[fol. 179v]
[1]
HEC
SVNT CAPITVLA PROPRIAE DOMNO HLVDOUUI
CO
IMPERATORE · AD
EPISCOPOS · VEL AD ORDINES · QVOSQUE ECCLESIASTICOS
PERTINENTIA · QUAE NON SOLVM ·
OBSERVARE SET ETIAM · SIBI SUB
IECTIS UEL COMMISSIS · FACIENDA PERDOCERE
DEBENT ·
Quia iuxta sanctorum patrum traditionem noui
mus
res eclesiae uo
ta esse fidelium precia peccatorum · et patrimonia
pauperum cuique non
solum · habita conseruare · Uerum etiam multa deo opitulante
conferre
optamus · Tamen ut ab ecclesiasticis de non uidendis rebus illius
suspitionem dudum conceptam poenitis amoueremus · Statuimus
ut
neque
nostris neque filiorum et deo dispensante · successorum nostrorum
tem
poribus qui nostram uel progenitorum nostrorum · uoluntate uel ·
exemplum
inmitari uoluerint · nullam penitus diuisionem · auc iacturam · paciatur ·
II
Sacrorum canonum non ignari · Ut in dei nomine sancta eclesia
suo · liberius potisetur [!] · honore adcensum ordini ecclesiastico
prebuimus · Ut scilicet episcopi · per electionem
cleri · et populi secundum statuta canonum de propria diocesi remota personarum ·
et munerum acceptione ob uite meritum et sapientiae donum eligantur · Ut
exemplo et uerbo sibi subiectis usquequaque prodesse ualeant ;
III
Quia uero canonica professio a multis partim ignorantia
desidia
deonestabatur opere ; Precium duximus deo annuante apud
sacrum
conuentum ut ex dictis sanctorum patrum uelut ex diuersis
partis quosdam uernantes
flosculos carpendo in unum regulam
canonicorum et canonicarum · congerere · et
canonicis uel sanctimonialibus
seruandam contradere ut per eam canonicus
· ordo absque ambiguitate
posset seruari et
quoniam illam sacer conuentus ita est · laudibus extulit ·
ut usque ad unum iota
obseruandam percesseret · Statuimus ut ab omnibus
in eadem professione degentibus
indubitanter teneatur · et modis om
nibus siue a canonicis · siue a
sanctaemonialibus canonice · degentibus
deininceps [!] obseruetur ·
[fol. 180r]
IIII
Statutum
est ut quidquid tepore
Imperii nostri · a fidelibus eclesiae
sponte conlatum fuerit in
ditioribus locis duas partes in usus paupe
rum terciam · in stipendia
cedere clericorum · aut canonichor
um
· In
minoribus uero locis aeque inter clerum et
pauperes fore diuidendum ·
nisi forte a dactoribus ubi specialiter clause sunt
constitutum fuerat :
V
Monachorum siquidem causam · qualiter deo opitulante · ex
parte dis
posuerimus · et quomodo ex se ipsis sibi elegendi abbates ·
licentiam ·
dederimus et qualiter deo opitulante quieti uiuere propositumque suum
Indefesse · co
stodire
ualerent · ordinauerimus · in alia scedula di
ligenter
adnotari · fecimus et ut apud successores nostros · ratum fo
ret · et
inuiolabilur [!] conseruaretur firmauimus ;
VI
De seruorum uero ordinatione qui passim ad grad
os
ecclesiasti
cos · indiscrete promouebantur · placuit omnibus
cum sacris canonibus con
cordare · debere · Et statutum est · nullus
episcoporum deinceps
eos ad sacros ordines promouere · presumat nisi prius a
dom
inis
· propri
is · libertatem · consecuti fuerint
et si quidlibet seruus dominum
suum · fugiens · aut latitans aut adibitus testibus
munere con
ductis uel corruptis · aut qualibet caliditate · uel fraude ad
gra
dus ecclesiasticos peruenerit decretum est · ut deponatur et ·
dominus eius eum recipiat · Si uero auus uel pater ab alia patria
in aliam
migrans · in eadem prouintia filium
genuerit · · et ipse filius ibidem
edocatus et ad gradus ecclesiasticos promotus fuerit ·
et utrum ser
uus sit ignorauerit · et postea ueniens dominus illius
legibus eum ·
adquisierit sancitum est · ut dominus eius illi libertatem · dare
uolue
rit · in grado suo permaneat · Si uero eum catena seruitutis a
cas
tris dominicis abstrahere uoluerit ut gaudium · ammittat · quia ·
iuxta sacros ordinis uilis persona manens sacerdotii dignitatem ·
[fol. 180v]fungi non potest · De rebus uero illorum · uel peculiare qui a prius dominis ·
libertate donantur · ut ad gradus ecclesiasticos Iure promoueantur · Statutum ·
est ut in potestate dominorum consistat · utrum illis concedere an sibi uindica
re uellint · ceterum si post ordinationem aliquid adquisierit illud
obser
uetur quod in canonibus de consecrandis nihil habentibus
constitutum est :
De ecclesiarum uero seruis communi sententia ·
decretum est · Ut archiepiscopi per
singulas prouincias constituti · nostram
auctoritatem · suffraganei uero illorum
exemplar · illius
pone [!] se
habeant et quandocumque de familia eclesię
utilis inuentus aliquis ordinandus est ·
in ambone ipsa auctoritas coram ·
populo · legatur · et coram sacerdotibus uel
coram fidelibus la
icis
· ante cornu ·
altaris · sicut in nostra auctoritate continetur · Remota qualibet callidi
tate · libertatem consequatur · et tunc demum · ad gradus ecclesiasticos
promo
ueantur · Similiter quoque de his agendum · est · quos laici ·
de familia eccle
siarum ad sacros ordines promouere uoluerint · Set et
his quos prepo
siti canonicorum · aut monachorum ·
ordinandos expetiuerit ·
eadem forma seruanda est ·
VII
Statutum est · ut nullus quislibet ecclesiasticus ab his
personis res dein
ceps accipere presumat · quarum liberi ·
aut propinqui haec inconsulta
oblatione possent rerum · propriarum exhered
are
· quod si aliquis
deinceps hoc facere temptauerit ut et acceptor ·
sinodali sententia
districte feria
tur · Et res ad exheredatos redeant ·
VIII
Statutum est · etiam ut nullus in canonica aut regulari
professione
constitutus aliquem t
onsorare
· propter res adipiscendas persua
deat · et qui hoc
facere · temptauerit · sinodali uel imperiali sen
tentia modis omnibus
feriatur ·
VIIII
Statutum est · ut sine auctoritate · uel consensu episcoporum
pres
biteri · In quilibet ecclesi
is nec constituantur · nec expellantur
[fol. 181r]et si laici clericos
probabiles uite et doctrine ·
episcopis consecrandos · suisque
in ecclesiis · constituendos optulerint nulla
qualibet · occansione eos reiciant ;
X
Statutum est ut
unicuque [!] ecclesiae · unus mansus
integer absque alio
seruitio · adtribuatur et
presbiteri in eis constituti non de
dicimus [!] · neque de oblatio
nibus fidelium non de domibus neque de atriis uel ortis iuxta ecclesiam posi
tis neque de scripto · manso aliquid seruitium preter
ecclesiasticum faciant ·
et si aliquid amplius habuerint inde senioribus suis
debitum seruitium inpendant ·
XI
Statutum est postquam hoc impletum fuerit ut unaquamque ęcclesia
suum · presbiterum · habeat ubi id fieri facultas · prouidente
episcopo permiserit ;
XII ·
Sancitum est · de uillis nouis et ecclesiis in eisdem · nouiter constrictis ·
ut decime de ipsis uillis ad easdem ecclesias conferantur :
XIII ·
De sacris
uasis ecclesiae · que in pignus a nonnullis in quibusdam
locis dare conperimus · inibitum est · ne deinceps a quoquam fieri ·
presumatur · ni
si solummodo necessitate redimendorum
captiuorum conpellente ·
XIIII
De ecclesiis sane destructis uel de nouis [!] et decimis
siue de claustris · canonicorum · qualiter constitui et ordinari nobis placuerit
aliis capitulis subter adnotauimus ·
XV
Sed et de ecclesiarum honore quomodo deo · adiuuante quantum in
nos est · uigeat ; similiter in subter adnotatis capitulis Insertum esse dinoscitur :
XVI
De episcopis uero in longobardia · constitutis qui ab his quos
ordina
bant sacramenta et munera contra diuinam · et canonicam
auctori
tatem · accipere uel exigere · soliti erant modis omnibus
inibitum est ·
ne
† ulterius fiat quia iuxta sacras canones
uterque a gradu propri
o ·
talia facientes decidi debent ·
XVII
Statutum est ab
episcopis de
presbiteriis [!] qui feminas secum indiscretum ha
bitare promittunt et propter · hoc male
opiones [!] suspicione
denotan
tur Ut deinceps admonitione · se correxerint uelut
contempto
[fol. 181v][.]es sacrorum canonum
canonica inuectione ferantur ·
X[.]III
De presbiteris qui accipiendi chrismatis gracia
ad ciuitatis in cena domini ue
nire soliti ęrant · sanccitum est · ut de
his qui longe positi sunt
de VIII · uel de decim unus ab episcopo eligatur qui
accepta chrismam
sibi et sociis diligenter perferat · hi uero qui non
long
ius
a ciuitate
quam quattuor aut quinque milibus habitant more
sobto [!] accipi
endum c
hrisma
per se ueniant
Discendi uero gratia alio non
quadragissime tempore ad ciuitates conuocentur ∴
XVIIII
Ne uero episcopus occansionem predicandi aut
confirmandi oneri essent ·
populis a nobis admoniti pollicita sunt sed deinceps oc
cauere uelle et
eo tempore suum ministerium in quantum facultas dabatur
exequi
quo eorum profectio quantum in illis erat his quibus pro
de
sse ·
possunt et debent non sit Inportuna uel onera ;
XX
Ne pueri uero sine uoluntate parentum tonserentur · uel puęlle uelentur · modis omnibus inibitum est · et qui hoc facere temptauerit multa quae In capitulis legis mundane a nobis constitutis continetur · persoluere cogatur ·
XXI
De feminis quae uiros amittunt placet · ne se sicut actenus
indiscrete · uelent sed ut · XXX · dies post discessum uiri sui expectent et post trigesimum diem per consilium episcopi sui uel si episcopus
absens fuerit consiliorum relegiosorum · sacerdotum suorumque parentum adque
amicorum id quod elegere debent eligant et quia a sacro conuentu rogati · Ut hi qui publicam gerebant poenitentiam et femine quae
uiros amitebant · nostra auctoritate · donec deliberent quid agant
tuerentur · specialiter pro his capitula fieri · et legis mundane
capitulis inserenda decreuimus · [fol. 182r]
XXII ·
De raptis uero · et de raptoribus quamquam specialiter d
[....]uissimus quid pati debeant qui hoc nefas
deinceps facere tempta
uerint quid tamen super his sacri canones
precipiant hic inserendum
necessarium duximus quatenus omnibus
pateat quantum ma
lum sit et non solum humana set etiam diuina
auctoritate cons
tricti abhi
nc
hoc malum · caueatur ;
XXIII
De puellis raptis necdum disponsatis ita In concilio calci
donensi ubi · DCXXX · patres adfuerunt
capitulo XXXVIII ·
ita ha
betur eos qui rapiunt puellas sub nomine simul
habitan
di · cooperantes et conibentes · raptoribus decreuit · sancta
sinodus ·
siquidem clerici sunt decidant gradu proprio · siue laici ana
thematizentur · quibus
uerbis aperte datur intellegi qualiter ·
huius mali au
ctores damnandi sint · quando participes et ·
conibentes tanto anathemate
feriuntur · Et quod iuxta cano
nicam auctoritatem · ad coniugia ·
legitima · raptis sibi iure ·
uindicare nullatenus possunt :
XXIIII
De dispo
nsatis
puellis et ab aliis raptis ita in
concilio anci
ritano capitulo · X · legitur
disponsatas puellas et post ·
ab aliis raptas placuit erui · et eis reddi quibus
ante fuerint
disponsate · etiamsi eis a raptoribus uis inlata · constite
rit proinde statutum est · a sacro conuentu ut raptor · publica poe
nitentia multetur · rapte uero si sponsus recipere noluerit ·
et
ipsa eiusdem crimini consentiens non fuit licentia nubendi alii ·
non negetur ·
Quod si et ipsa consensit simili sententiam · subiaceat :
Quod si post haec se
iungere presumpserint uterque anatimatizetur ;
XXV
De his uero qui sacris uirginibus se sotiant ita de
incretis [!]
pa
pe gelasi · capitulo XX · continetur uirginibus
sacris te
me
[fol. 182v][..] se quosdam sociare cognouimus et post
dicatum deo proposit
vm incesta fede
[..]
[..]crilegeque miscere · quos protinus aequum a sacra
communione
detrudi et nisi publicam probatamque egerent penitentiam omnino non
recipi · aut hi certe · uiaticum de seculo transeuntibus si tamen
penitue
rint non negetur · Si uero de copulatione · sacrarum uirginum ·
tam siuere feriuntur · Quando siuerius feriendi sunt qui eas
rapiunt · Ideo
sicut premissum est · necesse est · ut ab omnibus in
cristina [!]
relegione consistentibus rigore auctoritatis diuine uel huma
ne hoc
malum radicitus amputetur ·
XXVI
Ne uero puelle indiscrete uelentur · placuit nobis etiam de
sacris ca
nonibus qualiter obseruandum sit hic inferre de tempore
uelan
darum puellarum In cartaginensi concilio
capitulo · XV ·
continetur · Ut non ante ·
XXV
· annos consecrantur ;
Item in
eodem concilio capitulo · XCIII · de uirginibus uelandis ita conti
netur · Item placuit ut quicumque episcoporum necessitate
pepericlitantis [!] pudititiae uirginalis uel
petitor potest uel rap
tor aliquis formidatus · uel si etiam aliquo
mortis pericu
loso scrupulo conpuncta fuerit ne non delata moriantur ·
aut exientibus parentibus aut his ad quorum curam pertinet
uelauerit uirginem · seu uelauit ante XXV · annos etatis non ei ·
obsit consilium quod de isto annorum n
umero · constitutum · est ·
Unde colligitur quia iuxta priorem · sanctione
uirgines XXV ·
aetatis suae anno
site [!] consecrande sunt · quod si
premisse neces
sitatis ante id fieri · conpulerent :
nullum posset episcopo ad
ferre · prae
iudicium
consecrandi ·
XXVII
Sanccitum est · ut nullus deinceps qualibet examinationem ·
crucis facere · presumat ne quod christi passione ·
adsumptum est · in gloria cuiuslibet · temeritate · contentui habeatur ·
[fol. 183r]
XXVIII ·
Episcopus · uero ut
siui [!] per se siue per uicari
os
pabulum uerbi
diui
[n]i sedule p
[...]lis
adnuntiaetur · quia ut ait beatus gregorius iram contra se oc
culti iudicis
etcitat [!] sacerdos · si sine
predicationis · sonitu incedit ·
Et ut clerum · sibi
commiss
um
· in sobriaetate · et castitate
nutri
rent · diuinisque officiis inbuerent quae rite ad
sacrossanctos eccle
siasticos ordines promoueri possent · et ut operam dent
quate
nus presbiteri · missalem et lectionarium siue
caeteros · libel
[l][..]
siue necessarios bene correctus habeant et qualiter ecclesias dis
truct
as
· sibi pertinentes iuxta uires · emendent qualiter etiam ·
uiduas diligenter · instruant · quomodo etiam secundum apostolicam ·
auctoritatem conuersari debeant et ut superstitiones quam quibus
dam
locis · in exsequiis mortuorum · nonnulli faciunt eradi
cent · et ut
exemplo suae innocentiae · alios ad bene
† uiuen
di · prouocent · et cunctis ecclesiasticis · negotiis quantum
dominus iuuauerit totis uiribus consolere satagant · diligenter
admonuimus et
ut id liberius exsequi ualeant nos in quan
tum dominus posse dederit ·
opem ferre modis omnibus optamus :
XXVIIII
Nonnulla uero capitula
sicut de incestis nuptiis necnon et de ·
ecclesiis quae inter
quohedes [!] diuiduntur et tali occasione · pro
prio honore ·
carent siue de his ecclesiis quae nimium rebus pro
priis
sunt adtenuate uel certe de his rebus quae n
uper
necessita
te cumpellente a nonnullis ecclesiis sunt ablate et
si ·
qua sunt
alia siue in ecclesiasticis · siue in publicis rebus emen
datione digna quae pro temporis breuitatis efficere
nequiuimus
In tantum differendum · illud dignum iudicauimus · donec ·
domino ·
fauente · consultu fidelium facultas nobis id efficiendi ab eo
tribuatur · inuenta
uero ut deo
opitulante effectum · obtineant per
tempora
hic inserenda censuimus ·
[fol. 183v]
[..]CIPIVNT CAPITULA QVAE LEGIBUS ADDENDA
SVNT
[.]VAE ET MISSI ET COMITES HABERE ET CE
TERIS NOTA FACERE DEBENT ·
Si quis aut ex leui causa aut sine causa hominem · in ecclesia
interfecerit de uita conponat · si uero foris rixati fuerint
[et] unus alterum in ecclesia
fugerit ·
et ibi se diffendendo eum ·
Interficerit · si huius factis testes · Non habuae
rit cum duodecim · coniu
ratoribus
legitimis per sacramen
tum adfirmet se defendendo · eum interfecisse · et post
haec DC
solidus ad partem ecclesiae quam illo homicidio
pulluerat et Insuper bannum
nostrum soluere cogatur ·
His uero qui interfectus est · absquae conpositione
iaceat ˙
ac deinde Interfector · secundum iudicium canonicum con
gruam facinori quod admisit penitentiam · accipiat · si propri
us
seruus hoc commiserit iudicio aquae feruentis exami
netur · utrum hoc sponte · an se defendendo fecisset
et si manus aeius exusta fuerit
interficiatur · si
autem non fuerit dominus aeius Iuxta quod uuirgil
dos illius est · ad ecclesiam · persoluat aut · eum si uo
luerit eidem
ecclesiae tradat : De ecclesiastico
et fiscalino et beneficiario seruo uolumus ut
pro
una uice uuirgildos aeius pro eo conponatur ·
Altera uice ipse seruus ad
supplicium tradatur
hereditas tamen · liberi hominis · qui propter tale faci
nus ad mortem fuerit iudicatus ad legitimus
heredes illius perueniat : si in atrio ecclesie
cuius porta reliquiis sanctorum consecrata est ·
[fol. 184r] huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit si
[............]
uel conponatur ·
Si uero porte ecclesiae non
[..........]
eo modo conponatur quod in atrio
commitititur [!] sicut
c
[on]poni debet
quod in inmunitate uiolata
commi
ttitur
·
DE INIURIIS SACERDOTUM IN ECCLESIA FACTIS ·
Sanguinis effussio in ecclesia facta com
fu
[st]e · si presbiter fuerit triplo
conponatur · duas partes eidem presbitero
tert
[..]
[pro] fredo ad ecclesiam insuper bannus · noster ·
similiter de diacono
iux [!] conpositionem · eius · in triplo com banno nostro ·
conponatur ·
De subdiacono similiter triplo secundum suam conpositionem · et de
unius
cuiusque ordinis clericorum secundum suam conpossitionem trib
plum per
soluatur · et insuper bannus noster similiter
et de ictu sine sanguines ·
effussionis de unius
cuiusque
ordinis
clericorum · secondum ·
suam · conpositionem triplo et bannus noster · et qui non habet unde ad ec
clesiam persoluat tradat se In seruitium ·
eidem ecclesie usque dum totum debitum ·
persoluat ·
III · DE UIDUIS ET PUPILLIS · ET PAUPERIBUS ·
Ut quandocumque in mallum · ante comitem ·
uenerint primo eorum causa
audiatur et definiatur · et si testes per se ad causas
suas quaerendas ha
bere · non potuerint · uel legem ·
nescierint comis ill
es
uel illas adiu
uet · dando eis talem · hominem qui rationem
eorum teneat uel pro his loquatur :
IIII · DE RAPTU UIDUARUM
·
Qui uiduam · intra primos XXX
dies uiduitatis suę uel inuitam uel uo
lentaem ·
sibi copulauerit bannum nostrum id · est · LX ·
solidos In triplo
conponat ·
et si inuitam · eam
duxit legem suam ei conponat · illam uero ulterius non
attingat · ;
V DE HOMINE · PUBLICAM PENITENTIAM AGENTE INTERFECTO ·
Qui hominem publicam penitentiam agentem · interfecerit bannum
nostrum · in triplo conponat
et uirgildum eius
proximus persoluat ;
V[I] UT OMNIS HOMO LIBER · POTESTATEM
HABEAT UBICUMQUE UOLUERIT ·
RES SUAS DARE · PRO SALUTE · ANIME SUAE .'
Si quis res suas pro salute anime suae · uel ad aliquem
uenerabilem lo
cum uel propinquo suo uel cuilibet alteri tradere uoluerit
et eo
tempore · intra ipsum comitatum fuerit In quo res ille posite sunt ·
[fol. 184v]
[................]nem facere studeat · quodsi eodem tempore quo illas
tra
[...........]ra eundem comitatum fuerit · id est siue in
exercitu siue in pa
latio siue
[In] alio quolibet loco
adibeat sibi uel de suis pagensibus uel de aliis
qui eadem lege uiuant qua ipse
uiuit testes idoneos uel si illis habere non
potuerit · Tunc de aliis quales ibi
meliores Inuenire possint · et coram eis
rerum suarum · traditionem faciat · et
fide
Iussores
uestiture donet · qui ei q
[ui]
illam traditionem · accipit · uestituram faciat · et postquam hec tradicio ita
fac
ta fuerit heres illius nullam de predictis rebus
ualeat facere repetitionem
insuper et ipse · per se fidemiussionem · faciat eiusdem · uestiture ne heredi ul
la · occasione · remaneat hanc traditionem
Inmutandi · sed potius
necessitas Incumbat illam perfici
endi
et si non
de res suas cum quoheredi
bus suis diuisas habuit non ei hoc sit
inpedimento sed coheredes aeius
si sponte noluerit aut per comitem · aut per missum
eius distringatur
ut diuisionem cum illo faciat ad quem defunctus hereditatem suam
uoluit
peruenire · et si cuilibet · ecclesiae eam tradere rogauit
coheres
aeius eam legem cum illa ecclesia de predicta hereditate
hebeat [!]
quam cum alio coherede suo · habere debebat et hoc obseruetur · erga patrem et filium et nepote usque annus legiti
mus
poste [!] ad ipse res ad inmunitatem ipsius ecclesiae reddant
VIII · DE HOMICIDIIS PROIBENDIS ·
[BK 139 c. 7 BK 139 c. 8]
Quicumque hominem · aut ex leui causa
aut sine causa Interficerit
uuirgil
dum
eius · is ad quos ille
pertinet conponat · Ipsi uero propter talem presumptio
nem In exilium mittatur · ad quantum tempus nobis placuerit
res tamen
suas non amittat
quid in conpositione
uuirgildi
- - - non dederat ·
In
conpositione uuirgildi uolumus ut ea dentur que in lege
continentur · excepto accip
tore
et spada quia propter illa dua aliquo
tiens · perIurium committitur
quando
maioris precii cum
illa sint esse · Iu
rantur
;
VIIII DE RAPTU · ALIENARUM SPONSARUM ·
Si quis sponsam alienam rapuerit aut patri eius aut ei qui
legibus eius
defensor esse · debeat cum sua lege eam reddat et quicquid cum ea
tulle
rit semotim · unamquamque rem secundum legem · reddat et si
oc [!] defen
sor · eius perpetrari · consensit et ideo raptori · nihil quire
re
[fol. 185r]uoluerit comhis singulariter de unaquaque re
[................] actare faciat sponso uero legem suam cumponat et
[.............] id est · LX solidus soluat uel in
presentiam · nostr
am
cum eo
[...]enire fa
ciat et quanto tempore · nobis placuerit in exilium maneat et
illam femi
nam e
i · habere non liceat :
X DE FALSIS TESTIBUS CONUINCENDIS :
Si quis cum altero de qualibet causa contentionem habuerit et
testes · con
tra eum per Iudicium producti fuerint si ille falsus eos ·
esse · suspicatur ·
liceat ei alius · testes · quos meliores potuerit contra eos ·
obponere
ut uerati
um
testimonium · falsorum testium peruersitas supere
tur quod si ambe partes testium ita
inter se dissenserit ut
nonlatenus [!] una pars alteri credere
uenit eligatur duo ex ipsis id est ex utra
que parte unus qui cum excutis
et fustibus in campo decertant utra ·
pars falsitatem utra ueritatem · suo
testimonio sequatur · et campio
ni qui uictus fuerit propter perIurium
quod ante pugnam commissit dex
tera manus amputetur ceteri
uero aeiusdem partis testes quia
falsi aparuerunt manus suas redimant cuius
cumpositionis
duo partes ei contra quem testi sunt dentur tercia pro fredo soluatur ·
et in
seculari quidem · causa huiuscemodi testium diuersitas ·
campo ·
cumpro
betur
In ecclesiasticis · autem causis ubi de una parte
seculare
de altera uero aecclesiasticum negotium est idem modus ·
obseruetur · ubi uero · ex
utraque parte ecclesiasticum fuerit ·
rectores ęarumdem ecclesiarum si se
familiariter pacificare
uelint licentiam habeant si autem de huI
uscemodi
pacificatione ·
inter eos conuenire non possit · Aduocati eorum In mallo publico ·
ad presentiam · comitis ueniant · et ibi legitimis terminus eorum
conten
tionibus inponatur testes uero de qualibet causa non aliunde
quaerentur ·
nisi de ipsu comitatu In quo re unde causa agitur
possite sunt quia non ·
est credibile ut uel de statu hominis uel de possessione
cuiuslibet ·
per alius melius rei ueritas cognusci ualeat quam per illos qui
uiciniores sunt ·
si tamen contentio que inter eos exorta est · in
confinio duorum · comitatuum ·
fuerit liceat eis de uicina centena adiacentis
comitatus ad causam
suam testes habere ·
XI : DE PROPRIO IN BANNUM MISSO [fol. 185v]
[..............]nis proprietas ob crimen aliquod ab eo comissum in
ban
[num] fuer
[.......] et
ille re cognita ne iustitiam faciat uenire detulerit
annumque
[ac]
diem in eo bannum illam · esse · permiserit ulterius eum non adqui
rat
sed ipsa fisco nostro societur · Debitu uero quod is cuius ea fuit solue
re debuit per comitem ac ministros aeius iuxta extimationem dam
ni de
rebus mobilibus que in eadem proprietatem · inuente fuerint his qui
bus idem debitor fuit exsoluatur · Quodsi rerum mobilium ibidem
inuenta
rum · quantitas · ad conpositionem non
sufficerit de inmolibus supplea
tur · et quod superfuerit sicut dictum
est fiscos noster · possideat · si ni
hil super conpositionem remaneret
potuerit totum in illam expendatur
si autem homo ille nondum cum suis coheredibus
proprium suum diuisum
non habuit :
Conuocet eos comis et cum eis
legitimam · diuisionem faciat et tunc sicut
iac [!] dictum est · parte ei
fisco nostro · addicat et conpositionem · de ea
iuxta modum superius
conprehensum his ad quos illa legibus perti
net
exsoluat ·
Quodsi
non de alia re sed de ipsa proprietate que ·
in bannum
missa fuit ac per
hoc
in nostram · potestatem · redac
ta est ·
fuerat interpellatus comis in cuius ministerio eam · esse ·
constiterit hoc ad
notitia nostram perferre curet · ut nos eandem
propriaetatem · quae secundum
superdictum · modum in nostrum dominium ·
redacta est · per precepti
nostri auctoritatem in ius et po
testatem
ho
minis qui eam
quaerebant si sua esse · debet faciamus peruenire ·
XII DE MANNIRE ·
Si quis de statu suo · id est de libertate uel de here
ditate conpellandus est · iuxta legis constitutionem manniatur ·
De
ceteris uero causis unde quis ratio est rediturus non maniatur
sed per comitem
benniatur · et si post unam et alteram · comitis ad
monitionem aliquis ad
mallum uenire · noluerit rebus eius in
bannum misis ue
nire
et iustitiam
facere conpellatur :
XIII · DE FAIDIS · COERCENDIS ·
Si quis aliqua necessitate cogente
homicidium
commisit comis in cuius
ministerio res perpetrata
est · et conpositionem soluere et faidam per
sacrament
vm pacificari faciat quodsi una pars ei ad hoc conse
[n][fol. 186r]tire noluerit id est aut ille qui homicidium comm
[....................] nem suscipere debet · faciat illum · qui ei contumax
fu
[................]
uenire · ut eum ad tempus quod nobis placuerit in exilio
m
[ita]mus donec ibi ·
castigetur ·
[u]t comiti
suo inoboediens · esse · ulterius non audeat et maius
damnum inde non adcrescat :
XIIII UBI SACRAMENTA IURANDA SINT ·
Ubi antiquitus consuaetudo fuit de libertate
sacr
amenta
· harami
re uel iurare ibi mallum habeatur et ibi sacramenta iurentur
mallus tamen
neque in ecclesia
neque
in atrio aeius habeatur minora
uero placita
comes siue intra suam potestatem · uel ubi impetrare · potuerit habeat · Uo
lumus utique ut domus a comite in loco ubi mallum tenere debet cons
truatur ut propter calorem solis et pluuiam publica utilitas non remaneat ;
XV · DE HIS QUI DE · FURTI ACCUSSATI FUERUNT ·
Si liber homo de furtu accussatus fuerit et res proprias
habuerit
In mallo ad presentia comitis se
adramiat et si res non habet fideius
sores donet qui eum
adaramire [!] et in placitu
adduci
faciant et lice
at ei prima uice · per sacramentum se secundum legem idoniari si potuerit
At si
alia uice · duo uel tres · eum de furto accusauerint liceat ei ·
contra unum ex his
cum scute et fuste in
campo
contendere quod
si seruus de furto
accussatus fuerit dominus eius pro eo emendet ·
aut eum · sacramento excusset ·
nisi tale furtum perpetratum habeat
propter · quod ad supplicium tradi
re
debeat ·
XVI · DE DISPECTUM LITTERARUM DOMINICARUM ;
Si quis litteras nostras · dispexerit id est ·
tractoriam · que propter missus recipiendos dirigitur · aut honores
quod habet amittat aut in eo loco ubi predictus missos suscipere
debuit tamdiu resedeat et de suis rebus legationes illuc ueni
entes
suscipiat
quousquo [!] animo nostro · satisfactum habeat ·
Qui uero ·
epistolam nostram · quocumque modo · dispexerit iusso
nostro · ad
placitum ueniet et iuxta uoluntatem nostram congruam
stultitiae suae ·
castigationem · accipiat et si homo liber uel mi
nist
erialis
·
comitis hoc fecerit honorem qualecumque habuerit
siue beneficium
amittat · et si seruus fuerit
nudus ad pa
[fol. 186v][................] tundeatur ;
XVII · DE INIUSTIS TELONEIS ET CONSUETUDINIBUS
U[...............]
[n]ostri domni pipini consuaetudo fuit teloneum
dare ibi et
i
[n] futurorum ·
[d]etur · Nam ubi
nouiter incoeptum est · ulterius Non agatur · et ubi
necesse
non est ·
fluuium aliquem pontem transmeare uel ubi nauis per mediam aquam
aut sub pontem ·
ierit · et ad ripam non adpropinquauerit Neque ibidem aliquid
emptum · uel
uenundatum fuerit ulterius teloneum Non detur et nemo
coget alium ad pontem ire ubi
iuxta pontem aquam transmeare potest
et qui ulterius in talibus locis uel de ipsis
uel de his qui ad palacium · seu
In
os
tem · pergunt teloneum · exactauerit cum sua lege · ipsum teloneum · reddat
et bannum nostrum · id est · LX solidos conponat ·
XVIII DE HIS QUI BONVS DINARIOS AC
CIPERE
NOLUERUNT ·,·
Quicumque liber homo denarium merum et bene
pensantem recipere [no]luerit bannum nostrum id est LX solidos
conponat : si uero serui ecclesiastici aut [comitum aut
uasallorum] nostrorum hoc facere presumpserint LX · [ctibus ]
[u]apulent aut si magister eorum uel aduocatus qui liber est eos
uel comiti · uel misso nostro rursus presentare noluerit
predictum bannum · LX solidorum · conponat ·
XVIIII · DE ADULTERATORIBUS MONETIS ;
De falsa moneta iubem[us] ut qui eam
percussisse conprobatus fuerit manus ei amputetur et qui hoc consentit si liber est · LX solidos conponat · si seruus est · LX · ictus accipiat ·
XX · DE PROPRIO · DOMINICO SINE IUSSIONE ILLIUS REDDITO ·
Si quis proprium nostrum quod in uestitura · genitoris nostri fuit alicui quaerenti sine nostra iussione
reddiderit aliud tantum nobis de suo proprio cum sua lege · conponat ·
et quicumque illud scienter per malum ingenium adquirere temptauerit pro infidele teneatur quia sacramentum fidelitatis quod nobis
promisit irritum fecit et ideo secundum nostram uoluntatem et potestatem
diiudicandus est ;
XXI DE PUERIS INUITIS PARENTIBUS TONSIS AUT PUELLIS UELATIS ;
Si quis puerum Inuitis parentibus totunderit aut puellam
uelauerit legem suam · in tropo [!] conponat aut ipsi puero uel
puelle suae iam potestatis sunt aut illi in cuius potestate fuerint ·
illi uero potestatem habeant · capiti sui · ut in tali habitu permaneant qualis ei
conplacuerit ·
INCIPIUNT ALIA CAPITULA QUAE PER SE SCRIBENDA ET AB HOMINIBUS OBSERUANDA SUNT : [fol. 187r]
·
I · DE FORCAPIIS ˙
Si manci
pia
domino suos
fugerint in alienam po
[..]s
[.......................]
premium accipiant ille in cuius potestate
fuerint inuenta
[pro e][...............]derit uel foras eicerit et non solum hoc set etiam si ea nec reddere nec
for
[..]
eicere uoluerit et legitimo domino ea contradixerit et illa inde postea
effugerint secundum legem ea soluere cogatur ·
II · DE TERRA TRIBUTARIA ·
Quicumque terra tributariam unde tributum ad partem
nostram exire solebat
uel ad ecclesiam uel cuilibet alteri tradiderit his qui eam
susciperit tributum ·
quod inde soluebatur omni modo ad
patrem [!] nostram
persoluat nisi forte talem fir
mitatem de parte dominica habeat per quam
ipsum tributum sibi per
donatum
possit
ostendere :
III · DE BENEFICIIS DESTRUCTIS :
Quicumque suum beneficium · occasione · proprii desertum
habuerit et intra ·
annum postquam ei a comite uel missorum notum factum fuerit
illud ·
emendatum non habuerit ipsum beneficium amittat ;
IIII · DE TERRA CENSALI :
Si quis terram censalem · habueris quam
antecessor
[i]s sui uel ad aliquam ·
ecclesiam uel ad uillam
nostram
dederunt nullatenus e
[.]m secundum legem tene
re potest nisi llle
uoluerint ad cuius
potestatem · uel illa ecclesia uel
illa uilla pertinet nisi forte filius aut nepus
eius sit qui eam tradidit
et ei eadem terra ad tenendum placita sit ·
se
[d] in hac re conside
randum est · utrum ille qui
hanc tenet · diues an pauper sit et utrum aliud
beneficium · habeat uel etiam
proprium et qui horum neutrum habet erga
hanc
misericorditer agendum est · ne ex toto dispoliatus in egestatem ·
incidat ut aut talem · censum inde persoluat qualis ei fuerit constitu
tus uel portionem
aliquam inde in beneficium accipiat unde se sus
tent
are
·
ualeat
;
V · DE NONIS ET DECIMIS ·
Considerandum est unde frugibus et animalium nutrimina
persoluantur ·
et de opere uero uel restauratione ecclesiarum comis et episcopus
siue abbas
una comisso nostro · quem ipsi sibi ab hoc elegerent consideratione
faciant ·
ut uniusquisque eorum tantum · inde accipiant ad operandum · et res
taurandum quantum ips
e de rebus ecclesiarum · habere
cognuscitur [!] ·
similiter et uassi
nostri · aut in commune · tantum operis accipiant
quantum · rerum
ecclesiasticarum · habent uel unusquisquae · per
[fol. 187v]
[............][i]tatem · quam
ipse tenet aut si inter eos · conuenerit ·
[......][p][...]
faciendo argentum donent · iuxta estimationem
operis in
[.]rgento persoluant · cum quo precio rector ecclesi
[..]
ad predictam restaurationem · operarios · conducere · et materiam
emere possit · et qui nonas · et decimas · dare neglexerit ·
primum · quidem
illas cum lege sua restituat · insuper · et bannum
nostrum · soluat ut ita
castigatus caueat ne sepius · iterando
beneficium amittat ∴ ,
VI DE MANCIPIIS IN UILLAS DOMINICAS
CONFUGIENTIBUS ∴
Si cuilibet mantipia in uillam nostram confugerint · actor
eius
dem · uilla querenti domino · ea non contradicat sed statim ea
foras de · eadem uilla eiciat · et si se putat ad ea repetenda
iusticiam
habere repetat · et secudum
legem adquirat · si uero tem
pore domni Karoli
genitoris nostri in uillam illam confuge
runt · et dominus ea
quaerit actor eiusdem uille aut ea legi
time contineat aut querenti ·
domino reddat · et actor
propter uestituram domni Karoli
genitoris nostri eadem manti
pia contradicere non audeat si
illius propria esse noscuntur
VII · DE FORESTIBUS NOVITER INSTITUTIS
Ut quicumque illas habet dimitat nisi forte indicio ueraci
ostendere possit quod per iussionem si
ue permissionem domni Karoli
genitoris nostri · eas instituisset preter
illas que ad nranm
opus
pertinent unde nos
decerne
re uolumus quicquid nos placuerit
VIII ·
Volumus ut missi nostri · per singulas · ciuitates una cum
episcopo · et comite missos uel nors
homines ibidem commanentes · eli
gant quorum cure sit
pontes per diuersa loca emendare et eos que
illos emendare debent · ex nostra
iussione admonere
ut
unus
quisque iuxta suam possibilitatem et
quantitatem eos emendare
studeat
;
LEGACIO · OMNIVM MISSORVM
HAEC · EST
[BK 141 c. 1 BK 141 c. 2 BK 141 c. 3 BK 141 c. 4 BK 141 c. 5 BK 141 c. 6 BK 141 c. 7 BK 141 c. 8 BK 141 c. 9 BK 141 c. 10 BK 141 c. 11 BK 141 c. 12 BK 141 c. 13 BK 141 c. 14 BK 141 c. 15 BK 141 c. 16 BK 141 c. 17 BK 141 c. 18 BK 141 c. 19 BK 141 c. 20 BK 141 c. 21 BK 141 c. 22 BK 141 c. 23 BK 141 c. 24 BK 141 c. 25 BK 141 c. 26 BK 141 c. 27 BK 141 c. 28]
Primo ut sicut iam
alliis [!] missis
iniuctum [!]
fuit iusticiam faci
ant de rebus et libertatibus iniuste ablatis · et si
episcopus
[fol. 188r]
aut
abba aut uicarius aut aduocatu
[s]
[a]ut qui
[s][...............]
fecisse · inuentur fuerit · statim restituatur ·
[siu][..............]
actor dominicus · uel alter mi
ssus
palatinus hoc perpetrau
[it et i]n nostram
potestatem
rediit · Res diligenter inuestigata et descripta · ad nostrum ·
reseruetur Iudicium :
Uolumus autem ut de his libertat
ibus
et rebus re
dentibus que in nostra uestitura
sunt : Primo
per optimus quosque Inquira
tur · Et si per
illus [!] inuenire non possit · Tunc per
eos qui
† post illos in illa ui
cinia meliores
sunt · et si nec per illos rei ueritas inuenire potest :
Tunc liceat litigantibus ex utraque parte testes adhibere ; et si dis
cordauerint secundum constitutionem · a nobis promulgatam examinetur ;
De
pauperibus et uiduis et pupillis iniuste oppressis · ut adiuuentur ·
et reuelentur ·
De
iniustis occasionibus et consuaetudinibus nouiter ·
institutis · sicut sunt ·
tributa et telonei in media uia ubi nec aqua ·
nec palus nec pons nec aliquid tale
fuerit · unde iuste census
exigi possit · uel ubi naues su
[b]tus
pontes transire solent ·
siue in medio flumine ubi nullum est · obstaculum · ut
auferantur ·
Antique autem · ad nostram notitiam deferantur ·
De
honore ecclesia
rum ut per omnia eis exibeatur sicut nuper a nobis cum
consensu omnium ·
fidelium nostrorum constitutum est · Et ut per hoc missi nostri
omnibus in ·
sua legatione · constitutis notum efficiant ·
De
nonis et decimis ·
ut secundum iussionem nostram · dentur ;
De
locis dandis ad claustra ·
canonicorum facienda · si de eiusdem ecclesiae fuerit
redda
tur ibi · si de alterius ecclesiae · uel liberorum hominum ·
commutetur ·
Si autem de fisco nostro fuerit nostram
liberalitatem concedatur ·
De
ob
seruatione · preceptorum nostrorum · et inmunitatum · ut ita obseruentur ·
sicut a nobis · et ab antecessoribus nostris constitutum est ;
De
his pro oc
cansionem Inmunitatis iustitiam facere rennuunt ut hoc ob
seruetur quod a nobis constitutum est ·
De
locis iam sacris et nunc spur
titia fedatis ut iuxta
pos
sibilitatem
· in antiqu
um statum ·
reformentur :
De
beneficiis nostris que destructam ueniuntur ·
hoc Impleatur quod
nuper a nobis constitutum est :
De
noua moneta ·
[fol. 188v][...............]
[et] de dispectu litterarum nostr
[a]rum et de
latronibus
[.............]
[pu]niendis et d
e faidis pacandis · De homicidiis prohi
[........] per
[..]riis
et falsis testibus conpescendis · de his omnibus uel
[c]et
[.]ris h
[is] similibus hoc quod modo
constituimus omnibus adnuntiaetur
et in
futurum obseruetur ;
Hoc uolumus ut missi nostri · obseruent · et quicquid ·
de his causis uel simul
uel singilatim emendare potuerint · emendent ;
Et ea que
emendauerint · diligenter scriptis notent · et hoc sic peragere
current quatenus
iuste reprehendi a quoquam · nullatenus possint ;
Et
que facere debent aut possunt nullatenus pretermittant · Immo caue
ant ne quod absit aut gratia alicuius aut
honoris
aut timoris
s
[iu]e odii causa illud quod agere
debent omittant · Et summopere ·
s
[..]deant ut hoc quod per se efficere · non possunt nobis notum faciant ;
Et
o
[mni]modis preuideant ut per singula capitula
[t]am uerbis quam scrip
tis de omnibus
[que] illic peregerint nobis rationem · reddere
ualeant ;
De
plac
[iti]s siquidem quos lib
[eri] homines obseruare
debent cons
titutio genit
[.][r]is nostri penitus obseruanda
adq
[ue] tenenda est :
Ut
uidilicet [!]
in anno tria so
[lum]modo generalia placita obseruant et
nullus eos · [am]plius · pl[a]cita
obseruare
·
conpellat · nisi forte quilibet aut accusatus fuerit · aut
alium · accusauerit aut
a testimonium perhibendum uocatus ·
fuerit · At cetera uero que
centenarii · tenent non ali
vs
uenire
iubeatur · nisi qui aut litigant aut iudicat aut testificatur ·
ut
de debito quod ad opus nostrum fuerit reuuadiatum · talis conside
ratio
fiat : ut his qui ignorantur
peccaui
t · non totum secundum le
gem conponere · cogatur · sed iuxta quod
possibile uisum fuerit ;
Is uero qui tantum mala uoluntate peccauit totam legis
conpositionem ·
cogatur exsoluere ·
Ut
nullus ad palatium · uel in hostem pergens uel de pa
latio uel de hoste
[r]ediens tributum quod tracturas uocant solue
re ·
cogatur ·
ut
pontes publici qui per bannum fieri solebant anno ·
presente · in
omni loco restaurentur ·
Ut
clerici et monachi · et ser
[..] fugitiui ·
ad loca sua redire Iubeantur ·
Ut
nullus episcopus nec abba ·
nec comes · nec abbatissa centenarium comitis aduocatum
habeat ·
[fol. 189r]
Ut
uicari · et centenarii · qui
[f]ures et latrones uel
[..................]derint secundum sibi datum sententiam
diiudic
entur
·
[.]t c
[............]rii · et centenarii · de const
[.][t]utione legis · ammoneantur qua
[.]ube
tur ·
ut
propter iustitiam peruertendam
muner
a non accipiant :
De
fores
tibus nostris ut ubicumque fuerint diligentissime inquirant
quo
[m]o
do salue sint et defense · Et ut comitibus
denuntient ne ullam for
[e]s
tem · nouiter
instituanti [!] · et ubi nouiter · institutas sine nostra iussione ·
inuenerint dimittere · precipiant ·
Ut
ubicumque ipsi missi · aut
episcopum · aut abbatem · aut alium quamlibet ·
quocumque honore predic
tum · Inuenerunt · Qui iustitiam facere
† uel noluit uel prohibuit ·
de ipsius
rebus uiu
[an]t · quamdiu in eo loco · iustitias f
acere
de
bent
ut
in illius comitis ministerio qui bene iustitias facta
habet idem
mis
[si] di
[utius non morentur neq][..]
[.][ll][............][em] ·
conuenire f
[acia]nt sed ibi moras
f
[......] uel mi
nus uel neg
[.][egenter f][........]
[...........................]
ibidem · missi
[nostri] · placitu
[m non teneant ·
q][..................]cum ·
directus est · donec ipsi
fu
[....][t]
[re][...][su][.]
[.][t ca][...]
que
[.]dhuc
cora
[m] comite non
fu
[it] · et
[................] propter sua
stultitiam ·
aut contumatiam · comitem ind
[.] app
[.]llare noluerit · Iterum
comiti commendetur :
Ut
missi nostri · qui uel episcopi · uel abbates uel comi
tes sunt quamdiu
prope suum · beneficii fuerint nihil de aliorum ·
con
iectu
· accipiant ·
Postquam uero inde longe recesserint ·
Tunc accipiant secundum quod in sua t
ractora
continetur · Uassi
uero nostri · et ministeriales qui missi sunt
ubicumque uenerint con
iectum accipiant ·
Ut
uassi nostri · et uassi
episcorum [!] · abbatum et abba
tissarum ·
et comite qui anno presente in hostem non
fuerunt · eriban
[n]um
reuuadient · Exceptis his qui propter
necessarias causas et a dom
no ac genitori nostro ·
Karolo constitutas domi dimissi
fuerunt :
Id est qui a comite propter pacem conseruandam · et propter coniugem ac do
mum · eius costodiendam · et ab episcopo · uel abbate uel abbatissa ·
simil
[.]ter ·
propter pacem conseruandam · et
propter fruges colligendas · et
[.]amiliam ·
[fol. 189v][..............] et missos recipiendos dimissi fuerunt
[................]
[abba] et comis excepta Infirmitate uel nostra iussione
null
[a][.] e
[.]cusatio
[..]m habeat quin ad placitum ·
missorum nostro
rum u
[.]ni
[.]t
[a[.]t ta]lem uicarium
suum · mittat qui in omni causa
pro illo reddere rationem possit :
De dispensa missorum nostrorum qualiter unusquisque iuxta su
[..]
qualitatem dandum uel accipiendum sit ·
Uidilicet [!] ępiscopo · panes
XL fris
cinges
· III de potu · modia · III · porcellum · I · pollos
III · oua · XV ·
annona ad caballus ·
modia · IIII ·
abbati · comiti · adq
ministeria
[l]i
nostro · unicuique detur
cotidie panes · XXX · frinchinges · II de potu
modia · III ·
p
[.][r]cello I ·
pullus · III · oua · XV · annona ad caballus · modi
[.]
Ua
[...]ll
[...]o
·
[.]anes · XVII · frischingam · I · purcellum · I ·
de pu
[t][........]
pulli ·
II · oua X · annona ad caballus
modia · II