Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. Lat. 263

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Vatikan
Biblioteca Apostolica Vaticana
Reg. Lat. 263, foll. 227-230
Sigle: V10
Digitalisat verfügbar bei BAV
Zum Artikel in der Rubrik "Handschrift des Monats"
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10. Jh.; wohl Italien

Provenienz:

Provenienz der Sammelhs.: Paul Petau (Signatur fol. 1r: L 26); Königin Christine von Schweden (Montfaucon Nr. 96).

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: unser Teil: 4 foll., zwei Doppelblätter 227+230 und 228+229, von denen sich 228+229 im Innern einer Lage befand
Maße: 268-270 × 165-172 mm
Schriftraum: 210-214 × 125-130 mm
Zeilen: 26
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel
Schreiber: von einer Hand
Ausstattung:

Text in dunkelbrauner Tinte, Rubriken rot oder Texttinte mit roter Schattierung oder Füllung, Initialen zum Teil mit Ranken verziert

Inhalte
Anmerkung:

Rest einer größeren Kapitulariensammlung, die frühestens an der Wende vom 9. zum 10. Jahrhundert entstanden sein kann; ihre ältesten erhaltenen Stücke datieren aus den Jahren 779 (Herstal) und 805 (Diedenhofen), die jüngsten sind 891 (Wido) und 898 (Lambert) verfaßt. Auf Italien als Heimat der Collectio deutet der Inhalt der erhaltenen Texte ebenso wie ihre Verwandtschaft mit anderen italienischen Sammlungen.

  • 227r
    <XXX>-XXXIIII - Hlotharii capitulare missorum (a. 832), c. 2 (beginnt fragmentarisch) bis c. 6 (1. Teil): solidos conp. uel totidem - eos conpellant FINIVIT CAP. (MGH Capit. 2, Nr. 202, S. 63 Z. 29 - S. 64 Z. 11); sonst nur in Cod. Wolfenbüttel Blankenb. 130 erhalten (vollständig).

  • 227r-v
    I-IIII - Capitula de rebus ecclesiasticis (vor 813?), nur hier überliefert: INCP. STATVTA A DOMNO LODOICVS GLORIOSISSIMO IMPERATORE. PRIMUM DE ECCLESIIS. Ut ecclesias restituantur - nostrum redigantur (MGH Capit. 1, Nr. 87, S. 185 Z. 22, S. 185 Z. 33 - S. 186 Z. 7).

  • 227v
    V - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805), c. 11: De periuriis ut caueantur - aut redimat (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 124 Z. 18-25).

  • 227v
    VI - Widonis imperatoris capitulare Papiense legibus addendum (a. 891), c. 9: Si quis iudicibus nostris - quem leseris (bricht fragmentarisch ab) (MGH Capit. 2, Nr. 224, S. 109 Z. 8-10); Hauptüberlieferung unten foll. 228v-229v.

  • 228r
    <XII> Ansegisi abbatis capitularium collectio I, 157: <benefi>cium habent (Beginn fragmentarisch) - decimas donent (MGH Capit. 1, S. 413 Z. 5 f.; als Capitula ecclesiastica [a. 810/813?], c. 18 ed. MGH Capit. 1, Nr. 81, S. 179 Z. 17 f.).
    XIII - Wegen der Inskription Ansegisi abbatis capitularium collectio II, 21, nicht dessen Vorlage Admonitio ad omnes regni ordines (a. 825), c. 23: Item in capitulare nostro in libro II de eadem rem de nonis quidem et decimis - debit conuenit (MGH Capit. 1, S. 418 Z. 39-45). [Anmerkung: Tatsächlich handelt es sich hierbei um das fragmentarische Ende von BK 191 c. 5, in dem beide Ansegis-Stellen zu den Zehnten zitiert werden. Die von Mordek als Inskription zu Ansegis II, 21 bezeichnete Formulierung item in capitulare nostro in libro II findet sich wörtlich in BK 191 c. 5.]

  • 228r
    I - INCIPIT CAPITVLA LOTHARII Regi. Hoc enim rectum nobis [rectum] comparuit cum nostri iudicibus de nonis et decimis quod domnus lotharius imperator iussi primo anno quod in italia accessit cum primatos iudices et episcopis et abbatibus et monachos et sacerdotes et pluribus hominibus qui in suo placito fuerunt in alomna instituit (MGH LL 4, S. LI, Sp. 2). Mit diesen Worten hatte wohl ein Konzil oder ein Nachfolger Lothars Kapitel 9 des Capitulare Olonnense ecclesiasticum primum (a. 825) bestätigt (MGH Capit. 2, Nr. 163, S. 326 f.; c. 9: S. 327 Z. 25 f.), das sich seinerseits auf die nun folgende Mantovaner Zehntbestimmung bezieht:

  • 228r-v
    II - Capitulare Mantuanum secundum, generale (a. 813), c. 8: Decimas ut dentur et dare nolentur - ecclesia satisfaciant (MGH Capit. 1, Nr. 93, S. 197 Z. 21-38).

  • 228v-229v
    I-VI - Widonis imperatoris capitulare Papiense legibus addendum (a. 891), Inskription, cc. 1-6: INCIPIT CAPITVLA QVAS DOMNVS VVIDO IMPERATOR INSTITUIT (Rubrik auch am linken Rand in Minuskel). Placuit etiam summopere statueri - efficiat inter<pellator> (bricht fragmentarisch ab) (MGH Capit. 2, Nr. 224, S. 107 Z. 8 f., S. 107 Z. 23 - S. 108 Z. 31); vollständig nur im Liber Papiensis überliefert, fragmentarisch auch in Cod. München Lat. 29555/1.

  • 230r
    X (c. 11 nicht gezählt) - Lamberti capitulare Ravennas (a. 898), cc. 9 (fragmentarisch) - 11: legibus subiaceat humanis - consuetudinem ospitentur (MGH Capit. 2, Nr. 225, S. 110 Z. 14-22).

  • 230r-v
    X-XII - Capitula incerta: DVM LEGISSEMUS ALIQUIBVS CAPITULIS EX ROMANIS LEGIBVS IN NOVELLA IVSTINIANI INUENIMUS SCRIPTVM INTER CETERA DE CONSTITVTIONE TEODOSIIS IMPERATORIS ET BALENTINIANI AUGVSTI AD ALVINUM PREFECTVM. Hut nullus audeat episcopus - hoc est sol. CCIII; vor c. 2 Zwischeninskription EX CODICE NEMO CANONVM (lies nomocanonum) SENTENTIAM (MGH Capit. 2, Nr. 232, S. 127 Z. 20-33, S. 127 Z. 9 [Zwischenrubrik], S. 128 Z. 1-6; zur Edition Gaudenzis nach Cod. London Add. 47676 [olim Holkham 210] siehe bei Cod. Vatikan Chig. F. IV. 75, foll. 59v-60r).

  • 230v
    XIII-XVI - Capitulare Haristallense (a. 779), cc. 3, 5, 8 und 12 in der Forma Langobardica: De monasteriis que regulares fuerunt - factum testimonium (bricht fragmentarisch ab) (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Z. 31-36, S. 48 Z. 1-7 und 15-21, S. 49 Z. 25 f.).

  • Erst foll. 231-235
    (nicht 221-235) folgt ein Fragment der Chronik Ademars von Chabannes von der Hand des Autors († 1034), einst gehörig zu Cod. Paris Lat. 5943 A (Korrektur zu D. Gaborit-Chopin, La décoration des manuscrits à Saint-Martial de Limoges et en Limousin du IXe au XIIe siècle [Paris - Genf 1969] S. 215).

Bibliographie
Literatur:


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Ein hochauflösendes Farbdigitalisat der Biblioteca Apostolica Vaticana (online zugänglich bei der DigiVatLib).

Schreiber

Runde und saubere Schrift, wenige Kürzungen. Buchstabenschäfte mit Serifen unten und gelegentlich spatelförmig verdickten Oberlängen. Gelegentlich b/v-Vertauschung (z.B. biles, fol. 227r, Z. 16) oder culpauilis (fol. 227v, Z. 5 und 8). Gelegentlich werden einzelne Wörter mit Strichen überschrieben, die an Kürzungszeichen erinnern, aber in dieser Funktion redundant wären (z.B. fol. 228v, Z. 9: contenptores [sic]; fol. 229r, Z. 10: aliquando); evtl. handelt es sich um Betonungsstriche?

Buchstabenformen

Unziales neben geradem d, r mit unter die Zeile verlängertem Schaft. Wenige Ligaturen, vor allem et und ri.

Gliederungsmerkmale

Der fragmentarisch erhaltene Rest einer vermutlich italienischen Kapitulariensammlung des ausgehenden 9. oder beginnenden 10. Jahrhunderts ist auf zwei, ursprünglich nicht aufeinander folgende Doppelblätter verteilt, die die Struktur der Sammlung nur bruchstückhaft erahnen lassen.

Fol. 227r-v: Als Schluss einer nach Ausweis der noch vorhandenen Zählung ursprünglich 34 Kapitel umfassenden Liste ist hier zunächst BK 202 c. 2 (Ende ab solidos conponat uel totidem hictus = wohl XXX, da das folgende Kapitel mit XXXI gezählt wird) bis c. 6 (= XXXIIII) überliefert. Daran anschließend folgt eine neue Liste, die unter der Zählung I-VI BK 87 sowie BK 44 c. 11 und den Anfang von BK 224 c. 9 umfasst, wonach sie wegen Blattverlusts fragmentarisch abbricht. Der Liste ist die Rubrik INCIPIVNT STATVTA A DOMNO LODOICVS GLORIOSISSIMO IMPERATORE vorangestellt. Dennoch wurden die ersten, nur hier überlieferten vier Kapitel von Boretius/Krause unter dem Kunsttitel Capitula de rebus ecclesiasticis nicht Ludwig (I. oder II.), sondern Karl dem Großen zugewiesen (Begründung: Haec capitula an Hludowico vel secundo imperatori a librario tribuantur, admodum dubitari potest, cum diversae originis capitula collecta videantur; fortasse, cum caput quintum Karolinum sit, etiam capita quattuor priora a Karolo data sunt, Boretius 1883, S. 185).

Fol. 228r-229v: Auf dem Doppelblatt, das sich im Inneren einer Lage befand und daher über vier Seiten einen ununterbrochenen Textausschnitt bietet, finden sich drei separat gezählte Kapitellisten (davon die erste und dritte nur fragmentarisch): Auf fol. 228r endet eine ursprünglich 13 Kapitel umfassende Liste, deren noch erhaltene Kapitel (Ende von cc. XII und XIII = Ansegis 1, 157 ab [bene]ficium habent und Ansegis 2, 21) sich mit der Zahlung des Zehnt befassen. Dasselbe Thema findet sich auch in der folgende Liste, die nur zwei Kapitel mit Auszügen aus Kapitularien Lothars und Karls des Großen (cc. I und II = BK 163 c. 9 und BK 93 c. 8) enthält und mit der Rubrik INCIPIT CAPITVLA LOTHARII Regi überschrieben ist. Die auf die Rubrik folgende Einleitung (Hoc enim rectum nobis ... comparuit cum nostri iudicibus de nonis et decimis quod domnus lotharius imperator iussi ...) lässt erkennen, dass es sich offenbar um eine spätere Bestätigung der Bestimmung Lothars von 825 (= BK 163) handelt. Daran anschließend folgt als neu gezählte Liste BK 224 mit der Rubrik INCIPIT CAPITULA QVAS DOMNVS VVIDO IMPERATOR INSTITUIT, die in c. 6 fragmentarisch (nach ipsam cartam tam bonam et idoneam efficiant inter-) abbricht.

Fol. 230r-v: Zunächst wiederum das fragmentarische Ende einer Liste (BK 225 c. 9, Ende ab subiaceat humanis postea sowie die cc. 10 und 11; c. 10 wird mit X gezählt, c. 11 ohne Zählung) und darauf der Beginn einer neuen Liste, die mit einer ausführlichen Rubrik eingeleitet wird, in der die folgenden Kapitel als Auszüge aus Konstitutionen Kaiser Theodosius' II. und Valentinians III. charakterisiert werden (= BK 232, vgl. dazu Kaiser W 2007, S. 255 ff.). Die darunter zusammengefassten 6 Kapitel werden allerdings nicht ab c. I, sondern ab c. X gezählt: cc. X-XII = BK 232, mit einer Zwischenüberschrift vor c. 2 (EX CODICE NEMO CANONVM SENTENTIAM), cc. XIII-XVI = BK 20b (Capitulare Haristallense in der Forma Langobardica) cc. 3, 5, 8, 12 (Anfang).

Sonstiges

Auf fol. 228v wird am Rand auf Höhe der Rubrik zu BK 224 deren Wortlaut wiederholt (incp. cap. quas domnus uuido impr. constituit) in zeitgenössischer Minuskel, vielleicht vom Schreiber selber; evtl. handelt es sich hierbei um eine Anweisung für den Rubrikator. Fol. 230 weist einige kleinere Pergamentlöcher auf, die geringen Textverlust verursachen.

[fol. 227r] [1]
[BK 202 c. 2]
solidos1* conponat2* uel totidem hictus accipiant falsatores uero monete si inuenti fuerint ad presentia nostra deducantur ·,·  
1*
Aufgrund von Blattverlust ist der Anfang des Textes verloren.
2*
gek. conp
XXXI ·  
[BK 202 c. 3]
Ut missi nostri per singula ciuitates mensuram antiquam inquirant et nemo neque emere neque uendere presumat nisi ad ipsam mensura ·,·  
XXXII ·  
[BK 202 c. 4]
De usuris que multis argumenti fiunt diligentissime inquiratur .' a missis nostris et cum reperti fuerint qui eas exercent .' propriis episcopis tradantur et sup [!] publica penitentia redigantur .' , ·  
XXXIII ·  
[BK 202 c. 5]
De iudicibus inquiratur si nobiles et sapientes et deum timentes constituti sunt iurent ut iustam suam intellegentiam recte iudicent · et pro muneribus uel humanam gratiam iustitiam non peruertant nec differant · et quod iudicauerint confirmare sua subscriptiones · non dissimulent Ubi autem tales non sunt a missis nostris constituantur · et ibide [!] sacramentum facere cogantur · quodsi biles personas et minus idonei · ad hoc constituti sunt reiciantur · Similiter et notarii legibus eruditi et bone oppinionis constituantur · et iuxta iurandum preueniat ut nullatenus falsitate uel colludium scribant · et quod fecisset preterito tempore inuenti sunt presentaliter damnetur ·,·  
XXXIIII ·  
[BK 202 c. 6]
Ut inquirant diligentissime missi nostri · per singulos comitatum fidelitatis nondum nobis promiserunt et ex promittere eos conpellant ·  
[BK 202 Epilog]
FINIVIT CAPITULARE3* · INCIPIVNT4* · STATVTA A DOMNO LODOICVS · GLORIOSISSIMO IMPERATORE ·,· PRIMUM DE · ECCLESIIS · ·,· [fol. 227v]  
3*
gek. CAP
4*
gek. INCP
 · I ·  
[BK 87 c. 1]
Ut ecclesias restituantur qui ibidem sacro utuntur baptismate ;  
II ·  
[BK 87 c. 2]
Ut de rebus5* earum inquisitio a nobilioribus homines ; circummanentibus fiat6* ·,·  
5*
Ursprünglich reb mit -us-Kürzung, aber dann doch vom Schreiber ausgeschrieben.
6*
f korr. (?)
III  
[BK 87 c. 3]
Ut decime pleniter dentur et a quibus retente sunt de prima contentu sit culpauilis qui eas retenuit solidos VI · ipsa decima sub iuramento :  
IIII ·  
[BK 87 c. 4]
De secundo conponat7* bannum nostrum .' et eisdem sacerdoti · qui preest solidos VI · sit culpauilis · et tandiu extra ęcclesia excommunicentur · donec sacerdotes satisfaciat ·,· de tertio autem ut sis [!] sacrislegus [!] habeant sit in exilium missus et res eius in fiscum nostrum redigantur ·,·  
7*
gek. conp
 · V ·  
[BK 44 c. 11]
De periuriis ut caueantur et non ammittantur testes ad iuramentum antequam discutiatur · et si taliter discuti non possunt separetur et singulariter inquiratur et non solum accusatori · liceat testes elegere absente suo accusatore et omni nonnullus nisi ieiunus ad sacramentum · uel ad testimonium ammittantur · et ille quia testimonium adducitur si refutatur dicat ille qui eum reputat · et probet quia8* illum recipere nolet · et de ipso pago non de altero testes eligantur ·,· nisi forte est ira comitatu longius causa situr [!] inquirenda · et si quis conuictus fuerit periuriis perdat manum aut redimat ·,·  
8*
q korr. (?)
VI ·  
[BK 224 c. 9]
Si quis iudicibus nostris in iudicio resedentibus9* minas aut etiam conuitia intulerit · eosque uerbis aut factis turpiter dehonestauerit uuidrigildum illi conponat10* · quem leseris11* [fol. 228r]  
9*
e2 korr. (?)
10*
gek. conp
11*
Aufgrund von Blattverlust bricht der Text hier fragmentarisch ab.
[BK 191 c. 5]
cium12* habent ad medietatem laborent de13* eorum portione proprio propter14* decimas donent item in capitulare nostro in libro II :  
[BK 191 c. 5]
XIII De eadem rem de nonis quidem et decimis ·  
[BK 191 c. 5]
unde genitor noster nos frequenter in diuersis placitis · admonitionem fecimus · et per capitularia nostra qualiter hec obseruentur ordinauimus et uolumus · adque iubemus ut de omni quod laborant et de uino et de feno · fideliter et pleniter ab omnibus nona et decima persoluantur de nutrimine uero pro decima sicut actenus con quod sunt ab omnibus conseruentur .' Si quis tamen episcoporum fuerit qui argentum pro hoc accipere uellit in suo maneat potestate iusta quod ei tulit cui hoc persoluere debit conuenit ·,·  
12*
Aufgrund von Blattverlust ist der Anfang des Textes verloren.
13*
d korr. (?)
14*
gek. propr
INCIPIT15* CAPITVLA LOTHARII Regi ·  
I ·  
Hoc enim rectum nobis rectum comparuit cum nostri iudicibus · de nonis et decimis · quod domnus lotharius imperator iussi primo anno quod in italia accessit · cum primatos iudices · et episcopis et abbatibus · et monachos et sacerdotes · et pluribus hominibus qui in suo placito fuerunt in alomna instituit ·,·  
15*
Über dem Wort eine Rasur. Der Text war offenbar in Texttinte geschrieben und könnte den Text am Ende des vorigen Kapitels in der folgenden Zeile fortgeführt haben.
 · II ·  
[BK 93 c. 8]
Decimas ut dentur et dare nolentur secundum anno preterito · denuntiatum est ad ministris regis publici exigantur · id est exigantur quattuor et octo optimi homini uelut opus fuerit · per singulis pedibus ut inter sacerdotes et plebentes [!] existant · ubi doces [!] fuerint : hoc de iuramento ubi aliquod faciendo ne[fol. 228v]cessitas contingat non tamen ideo tam testes mittedos [!] decimis septem per esse pariter necesse sit de pluribus committitur minus grauetur ∴ In duobus autem si asfuerit sufficere dicimur neglegenter autem ammonetur a presbitero ecclesiarum usque ad tertiam uicem · ut ipsa decima dentur · quod si contemserint ad introitum ęcclesię prohibentur et si hoc minime emendauerit a ministri regis publice destringentur singuli unusquisque per caput solidos VI · ad ecclesiam ut suis conponat16* · et insuper decima recogatur ·,· Mansit uerum contenptores · aut per publicam auctorem domum aut case uuiffentur · ut ipsa decima ut supra dictum est satisfaciat quod si uero uelle contradicturos esse uoluerit et super ipsa17* uuiffa sua auctoritate intrare presumserit ·,· Tunc amministri regis publici in custodia mittantur usque dum ad iudicium publicum reducatur · et ibi secundum legem · contra comitem · ad partem publicam nec aliquando dictum est decima · et VI solidos contra ecclesia satisfaciat  
16*
gek. conp
17*
korr. aus ips[†]
INCIPIT CAPITULA · QVAS DOMNVS VVIDO IMPERATOR INSTITUIT18* ·,·  · I ·  
[BK 224 c. 1]
Placuit etiam · summopere19* statueri episcopi ad comites · muniti sunt in suis parrochiis et comitatibus pro pacem et saluationem in omnibus operibus suis habitantes ita · ut nullum predonem · raptorem · uel incestum mittant morari in suis sedibus uel concessum honoribus · et si intellexerint · ex alia parte per eorum terminos uel aut debere transire · exteros aut istius regni homines obuiam eis missos commonitores dirigant ut pacifice et sine preda per eorum transeant terram · [fol. 229r] uendere aut eis que necessaria sunt faciant non plus carum sed secundum20* uestram21* et consuetudinem terre · si uero noluerint · acquiescere · sed predas · et rapinas · exercuerint quicquid alteri rapuerint legaliter cum banno nostro ad episcopo uel comite eiusdem loci emendare cogatur quodsi exequi noluerint statim a loci episcopo examiniscentur · postea uero si contigerit comes loci populusque terre super ipso predones uenerint · et eos impedierint · et mortui fuerint neque faida neque inde crescam nec conpositio aliquando requiratur · pro his qui ibidem hoc erit · et si comes eiusdem loci adimplere neglexerint · proprio honore priuetur · et si oportuerit et necesse fuerit ut in suo auxilio uicinum aduocet comitem et ille subtraxerit similiter proprio honore prebetur et insuper XXX solidos ad rege conponat22*  
18*
Am Seitenrand wird die Rubrik in Minuskel und Texttinte wiederholt: incp. cap. quas domnus uuido impr. constituit . , vermutlich eine Notiz für den Rubrikator?
19*
o korr. (?)
20*
korr. aus s[†]undum
21*
gek. uram
22*
gek. conp
II ·  
[BK 224 c. 2]
Quicumque igitur ex laicali ordine tam liberi quamcumque serui · homines in comitatu commanet ac proprio comite uel publica parte id est ab his qui rem publicam agent · ammoniti fuerint si se subtraxerit ab adintoria [!] sui propria comitis et eos non adiuuauerint · et infra ipsum comitatum contra superuenientes in suo comitatum predones tertiam partem liberi et suis mobilibus conponant serui · LX appropriis [!] suis dominis accipiant si probatum fuerit quod ei fuisset denuntiatum ·,·  
III ·  
[BK 224 c. 3]
Neque comes neque locopositus eius neque sculdasius ab arimannis suis aliquid per uim exigant preterquam legibus constitutum est · se neque per suam fortiam · in mansionem arimanni [fol. 229v] appli[c]23* ut placitum teneat aut aliqua uiolentia ei faciat ; Si uero de predatis personis publicis hoc irritum fecerit horem proprio siue ministerio · prebetur et secundum legem emendet ·  
23*
appli[c] ergänzt
IIII ·  
[BK 224 c. 4]
Si igitur ex precepto imperiali comes loci ad defensione proprię suos arimannos ostiter [!] properare monuerit aut per se · aut per suos missos si aliquis eorum remanserit exceptis his qui eos episcopus in suam eligerit necessitatem et comes dimittere uoluerit nisi aliquis submissus et ceteris inpedimentis que legibus continentur ·,· detemptus fuerit uuidrigildum suum conponat24* et hoc nullus comitum aut publicum potestatem habeat exinde missus de palatio imperatoris ·  
24*
gek. conp
V ·  
[BK 224 c. 5]
De cartis uero interdicimus ut nemini licere res alienas · presumtiue inuadere · hoccasione cartule hab eo facte que uestitura legitima non habens · dignoscitur inuasisset et si quis acquisitor extiterit non ante ea inuadat · alienas res · nec de ecclesia uel de cuiuspia [!] : libero hominis presumat · antequam auctor cartule legali iudicii diffinitione eas uindicet et postea de cuius uoluerit libera tradendi · habeat faccultatem et si quis25* antea rex ipsa sine lege inuaserit26* · non solum illa ammittat · sed insuper bannum nostrum persoluat ·,·  
25*
u korr. (?)
26*
s korr. (?)
VI27*  
[BK 224 c. 6]
De cartis etiam uel de quibuscumque scriptionibus uel de a quibus personis false appellantur · constituimus si notarius28* uiscerit et testes cum legitimi sacramentalibus XII · similiter et cum ipsis testibus qui in eadem carta scripti sunt ipsam cartam ueram faciant · similiter et carte ostensor cum XII sacramentalibus suis legitime iurare ualeant · qui ipsam cartam bonam et idoneam efficiant inter29* [fol. 230r]  
27*
korr. aus VII
28*
gek. not
29*
Aufgrund von Blattverlust bricht der Text hier fragmentarisch ab.
[BK 225 c. 9]
legibus30* subiaceat humanis postea · quodsi fecisse contigerit excommunicatione episcopalis · constrictus ad ultimum ipsa cappella que magis contentione quam utilitatem aliquam prestat destruatur ·,·  
30*
Aufgrund von Blattverlust ist der Anfang des Textes verloren.
X ·  
[BK 225 c. 10]
Ut pleues ecclesiastice nullatenus aut episcopi31* · aut episcoporum bassallis aut ullus laicis in beneficia tribuantur :  
31*
e korr. (?)
[BK 225 c. 11]
Ut32* in domibus ecclesiarum · neque missus neque comes uel iudices quasi pro consuetudinem · neque placitum neque hospitium uindicent sed in publices rebus domus restituant · in quibus placitum teneant et secundum antiquam consuetudinem · ospitentur ·,·  
32*
Die Kapitelzählung fehlt, oder sie ist in der Bindung verschwunden.
[BK 232 c. 1]
DVM LEGISSEMUS ALIQUIBVS · CAPITULIS · EX ROMANIS LEGIBVS IN NOVELLA IVSTINIANI INUENIMUS SCRIPTUM INTER CETERA DE CONSTITVTIONE TEODOSIIS IMPERATORIS · ET BALENTINIANI AUGVSTI · AD ALVINUM · PREFECTVM ·  
X ·  
[BK 232 c. 1]
Hut [!] nullus audeat · episcopus presbiter diaconus33* accusare audeamus quidem sermonem facere solerter plus sermones desit · ac uenerabilibus sacerdotibus uel libitis omni timore quibus omnis terram inclinat caput · Tamen adhuc audiuimus perfidiam in urbem ad deum uiuum aut impium nomen fierit · sed si quis ausus at [!] temerarius legis ecclesia uel clero per quem nomen pollet imperium in[...]ia audire uoluerit · et si accusationem seditior persona [...]rit reposita pena fisco nostro id est centum pondus auri et centum pondus argenti infer[....]gatur , et sic cum [fol. 230v] auctoribus ęcclesię causa dicant · Si uero infirmior persona · prius cogitet animo suo perfido · et sic aut accuset aut iniuria faciat aut criminis causa dicat · numquam obrecto patrimonio · in palatio christi arre [!] cure [!] obducit iussimus manum implumbari · Si autem noluerit superscripta degere uita · nihil si aura ecclesia catholice ·,·  
33*
gek. diac
EX CODICE NEMO CANONVM SENTENTIAM ˙  
X[.]  
[BK 232 c. 2]
Si quis percusserit sacerdotem id est presbitero siue diaconus decertum [!] est ††dat pęna · auri libras  · X · id est solidos · DCCCCXX ·  
XII  
[BK 232 c. 3 BK 232 c. 4]
Si quis percusserit subdiaconus · et defensorem [.]cclesię det pena auri libras V · hoc est solidos CCCXL · si quis lectorem percusserit det pena auri libras III · hoc est solidos CCIII ·  
XIII  
[BK 20b c. 3]
De monasteriis que regulares fuerunt ut secundum regulam uibant · et monasteria puellarum ordinem suum custodiam unaquaque abbatissa in suo monasterio sine intermissione resedeat ·,·  
XIIII  
[BK 20b c. 5]
Ut episcopi de incestuosis hominibus emendandis licentiam habeant · et de uiduis potestatem habeant ad regendum et si de ipsis incestuosis aliquis post iudicium episcopi in ipsum incestuose iterum mitterit · si alodem habuerit ipsi fisco regis recipiant ·  
XV ·  
[BK 20b c. 8]
De homicidiis et ceteris malefactoribus qui legibus aut pro pace f[a]cienda mori debeant nemo eis ad excusationem in ecclesia sua introire permittat · et si absque uoluntate pastoris i[b]idem introierit tunc ipse c[....] ecclesia est nullum uictum ei donet nec alio ei dare perm[i][...]t ·  
XV[.]  
[BK 20b c. 12]
De uindicta et iud[...​...] latronibus factum testimoni[..]34*  
34*
Aufgrund von Blattverlust bricht der Text hier fragmentarisch ab.