unius79* frumenti · et iterum super aliud exegeris80* ·  
76*
korr. aus requiretur
77*
gek. sodd
78*
is korr. (?)
79*
us von anderer Hand ergänzt
80*
e2 von anderer Hand ergänzt
XII ·  
[BK 46 c. 12]
Cupiditas in bonam partem potest accipi · et ad malam · in bona iuxta apostolum cupio disolui · et esse cum christo · et in psalmo concupiuit anima mea in atria domini ·  
XIII ·  
[BK 46 c. 13]
Cupiditas uero in malam partem accipitur · qui supra [fol. 26ra] modum res quaslibet iniuste appetere uult iuxta salomonem post concupiscentias tuas non eas ·  
XIIII ·  
[BK 46 c. 14]
Auaritia est alienas81* res appetere · et eptas [!] nulli largiri82* · et iuxta apostolum hęc est radix omnium malorum ·  
81*
s von anderer Hand ergänzt
82*
von anderer Hand korr. aus largire
XV ·  
[BK 46 c. 15]
Turpe lucrum exercent qui per uarias circumuentiones lucrandi causa · inhoneste res quaslibet congregare decertant ·  
XVI ·  
[BK 46 c. 16]
Fenus83* est qui aliquid prestat · iustum fenus est qui amplius non querit nisi quantum prestitit ·  
83*
F korr. (?)
XVII ·  
[BK 46 c. 17]
Quicumque enim tempore messis · uel tempore uindemię non necessitatę · sed propter cupiditatem conparat annonam · aut uinum84* uerbi gratia de duobus denariis conparat modium unum · et seruat usque dum iterum uenundari possit · contra denarios quatuor · aut sex seu amplius hoc turpe lucrum dicimus · si autem propter necessitatem conparat · ut sibi habeat · et aliis tribuat negocium dicimus ·  
84*
korr. aus ui[†]um
XVIII ·  
[BK 46 c. 18]
Considerauimus itaque ut presenti anno quia plurima loca famis ualida esse uidetur · ut omnes episcopi abbates abbatisse obtimates et comites · seu domestici · et cuncti fideles qui beneficia regalia · tam de rebus ęcclesiasticis · quamque et de reliquis habere uidentur · ut unusquisque de suo beneficio suam85* familiam86* nutrigare87* faciat · et de sua proprietatę propriam88* familiam89* nutriat · et si deo donante super se et super familia sua · aut in beneficio · aut in alode annonam habueri[n]t et uenundare uoluerit90* · non carius uendat nisi modium de auena denarios91* · II · modium de ordio contra denarios92* · III · modium unum de spelta disparata contra denarios93* · III · modium unum de segale contra denarios94* · IIII · modium unum de frumento parato contra denarios95*  · VI · et ipse modius96* sit quod omnibus habere constitum97* [!] est · ut unusquisque habeat ęquam98* mensuram99* · et ęqualia modia ·  
85*
m von anderer Hand ergänzt
86*
m2 von anderer Hand ergänzt
87*
n korr. (?)
88*
m von anderer Hand ergänzt
89*
m2 von anderer Hand ergänzt
90*
u1 korr. (?)
91*
gek. dnr
92*
gek. dnr
93*
gek. dnr
94*
gek. dnr
95*
gek. dnr
96*
von anderer Hand korr. aus modiuM
97*
um korr. (?)
98*
m von anderer Hand ergänzt
99*
m2 von anderer Hand ergänzt
I ·  
[BK 39 c. 1]
De homicidiis clericorum qui subdiaconum occiderit · CCC · solidos100* conponat101* · qui diaconum · CCCC · qui presbiterum · DC · qui ępiscopum · DCCCC · qui monachum · CCCC · solidis102* culpabilis103* iudicetur ·  
100*
gek. sold
101*
gek. copn
102*
gek. sold
103*
gek. culpbl
II · capitulum ·  
[BK 39 c. 2 BK 39 c. 3]
Si quis in inmunitatem dampnum aliquod fecerit · DC solidos104* conponat105* · si autem homo furtum aut homicidium · uel quodlibet106* crimen foris committens infra [fol. 26rb] inmunitatem107* fugerit · mandet comes uel episcopo uel abbati · uel uicedomino · uel quicumque locum ępiscopi · uel abbatis tenuerit · ut reddat108* ei reum · si ille contradixerit et eum reddere noluerit · in prima contradictione · XV · solidis109* culpabilis110* iudicetur · si ad secundam inquisitionem eum reddere noluerit · XXX · solidis111* culpabilis112* iudicetur · si nec ad terciam consentire noluerit · quicquid113* reus damni fecerat totum ille qui infra Inmunitatem · nec reddere uult soluere cogatur · et infra comes ueniens · licentiam habeat ipsum hominem infra inmunitatem querendi · ubicumque eum inuenire potuerit · Si autem statim in prima inquisitione comiti responsum fuerit · quod reus infra inmunitatem quidem fuisset · sed fuga lapsus statim iuret quod ipse eum ad iustitiam cuiuslibet disfaciendi · figurę non fecisset · et sit ei in hoc satisfactum · Si autem intranti in ipsam inmonitatem [!] · colecta manu quislibet resistere temptauerit · comes · hoc ad regem uel principem114* deferet115* · ibique116* iudicetur · ut sicut ille qui inmunitatem dampnum fecit · DC · solidos117* conponere debeat · Ita qui comiti collecta manu resistere presumpserit · DC · solidis118* culpabilis119* iudicetur · Si quis ad ęcclesiam confugium fecerit · in atrio ipsius ęcclesię pacem120* habeat · nec sit ei necessitas ecclesiam ingredi · et nullus eum inde per uim adstrahere presumat · sed leceat ei confiteri quod fecit et inde per manus bonorum ad discusionem in publico producatur ·  
104*
gek. sold
105*
gek. cpn
106*
von anderer Hand korr. aus quolibet
107*
t1 korr. (?)
108*
von anderer Hand korr. aus reddit
109*
gek. sold
110*
gek. culp
111*
gek. sold
112*
gek. culp
113*
d korr. (?)
114*
m von anderer Hand ergänzt
115*
e3 korr. (?)
116*
korr. aus um
117*
gek. sold
118*
gek. sold
119*
gek. culp
120*
m von anderer Hand ergänzt
IIII · capitulum ·  
[BK 39 c. 4]
Si quis hominem iniuste in iudicio · contra alium altercantem adiuuare121* per malum ingenium presumpserit · atque inde coram iudicibus uel comite increpatus fuerit · et negare non poterit · XV · solidis122* culpabilis123* iudicetur ·  
121*
korr. aus adiur
122*
gek. sold
123*
gek. culp
V · capitulum ·  
[BK 39 c. 5]
Si quis de libertate sua fuerit interpellatus et timens ne in seruitium cadat · aliquem de propinquis suis per quem in seruitium casurum timens occiderit · id est124* patrem matrem patruelem auunculum uel quamlibet huiusmodi propinquitatis personam · ipse qui hoc perpetrauerat moriatur · agnatio eius et consanguinitas in seruitutem cadat · et se negauerit se illum occidisse ad nouem vomeres125* ignitos · iudicio126* dei examinandos accedat ·  
124*
id est gek. ide
125*
korr. aus [†]res
126*
korr. aus iudicia
VI · capitulum ·  
[BK 39 c. 6]
Qvi res suas pro anima sua ad causam dei trahere uoluerit · domi traditionem faciat coram testibus legittimis · et que actenus inhoneste127* factę sunt traditiones · de quibus nulla est questio stabiles permaneant [fol. 26va] si uero aliquis alii res suas tradiderit · et inhoneste profectus fuerit · et ille cui res traditę sunt iterim [!] mortuus fuerit · qui res tradidit cum reuersus fuerit · adhibitis testibus coram quibus tradicio facta est · res suas accipiat · si autem et ipse mortuus fuerit de heredibus128* eius · legitimi res traditas recipiant ·  
127*
von anderer Hand korr. aus in hoste
128*
korr. aus herede
VII · capitulum ·  
[BK 39 c. 7]
Si quis per cartam ingenuitatis a domino suo legittime libertatem est consecutus · liber permaneat · si uero aliquis eum iniuste inseruire temptauerit · et ille cartam ingenuitatis suę ostenderit · et aduersarium se inseruire uelle conprobauerit · ille qui hoc temptauerit multamque129* in carta descripta est soluere cogatur · si uero carta non paruerit · sed iam ab illo qui eum inseruire uoluerat · disfacta est uuirighildum eius conponat130* duas partes illi quem131* inseruire uoluerit · terciam regi · et ille iterum per preceptum regis libertatem suam conquirat ·  
129*
korr. aus multam que
130*
o2 korr. (?)
131*
korr. aus qui
VIII · capitulum ·  
[BK 39 c. 8]
Liber qui se locouuadit132* in alterius potestatem · commiserit ibique constitutus · dampnum aliquod cuilibet fecerit · qui eum in loco uadii suscepit · aut dampnum soluat · aut hominem in mallo productum dimittat133* · perdens simul debitum propter quod eum uuadios suscepit · et qui dampnum fecit dimissus iuxta qualitatem rei cogat emendare · si uero liberam feminam habuerit usque dum in pignus existerit · et filios habuerint liberi permaneant ·  
132*
ou korr. (?)
133*
korr. aus dimittas
VIIII · capitulum ·  
[BK 39 c. 9]
Omnia que ad partem regis soluere debent solidis134* XII denariorum · soluant excepto que in lege salica conscripta est · illa eodem solido135* co [!] cetere conpositionis solui debent conponatur136*  
134*
gek. sold
135*
gek. sol
136*
von anderer Hand korr. aus con[†]
conponatur gek. conpt
X · capitulum ·  
[BK 39 c. 10]
Si quis causam iudicatam repetere137* presumpserit · in mallo ibique testibus conuictus fuerit · aut XV · solidos138* conponat139* · aut XV · ictvs140* ab scabiniis141* · qui causam prius iudicauerunt accipiat142* ·  
137*
te ergänzt
138*
gek. sold
139*
gek. cop
140*
korr. aus ict[†]s
141*
korr. aus scauiniis
142*
korr. aus accipiant
XI · capitulum ·  
[BK 39 c. 11]
Obtimi quique143* in loco uel ciuitate in testimonium adsumantur144* · et cui is145* contra quem testari debent nullum crimen possit indicere ·  
143*
korr. aus quisque
144*
korr. aus [†]umantur
145*
korr. aus bis
[BK 40 c. 1]
De ęcclesiis148* emendandis et ubi in unum locum plures sunt · quam necesse sit ut destruantur quę necessaria non sunt · et alia construantur ·  
147*
folgt getilgtes L†† ††p ·
146*
Nach Mordek bzw. Eckhardt W 1955, S. 64 könnte hier LXI cap. gestanden haben.
148*
korr. aus ęcclesi[†]
II · capitulum ·  
[BK 40 c. 2 BK 40 c. 3]
Ut presbiteri149* non ordinentur priusquam examinentur · et ut excommunicationis passim et sine causa non fiat · Vt missi nostri scabinios aduocatos · notarios per singula loca eligant · et eorum nomina quando reuersi fuerint secum scripta deferant150* ·  
149*
i2 von anderer Hand ergänzt
150*
korr. aus deferunt
III capitulum ·  
[BK 40 c. 4]
De his qui legem conseruare contempserint [fol. 26vb] ut fideiussores in presentiam regis deducantur ·  
IIII · capitulum ·  
[BK 40 c. 5]
Vt illi qui haribannum soluere debent · coniectum faciant ad haribannum ·  
V · capitulum ·  
[BK 40 c. 7]
Vt bauga et bruinas non dentur negotiatoribus ·  
VI · capitulum ·  
[BK 40 c. 8]
D mensuris et secundum iussionem nostram ęquales fiant ·  
VII · capitulum ·  
[BK 40 c. 9 BK 40 c. 10]
Vt non mittantur testimonia super uestituram domni regis · Vt nec151* colonus nec fiscalinus possint alicubi traditiones facere ·  
151*
e korr. (?)
VIII · capitulum ·  
[BK 40 c. 11]
Ut nullus presumat hominem in iudicium mittere sine causa · nisi iudicatum fiat ·  
VIIII · Capitulum ·  
[BK 40 c. 12]
Vt liber homo qui in monasterio regulariter comam disposuerit · et res suas ibidem delegauerit · promissionem factam secundum regulam firmiter teneat ·  
X · capitulum ·  
[BK 40 c. 13]
Vt omnia que uuadiare debent iuxta quod in lege continet · pleniter secundum ipsam legem reuuadiata fiant · et in postmodum aut dumnus [!] rex · uel ille cuius causa est iuxta quod ei placuerit misericordiam faciat ·  
XI · capitulum ·  
[BK 40 c. 14]
De ępiscopis abbatibus comitibus qui ad placitum nostrum non uenerunt ·  
XII · capitulum ·  
[BK 40 c. 15]
Ut nullus ebrius suam causam in mallo possit conquirere · nec testimonium dicere · nec placitum comes habeat · nisi ieiunus ·  
XV · capitulum ·  
[BK 40 c. 16 BK 40 c. 17]
Ut nemini liceat alium cogere ad bibendum missis152* nostris discurrentibus · uel cęteris hominibus propter utilitatem nostram iter153* agentibus · ut nullus mansionem contradicere presumat ·  
152*
mis von anderer Hand ergänzt
153*
korr. aus itere
XVI · capitulum ·  
[BK 40 c. 18]
De canibus qui in dextro armo tunsi sunt ut homo · qui eum habuerit cum ipso cane in presentia regis ueniat ·  
XVII · capitulum ·  
[BK 40 c. 19]
Ut populus interrogetur de capitulis · quę in lege nouiter addita sunt · et postquam154* omnes consenserint · subscriptiones155* · et manufirmationes suas in ipsis capitulis faciant ·  
154*
gek. postq
155*
Zunächst korrigierte der Schreiber selbst aus subscritionis zu subscriptionis, anschließend verbesserte der Korrektor noch am Wortende -nis zu -nes.
XVIII · capitulum ·  
[BK 40 c. 20]
Ut nullus ad placitum banniatur · nisi qui causam suam querit · aut si alteri querere debet exceptis scabiniis septem · qui ad omnia placita esse debent ·  
XX · capitulum ·  
[BK 40 c. 21]
De falsis testibus ut non recipiantur ·  
XXI · capitulum ·  
[BK 40 c. 22]
Vt nullus presumat per uitam regis · et filiorum eius156* iurare ·  
156*
us von anderer Hand ergänzt
XXII · capitulum ·  
[BK 40 c. 25]
Vt missi nostri qui iam breues detulerunt · de adnuntiatione uolumus ut adhuc adducande opere ·  
XXIIII · capitulum ·  
[BK 40 c. 26 BK 40 c. 27]
Quintam moram faciant in unumquoque locum · et quod homines secum habeant · De prudentia et constantia missorum nostrorum  
XXV · capitulum ·  
[BK 40 c. 28]
De falsis monatariis requi[fol. 27ra]rendum est ·  
XXVI · capitulum ·  
[BK 40 c. 23]
De illis saxonibus qui uxores non habent ·  
XXVII · capitulum ·  
[BK 40 c. 24]
De signatis et centenarii generalem placitum · frequentius non habeant propter pauperes · sed cum illos super quos clamant iniuste patientes · et cum maioribus natu et testimoniis necessariis · frequenter placitum157* teneant · ut hi pauperes qui nullam causam ibidem non habent non cogantur in placitum uenire · nisi bis aut ter in anno ·  
157*
korr. aus pa
XXVIII · capitulum ·  
[BK 44 c. 21]
De latronibus sicut iam antea in alio capitulare commendauimus ita maneat ·  
XXVIIII · capitulum ·  
[BK 34 c. 14 BK 34 c. 15]
De legationibus ad nos uenientibus · et de missis a nobis directis · uolumus ut pacem habeant · et defensionem per regna christo propicio nostra ·  
[BK 55 c. 3]
Reliqua capitula quod in anteriore capitulare scripta sunt · tam de uenundatione annone · et de reliquiis iusticiis · et de restauratione ęcclesiarum · et de pace · et de fugitiuis · et de singulis quibuscumque causis · omnia ita obseruentur158* ·  
158*
korr. aus obseruantur
capitulum · I ·  
[BK 41 c. 1]
Si ingenuus ingenuum · ictu percusserit · XV solidis159* culpabilis160* iudicetur ·  
159*
gek. sold
160*
gek. culp
XI ·  
[BK 41 c. 2]
Homo regis id est161* fiscalinvs162* et ęcclesiasticus uel litus interfectus · C solidis163* conponatur164* ·  
161*
id est gek. ide
162*
korr. aus fiscalinis
163*
gek. sold
164*
gek. copn
XII ·  
[BK 41 c. 3 BK 41 c. 4]
Homo regius qui multam qualibet soluere non potuerit · et fideiussores non habuerit · licet ei semetipsum in uuadium ei cui debitor est mittere · usque dum multa quam debuit persoluat165* · In eodem capitulo166* de soniste aut DC solidos167* conponat168* · aut cum XII iuret · aut si ille qui causam querit XII hominum sacramentum recipere noluerit · aut crucem · aut scuto · et fuste cor [!] eum decertet ·  
165*
von anderer Hand korr. aus persoluit
166*
gek. cap
167*
gek. sol
168*
gek. copn
XVIII ·  
[BK 41 c. 5]
Nemini liceat seruum suum propter dampnum · ab illo cuilibet inlatum dimittere · sed iuxta qualitatem dampni169* dominus pro illo respondeat170* · uel eum in conpositionę aut pęnam offerat · si autem seruus perpetrato scelere fugerit · ita ut a domino suo penitus inueniri non possit · sacramento dominus eius se excusare studeat · quod hoc sue uoluntatis · nec consentiens fuisset quod seruus eius tale facinus commisit ·  
169*
gek. dapn
170*
korr. aus s
XXXIII ·  
[BK 41 c. 6]
Si quis171* ad mallum legibus mannitus fuerit · et non uenerit · si eum sunnis non detenuerit XV solidis172* culpabilis173* iudicetur174* · Si ad secundam et tertiam175* · si autem ad quartum uenire contempserit176* · possessio eius in bannum mittatur · donec ueniat · et de re qua interpellatus fuit iustitiam faciat · si infra annum non uenerit · de rebus eius que in banno missę sunt · [fol. 27rb] rex interrogetur · et quicquid inde placuerit fiat · Prima mannitio super noctes · VII · secundum177* super noctes · XIIII · tertia super · XXI · quarta · super noctes XLII · similiter et de beneficio hominis · si forte res proprias non habuerit · mittatur in bannum usque dum rex interrogetur ·  
171*
korr. aus quid
172*
gek. sol
173*
gek. culp
174*
gek. iudi
175*
korr. aus tertium
176*
p korr. (?)
177*
um korr. (?)
XXXV ·  
[BK 41 c. 7]
Si auctor uenerit · et rem intertiatam recipere renuerit · campo uel crucę contendat ·  
XLVIII ·  
[BK 41 c. 8]
Qui filios non habuerit · et alium quemlibet heredem sibi facere noluerit178* · coram rege · uel coram comite · et scabineis uel missis dominicis · qui tunc ad iustitias faciendas in prouintia fuerint ordinati · traditionem faciant ·  
178*
korr. aus uoluerit
LVII ·  
[BK 41 c. 9]
Homo denarialis non antea hereditatę · in suam agnitionem poterit · quam usque ad tertiam generationem perueniat ·  
LXIIII ·  
[BK 41 c. 10]
Homo carthelarius similiter ·  
LXVIII ·  
[BK 41 c. 11]
Omnes sacramentum in ęcclesia · aut super reliquias iurent179* · et quod in ęcclesia iurandum est · uel cum electis180* · uel si XII esse debent · quales potuerit inuenire si illum deus adiuuet · et sancti quorum iste reliquię sunt · ut ueritate dicat ·  
179*
korr. aus iuretur
180*
korr. aus elect[†]s
LXX ·  
[BK 41 c. 12]
Si res intertiata furtu ablata fuerit · liceat ei super quem res intertiata fuerat sacramenta se excusare de furtu · nec suę uoluntatis aut consentiens fuisset quod ablatum est · aut tantum dampno restituat ·  
181*  
[BK 37 c. 1]
Ut sacerdotes et ministri altaris182* de secularibus curis se abstineant ·  
181*
folgt getilgtes LXII ·
182*
korr. aus alt[†]ris
Item in eodem capitulum183* · XIII ·  
[BK 37 c. 2]
Ut nullus fidelium absquę litteris184* commendaticiis alienum clericum suscipiat · et qui suscepti185* sunt reddantur · et nullus presbiterum ab ępiscopo ad ęcclesiam ordinatam186* · sine consensu ępiscopi proiciat ·  
183*
gek. cap
184*
korr. aus litteras
185*
c korr. (?)
186*
korr. aus ordinat[†]m
Item in eodem capitulum187* · XVI ·  
[BK 37 c. 3]
si quis ępiscopus clericum188* alterius susciperit ·  
187*
gek. cap
188*
r korr. (?)
Item in eodem capitulum189* · XX ·  
[BK 37 c. 4]
Quod clericus fideiussor esse non debeat ·  
189*
gek. cap
Item in eodem capitulum190* · XXV ·  
[BK 37 c. 5]
quod ępiscopus presbiter et diaconus191* in fornicatione · furto192* et periurio conprehensus deponatur ·  
190*
gek. cap
191*
gek. diacons
192*
korr. aus fur[†]
Item in eodem capitulum193* · XXVIII ·  
[BK 37 c. 6]
Quod ępiscopus presbiter et diaconus194* peccantes percuti non debeat ·  
193*
gek. cap
194*
gek. diacon
Item in eodem capitulum195* · XXVIII ·  
[BK 37 c. 7]
vt ępiscopi bis in anno concilia cęlebrentur ·  
195*
gek. cap
Item in eodem capitulum196* · L ·  
[BK 37 c. 8]
quod in nomine sanctę trinitatis debeant baptizare197* ·  
196*
gek. cap
197*
korr. aus babtizare
De niceno concilio capitulum198* · III ·  
[BK 37 c. 9]
De subintroductis mulieribus ·  
198*
gek. cap
Item in eodem capitulum199* · VIII200* ·  
[BK 37 c. 10]
De his qui ad honorem presbiteri sine examinatione prouecti sunt ·  
199*
gek. cap
200*
korr. aus XVIII
Item in eodem capitulum201* · XVIII ·  
[BK 37 c. 11]
De clericis usuras [fol. 27va] accipientibus ·  
201*
gek. cap
De anchirrano concilio capitulum202* · XI ·  
[BK 37 c. 12]
De corępiscopis ·  
202*
gek. cap
De neocesariensę concilio capitulum203* · I ·  
[BK 37 c. 13]
De presbiter204* qui uxores acceperant et qui fornicati sunt · amplius pelli debeant205* ·  
203*
gek. cap
204*
gek. prbt
205*
gek. debt
Item in eodem capitulum206* · XI ·  
[BK 37 c. 14]
De tempore ordinationes presbiter207* ·  
206*
gek. cap
207*
gek. prbr
Item in eodem capitulum208* · XVII ·  
[BK 37 c. 15]
De mulieribus qui se obtundunt christianis obtentu · et de hoc capitulo209* dompno apostolico intimandum est ·  
208*
gek. cap
209*
gek. cap
Item in nicena capitulum210* · VIII ·  
[BK 37 c. 16]
De his qui dicunt atarię ·  
210*
gek. cap
De sardicense concilio · capitulum211* · XI ·  
[BK 37 c. 17]
De his in annalis212* sunt ·  
211*
gek. cap
212*
korr. aus a[†]nalis
De arteginense concilio · capitulum213* · XVII ·  
[BK 37 c. 18 BK 37 c. 19 BK 37 c. 20 BK 37 c. 21 BK 37 c. 22 BK 37 c. 23 BK 37 c. 24]
De ordinandis uirginibus · De equa mensura · et de denanis [!] · De pauperioribus hominibus considerandum est · sub quali mensura censi214* debeant soluere anua · De sancta trinitate discat unusquisque · secundum quod sancti patres in dedictum et tractatum habeant · et fideliter intelligant · et in tantum sufficiat et amplius inde non requiratur · De fugitiuis partibus rauannę et pentabuli · si placet domno215* meo · legantur capitula216* · VII · LII · V · LVIII · LVIIII · LX et LXI · Id est217* de generibus monachorum · qualis debet esse abba218* · De obedientia discipulorum · De disciplina suscipiendorum nouitiorum · De filiis nobilium uel pauperum qui offeruntur · De sacerdotibus qui uoluerint in monasterio habitare · et de clericis seu et monachis peregrinis · Continentur in his diffinitiones · que suffici ad numerum insuper etiam questiones quedam eis familiarius opponi possunt · ut queratur ab eis in quo capitula219* scriptum · uel quomodo intelligendum sit nullus in monasterio proprii sequatur cordis uoluntatem · similiter ubi uel qui sit sinaxis · ubi et quid sit senpectas · ubi etiam uel quid sit non per sanas tyrannides · uel ubi legitur in scriptura uoluntas habet pęnam · et necessitas parit coronam · uel si secundum220* regulam legatur euuangelium dominicis noctibus · uel ubi preceptum sit tundere monachum · uel si dormiant fratres post nocturnas · et ubi hoc preceptum sit · Hęc omnia in secundo humilitatis gradu · et in tertio capitulo221* et in XI · et in XVII · et in XXVII · continentur ˙ et quid sit singulus biberes mixtum accipere ·  
213*
gek. cap
214*
si korr. (?)
215*
gek. dno
216*
gek. cap
217*
Id est gek. Ide
218*
mit redundantem Kürzungsstrich durch die Schäfte von bb
219*
gek. cap
220*
se korr. (?)
221*
gek. cap
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 27vb] [34]
[BK 104 c. 5]
Scire debent missi · dominici · qualiter ępiscopus atque comes inter se habent uniuersationem · et quomodo sunt consentientes legem atque iustitiam · uel pacem · et quomodo abbates uel abbatisse subiecti sunt ępiscopis in quorum parochia commanent · et quomodo habent fideles atque diligentes legem uel iusticiam · uicedominus aduocatos centenarios · adque precones222* ut omnes homines qui per ministeria eorum commanere uidentur · et qualem pacem habent inter se ·  
222*
korr. aus precomes
[BK 104 c. 6]
De banno domini imperatoris · et reges quod per semetipsum consuetus est bannire · id est223* de mundepurdio ęcclesiarum · et uiduarum orfanorum · et de minus224* potentiam atque rapto et de incendio · et nullus presumat hostiliter alium in propria domo querere ad inter[f]iciendum · aut aliquid tollendum · et de exercita[fol. 28ra]lia placito instituto · ut hii qui ista qui inrumperint bannum dominicum omnimodis · conponant ·  
223*
id est gek. ide
224*
de minus korr. aus dominus
Dicat ripuarius capitulo225* XXXIIII · De mannire dicat salicus · Id eodem · Dicat ripuarius · LII · de traditionibus testibus · Dicat salicus · XLVI · De affathonię · Dicat ripuarius · XXXVIIII · De doctis mulierum · dicat salicus · XLIIII · De reipp[u]s · Dicat ripuarius · XXXV · De intertiare · dicat salicus · XLVII · De filtortis audent · et intelligunt226* alemanni baiuuarii · et romani quod hasti dicunt ·  
225*
gek. cap
226*
l2 korr. (?)
intelligunt gek. intell
LXIIII  
[BK 42 c. 2]
De decimis ubi antiquitus fuerunt ęcclesię baptismales · et deuotio facta fuit iuxta quod ępiscopus ipsius parochię ordinauerit omnimodis fiant donate · et si per donationes regum aut cęterorum deum timentium bonorum hominum ab ępiscopia · siue monasteria aliqua res delegate sunt · et ex ipsis rebus antiquitus ad ipsas ęcclesias priores227* decimę date fuerint ipsa antiqua donatio · uel donatio firma · et stabilis228* omnino permaneat · et ipse res ubi delegate ipse uidentur permaneant · tamen ut supra diximus229* decimas230* de ipsis rebus qui eas possidere231* uidetur persoluat ·  
227*
von anderer Hand korr. aus prioras
228*
gek. stabil
229*
us korr. (?)
230*
im korr. (?)
231*
gek. posside
[BK 42 c. 5]
De presbiteris in monasteriis puellarum · ut nullus in monasterio puellarum uel ancillarum dei introire presumat · nec presbiter · nec diaconus232* · aut subdiaconus233* · uel clericus · aut laicus · nisi tantummodo ad missam cęlebrandam tempore oportuno ingrediatur · salua necessitatę monasterii · secundum canonicam institutionem · et iuxta quod ępiscopis ipsius parochię ibidem ordinauerit · presbiter autem missa cęlebrata statim exeat ·  
232*
gek. diac
233*
gek. subdiac
[BK 42 c. 7 BK 42 c. 6 BK 42 c. 8 BK 42 c. 4 Mordek 8 c. 1 Mordek 8 c. 2 Mordek 8 c. 3]
De pueris in monasteriis puellarum omnino prohibemus · ut nullus masculum · filium · aut nepotem · uel parentem suum · in monasterio puellarum ad nutriendum commendare presumat · nec quisquam illum suscipere audeat · De puellis deo tradendis · Quicumque filiam suam aut neptim · uel parentem deo omnipotenti offerre uoluerit · licentiam habeat · sin autem domui infantes suos nutriat · et non alium infra monasteria mittere nutriendi gratia presumat · nisi qui firmiter in ipso loco in dei seruitio perseuerare uoluerit · uel secundum iustitiam sanctorum seu canonicam auctoritatem · De armis in monasteriis puellarum · ut nullus ex clericato ordine sacerdotes uidelicet aut alii clerici · neque laicus bruinas · aut alia arma infra monasterium [fol. 28rb] puellarum commendare presumat · nec quisquam recipere audeat · excepto si in elemosina datum fuerit · De ordinandis presbiteris · ut unusquisque ępiscopus in sua parochia · secundum canonicam institutionem presbiteros ordinare faciat · De baptisma uel susceptione fontis · De fide docenda ut omnes de parochia sua ibi discant · De die dominica uel cęteris festiuitatibus obseruandis234* ·  
234*
gek. obseruand
[Mordek 8 c. 4 BK 55 c. 1 BK 46 c. 2]
De predicatione · De clericis et laicis qui chrisma ad aliquam iniquitatem dant · et accipiunt · ut si quis235* presbiter aut diaconus236* dare aut accipere presupserit [!] · gradum ammittat · Cęteri clerici et nonanes disciplinam corporalem · et carceris custodiam sustineant · laici qui acciperint · aut alicui dederint manum perdant · De sacramento · ut hii qui antea fidelitatem partibus nostris non promiserunt promittere faciant · et insuper omnes denuo repromittant · ut ea que inter filios nostros propter pacis non cordiam statuimus pleniter omnes consentire debeant ·  
235*
gek. q
236*
gek. diac
[BK 55 c. 2]
De negotiis super omnia precipiendum est · ut nullus audeat in nocte negotiare in uasa aurea · et argentea mancipia gemmis caballos animalia · excepto uiuenda et fodro · quod iter agentibus necessaria sunt · sed in die coram omnibus · et coram testibus unusquisque suum negotium exerceat ·  
[BK 46 c. 10]
Item de telloneis et cispitaticis sicut in alio capitulare ordinauimus · teneant id est237* ut ubi238* antiqua consuetudo fuit exigantur · et ubi noua fuerit inuenta destruantur239* ·  
237*
id est gek. ide
238*
i korr. (?)
239*
r2 korr. (?)
[BK 46 c. 8]
De his qui fatigantur pro iusticiis suis · sunt et alii qui iustitiam legibus recipere debent · et in tantum fiunt in quibusdam locis fatigati · usque dum illorum per fideiussorum manus tradunt · ita ut aliquid uel paruum possint habere · et fortiores suscipiant maiorem portionem ·  
[BK 46 c. 6]
De beneficiis et alodis auditum habemus · qualiter comites et alii homines · qui nostra beneficia habere uidentur · conparat sibi proprietates · de ipso nostro beneficio · et faciunt seruire ad ipsas proprietates · seruientes nostros de eorum quibus locis ipsi uicinantes · multa mala paciantur ·  
[BK 46 c. 7]
Item de beneficiis audiuimus · quod aliqui reddant beneficium nostrum ad alios homines in proprietatę · et in ipso placito dato precio conparant ipsas res · iterum sibi in alode quod omnino cauendum est · quia qui hoc faciunt · non bene custodiunt fidem · quam nobis [fol. 28va] promissam habent · et ne forte aliqua infidelitatę inueniantur · quia qui hoc faciunt per eorum uoluntatem · ad aures nostras talia opera illorum non perueniunt ·  
[BK 46 c. 7]
De mendicis qui per patrias discurrunt · uolumus ut unusquisque fidelium nostrorum suum pauperem de beneficio aut de propria familia nutricat · et non permittat aliubi ire mendico · et ubi tales inuenti fuerint · nisi manibus laborent · nullus ei quicquam tribuere presumat ·  
[BK 43 c. 7]
DE MEDICINALI ARTE ·  
[BK 46 c. 1 BK 46 c. 3]
De missorum · ut unusquisque in suo missatico maximam habeat curam · ad prouidendum et ordinandum · ac disponendum · secundum dei uoluntatem et iussionem nostram · De missis ut ęqualiter fiant · ut predicti missi per singulas ciuitates · et monasteria uirorum · ac puellarum · preuideant · quomodo aut qualiter in domibus ęcclesiarum · et ornamentis ęcclesiis emendato uel restaurate esse uidentur · et diligenter inquirant · De conuersatione singulorum · uel quomodo emendatum habeant quod iussimus de eorum lectionibus et cantu · cęterisque disciplinis ęcclesiasticę regule pertinentibus ·  
[BK 46 c. 12 BK 46 c. 13 BK 46 c. 14]
De usura · usura est ubi amplius requiritur quam detur uerbi gratia · si dederis solidos240* X · et amplius requisieris · uel si dederis modium241* unum frumenti · et iterum super aliud exigeris · De cupiditatę · Cupiditas in bonam partem potest accipi · et ad malam · In bona iuxta apostolum cupio disolui · et esse cum christo · et in psalmo concupiuit anima mea in atria domini · Cupiditas uero in malam partem accipitur · qui supra modum res quaslibet iniuste appetere uult · iuxta salomonem · post concupiscentias tuas eas ·  
240*
gek. sold
241*
gek. md
[BK 46 c. 14 BK 46 c. 15 BK 46 c. 17]
De auaritia · Auaritia est alienas res242* appetere et adeptas nulli largiri · et iuxta apostolum hic est radix omnium malorum · Detur pilucto · Turpe lucrum exercent qui per uarias circumuentiones lucrandi causa · inhonestę res quaslibet congregare decertant · Quicumque enim tempore messis · uel tempore uindimię non necessitatem · sed propter cupiditatem · conparat annonam · ut uinum uerbi gratia de duobus denariis conparat modium243* unum · ut seruet usque dum uenundari possit · contra denarios IIII · aut sex · seu amplius hoc turpe lucrum dicimus · si autem presbiter necessitatem conparat · ut sibi habeat · et alii tribuat negotium dicimus ·  
242*
res ergänzt
243*
gek. md
[BK 46 c. 16]
De fenore · Fęnus244* est qui aliquid prestat · iustum fenus est qui amplius non requirit · nisi [fol. 28vb] quantum prestitit ·  
244*
korr. aus Fęnus
[BK 46 c. 18]
De fame presentis anni · id est245* VI · Considerauimus itaque ut presenti anno quia per plurima loco fames ualida esse uidetur · ut omnes ępiscopi abbates abbatissę obtimates · et comites · seu domestici · et cuncti fideles qui beneficia regalia · tam de rebus ecclesiasticis · quamque et de reliquis habere uidentur · ut unusquisque de suo beneficio suam familiam nutricare faciat · et de sua proprietatę propriam familiam nutriat · et si deo donante super se · et super familia sua · aut in beneficio · aut in alode annonam habuerit · et uendere uoluerit · non carius uendat · nisi modium246* unum de ordeo contra denarios247* III · modium248* unum de auena denarios249* II · Modium250* unum de spelta desperata contra denarios251* III · modium252* unum de sigila contra denarios253* IIII · Modium254* unvm de frumento parato contra denarios255* VI · et ipse modium256* sit quod omnibus habere constitutvm est · vt unusquisque habeat ęqua mensura · et ęquala modia ·  
245*
id est gek. ide
246*
gek. md
247*
gek. dnr
248*
gek. mod
249*
gek. dr
250*
gek. Mod
251*
gek. dr
252*
gek. mod
253*
gek. dnr
254*
gek. Mod
255*
gek. dnr
256*
gek. mod
[BK 85 Prolog]
Diligendo nobis in domino257* illo comiti · hadalhardus · fulradus · unrocus · sen [!] hrocculfus · missi domni imperatoris in domino258* salutem · Non est incognitum bonitati uestrę · qualiter domnus imperator in istis partibus iniunctam nobis habuit legationem suam · Radoni scilicet fulrado et unroco · ut nos quantum ualuissemus · et dei et suam uoluntatem · in ipsa legatione agere decertaremus · sed quia modo rado ex partę infirmatus est · et ac uice in ipsa legatione secundum259* quod necesse est · ire non potest · placuit domno260* imperatori · ut adalhardum et hrocculfum in supradicta legatione · adiungeret · qualiter omnes pariter secundum quod tunc ratio permittit · uel necessitas docet · sicut predictum est ad dei et suam uoluntatem peragendam · decertando laboremus · Nos igitur in ipsa legatione261* · positi idcirco ad uos hanc direximus262* · ępistolam · ut uobis et ex parte domni imperatoris iuberemus · et ex nostra parte exortando precaremur · ut de omni re quantum ad ministerium uestrum pertinet · tam ex his que ad dei cultum · quaquę ex his que ad domni nostri263* seruitium · seu ad christiani populi saluationem · uel custodiam pertinet totis uiribus agere studeatis · Preceptum est nobis omnino et omnibus reliquis missis a domino nostro · ut medio apreli ei ueraciter renuntiemus · quid in regno suo ex his que ipse in istis annis · per missos suos fieri iussit · [fol. 29ra] factum sit uel quid dimissum sit · ut facientibus gratias condignans reddat · et non facientibus secundum quod ei placet increpationes meritas rependat · et quid plura uobis exinde dicere possumus · Non uult omnino nisi ut aut sic adimpletum ei nunciemus · sicut iussit · et quicquid exinde dimissum sit · et per cuius neglegentiam dimissum sit · Nunc autem admonemus uos ut capitularia uestra relegatis · et queque uobis per uerba commendata sunt recolatis · et tale exinde certamen habere studeatis · pro quo et apud deum mercedem · et apud ipsum magnum264* dominum nostrum condignam retributionem suscipiatis ·  
257*
gek. dno
258*
gek. dno
259*
gek. sdm
260*
von anderer Hand korr. aus domni
261*
von anderer Hand korr. aus lectione
262*
d korr. (?)
263*
gek. noi
264*
g korr. (?)
265*  
[BK 85 c. 1]
Primo igitur inter cętera precipimus et admonemus · vt tam uos ipsi quamque omnes iuniores · seu pagenses uestri ępiscopo uestro266* siue presenti · seu per missum ·267* suum mandanti per omnia · quantum ad suum ministerium pertinet obędientes sitis et nullam et inde neglegentiam habeatis · Deinde et de iustitiis domni imperatoris secundum quod uobis uel scriptum · uel uerbis268* est dictum · tale certamen habeatis · sicut uos exinde debitores esse cognoscitis ·  
265*
Nach Eckhardt W 1955, S. 64 könnte hier LXIIII gestanden haben.
267*
vt tam … missum · ergänzt
266*
gek. ueo
268*
gek. uerb
[BK 85 c. 2]
Deinde ut iustitias ęcclesiarum · uiduarum · orfanorum · et reliquorum omnium · sine ullo malo ingenio · et sine ullo iniusto pretio · uel sine ulla dilatione · aut non necessaria ora pleniter et inreprehensibiliter · et iuste ac rectę per omnia faciatis269* · siue ad uos ipsos · siue ad iuniores uestros · seu ad quemcumque hominem pertinet · ut exinde et apud deum mercedem · et apud dominum nostrum270* bonam recipiatis retributionem271*  
269*
a2 korr. (?)
270*
gek. noum
271*
von anderer Hand korr. aus retribulationem
[BK 85 c. 3]
Deinde ut quicumque uobis rebelles aut in obędientes fuerint · et uobis nec secundum legem · nec secundum iustitiam austultare uoluerint · inbreuiatę illos quanticumque fuerint · et aut antea si necesse fuerit remandatę · Aut nobis ipsis cum insimul fuerimus · dicite ut exinde secundum quod dominus noster commendatum habet faciamus ·  
[BK 85 c. 4]
Deinde ut hoc certissimę prouideatis · si aliquid est de omni illo mandato272* · siue secundum deum · seu secundum seculum · quod uobis domni nostri273* aut scribendo · aut dicendo commendatum274* est · dubitetis · ut cęleriter missum uestrum bene intelligentem ad nostras mittatis · qualiter omnia et bene intelligatis · et adiuuante domino bene perficiatis ·  
272*
d korr. (?)
273*
gek. noi
274*
e korr. (?)
[BK 85 c. 5]
Deinde obseruatę etiam ualde ne aut uos ipsi aut aliquis · quantum uos preuidere potestis · in uestro ministerio · in hoc malo ingenio deprehensus fiat · ut dicatis tacete · donec illi missi transeant · et postea faciamus nobis inuicem iustitias · et per illam occasionem ipsę iustitię aut remaneant · aut certetur defactę fiant · sed magis certatę ut ante facte fiant · quam nos ueniamus ad uos ·,· [fol. 29rb]  
[BK 85 c. 6]
Nam si tale aliquod malum ingenium inter uos factum fuerit · aut si ipse iustitię quas sine nobis facere potestis · aut per neglegentiam · aut per malitiam · tamdiu retracte fuerint donec nos ueniamus · sciatis certissimę quod grandem exinde contra uos rationem habebimus ·  
[BK 85 c. 7]
Deinde ut istam ępistolam · et sepius275* legatis et benę saluam faciatis · ut ipsa inter nos et uos in testimonium sit · utrum sic factum habeatis · sicut ibi scriptum est · aut non habeatis ·  
275*
korr. aus p
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 32vb] [23]
[BK 22 Prolog 1]
REGnante domino nostro iesu christo im [!] perpetuum Ego karolus piissimus et a domino coronatus imperator · romanum gubernans imperium · qui et per misericordiam dei rex et rector regni francorum · ac longobardorum · ceterarumque prouinciarum partibus nostris aspicientium ęcclesiarum dei defensor · humilisque276* adiutor · et cunctis ęcclesiasticę pietatis ordinibus seu secularis potentie · dignitatibus · in christo domino deo ęterno · perpetuę pacis · et beatitudinis salutem ·  
[BK 22 Prolog 1]
Considerans pacifico pie mentis intuitu una cum sacerdotibus et consiliaris277* nostris habundantem in nostrorumque pabulum christi regis clementiam · et quam necessarium est non solum toto corde · et ore eius pietati agere278* gratias · incessanter sed iam  - - -279* bonorum operum · exercitationem eius insistem laudibus Quatenus qui in nostro regno tantis contulit honore suo protectionem nos · nostrumque regnum in ęternum conseruare dignetur · quapropter placuit nobis uestram rogare sollerciam O pastores ęcclesiarum christi · et doctores greges eius · et clarissimi mundi luminariam · ut uigilii curam · et sedula ammonitione populum dei per pascua uitę ęternę ducere studeatis · et errantes oues bonorum exemplorum seu adortationum humeris · intra ecclesięsiastice [!] firmitatis muros reportare satagimini ne lupus insidians aliquem canonicas santiones [!] transgredientem · uel paternas tradiciones uniuersalium conciliorum280* · excedentem · quod absit inueniaens deuoret · Ideo magno deuo[fol. 33ra]tionis studio ammonendi · et adortandi sunt · immo conpellendi · ut firma fide et infatigabili perseuerantia int[ra] paternas sanctiones se contineant in quo opere et studio sciat certissime sanctitas uestra nostram uobis cooperare diligentiam · Quapropter et nostros ad uos direximus missos · qui ex nostri nominis autoritate una uobiscum corrigerent · que corrigenda essent · Sed et alia capitula ex canonicis institutionibus quem magis281* nobis necessaria uidebantur · subiunximus · ne aliquis queso huius pietatis ammonitionem282* esse presumptiosam iudicet · qua nos errata corrigere superflua abscidere · recta cohortare283* studemus · sed magis284* beniuola caritatis anima suscipiat · Nam legimus in regnorum libris quomodo sanctus iosias regnum285* sibi a deo datum circumeundo · corrigendo · ammonendo286* · ad cultum ueri dei studuit reuocare · non ut mea eius sanctitate equiparabilem faciam · sed quod nobis sunt utique sanctorum semper exempla sequenda · Et quoscumque poterimus ad studium bonę uitę in laudem et gloriam domini nostri iesu christi · congregare necesse est · Quapropter ut diximus aliqua capitula287* notare iussimus · ut simul hec eadem uos ammonere studeamus288* · Et quecumque uobis alia necessaria esse sciatis ut et ista et illa equali intentione predicetis · ne aliquid quod uestrę sanctitati populoque dei utile uideatur omittere a pio studio non amoueatis · quatenus et uestra sollercia · et subiectorum obedientia ęterna felicitate ab omnipotenti deo remuneretur ·  
276*
gek. humilq
277*
korr. aus consiliarii[†]
278*
gek. age
279*
Lücke von ca. 8 Buchstaben
280*
i2 mit Einfügungszeichen ergänzt
281*
gek. mag
282*
e korr. (?)
283*
korr. aus cohon
284*
gek. mag
285*
korr. aus re[†]num
286*
o1 korr. (?)
287*
a2 korr. (?)
288*
a ergänzt