[fol. 69r]
[4]
TITULUM · II · ITEM HLUDOUUICI IMPERATORIS
DE HONORE ECLESIARUM ·
I · De iniuriis
sacerdotum in eclesiis factis ˙
II De uiduis et pupillis et pauperibus ˙
III · De raptu uiduarum ·
IIII De homine
publicam poenitentiam agente ·
V Ut omnis homo liber potestatem habeat
ubicumque uoluerit res suas dare pro salute animę suę ·
VI De
homicidiis prohibendis ˙
VII Quid in compositione
uuidrigildi dare non debeat ·
VIII · De raptu
alienarum sponsarum ·
VIIII De falsis testibus conuincendis ˙
X De proprio
annum integrum in bannum misso ˙
XI · De mannire ˙
XII De faida pacificanda pro homicidio
commisso ˙
XIII De
sacramentis iurandis ˙
XIIII · De eo qui de furto accusatus
fuerit ˙
XV De despectu litterarum dominicarum ˙
XVI De
iniustis teloneis et consuetudinibus ˙
XVII De his qui bonos denarios accipere
nolunt ˙
XVIII De
adulteratoribus monete ˙
XVIIII De proprio dominico sine iussu
illius reddito ˙
XX De pueris
inuitis a parentibus tonsis aut puellis uelatis ˙
ITEM ALIA CAPITULA DOMNI IMPERATORIS HLUDOUUICI ˙
I De seruis ad sacrum ordinem non
promouendis ˙
II De mancipiis
fugitiuis sine pretio reddendis ˙
III De terra tributalia
IIII De beneficiis destructis ·
V De terra censali ·
VI De nonis et
decimis persoluendis et de restauratione eclesiarum ·
VII De mancipiis fugientibus in uillas
dominicas ˙
VIII De
forestibus nouiter institutis ˙
VIIII De sponsa alterius ipsa nolente
rapta ˙
X De
conuincenda ingenuitate cum pręcinctis ˙
XI · De omni controuersia coram
centenario definienda ·
TITILUM [!] · III · ITEM DOMNI HLUDOUUICI IMPERATORIS ˙ [fol. 69v]
I De abbatibus comitibus ad conuentum metropolitani episcoporum
conuenientibus ˙
II
De sacro baptismate prefixis temporibus
celebrando ˙
III De eucharistia corporis et sanguinis
domini deuote sumenda ˙
IIII
De reuerentia sacerdotum et honore eorum ˙
V De oppressionibus iniustis ab eclesia
remouendis ˙
VI
De his qui uariis criminibus sunt implicati et poeniteri
contemnunt
VII De aequitate mensurarum ˙
VIII
De obseruatione fidelium ut maiestas regalis placitis
publicis residere non spernat ˙
VIIII De institutione uitę canonicorum ˙
X
De teloneo ubi exigi debeat et ubi non oporteat ˙
XI De pontatico exigendo ˙
XII De hominibus liberis ne cogantur ad
pro illos operari ˙
XIII
Kapitula legis salicę addita addita [!] pro
lege tenenda ˙
TITULUM · I ·
PRELOCUTIO DOMNI HLUDOUUICI IMPERATORIS AD EPISCOPOS ET OMNEM
POPULUM ˙
I · De honore
eclesiarum et statu regni ˙
II De defensione et exaltationem eclesię
dei et seruorum eius ac iustitia populi ˙
III De religione et sanctitate
episcoporum ˙
IIII
De deuotione episcoporum studio regali adhibenda pro salute
populi ˙
V De sacerdotibus episcopis subiectis
qualiter uiuere debeant ˙
VI
De scolis instituendis ˙
VII De comitibus ut reuerentiam sanctę
dei eclesię exibeant ˙
VIII
De iustitiis a comitibus facientis absque munerum
acceptione ˙
VIIII De obseruatione diei dominici ˙
X
De subiectione abbatum et reuerentia eorum quam episcopis
suis exhibeant ˙
XI De adiutorio comitibus inpendendo ˙
XII De
adiutorio episcoporum et comitum uicissim impendendo ˙
XIII De caritate et pace habenda et de
reuerentia missorum ˙
XIIII De pace
in itinere seruanda ˙
XV De honestate regis et regni circa
missos exterarum gentium exhibenda ˙
XVI De monetae
mutatione ˙
XVII De iniustis teloneis ˙
XVIII De restauratione pontum ˙
XVIIII De
nonis et decimis persoluendis et restauratione eclesiarum ut comitis adiutorio
perficiatur ˙
XX Ut capitula quę constituta sunt
singulis temporibus ab omnibus transcribantur ˙ [fol. 70r]
ITEM ALIA CAPITULA ECLESIASTICA HLUDOUUICI IMPERATORIS ˙
· I ·
De rebus ęclesiasticis non diuidendis aut subtrahendis ˙
II De electione episcoporum ·
III De regula canonicorum et monachorum
obseruanda ·
IIII
De distributione oblationum a fidelibus eclesię conlatis ˙
V De consideratione in electione abbatum ˙
VI De
discretione seruorum ad sacros ordines promoueri oporteat ·
VII De his qui res suas eclesiasticis
conferunt · et pro hoc heredes eorum exheredantur ˙
VIII De non
tonsorandis uiris pro rebus adipiscendis ˙
VIIII De presbiteris et
clericis non constituendis in basilicis laicorum sine consensu episcopi ·
X De seruitio
non exquirendo ex manso eclesiae conlato ˙
XI Ut unaquęque eclesia suum
presbiterum habeat cum consensu episcopi ˙
XII De uillis
et ęclesiis nouiter constructis ˙
XIII De sacris eclesię uasis in pignus
non mittendis ˙
XIIII De
ęclesiis destructis ˙
XV De honore eclesiarum ·
XVI De muneribus non accipiendis qui ab
episcop[o] consecrantur ˙
XVII De
mulieribus cum presbiteris non habitantibus ˙
XVIII De presbiteris in
cęna domini crisma accipientibus ˙
XVIIII De
episcopis ne honeri sint populis tempore confirmandi ˙
XX De pueris non tondendis uel puellis
uelandis sine uoluntate parentum
XXI De feminis
non uelandis post obitum uiri ante conpletionem · XXXta ·
dierum ˙
XXII De raptis et raptoribus ˙
XXIII · De puellis raptis et necdum
desponsatis ˙
XXIIII De
desponsatis puellis et ab aliis raptis ˙
XXV De his qui sacris uirginibus se
sociant ·
XXVI De
puellis indiscrete non ueland
is
˙
XXVII · De crucis examinatione non
facienda ·
XXVIII
De pabulo uerbi diuini ab episcopo uel uicario eius
populis administrando ·
XXVIIII De
incestis nuptiis et de ęclesiis que inter coheredes diuiduntur ˙
ITEM ALIA CAPITULA ·
DOMNI HLUDOUUICI IMPERATORIS ·
I · Quo ordine
episcopus debeat inueniri
II · De officio et cura episcopi ˙
III De conuersatione clericorum in
episcopatu disposita ˙
IIII De
dispositione et officio presbiterorum ·
V De ordinatione rerum
episcopii [!] ˙
VI De ordine senedochiorum seruando ˙
VII · De ordine
canoni[c]orum ˙
VIII De
monasteriis regularibus ˙ [fol. 70v]
VIIII De electione abbatis ex
congregatione monachorum cum consensu episcopi
X Qualiter cum
monachis suis abbas conuersari debeat ·
XI De correctione abbatis neglegentis ˙
XII De
monasteriis feminarum in canonico uel regulari ordine constitutis ·
XIII De institutione sanctimonialium et
de scolis reformandis ˙
XIIII De
diuina clementia exhoranda pro statu regni ˙
XV De regulari ordine obseruando ·
ITEM ALIA
CAPITULA
HLUDOUUICI IMPERATORIS ˙
I · De humili
professione episcoporum ˙
II De doctrina et
predicatione ęclesiastic
a ·
III De scolis instituendis atque
emendandis ˙
IIII De studio
episcoporum in constituendis scolastis ·
V De potentibus qui · ad predicationem
uenire nolunt ·
TITULUM · I ·
INCIPIUNT
CAPITULA QUE
SUO TEMPORE
DOMNI HLOTHARI
US
IMPERATORIS
OLONNA CONSTITU
IT ˙
I
De episcopis qui propinquis suis res ęclesiasticas per
ensyetheosis indiscrete tribuunt ˙
II De laicis qui eclesias per consensu
episcopi sui in sua proprietate edificant ˙
III
De uiris qui uxores aliorum adulterauerint ˙
IIII De his qui uxores liberas habent et
propter aliquod crimen seruituti se subiciunt ˙
V
De feminis ueste mutatis et adulterantibus ˙
VI De his qui al
iter
testes
habere non possunt · ut per comitis iussionem
habeant uel auxilium ·
VIII · De
abbatibus ab episcopis electis ·
VIII De his qui nouiter monasteria
ingrediuntur qualiter prohibentur ˙
TITULUM · II · ITEM ALIA
CAPITULA
DOMNI HLOTHARII ˙
I De his qui proprietates habent et
hostem facere contemnunt ˙
II
De his qui res suas non propter paupertatem · sed ob
uitandam publicam utilitatem eclesiis delegant ·
III Ut et de predicta re in laicali
ordine similis potestas seruetur ˙
IIII
De fratribus qui in italię et romanię finibus paterne maternę succedunt hereditati et
hostem facere contemnunt ·
V De his qui in aliena potestate mobile
suum transferunt pro iustitia differenda ·
VI
De fratribus commune uiuentibus qui ob uitandam publicam
utilitatem suam nolunt diuidere hereditatem ·
VII Ut in maioribus criminibus uel
causis non recipiantur in testimonium nisi uuidrigild darii [!] ·
[fol. 71r]
VIII Ut omnes iuratores simul iurent ˙
VIIII De sacramento ante solis occasum
persoluto ·
X
De his qui se ingeniose in seruitium tradunt ˙
XI De his qui res suas sponte alicui
delegant et fraudolenter postmodum alio ignoranti uendunt ˙
XII
De pugna cum fustibus facienda ˙
XIII De fugitiuis mancipiis sine munere
reddendis ˙
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 71v]
[3]
TITULUM ·
IIII ·
ITEM ALIA
CAPITULA
DOMNI HLOTHARII
IMPERATORIS
I
· De rectoribus baptismalium ęclesiarum
II De exhibenda oboedientia et honore
episcopis ab archipresbiteris ˙
III
De solatio inpendendo et adiutorio episcopis ab
archipresbiteris iuxta quantitatem seruitii ·
IIII De senedochiorum testamentis
custodiendis ˙
V
De feminis cum presbiteris cohabitantibus ˙
VI De sinodali conuentu episcopi pro
huiuscemodi re
VII
· De monasteriis et senedochiis inordinatis atque
destructis ˙
ITEM ALIA
CAPITULA
DOMNI HLOTHARII
I De contemptoribus
excommunicatis ˙
II ·
De conseruatione emunitatum ·
III
De ordinatione rerum in ęclesiis factis et usufructu
reseruatis ˙
IIII De concessione duorum aduocatuum
episcopis et abbatissis facta ˙
V
De usurariis ab episcopo correctis et non emendatis ˙
VI De doctrina ęclesiastica neglecta uel
pene extincta ˙
VII
De conuersatione canonicorum ˙
VIII De restauratione ęclesiarum
baptismalium ˙
VIIII De decimis dandis ˙
X
De precariis a rectoribus eclesiarum inrationabiliter
factis ˙
XI Item de decimis dandis et de
correctione corruptoribus earum inpendenda ·
INCIPIUNT
CAPITULA ADMONITIONIS EUGENII PAPĘ CONSILIO ET SUB
SCRIPTIONE EPISCOPORUM FACTA
INANTEA SUNT CAPITULA
DOMNI HLOTHARII CIIII · QUĘ HIC NON SUNT SCRIPTI ·
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 72v]
[24]
ITEM INSTITUTIO DOMNI HLUDOVVICI IMPERATORIS ·
I De procuratione iustitiarum ·
II
Ut ea quę in preterito ab episcopis inuenta sunt de
ministeriis eclesiasticis omnimodis custodiantur ·
III De restauratione eclesiarum
baptismalium ·
IIII
De decimis in plebibus dandis ·
V De iudicibus
commonendis ut timorem dei habeant et iustitiam non peruertant ˙
VI
De pontibus restaurandis ·
ITEM STATUTA
DOMNI
HLUDOUUICI PRO Lege posita
I De prelocutione · [fol. 73r]
II De his qui pro iustitia dilatanda
quemlibet ad seruitium ingeniose interpellat aut pro testamento subuertendo
patronum illum habere dicit ·
III
· De his qui ad seruitium interpellati sunt infra quod
spatio dierum libertatem suam comprobent ·
IIII
· Placita ingeniosa non mutanda pro libertatem approbanda ·
V
De iudeis ab italia repellendis ˙
ITEM ALIA CAPITULA ·
I · De ordinatione inquirenda a
conditoribus monasteriorum et senedochiorum facta ·
II
De monetis a corruptoribus atque contemptoribus earum ·
III De mensuris antiquis instituendis ˙
IIII De sectatoribus usurarum ·
V
De iudicibus nobilibus sub sacramento constituendis ˙
VI De his qui necdum fidelitatem
imperatori promiserunt ˙
VII
De uillis et cortis unde regis expensa exire debet ˙
VIII De palatiis antiquis et domibus
publicis in ciuitatibus destructis ˙
VIIII
De beneficiis clericorum et uassallorum qui in palatio
deseruiunt ˙
X De restauratione baptismalium
eclesiarum et de decimis ibidem dandis ˙
XI
De ordinatione uitę et conuersationis †††††††††† canonicorum et de depredationibus episcopis
defunctis factis ˙
XII De sceleribus atque criminibus ˙
XIII · De uiis et pontibus ˙
EXPLICIUNT KAPITULA ·
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 92r]
[20]
TITULUM · II · ITEM HLUDOUUICI IMPERATORIS DE
HONORE ECLESIARUM ·
I
Si quis autem ex leui causa aut sine causa hominem in
eclesia interfecerit
de uita componat · Si uero foris rixati
fuerint · et unus alterum in eclesiam
fugerit · et ibi se defendendo eum
interfecerit si testes non habuerit cum · XII · i
[.]ratoribus legitimis per sacramentum affirmet · se deffen
†††dendo eum interfecisse ·
et post hęc · DC ·
solidos ad partem eclesię quam ille homicidio polluerat componat
et insuper
bannum nostrum soluere cogatur · his uero qui interfectus est absque com
positione iaceat · ac deinde secundum iudicium canonicum
congruam facinori
quod amisit pęnitentiam accipiat · Si seruus hoc
commiserit iuditio
aquę feruentis examinentur utrum hoc
sponte an se defendendo
fecisset · et si se coxerit interficiatur · Si autem
non se coxerit · dominus
eius
eius iuxta quod uuidrigild illius est
ad ęclesiam persoluat · aut eum
[fol. 92v]si uoluerit eidem eclesię tradat ˙ De
eclesiastico et fiscalino et beneficiario
seruo ut una uice uuidrigildum eius
pro eo componatur · altera uice ipse
seruus ad supplicium
tradatur · Hereditas tamen liberi hominis qui propter
tale facinus ad mortem
fuerit iudicatus ad legitimos heredes illius per
ueniat ˙ Si in atrio
eclesię cuius porta consecrata est
huiusscemodi [!]
homicidium perpetratum fuerit · simili modo emendetur uel componatur ˙
Si
uero porta eclesię non est consecrata eo modo componatur quod in
atrio
comittitur · sicut componi debet quod in immunitate
uiolata committitur ˙
II
Si quis sanguinis effusionem in eclesia fecerit cum fuste · si presbitero fecerit in triplo
componatur · duas partes eidem presbitero ·
tertiam pro fredo ad eclesiam · et insuper bannum nostrum · Similiter de
diaconibus iuxta compositionem eius in triplo cum banno nostro
componatur ˙ De subdiaconibus similiter in triplo secundum suam
compositionem et de uniuscuiusque ordinis
cleri secundum suam compositionem triplum persoluatur · et
insuper bannum nostrum · Similiter et de ictu sine sanguinis effusione de uniuscuiusque ordinis cleri · secundum suam compositionem
triplo et bannum nostrum ˙ et qui non habet unde ad eclesiam persoluat
tradat se in seruitium eidem eclesię usque dum totum debitum persoluat ·
III De uiduis et pupillis
Vt quandocumque in mallum
ante comitem uenerint · primo eorum causam audiat et definiat · et si testes
per se ad causas suas querendas habere non potuerit uel legem nescierint ·
comes illos et illas aiuuet [!] dando eis talem hominem qui rationem
eorum uel pro eis loquatur ˙
IIII ·
Qui ui
duam intra primos treginta dies
uiduitatis suę uel inuitam uel uo
lentem sibi copulauerit · bannum
nostrum id est LX · solidos in triplo componat ·
et si inuitam
eam duxit legem suam ei
componat · illi tamen qui eam rapuit
haberi non permittatur ˙
V
Qui hominem publicam penitentiam agentem
interfecerit bannum nostrum
in triplo
componat · et uuidrigildum eius proximis eius persoluat ˙
VI
Si quis res suas pro salute animę suę uel ad aliquem
uenerabilem locum uel propinquo suo uel cuilibet alteri tradere uoluerit · et
eo tempore intra ipsum comitatum fuerit · in quo res illę positę sunt ·
legitimam traditione facere studeat ˙ Quodsi eodem tempore quo illas
tradere uult · ut extra eundem comitatum fuerit · id est siue in exercitu siue
[fol. 93r]in palatio siue in quolibet loco adhibeat sibi uel de suis
parentibus uel de aliis qui eadem lege uiuant qua ipse uiuit testes idoneos ·
et si illos habere non potuerit · tunc de aliis quales sibi meliores inuenire
possit · et coram eis rerum suarum traditionem faciat et fideiussores uestitos
donet · qui ei qui illam traditionem accipit uestituram faciat ˙ Et postquam
hęc traditio ita facta fuerit · heres illius nullam de predictis
rebus ualeat facere repetitione ˙ Insuper et ipse per se
fidemiussionem faciat eiusdem uestiturę · nec heredi ulla occasio remaneat hac
traditionem immutandi · et potius necessitas incumbat illam perficiendi · et si
nondum res suas cum coheredibus suis diuisas habuit non ei hoc sit inpedimentum · sed coheres eius si sponte noluerit · aut per comitem aut per missum eius
distringatur · ut diuisionem cum illo faciat · ad quem defuncti hereditas
uoluit peruenire · et si cuilibet eclesię eam tradere rogauit · coheres eius ea
lege cum illa eclesia de predicta hereditate habeat · quam cum alio
coherede suo habere debuerat · et hoc obseruetur erga patrem et filium et
nepotem usque ad annos legitimos · postea ipse res ad immunitatem ipsius
eclesię redeant ˙
VII
Quicumque hominem aut ex leui causa aut
sine causa interfecerit uuidrigildus
eius his ad quos pertinet
componat ipse uero propter talem pręsumptionem in exilium
mittatur ad quantum
tempus nobis placuerit · res tamen suas non amittat
VIII
Volumus ut tradantur quę in lege continetur excepto
accipitre et spada quia propter illa duo aliquotiens periurium committitur ·
quando maioris prętii quam illa sint esse iurantur ˙
VIIII ·
Si quis sponsam alienam rapuerit patri aut
cui legibus esse debet cum sua
lege reddat · et quicquid cum ea tulerit semotim
unamquamque rem secundum
legem reddat · et si hoc defensor perpetrare
consenserit et raptori nihil
quęrere uoluerit · comes seculariter de unaquaque
rem freda nostra exactari
faciat · sponso uero legem suam
componat et insuper bannum nostrum id est LX · solidos soluat ·
uel in
presentia nostra comes eum aduenire faciat · et quanto tempore
nobis placuerint
in exilio maneat · et illam feminam ei habere non liceat ˙
X
Si quis cum altero de qualibet causa contentionem habuerit · et testes contra
eum per iudicium producti fuerint · si ille falsos eos
suspicatur · liceat ei alios
testes quos meliores potuerit contra eos opponere · ut ueracium testi
monium falsorum testium peruersitas superetur ˙
Quod si ambe partes testium
[fol. 93v] ita inter se dissenserint ut nullatenus
una pars alteri cedere uellit ·
eligantur duo ex ipsis · id est ex utraque
parte unus qui cum scutis et fustibus
in campo decertet · utrum pars falsitatem
utrum ueritatem suo testimonio
sequatur · et camphioni qui uictus fuerit
propter periurium quod ante pugnam
commisit dextra manus
amputetur ˙ Ceteri uero eiusdem
partis testes quia
falsi
apparuerunt manus suas redimant ˙ Cuius compositionis duę partes ei
contra quem testati sunt dentur · tertia pro fredo soluatur · et in sęculari
quidem
causam huiuscemodi testimonium diuersitas campo
comprobetur ˙ In ęclesiasticis
autem causis ubi de una parte
seculare · de altera uero
seculare [!] negotium est ·
isdem modis
obseruetur ˙ Ubi uero ex utraque parte ęclesiasticum fuerit ·
rectores earundem
eclesiarum si se familiariter pacificare uellint licentiam
habeant · Si autem
de huiuscemodi pacificatione inter eos conuenire non possit
aduocati eorum in
mallo publico ad presentiam comitis ueniant · et ibi legi
timus terminus eorum contentionibus imponatur ˙ Testes uero de
qualibet
causa non aliunde quęrantur nisi de ipso comitatu in quo res unde
causa agitur
posita est · Quia non est credibile
†† ut uel de statu hominis uel de possessione
cuiuslibet per alios melius rei
ueritas cognosci ualeat quam per illos qui uici
niores sunt si tamen
contentio que inter eos exorta est in confinio duorum comitatum
fuerit liceat eis de uicina centena adiacentis comitatus ad causam suam
testes
querere ˙
XI
De proprio in bannum nostrum misso ·
cuiusque hominis
proprietas pro crimine aliquo
habeo commisso
in bannum fuerit missa · et ille re cognita ne iustitiam faciat
uenire
distulerit · annumque ac diem in eo banno illum et permiserit · ulterius
eam
non adquirat sed ipsa fisco nostro societur ˙ Debitum uero quod his cuius ea
fuit soluere debuit · per comitem ac ministros eius iuxta ęstimationem damni
de rebus mobilibus quę in eadem proprietate inuente fuerint his quibus
idem debitor fuit exsoluatur ˙ Quodsi rerum mobilium ibidem inuenta
rum quantitas ad compositionem
remanere non potuerit · totum in illam
expendantur ˙ Si autem
homo ille nondum cum suis coheredibus proprium suum
diuisum habuerit · conuocet
eos comes et cum eis legitimam diuisionem
faciat · et tunc sicut iam dictum est
partem eius fisco nostro addicat · et compositionem
de ea iuxta modum quod superius comprehensum est ad quos illa
legibus
[fol. 94r] pertinet exsoluat ˙ Quodsi non de alia re sed de ipsa
proprietate quę
in bannum missa fuit ac per hoc in nostram potestatem redacta
est fuerat in
terpellatus · comes in cuius ministerio eam esse
constiterit · hoc ad notitiam
nostram perferre curret · ut nos eandem
proprietatem quę secundum supradictum
modum in nostrum dominium redacta est per
precepti nostri auctoritatem illius et
potestatem hominis qui eam querebat
faciamus peruenire ˙
XII
Si quis de statu suo id est de libertate
uel de hereditate conpellandus est · iuxta legis constitutionem manniatur · De
ceteris uero causis unde quis rationem redditurus non manniatur · sed si post
secundam comitis admonitionem aliquis ad mallum uenire noluerit rebus eius in
bannum missis uenire et iustitiam facere compellatur ˙
XIII ·
Si quis aliqua necessitate cogente homicidium
commiserit · comes in cuius ministerio res perpetrata est et
compositionem soluere · et faidam per sacramentum
pacificare faciat ˙ Quodsi una pars ei ad hoc consentiendum consentire
noluerit id est aut ille qui homicidium commisit · aut his qui
compositionem suscipere debet · faciat illum qui ei contumax
fuerit ad presentiam nostram uenire ut nos eum ad tempus quod
nobis placuerit in exilium mittamus donec ibi castigetur · ut comiti suo
inoboediens esse ulterius non audeat · et maius damnum inde non adcrescat ˙
XIIII
Ibi sacramenta iuranda sunt ubi antiquitus
consuetudo fuit · quando
uero de liber
tate
sacramenta aramire uel
iurare debent · ibi malum habeatur
et ibi sacramenta iurent · mallum tamen
neque in eclesia neque in atrio eius uel rebus
habeatur excepta eclesia et
atrio ipsius · quia secundum legem aliter haber
i
non potest ˙ Minora placita comitum siue intra suam potestatem uel ubi
impetrare potuerit habeat · et domus a comite in loco ubi mallum tenere
debet construatur ˙
XV ·
Si liber homo de furto accusatus fuerit et res proprias
habuerit in mallo ad presentiam comitis se adramire faciat et si res non habet
fideiussores donet qui eum adramire et in placitum adducti faciant · et liceat
ei prima uice per sacramentum secundum legem idoneare si potuerit ˙ Nam si alia
uice duo uel tres eum de furto accusauerint · liceat unum ex his contra eum cum
scuto et fuste in campo contendere ˙ Quod si seruus de furto accusatus fuerit ·
dominus [fol. 94v] eius pro eo emendare studeat · aut cum sacramento excuset ·
non se tale furtum perpetratum habere propter quod ad supplicium traditum esse
debeat ˙
XVI
Si quis litteras nostras despexerit ; id est tractoriam
quę propter missos recipiendos dirigitur · aut honores quos habet amittat aut
in eo loco ubi predictos missos suscipere debuit tamdiu resideat · et de suis
rebus legationes illuc uenientes suscipiat · quousque animo nostro satisfactum
habeat · Qui uero indiculum nostrum quocumque modo despexerit ·
iussu nostro ad placitum ueniat · et iuxta uoluntatem nostram
congruam stultitię suę castigationem accipiat · et si liber homo uel
ministerialis comitis hoc fecerit · honorem
qualemcumque habuerit siue beneficium amittat · et si seruus
fuerit nudus ad palum uapulet et caput eius tondetur ˙
XVII ·
Vt ubi tempore aui nostri pipini consuetudo fuit teloneum dari · ibi et inantea detur ˙ Nam ubi nouiter inceptum est ulterius non agatur ˙ et
ubi necesse non est ad pontem transmeare uel ubi nauis per mediam aquam aut sub
pontem ierit · et ad ripam non adpropinquauerit neque ibidem aliquid emptum
uel uenundatum fuerit ulterius teloneum non detur ˙ Ut nemo cogat alium ad
pontem ire · ubi iuxta pontem aqua transmeari potest · et qui ulterius in
talibus locis uel de his qui ad palatium seu in hostem pergunt teloneum
exactauerit cum sua lege ipsum teloneum reddat et bannum nostrum id est LX
solidos componat ˙
XVIII
Quicumque liber homo denarium merum et bene
pensantem recipere noluerit
bannum nostrum id est LX solidos
componat ˙ Si uero serui eclesiastici aut comitum aut uassa
lorum
nostrorum hoc facere pręsumpserint · LX percussionibus uapulent · aut si
magister eorum id est aduocatus qui liber est e
os
uel comiti uel misso
nostro presentare
noluerit · predictum bannum
nostrum LX solidorum
componat ˙
XVIIII
De falsa uero moneta qui eam percussisse
comprobatus fuerit manus eius
amputetur · et qui hoc consensit si liber est LX
solidos
componat · et si seruus est
LX ictus accipiat ˙
XX
Si quis proprium nostrum quod in uestitura genitoris nostri fuit alicui querenti
reddiderit sine
nostra iussione aliud tantum de suo proprio cum sua lege componat ˙
et quicumque illud scienter per malum ingenium adquirere
temptauerit · pro
infideli teneatur ˙ quia sacramentum fidelitatis quod nobis
promisit
[fol. 95r] irritum fecit · et ideo secundum nostram uoluntatem et
potestatem diiudicandus est
XXI
Si quis puerum inuitis parentibus
totonderit aut puellam uelauerit ·
legem suam in triplo
componat ˙ Aut puero si iam suę potestatis est · aut illi in
cuius potestate
fuerit ˙ Ille uero potestatem habeat capitis sui · ut in
tali habitu permaneat
quale ei placuerit ˙
†††††
Item alia capitula
domni imperatoris hludouuici ˙
I
De seruis non ad sacrum ordinem promouere nisi prius a
dominis propriis libertatem consecuti fuerint ˙ Si uero deinceps quislibet
seruus dominum suum fugiens aut latitans aut adhibitis testibus munere
conductis uel corruptis aut qualibet calliditate uel fraude ad
gradus eclesiasticos peruenerit deponatur ˙ et dominus eius eum recipiat ·
Si mancipia dominos suos fugerint in
alienam potestatem ut propter hoc nullum premium querat ille in cuius potestate
fuerint inuenta · pro eo quod ea uel reddiderit uel foras eiecerit · et non
solum hoc sed etiam si ea nec redere nec foras eicere uoluerit · et
legitimo domino ea contradixerit · si inde postea effugerint secundum legem ea
soluere cogatur ˙
Quicumque terram tributariam unde tributum
ad partem nostram exire solebat uel ad eclesiam uel cuilibet
tradiderit · his qui eam susceperit · tributum quod inde soluebatur · omnimodo
ad partem nostram persoluat · nisi forte talem firmitatem de parte domnica
habeat · per quam ipsum tributum sibi perdonatum possit ostendere ˙
IIII
Quicumque suum beneficium occasione
proprii desertum habuerit · et intra annum postquam ei a comite uel misso
nostro notum factum fuerit illud emendatum non habuerit ipsum beneficium perdat ˙
V
Si quis terram censalem habuerit quam antecessores sui uel
ad aliquam eclesiam
uel ad uillam nostram dederunt · nullatenus eam secundum
legem tenere potest nisi
ille uoluerit ad cuius potestatem uel illa eclesia
uel illa uilla pertinet · nisi forte
filius aut nepos eius sit qui eam tradidit · et ei eadem terra ad tenendum
placitam sit ˙ Sed in hac re considerandum est · ut si ille qui hanc terram
tenet diues an pauper sit et utrum aliud
beneficium habeat uel etiam proprium
et qui horum neutrum habet · erga hunc
misericorditer agendum est
ne ex toto
dispoliatus in
necessitatem incidat · ut aut talem
censum inde persoluat qualis ei fuerit
constitutus uel portionem
[fol. 95v] aliquam inde in beneficium accipiat unde se
sustentari ualeat ˙
De nonis et decimis consideratum est ut de frugibus terrę
persoluantur ˙ De opere uero uel restauratione eclesiarum comes et episcopus
siue abbas una cum misso nostro quem ipsi sibi ad hoc elegerint considerationem
faciant · ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et
restaurandum quantum ipse de rebus ęclesiarum habere cognoscitur ˙ Similiter et
de uassis nostris ut in commune tantum operis accipiant · quantum
rerum ęclesiasticarum habent uel unusquisque per se iuxta
quantitatem quam ipse tenet aut si inter eos conuenerit ut pro opere faciendo
argentum donent iuxta ęstimationem operis in argento persoluant ˙ De
quo pretio rector eclesię ad prędictam restaurationem operarios conducere et
materiam emendare possit · Et qui nonas et decimas dare neglexerit · illas cum
lege sua restituat · insuper et bannum nostrum soluat ˙
Si cuiuslibet mancipia in uillam nostram
confugerint actor eiusdem uillę querenti domino ea non contradicat · sed statim
ea foras de eadem uilla eiciat · et si se putat ad ea repetenda iustitiam se
habere repetat et secundum legem adquirat ˙ Si uero tempore domni Karoli genitoris nostri
in uillam confugerunt et dominus ea quęrit · actor eiusdem uillę aut ea
legitimę contendat · aut quęrenti domino reddat · Et actor propter uestituram
domni Karoli genitoris nostri eadem mancipia contradicere
non audeat si illius propria esse noscuntur ˙
De forestibus nouiter institutis · ut
quicumque illas habet dimittat · nisi forte
inditio ueraci
ostendere possit quod per iussionem siue permissionem
domni
Karoli genitoris nostri eas instituisset · pręter
illas quę
ad nostrum
opus perti
nent
[unde] nos decernęre uolumus
quicquid nobis placuerit ˙
Qui sponsam alienam ipsa non consentiente
rapuerit · licet cum ea cohibuerit
reddat eam illi cuius sponsa est · et ipse
ducat eam si uelit quia passa potius
qu
[a]m uiolata uidetur ˙
Quodsi eam ducere noluerit accipiat alteram feminam
Tamen si et ipsa nubere
uoluerit excepto raptori cui uoluerit alteri legi
time copuletur ˙
Raptor uero adulterii crimine reus teneatur ˙ Quod
s
[i]
[......] consensit · similiter ut raptor a
nupt
[u] ulterius prohibeatur · et his
qui eam accepturus erat aliam quam uoluerit accipiat ˙
Homo de statu suo pulsatus · si his qui eum pulsat ad
uincendum illum procinctos
[fol. 96r]habuerit adhibeat sibi octo
iuratores legitimos ex
ea parte unde
pulsatur siue illa paterna siue materna sit · et quattuor
a [!] aliunde
non minus legitimos et iurando uindicet libertatem
suam ˙ Quodsi procinc
tus defuerit · assumat
undecumque XII · liberos homines et iurando
ing [!] ingenuitatem suam defendat ˙
XI
Omnis controuersia coram centenario
definiri potest excepta redditione terrę et mancipiorum quę nonnisi
coram comite fieri potest ˙
TITULUM · III · ITEM
DOMNI HLUDOUUICI IMPERATORIS ·
· I ·
De necessitate episcoporum conueniendi cum suo
metropolitano oportune annis
singulis secundum canonicam auctoritatem cui
conuentus interesse oportet ·
abbates tam canonicos quam monasticos absque
ulla subtract
ione
· et si
possibile est aut inperiali seruitio non
detineatur ˙ Adsint etiam comites ˙
quodsi illi defuerint · adsint eorum uice
tales missi qui adimplere ualeant ·
quęcumque utilia corrigendi studio secundum regulam christianitatis
ibidem inuen
ta fuerint ˙ Sunt autem plurimę necessitates quę aliter
emendari non possunt
nisi in huiusmodi conuentu · qui tamen conuentus quo
tempore fieri debeat ·
consideratione metropolitani uestrę pietati
innotescendum est · quod plenius
uestra auctoritas ad eum conueniatur ˙
II
Vt misterium sacrosancti baptismatis non
ubicumque nec quandocumque excepta
infirmorum causa · sed prefixis a sanctis patribus temporibus penitus
celebretur Aliter enim si actitatum fuerit honor tanti sacramenti et debita
reuerentia et cura et diligentia et eruditio pariter uilescere certum est ·
III
Est quidem ualde necessarium et summa emendatione dignum
et illud nequaquam neglegatur sicut hactenus pene ab omnibus neglectum est
quasi non minus necessarium sit in quo nostrę †††
redemptionis salus et salutis summa consistit · id est communio sacri corporis
et sanguinis domini nostri iesu christi ˙ qui ait ˙ Nisi manducaueritis carnem
fili hominis et biberitis eius sanguinem non habebitis uitam in uobis ˙ Unde
monendi sunt atque instruendi omnes fideles · ut mundati et
purificati · et sepius communicent
et reuerenter ad ipsam communionem accedant · ne secundum
apostolum iuditium sibi manducent et bibant · [fol. 96v]
IIII
Vt sacerdotes domini qui sunt mediatores inter deum et
homines per quos homines deo reconciliantur tanto despectui non
habeantur · sed pro amore et reuerentia dei ministerium sacrum quod
per eos deo exibet eclesia in eis honoretur et ut ad suis eclesiis tam
inlicito ausu ad exteriora peragenda non mittantur · quia proinde et
opus diuinum neglegitur · et infantes sine baptismi gratia et homines
sine confessione mori solent ˙ Cuius causę periculum et in eos qui a suis
eclesiis eos aduocant et in episcopos quorum uicem agere debent ·
miserabiliter retorquetur ˙
V
Vt erga eclesias piissima
misericordia uestra id quod iam dudum deo inspirante statuit
obseruari ab omnibus
iubeat ·
quoniam plerique post sacram iussionem nostram non solum
census quod exigere · de eclesia solebant
acceperunt · insuper etiam et grauiora ad
diderunt ˙ Cum sint enim
plerique eclesię aut nihil aut parum quid exterius ha
bentes · de
solis decimis et oblationibus fidelium census et diuersos pastus
presbiteri
earum qui uix ibidem uiuere possunt reddere compelluntur · Hęc
uero omnia
quę inde exigere solent non de suo aliquo beneficio sed solummodo
de altari
et parietibus eclesię ab episcopo deo dicatis dari sibi agunt ˙
VI
Quia sunt in plerisque locis parricida et ceteri homicidę
uel reliquis capitalibus criminibus implicati · qui penitentiam
publicam agere contemnunt · qui utique rei publicę utilitatibus inutiles sunt · super quibus necesse est ut uestra celsitudo comitibus
precipiat quatenus episcopis adiutorium ferant · ut eos
canonicę penitentię subdere ualeant ˙
VI
Vt ęquales mensurę et iuste in omnibus
prouinciis imperii uestri sint secundum legem domini iubentis · sit tibi
aequus modius iustusque sextarius ˙ Quapropter diuersitatem mensurarum in
multis · pauperes ualde grauantur ˙ Census tamen singularum prouinciarum
antiquitus constitutus huius rei occasione pauperibus non augeatur ˙
VII
Postulant et monent oratores uestri ut inter cetera quę
digne deo agitis ad causas necessarias eclesiarum et pauperum aliquotiens
audiendas aut examinandas propter amorem dei assumatis laborem quia
perfectio ministerii uestri maxime in huiuscemodi consistit officio · Erit
enim opere precium ad omnes iudices huic officio puriores atque meliores ˙
De institutione uitę canonicorum quam deo
inspirante et administrante [fol. 97r] pia misericordia uestra ordinauit · ut
omnes idem sentiant et huius proprio metropolitano cura delegetur ˙ Quatenus
in singulis locis
ubicumque secundum iussionem uestram completa est
perfecte custodiatur · Et ubi necdum consummata est prouidentia et studiis
perficiatur His enim et congruentius ceteris missis · suos
suffraganeos canonica auctoritate sedulo admonere potest · et tam per se quam
per missos a se frequenter destinatos ubicumque
emendatione egeat perquirendo sollicita inuestigatione qualiter in locis
omnibus seruetur inuenire ˙
X
Volumus firmiter omnibus in imperio nostro nobis a deo
commisso notum
fieri · ut nullus teloneum exigat · nisi in
mercatibus ubi communia
commertia emuntur et uenduntur ˙ Neque in pontibus nisi ubi
antiquitus
telonea exigebantur neque in ripis aquarum ubi tantum naues solent
aliquibus
noctibus manere ˙ Neque in siluis · neque in stratis · neque in
campis neque sub
ter pontem transeuntibus nec alicubi · nisi tantum
ubi aliquid emi
titur aut uenditur quelibet causa ad
communem usum pertinens et
ubi em
ptor
cuiuslibet
utitur herba aut lignis aut aliis uillati
cis commodis
cum eo cuius sunt quibus utitur agat iuxta ęstimationem
usus · et quod iustum
est de tali re illi exsoluat ˙ Quod si aliquis consti
tuta mercata
fugiens ne teloneum soluere cogatur · et extra predicta
loca aliquid emere uoluerit · et huiusmodi inuentus fuerit
constringatur
et debitum telonei soluere cogatur ˙ et quisquis
hu [!]
huiusmodi ista telonea soluere declinantem susciper
it
· siue celaue
rit idem secundum suam legem emendare
compellatur · his tamen quem celauit
debitum teloneum
persoluat ˙ Ceterum sicut superius dictum est nisi in me
moratis
locis · nemo a quolibet exigat teloneum · et si quis fecerit
contra hęc nostra
precepta · sciat se
esset damnandum LX summa solidorum
XI
De dispensa fidelium nostrorum ·
siue carris siue saugumariis · siue fris
kingis siue aliquibuslibet uehiculis tam eorum qui nobis
assiduę in pa
latio deseruiunt · quamque et eorum qui ad palatium
eorum dispensam ducunt ·
neque in pontibus neque in nauibus neque in l
quibuslibet aliis locis
ab eis teloneum quis exigere
presummat ˙ Quod si fecerit · sciat se
similiter · LX · solidorum plena
plectendum · quod si aliquis repertus
[fol. 97v] fuerit · quia quę
premissa sunt non ad suam dispensam neque ad proprios usus
sed potius uenundandi causa eduxerit · nouerit sicut superius compręhen
sum est se esse damnandum ˙
XII
Nemo ex his qui pontem faciunt aut de inmunitatibus aut de
fiscis aut de
liberis hominibus cogatur pontaticum de eodem quem
fecerunt ponte per
soluere ·
Et si forte quilibet uoluerit ex propriis facultatibus eundem
emendet uel
refaciat ˙ Non tamen de eodem ponte maiorem censum exigere
pręsummat · nisi
sicut consuetudo fuit et iustum esse dicitur ˙
XIII ·
Omnibus notum sit quia uolumus ut liber
homo ad nostros broilos operari non cogatur · Attamen ab aliis publicis
functionibus quas solebant iuxta antiquam consuetudinem facere nemo
se pro hac causa excuset ˙
XIIII
Generaliter omnes admonemus · ut capitula quę
preterito anno
legis salicę
per omnium consensum addenda esse censuimus · iam non capitula ulterius
sed tantum lex dicantur · immo pro lege teneantur ˙
TITULUM · I · PRELOCUTIO DOMNI HLUDOUUICI IMPERATORIS
AD EPISCOPOS ET OMNEM POPULUM
I ·
[BK 150 c. 1 BK 150 c. 2]
Omnibus uobis aut uisu aut auditu notum
esse non dubitamus · quia ge
nitor noster et
progenitores postquam a deo ad hoc electi sunt · in hoc precipuę
studuerunt ut
honor sanctę eclesię et status regni decens maneret ˙ Nos
etiam iuxta modum
nostrum sequentes exemplum · sępe uestram deuotionem
de his admonere curauimus · et deo miserante multa iam emendatam
et correcta uidemus · Unde et deo iustas
laudes persoluere et uestrę bonę
intentioni multimodas debemus
gratias referre ˙
Sed quoniam complacuit
diuinę prouidentię nostram mediocritatem ad hoc constituere ut sanctę suę
eclesię et regni huius curam gereremus · ad hoc certare et nos et filius ac
socius noster diebus uitę nostrę optamus · et tria specialiter capitula et ad nobis
et ad uobis deo opem ferente in huius regni administrationem specialiter
conseruentur ˙
II ·
[BK 150 c. 2 BK 150 c. 3]
Id est ut defensio et exaltatio uel honor sanctę dei
eclesię et seruorum illius con
gruus maneat · et pax et iustitia in
omni generalitate populi nostri
conseruetur ˙ In his quippe maxime studere et
de his in omnibus placi
tis quę uobiscum deo auxiliante habituri
sumus uos admonere op
tamus · sicut debitores sumus ˙
Sed quamquam summa huius
ministerii
[fol. 98r] in nostra personam consistere uideatur · tamen et diuina
auctoritate et huma
na ordinatione · ita per partes diuisum esse
cognoscitur · ut unusquisque
uestrum in suo loco et ordine partem nostri
ministerii habere cognoscatur ˙
Unde apparet quod ego omnium uestrum admonitor
esse debeo · et omnes uos adiu
tores nostri esse debetis ˙ Nec enim
ignoramus quid unicuique nostrum in sibi commissa
portione conueniat · et ideo pretermittere non possumus quin unumquemque
iuxta suum ordinem admoneamus ˙
III ·
Sed quoniam scimus quid specialiter
pertineat ad episcopos · ut primum ad sacrum ministerium
suscipiendum accedant
et in eodem ministerio religiose uiuant · et tam bene
uiuendo quam rectę
predicando populis sibi commissis iter uitę
prebeant · et ut
in monasteriis in suis parroechiis
constitutis sancta religio obseruata fiat ·
Et ut unusquisque iuxta
su
am
professionem ueraciter uiuat curam impendat ·
IIII ·
Omnes uos in hoc sacro ordine constitutos et officio
pastorali functos monemus
atque rogamus ut in hoc maxime elaborare studeatis ·
ut per uosmetipsos et
per uobis subiectos quantum ad uestrum ministerium
pertinet nobis ueri adiutores
in administratione ministerii nobis
commissi existatis · ut in iuditio non
condemnari pro nostra
et uestra negle
gentia
· sed potius pro utrorumque bono studio
remunerari mereamur ˙ Et ubicumque per neglegentiam
† abbatis aut abba
tisse uel comitis
siue uassi nostri aut alicuius cuiuslibet personę aliquid uobis
difficultatis
in hoc apparuerit obstaculum nostrę dinoscentię id ad tempus
insinuare non
differatis · ut nostro auxilio suffulti · quod uestra auctoritas
exposcit
famulante ut decet potestate nostra facilius perficere ualeatis ˙
V
De sacerdotibus uero ad uestram curam
pertinentibus magnum adhibete
studium · ut qualiter uiuere debeant et quomodo
populis ad suę portio
n
[is] curam pertinentibus
exemplo et uerbo prosint · a uobis cum magna cura
et doceantur et admoneantur ˙
Et ut id facere studeant · uestra pon
tificale auctoritate
constringantur ˙ Quicquid autem in illis a populis iuste
repręhenditur in
exemplo proprię conuersationis uestra prouidentia corri
gere non
neglegat ˙ Ne uero eclesię illis commissę in restauratione aut in
luminariis iuxta possibilitatem rerum ab illis neglegantur · uestra nihil
ominus inuigilare debet sollertia · Et sicut alios prohibetis
n
e de mansis
ad eclesię luminaria datis aliquid accipiant · sic
et uos et uestri archidiaconi
[fol. 98v] de eisdem mansis nihil accipiendo aliis exempl
vm
prebeatis · sed
potius ad id quod dati sunt seruire concedantur · ut
totum sicut
dictum est in restauratione eclesiarum et luminaribus uestra
auctorita
te et studio cedere possit ˙
VI
Scolę sane ad filios et ministros eclesię instruendos uel
edocendos
sicut nobis preterito tempore ad attiniacum
promisistis et uobis
iniunximus · in congruis locis ubi necdum perfectum est ·
ad multorum
utilitatem et profectum a uobis ordinari non neglega
ntur
˙
VII ·
Vobis uero comitibus dicimus uosque
commonemus · quia ad uestrum ministerium maxime pertinet ut
reuerentiam et honorem sanctę dei eclesię exhibeatis · et cum episcopis uestris
concorditer uiuatis · et eis adiutorium ad suum ministerium
peragendum prebeatis et ut uos ipsi in ministeriis uestris pacem et
iustitiam faciatis · et quę nostra auctoritas publice fieri decernit ut in
uestris ministeriis studiose perficiatur adtendite ˙
VIII ·
[BK 150 c. 8 BK 150 c. 9]
Proinde monemus uestram fidelitatem ut memores sitis fidei
uobis
promisse et in parte ministerii nostri uobis commissi in
pace scilicet
et iustitia facienda uosmetipsos coram deo et coram hominibus
tales
exhibeatis · ut et nostri ueri adiutores et populi conseruatores iuste
dici et uocari possitis ˙ Et nulla quelibet causa aut munerum
acceptio
aut amicitia cuiuslibet uel odium aut timor uel gratia ab
statu
rectitudinis uos deuiare compellat quin inter proximum
et
proximum semper iuste iudicetis ˙ Pupillorum et uiduarum uero
et ceterorum
pauperum adiutores ac defensores et sanctę eclesię uel seruorum
illius
honoratores iuxta uestram possibilitatem sitis ˙ Illos quoque
qui temeritate et
uiolentia in furta et latrocinia siue rapinis
communem pacem
populi perturbare molliuntur · uestro studio et cor
rectione sicut
decet compescite ˙ Et si aliqua persona in aliquo
uobis inpedimentum fuerit qui
ea quę dicimus facere non ualeatis ·
nobis ad tempus illud notum fiat · ut
nostra auctoritate adiuti ·
ministerium uestrum digne adimplere possitis ˙
Omnes uero laicos
monemus ·
ut honorem ęclesiasticum conseruent · et dignam
[fol. 99r]uenerationem episcopis
et dei sacerdotibus exhibeant · et ad eorum predica
tionem cum suis deuote occurrant · et ieiunia ab illis
communiter
indicta reuerenter obseruent · et suos obseruare doceant et
compellant ˙
VIIII
Vt etiam dies dominicus sicut decet
honoretur et colatur · omnes studeant ut liberius fieri possit mercata et
placita a comitibus sicut sepę admonitum fuit illo die prohibeantur ˙
X
Abbatibus quoque et laicis specialiter iubemus ut in
monasteriis quę ex nostra largitate habent episcoporum consilio et documento ea
quę ad religionem canonicorum monachorum sanctimonialium pertinent
peragant · et eorum salubrem admonitionem in hoc libenter audiant et oboediant ·
XI ·
Episcopis iterum abbatibus et uassis
nostris et omnibus fidelibus laicis dicimus ut comitibus ad iustitias faciendas
adiutores sitis ˙
XII ·
Episcopis uero uel comites ad inuicem et cum ceteris
fidelibus concorditer uiuant · et ad sua ministeria peragenda uicissim sibi
adiutorium ferant ·
XIII ·
[BK 150 c. 13 BK 150 c. 14 BK 150 c. 15]
Omnibus etiam generaliter dicimus · ut
caritatem et pacem ad inuicem
habeatis · et generalem iussionem nostram
generaliter obseruare de
certetis · et missis nostris pro
qualicumque scilicet aut eclesiastica aut publica
utilitate
uel oportunitatem a nobis directis nostris honoris causa honorem
exhibeatis ·
et propter nostrę auctoritatis uenerationem ea quę per illos in
iungimus agere non neglegatis ·
et quoniam sicut diximus
unusquisque uestrum
partem ministerii nostri per partes habere dinoscitur
uolumus studere
et ut aut per clamatores aut per alia quelibet certa inditia ·
aut per
missos nostros quos ad hoc ordinauerimus · qualiter unusquisque in hoc
certare studuerit · et per commune testimonium
id est episcoporum de comitibus
comitum de episcopis comper
ere
· qualiter scilicet comites iustitiam
diligant et faciant ˙ Et quam
religiose episcopi conuersentur et predicent
et amborum relatu · de aliorum fidelium in suis ministeriis consistentium
ęquitatem et pacem atque concordiam cognoscere ˙ Similiter etiam uo
lumus ut omnes illis et illi omnibus d
e communi societate
et statu
a nobis interrogati uerum testimonium sibi mutuo perhibere possint
et si talis causa in
qualibet prouincia aut in aliquo comitatu
horta fuerit quę aut ad
inhonorationem regni aut ad commune
[fol. 99v] damnum pertineat · quę etiam sine nostra potestate corrigi non possit
nos diu
latere non permittatis qui omnia deo auxiliante corrigere debemus
Quia quicquid hactenus in his quę ad pacem et iustitiam totius populi pertinet
et honorem regni et communem utilitatem aut a nobis aut a uobis
neglec
tum est · debemus deo auxiliante certare · qualiter abhinc
nostro et uestro studio
emendatum fiat ˙
XIIII ·
[BK 150 c. 16 BK 150 c. 17]
De pace uero in exercitali itinere seruanda usque ad
marcham hoc omnibus
notum fieri uolumus · quod quicumque auctor
est damni sibi preterito anno
inlati nominatim cognoscat ut
iustitiam de illo quęrat · et accipiat ˙
Deinceps tamen omnibus notum
fore uolumus ut cognoscat unusquisque quia
omnes qui in suo obsequio in tali
itinere pergunt siue sui sint siue alieni
ut ille de eorum factis rationem se
sciat redditurum ˙ Et quicquid ipsi in pace
uiolanda delinquerint ad ipsius
debet pliuium peruenire · ea scilicet
conditione ut pacis
uialator [!]
primum iuxta facinoris qualitatem
siue coram nobis siue coram misso nostro
dignas poenas persoluat ˙ Et senior
qui talem secum duxerit quem aut
constringere noluit aut non potuit
ut nost
ram
iussionem seruaret ·
et insuper in regno nostro predas facere
non timeret · pro
illius neglegentia contemptoris ad eius notitiam peruenerit ·
eum corrigere
sicut decet neglexerit · honore suo priuetur · ut scilicet
neutrum illorum
sine iusta uindicta remaneant ˙
XV ·
[BK 150 c. 18 BK 150 c. 19]
De inhonoratione quoque regis et regni et
mala fama in exteras
nationes dispersa propter neglegentiam eorum qui
legationes ad nos directas
in suis mansionibus aut male recipiunt · aut
constitutam a nobis expen
sam non tribuunt · aut paruareda dare
nolunt · aut forte aliquid
eis subripiunt · aut quod perpessimum est apertas
uiolentias eos cedendo ·
et res eorum diripiendo in ipsis exercere non
pertimescunt ˙ Hoc omnibus
notum esse uolumus quod quicumque ex his qui
honores nostros habent · ab
hinc hanc neglegentiam emendare non
certauerit · et suos homines
qui eius uice hoc agere debent · ut id bene
perficiant non instruxeri
t
·
aut constrinxerit · ut ulterius illud
neglegere non presummant ·
et honorem nostrum et regni nostri nobis
commissi custodire contempserit ·
nec nostrum nec regni
nostri honorem ulterius uolumus ut habeat ˙
[fol. 100r] Sed uolumus unusquisque
fidelium nostrorum procuratores rerum suarum de his specialiter
instruat · ut
quandocumque et undecumque legatio aduenerit · et
aut litteras aut
missum nostrum uiderint honorifice illum in omni loco imperii
nostri propter nostrum et to
tius regni honorem omnes suscipere
ualeant ˙
In illis uero locis ubi modo
uia
et mansionatici a genitore nostro et a nobis per
capitulare ordinati sunt missos
ad hoc specialiter constitutos qui hoc iugiter
prouidere debeant ˙ Ut omnia quę
ad easdem legationes suscipiendas pertinent ·
fideles nostri ad hoc constituti
ad tempus preparare studeant ·
ut non tunc sit necessę de longe querere ·
aut adducere quando tempus est
illud dare uel persoluere ˙ In ceteris uero locis
per totum imperium nostrum
unusquisque fidelium nostrorum et per se et per ministros suos
sicut diximus
sedulam uigilantiam adhibeat ˙
XVI ·
De moneta uero unde iam per tres annos et ammonitionem
fecimus et tempus
quando una teneretur et alię omnes cessarent · constituimus
hoc et omnibus
notum esse uolumus quoniam ut absque ulla excusatione cito
possit emendari
spatium · usque ad missam sancti martini
dare decreuimus ut unusquisque comitum
in suis ministeriis de hoc iussionem
nostram tunc possit habere adinpletam ˙
Quatenus ab illa die non alia sed illa
sola per totum regnum nostrum ab omnibus
habeatur iuxta illam constitutionem
sicut in capitulis quę de hac re illis
comitibus dedimus in quorum ministeriis
moneta percutitur ˙ Constitutum est quia
tunc uolumus missos nostros huius rei
gratia dirigere per singulos comitatus
qui diligenter
inquirant qualiter comites in hoc nostram iussionem adimplere
certauerint · et
quicumque neglegens inde inuentus fuerit · uolumus ut ante
nostram presentiam quantotius uenire iubeatur · et rationem reddat
utrum hoc
quod iussimus facere noluerit aut non potuerit aut si aliqua re
prepedi
ente id facere non potuit cur nobis
ipsam impossibilitatem aut tempus non ad
nuntiauit ˙ Quia si ipse aut
non noluit aut suę neglegentię causa non potuit ·
nos talem inuenire uolumus
qui hoc quod iubemus seruare uelit et possit ˙
Ut autem iussio nostra in hac
re citius impleatur uolumus · ut quicumque ab illa
die alium
denarium negotiandi causa protulerit a comite et ministris
eius auferatur ab e
o ·
XVII ·
Similiter quoque de iniustis teloneis · de
quibus qualiter ab omnibus obseruandum esset et capitulis
constituimus · et creberrimas admonitiones [fol. 100v] fecimus · predicti missi
nostri uolumus ut inquisitionem faciat a quibus nostra iussio in hoc adimpleta
a quibus quoque sit neglecta · et eum qui aut inplere neglexit aut distulit ·
ad nostram uolumus ut ueniat iussus presentiam · ut cito
rationem de his sicut superius diximus reddat ˙ Et si culpabilis inuentus
fuerit · dignam correctionem accipiat · ut ceteris neglegentibus exemplum
terroris prebeat ˙
XVIII
Vt ubi pontes antiquitus fuerunt ˙ Et in his locis ubi
tempore ge
nitoris nostri ipso iubente
diuersarum necessitatum causa facti om
nino absque ulla dilatatione
ab his qui eos tunc fecerunt restitu
antur et r
enouentur
·
ita ut ad missam sancti andreę restaurati fi
ant nisi forte aut ipsa operis magnitudo aquarum in qualibet
occasione hoc
neglegere aut differre presummat quin ad predictum
tempus adimpletum fiat · et missi nostri quorum superius mentionem
fecimus · uolumus ut renuntient in quibus locis nostra iussio impleta
in
quibus sit neglecta · aut aliqua inpossibilitate uel certa ratione dilata ˙
XVIIII
[BK 150 c. 23 BK 150 c. 24 BK 150 c. 25]
De nonis et decimis unde et genitor noster et nos
frequenter et in diuersis
placitis admonitionem fecimus et per ca
pitularia nostra qualiter hęc
obseruarentur ordinauimus · uolumus
atque iubemus · ut de omni conlaboratu et
de uino et feno fideliter
et pleniter ab omnibus nona et decima persoluatur ˙
De nutrimine
uero pro decima sicut actenus consuetudo fuit ab omnibus
obseruetur ˙
Si quis tamen episcoporum fuerit qui argentum pro hoc accipere
uelit · in sua
maneat potestate iuxta quod ei et illi qui hoc persoluere debet
conuenerit ·
similiter quidem de operibus
instauratione eclesiarum
siue in faciendo siue in redimendo episcopalis potius
sequatur uoluntas · nul
latenus · tamen remaneat quin sicut a nobis
sepe iussum est · hoc aut
illud partibus eclesiarum persoluatur ˙ Et hoc
omnibus notum sit quia
quicumque abhinc neglegenter exinde egerit et coram nobis
exinde
neglegens repertus fuerit · illud uolumus omnino ut subeat
quod in nostro
capitulari de hac re communi consultu fidelium nostrorum
ordinauimus ˙
Comites uero ministri
eclesię in eorum ministeriis
[fol. 101r] ut hoc plenius et de nostris et de se et
de suis hominibus optinere
possint adiutores in omnibus fiant ˙ Et
quicumque prima et secunda uice
de his a comite admonitus
non se correxerit ˙ Uolumus ut per eundem
comitem eius neglegentia ad nostram
notitiam perferatur · ut nostra auctori
tate quod in nostro
capitulari continet subire cogatur ˙
XX
Volumus etiam ut capitula quę nunc et alio tempore
consultu fidelium
nostrorum a nobis constituta sunt a cancellario nostro
archiepiscopi et comites
eorundem propriis ciuitatibus modo aut per se aut per
suos missos accipiant ·
et unusquisque per suam diocesim ceteris episcopis ·
abbatibus comitibus et
aliis fidelibus nostris ea transcribi faciant et in
suis comitatibus coram
omnibus relegant ut cunctis nostra ordinatio et
uoluntas nota fieri
possit ˙ Cancellarius tamen noster nomina episcoporum et
comitum qui ea acci
pere curauerint notet · et ea ad nostram notitiam
perferat · ut nullus
hoc pretermittere
presummat · Uas
si
quoque
nostri nobis famulantes · uo
lumus ut condignum
apud omnes habeant honorem · sicut et a genitore
nostro
et a nobis sępe admonitum est ˙
ITEM ALIA CAPITULA ECLESIASTICA
HLUDOUUICI IMPERATORIS ·
Haec capitula proprię ad episcopos uel ad
ordines quosque eclesiasticos pertinen
tia quę non solum hi obseruare
set iam
sibi subiectis
uel commissi
facienda perdocere debent ˙
I ·
Quia iuxta sanctorum patrum traditionem nouimus res
eclesię uota esse fid
e
lium prętia peccatorum et patrimonia pauperum cuique non solum
habita conseruare · uerum etiam multa deo opitulante conferrę
optamus ˙
Tamen ut ab eclesiasticis de non d
iuidendis
rebus illius
suspicionem dudum conceptam penitus amoueremus ·
statuimus ut neque
nostris neque filiorum et deo dispensante successorum
nostrorum temporibus qui
nostram uel progenitorum nostrorum uoluntatem uel
exemplum imitari uolueri
nt
·
nullam penitus diuisionem aut iacturam
patiatur ˙
II ·
Sacrorum canonum non ignorari · ut in dei
honore adsensum ordini eclesiastico prebuimus · ut scilicet
episcopi per electionem cleri et populi secundum statuta canonum de propria
diocesi remota personarum et munerum acceptione ob uitę meritum et
sapientię donum eligantur [fol. 101v] ut explo [!] et uerbo sibi subiectis
usquequaque prodesse ualeant ˙
III
Quia uero canonica professio a multis partim ignorantia
partim desidia
dehonestabaatur [!] · opere pretium diximus deo annuente apud sacrum
conuentum · ut ex dictis sanctorum patrum uelut ex diuersis pratis · quosdam
uernantes flosculos carpendo in
unum [!] regulam canonicorum et
canonicarum
congerere · et canonicis
uel sancti
monialibus
seruandam contradere ·
ut per eam
canonicus ordo absque ambiguitate possit seruari ˙ Et quoniam illam
sacer
conuentus ita eam laudibus extulit ut usque ad unum iota obseruandam
percenseret · statuimus ut ab omnibus in eadem professione degentibus indubi
tanter teneatur · et modis omnibus siue a canonicis siue a
sanctismonialibus [!]
canonice degentibus deinceps obseruetur ˙
IIII
Statutum est ut quicquid tempore imperii
nostri a fidelibus eclesię sponte collatum fuerit in ditioribus locis duas
partes in usus pauperum · tertiam in stipendia cedere clericorum aut
monachorum · In minoribus uero locis aeque inter clerum et pauperes fore
diuidendum nisi forte a datoribus ubi specialiter dande sint constitutum fuerit ˙
V
Monachorum siquidem causam qualiter deo opitulante ex
parte disposuerimus · et quomodo ex se ipsis si eligendi abbates
licentiam dederimus · et qualiter deo opitulante quiete uiuere propositumque
suum indefesse custodire ualerent ordinauerimus · in alia scedula
diligenter adnotari fecimus ˙ Et ut apud successores nostros ratum foret et
inuiolabiliter conseruetur confirmauimus ˙
VI
De seruorum uero ordinatione qui passim ad
gradus eclesiasticos indiscretę
promouebantur · placuit omnibus cum sacris
canonibus concordari debere ·
Et statutum est ut nullus episcoporum deinceps
eos ad sacros ordines promouere
pręsummat · nisi prius a dominis propriis
libertatem consecuti fuerint ˙
Et si quilibet seruus dominum suum fugiens aut
latitans · aut adhibitis
testibus munere conductis uel corruptis aut qualibet
calliditate uel fraude
ad gradus eclesiasticos peruenerit decretum est ut
deponatur · et dominus eius
eum
recipiat ˙ Si uero auus uel pater ab alia
patria in aliam
migrans in eadem prouincia filium genuerit · et ipse filius
ibidem
educatus et ad gradus eclesiasticos promotus fuerit · et utrum seruus
[fol. 102r] sit ignorauerit · et postea ueniens dominus illius legibus eum
adquisi
erit
˙ sancitum est ut si dominus eius illi
libertatem dare uoluerit · in gra
du suo permaneat ˙ Si uero eum
catena seruitutis a castris dominicis
abstrahere uoluerit ut gradum amittat ·
quia iuxta sacros ordines
uilis persona manens sacerdotii dignitate fungi non
potest · De rebus uero
illorum uel peculiare qui a propriis dominis libertate
donant
ur ut ad gradus
eclesiasticos
iure promoueantur · statutum est ut in potestate
dominorum consistat
utrum illis concedere an sibi uindicare uelint ˙ Ceterum
si post ordina
tionem aliquid adquisiuerit · illud obseruetur quod in
canonibus de con
secratis nihil habentibus constitutum est ˙ De
eclesiarum uero seruis com
muni sententia decretum est · ut
archiepiscopi per singulas prouincias constituti
nostram auctoritatem ·
suffraganei uero illorum exemplar illius penes
se habeant · et
quandocumque de familia eclesię utilis inuentus aliquis
ordinandus est in ambone ipsa auctoritas coram populo legatur · et coram
sacerdotibus uel coram fidelibus laicis ante cornu altaris sicut in nostra
aucto
ritate continetur remota qualibet calliditate libertatem
consequatur ·
et tunc demum ad gradus eclesiasticos promoueantur ˙ Similiter
quoque de his
agendum est quos laici de familia eclesiarum ad sacros ordines
promouere uo
luerint · sed et de his quos prepositi
canonicorum et monachorum ordinandos
expetierint eadem forma seruanda est ·
VII
Statutum est ut nullus quilibet eclesiasticus ab his
personis res deinceps accipere presummat · quarum liberi aut propinqui hac
inconsulta oblatione possent rerum propriarum exheredari ˙ Quod si aliquis
deinceps hoc facere temptauerit · ut et acceptor sinodali sententia
districte feriatur et res ad exheredatores redeant ˙
VIII
Statutum etiam ut nullus in canonica aut
regulari professione constitutus aliquem tonsorare propter res adipiscendas
deinceps persuadeat ˙ Et qui hoc facere temptauerit sinodali uel
imperiali sententia modis omnibus feriatur ˙
VIIII
Statutum est ut sine auctoritate uel consensu episcoporum
presbiteri in quibuslibet
eclesiis nec constituantur nec
expellantur · etiam si laici clericos probabilis
uitę et doctrinę episcopis
consecrandos suisque in eclesiis constituendos obtu
lerint
[fol. 102v]
X
Sancitum est ut unicuique eclesię unus mansus integer
absque alio seruitio
atribuatur · nulla qualibet occasione eos reiciant
· et presbiteri in eis
constituti non de
decimis neque oblationibus fidelium · non de domibus neque de
areis uel hortis
iuxta eclesiam positis · neque de prescripto manso aliquid
seruitium preter eclesiasticum faciant ˙ Et si aliquid amplius habuerint
inde senioribus suis debitum seruitium impendant
XI
Statutum est postquam hoc impletum fuerit · ut unaqueque eclesia suum
presbiterum habeat · ubi id fieri facultas prouidente episcopo
permiserit ˙
XII
Sancitum est de uillis nouis et eclesiis in eisdem nouiter
constructis · ut decime de ipsis uillis ad easdem eclesias conferantur ˙
XIII
De sacris uasis eclesię quę in pignus a
nonnullis in quibusdam locis dari comperimus inibitum est ne deinceps a
quoquam fieri presumatur · nisi solummodo necessitate redimendorum captiuorum
conpellente ˙
XIIII
De eclesiis sane destructis uel de nonis et decimis siue
de claustris canonicorum · qualiter constitui et ordinari nobis placuerit
aliis capitulis subter adnotauimus ˙
XV
Sed et de eclesiarum honore quomodo deo
adiuuante quantum in nos est uigeat · similiter subter adnotatis capitulis
insertum esse dinoscitur ˙
XVI
De episcopis uero in langobardia
constitutis qui ab his quos ordinabant sacramenta et munera contra diuinam et
canonicam auctoritatem accipere uel exigere soliti erant · modis omnibus
inhibitum est ne ulterius fiat ˙ Qui iuxta sacros canones uterque a gradu
proprio talia facientes decidi debent ˙
XVII
Statutum est ab episcopis de
presbiteris qui feminas secum indiscrete habitare permittunt · et propter hoc male opinionis suspicione denotantur · ut si deinceps
admoniti non se correxerint · uelut contemptores sacrorum canonum canonica
inuectione feriantur
XVIII
De presbiteris qui accipiendi chrismatis
gratia ad ciuitates in cęna domini uenire soliti erant
sancitum est ut de his qui longe positi sunt de octo uel decem unus ab
episcopo eligatur · qui acceptum chrisma sibi et sociis diligenter
perferat · Hi uero qui non longius a ciuitate quam quattuor aut quinque
milibus inhabitant · more solito ad accipiendum chrisma per se ueniant ·
Discendi uero gratia non alio quam quadragesime [fol. 103r]
tempore ad ciuitates conuocentur ˙
XVIIII ·
Ne uero episcopi occasione predicandi aut confirmandi
oneri essent populis · et a nobis admoti et polliciti sunt se deinceps hoc
cauere uelle · et eo tempore suum ministerium in quantum facultas dabitur
exequi quorum profectio quantum in illis erat his quibus prodesse possunt et
debent non sit importuna et onerosa ·
XX
De pueri uero sine uoluntate parentum
tonsorentur · et puelle uelentur modis omnibus inhitum [!] est ˙ Et qui
hoc facere temptauerit · multa quę in capitulis legis mundane a nobis
constitutis continetur persoluere cogatur
XXI
De feminis quę uiros amittunt
· placet ne se sicut hactenus indiscrete
uelent · sed ut XXX dies post decessum uiri sui expectent · et post tricesi
mum diem per consilium episcopi sui uel si episcopus absens fuerit ·
consilio aliorum religiosorum
sacerdotum et suorum parentum atque amicorum · id
quod eligere debent eligant
et quia a sacro conuentu rogati ·
uti [!]
qui publicam gerebant penitentiam ·
et feminę quę uiros amittebant nostra
auctoritate donec deliberent quid
agant · tuerentur specialiter pro his
capitula fieri · et legis mundane capitu
lis inserenda decreuimus ˙
XXII
De raptis uero et raptoribus quamquam
specialiter decreuissemus quid pati debeant qui hoc nefas deinceps
facere temptauerint · quid tamen super his sacri canones
precipiant hic inserendum necessarium duximus quatenus omnibus
pateat quantum malum sit et non solum humana sed etiam diuina auctoritate
constricti · ut abhinc hoc malum caueatur ˙
XXIII ·
De puellis raptis necdum desponsatis · ita in concilio calcidonensi ubi · CCXX · patres adfuerunt ·
capitulo · XXVII · ita habeatur ˙ Eos qui rapiunt puellas sub nomine simul
habitandi cooperantes et conhibentes raptoribus decreuit sancta
synodus · siquidem clerici sunt decidant gradu proprio · si uero laici
anathematizentur ˙ Quibus uerbis aperte datur intellegi qualiter huius mali
auctores damnandi sunt quando participes et conhibentes tanto anathemate
feriuntur ˙ Et quod iuxta canonicam auctoritatem ad coniugia legitima raptas
sibi iure uindicare nullatenus possunt ˙ [fol. 103v]
XXIIII
De desponsatis puellis et ab aliis raptis · ita in
concilio ancirano · capitulo · X · legitur ˙ Desponsatas
puellas et postea ab aliis raptas placuit erui et in eis reddi quibus ante
fuerant desponsatę etiamsi eis a raptoribus uis inlata constiterit ˙
proinde statutum est a sacro conuentu ut raptor publica penitentia multetur ˙
Raptam uero si sponsus recipere noluerit · et ipsa eiusdem criminis consentiens
non fuit · licentia nubendi alii non negetur ˙ Quod si et ipsa consensit ·
simili sententia subiaceat · Quod si post hęc se iungere
presumpserint · uterque anathematizentur ˙
XXV
De his uero qui sacris uirginibus se
sociant ita in decretis papę gelasii capitulo XX ·
continetur ˙ Uirginibus sacris temere se quosdam sociare cognouimus · et post
dicatum deo propositum incesta federa sacrilegaque misceri · quos protinus
aequum a sacro communione detrudi · et nisi publicam probatamque
egerint penitentiam · omnino recipi · aut his certe uiaticum de
seculo transeuntibus si tamen penituerint non negetur · Si uero de copulatione
tantarum sacrarum uirginum tam seuere feriuntur · quanto seuerius feriendi sunt
qui eas rapiunt · Ideo sicut premissum est · necesse est ut ab
omnibus in christiana religione consistentibus rigorem auctoritatis diuinę uel
humanę hoc malum radicitus amputetur ˙
XXVI
Ne uero puellę indiscretę uelentur ˙ Placuit nobis etiam
de sacris canonibus qualiter obseruandum sit hic inserere ˙ De tempore
uelandarum puellarum in cartagin
iensi
concilio · XVI · anno consecretur ˙
Item in eodem concilio capitulo · XC tertio · de
uirginibus uelandis ita con
tinetur ˙ Item placuit ut
quicumque episcoporum necessitate periclitantis pudicitię
uirginalis uel petitor potens uel raptor aliquis formidatur · uel si etiam
aliquo mortis periculoso scrupulo compuncta fuerit · ne non uelata
moriatur aut exigentibus parentibus aut his ad quorum curam pertinet uelaue
rit uirginem · seu uelauit ante · XXV · annos ętatis · non ei obsit
concilium
quod de isto annorum numero constitutum est ˙ Unde colligitur quia
iuxta
priorem sanctionem uirgines · uigesimo quinto ętatis suę anno rite
conse
crande sint ˙ Quod si premissę necessitates
ante id fieri compellerint ·
nullum possit episcopo afferre pręiudicium
consecranti ˙
XXVII
Sancitum est ut nullus deinceps quamlibet
examinationem crucis facere [fol. 104r] pręsummat · ne quod christi passione
glorificata est cuiuslibet temeritate contemptui habeatur ˙
XXVIII
Episcopi uero · ut siue per se siue per uicarios pabulum
uerbi diuini sedule populis
annuntient ˙ Quia ut ait beatus
gregorius · iram contra se occulti
iudicis
exitat [!] sacerdos · si sine predicationis sonitu incedit · et ut clerum
sibi
commissum in sobrietate et castitate nutrirent
diui
nisque
officiis im
buere
nt
· que rite ad
sacrossanctos eclesiasticos ordines promoueri possent · et ut
operam dent ·
quatenus presbiteri missalem et lectionarium siue ceteros libellos
sibi necessarios bene correctos habeant · et qualiter eclesias destructas sibi
pertinentes iuxta uires emendent ˙ Qualiter etiam uiduas diligenter instruant ·
quomodo etiam secundum apostolicam auctoritatem conuersari debeant edoceant ·
et ut superstitiones quas quibusdam locis in exequiis mortuorum nonnulli
faciunt
eradicent ˙ Et ut exemplo suę innocentię alios ad bene uiuendum
prouocent ·
et cunctis ęclesiasticis negotiis quantum dominus iuuauerit totis
uiribus consulere
satagant diligenter admonuimus et ut liberius exequi ualeant · nos in quantum
dominus posse dederit opem ferre modis omnibus optamus ˙
XXVIIII ·
Nonnulla uero capitula sicut de incestis
nuptiis · necnon et de ęclesiis quę inter quoheredes diuiduntur · et tali
occasione proprio honore carent · siue de his eclesiis quę nimium rebus
propriis sunt attenuate uel certe de his rebus quę nuper necessitate
conpellente a nonnullis ęclesiis sunt ablate · et si qua sunt alia siue in
eclesiasticis siue in publicis rebus emendatione digna quę pro temporis
breuitate efficere nequiuimus · in tantum differendum illud dignum iudicauimus · donec domino fauente consultu fidelium facultas nobis id efficiendi ab eo
tribuatur ˙ Inuenta uero ut deo opitulante effectum obtineant
per tempora hic inserenda censuimus ˙
Item
alia
capitula ·
domni hludouuici imperatoris
I
In parabolis augustę glorię sapientia cęlestis fulta
sophismate uelut debitam subiectis disciplinam regiminis
prerogatiua ministrans · saluberrima potius simplicitate
quam syllogismorum difficultate comprehensa capitulaque
secuntur insinuat ·
Quo ordine episcopus
debeat inueniri ·
II
Sanctę trinitatis fides a tribus prorsus
uenerator ordinibus · De quibus cum canonicum eclesię fidei iam fundamentum
probatum · et a fidelibus loci uiris electum ratio prouehendum denuntiat ·
tamen necessitudine incumbente et monachum admittit · [fol. 104v] et laicum
auctoritas non excludit · sed cum subiungitur qualis esse debeat tot huic
dicto canonica atque apostolica mandata conueniunt · ut nequaquam breuiter
intimata sufficere uideantur · De monogamia uel uirginibus sacerdotem eclesia
requirit · si quis sine crimine est ˙ Ultimus tamen si concessa loquitur · ita
se imitabilem in omnibus quę agit prebeat · quatenus proximorum
corda rore doctrinę rigare non cesset · et bonis quę docuerit operibus non
repugnet ·
III
Officium episcopi curam esse et feruorem eclesiastic
arum rerum et fidei firmamentum
tam uirtute uerbi quam iusto rerum
moderamine sacrę lectionis serie
comprobamus · Sed tunc conuersatio illius
congruit officio · cum pro uitę
innocentia actione precipuus et
pre cunctis fit contemplacione suspensus ·
IIII
De conuersatione clericorum in episcopatu
disposita quid aliud quam ut canonicę degant dicendum est · quis
iuxta uocem apostoli filii bene subditi uocari concupiscunt cum in
cultu uario discreti esse debeant · usuras cum feminarum accessu uitare
contendant ·
V
De dispositione et officio presbiterorum
qualis esse exterius debeat uita presulis
preeundo demonstrant · hi nimirum in eclesię prouidentiam · ordinati ·
tunc in proposito permanere uideantur · cum prona deuotione strenui pastoris
pro captu imitare uestigia consuescunt ·
VI
De ordinatione rerum episcopii priorum
nobis patrum et romane legis statuta rite conseruata
sufficiant ˙ Quadripertita denique ex reditibus patrimonia partim
pauperibus eroganda · partim prelatorum templorumque usibus
implicanda sanxerunt · Ęclesiis igitur baptismalibus custodes eligantur presbiteri · in quibus non solum nomen officii · uerum etiam
sanctitatis decenter cultus effulgeat ˙ Titula quoque earundem eclesiarum una
cum rectoribus aeque sibi prępositis tamquam subiectionis ordine contenti
sublimioris humiliter culmina uenerentur ·
VII
Qualiter senedochiorum ordo seruetur · promulgata ab aucto
ribus
eorum testa
menta fatentur ˙ Nam si leuitatis aut
fortasse simplicitatis erro
ribus obuoluta rationabili statu
caruerint · catholici prouisoris
arbitrium prestolentur ˙
VIII ·
De ordine canonicorum in locis suis
excepte ab auctoribus uel ab antiquis eclesię
[fol. 105r] legibus defloraciunculę
ex decretis gloriosissimi cęsaris in unum
codicem
redactę ac a nobis su
sceptę horum uita predulci suauitate
componendo perornant ·
VIII ·
De monasteriis regularibus quę beatę
recordationis benedicti abbatis
regula preclaris obsequiis dedita conglobauit monasticę
meditationis tamquam a sancto spiritu prolate sufficiant ·
VIIII ·
Quoniam liquido constat monachorum
congregationem absque abbate eiusdem
ordinis esse non posse · eligendus est
inter eos uir modestus et prudens una
cum consensu episcopi ciuitatis cuius se
suffraganeos fore cognosc
ant
· quia
iam regulariter uiuere didicit · et sancto studio prout ordo
regularis poscit
insistere ac subditorum si qua sunt ualeat errata corrigere ·
X
Qualiter cum monachis suis abbas conuersari debeat eiusdem
regulę
affluentibus informatus testimoniis directo calle qua trahitur uirtu
tum exercitia prosequatur ˙
XI ·
A quo et quomodo corrigi abbas neglegenter
agens debeat canon
calcidonensis
titulus VIII · euidenter exponit cum ab episcopo loci dissili
enter
communione priuare non ambigit ˙
XII ·
De monasteriis feminarum in canonico uel regulari ordine
constitutis quo ordine censeri conueniant · ipsorum nempe nominum ęthimologiam
demonstrat · canonica scilicet canonicę regularia regularibus mancipando
modulis edocentur ˙
XIII
De hac profecto institutione canonica quę
sanctimonialibus congruit
auguste pridem celsitudinis instrumenta cognouimus · sed
quomodo disciplinę officii eclesiastici nimium neglecta per studium reformetur · nonnulli iam experimento probarunt qui scolam doctoribus deputarunt in
huiusmodi certamine tardiores tamquam delicto dispensationis postposite nisi
se correxerint obnoxii teneantur ˙
XIIII ·
Pro statu regni et reipublice ne forte humilietur aut
infirmetur · diuina primum exoretur clementia · Tunc demum totis uiribus
incumbentes oportuna uobiscum iuxta uires libenter iuuamina
decernamus ˙
XV ·
De regulari ordine qualiter obseruetur ·
partim nos superius significasse [fol. 105v] meminimus · cetera cum uestra simul
celsitudine conferentes largius statuere decertemus ˙
Item alia
capitula
domni ludouuici imperatoris ·
· I ·
Dei igitur omnipotentis inspiratione uestroque piissimo
studio admoniti uestroque etiam saluberrimo exemplo prouocati · confitemur nos
in pluribus locis quam modo aut ratio aut possibilitas enumerare permittat ·
tam in uita quamque doctrina et ministeria neglegentes extitisse ˙ Quamobrem
sicut hactenus in his nos neglegentes fuisse non denegamus · ita abhinc deo
opitulante · data nobis a uestra benignitate congruenti facultate uel libertate
diligentiorem curam in his omnibus pro captu intellegentię
nostrę nos uelle adhibere profitemur
II
Quia uero liquido constat quod salus
populi maxime in doctrina et predicatione consistat ·
et predicatio eadem impleri · ita ut oportet non potest nisi a
doctis · necesse est ut ordo talis in singulis sedibus inueniatur per quam et
presens
emendatio et futura utilitas sanctę eclesię preparetur · Qualiter autem hoc
fieri debeat et possit in sequenti capitulo demonstrabitur ˙
III
Scolas autem de quibus hoc
ha [!]
hactenus minus studiosi fuimus · quam debueramus
omnino studiosissime emendare
cupimus · qualiter omnis homo siue maioris
siue minoris ętatis qui ad hoc
nutritur ut in aliquo gradu in eclesia promoueatur
locum denominatum et
magistrum congruum habeat ˙ Parentes tamen uel
domini singulorum de uictu uel
s
[u]bstantia corporali unde subsistant prouidere
studeant · qualiter solacium habeant · ut propter rerum inopiam doctrinę studio non
recedant ˙ Si uero necessitas fuerit propter amplitudinem parroechię eo quod
in uno loco colligi non possunt propter administrationem quam eis procuratores
eorum prouidere debent fiat locis duobus aut tribus uel etiam ut necessitas et
ratio dictauerit ˙
IIII
Sed quia omnimodis doctrina minus utiliter
agitur · si qualiter his qui docere debeant discendi oportunitas non ordinatur · necesse est ut his presulibus quibus omnimodis agendi facultas
aut funditus · aut certe magna ex parte per dioceses suas deest ad hominis
rerum qualiter id fieri congrue possit prouideatur ˙ Hi autem qui res
eclesiasticas aut baptismales eclesias iure suo in promptu habent officium
predicationis implere ualent ˙
V
De potentibus qui ad predicationem uenire
nolunt et idcirco multi eos imitantes uel sequentes ad audiendum uerbum diuinum
uenire debuerant seruitiis propriis [fol. 106r] detinentur ˙ Nonnulli etiam ex
ipsis presbiteros absque consensu episcopi in eclesiis
constituunt uel expellunt ·
VI
Vt heresis simoniaca ita caueatur · ut non
solum propter numerum acceptionem sed neque consanguinitate familiaritatis aut
cuiuslibet amicitię aut obsequii causa deinceps ullus prebeat ˙
TITULUM · I ·
INCIPIUNT KAPITULA QUĘ DOMNUS HLOTHARIUS IMPERATOR SUO TEMPORE
OLONNA CONSTITUIT ˙
I
Si quis episcopus aut propinquitatis affectu · aut muneris
ambitione aut causa amicitię senedochia · aut monasteria uel baptismales
eclesias suę eclesię pertinentes cuilibet per erenfitheos contractus dederit
se suosque successores poena multandos conscripserit potestatem talia multandi
rectoribus eclesiarum absque ponoe [!] conscriptę solutione concedimus ˙
II
Statutum est ut si quis liber homo per
consensum episcopi sui eclesiam in sua construxerit proprietate ·
fontesque in eadem ab episcopo fuerint consecratę · ideo non suam perdat
hereditatem · Sed si episcopus uoluerit officium sacri baptismatis in sua transferatur eclesia · ipsa uero a qua in constructoris maneat iure ˙
III
Si quis adulter cum adultera comprehensus
fuerit secundum edicta legis
langobardorum marito adulterę ambo ad uindictam traditi fuerint · si eos
quispiam emerit eosque conuictos in eodem scelere haberi repertum fuerit ·
ipsos fiscus adquirat ˙
IIII ·
Si quis liber homo uxorem habens liberam
propter aliquid crimen aut debitum seruitio alterius se subdit ·
eademque coniunx manere cum ipso uoluerit ipsorum procreatio quę tali coniugio
fit · libertatis statum non amittat ˙ Si uero ea defuncta secunda uxor et
tamen libera tali se sciens iunxerit con[i]ugio · liberi
illorum seruituti subdantur ˙
V
Statuimus
ut si femina uestem habens mutatam moecha deprehensa
fuerit ·
non tradatur genitio sicut usque modo ne forte quę prius cum uno ·
postmodum
cum pluribus locum habeat moechandi · sed eius possessio fisco
redigatur
et ipsa episcopali subiaceat iudicio ·
VI ·
Decernimus ut quisquis aliter testes
habere non potuerit · uolumus ut per comitis iussionem quos in suo
testimonio necessarios quisque habuerit · ueritatem prolaturi publico conuentu
adducantur ut per ipsos rei ueritas cum iuramento ualeat inquiri · [fol. 106v]
VII
Abbates qui ab episcopis electi sunt ad conspiciendum
regulę obseruationem in monasteriis istum debent tenere modum in his que eis
iniuncta sunt ˙
VIII
[BK 160 c. 1 BK 160 c. 2 BK 160 c. 3 BK 160 c. 4]
Primo quia subdito et in breui spatio
pleniter cognoscere non ualent conuer
sationem fratrum in illo
monasterio · ad quod tunc ueniunt nisi aliquibus
diebus ac noctibus cum eis
conuersentur · Cum tali ad eos ueniant paucitate · ut
monasterium non grauent ˙
Deinde si intellexerint
abbatem neglegentem
suum ministerium agere aut de semetipso aut de fratribus
suis · secundum regulę
auctoritatem commoneant illum ˙
Similiter etiam faciant si ex fratribus fuerint
neglegentes inuenti · cum
abbate suo · secundum regulę auctoritatem eos commo
neant ˙ Si ignorantia est per eandem regulam docendo corrigant eos ˙
Si
autem uoluntate delinquunt et emendauerint per eorum admonitionem · bene ·
Quod si noluerint nuntient prim
vm episcopo loci · et si ultra necessitas fuerit
nuntient synodali
conuentui ˙
Si uero questio aliqua
fuerit de regulę
capitulo · et non potuerint inter se definire · nuntient
synodo et ibi aucto
ritate episcoporum sacrior decernatur sensus · et
per uim nihil agere qui missus est
presummat ˙
Consuetudines autem nisi
inuente fuerint noxia · et hoc ut su
pra dictum est nuntient ·
TITULUM · II · ITEM ALIA CAPITULA ·
DOMNI HLOTHARII ·
I ·
Statuimus ut liberi homines qui tantum
proprietatis habent unde hostem
bene facere possunt · et iussi facere nolunt ·
ut prima uice secundum legem
illorum statuto damno subiaceant · Si uero
secundo inuentus fuerit neglegens
bannum nostrum id est LX solidos persoluant · Si uero tertio quis in eadem culpa fuerit
implicatus · sciat se omnem
substantiam suam amissurum · aut in exilium esse
mittendum ˙ De mediocribus
quippe liberis qui non possunt per se hostem facere ·
comitum fidelitati
committimus · ut inter duos aut tres seu quattuor · uel si
neces
sitas fuerit amplius · uni qui melior esse uidetur
adiutorium prebeant ad nostram
seruitium faciendum ˙ De his
quoque qui propter nimiam paupertatem neque per se
hostem
facere
neque adiutorium prestare possunt · conseruentur quousque ualeant recuperari ˙
II
Placet nobis ut liberi homines qui non propter paupertatem
sed ob uitandam reipublice utilitatem fraudolenter ac ingeniose res suas
eclesiis delegant · easque denuo sub censu utendas recipiunt · ut quousque
ipsas res possident · hostem et reliquas publicas functiones faciant ˙ Quodsi
iussa facere [fol. 107r] neglexerint · licentiam eos distringendi comitibus
permittimus per ipsas res suas · non resistente immunitate · ut status et
utilitas regni · huiusmodi adinuentionibus non infirmetur ˙
III
Volumus ut similis mensura in laicali ordine de hac re
seruetur · uidelicet si quis alterius potestatem qui hostem facere potest
emerit aut quouis modo ad eum peruenerit eique ad utendum eas dimiserit · si
neglegens de hoste fuerit per ipsas res a comite distringatur · ut in
quocumque publica non minoretur utilitas ˙
IIII
Precipimus de his fratribus qui in nostris et romanie finibus paterne seu maternę
succedunt hereditati · si contigerit quod unus eorum eclesiasticę militię sit
mancipatus · et idcirco his qui seculariter militare debuerat ut se ad
defensionem regni nostri subtrahat · in nostris finibus partem substantię in portionem suscipere dissimulauerit · idcirco ut nequeant
constringi · ubicumque comes suus eum inuenerit · licentiam
distringendi ei concedimus · ita ut primum fideiussores donet usque ad
placitum suum · et bannum nostrum persoluat ˙ Si uero fideiussores non
inuenerit · tam diu sub custodia per comitem teneatur quousque fideiussores
inueniat aut bannum nostrum solutum habeat ˙
V ·
De liberis uero hominibus qui in aliena potestate mobilem
suum transferunt ·
ut causator eorum eos pignerare non possit · placet nobis
ut res eorum infiscentur
quousque uenientes ad audientiam iustitiam faciant ˙
Si uero uenire con
tempserint · secundum capitulare domni ac genitoris nostri de eorum rebus agatur
Nam et de ipsis
rebus habita existimatione damnum quęsitoris sarciatur ˙
Qui uero illud mobile recipit si hoc sacramento probare non potuerit quod
propter
iustitiam alterius differendam illud non recepisset bannum nostrum
persoluat ·
VI ·
De fratribus namque qui simul in paterna
seu materna hereditate commune uiuunt nolentes
substantiam illorum diuidere ac occasione · ut unus tantum in hostem uadat
uolumus ut si solus est uadat ˙ Sin autem duo sunt similiter si tres fuerint
unus remaneat · et si ultra tres numerus fratrum creuerit unus semper qui
propter domesticam curam atque rerum communium excolentiam
remaneat ˙ Si uero inter eos aliqua orta fuerit contentio quis eorum expeditionem facere debeat prohibemus ut nemo illorum remaneat ˙ In ętate
quoque illorum lex propria seruetur ˙ similiter et in nepotibus hęc conditio
teneatur ˙ [fol. 107v]
VII
Vt in testimonio non recipiantur de his capitulis id est
de libertate de hereditate uel proprietate in mancipiis et terris
siue de homicidio et de incendio ille qui non habet · si conuictus
fuerit falsum dixisse testimonium unde secundum Legem
compositionem plenam reddere possit ˙
VIII
Statuimus ut iuratores singillatim iurent ˙
VIIII ·
Vt quicumque sacramentum uel debitum ante
solis occasum persoluerit securus inde sit ˙
X
Videtur nobis ut quicumque
liber ingeniose se in seruitio tradiderit · his qui eum recipit hoc quod ille
qui in seruitium se tradidit in publico per antiquitatem consuetudinem facere
debuit impleat ˙
XI
De his qui proprietates suas spontaneę alicui delegant ·
et postea fraudo
lenter ab alio aliquo ignoranti pretium easdem res
uenundantes accipiunt ·
et his cui easdem res prius tradite fuerant cognito
negotio annum integrum
silens non contradixerit · sed propter inlusionem
tacens
ut
emptorem inludere
si infra patriam anni spatium ut dictum est fuerit
prior traditio nihil ei ualeat ·
Ille uero qui post primam traditionem res
uendiderit · si uiuens · comprobatus
fuerit hanc illusionem fecisse bannum dominicum persoluat id est LX solidos ˙
Si uero
bannum unde componat non habuerit uerberetur ˙
XII ·
Quibuscumque per legem
propter aliquam contentionem pugna fuerit iudicata preter
de infidelitate cum fustibus pugnent sicut in capitulare dominico
constitutum est ·
XIII ·
De fugitiuis precipimus ut ministri rei publice a domino
fugitiui nihil accipiant cum reddiderint eos ˙
XIIII
Videtur nobis de aldionibus ut sicut lex
habet ita sint ˙
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 112r]
[11]
TITULVM · IIII ·
ITEM ALIA
CAPITULA
DOMNI HLOTHARII IMPERATORIS ·
I
Inuenimus ut baptismalium eclesiarum
rectores sint presbiteri singularum singuli · et non diacones
uel cuiuslibet inferioris ordinis clerici ˙
II
Placuit etiam ut presbiteri baptismalium
eclesiarum secundum suam possibilitatem debitam oboedientiam et honorem
exhibeant episcopis suis absque grauendine cum necessitas et ordo poposcerit ˙
III
Statuimus etiam si oboedientiam rei
publicę episcopis talis iugiter quam per se facile adimplere nequiuerint · ut
prebeant solacium subiecti secundum qualitatem iniuncti seruitii ·
IIII
De senedochiis uisum est nobis ut secundum possibilitatem
uel temporis fertilitatem testamentorum scripta sequantur ˙
V
De feminis cum presbiteris
cohabitantibus placuit eas penitus eici · nec ulterius cum his de quibus
suspicatur quoquo modo conuersari · et si post primam contestationem
episcopi sui a septem usque ad tres idoneis testibus conuincitur
preuaricasse · propriis gradus periculo subiaceat ˙
VI
Si episcopus contestationem uel correptionem
huiuscemodo [!] neglexerit aut post hoc synodale concilium infra
dies · LX · emendatione digna non emendauerit · iudicio
metropolitani sui subeat sententiam ˙
VII
De monasteriis et senedochiis ††† inordinatis et destructis · ad palatium uel ad
quorumcumque iura pertinentibus qui admonitionem episcoporum
contemnunt · placuit nostrę imperialis prouidentię iudicio reseruari ˙ [fol. 112v]
ITEM ALIA CAPITULA
DOMNI HLOTHARII ·
I
Placuit nobis ut si pro quibuslibet culpis atque
criminibus quęcumque persona toties fuerit correpta ·
ut iam excommunicatione episcopali per contemptum dignus habeatur
comitem suum episcopus sibi consociet · et per amborum consensum huiuscemodi
distrigatur [!] contemptor · ut iussioni episcopi sui oboediens existat ˙ Si uero assensum non dederit bannum nostrum nobis persoluat
Quod si adhuc contumax perstiterit · tunc ab episcopo excommunicetur Si uero
excommunicatus corrigi nequiuerit · a comite uinculis constr[in]gatur · quousque nostrum idem contemptor suscipiat iudicium ˙ Si
uero in talibus comes repertus fuerit noxius per episcopum eius
nobis nuntietur ˙ Si autem uassallus noster in hac culpa lapsus fuerit · sicut
supra per comitem constringatur ˙ Quod si non audierit · nobis
innotescatur antequam in uinculis mittatur ˙
II
Volumus ut omnimodis emunitates
progenitorum nostrorum seu nostrę pleniter ac iuste conseruentur ˙
III ·
Volumus ut res quę a liberis personis locis deo dicatis
conferuntur licet sibi ususfructus et ordinationem earundem rerum reseruent ˙
Si aliter eas non ordinauerint · ita maneant sicut prius date fuerunt ˙
IIII
Singulis episcopis · abbatibus et
abbatissis duos concedimus aduocatos · eosque quam diu aduocationem tenuerint
ab hoste relaxamus ˙
V
Prohibemus ut nemo usuram facere presumat
post episcopi sui contestationem Quod si quis post eius interdictum facere
presumpserit · a comitibus sicut supra de contemptoribus
precepimus distringatur ˙
VI
De doctrina uero quę ob nimiam incuriam
atque ignauiam quorundam prepositorum cunctis in locis est funditus extincta ·
Placuit ut sicut a nobis constitutum est ita ab omnibus obseruetur ˙ uidelicet
ut ab his qui nostra dispositione ad docendos alios per loca denominata sunt
constituti · maximum detur studium qualiter sibi
commissi scolastici proficiant atque doctrinę insistant ·
sicut presens exposcit necessitas ˙ Propter oportunitatem tamen
omnium apta loca distinctę ad hoc exercituum [!]
prouidimus · ut difficultas locorum longe positorum ac paupertas nulli foret
excusatio · Id sunt · primum papia conueniant ad dungalum · De mediolanio · De brixia · De laude · De bergamo · De nouaria · [fol. 113r] De uercelle · De tertona · De aquis · De ianua · De aste · De cuma ·
De eporegia · Ipse episcopus hoc per se faciant · In taurinis conueniant ˙ De uintimilio · De albingano · De uadis · De alba In cremona
discant ˙ De regia · De placentia · De mutina · De tuscia respiciant in
firmio · et de spoleti
ciuitatibus conueniant · In uerona · De mantua · De triento · In uincentia · De patauis · De taruisio · De filtris · De ceneda · De asilio · Reliquę ciuitates forum iulii ad scolam conueniant ˙
VII ·
Volumus ut singuli episcopi conuersationem
canonicorum eorumque habitationes ·
kalendas octobris futuri anni absque ulla neglegentia sicut disposuimus
habeant · preparatas ˙
VIII ·
Precepimus uobis ut singulę plebes secundum antiquam
consuetudinem fiant restaurate ˙ Quod si filii eiusdem eclesię restaurare
noluerint a ministris rei puplicę distringantur · ut uolentes
nolentesque nostram obseruent preceptionem ˙
VIIII
De decimis uero dandis statuimus ut sicut
in capitulari continetur quod in mantua factum est · ita
qui eam dare nolunt distringantur atque exsoluant ˙
X
De precariis quoque quę a rectoribus
eclesia inrationabiliter fiebant
su [!] suosque
successores poena graui
obligabant ut facta ipsius nequiret dissoluere
precipimus ut nemo successor in
antecessoris sui poena statuta sit obli
gatus sed suę prouidentię sit
concessum · ut si antecessor eius res eclesię inratio
nabiliter
distribuit ab eo
ad
ius eclesię tenendę reuocentur ˙
XI
De decimis · ut dentur et dare nolentes
secundum quod anno preterito denuntia
tum
est a ministris rei puplice exigantur · Id est eligantur quattuor siue
octo
optimi homines uel prout opus fuerit de singulis plebibus iuxta qua
litatem uniuscuiusque plebis · ut ipsi inter sacerdotem et plebem testes existant
ubi date uel non date fuerint ˙ Hoc ideo ne ibi iuramentum aliquod faciendi
necessitas contingat ˙ Non tamen ideo tantos testes mittendos dicimus
ut
ipsos semper omnes in dandis decimis presentes esse pariter necesse
sit · sed dum
pluribus committitur minus grauentur ˙ In duobus autem si
adfuerint
sufficere credimus ˙ Neglegentes autem admoneantur a
presbiteris eclesiarum usque
ad tertiam ut ipsam decimam
dent · Quod si contempserint · ab introitu
eclesię prohibeantur · Et si hoc
minime emendauerint · a ministris rei
publicę districti singuli per
caput ˙ VI · solidos · eclesię componant · et insuper
[fol. 113v] decimam dare
cogantur ˙ Nam si iterum contemptores extiterit · tunc per publicam
auctoritatem domi uel casę eorum uuifentur · quousque pro ipsa decima sicut supra
dictum est · satisfaciant · Quod si denuo rebelles uel contradictores fuerint ·
et super ipsam uuifam suam auctoritate intrare presumpserint · tunc a ministris rei
publice in custodiam mittantur · usque dum ad
iudicium publicum perducantur et ibi secundum
legem contra comitem uel partem
publicam componant · Reliqua autem et supra dictum est
et
decimas soluant · et · VI · solidos contra eclesiam satisfaciant
HĘC KAPITULA
DOMNI HLOTHARII IMPERATORIS SUNT · CIIII · QUĘ NON LEGITUR IN
AERE
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 115r]
[28]
I
Placuit nobis ut nullus episcoporum de
consecratione aut de dedicatione baptismalium eclesiarum · aut
exenedochiorum [!] seu oraculorum pretium quodlibet contra
auctoritatem canonicorum patrum uel iuxta antiquam consuetudinem penitus
accipere presummat ˙
II ·
Vt in senedochiis rationabiliter dispositis adhuc in primo
testamento
[fol. 115v] testatoris omnino conscriptam seruetur uoluntas ˙ In his
uero qui ab in
itio iuxta rationem dispositionem caruerunt · Uolumus
ut quinta
pars fructuum pauperibus detur · Similiter in illis quę rationabilem
dis
positionem
habuerunt · et tamen qualibet neglegentia pristini status ordi
natione carent · uolumus ut conditio suprascripta seruetur · quousque per bo
norum ordinatorum prouidentiam et temporum habundantiam ad priorem
ualeant
ascendere dispositionem ˙
III ·
Visum est nobis ut presbiteri baptismalium
eclesiarum secundum suam possibilitatem debitam oboedientiam et honorem suis
exhibeant episcopis absque grauedine ut necessitas et ordo
poposcerit ˙ Nam si oboedientiam rei publicę talis iniungitur episcopis quam
per se facere nequiuerint · uolumus ut prebeant solatium subiecti ·
secundum qualitatem iniuncti seruitii ˙ Si quis ex necessitate eclesias
grauatas habent atque destructas · et inantea grauare
presumpserint · per relationem missorum cogniti huiusmodi
rectores canonica inuectione a nobis promulgata feriantur ˙
IIII ·
[BK 159 Prolog BK 159 c. 1 BK 159 c. 2 BK 159 c. 3]
Volumus hoc beneficium prestare
ut
cuiuscumque seruus liberam feminam
sibi ea consentiente in
coniugio copulauerit et infra anni spatium
ad uindictam traditi non fuerint
sicuti lex tales personas nostro fisco sociat ·
ita nos nostra liberalitate
concedimus · ut in potestate · et seruitio domini
illius cuius seruus fuerit
ambo reuertantur ˙
Similiter concedere uolumus
cunctis liberis personis · ut nullus iudex publicus seu ministri publici eos
contra legem audeant pignerare in bubus · quia audiuimus multa
damna et
afflictiones per hęc populum nostrum sustinere ˙ Neque cogantur ad pla
citum uenire preter triduum in anno sicuti in capitulare continetur
exceptis
scauinis et causatoribus pro testibus necess
[...]is ˙
Quia omnem passi
onem uolumus auferre · ut populus noster pacifice
sub nostro regimine possit
uiuere ˙
His uero personis quę se
nobis
commendauerunt uolumus specialiter
hoc honoris priuilegium concedere
pre ceteris liberis · ut ubicumque uenerint
siue in placito siue in quocumque loco honor[i]s digni
hab
[e][..]tur · et ceteris
anteponantur ˙ Et quicquid
† ad querendum
hab
[u][....]t absque ulla
dilatatione iustitias suas recipere
[m]ereantur ˙ Et
[.]ll
[o]rum homines libe
ri qui eis sunt commendati · si ipsi seniores eos in nostro
seruitio secum
[fol. 116r] habuerint propter iustitiam faciendam nec
destringantur nec pignerentur ·
quousque de nostro seruitio reuersi fuerint ·
et tunc si quid ab eis queritur ·
primum senioribus eorum moueatur · et
iustitiam suam quęrentibus faciant · et si
ipsi facere noluerint · tunc
legaliter distringantur ˙
V
Concedimus etiam gastaldiis nostris curtes
nostras preuidentibus ut si proprio suo
pretio res emerint aut
quodlibet iusto attracto adquisierint · sicut
le
x easdem res ad nostram partem concedit · Ita nos eas illis concedimus
si in seruitio nostro fideles inuenti fuerint ·
VI
Vt ante uicarios nulla criminalis actio definiatur nisi
tantum leuiores causę quę facile possint diiudicari · ut nullus in eorum
iudicio aliquem hom[i]nem in seruitio adquirat · sed per
fideiussorem mittatur usque in presentiam comitis ˙ Et ingenui
homines nulla placita custodiant proter [!] tria quę instituta sunt ˙
Nisi forte contingat ut aliquis aliquem accuset · excepto illis scabinis qui cum iudicibus residere debent ˙
VII ·
Notarii autem hoc iurare debent quod
nullum scriptum falsum faciant neque aliquid in occulto · et nec scriptum
aliquod faciant de uno comitatu in alio nisi per licentiam illius comitis in
cuius comitatu cartula ipsa stare debet ˙ Si uero necessitas itineris aliquem
compulerit · aut infirmitas grauis · secundum capitularem genitoris nostri faciat · Quodsi quis
aliter fecerit inanis et uacua appareat ˙
VIII
Vt nullus cancellarius pro ullo iudicato aut scripto
aliquid amplius accipere audeat nisi dimidiam libram argenti de maioribus
scriptis ˙ De minoribus autem infra ipsam dimidiam libram quantum res exposcit
et iudicibus rectum uidetur accipiat ˙ De orfanis autem uel ceteris pauperibus
qui exsoluere hoc non possunt in prouidentia comitis sit · ut nequaquam inde
aliquis accipiat ˙ De indiculis uero nihil accipiat · nisi tantum pergamenam ·
ubi ipsum indiculum scribere possit ˙
VIIII ·
Si liber homo se ipsum ad seruitium
implicat aliquibus causis si liberam feminam habuit · ut infantes ipsi in eorum
libertate permaneant · et si ipsa mulier defuncta fuerit · et aliam liberam
feminam sibi copulauerit seruientem · ipsa in seruitio permaneat ˙
X ·
Si quis homo alienam uxorem adulterauerit · et secundum
legem ei in manus
traditi fuerint · et postea con
[iun]cti
fuerint · parti publice recipiantur ·
et qui ipsos comparatos
habuerit pretium suum perdat ˙
[fol. 116v]
XI
Volumus ut comites nostri licentiam nostram habeant ad
faciendas inquisitiones ˙
XII
Volumus de obligationibus ut nullus homo
per sacramentum nec per aliquam obligationem adunationem faciat · et si hoc
facere presumpserit · tunc de illis qui prius ipsum consilium
inchoauerit · aut qui hoc factum habent · in exilium mittantur et bannum
nostrum persoluant · et si tales fuerint qui bannum nostrum
persoluere non possint · per unumquemque LX ictus accipiat ˙
XIII
Volumus ut cum collecta uel scutis in placitum comitis
nullus presummat uenire et si presumpserit bannum nostrum
componat ˙
XIIII ·
De sanctimoniali femina statuimus · ut si
adulterium fecerit et inuentum fuerit · res eius quas habet fisco nostro
socientur persona uero eius · sit in potestate episcopi · in cuius
parroechia est in monasterium eam mittendum ·
XV
Volumus ut episcopi abbates et abbatisse suos aduocatos
habeant et pleniter iustitias faciant ante comitem suum ˙
XVI
De hominibus qui res suas alienauerunt
ubicumque et super resident ut distringat eos comes pro
scubiis publicis sicut lex continet ·
XVII
Volumus ut episcopi una cum comite suo aduocatum sibi
eligant ·
XVIII
Placuit nobis ut hominibus liberis nihil
superponatur nisi sicut lex et rectitudo continet ˙
XVIIII
Volumus ut de scubiis publicis quę ad utilitatem regni
nostri pertinet precepta immunitatum impedimentum non
prestant sed adiutorium ˙
XX
Vt cancellarii electi boni et ueraces
cartas publicas conscribant ant
e
comitem et scabinos et uicarios eius · et nullo modo hoc facere
presum
mant de pecunia · antequam legitimum
pretium detur ˙
XXI
Liceat comiti excusatos habere sicut lex
langobardorum continet ˙
XXII
Volumus ut homines talem consuetudinem
habeant · sicut antiquitus langobardorum fuit de eclesiis
baptismalibus de monasteriis regularibus tam uirorum quam puellarum · de
senedochiis uero et freda ·
XXIII ·
De cancellariis qui ueraces uel electi sunt · ad homines
infirmos ueniant et secundum legem instrumenta conscribant · et a
testibus roborentur et statim cum scripta fuerit cartula ostendant ante
episcopum et comitem et iudices uel uicarios aut plebeios · ut uera agnoscatur
esse ·
Vt mulier romana quę uirum
habuerit langobardum · defuncto eo · [fol. 117r] a lege uiri sit soluta
et ad suam legem reuertatur · Hoc uero statuentes ut similis modus seruetur in
ceterarum nationum mulieribus ˙
ITEM ALIA
CAPITULA QUĘ DOMNUS HLOTHARIUS IMPERATOR AD
LIMINA
BEATI PETRI APOSTOLI TEMPORE EUGENII SUMMI PONTIFICIS INSTITUIT ·
I
Constitutum habemus ut omnes qui sub speciali defensione
domni apostolici
seu nostra fuerint suscept
i · impetrata inuiolabiliter iusta utantur
defensione · Quod si quis in
quocumque modo hoc contemptum uiolare
presumpserit · sciat
periculum uitę suę se esse incursurum · Nam et hic
decernimus ut domno
apostolico in omnibus ipsius obseruent oboedientiam
seu ducibus ac iudicibus
suis ad iustitiam faciendam ˙
II ·
Vt depredationes quę
hactenus fieri solebant prohibemus ne fiant · neque uiuente pontifice neque
defuncto ˙ Si quis uero alteri hoc fecerit · sciat se legali sententia esse
condemnandum · Quę autem retro actę sunt · placet nobis ut per dispositionem
nostram fiant legaliter emendate ˙
III
Volumus ut
in electione pontificis · nullus
presummat uenire neque
liber neque seruus qui aliquod
impedimentum faciat ˙ Illi solummo
do
romani quibus
antiquitus fuit consuetudo non cessent per constitutio
nem sanctorum
patrum eligendi pontificem ˙ Quod si quis contra hanc ius
sionem
nostram facere pręsummpserit · exilio tradatur ˙
IIII
Volumus ut missi constituantur de parte
domni apostolici et nostra · qui annuatim nobis renuntiare ualeant
qualiter singuli duces et iudices iustitiam populo faciant · et quomodo nostram
constitutionem obseruent ˙ Quibus missis decernimus ut primum cunctos clamores
qui per neglegentiam ducum aut iudicum fuerint inuenti · ad notitiam domni
apostolici deferant · et ipse unum e duobus eligat · ut aut statim per eosdem
missos fiant ipsę necessitates emendatę · aut si non per nostrum
missum fiat nobis notum · ut per nostros missos a nobis directos iterum
emendentur ˙
V ·
Volumus ut cunctos populus romanus
interrogetur
lege uult uiuere ·
ut tali qua se professi
fuerint uiuere uelle uiuant ˙ Illisque denuntietur
quod hoc unusquisque sciat
tam duces quam et iudices uel relinquus popu
lus quod si in
offensione sua contra eandem legem fecerint eidem
legi quam profitentur per
dispositionem pontificis ac nostram subiacebunt ˙
[fol. 117v]
VI
De rebus eclesiarum iniuste inuasis sub occasione quasi
licentia accepta
a pontifice · et de his quę necdum reddite sunt et tamen
fuerunt iniuste a potesta
te pontificum inuasę · uolumus ut per
missos nostros emendetur
VII ·
Prohibemus ut depredationes
inter confinia nostra
non fiant et quę factę sunt
secundum
legem de utrisque partibus ordinemus ut emendentur · Similiter uolumus ut
ceterę iniustit
ię
de utrisque partibus fiant emendatę ˙
VIII
Placuit nobis ut cuncti iudices siue hi qui cunctis
preesse debent per quos iudi
ciaria potentes in
hac urbe romana agi debent in presentia nostra
ueniant ·
uolentes numerum et nomina eorum et scire · et singulis de ministerio
sibi
credito ad
monitionem
facere ˙
VIIII ·
Nouissime admoneatur ut omnis homo sicut
dei gratiam et nostram habere desiderat · ita prestet
in omnibus oboedientiam atque reuerentiam huic pontifici ˙
De pontibus uero uel reliquis similibus operibus quę
eclesiastici per iustitiam et antiquam consuetudinem cum reliquo populo facere
debent · hoc precipimus ut rector eclesię interpelletur · et ei secundum quod
possibilitas fuerit portio deputetur · et per alium exactorem eclesiastici
homines ad opera non compellantur ˙ Si uero opus suum constituto die impletum non habuerint liceat comiti poena propositi operis
pignerare iuxta ęstimationem uel qualitatem imperfecti operis
quousque perficiatur ·,·
X
De his qui sine consensu episcopi
presbiterum in eclesiis suis constituunt uel de eclesiis eiciunt ·
et ab episcopo uel quolibet misso dominico admoniti oboedire noluerint · ut
bannum
nostrum reuadiare cogantur · et per fideiussores ad palatium nostrum
uenire iubeantur ˙
et tunc nos decernamus utrum nobis placeat ut aut illi
bannum persoluant ·
aut aliam armiscaram
sustineant ˙
XI
De eclesiis que inter coheredes diuise
sunt · consideratum est quatenus si secundum prouidentiam et admonitionem
episcopi ipsi coheredes eas uoluerint tenere honorare faciant · Sin
autem hoc contradixerint ut in episcopi potestate maneant · utrum eas ita
consistere permittant · aut reliquias exinde auferant ˙ et ubi ad nostrum
beneficium eclesię pertinentes ita diuisę inuentę fuerint · describantur et
nobis renuntietur ˙
XII ·
De eclesiis destructis · ut episcopi et missi
inquisitionem faciant utrum per neglegentiam aut impossibilitate destructe sint ˙ et ubi neglegentia inuenta fuerit episcopali auctoritate emendare cogantur
qui eam restaurare debuerant · [fol. 118r]Si uero per impossibilitatem contigit ·
ut aut plures sint quam necesse sit · aut maioris magnitudinis quam
ut ex rebus ad easdem pertinentibus restaurarari [!] possit · episcopus
modum inueniat qualiter congrue emendari et consistere possint .'
XIII
De uno manso ad eclesiam dato · de quo
aliqui homines contra statuta sibi seruitium exigunt ˙ Quicumque
pro hac re causatus fuerit · comes uel missi hoc quod inde subtractum est
presbitero cum sua lege restituere faciant ˙
XIIII
De his qui nonas et decimas iam per multos annos aut ex
parte aut ex toto dare neglexerunt · uolumus ut per missos nostros
constringantur · ut secundum capitularem priorem soluant unius anni nonam et
decimam cum sua lege · insuper bannum nostrum et hoc eis denuntietur · quod
quicumque hanc neglegentiam iterauerit · beneficium unde hęc
nona et decima persolui debuit amissurum se sciat · Ita enim continetur in
capitulare bonę memorię genitoris nostri in libro primo
capitulo · CLVII · ut qui eclesiarum beneficia habent nona et decima ex eis
eclesię cuius res sunt donent ˙ et qui tale beneficium habent et ad medietatem
laborant · de eorum portione proprio presbitero decimas donent ·
Item in capitulare nostro in libro · II · capitulo XXI de eadem re · De nonis
quidem et decimis unde genitor noster et nos frequenter
in diuersis placitis admonitionem fecimus · et per capitula nostra qualiter
obseruentur ordinauimus · uolumus atque iubemus · ut de omni conlaboratu et de
uino uel feno fideliter et pleniter ab omnibus nona et decima persoluatur ˙ De
nutrimine uero pro decima sicut hactenus consuetudo fuit ab
omnibus obseruetur ˙ Si quis tamen episcoporum fuerit qui argentum pro hoc
accipere uelit · in sua maneat potestate iuxta quod ei et illi qui hoc
persoluere debet conuenerit ˙
XV
Quicumque decimam abstrahit
de eclesia ad quam per iustitiam dare debet · et eam pre
sumptiose
uel propter munera aut amicitiam uel aliam quamlibet occasionem
et
ad alteram eclesiam dederit · a
comite uel misso nostro distringatur · ut eiusdem
decimę quantitatem cum su
[a] lege restituat ˙
XVI
De decimis quas populus dare non uult nisi quolibet modo
ab eo redimantur
ab episcopis prohibendum est ne fiat · et si quis contemptor
inuentus fuerit · ut nec
episcopum nec comitem audire uelit ˙ si noster homo
fuerit · ad presentiam nostram uenire
compell
atur
· Ceteri uero distringantur ut inuiti eclesię restituant
qui
uoluntarię dare neglexerunt ˙
XVII ·
Quicumque de rebus
eclesiarum quas in beneficio habent restaurationes earum facere ˙
[fol. 118v]
neglexerunt · iuxta capitularem anteriorem in quo de operibus ac
nonis et
decimis constitutum est · sicut de illis adimpletur id est in
libro · IIII ·
capitulo XXXVIII ˙ De opere et restauratione eclesiarum · consi
deratum est ut de frugibus terre et animalium nutrimine persoluantur ˙ De
opere uero uel restauratione earum · comes et episcopus siue abbas una cum
misso
nostro quem ipsi sibi ad hoc elegerint considerationem faciant · ut
unus
quisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et
restaurandum · quantum
ipse de rebus eclesiarum habere cognoscitur ˙ Similiter
et uassi nostri aut in commune
tantum operis accipiant · quantum rerum
eclesiarum debent · uel unusquisque per se
iuxta quantitatem quam ipse tenet
aut si inter eos conuenerit pro opere
faciendo argentum persoluant
˙ Cum quo pretio
rector eclesię ad predictam resta
urationem operis conducere et
materias emere possit · et qui nonas et
decimas dare neglexerit · primum quidem
illas cum sua lege restituat
insuper et bannum nostrum soluat ut ita castigatus
caueat ne sepius iterando
beneficium amittat ˙
XVIII
De illis qui agros dominicatos propterea neglexerint
excolere ut nonas exinde non persoluant · et alienas terras ad excolendum
propter hoc accipiunt uolumus ut de tribus annis ipsam nonam cum sua lege
persoluant · et si quis contemptor aut comitis aut missorum nostrorum propter
hoc extiterit · per fideiussores ad palatium uenire compellatur ˙
XVIIII
Vt missi nostri ubicumque
malos scabinos inuenerint eiciant · et totius populi consensum in loco eorum
bonos eligant · et cum electi fuerint iurare faciant ut scienter
iniuste iudicare non debeant ˙
Vt in omni comitatu hi qui meliores et ueraciores inueniri
possunt eligantur a missis nostris ad inquisitiones faciendas et rei ueritatem
dicendam · et ut adiutores comitatum sint ad iustitias faciendas ˙
Volumus ut quicumque de
scabinis deprehensus fuerit propter munera aut
propter amicitiam uel inimicitiam iniuste iudicasse · ut per fideiussorem
missus
ad presentiam nostram ueniant ˙ De cetero · omnibus scabinis denuntietur
ne quis deinceps etiam iustum iudicium uendere pręsummat ·
XXII
Vbicumque
commutationes tam tempore nostro quamque genitoris
nostri inlegitimę et inrationabiles atque inutiles eclesiis
dei factę sunt dissoluantur [fol. 119r] et recipiat unusquisque quod dedit · ubi
uero mortua manus interiacet · aut alia qualibet causa quę rationabilis esse
uideatur inuenta fuerit · diligenter describatur et ad nostram notitiam
perferatur ·
XXIII
Quicumque comprobatus fuerit quod scienter
testes in periurium induxisset · sub fideiussorem ad palatium nostrum uenire
compellatur · ut ibi cum fidelibus nostris consideremus ·
quid de tali homine faciendum sit ·
De his qui discordiis et contentionibus
studere solent · et pacem nolunt et inde conuicti fuerint · uolumus ut per
fideiussores ad nostrum placitum ueniant · ut ibi cum nostris fidelibus
consideremus quid de talibus faciendum sit ·
XXV ·
De bonis denariis quos populus recipere non uult · uolumus
ut hoc obser
uetur et teneatur quod in priore capitulare nostro
constitutum est in libro
IIII · capitulo · XXX · Quicumque liber
homo uel in
eptione [!] denarium merum et bene
pensantem recipere
noluerit bannum nostrum id est LX solidos
componat ˙ Si uero ecle
siastici serui aut fiscalini nostri aut
comitum aut uassallorum nostrorum hoc facere
presumpserit · LX ictus uapulent ·
et si actores nostri uel comitum iussi
presentare noluerint ·
predictum bannum nostrum id est LX solidos
componat ˙ et ad hanc
constitutionem nostram adimplendam episcopi et abbates
siue reliqui qui bene
ficia nostra habent adiuuent comites in suis
hominibus distringendis ˙
et si comites hanc nostram constitutionem neglexerint · hoc per missos nostros
ad nostram notitiam perferatur ˙
XXVI ·
De homicidiis uel aliis iniustitiis quę a
fiscalinis nostris fiunt · qui inpugna se ea committere posse
existimant · nos actoribus nostris precipiendum esse decernimus · ne ultra
inpugnę fiant · ita ut ubicumque facta fuerint soluere cum
disciplina precipimus ˙
Collectę ad malefaciendum fieri omnimodis prohibeantur ·
et ubicumque
huiusmodi presumptiones factę fuerint digna
emen
datione
corrigantur et si per neglegentiam comitis uel factę
sunt uel inemendate
remanserint · hoc ad nostram notitiam perferatur · auctor
uero facti si
fuerit prepositus uel aduocatus · siue centenarius
uel qualibet digni
tate predita libera persona post
legalem emendationem in loco
facta sub fideiussoribus ad nostram presentiam
ueniat ˙ Multitudo
uero siue de seruis siue de liberis sit · legitima
emendatione multetur ˙
[fol. 119v]
De pontibus publicis destructis · placuit nobis ut hi qui
iussionem nostram
in reparandis pontibus contempserint · uolumus ac iubemus ut
omnes
homines nostri in nostram ueniant presentiam rationem
reddere cur nostram ius
sionem
ausi sunt
contemnere ˙ Comites autem reddant rationem de suis pa
gensibus cur eos aut non
constrinxerunt ut hoc facerent · aut quare nobis nuntia
rent
neglexerunt · Similiter et de iniustis teloneis ubicumque accipiuntur ·
sciant
se exinde a nobis interdici ne ulterius fiat ˙
Vt examen aquę frigide quod hactenus
faciebant a missis nostris omnibus interdica[t]ur ut non
ulterius fiat ˙
Quicumque uicar[i]us uel
alii ministri comitum tributum quod inferendum uocatur maioris pretii a populo
exigere presummit quam a missis bone memorię genitoris nostri constitu[t]um fuit ·
hoc est solidos duos pro unaquaque uacca et qui super hoc iniuste superposuit
atque abstulit sibique retinuit · His quibus tulit cum sua lege restituat · et
insuper fredum nostrum persoluat et ministerium amittat ˙
Quicumque propter
cupiditatem rerum patrem aut matrem aut fratrem aut sororem uel nepotem uel
alium propinquum suum interfecerit · hereditas interfecti ad alios suos
legitimos heredes perueniat ˙ Interfectoris uero hereditas in fiscum redigatur
Ipse uero ordinante episcopo publicę penitentię subdatur ˙
Quicumque res alienas cuilibet homine
uendiderit et ipse homo easdem
res alicui alteri dederit siue uendiderit · et
ipse qui tunc easdem res compa
ratas habet per malum
ingenium proprio filio aut alteri cuilibet necdum legi
timos annos
habenti
iustitię tollende causa tradiderit · Uolu
mus atque firmiter precipimus ut si pater eiusdem paruuli uixerit ipse in
tret in causam rationem reddendi pro filio suo ˙ Si autem ipse pater
mortuus est ·
tunc legitimo eius propinquo qui iuste tutor ac defensor esse
uidetur
pro ipso rationem
reddere compellatur ˙
Similiter de aliis omnibus iustitiis
ad eum pertinentibus excepto sua legitima
hereditate quę ei per successionem
parentum suorum legitime euenire debet ˙
Quodsi quis hanc nostram ius
sionem contempserit uel neglexerit sicut
de ceteris contemptoribus
ita de eo agatur ˙ Is uero qui easdem res primum
inuasit et iniuste uen
didit · necnon et emptor excepto sola persona
paruuli · hoc quod fraudo
lenter admiserunt infra patriam emendare
cogantur ˙ et postea
[fol. 120r]contemptores iussionis nostrę sub fideiussoribus
ad nostram presentiam uenire compellantur ˙
De uicariis et centenariis qui magis
propter cupiditatem
quam propter iustitiam faciendam sepissima placita tenent
et exinde populum
nimis affligunt · ita teneatur sicut in capitulare domni
Karoli
imperato
ris continetur in
libro · IIII · capitulo · XL · ut nullus ad placitum banniatur
nisi qui causam
suam quęrit aut si alter ei querere debet · exceptis scabinis
VIII · qui ad
omnia placita adesse debent ˙ Item de eadem re in capitulari nostro
in libro ·
IIII · capitulo LV · De placitis siquidem quos liberi homines obseruare
debent · constitutio genitoris nostri poenitus obseruanda atque
tenenda est ·
ut uidelicet in anno tria solummodo generalia placita obseruent ·
et nullus
eos amplius placito obseruare compellat · nisi forte
quilibet aut accusatus
fuerit aut alium accusauerit · aut ad testimonium
perhibendum uocatus fuerit ˙
Alia uero quę centenarii tenent · non aliis uenire
iubeantur · nisi qui aut litigat
aut iudicat aut testificatur ˙ et
quicumque huius constitutionis transgres
sor a
missis nostris inuentus fuerit · bannum nostrum persoluat
De liberis hominibus qui proprium non habent sed in terra
domnica resident · ut propter res alterius in testimonium non recipiantur ˙
Coniuratores tamen aliorum liberorum hominum ideo esse possunt quia liberi sunt ˙ Illi uero qui et proprium habent et tamen in terra domnica resident · propter
hoc ad testimonium recipiantur quia proprium habent ˙
Statuimus de presbiteris et
diaconibus eclesiastico honore priuatis ut redigantur
poenitentia sicut
canones precipiunt · et si habet episcopus in sua parroechia
monasterium ibi
mittantur · Quodsi monasterium non habuerit tunc precipiat
episcopus ut illi tales habitent in illa plebe unde sunt · et si res proprias
habue
rint eligant sibi talem patronum qui de ipsis rebus uictum
et uestitum eis
ministret · Ipsi tamen nullam habeant licentiam uagandi · aut
discurren
di siue ad placita siue ad palatium siue ad ipsas res
quas proprias antea
habuerunt sine licentia sui episcopi · sed in eodem loco
ubi sibi con
st
itutum
est
suam penitentiam iugiter agant ˙ Quodsi hoc non conseruauerint prim
[u]m
uerberibus
coherceantur · quodsi nec sic castigati fuerint in tali loco
recludantur ubi
uellint nolint in penitentia uiuant ˙
Decernimus ut quisquis aliter testes habere non potuerit
uolumus
[u]t per
[fol. 120v] comitis iussionem quos in suo
testimonio necessarios quosque habuerit · uerita
tem
prelaturi in publicum conuentum adducantur · ut per ipsos rei
ueritas · cum iuramento
ualeat inquiri ˙ Quodsi de duabus partibus fuerit
inquisitio facta idcirco
quod nullus eorum possit habere testes · antequam
iurent fiat inquisitio facta
quodsi omnes ad unam partem dixerint testimonium · iurent uerum dixisse testimo
nium ˙ Quodsi dissenserint · ex quadam
parte testium omnium
prebuerit testimo
nium · et alia alteri · tunc interrogentur si
audent per pugnam illorum testimonium
approbare · Quodsi nulla pars · alteri
cesserit · iurent · et per pugnam probetur
illorum testimonium · et tunc illa
quę causa fuerit
contende [!] recipiatur
ad testimonium ˙
Vt per · XXX annos seruus liber fieri non possit si pater
illius seruus aut mater illius ancilla fuit · similiter et de aldionibus ˙
Placuit nobis ut hęc capitula quę
excerpsimus de capitulis bonę memorię
aui nostri karoli ac domni
genitoris nostri hludouuici imperatoris his omnibus
sanctę dei eclesię
et nostris fidelibus in regno italię consistentibus pro lege
teneantur
et conseruentur ˙ Et quicumque horum capitulorum
contemptor extiterit ·
LX ·
solidorum denariorum multa
componat · sicut in capitulis predicti aui nostri karoli
continetur
HIC FINIT CIIII · CAPITULA DOMNI LOTHARII
QUĘ NON SUNT IN AERE
Quicumque liber homo cum comite suo aut ministris eius ad
patriam
defensandam [!] ire neglexerit · et exercitus
superuenerit ad istius regni uastatio
nem uel contrarietatem fidelium
nostrorum capitalem subeat sententiam ˙ Simi
liter obseruandum est si
uocati fuerint auditu inimicorum nostrorum aduentu ·
et ita contingerit ut
hostes non superueneri
nt · hi qui uocati uenire nolu
erint · unusquisque secundum
legem suam emendet ·
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 130v]
[15]
ITEM INSTITUTIO DOMNI
HLUDOUUICI IMPERATORIS ·
I
Volumus ut unusquisque pro temporis
consistentia et ministerii sui congruentia iustitias procurare
decertent · et subditos non solum commoneant sed etiam
procurare compellant · Constituimus et modis omnibus monemus ut in
ęclesiasticis ministeriis iuxta quod preterito sancti patres in nostro placito
inuenerunt unusquisque seruare studeat · et preterito neglecta
celeriter emendet e restaurandis eclesiarum baptismalium iuxta
antiquam consuetudinem perficiatur ˙
II
De decimis sicuti in supra dicto placito inuentum est ·
quicumque neglexerit canonico iudicio corrigatur · et qui
in hoc aliquid contrasteterit · sciat se nostra imperiali auctoritate
emendandum · Iudices namque commoneantur dei timorem ante
oculos habere et pro nulla persona iustitiam immutare audeant · sed quod uerum
est iustissime perquirant et ueraciter iudicent ˙
III
Pontes enim ubicumque
consueti sunt per maxime ticinensis restaurentur · et ubicumque non consueti necessarii sunt construantur ˙ Nauigia in
consuetis locis preparata consistant · et ne transeuntes grauent commonendi
sunt ·
In nomine sanctę et indiuiduę trinitatis hludouuicus
gratia dei imperator augustus ·
Dum enim superno nutu cum
fidelibus nostris conuentum papia regia ciuitate habuis
semus · peruenit ad nos qualiter dum aliqui homines suam infra
regnum nostrum
[fol. 131r] querere conantur iustitiam · a quorundam prauorum
hominum insidiis impe
diantur · Ita ut per se aut per alios submissos
eos ad seruitium quęrant · siue illos
siue quos ad testimonium producere
uelint · ut sub tali occasione suam percipere non
ualeant iustitiam ˙ Qua pro
re ut talem resecaremus nequitiam · duo capitula
infra regnum
nostrum italicum populo commoranti in legem dare
preuidimus ˙ Anno
imperii domni et genitoris nostri
hlotharii pii imperatoris · trigesimo sexto · nostro
etiam
sexto · XIII ·
kalendas
augusti sub
indictione · III ·
ITEM STATUTA DOMNI
HLUDOUICI PRO LEGE POSITA ·
· I ·
Si quis aliquem de aliquo mallauerit
negotio · et ille qui mallatus fuerit dicat · ideo ei respondere nolle quia
seruus alterius sit · Aut si testimonia produxerit quod ea recipere non debeat · quia aliquis eorum seruus sit · nominet dominum eius et sic det uuadiam de
eo adducendo · et posito placito in quantum ire ubi eum inuenire credit · et
reuerte posse iudices dixerint · Si in placito constituto dominum non
adduxerit · prebeat sacramentum quod pro nulla dilatione iustitia
eius hoc dixerit · nisi pro certo ita uerum esse crediderit · Quodsi iurare
ausus non fuerit quia pro occasione prolongandi iustitiam hoc dixit · Componat
illi bannum nostrum et iustitiam plenissimam faciat ˙ Si uero aliquem
adduxerit qui se dominum eius dicat · et illum quem de seruitio appellauit ·
replicare ad seruitium non ualuerit · tunc ipse qui se dominum eius dixit
bannum nostrum illi componat · eo quod pro conculcanda iustitia ingenium tale
facere ausus fuit ˙
II ·
Si forte quispiam aliquem mallauerit · et ille qui
mallatus fuerit dixerit eum suum seruum esse · uel alius in ipsa altercatione
ueniens eum ad seruitium mallauerit · Iubemus ut presentaliter
inter se uuadient ut ad primum et secundum uel tertium placitum causam ipsam
definiant · Inter placitum uero et placitum sint dies · XV · Tertium autem
quando comes placitum habuerit si infra unum comitatum est · sin autem in
alium sint · XX · ne pro tali occasione eius iustitia prolongetur ˙ Quo si in
his tribus placitis ille qui quęrit uenire neglexerit · excepto seruitio regis
aut ineuitabili necessitate et comes placitum habuerit ille quoque alius ad
suam probandam libertatem paratus fuerit · tunc comes ipsam causam finiat
ueluti si ipse qui quęrit presens fuisset · et ultra ille qui
quesierat facundiam de seruitio illius dicendi non habeat · et insuper ut
supra bannum nostrum illi componat ac iustitiam pleniter faciat ˙
[BK 214 c. 2 BK 214 c. 3]
Et sunt aliqui qui dum alios in seruitium
mallant · et ipsi de sua libertate
[fol. 131v] approbare uuadiam dant · in tantum
eos mutando placitum lacerant · ut uix
pro sua paupertate euadere possint ·
unde tertium addere capitulum placuit
Si uero aliquis alium ad
seruitium mallauerit · et ille qui mallatus fuerit
uuadiam de sua probanda
libertate dederit · iubemus ut supra ad primum
aut secundum uel tertium
placitum
†† causam deliberent · Inter placitum et
placitum
sint dies · XV · tertium uero quando comes placitum habuerit si infra
unum
comitatum est · sin autem in alium sint · XV · Et si in istis tribus
placitis ipse qui quęrit
uenire contempserit · antepositis quę superius
anteposuimus · et comes pla
citum habuerit · ille namque alius cum
suis testibus paratus fuerit · tunc comes ipsos
testes recipiat et causam
definiat · ueluti si ipse qui quęrit presens fuisset · et
ultra
ille qui quesier
at
tacitus de seruitio illius permaneat ˙
IIII
Preuidimus de iudeis ut nullus infra regnum italicum ultra
kalendas octobris ma
neat · et modo eis denuntietur ut
omnes usque ad placitum illud exeant ubi uolue
rint sine ullius
contradictione · Quodsi post
kalendas
octobris aliquis inuentus
fuerit · a quibuscumque
comprehendi potest · cum omni sua ad nostram deducatur
presentiam ·
ITEM ALIA CAPITULA ·
I
Vt inquirant de singulis monasteriis uel
senedochiis qualiter a conditoribus ordinata sunt uel quomodo nunc permaneant
et a quibus personis detineantur
†††II
De monetis inquiratur qua custodia obseruantur uel qua
fraude uitiantur · et
a quibus personis hoc perpetratum sit · et nouiter a
nobis instituta instantur figurari
precipiantur · Uerum tamen usque
missa sancti iohannis denarium argenteum et non
fractum
cuiuscumque monetę recipiatur · Reiectoribus autem iuxta
capitulare casti
gatio adhibenda uel · LX · solidos
componat uel totidem ictus accipiat · falsatores
uero monetę si inuenti
fuerint in presentia nostra deducantur ˙
III
Vt missi nostri per singulas ciuitates
mensuram antiquam inquirant · et nemo neque emere neque uendere
presummat nisi ad ipsam mensuram ·
IIII
De usurisque multis argumentis fiunt diligentissime
inquiratur a missis nostris · et cum reperti fuerint qui eas exercent ·
propriis episcopis tradantur ut sub publica poenitentia redigantur ˙
V
De iudicibus inquiratur si nobiles et
sapientes et deum timentes constituti sunt · iurent ut iuxta suam
intellegentiam recte iudicent · et pro muneribus uel humana
gratia iustitiam non peruertant nec differant · et quod iudica[fol. 132r]uerint confirmare sua subscriptione non dissimulent ˙ Ubi
autem tales non sunt a missis nostris constituantur · et idem sacramentum
facere cogantur ˙ Quodsi uiles personę et minus idoneę ad hoc constitutę sunt
reiciantur ˙ Similiter et notarii legibus eruditi et bonę opinionis
constituantur · et iusiurandum prebeant · ut
nullatenus falsitatem uel colludium scribant ˙ Et qui hoc fecisse
preterito tempore inuenti fuerint presentaliter damnentur ˙
VI
Vt inquirant diligentissime missi nostri per singulos
comitatus qui adhuc sacramentum fidelitatis nondum nobis promiserunt · et promittere eos compellant
t
inquirant diligentissime missi
nostri uillas et cortes unde regis expensa
ministrari solita sit · et a quibus
personis modo detineatur necnon et quę in transitu
domni
imperatoris seruire debent uel missis transeuntibus necessaria ministrare ·
VII ·
Vt per singulas ciuitates inquirant missi
nostri ubi palatia antiquitus
fuer
vnt
uel publicę domus antiquitus · uel unde continebantur uel qua occasione
aut a quibus personis uel sub cuius tempore destructa sunt et nostra
auctori
tate precipiant ut amodo quantotius
restaurentur · Sed et de singulis con
ditionibus quę ad cameram
nostram uel ad fiscum uel ad diuersa palatia pertinent ·
VIII
Vt missi nostri perquirant in singulis ciuitatibus
beneficia quę antiquis tem
poribus clerici et uassalli predecessorum
nostrorum habuer
vnt
uel qui nunc ea re
tinent et nobis renuntient ˙ Similiter
comitatus pertinentia quę comita
tus non habent · necnon et res
eclesiis dei pertinentes · et alię personę quam rectores
earum
††† retinent · inquirant et nobis renuntient ˙
X
Vt baptismales eclesie quę per
neglegentiam eorum qui eas restaurare debuerunt ˙ paulatim a suo statu
defecerunt · diligentia missorum nostrorum ab his qui ibi baptizantur uel
sacra misteria percipiunt restaurari precipiantur · et ministris
rei publice comittantur · ut filii eclesiae eorum instantia ad earum
restaurationem compellantur decimas quoque deo
dare ibidem cogantur ˙
XI
Vt idem missi perquirant in singulis ciuitatibus qualiter
canonicorum uita et conuersatio ordinata sit · et de thesauro eclesię qui inde
perditum sit uel a quo aut cuius tempore ˙ Et utrum episcopi suas plebes
ordinatas habeant · et si contra restaurationem destributę sunt ut emendent ·
et si opus fuerit nobis renuntient ˙
XII ·
De depredationibus quoque
quę moderno tempore defunctis episcopis a diuersis [fol. 132v] hominibus factę
sunt in rebus eclesiasticis ut qui eas fecerunt legaliter emendent cum
emunitate nostra ·
XII ·
De cęlestibus [!] atque criminibus quę multis modis
increuerunt uolumus ut inquirant
et emendent ˙ Similiter et de conspirationibus
nociuis iuxta capitulare emendent ·
Similiter et de rapinis seu et de falsis
testibus uel
de periuriis hominibus siue de mona
chis qui
proprium habitum
reliquerunt et de his qui seculares uel laici ex clericis uel
monachis sunt
effecti ·
XIII
De uiis et pontibus et ceteris excubiis
publicis ut inquirant et quę potuerint emendent aut nobis quod inuenerint
renuntient ·
FINITA SUNT
CAPITULA QUAE RETRO IN NUMERO SUNT SCRIPTA ·
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 134v]
[32]
ITEM CAPITULA LEGIS SALICAE ˙ [fol. 135r]
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 136r]
[23]
XXII ·
De feminis quę defunctis uiris lex langobardorum
prohibet anni
spatium ueste religionis mutare uellum quę suscipere
petierunt nostra licentiam
ut cum eis mox diuina pietas inspirauerit · eas
indemnes liceret suscipere ·
nos autem considerantes quia pręterito pro ipsa
dilatione multę etiam intra eundem
spatium ad aliam partem distractę fuerunt ·
Ideo et eorum petitione quia iustam
censuimus suscepimus et eis ita fieri
concedimus ˙
XXIII ·
De homicidio unde lex pro simplicitate
probatione trium testium querit et testes habere non potuerit · concedimus ut
cum · XII · iuratoribus iuret et ab eadem [fol. 136v] simplicitatem absolutus
proprium non admittat ˙
XXIIII
De cartis quę a quibusdam personis false appellantur ·
constituimus ut si notarius superfuerit et testes ipsi eam ueram et idoneam
faciant · et si testes mortui fuerint et notarius superfuerit · cum · XII ·
iuratoribus ueram et idoneam faciat ˙