Capitularia - Edition of the Frankish Capitularies

Paris, Bibliothèque nationale de France, Lat. 5095

Manuscript description according to Mordek

Repository
Paris
Bibliothèque nationale de France
Lat. 5095
Siglum P43
Digital image available at Gallica
Origin and history
Origin:

9. Jh., 4. Viertel (vor 895) (Mordek, Bischoff); wohl Laon (Mordek), Frankreich (Bischoff)

Provenance:

Laon, Kathedrale (Eintrag fol. 1r: Hunc librum dedit domnus dido episcopus deo et sanctae marię. Si quis abstulerit, iram dei et eiusdem genitricis offensam incurrat [Dido war Bischof von Laon von etwa 882 bis 895]). Alte Signaturen: Le Tellier, Erzbischof von Reims († 1710), 21; Regius 4060.2.

Physical description
Material: Pergament
Number: 138 foll.
Size: 280-290 × 225-230 mm
Body text: 237-240 × 157-160 mm
Quires:
22 + 17 IV138
Kustoden: QUAT. I (10v) bis VI QUATN. (50v), I (66v) bis VIIII Q. (130v)
Condition: oben stark beschnitten
Lines: 35
Columns: 1
Script: karolingische Minuskel
Scribe(s): sehr sauber schreibende Hand, die den Band in zwei Teilen verfertigte (1-58, 59-138)
Decoration:

Rubriken dunkelrot und in brauner Texttinte, im zweiten Teil nur braun; Initialen und Zahlen in Texttinte
Binding:

einfacher brauner Ledereinband
Contents
Note:

Der ab fol. 59 einsetzende zweite Teil der Hs. ist vornehmlich mit Texten von und an Hinkmar von Laon gefüllt, ein typisch lokales Werk, das neben den Konzilen von Tusey und Quierzy (bei Laon) als einziges Kapitular das Edictum Pistense Karls des Kahlen von 864 aufgenommen hat.

  • 1r
    Schenkungsvermerk (siehe oben).

  • 1v-2v
    Leer.

  • 3r
    Inhaltsverzeichnis der Hs.

  • 3r-58v
    Anastasius Bibliothecarius, Collectanea ad Ioannem diaconem (Migne, PL 129, Sp. 557-690).

  • 59r-60v
    Pseudo-Alexander, JK † 24, bis c. VII animo fiunt (ed. Hinschius, Decretales Pseudo-Isidorianae, S. 94-98 Z. 8).

  • 60v-78r
    Hinkmar von Laon, Pittaciolus (Migne, PL 124, Sp. 1001 D - 1026 B).

  • 78r-v
    Brief Hinkmars von Reims an Hinkmar von Laon (Migne, PL 126, Sp. 279 B - 280 B).

  • 78v-82r
    Brief Hinkmars von Laon an Hinkmar von Reims (Migne, PL 124, Sp. 979 A - 986 A).

  • 82r-v
    Brief Hinkmars von Reims an Hinkmar von Laon (Migne, PL 126, Sp. 280 C - 281 C).

  • 82v-87r
    Zwei Briefe Hinkmars von Laon an Hinkmar von Reims (Migne, PL 124, Sp. 985 B - 994 B).

  • 87r-91v
    Hinkmar von Laon, Collectio ex epistolis Romanorum pontificum (Migne, PL 124, Sp. 993 C - 1002 C).

  • 91v-92v
    Brief Hinkmars von Reims an die Bischöfe der Kirchenprovinz Lyon (Migne, PL 126, Sp. 277 C - 280 A).

  • 92v-120r
    Zwei Briefe Hinkmars von Laon an Hinkmar von Reims (Migne, PL 124, Sp. 1027 D - 1072 A).

  • 120r-122r
    Konzil von Tusey (a. 860), Einleitung, Kanones und Subskriptionsliste (Mansi 15, Sp. 557-561).

  • 122r-130r
    Edictum Pistense (a. 864), Teil (B): Cap. I-XXXVII - KAROLUS GRATIA DEI REX. Notum esse uolumus omnibus dei et nostris fidelibus - in omnibus simus (MGH Capit. 2, Nr. 273, S. 312 Z. 2 - S. 328 Z. 13).

  • 130r-137v
    Brief des Konzils von Quierzy (a. 858) an Ludwig den Deutschen (MGH Capit. 2, Nr. 297, S. 428-441; MGH Conc. 3, S. 408-427, zur Hs. S. 404).

  • 138
    Bis auf wenige Federproben leer.

Bibliography
References:
Catalogues:
  • Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae 3, 4 (Paris 1744) S. 39
Project-specific references:


Transcription

Editorial Preface to the Transcription

Transkriptionsvorlage: Gut lesbares Schwarz-Weiß-Digitalisat auf Gallica.

Schreiber

Die Haupthand (A) verwendet eine gut lesbare karolingische Minuskel, die in ihrer Orthographie klassischen Mustern folgt. Es kommt selten zur Haplographie (oculte), häufig sind ses- statt sex- sowie cabollum (und Flektionsformen) statt caballum anzutreffen. Eine zweite Hand (B) ist nur auf den ersten vier Zeilen von fol. 127r zu beobachten.

Buchstabenformen

Haupthand (A): einstöckiges a, selten unziales D, e teilweise mit geschwungenem Zusatzstrich auf dem Bogen, eckiges offenes g, teils aber auch geschlossen, gelegentlich i-longa, Majuskel-N am Wortbeginn und im Wortinneren.

Hand B (fol. 127r): Im Vergleich zur Haupthand Verwendung einer dünneren Feder, die Buchstaben sind langgestreckter (f, s), das a doppelstöckig und der t-Balken mit geschwungenem Ansatz. Die Kürzungsstriche sind dünner und länger, die bus-Kürze wird mit Semikolon statt mit Punkt ausgeführt. Hand B schreibt richtig caballos statt cabollos.

Gliederungsmerkmale

Nach der kurzen Überschrift KAROLUS GRATIA DEI REX und dem Prolog folgen alle 37 Kapitel des Abschnitts B von BK 273 (Edictum Pistense), die korrekt von I bis XXXVII durchgezählt sind. Die Kapitelnummern der cc. 1-13 werden dabei mit einem Cap. eingeleitet, das ab c. 14 entfällt. Die Nummern werden ab diesem Kapitel mit einem Paragraphenzeichen gerahmt.

Benutzungsspuren

Es gibt insgesamt nur wenige Glossen, die sich auf Einzelwörter beziehen und alternative Lesarten nennen. Sie werden jeweils mit einem uel eingeleitet.

[fol. 122r] [16]
[BK 273 Abschnitt B Prolog]
KAROLUS GRATIA DEI REX ˙  
[BK 273 Abschnitt B Prolog]
Notum esse uolumus omnibus dei et nostris fidelibus quoniam haec quae sequuntur capitula nunc in isto placito nostro anno ab incarnatione domini nostri iesu christi · DCCCLXIIII · anno uidelicet regni nostri ipso propitio · XXV · indictione · XII · VII kalendas1* iulias2* · in hoc loco qui dicitur pistis · una cum fidelium nostrorum consensu atque consilio constituimus et cunctis sine ulla refragatione per regnum nostrum obseruanda mandamus ˙  
1*
gek. kl
2*
gek. iul
Capitulum · I  
[BK 273 Abschnitt B c. 1]
Primo considerauimus3* de honore ecclesiarum et sacerdotum ac seruorum dei · et immunitate rerum ecclesiasticarum ut nullus sibi de ipsis rebus contra auctoritatem praesumat · et comites episcopis et ministris ecclesiae in eorum ministeriis4* adiutores in omnibus fiant · sicut in capitulari praedecessorum ac progenitorum nostrorum continetur in secundo libro · capitulo · XXIII · Et quicunque comitum uel ministrorum rei publicae haec quae mandamus obseruare neglexerit si prima et secunda uice de his admonitus non se correxerit · uolumus ut negligentia comitis ad nostram notitiam per episcopos et per missos nostros deferatur · et aliorum negligentia per comites ad nostram notitiam perferatur · ut nostra auctoritate quod in capitulari praedecessorum nostrorum continetur subire cogantur ˙  
3*
i2 ergänzt
4*
e ergänzt
Capitulum · II  
[BK 273 Abschnitt B c. 2]
Post haec de orfanorum et uiduarum causis et de regalibus iustitiis et sumopere de raptoribus puellarum et uiduarum et sanctarum monialium [!] · et de his qui presbyteros flagellare praesumunt · et qui presbyteros de ecclesiis sine episcoporum eicere uel recipere · aut censum de manso uel ex his quae domnus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis in immunitate concessit exigere non timent · et quae censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias [fol. 122v] persoluere detractant · ut firmiter a missis et comitibus nostris inquirantur et acriter distringantur · et plena iustitia inde fiat secundum quod in capitularibus aui et patris nostri statutum habetur ˙ Et ipsi contemptores legum diuinae scilicet et humanae · ad nostram praesentiam legaliter perducantur · ut inde consilio fidelium dei ac nostrorum commendemus quid de talibus hominibus sit faciendum qui nec deum timent · nec contra sanctos canones facere · nec legem et praeceptum regium infringere pertimescunt5* salua censura ecclesiastica · et episcopalis poenitentiae uindicta ˙  
5*
sc korr. (?)
Capitulum · III  
[BK 273 Abschnitt B c. 3]
Ut lex et iustitia unicuique in suo ordine omnibus conseruetur · et pacem quam proxime teste deo propriis manibus communi consensu confirmauimus quando hic placitum nostrum habuimus · sic omnes et infra patriam et quando ad placitum unusquisque uenerit · et quando redierit · et quando necessitas nobis6* euenerit · ut7* hostem nostram adnuntiemus usque constituta loca secundum consuetudinem et capitula praedecessorum nostrorum obseruare procuret · et qui contra hanc confirmationem per contemptum uenerit · aut quanto cuius quod contra hanc confirmationem excessum fuerit emendare neglexerit · ab episcopis et missis ac comitibus nostris hoc nobis nuntiari mandamus · quatenus dei et nostrum ac totius christianitatis contemptum sicut secundum leges diuinas et humanas inuenerimus emendare curemus · ne ipso nostro iudicio a deo quod absit condemnati simus · et uideant episcopi et missi ac comites nostri ne si contra nostram communem confirmationem aliquis per contemptum fecerit · et emendare noluerit ne per alium quam per illos qui adhuc constituti sunt8* hunc contemptum sciamus · quoniam si per alium quam per illos sicut non conuenit audierimus · sicut nec ipsi immunes a peccato erunt9* · sic nec ab ultione immunes existent ˙  
6*
necessitas nobis korr. aus nobis necessitas
7*
folgt getilgtes cum
8*
gek. st
9*
gek. er
capitulum · IIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 4]
Uolumus et expresse mandamus comitibus nostris ut sicut in · XXIIII · capitulo · secundi libri capitulorum decessorum nostrorum continetur ˙ Uasalli nostri nobis et nostrae coniugi famulantes condignum apud omnes honorem habeant sicut a genitore nostro et a nobis sepe admonitum est ˙ Et sicut ipsi uolunt se a nobis honoratos tenere · ita et nobis famulantibus sicut consuetudo fuit tempore antecessorum nostrorum debitum honorem exhibeant ˙  
capitulum · V  
[BK 273 Abschnitt B c. 5]
Uolumus et expresse comitibus nostris mandamus · ut uillae nostrae indominicatae · sed et uillae de monasteriis quae coniugi10* nostrae et filiis ac filiabus nostris concessa atque donata habemus · quaeque sub immunitate consistunt cum saluamento et debita reuerentia in comitatibus illorum consistent · sed et quae homines nostri ac illorum illarumque quae11* sine ulla differentia et nostri sunt cum saluamento et debito honore habere possint · et non ignorent neque obliuiscantur comites ac missi nostri nos scire quod dominorum dominus de se dicit ˙ Honorificantes me honorificabo · et qui contemnunt me inhonorati erunt ˙ [fol. 123r]  
10*
i1 korr. (?)
11*
Darüber die Glosse: uel qui.
capitulum · VI  
[BK 273 Abschnitt B c. 6]
Et quoniam humana fragilitas procliuior est ad contra iustitiam faciendvm12* quam ad iustitiam exequendum · et diabvlus13* semper certat ut fragilitati humanae oculos mentis claudat ne castigationem dei uideat et semetipsam emendet sicut ad nos peruentum est quidam leues homines de istis comitatibus qui deuastati sunt a nortmannis in quibus res et mancipia et domos habuerunt14* · quia nunc ibi mancipia et domos non habent quasi licenter malum faciunt · quia sicut dicunt non habent unde ad iustitiam faciendam adducantur ˙ Et quia non habent domos ad quas secundum legem manniri et banniri possint · dicunt quod de mannitione uel bannitione legibus comprobari et legaliter iudicari non possunt · contra quorum malas insidias consensu et consilio fidelium nostrorum statuimus · ut comes missum suum ad illam terram in qua domos habuit mittat · et eum bannire et mannire faciat15* ˙ Et quoniam lex consensu populi et constitutione regis fit · franci iurare debent quia secundum regium mandatum nostrum ad iustitiam reddendam uel faciendam legibus bannitus et mannitus fuit · et sic illae res illi iudicio scabiniorum in bannum mittantur ˙ Et si necesse fuerit · ipse forbannum mittatur · qui ad iustitiam reddendam uenire noluerit ˙ Et mandet comes qui hoc executus fuit alteri comiti in cuius comitatu res et mancipia habet quid inde factum habet · et ex nostro uerbo illi mandet · ut per illa quae in suo comitatu habet illum distringat · quatenus ad iustitiam reddendam uel faciendam ad suum comitatum redeat  
12*
v ergänzt
13*
korr. aus diab[†]lus
14*
gek. habuer
15*
Darüber die Glosse: uel iubeat.
capitulum · VII  
[BK 273 Abschnitt B c. 7]
Audiuimus etiam quia huiusmodi leues homines in aliis comitatibus depraedationes et iniustitias faciant · et ad illum comitatum in quo commanent et in quo illas malitias non faciunt · factis malitiis in aliis comitatibus reueniunt ˙ Unde mandamus et comitibus nostris expresse praecipimus ut illi comites in quorum comitatibus tales homines iniustitias faciunt illis comitibus hoc mandent in quorum comitatibus refugium habent · et una mente unoque consensu et uno certamine ad tales homines comprehendendos se erigant · et decertent ut ecclesiae dei et ministri eius et serui dei ac populus pacem et quietem habere possit ˙  
capitulum · VIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 8]
Ut denarii ex omnibus monetis meri ac bene pensantes sicut in capitulari praedecessorum ac progenitorum nostrorum regum libro · IIII · XXII · capitulo continetur in omni regno nostro non reiciantur usque ad missam sancti martini · et in omnibus ciuitatibus et uicis ac uillis tam nostris indominicatis quam et in his quae de immunitate sunt · uel de comitatibus atque hominum nostrorum siue cuiuscunque sint per omne regnum nostrum a iudicibus nostris et ab eis quorum uillę sunt una cum ministris rei publicę secundum quantitatem locorum et uillarum tanti ac tales de ipsis in locis et inibi manentibus constituantur · qui inde prouidentiam habeant ne boni denarii reiciantur · et non nisi meri et bene pensantes accipiantur ˙ [fol. 123v]  
Capitulum · VIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 9]
Ut illi qui ex hac causa prouidentiam habebunt sacramento iurent quod sicut eis ex hac causa iniunctum fuerit quantum scierint et potuerint debeant fideliter obseruare · et illum hominem quem scierint merum et bene pensantem denarium reicere non debeant celare · sed ministris rei publicae eum debeant notum facere ˙ De quo sacramento quicunque comprobatus fuerit periuratus · et secundum legem mundanam ut periurus puniatur sicut in capitulari decessorum ac progenitorum nostrorum continetur in fine capituli decimi ex tertio libro · et secundum legem ecclesiasticam publicae poenitentiae subiugatur ˙  
Capitulum · X ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 10]
Ut ab ipsa missa sancti martini per omne regnum nostrum non nisi istius nostrae nouae monetae meri et bene pensantes denarii accipiantur ˙ Et quicunque ab illa die alium denarium negotiandi causa protulerit · a comite et ministris eius auferatur ab eo · sicut in libro capitulorum secundo · VIII · capitulo continetur ˙  
Capitulum · XI  
[BK 273 Abschnitt B c. 11]
Ut in denariis nouae nostrae monetae ex una parte nomen nostrum habeatur in giro · et in medio nostri nominis monogramma ˙ Ex altera uero parte nomen ciuitatis · et in medio crux habeatur  
Capitulum · XII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 12]
Sequentes consuetudinem praedecessorum nostrorum sicut in illorum capitulis inuenitur constituimus ut in nullo alio loco in omni regno nostro moneta fiat nisi in palatio nostro · et in quentouico ac rotomago quae moneta ad quentouicum ex antiqua consuetudine pertinet · et in remis · et in senonis · et in parisio · et in aurelianis · et in cauillono · et in metullo · et in narbona ˙  
Capitulum · XIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 13]
Ut hi in quorum potestate deinceps monetae permanserint · omni gratia et cupiditate seu lucro postposito fideles monetarios eligant sicut dei et nostram gratiam uolunt habere ˙ Et ipsi monetarii16* iurent quod ipsum ministerium quantum scierint et potuerint fideliter faciant · et mixtum denarium et minus quam debeat pensantem non monetent nec monetarii consentiant ˙ Et sine ulla fraude et absque malo ingenio contra eos quorum argentum ad purgandum acceperint · ipsum argentum exmerent · et sine fraude tam in pensa quam in purgatione denarios concambient ˙ Contra quod sacramentum si quilibet fecisse reputatus fuerit · iudicio dei se examinet17* ˙ Et si contra hoc fecisse comprobatus fuerit · quia non maiorem fraudem facit si mixtum denarium et minus quam debeat pensantem monetauerit · quam si in purgatione et concambio argenti per malum ingenium fraudem de argento rei publicae · et de argento rerum ecclesiasticarum et de facultate pauperum fecerit · sicut constitutum est de falsis monetariis in libro quarto capitulorum XXVIII · capitulo · manum perdat · et ut sacrilegus ac pauperum spoliator publicae poenitentiae iudicio episcopali subiciatur ˙ [fol. 124r] In illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam iudicia terminantur · iuxta ipsam legem culpabilis iudicetur ˙  
16*
korr. aus moner
17*
korr. aus exe
XIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 14]
Ut in proximis kalendis18* · iulii19* · per hanc duodecimam indictionem habeat in siluanectensis ciuitate unusque [!] comes in cuius comitatu monetam esse iussimus uicecomitem suum cum duobus aliis hominibus qui in eius comitatu res et mancipia uel beneficia habeant et suum monetarium cum ipsis habeat · quatenus ibi accipiant per manus suas de camera nostra ad opus uniuscuiusque monetarii de mero argento cum pensa libras · quinque Ut habeat unde initium monetandi possit incipere ˙ Et pensam argenti quam ex camera nostra accepit per manus eorum per quas illud accepit sabbato ante initivm20* quadragesimae in monetatis denariis in praefato loco · et cum pensa cum qua argentum acceperat unusquisque monetarius in nostra camera reddat ˙  
18*
gek. kl
19*
gek. iul
20*
korr. aus initiom
XV  
[BK 273 Abschnitt B c. 15]
Ut nullus more solito pro ullo lucro uel auaritia hoc leuiter accipiat · sed omnes ab ipsis kalendis21* iulii22* argentum suum in constitutis monetis concambiari faciant · scientes quia post missam sancti martini nulli alii denarii in regno nostro nisi istius nouae nostrae monetae accipientur · Et ab ipsis kalendis23* iulii24* ipsi noui denarii ab omnibus accipiantur · Et quicunque liber homo ab ipsa die denarium nouae nostrae monetae in regno nostro reiecerit · sicut in praefato libro et capitulo regio continetur bannum nostrum id est solidos ·25* LXa componat ˙ Si uero serui ecclesiastici aut comitum aut uassallorum nostrorum hoc facere praesumpserint26* · quia in praefato capitulari continetur ut LX ictibus uapulent · et hac occasione indiscreti homines modum in disciplina faciebant · constituimus fidelium nostrorum consensu atque consilio · ut quorumcunque coloni et serui pro hoc conuicti · non cum grosso fuste sed nudi cum uirgis uapulent ˙ Et in ciuitatibus atque uicis seu uillis episcopi per suos ministros uel presbyteros prouidentiam una cum rei publicae ministris accipiant · ne et in hac causa modus disciplinae transgrediatur · sed taliter fiat · qualiter et homines castigentur ˙ Et quasi pro intentione uel occasione castigationis disciplinam facientes peccatum non incurrant · et disciplinam sustinentes in corpore suo debiliores non fiant ˙ Quodsi quis hoc mandatum nostrum transgressus fuerit · nobis ab episcopis nuntietur quatenus taliter castigetur ne deinceps mandatum nostrum quenquam delectet contemnere ˙ Et si dominus uel magister qui liber · est · aut aduocatus talium hominum eos uel comiti uel misso nostro ad disciplinam sustinendam contradixerit uel misso nostro iussus praesentare noluerit · praedictum bannum LX solidorum componat · sicut in praedicto capitulari habetur ˙  
21*
gek. kl
22*
gek. iul
23*
gek. kl
24*
gek. iul
25*
folgt getilgtes X
26*
n ergänzt
XVI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 16]
Ut si aliquis homo a proximis kalendis27* iulii28* de hac noua nostra moneta mixtum uel minus quam debeat pensantem denarium inuenerit · constringat eum qui ipsum denarium ad negotiandum protulit · et ipse dicat a quo eum accepit · Et sic de manu ad manum [fol. 124v] ueniat · usque dum ad falsitatis auctorem perueniatur ˙ Et inuentus mixti uel minus quam debeat pensantis denarii monetator · in illa terra in qua iudicia secundum legem romanam terminantur · secundum ipsam legem iudicetur ˙ Et in illa terra in qua iudicia secundum legem romanam non iudicantur · monetarius sicut supra diximus falsi denarii manum dexteram perdat · sicut in quarto libro capitulorum continetur capitulo XXXmoIIIo · et qui hoc consenserit · si liber est LX solidos componat · si seruus uel colonus nudus cum uirgis uapulet ˙  
27*
gek. kl
28*
gek. iul
XVII  
[BK 273 Abschnitt B c. 17]
Ut diligenter comites et ministri rei publicae per suos comitatus ac ministeria prouideant ne alico loco oculta uel fraudulenta moneta fieri possit ˙ Et si inuentus ac comprobatus quilibet fuerit fraudulentam monetam percutiens sicut constitum [!] est de falso monetario ex praefato capitulari praedecessorum nostrorum manus ei amputetur · et qui hoc consenserit si liber est LX solidos componat · si seruus uel colonus nudus cum uirgis uapulet ˙  
XVIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 18]
Et si falsus monetarius aut de illis locis in quibus monetam fieri iussimus aut oculte monetam percutiens aut denarium falsum de noua moneta ad negotiandum proferens ut constringi et puniri non possit sicut est constitutum · in fiscum nostrum uel in quamcunque inmunitatem · aut alicuius potentis potestatem uel proprietatem confugerit · si in nostrum confugerit fiscum · requiratur a ministro nostro · Et si ille eum defenderit uel29* occultauerit · nuntietur nobis quatenus ita in eo secundum capitulare regium uindicetur · ne ullus unquam falsitatem · nostra auctoritate uel potestate consentire aut defendere audeat ˙ Si autem in immunitatem uel potestatem aut proprietatem alicuius potentis confugerit · secundum quod in tertio libro capitularis · XXmoVIo capitulo · continetur de his qui furtum uel homicidium uel quodlibet crimen foris committens infra immunitatem fugerit inde fiat · id est mandet comes uel publicae rei minister episcopo uel abbati · uel illi quicunque episcopi uel abbatis aut abbatissae tenuerit uel potentis hominis in cuius potestatem uel proprietatem confugerit ut reddat ei reum · si ille contradixerit et eum reddere noluerit · In prima contradictione solidis XV · culpabilis iudicetur ˙ Si ad secundam30* inquisitionem eum reddere noluerit · XXX solidis · culpabilis iudicetur · Si nec ad tertiam inquisitionem consentire noluerit · quicquid reus damni fecit totum ille qui eum infra immunitatem retinet nec reddere uult soluere cogatur · et ipse31* comes ueniens licentiam habeat ipsum hominem infra immunitatem quaerendi · ubicunque eum inuenire potuerit ˙ Si autem in prima inquisitione comiti responsum fuerit quod reus infra immunitatem quidem fuisset sed fuga lapsus sit · iuret quod ipse eum ad iustitiam cuiuslibet disfaciendam fugere non fecisset · et sit ei in hoc satisfactum ˙ Si uero intranti in ipsam immunitatem uel in cuiuslibet hominis potestatem uel proprietatem comiti collecta manu quilibet resistere temptauerit · [fol. 125r] comes hoc ad regem uel principem deferat et ibi iudicetur ˙ Et sicut ille qui in munitate damnum fecit † DC solidis componi debeat · ita qui comiti collecta manu resistere praesumpserit DC solidis culpabilis iudicetur ˙  
29*
Darüber die Glosse: uel aut.
30*
korr. aus secundum
31*
e korr. (?)
XVIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 19]
Ut melius et commodius haec prouidentia de bonis denariis non reiciendis · et de monetae falsae denariis custodiri possit · uolumus ut unusquisque comes de comitatu suo omnia mercata inbreuiari faciat · et sciat nobis dicere quae mercata tempore aui nostri fuerunt32* · et quae tempore domni et genitoris nostri esse coeperunt33* uel quae illius auctoritate constituta fuerunt34* · uel quae sine auctoritate illius facta fuerunt35* · uel quae tempore nostro conuenire coeperunt36* · uel quae in antiquis locis permanent ˙ Et si mutata sunt37* cuius auctoritate mutata fuerunt38* · et ipsum breuem unusquisque comes ad proximum placitum nostrum nobis apportet · ut decernere possimus quatenus necessaria et utilia et quae per auctoritatem sunt maneant · quae uero superflua interdicantur uel locis suis restituantur · et mercata die dominico in nullo loco habeantur · sicut in primo libro capitulo · CXXXVI habetur ˙  
32*
gek. fuer
33*
gek. coeper
34*
gek. fuer
35*
gek. fuer
36*
gek. coeper
37*
gek. st
38*
gek. fuer
XX  
[BK 273 Abschnitt B c. 20]
Ut comes rei publicae ministri ac ceteri fideles nostri prouideant quatenus iustus modius aequusque sestarius secundum sacram scripturam · et capitula praedecessorum nostrorum in ciuitatibus et in uicis et in uillis ad uendendum et emendum fiat · et mensuram secundum antiquam consuetudinem de palatio nostro accipiant ˙ Et non pro hac occasione a mansuariis uel ab his qui censum debent maior modius nisi sicut consuetudo fuit exigatur ˙ Et ipsi homines qui per uillas de denariis prouidentiam iurati habebunt · ipsi etiam de mensura ne adulteretur prouideant · sicut in libro · III · capitulorum · capitulo · XC · continetur ˙ Et si quis reputatus fuerit mensuram adulterasse · et cum maiori modio uel sestario annonam uel uinum accepisse · et cum minori mensura uenundare · si liber homo est aut secundum suam legem se inde sacramento idoneum reddat · aut si hoc fecisse uel fieri iussisse aut consensisse comprobatus fuerit · hoc unde mensuram adulterauit id est uinum et annona a ministris rei39* publicae tollatur ab eo · insuper et bannum nostrum id est solidos LX40* · componat ˙ Si autem colonus uel seruus inde reputatus fuerit · aut iudicio dei se inde41* examinet · aut si inde conuictus fuerit hoc ut supra diximus unde mensuram adulterauit perdat · Insuper et uirgis nudo corpore uapulet ˙ Et si liber uel colonus uel seruus de hoc conuictus fuerit · post legalem emendationem episcopale iudicium suscipiat · quia contra tale interdictum domini fecit dicentis · qui pecuniam suam non dedit ad usuram · unde regnum dei sibi clausit et infernum sibi aperuit · quod peccatum inter illa criminalia peccata computatur · de quibus dicit apostolus · quod qui ea fecerit cum huiusmodi nec cybum sumere christiano licet · et unde sacri niceni canones [fol. 125v] clericos gradus perdere iubent ˙ Et de tali causa unde saeculares homines uitam perdunt · inde cleri ecclesiastici gradum amittvnt42* ˙ Ministri autem rei publicae se caute custodiant · ne pro hac occasione ducti cupiditate per aliquod malum ingenium a liberis hominibus uel colonis seu seruis sua iniuste tollant · quia si inde ad nos clamor uenerit et inde conuicti fuerint · sic iniustitiam istam exsoluent · sicut illi qui in suo ministerio tortum faciunt ˙ In illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam iudicantur iudicia iuxta ipsam legem committentes talia iudicentur · quia super illam legem uel contra ipsam legem nec antecessores nostri quodcunque capitulum statuerunt43* · nec nos aliquid constituimus ˙ Similiter per ciuitates et uicos atque per mercata44* ministri rei publicae prouideant · ne illi qui panem coctum aut carnem per deneratas et uinum per sestaria uendunt adulterare et minuere possint · sed quantos mensurabiles panes in unaquaque ciuitate de iusto modio episcopi uel abbatis seu comitis ministeriales a pistoribus suis recipiunt · tantos mensurabiles panes de aequo modio a pistoribus qui panem uendunt fieri faciant ˙ Quos si inuenti fuerint adulterare uel minorare ut supra diximus secundum suum modum45* culpabiles iudicentur · homines etiam qui prouidentiam habere debebunt ne mancae mensurae fiant si de periurio quod iurauerunt46* quia hoc consentire non debuissent reuicti fuerint · secundum legem puniantur · sicut in fine capituli decimi ex libro · IIIo · capitulorum habetur · et postea ab episcopo publicam poenitentiam de periurio accipiant ˙  
39*
korr. aus [†]
40*
korr. aus [†]X
41*
inde mit Einfügungszeichen ergänzt
42*
korr. aus amittant
43*
gek. statuer
44*
korr. aus marcata
45*
korr. aus modium
46*
gek. iurauer
XXI  
[BK 273 Abschnitt B c. 21]
Ut quia per tres iam annos bannum pro reiectione bonorum denariorum perdonauimus · uolumus ut modo secundum discretionem quam missis nostris commendabimus reuuadiatum persoluatur ˙ Et ubi reuuadiatum non est · reuuadietur et soluatur .' quatinus et ex hoc et ex disciplina constituta ita constricti47* · deinceps cessent denarios bonos reicere ˙ Et quoniam audiuimus occasione accepta pro reuuadiato banno quosdam plus a pauperibus accepisse quam bannus leuet · hoc a missis nostris diligenter requiri uolumus ˙ Et quicunque plus ab eis acceperunt48* quam iussimus · cogantur illis restituere · et illos absque ulla excusatione ad praesentiam nostram missi nostri adducant · quatinus per nostram harmiscaram ita castigentur ne ulterius tali colludio eos delectet opprimere pauperes ˙  
47*
korr. aus const[†]
48*
gek. acceper
XXII  
[BK 273 Abschnitt B c. 22]
Ut a colonis qui iam pro reiectione bonorum denariorum flagellati uel flagellandi sunt49* · nulla alia exactio requiratur ˙ Et si ab aliquo eorum aliquid acceptum fuit · a missis nostris cogatur restitui ˙ Et qui beneficia uel alodes in duobus uel tribus aut quattuor comitatibus habent · et non habent in unoquoque50* comitatu unde plenum bannum ualeant soluere · uel qui in uno tantum comitatu alodem [fol. 126r] uel beneficium habent · et non tantum ibi habent unde plenum bannum ualeant soluere · missis nostris hoc notum faciant · et hoc ab eisdem missis nostris diligenter inbreuetur [!] · et nobis renuntietur · ut nostra discretione discernamus qualiter et castigatio ex compositione fiat · et homines ultra mensuram et indebite non grauentur ˙ Quia sicut sancta scriptura dicit · non inde quaerimus datum · sed fructum ˙ Id est non inde requirimus inhonestum lucrum · sed regni ex castigatione profectum ˙ Et non solum in pauperibus sed etiam in dicioribus considerare uolumus discretionem quam decessores nostri reges in quarto libro capitulorum posuerunt51* capitulo LVII · decernentes ut de debito inquiunt quod ad opus nostrum fuerit reuuadiatum talis consideratio fiat · ut is qui ignoranter peccauit non totum secundum legem componere cogatur · sed iuxta quod possibile uisum fuerit ˙ Is uero qui tantum mala uoluntate peccauit · totam legis compositionem cogatur exsoluere ˙  
49*
gek. st
50*
quoque mit Einfügungszeichen ergänzt
51*
gek. posuer
XXIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 23]
Ut nullus deinceps in regno nostro mixturam auri uel argenti ad uendendum facere uel consentire praesumat · et nullus a missa sancti remigii id est a proximis kalendis52* octobris53* aurum uel argentum ad uendendum uel emendum nisi purificatum proferat ˙ Et si quis inuentus fuerit post praefatas kalendis54* octobris55* aurum uel argentum uel quodcunque fabricinium ex auro uel argento mixtum ad uendendum uel emendum portare · a ministris rei publicae ipsum quod portauerit ab eo tollatur · et ipse per fideiussores si res et mancipia in illo comitatu non habet · ad praesentiam nostram cum ipso auro uel argento adducatur · ut nos inde commendemus qualiter culpabilis iudicetur ˙ Si uero res et mancipia uel mobile per quae distringi legaliter possit in ipso comitatu habuerit · secundum legem ad nostram praesentiam uenire iubeatur ˙ Et si quisquam inuentus fuerit suum aurum uel argentum uel quodcunque fabricinium ex auro uel argento portare ad fabrum ut purgetur · prouideant rei publicae ministri ne hac occasione ab eo quod suum fuerit tollant ˙ Quodsi fecerint et ad nos inde reclamatio uenerit · sicut ille qui tortum in suo comitatu uel ministerio fecerit · in nostra uel fidelium nostrorum praesentia culpabilis56* iudicabitur ˙ Faber uero qui post praefatas kalendas57* comprobatus fuerit aurum uel argentum ad uendendum uel emendum adulterasse uel misculasse · in illis regionibus in quibus iudicia secundum legem romanam terminantur · iuxta illam legem puniatur ˙ In aliis autem regionibus regni nostri secundum regium capitulare sicut falsam monetam percutiens manum perdat ˙ Et liber homo qui hoc consenserit sicut in praefato continetur capitulo bannum nostrum · id est solidos · LX componat ˙ Colonus uel seruus nudus cum uirgis flagelletur ˙ Si uero iudeus [fol. 126v] fuerit · ipsum quod mixtum proferet perdat · et bannum nostrum sicut tempore praedecessorum nostrorum consuetudo fuit componat ˙  
52*
gek. kl
53*
gek. octobr
54*
gek. kl
55*
gek. octbr
56*
gek. culpabil
57*
gek. kl
XXIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 24]
Ut in omni regno nostro non amplius uendatur libra auri purissime cocti · nisi duodecim libar58* argenti de nouis et nouis denariis · Illud uero aurum quod coctum fuerit · sed non tantum ex eo deauratura fieri possit · libra una de auro uendatur decem libris argenti de nouis et meris denariis ˙ Et omnimodis prouideant tam comites quam caeteri omnes ministri rei publicae · ne aliqua adiectione uel fraude per occasionem aliquid amplius uendatur · sicut de suis honoribus uolunt gaudere ˙ Et quicunque hanc commendationem nostram aliquo ingenio infirmare uel fraudari seu aliter immutare inuentus fuerit · si liber homo fuerit · bannum nostrum id est LX solidos componat · colonus uel seruus nudus cum uirgis flagelletur ˙  
58*
Nicht aufzulösende Abkürzung. Korrekt wäre libris (Boretius 1897, S. 320), was die Kürzung aber nicht hergibt.
XXV  
[BK 273 Abschnitt B c. 25]
Ut quoniam in praefatis capitulis continetur in libro · IIIo · capitulo LXXV · ut nullus sine permisso regio bruniam uel arma extraneo dare uel uendere praesumat · et in eodem libro capitulo sexto designata sunt loca regni usque ad quae negotiatores brunias et arma ad uenundandum portare et uendere debeant · quodsi inuenti fuerint ultra portantes aut uenundantes · ut omnis substantia eorum auferatur ab eis · dimidia quidem pars partibus palatii · alia uero medietas inter missos regios et inuentorem diuidatur · quia peccatis nostris exigentibus in nostra uicinia nortmanni deueniunt et eis a nostris bruniae et arma atque cabolli [!] aut pro redemptione dantur · aut pro prętii cupiditate uenundantur ˙ Cum pro redemptione unius hominis ista donantur uel pro pauco prętio uenundantur per hoc auxilium illis contra nos prestitum · et regni nostri maximum fit detrimentum · et multae dei ecclesiae destruuntur · et quamplurimi christiani deprędantur · et facultates ecclesiasticae et regni exhauriuntur ˙ Propterea una cum consensu atque consilio nostrorum fidelium constituimus ut quicunque post proximas iulii kalendas59* huius duodecimae indictionis nortmannis quocunque ingenio uel pro redemptione uel aliquo prętio bruniam uel quaecunque arma aut cabollum [!] donauerit · sicut proditor patriae et expositor christianitatis ad perditionem [g]entilitati · sine ulla retractatione uel redemptione60* de uita componat · quae omnia omnibus citissime a missis nostris et comitibus nota fiant · ne de ignorantia se excusare ualeant ˙  
59*
gek. kl
60*
korr. aus redemt
XXVI  
[BK 273 Abschnitt B c. 26]
Ut pagenses franci qui cabollos [!] habent uel habere possunt com [!] suis comitibus in hostem pergant · et nullus per uiolentiam uel per aliquod malum ingenium aut [fol. 127r] per61* quamcumque indebitam oppressionem · talibus francis suas res aut caballos tollat ut hostem facere · et debitos paraueredos secundum antiquam consuetudinem nobis exsoluere non possint · neque comes · neque aliquis minister rei publicę ˙ Quodsi fecisse aliquis eorum comprobatus fuerit · sic hoc cogatur componere sicut62* de illis est constitutum in capitularibus regiis · qui tortum in suo comitatu uel ministerio faciunt ˙  
61*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
62*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
XXVII  
[BK 273 Abschnitt B c. 27]
Ut iuxta regium capitulare quod domnus et genitor noster anno XVI · regni sui capitulo VII · constituit · comites uel missi nostri diligenter inquirant quanti homines liberi in singulis comitatibus maneant qui per se possunt expeditionem facere · uel quanti de his quibus unus alium adiuuet · quanti etiam de his qui a duobus tertius adiuetur [!] uel praeparetur · necnon de his qui a tribus quartus adiuuetur et praeparetur · siue de his qui a quattuor quintus adiuuetur et praeparetur ut expeditionem exercitalem facere possint · et eorum summam ad nostram noticiam deferant · ut illi qui in hostem pergere potuerint · iuxta antiquam et aliarum gentium consuetudinem ad ciuitates nouas et pontes ac transitus paludium operentur · et in ciuitate atque in marca uuactas faciant · ad defensionem patriae omnes sine ulla excusatione ueniant ˙ Et qui de talibus hostem dimiserint · heribannum iuxta discretionem quam in progenitorum nostrorum tertio libro capitulorum capitulo XIIIIo · continetur persoluant · et qui ad defensionem patriae non occurrerint · secundum antiquam consuetudinem et capitulorum consuetudinem iudicentur ˙  
XXVIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 28]
Ut illi franci qui censum de suo capite uel de suis rebus ad partem regiam debent · sine nostra licentia ad casam dei uel ad alterius cuiusque seruitium se non tradant · ut res publica quod de illis habere debet non perdat ˙ Quodsi aut seipsos aut res suas ad casam dei aut ad alterius cuiuscunque seruitium sine licentia tradere uoluerint · sicut in capitulari aui nostri continetur de his qui pro furto se in seruitium tradere cupiunt · comites uel uicarii hoc eis non consentiant · sed ex banno nostro prohibeant ˙ Quod et si contra bannum nostrum fecerint · ipsi qui eos receperint bannum nostrum id est solidos LX componat ˙ Et si ipsos in seruitio suo habere uoluerint uel illorum res de quibus census ad partem regiam exiebat tenere uoluerint · censum quod ipsi franci debebant uel quod de illorum rebus exire solebat ad nostram regiam partem componant · sicut in praefato capitulorum libro · IIIo · capitulis XV · et LXXXVI · et in libro · IIIIo · capitulo XXXVI · habetur · et quia sicut et in sacris ecclesiasticis regulis inuenitur prior obseruatio durior · posterior autem exigente causa inclinatior fuit ˙ Post haec praefata capitula decessorum et progenitorum nostrorum [fol. 127v] huiusmodi sicut praediximus francis hominibus res suas ad casam dei uel aliis tradere ac uendere eosque ad diuinum seruitium conuerti si uellent non prohibuerunt63* · sicut in capitulis libri primi capitulo CXXXII · et CXXXIIII · et in libro secundo capitulo · XXXI · et in libro · IIII · capitulo XVIIII · continetur ˙ Si quis de talibus francis de suis rebus tradere uel uendere uoluerit · non prohibemus · tantum ut ius regium quod sibi debetur sine64* ratione non perdat ˙ Quia iniustas consuetudines nouiter institutas imponere cuique non uolumus · quas in · IIIIo · libro eorundem capitulorum prohibitas capitulo XLVII · legimus · De illis qui secundum romanam uiuunt nihil aliud nisi quod in eidem continetur legibus diffinimus ˙  
63*
gek. phibuer
64*
s korr. (?)
XXVIIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 29]
Ut illi coloni tam fiscales quam et ecclesiastici qui sicut in polipticis continetur et ipsi non denegant carropera et manopera ex antiqua consuetudine debent · et margilam et alia quaeque carricare quae illis non placent rennuunt · quoniam adhuc in illis antiquis temporibus forte margila non trahebatur65* · quae in multis locis tempore aui ac domini et patris nostri trahi coepit et de manopera in scuria battere nolunt et tamen non denegant · quia manoperam debent quicquid eis carricare praecipitur de opera66* carropere quando illam facere debent sine ulla differentia carricent · et quicquid eis de opera manopera quando illam facere debent praecipitur · similiter sine ulla differentia faciant ˙  
65*
non trahebatur korr. aus [†]batur
66*
korr. aus opere
XXX  
[BK 273 Abschnitt B c. 30]
Ut quoniam in quibusdam locis coloni tam fiscales quam et de casis dei suas hereditates id est mansa quae tenent · non solum suis paribus sed et clericis canonicis ac uillanis presbyteris et aliis quibuscunque hominibus uendunt · et tantummodo sellam retinent · et hac occasione sic destructae fiunt uillae · ut non solum census debitus · inde non possit exigi · sed etiam quae terrae de singulis mansis fuerunt67* iam non possint agnosci ˙ constituimus ut praecipiatur a nostris ministerialibus et a ministris ecclesiasticis ut hoc nullo modo de cetero fiat · ne68* uillae destructae atque confusae fiant · et quicquid de singulis mansis sine licentia dominorum uel magistrorum per quoscunque uenditum est recipiatur et singulis mansis de quibus terrae uenditae sunt et quibus census decidit propter eorum inpossibilitatem qui mansa deseruire non possunt restituatur · et iuxta qualitatem uel quantitatem terrae uel uinearum ad singulos mansos pertinentium per quam restaurati fuerint ab unoquoque manso census ad partem dominicam exigatur ˙  
67*
gek. fuer
68*
n korr. (?)
XXXI  
[BK 273 Abschnitt B c. 31]
De aduenticiis istius terrae quae a nortmannis deuastata est constituimus · ut sicut in capitulari aui nostri Karoli69* imperatoris habetur · unusquisque comes de suo comitatu · et nomina eorum et qui sunt70* eorum seniores [fol. 128r] describi faciat · et ipsos aduenas qui a tempore aui nostri atque a tempore domni et patris nostri in illorum comitatibus commanent secundum consuetudinem quae illorum temporibus fuit · eos ibi manere permittant ˙ Illos uero qui persecutione nortmannorum nuper de istis partibus in illas partes confugerunt episcoporum missi cum71* missis rei publicae taliter de illis partibus in istas partes uenire faciant ut non opprimantur · nec aliquis census uel quaecunque exactio ab illis exigatur · et habeant licentiam quae in illis partibus suo seruitio promeruerunt · uel quocunque iusto ingenio adepti sunt commendandi · et illi qui nullum lucrum de opere in uineis sperant · kalendis72* septembris73* unusquisque ad locum suum iam peruentus sit · Et qui lucrum de uineis in illis partibus promeruerit74* · octo dies post missam sancti remigii in istas partes iam sit peruentus · et sibi in istis partibus in futurum prouideat75* et suo seniori seruiat · et si necesse illi fuerit ad missam sancti martini ad suum conductum in illas partes redeat · et usque ad kalendas76* aprilis77* ibidem immorandi licentiam habeat · indeque ad terram suae natiuitatis et ad senioratum suum unusquisque redeat · et usque ad medium maium propter seminationem ibidem maneat · indeque si illi necessitas fuerit ad suum conductum redeat · et de cetero ibidem permaneat ˙ Si autem de istis partibus in illis partibus femina maritum aut maritus feminam accepit · illud coniugium quia non est legale neque legitimum sicut leo in suis decretis et sanctus gregorius in suis epistolis monstrant dissoluatur · et cuius fuerit uir uel femina · mancipium suum quoque potestas recipiat · et suae potestatis homini coniungere faciat ˙ Et si infantes inde nati sunt78* · secundum legem et antiquam consuetudinem nostram · infantes matrem sequantur ˙ In illis autem regionibus quae legem romanam sequuntur · secundum eandem legem fieri exinde decreuimus ·  
69*
korr. aus Kal†
70*
gek. st
71*
um korr. (?)
72*
gek. kl
73*
gek. septebr
74*
gek. pmeruer
75*
korr. aus praeuideat
76*
gek. kl
77*
gek. aprl
78*
gek. st
XXXII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 32]
Ut conlimitanei et uicini comites in una die si fieri potest mallum non teneant ˙ Maxime post octauas paschae79* propter francos homines et aduocatos qui ad utraque malla non possunt concurrere · sed mittant sibi inuicem missos · et si unus dies lunae mallum habuerit · alter die iouis aut die lunae sequentis epdomadae mallum habeat · et ne graue ei sit qui suum mallum interiecit80* · qui uno anno primus tenuerit mallum · sequenti anno consentiat alteri primum tenere ˙ Et si sacramenta legalia in primo die lunae post pascha iuranda deuenerint · aut in aliis feriis quando mallum tenere debuerat · mittat quisque comes missum suum qui ipsa sacramenta auscultet · ne ipsi homines iectiui inueniantur ˙ Et ipse sic mallum suum teneat · ut bargildi eius et aduocati [fol. 128v] qui in aliis comitatibus rationes habent · ad suum mallum occurrere possint ˙  
79*
h korr. (?)
80*
r ergänzt
XXXIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 33]
Et quia sacramenta post · XLta · noctes legaliter iuranda accipiuntur · et in praefatis praedecessorum ac progenitorum nostrorum capitulis inuenitur · ut postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint .' ex eo die super · XLta · noctes sit bannus resisus · quod in lingua theodisca scastlegi id est armorum depositio uocatur ˙ Multi inde contendunt et se inter se iectiscunt ˙ Alii enim suum sacramentum quadragesimo die in quo illud accipiunt iurare uolunt · et in tantum contendunt ut etiamsi intra quadragesimam sacri ieiunii quadragesimus dies aduenerit · suum sacramentum se iurare debere contendant · et contra causatores suos si ad hoc audiendum non uenerint iectiscunt ˙ Numerant enim dies et non numerant cum eis noctes sicut numerantur dies et non numerantur noctes a natiuitate domini usque ad purificationem sanctae mariae · et a resurrectione domini usque ad ascensionem domini ˙ Quadragesimo enim die et purificatio sanctae mariae a natiuitate domini · et XLmo · die a resurrectione domini quae est in dominica die ascensio domini celebratur quae euenit quinta feria81* · id · est · iouis die ˙ Et de diebus sine memoria noctium dominus per ionam prophetam82* dixit83* ˙ Adhuc · XLta · dies · et niniue subuertetur ˙ Et · XLta · dies simul cum noctibus in ieiunio heliae prophetae et moysi quando legem secundo accepit · et ipsius domini ieiunio computantur · in quibus sex septimanae · id · est · XLta · et duo dies fiunt · usque ad resurrectionem domini quae fit in dominica die sicut et initium quadragesimae ˙ Et haec non sine dei mysterio fiunt per quem conditores legum iusta decernunt ˙ Unde sicut in quibusdam regionibus rectius tenere comperimus una cum consensu et fidelium nostrorum consilio constituimus ut ab ipsa die quo sacramentum accipitur · post · XLta dies84* et XLta noctes · id est · XLmo secundo die de sex septimanis ipsa feria qua illud sacramentum accepit · sic pascha ipsa feria fit qua initium quadragesimae accipitur ˙ Qui sacramentum legaliter accepit · legaliter in locis constitutis iuret · sicut in capitulorum libris decessorum et progenitorum nostrorum continetur ˙ Et amodo nulla dissensio85* uel retractatio in regno nostro a quolibet ex hoc fiat ˙ Quod mandatum nostrum si quis contemnere praesumpserit · bannum nostrum id · est · solidos LX · componat ˙ Et si ipsa die intra quadragesimae sacra ieiunia euenerit · nemo illud sacramentum quod accepit in quadragesima iurare praesumat · quia hoc iam86* etiam manifestam dei uindictam uidimus et audiuimus ˙ Et si quis praesumpserit · similiter bannum nostrum componat · et inde poenitentiam episcopali iudicio faciat · Ipsam autem quadragesimam a quarta feria · id · est · a capite ieiunii [fol. 129r] cum ipsa quarta feria qua publice poenitentes poenitentiam accipiunt · obseruari usque ad sanctam resurrectionem secundum consuetudinem antiquam praecipimus · sed expectet qui sacramentum ante quadragesimam seruatum accepit · si XLta dies et XLta noctes ante illud quadragesima non habuit · sine ulla legali compositione uel iectione usque ad diem lunae post octauas paschae · et tunc quod legaliter accepit · legaliter et perficiat ˙  
81*
gek. fr
82*
prophetam mit Einfügungszeichen ergänzt
83*
gek. dix
84*
korr. aus de
85*
s3 korr. (?)
86*
korr. aus [†]
XXXIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 34]
Notum fieri uolumus omnibus dei et nostris fidelibus quoniam quidam comites nostri nos consuluerunt87* de illis francis hominibus qui censum regium de suo capite sed et de suis rescellis debebant · qui tempore famis necessitate cogente seipsos ad seruitium uendiderunt88* ˙ Unde cum episcopis et ceteris fidelibus dei ac nostris89* tractauimus quid nobis esset agendum · et quid cum eis inde inuenimus ac constituimus praesentiae dicto decreuimus · id · est · quia non in lege salica ex hoc expressius quiddam inuenimus · continetur tamen in tertio capitulorum libro · capitulo XXVIIII · de homine libero qui se loco uuadii tradidit in alterius potestatem · et ibi constitutus damnum aliquod alicui90* fecerit · ut is qui eum loco uuadii suscepit · aut damnum soluat · aut hominem in mallo productum amittat perdens simul debitum propter quod eum pro uuadio suscepit · et qui damnum fecit dimissus iuxta qualitatem rei cogatur emendare ˙ Si uero liberam feminam habuerit et usque dum in pignore extitit filios habuerint liberi permaneant ˙ Et in lege digito dei scriptam legimus · ut si atenuatus frater91* noster se in seruitium tradiderit .' sex annis seruiet illi qui eum emit · et septimo egrediatur liber gratis ˙ Quae sacra historia et obseruantes moraliter aedificat · et altiori sensu intelligentes illuminat ˙ In lege etiam quam praecessores [!] nostri et nominatissimi imperatores constituerunt92* de his qui filios suos fame aut alia aliqua necessitate cogente uendunt plura habentur capitula quae omnia hic non necesse duximus ponere · tamen illud capitulum quod cum sanctis ecclesiasticis regulis ex maxima parte concordari inuenimus · hic ponere necessarium duximus · in quo dixit93* ˙ Ut quicunque ingenui filios suos quod et de ipsis liberis hominibus qui se uendunt obseruari uolumus qualibet necessitate seu famis tempore uendiderint94* ipsa necessitate compulsi · emptor si V solidis emit · sex recipiat · si decim · duodecim solidos similiter recipiat ˙ Aut si amplius secundum suprascriptam rationem augmentum pretii consequatur ˙ Sanctus autem gregorius etiam de his qui liberi a paganis capti fuerint · si aliquis eos redemerit ipsi95* qui redempti sunt96* procurent ut tantum pretium redemptori suo donent sicut ab eo redempti fuerunt97* · et in sua libertate permaneant ˙ Si autem ecclesia eos redemerit · gratis sine compositione liberi fiant ˙ Quod et nos per regnum una cum consensu et fidelium [fol. 129v] nostrorum consilio obseruari regia auctoritate praecipimus ˙ Et si quis dixerit quia non uult aut tempore famis · aut pro alia necessitate pretium suum dare pro libero homine si semper illum habere seruum non debet · attendat quod ei dominus per apostolum suum dicat ; Qui habuerit substantiam inquiens huius mundi et uiderit fratrem suum necesse habere et claserit [!] uiscera sua ab eo · non manet caritas dei in eo ˙ Et qui non habet hanc caritatem etiamsi ad martyrium et ad ignem se tradiderit · sine ista caritate remisionem peccatorum suorum habere non potuerit · et nullatenus in regnum dei intrabit quia pro deo suos denarios uel suam annonam quae a deo accepit dare non indurat ˙ Cum deus seipsum et sanguinem suum pro eo in cruce clauis et lancea transfixus fudit ˙ Et quia hominum ingenia qui deum non timent · diabolo suadente multa mala excogitant · post fieri ut qui tales homines liberos necessitate ut diximus cogente in seruos suscipiunt in alteras partes illos dispendant et uendant98* ˙ Propterea una cum consensu et fideliorum nostrorum consilio constituimus quod in antiquis legibus decretum inuenimus · Ut si huiusmodi personas aliqui aut ad extraneas gentes · aut ad transmarina loca transferre aut uenundare praesumpserint ipse qui hoc contra statuta praesumpserit · constitutionem regii banni componat ˙ Et si talis homo antea liberus99* qui dum in tali seruitio fuerit de libera femina filios habuerit · ipsi filii liberi permaneant sicut in praefato XXVIIII capitulo quarti libri capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum habetur de eo qui se loco uuadii in alterius potestatem commiserit salua constitutione legis romanae in eis qui secundum illam uiuuant [!]  
87*
gek. consuluer
88*
gek. uendider
89*
Über den Wörtern fidelibus und ac stehen jeweils Vertauschungszeichen. Laut Boretius 1897, S. 326 Z. 1-2 muss es ceteris Dei ac nostris fidelibus heißen. Die Vertauschungszeichen geben diese Variante aber nicht direkt her. Möglich wäre, dass fidelibus hinter ac zu setzen ist, dann hätte man mit ceteris Dei ac fidelibus nostris eine dem Wortlaut der Edition nahe kommenden Text.
90*
Am rechten Seitenrand die Glosse uel cuilibet, die mit einem Trigonus mit dem Wort verbunden ist.
91*
gek. fr
92*
gek. constituer
93*
gek. dix
94*
gek. uendider
95*
korr. aus [†]
96*
gek. st
97*
gek. fuer
98*
n2 ergänzt
99*
us korr. (?)
XXXV  
[BK 273 Abschnitt B c. 35]
Et sciant comites nostri quia per singulos comitatus missos nostros dirigemus qui specialiter quae nunc constituimus inquirant qualiter in his nostram iussionem adimplere certauerint · sicut in secundo libro capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum continetur capitulo · XVIII · Et quicunque negligens inde inuentus fuerit · praecipiemus ut ante nostram praesentiam uenire iubeatur · et rationem redditurum hoc quod iussimus100* facere noluerit · aut non potuerit · aut si aliqua re praepediente id facere non potuit cur nobis ipsam impossibilitatem ad tempus non annuntiauit · quia si ipse hoc non uoluit aut suae negligentiae causa non potuit · Nos talem inuenire uolumus qui hoc quod iubemus seruare uelit et possit ˙  
100*
s1 ergänzt
XXXVI  
[BK 273 Abschnitt B c. 36]
Uolumus ut sicut in secundo libro capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum continetur capitulo XXIIII ˙ Haec capitula quae nunc et alio tempore consultu fidelium nostrorum a nobis constituta sunt a cancellario nostro archiepiscopi et comites eorum de propriis ciuitatibus modo aut per se aut per suos missos accipiant · et unusquisque per suam diocesim ceteris episcopis abbatibus comitibus et aliis fidelibus nostris ea transscribi [fol. 130r] faciant et in suis comitatibus coram omnibus relegant ut cunctis nostra ordinatio et uoluntas nota fieri possit ˙ Cancellarius autem noster nomina episcoporum et comitum qui ea accipere curauerint notet · et ea ad nostram notitiam perferat · ut nullus hoc praetermittere praesumat ˙  
XXXVII  
[BK 273 Abschnitt B c. 37]
Et quoniam fideles nostri in istis quae in sequana fiunt et in aliis operibus laborant et heribergum nostrum quod praeterito anno hic fieri iussimus homines et de illa parte sequanae in istas partes uenientes et de istis partibus in illas partes euntes destruxerunt101* per occasionem quia in illo contra debitam reuerentiam manere coeperunt102* · et nunc istud heribergum non sine labore et dispendio fidelium nostrorum fieri iussimus103* ˙ Uolumus et expresse mandamus ut sicut nec in nostro palatio · ita nec in isto heribergo aliquis alius sine nostra iussione manere praesumat · nec illud aliquis destruat ˙ Quodsi aliquis praesumpserit et a custodibus quos ad hoc deputatos habemus nobis notum factum fuerit · non sine debita uindicta praesumptor euadet · quia semper parati esse uolumus et uos paratos esse iubemus ut in istis partibus et in aliis quibuscunque nobis necesse fuerit et contra paganos · et contra alios quoscunque sicut consuetudo fuit et uestri antecessores nostris antecessoribus auxilium praebuerunt104* et uos nobis debitum et necessarium adiutorium exhibuistis · ita nunc et semper communiter ad dei uoluntatem et sanctae ecclesiae atque istius christianitatis defensionem et nostram communem salutem et pacem obtinendam in ominibus quantum deus auxilium prestare dignatus fuerit parati semper et in omnibus simus ˙  
101*
gek. destruxer
102*
gek. coeper
103*
Darüber die Glosse: uel fecimus.
104*
gek. pbuer


Notes

Key
Symbols used Meaning
· ˙ : .' /
·,· :/ , ; ∴		 Punctuation (as used in the mss.)
* Footnote (text of note appears on mouseover)
Bold type (words, phrases) Rubrics, headings; differently rendered by using another font or other visual features
Bold type (single letters) Initials
Red Use of coloured ink (of any kind)
[xyz] Uncertain reading, text hard to decipher
[…] Illegible text. The number of dots indicates the (estimated) number of characters missing
††† Deleted text. The number of crosses indicates the (estimated) number of characters missing
[†] Place holder for deleted, non-reconstructable passages (without indication of estimated number of characters missing)
- - - Space left blank intentionally within a line in the ms.
[!] sic
| Line break
[BK 139 c. 1] Reference to the Boretius/Krause edition
[fol. 123r], [p. 123] Page break (fol. or p.) or column break in the ms.
Glossation
Annotation signs (e.g. nota signs)
How to cite
Paris, Bibliothèque nationale de France, Lat. 5095, in: Capitularia. Edition of the Frankish Capitularies, ed. by Karl Ubl and collaborators, Cologne 2014 ff. URL: https://capitularia.uni-koeln.de/en/mss/paris-bn-lat-5095/ (accessed on December 22, 2024)
Downloads
  • File in XML
    File in XML /cap/publ/mss/paris-bn-lat-5095.xml
Revision history
Date Change
2020-12-11 Verortung und Datierung der Handschrift nach Bischoff 1998/2004/2014 ergänzt
2024-06-14 Datei veröffentlicht (BK 273)