[fol. 9r]
[1]
uiuit testes idoneos · uel si illos habere non potuerit · tunc de aliis
quales sibi meliores inuenire
possit · et coram eis rerum suarum
traditionem fatiat · et fideiussores uestiture
donet · qui illam
tradi
[t]ionem accepit uestituram fatiat · Et
postquam hęc
traditio ista facta fuerit · res illius nulla de
predictis rebus · ua
leat facere repetitionem ·
Iinsuper [!] et ipse per fidemiussio
nem fatiat eiusdem
uestiturę · ne heredi ullam occasio
remaneat hanc traditionem inmutandi · sed potio neces
sitas incumbat
illam perficiendi · Et si nondum res suas cum quo
heredibus suis diuisas
habuit · non ei hoc sit inpedimentum · sed
quoheres eius si sponte noluerit aut per
comitem · aut per
missos eius distringatur ut diuisione
[m] · cum
illo fatiat atque
defunctus hereditatem uoluit peruenire · Et si
cuilib
[e]t
eclesiam tradere rogauit qu
oheredes
eius · eam legem
cu
[m] illa
eclesia de predicta habeat · quam cum
alio quoherede suo hab
[ere]
debeat · Et hoc obseruetur erga patrem · et filium · et ne
potem ·
usque ad annos legitimos · Postea ipse res ad inmu
nitatem ipsius
ecclesiae redeant ·
VII ·
[D]E HOMICIDIIS PROHIBENDIS ·
Quicumquae
hominem · ex leui causa aut sine causa
interfecerit ·
uuirgildum eius · is at quos illa pertinet ·
compo
[n]at · Ips
[e]
uero propter t
[ale]m pr
[ę]sumptionem · in exilium
mittatur
ad quantum tempus nobis placuerit · Res tamen suas · non admittat ·
QUICQUID IN COMPOSIONEM [!]
UUIRGILDI DARE NON DEBEAT [V]III
In compositione uuirgildi uolumus ut ea [fol. 9v]dentur · quę in lege
continentur · excepto accipitre et spata · quia propter illa duo aliquotiens
periurium mittitur quando maioris pretii · quia illa sint esse ·
iurantur ·
VIIII · DE RAPTU ALIENARUM
SPONSARUM
Si quis sponsam alienarum rapuerit · patri aut qui legibus eius ·
defensor · esse · debet · cum sua lege reddat · et quicquid cum ea
tulerit
semotim unamquamque remendat secundum legem · · Et si hoc de
fensor
perpetrasse consenserit · et raptori nihil querere uolue
rit · comis
singulariter de unaquamquę rem freda nostra ab eo
exactare fatiat · Sponso uero
legem suam componat · et insuper ban
num nostrum · id est · · LX ·
solidos soluat · uel in presentiam nostram comis eum adueni
re fatiat · Et quanto tempore nobis placuerit · in exilio maneat
Et
illam feminam ei habere non licet ·
X DE FALSIS TESTIBUS
CONUINCENDIS ·
Si quis cum altero de qualibet causa contentionem habuerat · et
testes
contra eum · per iuditium producti fuerint · si ill
e falsos
eos suspicatur · liceat ei alios testes quos meliores potuerit ·
contra eos opponere · ut ad
ueratiuum [!] testimonium falso
rum testium peruersitas superetur · Quod si ambe parte
testium ita inter se
disserint ut nullatenus una pars alteri
cedere uelit · eligantur duo ex ipsis · id · est ex utraque parte unus
qui cum scutis et fustibus in campo discernant · ex
utraque pars ·
falsitatem utra ueritatem s
uo
testim
onio
sequatur · Et cam
pioni qui uictus fuerat · propter periurium
quo
d ante pugnam commi
sit · dextra manus
amputetur · Ceteri uero eiusdem par
tis testes qui falsi apparuerint ·
manus suas redimant ·
[fol. 10r]Cuius compositiones due partes ei
contra quem testati sunt dentur
tertia comitis · est · Et in
seculari quidem causa · huiuscemodi
testium diuersitas campo
comprobetur · In ecclesiasticis autem
causis · ubi de una parte
secula
re
de altera uero ecclesiasticum
negotium id est ibidem modis
obseruetur · Vbi uero
ex utraquę parte ecclesiasticum fuerit · rectores earundem
ecclesiarum · si se familiariter pacificare uoluerint · licentiam
habeant · Si
autem de huiuscemodi · pacificatione inter eos
conuenire non possi
nt
·
aduocati eorum in mallo publico
in presentiam comitis ueniant · et ibi legitimos
terminos
eorum contentionibus inponatur · Testes uero de quali
bet
causa non aliunde querantur nisi de ipso comitatu
in quo res unde causa agitur
posita est · quia non est credi
bile ut uel de
testatu [!] hominis
uel de compositione cuius
libet alios meliores rei ueritas cognosci
ualeat · quam per illos
uiciniores sunt · Si tamen contentio quę inter eos orta est ·
in
confinito [!] duorum comitatum fuerit liceat eis de uicina
centene
adiacentis comitatus · ad causam suam testes querere ·
XI · DE PROPRIO IN
BANNO MISSO ·
Cuiuscumquę · hominis proprietas de crimen aliquid ab
eo
commissum in bannum fuerit · missa et ille re cognita ne
iustiam [!] · fatiat · uenire distulerit · annumquę hac diem in eo
banno illam esse ·
premiserit [!] · ulterius eam non atquirat · sed ipsa
fisco nostro societur · Debitum uero quod his cuius ea fuit solue
re debuit per comitem hac ministros eius iuxta estimationem
[fol. 10v]damni de rebus molibus que in eadem proprietate inuente fuerint his
quibus
idem debitor fuit exsoluator · quod rerum mobilium ibidem
inuentarum
quantitatis ad compositionem non sufficerit de inmo
bilibus subplicatur · Et quod superfuerit · sicut dictum est fiscus noster
possideat · Si nihil super compositionem remanere potuerit
totum in illam expendatur · Si autem homo ille nondum cum suis
·
coheredibus pro
prium suum diuisum non habuit · conuocet eos
comis et cum eis legitimam diuisionem
fatiat · et tunc sicut iam
dictum est · partem eius fisco nostro adiciat · et
compositionem de ea iu
xta
modum superius
comprehensum
his ad quos illa legibus pertinet ·
exsoluat · Quod si non de alia
re sed de ipsa proprietate quę in bannum
missa fuit · hac per hoc in nostram
potestatem reducta est fuerat in
terpellatus comis in cuius ministerio
eam esse constituerit
hoc ad noticiam nostram perferre curet ut nos eadem
prietatem [!]
qui secundum supra modum in nostrum domin
ium
redacta est per
precep
tis
nostris
auttorem [!] iniuste et po
[t]estatem hominis qui eam querebat ·
faciam
[us] peruenire
XII · DE MANNIRE ·
Si quis de statu suo id est de libertate · uel de hereditate
compellendus iuxta legem constitutionem manniatur · De
ceteris uero causis unde quis rationem est redditurus · non manniatur · Sed si post
secondam comitis ammonitionem aliquis ad mallum uenire noluerit rebus eius in
bamnum [!] missis uenire et iustitiam facere compellatur
XIII DE FAIDIS
COHERCENDIS ·
Si quis aliquid
necessitate cogente homicidium
commiserit comis in cuius
[fol. 11r]ministerio res perpetrata est · et
compositionem soluere · et faidam
per sacramentum pacificare
fatiat · Quodsi una pars ei ad hoc con
sentire noluerit · id est aut ille
qui homicidium commisit aut
his qui in compositionem
suscipere debet · fatiat illum qui ei
cumtumax [!]
fuerit · ad presentiam nostram uenire · et nos eum ad tem
pus quod nobis
placuerit in exilium mittam
[us] donec ibi casti
getur ·
ut comiti suo inobediens · esse · ulterius non audeat ·
et maius damnum inde non
adcrescat ·
XIIII UBI SACRAMENTI
IURANDI SUNT ·
Vbi antiquitus consuet
vdo
fuit de libertate sacramenta
adramire uel iurare · ibi mallum habeat
extra ecclesia
et atrio ipsius · qui secundum legem aliubi habere non po
test minora placita comis
intra
suam potestatem uel ubi
impetra uoluerit habeat et domus · a comite in
loco ubi
mallum tenere debet construatur ·
XV · DE HIS QUI DE
FURTU ACCUSATI FUERINT
Si liber homo in furtu accusatus fuerit · et res propri
as habuerit · in mallo ad presentiam comitis se adra
mire
fatiat · et si res non habet · fideiussores donet · qui eum
adramire et in placitum
adducti fatiant · e
i liceat ei pri
ma uice per sacramentum secundum legem idoniare si
potuerit ·
Nam si alia uice duo uel tres
eum
de furtu accusauerit · liceat
unum ex his contra eum cum scutu et fuste
in campo contende
re · Quod si seruus de furtu accusatus fuerit
dominus eius pro eo
emendare fatiat · aut eum sacramento excusat ·
[fol. 11v]Nisi tale furtu perpetratum habeat · propter quod
ad suplicium tra
ditus esse debet ·
XVI · DE DISPECTU LITTERARUM
DOMINICARUM
Si quis litteras nostras dispexerit · id · est · tractoria quę
propter missos · recipiendos dirigitur · aut honores quos habet amittat · aut
eo loco ubi predictos missos suscipere debuit · tamdiu
resedeat et de suis rebus legationes illuc uenientes suscipiet quousque
animo nostro satisfactum habeat · Qui uero indiculum nostrum
quocumque modo dispexerit · iussu nostro ad placitum ueniat et
iuxta uoluntatem nostram congruam stultitię suae castigationem accipiat · Et si homo liber uel ministerialis comitis hoc fecerit · honorem
qualemcumque habuerit siue benefitium amittat · Et si seruus
fuerit · Nudus ad palum uapulet · et caput eius tondatur ·
XVII · DE INIUSTIS TELONEIS
ET CONSUETUDIBUS [!] ·
Vt ubi tempore aui nostri domni nostri pipini consuetudo fuit teloneum dare · ibi et inantea detur · Nam ubi
nouiter inceptum est · ulterius non agatur · Et ubi necesse non · est ·
ad pontem transmeare uel ubi nauis per mediam aquam aut sub ponte ierit · ad
ripam non adpropinquauerit nequę ibi aliquid emptum uel uenundatum fuerit ·
ulterius teloneum non detur · Et cog††at alium ad
pontem ire ubi iuxta pontem aque transmeare potest · et qui ulterius in talibus
locis uel de his qui ad palatium seu in hostem pergant teloneum exactauerint · cum
sua lege ipsum teloneum reddat · et bannum nostrum · id est · solidos ·
LX · componat ·
XVIII · DE HIS QUI
BONOS DENARIOS ACCIPERE NOLUNT ·
Quicumque liber homo denarium merum et bene pensantem
[fol. 12r]accipere noluerit · bannum nostrum · id est · solidos LX ·
componat · Si uero
serui ecclesiastici · aut comitum · aut
uassallorum nostrorum hoc facere
presumpserit · LX · percussionibus
uapule
ntur
· aut si magister eorum ·
id · est ·
aduotus [!] ·
qui liber · est · eos · uel comiti · uel misso nostro · presen
tare noluerit · predictum · bannum · LX · solidorum ·
componat ·
XVIIII · DE
ADUITERATORIBUS [!] MONETE ·
De falsa
uero moneta qui
eum percussisse · comprobatus fue
rit · manus ei amputetur · Et qui hoc consenseri
nt
· similibus
est · solidos · · LX ·
componat · Et si seruus est · LX · percussionibus accipiat ·
XX · DE PROPRIO DOMI
NICO
· SINE
iussione ILLIUS REDDITA ·
Si quis proprium nostrum quod in uestitura genitoris nostri fuit
alicui querenti reddiderit · sine nostra iussione ·
aliud tantum
de suo proprio cum sua lege componat · Et
quicumque illud scienter
per malum ingen
ium
atquirere · temptauerit pro infidele teneatur ·
quia sacramentum
fidelitatis quod nobis promisit · irritum fecit · et ideo
secundum nostram
uoluntatem · et potestatem diiudicatus est ·
XXI · DE PUERIS INUITIS
PARENTIBUS DETONSIS AC PUELLIS UELATIS ·
Si quis puerum inuitis parentibus · totonderit · aut puellam
uelauerit · legem suam in triplo componat · Aut ipsi puero si iam suae
potestis est · aut illi in cui potestate fuerit ·
Ista
super
scripta capitula · in le
ge sunt addenda ·
I · DE SERUIS
AD SACROS ORDINES NON MITTENDIS ·
Vt nullus episcoporum seruos ad sacros ordines permouere
presumat nisi prius a dominis propriis libertatem consecutus
fuerit ·
[fol. 12v]Si u
ero
deinceps qualibet seruus dominum suum
fuiens [!] aut latitans
adhibitis testibus mannire conductis uel
corruptis aut qua
libet calliditate uel fraude ad grados ecclesiasticos
peruenerit ·
deponatur · et dominus eius eum recipiat ·
II · DE FORCAPIIS ·
Si mancipia dominos suos fugerint in alienam potes
tatem · ut
propter hoc nullum pr
emium
quęrat ille in cuius potes
tate fuerint inuenta pro eo quod
ea uel reddiderit uel foras
eiecerit · et non solum hoc · sed etiam si ea nec
reddere · nec foras
eicere uoluerit · legitimo domino ea contradixerit · si inde
postea effugerint · secundum legem ea soluere cogatur ·
III · DE TERRA TRIBUTARIA
Quicumque terra tributaria unde tributum ad partem
nostram exire solebat uel ad ecclesiam cuilibet tradiderit · is qui eam
susceperit tributum quod inde soluatur omnimodo ad partem nostram persoluat ·
Nisi forte talem firmitatem de parte dominica habeat per quam ipsum tributum sibi
perdonatum possit ostendere
IIII
DE BE
neFITIIS
DESTRUCTIS ·
Quicumque beneficium suum occasionem proprii desertum habuerit et intra annum · postquam ei a comite uel misso
nostro notum factum fuerit illuc ei emendatum non habuerit · ipsum
beneficium perdat ·
V · DE TERRA CENSALI ·
Si quis terram censalem habuerit quam anticessores sui uel
ad aliquam
eclesiam uel ad uillam nostram dederit · nullatenus secundum legem
tenere
potes [!] · Nisi ille uoluerit ad cuius potestatem uel illa ecclesia
uel
illa uilla pertinet · Nisi forte aut nepos eius sit · qui eam tradiderit ·
[fol. 13r]et ei · eadem terra ad tenendum p
lacita
sit · Sed in hac re conside
randum
est utrum ille qui hanc terram
terram [!] tenet · diues aut pau
per sit · et utrum aliud benefitium habet · uel etiam
proprium ·
et qui horum neutrum habet · Ergo censum inde persol
uat · qualis ei fuerit constitutus uel portionem aliquam
inde in beneficium accipiat ·
unde se
sustare [!] ualeat ·
VI · DE
DONIS [!] ET DECIMIS
CONSIDE
RANDUM EST UT DE FRUGIBUS PERSOLUANT
De opere uero uel de
restaurationem eclesiarum
comis · et episcopus · et abbas · una cum misso nostro
quem ipsi sibi · adhuc
elegerint considerationem fatiant · ut unusquisque eorum
tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum · quantum
ipse de rebus ecclesiarum
habere cognoscitur · Similiter et uassi
nostri aut in
commune
tantum accipiat · quantum rerum ecclesi
asticarum habent ·
Uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam
ipse tenet · Aut si inter eos
conuenerit ut pro opere faciendo ar
gentum donet iuxta ęstimationem
operis in argentum persoluant ·
Cum quo pretio rector ecclesiae ad prędictam
restaurationem operari
os conducere · et materiam emere possit · Et qui
nonas et deci
mas dare ne
glexerit
· illas cum lege sua
restituat · insuper bannum
nostrum soluat ·
VII · DE MANCIPIIS IN
VILLIS DOMINICIS CONFUGIENTIBUS
Si quislibet mancipia in uillam nostram confugerint · autor eius
dem uille querendi domino ea non contradicat · sed statim
eam foris de eadem
uillea [!] eiciat · Et si se putat · ad ea
rependa [!]
[fol. 13v]iustitiam habere petat · et secundum legem adquirat · Si uero tempo
re domni Karol
i genitoris nostri in uillam illam confugerint · et
dominus ea
querit · auctor eiusdem uillae aut eam legitime conti
neat aut
querenti domino reddat · Et auctor propter
uestituram
domni Karoli genitoris nostri eadem mancipia contrad
icere
non
audeat · si illius proprię · esse · noscuntur ·
VIII · DE FORESTIBUS ·
NOUITER INSTITUTIS ·
Vt quicumque illa habet dimittat · nisi forte iuditium ·
ueritatis
ostendere possit · quod per iussionem siue permissionem domni
Karoli genitoris nostri eas instituisset · preter
illas que ad nostrum opus per
tine
nt
·
unde nos decernere uolumus
quicquid nos placuerit ·
IX · DE EO QUI SPONSAM ALIENAM RAPUERIT ·
SI quis sponsam alienam ipsa non consentiente rapuerit licet
cum ea concubuerit · et reddat eam ei · cuius sponsa est ·
et eis ducat eam si
uelit · quia uim passa potius quam uiolata
uidetur · Quodsi eam ducere uoluerit
accipiat aliam feminam ·
tamen si
et
ipsa nubere uoluerit excepto raptore cui uoluerit
alteri legitimo copuletur ·
Raptor uero · adulterii · crimine
reus teneatur
· Quodsi ipsa consenserit · similiter
ut raptor
et nuptiis · ulterius prohibeatur · Et is
qui eam accepturus
erat · aliam quam uoluerit accipiat ·
X · DE EO QUI HOMINEM DE STATU SUO INTERPELLAT
[BK 156 c. 2 BK 156 c. 3]
Homo de statu suo · pulsatus si is qui eum pulsat ad
conuincen
dum illum procinctum
huerit [!] · athibeat sibi ·
VIII · coniura
tores legi
timos
ex ea parte unde
pulsatur · siue illa paterna · siue
[fol. 14r] materna sit · et · IIII
or · aliunde · non minus · legitimos · et iurando uin
dicet · libertatem suam · Quodsi de propinqui defuerint · adsumat
undecumquę duodecim lib
eros
homines idoneos · et iurando
inge
nuitatem suam defendat ·
Omnis controuersia · coram centena
rio diffiniri potest · Excepto ·
redditione terrae et mancipiorum ·
quę nonnisi coram comite fieri potest ·
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 17v]
[10]
INCIPIT DIUISIONES REGNORUM
IN NOMINE PATRIS ET FILII · ET SPIRITUS SANCTI ·
Carolus serenissimus augustus a deo
coronatus magnus pacificus imperator ro
manam gubernans inperium qui
et per misericordiam dei rex francorum atque lon
gobardorum ·
Omnibus fidelibus sanctę dei ęcclęsiae ac nostris presentibus scilicet
et futuris sicut in omnibus
notum est · et nemini uestrum lateri
credimus
quoniam
nos diuina clementia cu
ius nutu ad occasum tendentia secula per
succssiones [!]
generationum separantur · Tres nobis dandos filios magna miserationis
suae
atque b
[e]nedictionis ditauit munere quia per eos iuxta uota nostra et
semper regni confirmauit et curam obliuianam obnoxiae posteritatis reue
lauit · Ita et hoc uobis notum fieri uolumus quia eosdem per dei gratia
filios
nostros regni a deo nobis concessi donec in corpore sumus consortes habere
et post nostrum ex hac mortalitate
discessum
a deo conseruati et
seruandi im
perii uel regni nostri heredes relinquere si ita diuina
maiestatis adnue
rit op
[ti]mus · Non ut confusus que
inordinate uel sub totius regni
denominatione iurgiis uel litis conuersiam eis
relinquimus · Sed trina por
tione totum regni corpus diuidentes quam
quisque illorum tueri uel regere debeat
portionem discribere et designare fecimus · Eo uidelicet modo ut suo quisque