Paris, Bibliothèque nationale de France, Lat. 4631
Beschreibung der Handschrift nach Mordek
Aufbewahrungsort
ParisBibliothèque nationale de France
Lat. 4631
Sigle: P47
Digitalisat verfügbar bei
Gallica
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:
15. Jh.; Nordfrankreich (Saint-Denis?)
Provenienz:
Besitzvermerke auf dem Vorsatzblatt Ir: Codex D. Antonii Faure, 114; Reg. 5192.2.
Äußere Beschreibung
| Material: | Papier und Pergament |
|---|---|
| Umfang: | 121 foll. (numeriert 1-9, 11-121, 85 doppelt), davon 104 aus Papier, 17 aus Pergament, und zwar so angeordnet, daß auf jede Papierlage einzelne Pergamentblätter folgen |
| Maße: | 281-284 × 200 mm |
| Schriftraum: | 200-203 × 131-135 mm |
| Lagen: |
V11 + 213 +
V23 + 225 + V35 + 237 + V47 + 249 + V59 + 261 + V71 + 273 + V83 + 285 + V94 + 195 + V105 (3. und 4. Doppelblatt vertauscht) + 1106 + VII120 + 1121
einige Reklamanten noch sichtbar
|
| Zeilen: | 35-40 |
| Spalten: | 2 |
| Schrift: | Kursive |
| Schreiber: | wohl eine Hand |
| Ausstattung: |
Text in schwarzer Tinte; rote Rubriken; einfache Initialen, abwechselnd rot und blau, manchmal mit Verzierungen, z.B. 1r P |
| Einband: |
alter brauner Ledereinband mit Goldprägung |
Inhalte
Anmerkung:
Bei Cod. Paris Lat. 4631 dürfte es sich um eine leicht veränderte Kopie von Cod. Paris Lat. 4628 A handeln. Auffällig ist vor allem die Ver- und zugleich wohl Abschiebung älteren Rechts (unter anderem merowingische Kapitularien, Capitulare Haristallense, kleine Lex-Salica-Texte) an das Ende der Sammlung foll. 112vb ff.
Bibliographie
Literatur:
- siehe bei dem nahe verwandten Cod. Paris Lat. 4628 A (Holder-Egger, Higounet u. a. mit der falschen Signatur Paris Lat. 4636 statt 4631)
Kataloge:
- Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae 3, 3 (Paris 1744) S. 617
Projektspezifische Referenzen:
- Mordek 1995, S. 507-516
- Schmitz G 1996, S. 120-121
- Tischler 2001, S. 1524-1530
- Hartmann M 2002, S. 13 Anm. 57
- Patzold 2015a, S. 462
- Coumert 2023, S. 15, 85, 145, 238, 293, 297, 402
- Bibliotheca legum regni Francorum manuscripta, Karl Ubl (Hrsg.) unter der Mitarbeit von Dominik Trump und Daniela Schulz, Köln 2012 ff.
1*
Gemeint ist bei letzterem wohl
Paris
Lat. 10758.
Transkription
Editorische Vorbemerkung zur Transkription
Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde nach einem hochauflösenden Farbdigitalisat erstellt, das online auf Gallica verfügbar ist.
Schreiber
Der Schreiber verwendet eine insgesamt gut lesbare spätmittelalterliche Kursive.
Buchstabenformen
Einzelbuchstaben: Der Schreiber gebraucht ein seitlich nach links geneigtes rundes d, bei dem häufiger der obere Bogenabschnitt als Schlaufe gestaltet ist. In der Regel verwendet er i-longa und setzt dort, wo er ein i ohne Unterlänge benutzt, i-Striche zur besseren Unterscheidung von den benachbarten Buchstabenschäften (z.B. auf fol. 22rb, Z. 34 bei legittime). Es finden sich zwei Formen von r: zum einen ein r, bei dem die Fahne deutlich zu erkennen ist, zum anderen ein r, bei dem die Fahne eher einem Bogen ähnelt, der zurück zum Schaft gezogen wird. Schaft-s kommt neben rundem s vor. Verwendung von u und v. Minuskel-v fast ausschließlich am Wortanfang, besonders bei den Wörtern vt sowie bei den Formen von venire und bei volumus.
Ligaturen: Gelegentlich wird eine tis-Ligatur verwendet, bei der der t-Balken verlängert wird und in ein Schaft-s übergeht (z.B. fol. 22vb, Z. 39-40: viduitatis, fol. 24ra, Z. 2: comitis).
Besonderheiten: Die Buchstabenverbindungen von ct und tt sind fast identisch gestaltet, des Weiteren sind sich cc/ct und sc/st sehr ähnlich. Manche Q-Initialen wurden aus U gebildet, indem die Öffnung zwischen den beiden Schäften mit einem Balken geschlossen wurde.
Abkürzungen
Häufigstes Kürzungszeichen ist ein einfacher Titulus, der sowohl für m/n als auch für r/er sowie weitere ausgefallene Buchstaben (z.B. auch s, z.T. auch für mehrere an verschiedenen Stellen im selben Wort) stehen kann. Gelegentlich findet sich auch ein waagerechter Strich mit Ausbuchtung nach oben mit derselben Funktion (z.B. auf fol. 22rb, Z. 26 über gek. hominem oder auf fol. 22vb, Z. 7 über gek. ecclesiam). Bei der Abkürzung eccla (und deklinierte Formen analog) setzt der Schreiber den Kürzungsstrich erst über den letzten Buchstaben. Das Wort sacramenta wird sacra mit über einem Punkt übergeschriebenem ta abgekürzt (z.B. fol. 24va, Z. 31 und 34). Die Kürzung ltimus (samt Flektionsformen) wird, der Gewohnheit des Schreibers entsprechend, mit doppeltem t aufgelöst (legittimus).
Gliederungsmerkmale
Die optische Gestaltung der Handschrift ist sehr klar und einheitlich. Überschriften zu Kapitellisten und Rubriken zu den einzelnen Kapiteln sind in roter Tinte gestaltet. Die Kapitel werden mit über drei Zeilen reichenden Initialen, abwechselnd in roter und blauer Tinte, eingeleitet. Die Rubriken und Initialen wurden in einem späteren Arbeitsschritt hinzugefügt, weil die farbige Tinte z.T. die Texttinte übermalt; damit der Rubrikator wusste, welchen Buchstaben er als Initiale ausführen sollte, hinterließ der Schreiber kleine Minuskelbuchstaben an den entsprechenden Stellen, die z.T. noch unter der farbigen Tinte zu erkennen sind, z.B. auf fol. 26rb (im U von Uolumus ist ein kleines Minuskel-v erkennbar). Freigebliebene Zeilenenden werden oft mit Ornamenten (in Form von zwei ineinander gewundenen Linien) in roter Tinte ausgefüllt. Für die Kapitelzählung werden arabische Ziffern verwendet.
Foll. 22rb-25va: Die Kopie von BK 139 wird im Kontext der Hs. als zweites Buch der Lex Salica präsentiert (Incipiunt capitula secundi libri ..., fol. 22rb Z. 20), unmittelbar anschließend an das Explicit zur vorangehenden Kopie der Lex Salica: Explicit primus liber legis Salice.) Diese Interpretation stammt offensichtlich vom Kopisten des Latinus 4631, da in der allgemein als direkte Vorlage angesehenen Hs. Paris lat. 4628a im entsprechenden Passus der Zusatz secundi libri fehlt. Im Latinus 4628a sind die beiden aufeinanderfolgenden Kopien der Lex Salica und der Kapitelliste BK 139 außerdem nachträglich von einer spätmittelalterlichen (?) Hand mit den Überschriften primus liber - secundus liber versehen worden, so daß die Vermutung naheliegt, der Schreiber des Latinus 4631 habe beim Kopieren seiner Vorlage diese, seinem Textverständnis entsprechend, mit diesen nachträglichen Ordnungskriterien versehen (vgl. die Hs. Paris lat. 4628A). Nur c. 1 ist (im Kontext der Überschrift) nummeriert, die übrigen Kapitel nicht.
Foll. 25va-28rb: In die Kapitelliste BK 140 (foll. 25va-26vb) werden nach c. 5 zwei Einzelkapitel aus BK 141 (cc. 7 und 14) eingeschoben. Die komplette Liste BK 141 folgt auf foll. 26vb-28rb. In der Gestaltung weicht dieser Teil von dem oben geschilderten Muster ab: Der Text wird lediglich durch eine rote Rubrik und eine rote Anfangsinitiale eingeleitet; innerhalb des Textblocks werden neue Sinnabschnitte nur durch Majuskeln mit Doppelstrich markiert, die größtenteils, aber nicht immer mit den Kapitelanfängen nach der Einteilung bei BK zusammenfallen (eine Ausnahme findet sich z.B. fol. 27rb, Z. 13 f., bei De periuriis et falsis testibus compescendis, das bei BK kein eigenes Kapitel bildet, sondern zu BK 141 c. 12 zählt).
Foll. 32vb-35rb: BK 191 (ohne c. 8) und BK 192 werden als zwei separate Listen im Anschluss an Kapitularien Karls des Großen (BK 44, 61, 63) geboten. Die Kapitelzählung erfolgt in arabischen Ziffern, wobei bei beiden c. 1 nicht nummeriert wird. Beide Stücke sind in der Handschrift noch einmal enthalten, und zwar im Kontext der Wormser Gesetzgebung auf foll. 90va-94vb, wo sie aus einer anderen Vorlage entnommen wurden.
Foll. 80v, 82v: Die Einzelkapitel Mordek Anhang Nr. 27,3 und BK 156 cc. 2 und 3 sind im Kontext der Collectio Ansegisi überliefert. In der Capitulatio zu Ansegis Buch 4 werden sie auf fol. 78rb an 14. und 26. Stelle geführt, die entsprechenden Texte finden sich auf fol. 80v und 82v, hier ohne Kapitelzählung. Der Teil der Handschrift, der die Sammlung des Ansegis enthält, ist optisch ebenfalls entsprechend dem oben beschriebenen Schema gestaltet (rote Überschriften/Rubriken, abwechselnd rote und blaue Initialen).
Foll. 88va-90va: BK 77 beginnt mit der roten Rubrik Alia capitula, im folgenden Text sind Initialen und Kapitelzählung ebenfalls in rot gehalten. Der Prolog wird durch ein rotes Absatzzeichen eröffnet und stillschweigend als c. 1 gezählt. Beim folgenden c. 2 (= BK 77 c. 1) trug der Rubrikator in den freigelassenen Platz vor der ersten Zeile des Textes irrtümlich eine überflüssige U-Initiale ein; die Kapitelzählung (Capl. 2) schrieb er in den freigebliebenen Raum der darüberliegenden Zeile. Ab c. 3 (= BK 77 c. 2) ging er dazu über, jeweils nur die Kapitelzahl im ausgesparten Platz vor dem Kapitelbeginn zu ergänzen und die darüberliegenden frei gebliebenen Zeilenenden mit Ornamenten aufzufüllen.
Foll. 90va-94vb: Die Wormser Gesetzgebung Ludwigs des Frommen von 829 erscheint hier fast vollständig in der Reihenfolge BK 184, 186, 191, 192, 193, 189, 188 c. 5, 187 und 188 cc. 1-2. BK 191 (hier mit c. 8) und 192 sind in der Handschrift somit doppelt vorhanden (aus anderer Vorlage kopiert bereits oben auf foll. 32vb-35rb). Die teils nur sporadisch angebrachte Nummerierung wurde mal in arabischen Ziffern, mal in römischen ausgeführt. Nicht regelmäßig steht vor den Kapitelnummern ein Ca oder ca für capitulum.
Foll. 96ra: Der wegen vorangehenden Blattverlustes hier fragmentarisch einsetzende Text von BK 142 cc. 10-12 ist weder durch Absätze noch eine Kapitelzählung oder farbige Initialen unterteilt.
Sonstiges
Benutzungsspuren: Am Rand von fol. 22r, auf Höhe von Z. 20 (Beginn der Überschrift zu BK 139) findet sich ein neuzeitlicher Vermerk (v. Caroli M. capitula. lib. 4. c. 13. p. 120), wohl ein Hinweis auf eine Edition von Ansegis 4,13, das inhaltlich BK 139 c. 1 entspricht. Wahrscheinlich von derselben Hand auf fol. 28r, am Rand auf Höhe des Endes von BK 141 c. 29, vermutlich ein weiterer Hinweis auf Ansegis: Hic finit caput 73. Auch die beiden Zeichen (ab...?) am Rand der beiden aus dem Kontext der Kapitelliste BK 141 gerissenen Einzelkapitel BK 141 cc. 7 und 14 auf fol. 26r (Z. 1 und 21) scheinen auf denselben Benutzer zurückzugehen.
[fol. 22rb]
[20]
[BK 139 c. 1]
SI quis aut ex leui causa aut sine causa
hominem in ecclesia interfecerit de vita componat Si vero foris rixati
fuerint et vnus alterum1*
in ecclesiam fugerit et ibi se defendendo eum interfecerit si huius
facti testes non habuerit cum XII iuratoribus legittimis per
sacramentum affirmet se defendendo eum interfecisse Et post hec DC
solidos ad partem ecclesie quam illo homicidio polluerat et insuper bannum
nostrum soluere cogatur · is vero qui2* interfectus [fol. 22va] est absque compositione iaceat ac
deinde interfector secundum iudicium canonicum congruam
facinori quod admisit penitenciam accipiat Si proprius seruus hoc
commiserit iudicio aque feruentis examinetur vtrum hoc
sponte an se defendendo fecisset Et si manus eius exusta fuerit
interficiatur Si autem non fuerit dominus eius iuxta quod
vuirgildus illius est ad ecclesiam persoluat aut eum si voluerit eidem
ecclesie tradat de ecclesiastico et fiscalino et
beneficiario seruo volumus vt pro vna vice vuirgildus eius pro eo
componatur Altera vice ipse seruus ad supplicium tradatur · Hereditas tamen liberi hominis qui propter tale
facinus ad mortem fuerit iudicatus ad legittimos heredes perueniat Si
in atrio ecclesie cuius porta reliquiis sanctorum consecrata
est huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit simili modo
emendetur vel
componatur Si vero porta ecclesie non est consecrata eo modo
componatur quod in atrio committitur sicut componi
debet quod in immunitatem violatam committitur
[fol. 22vb]
1*
gek. altm
2*
Gek. q mit darüber gesetztem
Strich, dieselbe Abkürzung wird oben im Incipit für que
verwendet.
[BK 139 c. 2]
SAnguinis effusio in ecclesia facta cum
fuste Si presbiter fuerit triplo componatur
Duas partes eidem presbitero terciam pro fredo ad
ecclesiam insuper bannus noster Similiter de dyacono iuxta
compositionem eius in triplo cum banno nostro
componatur De subdyacono similiter in triplo secundum
suam compositionem et de vniuscuiusque ordinis
clerico secundum suam compositionem
triplum persoluatur et insuper bannus noster Similiter et de ictu sine
sanguinis effusione de vniuscuiusque ordinis clerico secundum suam
compositionem triplo et bannus noster Et qui non
habet vnde ad ecclesiam persoluat tradat se in seruicium eidem ecclesie vsque dum totum debitum persoluat
[BK 139 c. 3]
UT quandocumque
in mallum ante comitem venerint primo eorum causa audiatur et
definiatur Et si testes per se ad causas suas querendas habere non potuerint vel legem nescierint comes illos vel illas adIuuet
dando eis talem hominem qui rationem eorum teneat vel pro eis loquatur
3*
gek. pupill
[BK 139 c. 4]
QVi viduam intra primos triginta dies viduitatis sue vel invitam vel volentem sibi copulauerit [fol. 23ra]bannum nostrum
Id est LX solidos in triplo componat Et si inuitam eam duxit legem suam
componat illam vero vlterius non attingat
[BK 139 c. 5]
QVi hominem publicam penitenciam agentem
interfecerit bannum nostrum in triplo componat et vuirgildum
eius proximis eius persoluat
[BK 139 c. 6]
SI quis res suas pro salute anime sue vel ad aliquem
venerabilem locum vel propinquo suo vel cuilibet alteri tradere voluerit et eo tempore intra ipsum comitatum fuerit in quo
res ille posite sunt legittimam traditionem facere studeat
Quodsi eodem tempore quo illas tradere vult extra eundem comitatum
fuerit id est siue in excercitu [!] siue in palacio siue in
alio quolibet loco adhibeat sibi vel de suis pagensibus vel de aliis qui
eadem lege viuant qua ipse viuit testes ydoneos Vel si illos habere
non potuerit tunc de aliis quales ibi meliores inueniri
possint et coram eis rerum suarum traditionem faciat et
fideiussores vestiture donet qui ei qui illam traditionem accipit
vesti[fol. 23rb]turam faciant Et postquam hec4*
traditio ita facta fuerit heredes illius nullam de
predictis
rebus peticionem facere valeant insuper et ipse fideiussionem faciat eiusdem vestiture ne heredi vlla5* occasio remaneat hanc traditionem immutandi sed potius necessitas incumbat
illam perficiendi Et si nondum res suas cum coheredibus suis diuisas
habuit non ei hoc sit impedimento sed coheredes eius si sponte noluerint aut per comitem aut per missum eius distringantur6* vt diuisionem cum illo faciant ad quem deffunctus
hereditatem suam voluit peruenire Et si cuilibet ecclesie eam
tradere rogauit coheredes eius eam legem cum illa ecclesia de
predicta hereditate habeant quam cum alio
coherede suo habere debebant Et hoc obseruetur erga patrem et filium et
nepotem vsque ad annos legittimos
Postca [!] ipse res ad immunitatem ipsius ecclesie redeant
[BK 139 c. 7]
QVicumque hominem aut ex leui
causa aut sine causa interfecerit vuigildum eius ad hos ad quos ille
pertinet componatur ipse vero propter talem presumptionem in exilium mittatur per aliquantum tempus vt nobis [fol. 23va]placuerit res tamen suas non amittat
[BK 139 c. 8]
IN Compositione vuirgildi volumus vt ea dentur que in lege continentur excepto
accipitre et spata quia propter illa duo aliquotiens periurium
committitur
quando maioris precii quam illa sint esse iurantur
[BK 139 c. 9]
SI quis sponsam alienam rapuerit aut patri
eius aut ei qui legibus7* eius defensori esse debet cum sua lege eam reddat Et quitquid cum ea tulerit semotim vnamquamque rem secundum
legem reddat Et si hoc deffensor eius perpetrare consensit et Ideo
raptori nichil querere voluerit comes singulariter de
vnaquaque freda nostra ab eo exactare faciat Sponso vero legem suam
componat
et insuper bannum nostrum hoc est LX solidos soluat vel in
presenciam nostram comes eum aduenire faciat et quanto
tempore nobis placuerit in exilio maneat et illam feminam ei habere
non liceat
7*
Die Unterlänge des am
Zeilenanfang stehenden g ist schwungvoll und mit Zierelementen in den Seitenrand
hinein verlängert.
[BK 139 c. 10]
SI quis cum altero de qualibet8* causa
contencionem habuerit et testes contra [fol. 23vb]eum per iudicium producti
fuerint si ille falsos esse suspicatur liceat ei
alios testes quos meliores potuerit contra eos opponere vt veraciori testimonio falsorum testium peruersitas superetur Quod si ambe partes
testium ita9* inter se
dissenserint vt nullatenus vna pars alteri cedere velit
eligantur duo ex ipsis id est ex vtraque parte vnus qui cum scutis et fustibus
in campo decertent vtra pars falsitatem vtra veritatem suo testimonio
sequatur et campioni qui victus fuerit propter periurium quod ante
pugnam commisit dextera manus amputetur Ceteri vero
eiusdem partis testes quia falsi apparuerunt manus suas redimant
Cuius compositionis due partes ei contra quem
testati sunt dentur Tercia pro fredo soluatur Et in
seculari quidem causa huiuscemodi testium diuersitas campo
comprobet in ecclesiasticis autem causis vbi de
vna parte seculare de altera vero ecclesiasticum negocium
est eodem modo obseruetur Vbi vero ex vtraque parte ecclesiasticum fuerit rectores earundem ecclesiarum si se familiariter pacificare velint licenciam habeant Si autem de
huiuscemodi pacificacione inter eos conuenire non pos[fol. 24ra]sit aduocati eorum In mallo publico ad presenciam comitis
veniant et ibi legittimus terminus eorum contencionibus
imponatur Testes vero de qualibet causa non aliunde querantur nisi de
ipso comitatu in quo res vnde causa agitur posite sunt quia non est
credibile vt vel de statu hominis vel de possessione cuiuslibet per alios
rei veritas cognosci valeat quam per illos qui viciniores sunt Si
tamen contencio que inter eos exorta est in confinio duorum comitatuum fuerit liceat eisdem de vicina centena adIacentis comitatus ad causam suam testes habere
[BK 139 c. 11]
CViuscumque
hominis proprietas ob crimen aliquod ab eo commissum in
banno fuerit missa et illa re cognita ne iusticiam faciat venire
distulerit annumque ac diem in eo banno illam esse permiserit
vlterius eam non acquirat sed ipsa fisco nostro societur debitum vero
quod is cuius ea fuit soluere debuit per comitem ac per ministros eius
iuxta extimacionem [!] damni de rebus mobilibus que in eadem
proprietate inuente fuerint his quibus ibidem debitor fuit
exsoluatur Quodsi rerum mobilium ibidem inuentarum [fol. 24rb]quantitas ad
compositionem non suffecerit de immobilibus suppleatur Et quod
superfuerit sicut dictum est fiscus noster possideat Si nichil
super compositionem remanere potuerit totum in illam expendatur Si autem homo ille nondum suis coheredibus proprium
suum diuisum habuit conuocet eum comes et cum eis legittimam diuisionem
faciat et tunc sicut dictum est partem eius fisco nostro addiciat et
compositionem de ea iuxta modum superius comprehensum his ad
quos illa pertinet exsoluat Quodsi non de alia re sed de ipsa
proprietate que in bannum missa fuit ac per hoc in nostram potestatem
redacta est fuerat interpellatus comes in cuius ministerio eam esse
constiterit hoc ad noticiam nostram perferri curet Vt nos eandem
proprietatem que secundum supradictum modum in nostrum dominium redacta est per precepti nostri auctoritatem in eius
potestate hominis qui eam querebat si sua esse debet faciamus peruenire
[BK 139 c. 12]
SI quis de statu suo Id est de libertate vel de hereditate compellendus est iuxta legis constitucionem manniatur De
ceteris vero causis vnde quis rationem est redditurus non manniatur sed
per comitem banniatur [fol. 24va] Et si post vnam et alteram comitis
admonitionem aliquis ad mallum venire noluerit rebus eius in bannum
missis · venire et iusticiam facere compellatur
[BK 139 c. 13]
SI quis aliqua necessitate cogente homicidium
commisit comes in cuius ministerio res perpetrata
est et compositionem soluere et faidam per sacramentum pacificare faciat
Quodsi vna pars ad hoc consentire noluerit id est
aut ille qui homicidium commisit aut is qui compositionem suscipere debet · faciat illum qui ei contumax
fuerit ad presenciam nostram venire vt eum ad tempus quod
nobis placuerit In exilium mittamus donec ibi castigetur
vt comiti suo Inobediens esse vlterius non audeat et maius damnum
inde non accrescat
[BK 139 c. 14]
UBi antiquitus consuetudo fuit de
libertate sacramenta adhramnire vel iurare ibi mallum habeatur et ibi
sacramenta iurentur Mallus tamen neque in ecclesia neque in atrio eius
habeatur Minora vero placita comes siue intra suam potestatem
vel vbi impetrare potuerit [fol. 24vb]habeat volumus vtique vt domus a
comite in loco vbi mallum tenere debet construatur vt propter calorem
solis et pluuiam publica vtilitas non remaneat
[BK 139 c. 15]
SI liber homo de furto accusatus fuerit et res
proprias habuerit in mallo ad presenciam comitis se
adhramniat Et si res non habeat fideiussores donet qui11*
eum adhrammire et in placitum adduci faciant et liceat ei prima vice per sacramentum secundum legem ydoneare si potuerit Nam si
alia vice duo vel tres eum de furto accusauerint liceat vnum ex his
contra eum cum scuto et fuste in campo contendere Quod si seruus de furto
accusatus fuerit dominus eius pro eo emendet aut eum sacramento excuset nisi tale furtum perpetratum habeat propter quod
ad supplicium tradi debeat
10*
s korr. (?)
11*
Gek. q mit übergeschriebenem
Strich; vom Schreiber sowohl für que als auch für
qui verwendet (s.o.).
[BK 139 c. 16]
SI quis
litteras12* nostras despexerit id est tractatoriam que propter missos
recipiendos dirigitur aut honores quos habet amittat aut in
eo loco vbi predictos missos suscipere debuit tamdiu
resideat et de suis rebus [fol. 25ra]propter legationem Illuc venientes suscipiat quousque animo nostro satisfactum habeat Qui vero
epistolam nostram quocumque modo despexerit iussu
nostro ad palacium veniat et iuxta voluntatem nostram
congruam stulticie sue castigationem accipiat Et si liber homo vel
ministerialis comitis hoc fecerit honorem qualemcumque habuerit siue beneficium amittat Et si seruus fuerit
nudus ad palum vapulet et caput eius tondeatur
12*
gek. lias
[BK 139 c. 17]
UT vbi tempore aui nostri domni pippini consuetudo fuit theloneum dare ibi et
in futurum detur Nam vbi nouiter inceptum est vlterius non agatur et vbi
necesse non est fluuium per aliquem pontem transmeare vel vbi
nauis per mediam aquam aut sub pontem ierit et ad pontem non
apropinquauerit neque ibidem aliquid emptum vel venundatum fuerit · Vlterius theloneum non detur Et nemo cogat alium ad pontem ire
vbi iuxta pontem aquam transmeare potest Et qui vlterius in talibus
locis vel de his qui ad pa[fol. 25rb]lacium seu In hostem pergunt
theloneum exactauerit cum sua lege ipsum theloneum reddat et
bannum nostrum id est LX solidos componat
[BK 139 c. 18]
QVicumque
liber homo denarium merum et bene pensantem recipere noluerit · bannum nostrum id est LX solidos componat Si vero serui
ecclesiastici aut comitum aut vassallorum nostrorum facere
presumpserit LX ictus vapulent Aut si magister
eorum vel aduocatus qui liber est eos vel comiti vel misso nostro
visus presentare noluerit
predictum bannum LX solidorum componat
[BK 139 c. 19]
DE falsa moneta iubemus vt qui eam percussisse
comprobatus fuerit manus eius amputetur Et
qui hoc consensit si liber est LX solidos componat et si
seruus est LX ictus accipiat
[BK 139 c. 20]
SI quis proprium nostrum quod in vestitura genitoris nostri fuit alicui querenti reddiderit sine
nostra iussione aliud tantum nobis de suo proprio cum sua lege
componat Et quicumque illud scienter
per malum [fol. 25va]ingenium acquirere teptauerit [!] pro
infideli teneatur quia sacramentum fidelitatis quod nobis promisit irritum
fecit Et ideo secundum nostram voluntatem et potestatem diiudicandus est
[BK 139 c. 21]
SI quis puerum inuitis parentibus totunderit aut
puellam velauerit legem suam in triplo componat
aut ipsi puero vel puelle si iam sue potestatis sunt aut illi in cuius
potestate fuerint Illi vero potestatem habeant capitis sui vt in tali
habitu permaneant qualis eis complacuerit
[BK 140 c. 1]
SI mancipia dominos suos fugerint in
alienam potestatem vt propter hoc nullum precium accipiat ille in cuius
potestate fuerint inuenta pro eo quod ea vel reddiderint vel foras
eiecerit et non solum hoc sed etiam si nec reddere nec
foras eicere voluerit et legittimo domino ea contradixerit et
illi postea inde fugerint secundum legem ea soluere cogatur
[BK 140 c. 2]
QVicumque · terram tributariam
vnde tributum ad partem nostram exire solebat [fol. 25vb] vel ad
ecclesiam vel cuilibet alteri tradiderit is qui eam susceperit tributum quod
inde soluebatur omnimodo ad partem nostram persoluat Nisi forte talem
firmitatem de parte dominica habeat per quam ipsum tributum sibi donatum
possit ostendere
[BK 140 c. 3]
QVicumque suum beneficium
occasione proprii desertum habuerit et intra annum
postquam ei a comite vel misso nostro notum factum est illud emendatum non habuerit ipsum beneficium amittat
[BK 140 c. 4]
SI quis terram censalem habuerit quam antecessores
sui vel ad aliquam ecclesiam vel ad villam nostram13* dederunt nullatenus secundum legem potest tenere nisi ille voluerit ad cuius potestatem vel illa ecclesia vel illa villa pertinet nisi forte filius aut nepos sit eius qui eam
tradidit et ei eadem terra ad tenendum placita sit Sed in hac re considerandum est vtrum ille qui hanc terram tenet diues aut pauper sit
et vtrum aliud beneficium habeat vel etiam proprium Et qui horum neutrum
habuerit erga hunc misericorditer agendum est vt ex toto
despoliatus in egestatem incidat vt aut [fol. 26ra] talem censum inde persoluat
qualis ei fuerit constitutus vel portionem aliquam inde in beneficium
accipiat vnde se sustentare valeat
13*
korr. aus nostrum
[BK 140 c. 5]
COnsiderandum est vt de frugibus terre et animalium nutrimine persoluatur De opere vero vel restauratione14* ecclesiarum comes et episcopus siue abbas vna cum misso
nostro quem ipsi sibi ad hoc elegerunt considerationem faciant vt
vnusquisque tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum
quantum ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur Similiter et vassi
nostri aut in commune tantum operis accipiant quantum rerum
ecclesiarum habent vel vnusquisque per se iuxta quantitatem quam
ipse tenet aut si inter eos conuenerit vt pro opere suo faciendo argentum
donent iuxta estimationem operis in argento persoluant Cum quo precio
rector ecclesie ad predictam restaurationem operarios conducere
et materiamen emere possit Et qui nonas et decimas
dare neglexerit primum quidem illas cum lege sua restituat · Insuper et
bannum nostrum persoluat vt ita castigetur caueat ne sepius iterando
beneficium amittat [fol. 26rb]
14*
ur korr. (?)
[BK 141 c. 7]
UOlumus vt loca ad claustra canonicorum
facienda aut qui non habent nostra auctoritate tradantur id ·
est si de eiusdem ecclesie rebus congruerit reddatur ibi per
missos nostros iuxta opportunitatem loci et quantitatem
rerum Si uero de alterius ecclesie vel liberorum hominum fuerit
commutetur
Si autem de fisco nostro fuerit nostra liberalitate concedatur vt nulli occasionem habeant nec prepositi nec
subiecti quin iuxta suam professionem communiter degere atque
conseruare possint
[BK 141 c. 14]
DE placitis quidem quos liberi homines obseruare debent constitucio genitoris nostri
penitus obseruanda et tenenda est videlicet vt non in
anno nisi ad tria placita comitum veniant et nisi aut accusatus fuerit aut aliquem accusauerit vel ad testimonium
perhibendum vocatus fuerit Ad cetera vero placita que centenarium tenent
non alius venire
compellatur nisi aut qui litigat aut iudicat aut
testificatur
[BK 140 c. 6]
SI Cuiuslibet mancipia in villam nostram confugerint auctor eiusdem ville querenti domino ea non contradicat sed statim ea foras de eadem villa proiciat · et si se putat ad ea
repetenda iusticiam habere repetat et secundum legem
acquirat Si vero tempore domni karoli genitoris
nostri in villam illam confugerint et dominus ea querit
auctor eiusdem ville aut ea legittime contineat aut querenti domino reddat Et auctor propter vestituram domni karoli genitoris nostri eadem mancipia contradicere non
presumat
si illius propria esse noscuntur
[BK 140 c. 7 BK 140 c. 8]
DE forestibus nouiter institutis vt
quicumque
illas habet dimittat nisi forte iudicio veraci ostendere
possit quod per iussionem domni karoli genitoris
nostri eas instituisset preter
illas que ad opus nostrum pertinent vnde nos decernere volumus quitquid
nobis placuerit
Volumus
vt missi nostri per singulas ciuitates vna cum episcopo
et comite · missos vel nostros homines ibidem
commanantes [!] eligant quorum cure sit pontes per
diuersa loca emendare · et eos qui illos emendare debent extra nostram
iussionem ammonere vt vnusquisque iuxta [fol. 26vb] suam
possibilitatem et quantitatem eos emendare studeat
[BK 141 c. 1 BK 141 c. 2 BK 141 c. 3 BK 141 c. 4 BK 141 c. 5 BK 141 c. 6 BK 141 c. 7 BK 141 c. 8 BK 141 c. 9 BK 141 c. 10 BK 141 c. 11 BK 141 c. 12 BK 141 c. 13 BK 141 c. 14 BK 141 c. 15 BK 141 c. 16 BK 141 c. 17 BK 141 c. 18 BK 141 c. 19 BK 141 c. 20 BK 141 c. 21 BK 141 c. 22 BK 141 c. 23 BK 141 c. 24 BK 141 c. 25 BK 141 c. 26 BK 141 c. 27 BK 141 c. 28 BK 141 c. 29]
LEgatio omnium missorum nostrorum hec est
primo vt
sicut iam aliis missis iniuctum [!] fuit iusticiam faciant de rebus
et libertatibus iniuste ablatis Et si episcopus aut abbas aut vicarius aut aduocatus aut quislibet de plebe hoc
fecisse inuentus fuerit statim restituatur Si vero vel comes vel
actor dominicus vel alter missus palatinus hoc perpetrauit et
in nostram potestatem redegit res diligenter inuestigata
et descripta ad nostrum iudicium reseruetur
Volumus
autem de his libertatibus et rebus reddendis que in nostra vestitura sunt
primo per optimos quosque inquiratur15* Et si per illos inueniri non
possit tunc per eos qui post illos in illa vicinia meliores
sunt Et si nec per illos rei veritas inueniri potest tunc liceat
litigantibus ex vtraque parte testes adhibere Et si discordauerint secundum constitucionem a nobis promulgatam
examinentur
De
pauperibus [fol. 27ra]et viduis et pupillis iniuste oppressis vt
adiuuentur et releuentur
De
iniustis occasionibus et consuetudinibus nouiter institutis sicut sunt
tributa et thelonea in media via vbi nec aqua nec palus · nec
pons nec aliquid tale fuerit vnde iniuste census exigi
possit vel vbi nauis subtus pontes transire solent · Siue in
medio flumine vbi nullum est obstaculum vt auferantur Antiqua autem vt ad
nostram noticiam deferantur
De
honore ecclesiarum vt eis exhibeatur sicut nuper a nobis cum
consensu omnium fidelium nostrorum constitutum est et vt hoc missi nostri
omnibus in sua legatione constitutis notum efficiant
De nonis
et decimis vt secundum iussionem nostram dentur
De
locis dandis ad claustra canonicorum facienda Si de eiusdem ecclesie rebus fuerit reddatur ibi Si de alterius
ecclesie vel liberorum hominum
commutetur Si autem de fisco nostro fuerit nostra liberalitate concedatur
De
obseruatione preceptorum nostrorum et immunitatum
vt ita obseruetur sicut a nobis et ab antecessoribus nostris
constitutum est
De his
qui per occasionem immunitatis iusticiam facere rennunt vt hoc
obseruetur quod a nobis constitutum est
De
locis iam[fol. 27rb]dudum sacris et nunc spurcicia fedatis vt iuxta
possibilitatem in antiquum statum reformentur
De
beneficiis nostris que destructa inueniuntur hoc impleatur quod a nobis
nuper constitutum est
De
noua moneta et falsa moneta et de despectu litterarum nostrarum et de latronibus cohercendis vel puniendis Et de faidis
pacandis · de homicidiis prohibendis De periuriis et falsis
testibus compescendis
De his omnibus vel ceteris his similibus hoc quod modo constituimus
omnibus adnuncietur et in futurum obseruetur
Hoc
volumus vt missi nostri obseruent vt quitquid de his causis vel simul vel
singulatim emendare potuerint emendent et ea que emendauerint diligenter scripto notent Et hoc sic peragere curent quatenus iuste
reprehendi a quoquam nullatenus possint Et que
facere debent aut possunt nullatenus pretermittant · ymo caueant nec
quod absit aut gracia alicuius aut honoris aut timoris siue odii causa illud quod agere debent amittant et summopere studeant vt hoc quod per se efficere non possunt nobis notum faciant et
omnimodis
preuideant vt per singula capitula tam verbis quam scriptis de
omnibus que illic peregerint nobis rationem reddere va[fol. 27va]leant
Comitibus vero de nostro verbo vnusquisque
precipiat vt in anno tria generalia placita teneant et ad illa
omnis liber homo de illius comitatu sicut a
domno karolo constitutum est veniat Ad cetera vero
que
centenarii tenent non alius venire iubeatur nisi aut qui litigat aut
iustificat aut testificatur ·
Vt de
debito quod ad opus nostrum fuerit reuadiatum talis
consideratio fiat vt is qui ignoranter peccauit non
totum secundum legem componere cogatur sed iuxta quod possibile visum
fuerit · Is vero qui tantum mala voluntate peccauit totam legem
compositionis cogatur exsoluere
Vt
nullus ad palatium vel in hostem pergens vel de palatio vel de hoste
rediens tributum quod tracturas vocant soluere cogatur ·
Vt
pontes publici qui per bannum fieri solebant anno
presenti in omni loco restaurentur ·
Vt
clerici et monachi et serui fugitiui ad loca sua redire iubeantur ·
Vt
nullus episcopus nec abbas nec abbatissa nec comes centenarium16* comitis aduocatum habeat ·
Vt
vicarii et centenarii qui fures et latrones vel celaue[fol. 27vb]rint vel deffenderint secundum sibi datam sentenciam diiudicentur ·
Vt
comites et vicarii et centenarii de constitucione legis ammoneantur que iubetur · Vt propter iusticiam peruertendam munera non accipiant
De
forestibus nostris vbicumque
fuerint diligentissime inquirant quomodo salue sint et defense et vt
comitibus denuncient Ne vllam forestem nouiter
instituant et vbi nouiter institutas sine nostra
iussione inuenerint dimittere
precipiant ·
Vt
vbicumque missi nostri aut episcopum aut abbatem aut quemlibet quocumque honore preditum inuenerint qui iusticiam facere vel noluit vel prohibuit
de ipsis rebus viuant quamdiu in eo loco iusticias facere debent ·
Vt in
illius comitis ministerio qui bene iusticias factas habet
iidem missi diucius non morentur neque illuc multitudinem conuenire
faciant sed moras ibi faciant vbi iusticia vel minus vel negligenter facta est ·
Vt in
illius comitis ministerio ibidem missi nostri placitum non teneant
qui in aliquod missaticum directus est donec ipse [fol. 28ra] fuerit
reuersus Vt causa que adhuc coram comite non fuit et is qui se reclamat propter suam stulticiam ob contumaciam comitem inde
appellare noluit iterum comiti commendetur
Vt
missi qui vel episcopi vel abbates vel comites sunt quamdiu
prope suum beneficium fuerint nichil de aliorum coniectu accipiant
Postquam vero longius inde recesserint tunc accipiant secundum quod in
sua tractatoria continetur Vassi vero nostri et ministeriales qui
missi sunt vbicumque venerint coniectum accipiant
Vt
vassi nostri et vassi episcoporum abbatum abatissarum [!]
et comitum qui anno presente in hoste
non fuerunt heribannum reuadiant exceptis his qui propter
necessarias causas et a domno ac genitore nostro
karolo constitutas domi dimissi fuerunt · Id est
quia comites propter pacem conseruandam et propter coniugem ac domum
eius custodiendam et ab episcopo vel abbate vel abbatissa similiter
propter pacem conseruandam et propter fruges colligendas et familiam constringendam et missos recipiendos dimissi
fuerunt
Vt
omnis [fol. 28rb]episcopus et abbas et comes excepta infirmitate vel nostra
iussione nullam excusationem habeat quin ad palatium missorum
nostrorum veniat aut talem vicarium suum mittat qui in omni causa17*
pro illo rationem reddere possit
De
dispensa missorum nostrorum qualiter vnusquisque iuxta suam
qualitatem dandum vel accipiendum sit videlicet episcopo panes
quadraginta friscingas III · de potu modia III · porcellum
vnum pullos tres · oua XV · annona ad cauallos modia IIII · Abbati
comiti atque ministeriali nostro vnicuique dentur quotidie panes XXX
friscingas duas porcellum vnum pullos tres oua XV Annona
modia tria Vassallo nostro Panes XVII friscinga · I · porcellum vnum · de
potu modium vnum · pullos II · oua · X · Annona ad cauallos modia18*
II ·
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 32vb]
[24]
[BK 191 c. 1]
DE his qui sine consensu · episcopi
presbiteros
in ecclesiis constituunt vel de ecclesiis eiciunt
et ab episcopo vel misso dominico ammoniti obedire noluerunt
vt bannum nostrum reuadiare cogantur et per fideiussores ad palacium
nostrum venire iubeantur et tunc decernamus vtrum nobis placeat vt illum
bannum persoluant
[BK 191 c. 2]
De ecclesiis que
inter coheredes diuise sunt con[fol. 33ra]siderandum est
quatenus si secundum prouidenciam prouidenciam [!] et
ammonitionem episcopi ipsi coheredes eas voluerint tenere
et honorare faciant Sin autem hoc contradixerint vt in episcopi
potestate maneat vtrum eas ita consistere permittat aut reliquias
exinde auferat et vbi ad nostrum beneficium ecclesie pertinentes ita
diuise inuente fuerint vt describatur et nobis renuncietur
[BK 191 c. 3 BK 191 c. 4]
De
ecclesiis destructis vt episcopi et missi inquisitionem faciant
vtrum per negligenciam aut impossibilitatem destructe
sint Et vbi negligencia inuenta fuerit episcopali auctoritate emendare cogantur qui eam restaurare debuerant Si vero per impossibilitatem contigit vt aut pluriores
sint quam necesse sit aut maioris magnitudinis quam vt rebus ad
eas pertinentibus restaurari possint episcopus modum
inueniat qualiter congrue emendari et consistere possint
De19* vno
manso ad ecclesiam dato de quo aliqui homines contra
statuta sibi seruicium exigunt quicumque pro hac
causa accusatus fuerit comes vel missi hoc quod inde subtractum est
presbiteris cum sua lege [fol. 33rb] restitui faciant
19*
korr. aus sin†; die Stelle
erscheint in der Handschrift als sinDe, wobei die ersten drei
Buchstaben sehr blass und vermutlich radiert worden sind. Auch ein Vergleich mit der
vermutlichen Vorlage für die Kopie, dem Codex Paris lat. 4628 A, kann die unklare
Stelle nicht erhellen; dort findet sich an der entsprechenden Stelle nur die
(eindeutig als solche zu identifizierende) Kapitelnummer IIII
vor dem Kapitelbeginn De uno manso (Paris lat. 4628 A,
fol. 43va). Die zweite Kopie von BK 191 in derselben Handschrift hat zwar
für c. 4 den Kapitelanfang NE DE MANSO (Paris lat. 4628
A, fol. 147va, in Paris lat. 4631 auf fol. 90vb), was der
vorliegenden Variante schon näher kommt (sine?), aber eine
überzeugende Erklärung für diesen Befund ergibt sich daraus auch nicht.
[BK 191 c. 5]
De his qui nonas et
Decimas iam per multos annos aut ex parte aut ex toto dare neglexerunt
volumus ut per missos nostros constringantur vt secundum
capitularem priorem soluant vnius anni nonam et decimam cum sua lege Et
insuper bannum nostrum Et hoc eis denuncietur quod quicumque hanc negligenciam iterauerint beneficium vnde hec nona
et decima persolui debuit amissurum se sciat Ita enim continetur in
capitulari bone memorie genitoris
nostri in libro primo capitulo CLIIII vt qui ecclesiarum
beneficia habent nonam et decimam ex eis ecclesie cuius res sunt donent Et
qui tale beneficium habent vt ad medietatem laborent vt de eorum
portione proprio presbitero
decimas donent · Item in capitulo nostro in libro · II · capitulo XXI
de eadem re De nonis quidem et decimis vnde et genitor noster
et nos frequenter et diuersis placitis ammonitionem fecimus et per capitularia nostra qualiter hec obseruentur ordinauimus Volumus atque iubemus vt de omni conlaboratu
de vino et feno fideliter et pleniter nona et decima ab omnibus
persoluatur De nutrimine [fol. 33va] vero pro decima
sicut hactenus consuetudo fuit ab omnibus obseruetur Si quis tamen
episcoporum fuerit qui argentum pro hoc accipere velit in sua maneat
potestate iuxta quod ei et illi qui hoc persoluere debet
conuenerit
[BK 191 c. 6]
Quicumque decimam abstrahit de ecclesia ad quam
per iusticiam dari debuit et ea presumptiose vel propter
munera aut auariciam vel aliam quamlibet occasionem ad alteram
ecclesiam dederit a comite vel misso nostro distringantur vt
eiusdem decime quantitatem cum sua lege restituat
[BK 191 c. 7]
De decimis quas
populus dare non vult nisi quolibet modo ab eo redimantur ab episcopis
prohibendum est ne fiat Et si quis contemptor inuentus fuerit et nec
episcopum nec comitem audire velit si noster homo fuerit ad
presenciam nostram venire compellatur
Ceteri vero distringantur vt inuiti ecclesie restituant qui voluntarie dare neglexerant
[BK 191 c. 9]
Quicumque de rebus ecclesiarum quas in beneficium
habent restaurationes earum facere neglexerint iuxta capitularem
anteriorem in quo de operibus ac nonis et decimis
constitutum est sic de illis adimpleatur id est in libro · IIII · capitulo
[fol. 33vb] XXXVIII · De opere vero et restauratione ecclesiarum consideratum est vt de frugibus terre et
animalium nutrimine persoluantur De opere vero vel restauratione ecclesiarum comes et episcopus siue abbas vna cum misso nostro
quem ipsi sibi ad hoc elegerint considerationem faciant vt
vnusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum quantum
ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur Similiter et vassi nostri aut in commune tantum operis accipiant quantum rerum
ecclesiarum habent vel vnusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse
tenet aut si inter eos conuenerit vt pro opere faciendo argentum
donent iuxta estimationem operis in argento persoluant Cum quo
precio rector ecclesie ad predictam restaurationem operarios conducere
et materiamen emere possit Et qui nonas et decimas dare neglexerit primum quidem illas cum sua lege restituat · Insuper et
bannum nostrum soluat vt ita castigatus caueat ne sepius iterando beneficium amittat
[BK 191 c. 10]
De illo qui agros
dominicatos propterea neglexit excolere vt nonas et decimas
exinde non persoluat Volumus vt tribus [fol. 34ra] annis ipsam nonam et decimam
cum sua lege persoluat Et si quis contemptor aut comitis aut
missorum nostrorum propter hoc extiterit per fideiussores ad
palacium venire compellatur
[BK 192 c. 1]
DE20* beneficiis destructis hoc obseruetur quod in capitulari
primo continetur id est in libro XXXVI capitulo
Quicumque beneficium suum occasione proprii desertum habuerit et intra annum postquam ei a comite vel misso nostro notum factum fuerit illud emendatum non habuerit
ipsum beneficium amittat
20*
Die Initiale
überdeckt in ihrem oberen Drittel die Rasur eines Wortes von ca. 4-5 Buchstaben in
roter Tinte, von denen nur am Schluss noch ein -a zu erahnen
ist. Es stand am Beginn der Zeile, in der der Kapiteltext beginnt, und könnte eine
Erweiterung der in der vorangehenden Zeile stehenden Rubrik in roter Tinte gewesen
sein.
[BK 192 c. 2]
Vt missi nostri
vbicumque
malos scabinos inueniunt eiciant et tocius populi consensu
in locum eorum bonos eligant Et cum electi fuerint iurare faciant vt
scienter iniuste iudicare non debeant
[BK 192 c. 3]
Vt in omni comitatu
hii qui meliores inueniri possunt eligantur a missis nostris ad
inquisition[i]s faciendas et rei veritatem dicendam
et adiutores comitum sint ad iusticias faciendas
[BK 192 c. 4]
Volumus ut
quicumque de scabinis deprehensus fuerit
propter munera aut propter amiciciam vel inimiciciam iniuste iudicasse per
fideiussores missus ad presenciam
nostram veniat De cetero omnibus scabinis denuncietur ne
quis deinceps etiam iustum iudicium vendere [fol. 34rb]
presumat
[BK 192 c. 5]
Ubicumque
commutationes tam tempore nostro quamque genitoris nostri
legittime et rationabiles atque vtiles ecclesiis dei facte sunt permaneant vbicumque vero
invtiles et incommode atque inrationabiles facte sunt dissoluantur et recipiat vnusquisque quod
dedit Vbi vero mortua manus interiacet aut alia quelibet causa que
rationabilis esse videatur inuenta fuerit describatur et ad nostram
noticiam perferatur
[BK 192 c. 6]
Quicumque
comprobatus
fuerit de eo quod scienter testes in periurium induxisset
sub fideiussione ad placitum nostrum venire compellatur Vt ibi per fideles nostros consideremus quid de tali homine faciendum sit
[BK 192 c. 7]
De his qui discordiis
et contencionibus studere solent et in pace viuere nolunt , et inde
conuicti fuerint volumus21* vt sub fideiussoribus ad nostrum placitum veniat vt ibi cum fidelibus nostris consideremus quid de talibus faciendum sit
21*
us korr. (?)
[BK 192 c. 8]
De bonis denariis quos
populus recipere non vult volumus vt hoc obseruetur et
teneatur quod in priori [fol. 34va] capitulari nostro conscriptum est id est in
libro quarto capitulo XXXmo
Quicumque
liber homo vel in emptionem vel in debiti solucionem Denarium merum et bene pensantem recipere noluerit bannum nostrum id
est LX solidos
componat Si vero serui ecclesiastici aut fiscalini nostri aut
comitum aut vassallorum nostrorum hoc22* facere
presumpserint LX ictus vapulent Et si actores
nostri aut aliorum vel aduocati eos missis nostris vel comitibus
iussi presentare noluerint predictum
bannum id est LX solidos componant Et ad hanc
constitucionem nostram adimplendam episcopi et abbates siue
reliqui qui beneficia nostra habent adiuuent comites in
suis hominibus distringendis Et si comites hanc constitutionem
nostram neglexerint hoc per missos nostros ad nostram noticiam
perferatur
22*
gek. ho
[BK 192 c. 9]
De homicidiis vel
aliis iniusticiis que a fiscalinis nostris fiunt quia
impune se ea committere
posse existimant nos actoribus nostris precipiendum
esse decernimus ne vltra impune fiant ita vt vbicumque facta fuerint soluere [fol. 34vb]cum disciplina
precipiemus
[BK 192 c. 10]
Collecte ad male
faciendum omnimodis fieri prohibeantur et
vbicumque
huiusmodi presumptiones facte fuerint digna emendacione
corrigantur Et si per negligenciam comitis vel facte sunt vel
inemendate remanserunt hoc ad nostram noticiam perferatur Auctor vero
facti si fuerit prepositus vel aduocatus siue
centenarius vel qualibet alia dignitate predita libera persona post legalem emendationem in loco factam sub fideiussoribus ad nostram
presenciam veniat multitudo vero siue De seruis siue de
liberis sit legittima emendatione mulctetur
23*
Die
0 der arabischen 10 wurde mit einem
senkrechten Strich durchgestrichen. Eine Korrektur von 10 zu 1 macht hier allerdings
keinen Sinn.
[BK 192 c. 11]
De pontibus publicis
destructis placuit nobis vt hii qui iussionem nostram in
reparandis pontibus contempserunt volumus ac iubemus vt
omnes homines nostri in nostram veniant presenciam
rationes reddere cur nostram iussionem ausi sunt contempnere
Comites autem reddant de eorum pagensibus cur eos aut non
constrinxerunt vt hoc facerent aut nobis nunciare neglexerunt ·
Similiter [fol. 35ra] et de Iniustis theloneis
vbicumque accipiuntur sciant se · exinde · nobis rationem
reddituros
[BK 192 c. 12]
Vt examen aque
frigide quod hactenus faciebant a missis nostris omnibus
interdicatur ne vlterius fiat
[BK 192 c. 13 BK 192 c. 14]
Postquam comes et pagenses de qualibet expeditione
hostili reuersi fuerint ex eo die super XL noctes sit bannus rescisus quod
lingua theodisca scatlegi id est armorum depositio vocatur
hoc
missi nostri notum faciant comitibus et populo quod nos in omni
ebdomada vnum diem ad causas audiendas et iudicandas sedere volumus
Comites autem et missi nostri magnum studium habeant ne forte propter eorum
negligenciam pauperes crucientur et nos tedium propter clamores eorum patiamur si nostram
graciam habere velint populo autem dicatur vt caueat de aliis
causis se ad nos reclamare nisi de quibus aut missi nostri aut
comites eis facere noluerint
[BK 192 c. 15]
Quicumque vicarii vel alii ministri comitum tributum quod
inferenda vocatur maioris precii a populo exigere
presumpsit quam a missis nostris bone memorie genitoris nostri constitutum fuit [fol. 35rb]
hoc est duos solidos pro vna vacca hoc quod iniuste superposuit atque
abstulit sibique retinuit his quibus hoc tulit et cum sua lege
restituat et fredum nostrum
componat et ministerium amittat
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 78ra]
[20]
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 78rb]
[11]
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 78rb]
[34]
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 80va]
[25]
[Mordek 27 c. 3]
PResbiteri interfecti episcopo ad cuius
parrochiam25*
pertinent soluantur secundum capitulare gloriosi
karoli26* genitoris nostri ita videlicet vt
medietatem vuidregildi eius episcopis vtilitatibus ecclesie
cui prefuit tribuat et alteram medietatem in elemosina illius iuste disperciat quia nullus nobis eius heres
proximior videtur [fol. 80vb] quam ille qui ipsum domino sociauit
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 82va]
[1]
[BK 156 c. 2 BK 156 c. 3]
HOmo de statu suo pulsatus si is qui
eum pulsat ad conuincendum illum procinctum habuerit adhibeat sibi octo coniuratores legittimos ex ea parte vnde pulsatur siue illa
paterna siue materna sit et IIIIor aliunde
non minus legittimos et iurando vindicet libertatem suam quod
s[.] procinctus defuerit assumat
vndecumque XII liberos homines et iurando ingenuitatem suam
defendat
omnis
controuersia coram centenario definiri potest excepta redditione
terre et mancipiorum que non nisi coram comite fieri potest
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 88va]
[27]
[BK 77 Prolog]
Karolus serenissimus imperator augustus a deo coronatus magnus et pacificus cum episcopis · abbatibus comitibus
ducibus omnibusque fidelibus christiane ecclesie cum consensu consilioque constituit et lege salica
romana atque gombata capitula ista in palatio aquis Ut vnusquisque fidelis iusticias ita
faceret [fol. 88vb] que et ipsam manu propria firmauit capitula ista vt
omnes fideles manu roborare studuissent
[BK 77 c. 1]
UUt27* episcopi circumeant parrochias sibi commissas
et ibi inquirendi studium habeant de incestu de patricidiis
fratricidiis adulteriis chenodoxiis et alia mala que contraria
sunt deo que in sacris scripturis leguntur que christiani deuitare debent et infra illorum parrochias ecclesie quibus necesse
est emendandi curam habeant Similiter nostras a nobis in
beneficio datas quam et aliorum vbi reliquie preesse videntur Et vt
monachi per verbum episcopi et per regimen abbatis et per bona illorum
exempla regulariter viuant prout loca locata sunt Et vt
prepositus et hi qui foras monasteria sunt ne
venatores habeant · qui iam frequenter iussimus ne monachi
foras monasterio habitassent
27*
Der Rubrikator trug in den für die
Kapitelzählung freigelassenen Platz irrtümlich eine rote
U-Initiale ein.
[BK 77 c. 2]
Ut ecclesie vidue pupilli per bannum regis pacem habeant sin aliter in
presencia nostra hoc veniat si fieri potest
Sin autem missi nostri inuestigent illud quomodo gestum sit
[BK 77 c. 3]
Ut iumenta pacem ha[fol. 89ra]beant similiter per bannum regis
[BK 77 c. 4]
Ut qui beneficium
nostrum habent bene illud inmeliorare in omni re studeant Et
vt missi nostri hoc sciant
[BK 77 c. 5]
Ut vicarii nostri vel
centenarii a seruo regis mancipia ne emant Et vt ipsi
vicarii de hereditate foris heredibus si extiterit ad opus
nostrum recipiatur ne illud fraudetur
[BK 77 c. 6]
De his qui a litterarum28* conscriptione ingenui fuerint si sine traditione mortui
fuerint ad opus nostrum reuocetur Similiter volumus vt banni
nostri de illis vnde censam exigunt vt ipsa censa ad nostrum opus
vel vbi nos iubemus veniant
28*
gek. lrarum
[BK 77 c. 7]
De hereditate inter
heredes si contensiose [!] egerint et rex missum suum ad
illam diuisionem transmiserit decimum mancipium et decimam
virgam hereditatis fisco regis detur
[BK 77 c. 8]
Ut vicarii lamparios
habeant vt vunusquisque in suo ministerio duos et ipse de hoste pergendi
et de placito comitis vel vicarii ne custodiat nisi clamor
super eum eueniat et ipsa certare studeant de hoc vt perfectum exinde
habeat et [fol. 89rb] ipsas pelles luporum ad nostrum opus ducentur
et vnusquisque de illis qui in illo ministerio placitum custodiunt dentur eis modium29* · I · de annona
29*
gek. mod
[BK 77 c. 9]
De hoste pergendi vt
comiti in suo comitatu per bannum vnumquemque hominem per LX solidos in
hoste pergere bannire studeat vt ad placitum denunciatum ad illum
locum vbi iubetur veniant et ipse comes preuideat
quomodo sint parati id est lancem scutum aut arcum
con duas cordas sagittas duodecim De his vterque habeant et episcopi
comites abbates hos homines habeant qui hoc30* bene
preuideant et ad diem denunciati placiti veniant et ibi
ostendant quomodo sint parati habeant loricas vel galeas et temporalem hostem id est estiuo tempore
30*
o korr. (?)
[BK 77 c. 10]
Ut regis spensa in
carra ducatur simul episcoporum comitum abbatum et optimatum
regis farinam vinum baccones et victum habundanter · molas ·
dolatorias secures · taretos · fondibulas · et illos homines qui
exinde beneficiant iactare et marscalci regis adducant eis petras in summas XX · si opus est · Et [fol. 89va]Vnusquisque hostiliter sit paratus et omnia vtencilia [!]
sufficienter habeant Et vnusquisque comes duas partes de
herba in suo comitatu defendat ad opus illius hostis31* et habeat pontes bonos et naues bonas
31*
o korr. (?)
[BK 77 c. 11]
Ut comites vnusquisque
in suo comitatu carcerem habeant et iudices atque vicarii
patibulos habeant
[BK 77 c. 12]
Ut homines boni
generis qui infra comitatum inique vel iniuste agunt in
presencia
regis ducantur et rex super eos districtionem faciat carcerandi · exiliandi vsque ad emendationem illorum
[BK 77 c. 13]
Ut vicarii munera non
accipiant per illos latrones qui ante comitem iudicati fuerint ad mortem
Quod si hoc perpetrauerit tale iudicium sustineat sicut et latro
iudicatus fuit quia postquam scabini eum diiudicauerint non est
licencia comitis vel vicarii ei vitam concedere Sed si bannus ei
iudicatus fuerit et banno peracto stet in eo interim vsquedum
comiti et eo qui clamorem vel causam ad eum habuit et tunc sit foris
banno
[BK 77 c. 14]
Ut episcopi et abbates
aduocatos habeant et ipsi habeant in illo comitatu
propriam hereditatem et vt ipsi recti et boni sint et habeant voluntatem
recte et iuste causas perficere
[BK 77 c. 15]
Ut vicarii eos qui
pro [fol. 89vb] furto se in seruicio tradere cupiunt non consencient
sed32* secundum iustum iudicium terminentur
32*
d korr. (?)
[BK 77 c. 16]
Quod nullus seniorem
suum dimittat postquam ab eo acceperit valente solido · I · excepto si eum vult occidere vt cum baculo sedere vel vxorem aut
filiam maculari seu hereditatem extollere
[BK 77 c. 17]
Quod nullus in hoste
baculum habeat sed arcum
[BK 77 c. 18]
De forestis vt
forestarii bene illas deffendant33* simul et custodiant bestias et pisces Et si rex
intus foreste foramen vnum aut magis dederit amplius ne prendat quam illi
datum sit
33*
folgt Ansatz zu b[e]-,
allerdings abgebrochen und nachträglich (wohl vom Rubrikator, da mit roter Tinte)
getilgt.
[BK 77 c. 19]
Ut villicus bonus
sapiens et prudens in opus nostrum eligatur qui sciat rationem misso
nostro reddere et seruicium perficere prout loca data
sunt edificia emendant nutriant · porcos · iumenta · animalia · ortos · apes ·
aucas · pullos · viuaria cum piscibus34*
vennas · molina · stirpes terram aratoriam studeant femare in forestis
mansum regale et ibi viuaria cum piscibus et homines ibi maneant et
plantent vineas et faciant pomaria Et vbicumque inueniunt vtiles homines
detur illis silua ad stirpandum vt nostrum [fol. 90ra] seruicium immelioretur et
vt femine nostre que ad opus nostrum sicut seruientes habeant
ex partibus nostris lanam et linum et faciant sarciles35* · et camisiles36*
et perueniant ad cameram nostram per rationem per vilicis nostris vt a
missis eius a se transmissis
[BK 77 c. 20]
Et si quis fidelibus
suis contra aduersarium suum pugnam aut aliquod certamen agere voluit et
cumvocauit ad se aliquem de comparis suis vt ei adiutorium
prebuisset
et noluit et exinde negligens permansit ipsum beneficium quod
habuit auferatur ab eo et detur ei qui in stabilitate et fidelitate sua
permansit
[BK 184 Abschnitt A]
[BK 184 Abschnitt A BK 184 Abschnitt B]
COnuentus episcoporum debet fieri in
quatuor locis id est mongonciaco
in quo isti archiepiscopi cum eorum suffraganeis conuenire debent autcarius
haldebaldus
heribernium in parisio
ebo · ragno · vvaldus · lantramnus · episcopus / senonis qui fuerit cum eorum suffraganeis / in
telosa · noto · bartholomeus
adelelmus · aiulfus · cum eorum
suffraganeis · in lugduno
agobardus · bernardus · andreas · benedictus · agaricus · cum eorum suffraganeis in quibus conuentibus et quia principibus et reliquo populo vel ita vt [fol. 90rb] diuina auctoritas docet aut aliter teneatur vel quod inde ex
parte vel ex toto dimissum sit vt non teneatur Deinde quod in ipsorum qui
pastores populi constituti sunt moribus conuersatione et actibus
inuenire possit quod diuine regule atque auctoritati non concordet simulque
inuenir[e]
que occasiones in vtroque ordine id effecerint vt a recto tramite
deuiassent Vt quitquid ab eis de his causis inuentum fuerit tam
solerti cura custodiatur vt nullatenus ad aliorum noticiam peruenire
permittant ante tempus constitutum Et ideo vnus notarius inter
omnes eligatur quitquid ipsi inuenerint subtiliter describat et sub
iuramento constrictus fideliter conseruet
Nolumus
etiam ipsorum conuentum fieri octabas37* penthecosten
Missi vero nostri suam incipiant legationem peragere
octabas38* pasche
[BK 186 c. 1]
De decimis
que ad capellas Dominicas dantur et hominibus
qui eas habent et in suos vsus conuertunt
[BK 186 c. 2]
De feminis
que in quibusdam locis irrationabiliter velamen
sibi sanctum imponunt
[BK 186 c. 3]
Similiter de
monasteriolis puellarum in legatione
autgarii in quibus nullus ordo [fol. 90va] bone conuersationis
tenetur
[BK 186 c. 4]
De monasterialis etiam
diuersis in missatico albrici
[BK 186 c. 5]
De iudicio
aque frigide
[BK 186 c. 6]
De his qui vsuris
inseruiunt
[BK 186 c. 7]
Volumus atque iubemus
vt missi nostri diligenter inquirant quanti homines liberi in singulis
comitatibus maneant qui per se possunt expeditionem facere
vel quanti de his quibus vnus alium adiuuet quanti etiam de his qui a
duobus tercius additur et preparatur siue de his qui a
quatuor quintus adiuuatur et preparatur
eandem expeditionem excercitalem facere possint et eorum
summa ad nostram noticiam deferant
[BK 191 c. 1]
DE his qui sine consensu episcopi presbiteros
in ecclesiis suis constituunt vel de ecclesiis eiciunt et ab episcopo
vel a quolibet et misso dominico admoniti obedire noluerint vt bannum
nostrum reuuadiare cogantur et per fideiussores ad palacium
nostrum venire iubeantur et tunc nos decerciamus [!] vtrum nobis
placeat vt aut illum bannum persoluat aut alium
armiscaram sustineat
[BK 191 c. 2]
DE ecclesiis que inter heredes Diuise
sunt consideratum est quatenus si secundum
prouidenciam et admonitionem episcopi ipsi coheredes eas voluerint
tenere et honorare faciant Si autem hoc contradixerint vt in
episcopi potestate maneant vtrum eas ita consistere permittat aut
reliquias exinde auferat et vbi ad beneficium nostrum
ecclesie pertinentes ita inuente diuise fuerint vnde scribantur et nobis renuncientur
39*
gek. hedes
[BK 191 c. 3]
DE ecclesiis destructis vt episcopi et missi inquisitionem faciant vtrum per negligenciam aut impossibilitatem
destructe sint et vbi negligencia inuenta fuerit episcopali auctoritate emendare cogantur hi qui eas restaurare debuerant Si vero per impossibilitatem contigit vt aut plures sint
quam necesse sit aut maioris magnitudinis quam vt ex rebus ad eas
pertinentibus restaurari possint episcopus modum inueniat
qualiter congrue emendari et consistere possint
[BK 191 c. 4]
DE vno manso ad ecclesiam dato
de quo aliqui homines contra statutam40*
[fol. 91ra] sibi seruicium exigunt quicumque
pro hac causa accusatus fuerit comes vel missi hoc quod inde
substractum est presbiteris cum sua lege restituere
faciant
40*
am korr. (?)
[BK 191 c. 5]
DE his qui nonas et decimas iam per multos annos
aut ex parte aut ex toto dare neglexerint volumus vt per missos nostros
constringantur vt secundum capitularem priorem soluant vnius
anni nonam et decimam cum sua lege Et insuper bannum nostrum Et
hoc eis denuncietur quod quicumque hanc negligenciam iterauerint beneficium vnde hec nona et decima
persolui debuit amissuram se sciat Ita enim continetur in
capitulare bone memorie genitoris nostri in libro · I · capitulo CLVII vt qui ecclesiarum beneficia habent nonam et
decimam ex eis ecclesie cuius res sunt donent et qui talem
beneficium habent vt ad medietatem laborent et de eorum portione
proprio presbitero
decimas donent Item In capitulare41*
nostro in libro II · capitulo XXI · de eadem re De nonis quidem et
decimis vnde et genitor noster et nos frequenter
et in diuersis placitis admonitio[fol. 91rb]nem fecimus Et per
capitula nostra qualiter obseruentur ordinauimus Volumus atque
iubemus vt de omni conlaboratv et de vino et de feno fideliter et pleniter ab omnibus nona et decima persoluatur De
nutrimine vero pro decima sicut hactenus consuetudo fuit
ab omnibus obseruetur si que tamen episcoporum fuerit qui argentum pro hoc
accipere velit in sua maneat potestate iuxta quod ei et illi
qui hoc persoluere debet conuenerit
41*
gek. cap
[BK 191 c. 6]
QVicumque decimam abstrahit de
ecclesia ad quam per iusticiam debet dari et ea
presumptiose et propter munera aut amiciciam vel aliam
quamlibet occasionem42* ad alteram ecclesiam dederit a
comite vel a misso nostro distringatur vt eiusdem decime quantitate cum sua lege restituat
42*
korr. aus coccasionem
[BK 191 c. 7]
DE decimis que dare populus
non vult nisi quolibet modo ab eo redimantur ab episcopis prohibendum
est ne fiat Et si quis contemptor inuentus fuerit et nec episcopum
nec comitem audire voluerit si noster homo fuerit
ad presenciam nostram [fol. 91va] venire compellatur
Ceteri vero distringantur vt inuiti ecclesie restituant que
voluntarie dare neglexerunt
[BK 191 c. 8]
UT44* De rebus ecclesiarum
que ab eis per XXXta annorum spacium
sine vlla interpellatione possessa sunt · testimonia non recipiantur sed eo
modo contineantur sicut res ad fiscum dominicum pertinentes
contineri solent
[BK 191 c. 9]
QVicumque de rebus ecclesiarum quas in
beneficium habent restaurationes earum facere neglexerint iuxta capitularem anteriorem in quo de operibus ac nonis et decimis constitutum est sic de illis adimpleatur id est in libro quarto
capitulo · 38 · de opere et restauratione consideratum est vt de
frugibus terre et animalium nutrimine persoluantur De opere vero
vel restauratione ecclesiarum comes et episcopus siue abbas vna
cum misso nostro que ipsi sibi ad hoc elegerint considerationem faciant Et vnusquisque45* eorum tantum inde
accipiat ad operandum et restaurandum quantum ipse de
rebus ecclesiarum habere cognoscitur Similiter et vassi nostri aut
in commune tantum operis accipiant quantum rerum
ecclesiasticarum [fol. 91vb] habent vel vnusquisque per se iuxta quantitatem
quam ipse tenet aut si inter eos conuenerit vt pro opere
faciendo argentum donent iuxta estimationem operis in argento persoluant Cumque
pecio [!] rector ecclesie ad predicta
restauratione operarios conducere et materiamen emere possit Et qui
nonas et decimas dare neglexerit primum quidem illas cum
lege sua restituat Et insuper bannum nostrum soluat vt ita castigatus caueat
ne sepius iterando beneficium amittat
45*
s2 korr. (?)
[BK 191 c. 10]
DE illis qui agros dominicatos
propterea negligunt excolere vt nonas et decimas exinde non persoluant
et alienas terras ad excolendum propter hoc accipiunt volumus vt de
tribus annis ipsam nonam cum sua lege persoluant Et si quis
contemptor aut comitis aut missorum nostrorum propter hoc extiterit per
fideiussores ad palacium venire compellatur
[BK 192 c. 1]
DE beneficiis Destructis obseruetur quod in capitulari priori continetur id est [fol. 92ra] in libro quarto capitulo ·
36 · quicumque beneficium suum occasione
proprii desertum habuerit et intra annum postquam ei a comite vel misso
nostro notum factum fuerit illud emendatum non habuerit
ipsum beneficium amittat
[BK 192 c. 2]
UT missi vbicumque malos scabineos inueniunt eiciant et tocius populi
consensu46* in locum eorum bonos eligant et cum electi fuerint iurare faciant vt scienter
iniuste iudicare non debeant
46*
Über dem u ein Tintenfleck,
evtl. aber auch ein getilgtes (Kürzungs-?) Zeichen.
[BK 192 c. 3]
UT in omni comitatu hi qui meliores et veraciores inueniri possunt eligantur a missis
nostris ad inquisitiones faciendas et rei veritatem dicendam et vt adiutores
comitum sint ad iusticias faciendas
47*
folgt getilgtes eg
[BK 192 c. 4]
UOlumus vt quicumque
de scabinis deprehensus
fuerit propter munera aut propter amiciciam vel inimiciciam iniuste
iudicasse vt per fideiussores missus ad presenciam
nostram veniat De cetero omnibus scabinis denuncietur ne quis deinceps
etiam iustum iudicium vendere presumat
48*
gek.
Ca ohne erkennbaren Kürzungsstrich
[BK 192 c. 5]
Ubicumque
commutatione
ita tempore nostro quamque
genitoris nostri
legittime et rationabiles atque vtiles ecclesiis dei facte
sunt permaneant Vbicumque vero invtiles
et incommode atque irrationabiles facte sunt dissoluantur et
recipiat vnusquisque quod dedit Vbi vero mortua manus interiacet aut alia quelibet que rebellis esse videatur inuenta fuerit
Diligenter scribatur et ad nostram noticiam perferatur
[BK 192 c. 6]
QVicumque
cumprobatus49* fuerit De eo quod scienter
testes in periurium induxisse sub fideiussione ad palacium nostrum venire compellatur vt vbicumque fidelibus nostris consideremus quid de tali homine faciendum sit
49*
u1 korr. (?)
[BK 192 c. 7]
DE his qui discordiis et contencionibus studere solent et in pace viuere nolunt et inde conuicti fuerint
similiter volumus vt sub fideiussoribus ad nostrum placitum veniant vt ibi
cum fidelibus nostris consideremus quid de talibus faciendum
sit
[BK 192 c. 8]
DE bonis denariis quos populus
[fol. 92va] recipere non vult volumus vt hoc obseruetur et teneatur
quod in priori capitulari nostro constitutum est id est in libro quarto
capitulo XXXo
Quicumque
liber homo vel in emptione vel in debiti solucione dicuntur merum et
bene pensantem recipere noluerit bannum nostrum id est LX solidos
componat
Si vero serui ecclesiastici aut fiscalis nostri aut comitum aut
vassallorum nostrorum hoc facere presumpserint LX ictus
vapulent et si actores nostri aut aliorum vel aduocati eos missis
nostris vel comitibus iussi presentare noluerint
predictum bannum id est LX solidos componat Et
ad hanc constitutionem nostram adimplendam episcopi et abbates siue
reliqui qui50* beneficia nostra habent adiuuent comites in suis
hominibus distringendis Et si comites hanc nostram constitucionem
neglexerint hoc per missos nostros ad nostram noticiam perferatur
50*
u korr. (?)
[BK 192 c. 9]
DE homicidiis vel aliis
iniusticiis que a fiscalinis nostris fiunt quia impune ea
committere se posse existimant nos actoribus
precipiendum esse decernimus ne vltra impune
fiant ita vt vbicumque
facta fuerint soluere cum disciplina precipiemus
51*
gek. ca ohne
erkennbaren Kürzungsstrich
[BK 192 c. 10]
COllecte ad malum faciendum fieri
omnimodis prohibeantur et vbicumque huiusmodi presumptiones facte fuerint digna emendacione corrigantur Et si per negligenciam comitis vel facte sunt vel
inemendate remanserunt hoc ad nostram noticiam
perferatur Actor vero facti si fuerit prepositus vel aduocatus siue centenarius vel qualibet alia dignitate
predicta libera persona post legalem emendationem in loco
factam sub fideiussoribus ad nostram presenciam veniat Multitudo
vero siue de seruis siue de liberis sit legittima
emendacione mulctetur
[BK 192 c. 11]
DE pontibus publicis destructis placuit nobis vt
hi qui iussionem nostram in reparandis pontibus contempserunt
volumus ac iubemus vt omnes homines nostri in nostra veniant
presencia rationes reddere cur nostram iussionem ausi sunt
contempnere Comites autem reddent rationes de eorum pagensibus cur
eos aut non constrinxerunt vt hoc facerent aut nobis nunciare neglexerunt Similiter et de iniustis theloneis
vbicumque accipi[fol. 93ra]untur sciant se exinde nobis
rationem reddituros
52*
gek.
Ca ohne erkennbaren Kürzungsstrich
[BK 192 c. 12]
UT examen aque frigide quod
hactenus faciebant a missis nostris omnibus interdicatur
ne vlterius fiat
53*
gek. Ca
ohne erkennbaren Kürzungsstrich
[BK 192 c. 13 BK 192 c. 14]
POstquam comes et pagenses de qualibet · aut
expeditione hostili reuersi fuerint ex eo die super XL
noctes sit bannus recisus quod lingua theodisca sciatlegi id est
armorum depositio vocatur
hoc missi
nostri notum faciant comitibus et populo quod nos in omni ebdomada vnum diem ad causas audiendas et iudicandas sedere
volumus
[BK 192 c. 14]
COmites autem et missi nostri magnum
studium habeant ne forte propter eorum negligenciam pauperes
crucientur Et nos tedium propter eorum clamores paciamur si
nostram graciam habere velint populo autem dicatur vt54*
caueat de aliis causis se ad nos clamare nisi de quibus a missi nostri
aut comites eis iusticias facere noluerint
54*
korr. (?)
[BK 192 c. 15 BK 193 c. 1]
QVicumque vicarii vt alii
ministri comitum tributum quod inferenda vocatur maioris precii a
populo exigere
presumpsit quam a missis bone memorie genitoris
nostri
constitutum fuit hoc est duos solidos pro vna vaccata [!] hoc quod iniuste superposuit atque abstulit
sibique retinuit his quibus hoc tulit cum sua lege restituat
Et insuper fredum nostrum componat et ministerium
amictat [!] ·
Capitulum · de
homicidiis in ecclesiis vel in atriis earum commissis hoc
obseruetur et teneatur quod in capitulari priori
constitutum est in libro IIII · capitulo XVIIo ·
[BK 193 c. 1]
SI quis ex leui causa aut sine causa hominem in
ecclesia interfecerit55*
De vita componat Si vero foris rixati fuerint et vnus
alterum in ecclesia fugerit et ibi se defendendo eum interfecerit56* et si huius facti testes non habuerit cum57* XII · iuratoribus legittimis per sacramentum affirmet se
defendendo eum interfecisse Et si ipse auctor
commote inter eos rixe extiterit leudem interfecti
et insuper bannum nostrum soluere cogatur et publicam agat
penitenciam Sin autem non ille qui alterum interfecit58*
sed is qui interfectus est [fol. 93va] eandem rixam commouit
absque
compositione iaceat Et is qui eum interfecit secundum iudicium canonicum publicam habeat penitenciam Si cuiuslibet proprius seruus hoc commiserit
iudicio aque feruentis examinetur vtrum hoc sponte an se
defendendo fecisset et si manus eius exvsta fuerit · interficiatur Si
autem non fuerit publica penitencia mulctetur Nisi forte et ipse
actor commote inter eos rixe fuerit inuentus Tunc
dominus eius iuxta quod vvidregildus illius est ad ecclesiam persoluat aut eum si voluerit eidem ecclesie tradat De ecclesiastico et fiscalino et beneficiario seruo
volumus vt pro vna vice vvidregildus eius pro eo componatur Altera vice ipse seruus ad supplicium
tradatur hereditas tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad
mortem fuerit iudicatus ad legittimos heredes illius
perueniat Si in atrio ecclesie cuius porta reliquiis
sanctorum consecrata est huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit simili
modo emendetur et componatur quod in atrio
committi[fol. 93vb]tur sicut componi
debet quod immunitate violata committitur sicut
continetur in libro superiori
[BK 193 c. 2]
QVicumque propter cupiditatem rerum patrem aut matrem aut sororem vel nepotem vel alium
propinquum suum interfecerit59* hereditas eius interfecti ad alios suos legittimos
heredes perueniat · Interfectoris vero hereditas in fiscum redigatur · Ipse vero ordinante episcopo publice penitencie
subdatur
59*
gek. intfecit
[BK 193 c. 3]
Qvicumque propria vxore derelicta vel sine culpa interfecta aliam duxerit vxorem armis
depositis publicam agat penitenciam Et si contumax
fuerit comprehendatur
a comite et ferro vinciatur et in custodia mittatur donec res ad
nostram noticiam deducatur
60*
gek. Ca ohne erkennbaren Kürzungsstrich
[BK 193 c. 4]
QVicumque res alienas
cuilibet homini vendiderit et ipse homo easdem res comparatas habet per malum ingenium proprio filio aut alteri
cuilibet necdum
legittimos annos habenti [fol. 94ra] Iusticie tollende causa tradiderit volumus atque firmiter
precipimus vt si pater eiusdem paruuli vixerit ipse intret in
causam rationem reddendi pro filio suo Si autem pater ipse mortuus
est tunc
lenimus [!] eius propinquis qui iuste ei tutor ac defensor esse
videtur pro ipso rationem reddere compellatur Similiter de
aliis omnibus iusticiis ad eum pertinentibus excepta sua legittima
hereditate que ei per successionem parentum suorum
legittime venire debuit quod si quis hanc nostram iussionem
contempserit vel neglexerit sicut de ceteris contemptoribus ita de eo agatur
Is vero qui easdem res primus inuasit et iniuste vendidit Necnon et
emptores excepta sola persona paruuli hoc quod fraudulenter admiserunt
infra patriam emendare cogantur Et postea sicut contemptores iussionis nostre sub fideiussoribus ad nostram
presenciam62* venire compellantur
61*
gek.
Ca ohne erkennbaren Kürzungsstrich
62*
Der Kürzungsstrich über
n (Kürzung: pncia) wurde eventuell
korrigiert.
[BK 193 c. 5]
DE vicariis et centenariis qui magis propter
cupiditatem quia propter iusticiam faciendam sepiissime [!]
placita tenent et exinde populum nimis affligunt ita tenetur sicut in
capitulari domni karoli imperato[fol. 94rb]ris continetur in libro IIII · capitulo XL Ut nullus ad
placitum maniatur nisi qui causam suam querit aut si alteri ei conquerere debent exceptis scabinis · VII · qui ad omnia
placita esse debent ITem De eadem re in capitulari nostro in libro · IIII · capitulo · LV · De placitis siquidem
que liberi homines obseruare debent constitucio
genitoris nostri
penitus obseruanda atque tenenda est vt videlicet in anno
tria solummodo generalia placita obseruent et nullus eos amplius placita
obseruare compellat nisi forte quilibet aut accusatus fuerit aut alium accusauerit aut ad testimonium
perhibendum vocatus fuerit Ad cetera vero que centenarii tenent non alius
vere iubeatur nisi qui aut litigat aut iudicat aut testificatur Et
quicumque huius constitucionis transgressor a missis
nostris inuentus fuerit bannum nostrum persoluat
[BK 193 c. 6]
DE liberis hominibus qui proprium non
habent sed in terra dominica resident vt propter res alterius ad testimonium
non recipiantur Coniuratores tamen aliorum liberorum hominum
ideo esse possunt quia liberi sunt · Illi vero qui et proprium habent et
tamen [fol. 94va] in terra dominica resident propter hoc non abiciantur quia in
terra dominica resident sed propter hoc ad testimonium recipiantur quia proprium habent
63*
gek. Ca ohne
erkennbaren Kürzungsstrich
[BK 193 c. 7]
UOlumus atque iubemus vt missi
nostri diligenter inquirant quanti liberi homines in singulis
comitatibus maneant hinc vero ea diligencia et hec ratio examinetur
per singulas centenas vt veraciter sciant illos atque Describant qui in
excercitalem [!]
ire possunt expeditionem ac Deinde videlicet secundus ordo de his qui
per se ire non possunt vt duo tercio adiutorium preparent et
qui
necdum fidelitatem nobis promiserunt cum sacramento nobis fidelitatem
promittere faciatis
[BK 193 c. 8]
DE fagdis cohercendis obseruetur et teneatur quod
in capitulari nostro in libro IIII XX capitulo64* continetur Si quis aliqua
necessitate cogente homicidium
commisit comes in cuius ministerio res perpetrata est et
compositionem soluere et faigda per sacramentum pacificare
faciat quodsi vna pars ei ad hoc consentire noluerit id est
aut ille qui homicidium
commisit aut is qui compo[fol. 94vb]sitionem
recipere debet faciat illum qui ei contumax fuerit ad
presenciam nostram venire vt eum ad tempus quod nobis
placuerit in exilio mittamus donec ibi castigetur vt comiti suo
inobediens esse vlterius non audeat et maius damnum inde non accrescat
[BK 189 Abschnitt A BK 189 Abschnitt B]
UOlumus vt tale coniectum missi nostri
accipiant quia per missaticum suum perrexerint · hoc est
vnusquisque accipiat panes XL frisingas · II · porcellos
aut agnum · I · pullos · IIII · oua XX · vinum
sextarios66* VIII · ceruisa modios67*
II · annona modios68* II · et quando69* prope sunt de illorum domibus70* nullum accipiant coniectum
Volumus
etiam vt octauas pasche incipiant suam agere legationem episcopi vero suum habere debent conuentum octabas71* penthecosten
65*
gek. Ca ohne
erkennbaren Kürzungsstrich
66*
gek. sext
67*
gek. mod
68*
gek. mod
69*
gek. qn
70*
b korr. (?)
71*
gek. octab
[BK 188 c. 5 BK 187 Abschnitt A BK 187 Abschnitt B]
UOlumus atque iubemus vt missi nostri
diligenter inquirant quanti liberi homines in singulis comitatibus maneant qui possint expeditionem
excercitalem facere nobisque per breuem eorum summa deferant
Et qui necdum fidelitatem nobis promiserunt cum sacramento
nobis fidelitatem promittere faciant ·
dicendum
[fol. 95ra] est illis quia necesse est vt intelligamus omnes
communiter
quare periculum72* nobis immineat in eo maxime quod in nostra negligencia
tanta et talia per quem deus ostendit potuit et honor et honestas regni decrescere Adhuc etiam alium intellectum habemus
negligenciam ex priori occasione natam id est quod ipsa legatio non ita
peracta fuit sicut ipsa necessitas deposcat quamquam ex parte vos
dicatis nos materiam in eo dedisse quod non per omnia ad hanc necessitatem
inquirendam plenam vobis dedissemus
iussionem73* ideo summopere tractandum est quomodo domino adiuuante
et in presenti de his que per negligenciam et in curiam
deprauata sunt corrigantur et ne vltra talia fiant sollicite
caueatur
Post hec socii denominandi sunt et tunc
qualis debeat esse legatio iniungenda est
Primo
iniungendum74* est missis vt hoc omnimodis caueant ne populo in
eorum profectione oneris sint ne forte quibus subuenire debuerint afflictionem inferant
[BK 187 Abschnitt C BK 187 Abschnitt D BK 187 Abschnitt E]
UT primo nostram populo voluntatem et studium et
qua intencione a nobis sint directi per nostrum scriptum nuncient ·
Instruendi etiam sunt quid inquirant ·
In
primis hoc maxime inquirant [fol. 95rb] quomodo hi qui populum regere debent vnusquisque in suo ministerio se custoditum habeat vt que bene
faciendo
graciarum actione digni sunt cognoscamus Qui vero
correctionem et increpationem pro eorum negligenciis merentur
omnimodis nobis manifestati fiant ·
Inquisitio autem hoc modo fiat
Eligantur per singulos comitatus qui meliores et
veratiores sunt et si aliquis inuentus fuerit de ipsis
qui fidelitatem promissam adhuc nobis non habeat promittat et tunc instruendi sunt qualiter ipsam fidem erga nos soluere debeant Id
est vt quicumque ex his talem causam sit in illis rectoribus
et diuersis ministris qui populus regere et seruare debent de
quibus interrogati fuerint que ad populi dampnum et
tormentum pertinet et propter hoc nobis periculum anime euenire possit Et in oratione omnino si saluam voluerit suam fidem et promissionem habere manifestum faciat Et si post talem
ammonitionem et constitucionem aliter quam se veritas habeat dixisse aliquis deprehensus fuerit
sciat se inter fideles esse reputandum
[BK 187 Abschnitt F]
PRimo de episcopis quomodo suum ministerium expleant
et qualis sit illorum conuersatio vel quomodo ecclesias et
clerum sibi commissum
ordinatum habeant atque dispositum vel in quibus rebus maxime studeant in spiritalibus videlicet aut in
secularibus negociis Deinde quales sint adiutores ministerii eorum id est corepiscopi archidyaconi vicedomini et presbiteri per parrochias eorum
quale scilicet studium habeant in doctrina vel qualem famam habeant
secundum veritatem in populo Similiter de omnibus monasteriis
inquirant iuxta vniuscuiusque qualitatem et professionem
Similiter et de ceteris ecclesiis nostra auctoritate in beneficio
datis vtrum episcopi in circumeundo parrochias suas ceteras minores
ecclesias grauent aut populo oneri sint Et si ab ipsis aut a ministris
eorum indebita exempta a presbiteris exigantur Simili modo de
comitibus inquirant quale studium de suo habeant ministerio vt
qui bene exinde facit cognoscemus si aliter
facit et hoc nosse omnino volumus [fol. 95vb] Id est Si populus per suam negligenciam et desidiam iusticia et pace careat · Aut si ipse
sciens aliquid iniuste factum habeat Deinde ergo quales ministros habeat ad populum regendum vel missos vtrum
iuste in ipsis ministeriis agant aut consenciente vel negligente comite a
veritate et iusticia declinent Que persone vel quibus
causis culpabiles ad presenciam nostram venire debent
isti veniant si talibus culpis et criminibus deprehensi
fuerint quales inferius annotate sunt
75*
gek.
Ca ohne erkennbaren Kürzungsstrich
[BK 188 c. 1 BK 188 c. 2]
UOlumus vt res ecclesiastice
eo modo contineantur sicut res ad fiscum nostrum contineri solent
vsque dum nos ad generale placitum nostrum cum fidelibus nostris
inuenerimus et constituerimus qualiter in futurum de his
fieri debeat
ITem
volumus vt omnis inquisitio que de rebus ad ius fisci
nostri pertinentibus facienda est non per testes qui producti fuerint sed
per illos qui in eo comitatu meliores76* et veratiores esse
cognoscuntur per illorum testimonium inquisitio fiat et iuxta
quod illi testificati fuerint vel contineantur vel reddantur77*
[fol. 96ra]
[BK 142 c. 10 BK 142 c. 11 BK 142 c. 12]
facientes78* habuerunt ita et omnes qui
lege salica viuunt inantea habeant et faciant
et hoc
iudicauerunt vt si seruus cartam ingenuitatis attulerit domino serui ipsam
cartam falsare liceat
Et
hoc iudicauerunt vt omnes qui alteri aliquid querit licenciam habeat
prius sua testimonia producere contra eum Et si ille cui queritur dixerit
quod legibus teneat ea que tenet et talia sunt testimonia que hoc veraciter affirmare possit iudicauerunt vt huius rei veritas secundum capitula79* · domni imperatoris
que prius pro lege tenenda constituit rei veritas
comprobetur