[fol. 12v]
[1]
INCIPIUNT ˙ CAPITULA
DE HONORE
ECCLESIARUM
Si quis ex leui causa aut sine causa · hominem in
ecclesia
interfecerit de uita componat ·
Si uero foris
rixati fuerint et unus alterum in ecclesia
m fugerit .'
et ibi se defendo eum interfecerit si
tes
tes · non
habuerit
cum · XII ·
coniuratoribus legitimis per sacramentum adfir
met · se defendendo eum
interfecisse ·
Et
post haec · DC · solidos
ad partem ecclesię .' qu
em
illo homicidio polluerat
et insuper bannum nostrum soluere cogatur ·
Ille uero
qui interfectus est absque
compositione iaceat ·
Ac
deinde
interfector
sec
undum
iudicium canonicum congruam facinori quod ad
misit penitenciam accipiat ·
Si
proprius seruus hoc
commise
rit iudicio aquae feruentis examinetur utrum
hoc spon
te an se defendendo fecisset ·
Et si
manus eius exusta fuerit [....]iciatur · Si
autem non dominus eius
iuxta quod uuir
gildus illius est .' ad ecclesiam persoluat aut eum si
uole
bat
eidem
ecclesiae tradat ·
De ecclesiastico et
fiscalino
et beneficiario seruo
uolumus ut pro una uice uuirgildus eius
pro eo
componatur ;
Altera uice
ipse seruus ad supplicium
tradatur h
ęreditas
tamen liberi hominis qui propter tale
facinus ad mortem fuerit
iudicatus .' ad leg
itimos
h
ęredes
illius perueniat ;
Si in atrio
ecclesię cuius por
ta
reliquiis sanctorum consecrata est huiuscemodi homicidium perpetra
[fol. 13r]tum fuerit simili modo emendetur · uel conponatur ·
Si uero
porta ecclesię non est consecrata .' eo modo
componatur quod
in atrio committitur sicut
componi debet quod in inmu
nitate uiolata
committitur ;
DE INIVRIIS
Sacerdotibus IN ECCLESIA FACTIS
Sanguinis effusio in
ecclesia facta cum fuste .' si presbiter
fuerit triplo componatur ·
Duas partes eidem presbitero ter
tia pro fredo
ad ecclesiam ·
Insuper bannum nostrum ·
Similiter de diacono iuxta
compositionem eius in triplo cum banno nostro
componatur ·
De
subdiacono similiter triplo secundum suam
compositionem ;
Et de uniuscuiusque ordinis clero .' secundum
suam compositionem triplum persoluat et insuper bannum nostrum ·
Similiter
et de
ictu
sine sanguinis effusione de uniuscuiusque
ordinis
clerico secundum suam
compositionem triplo et bannum nostrum
Et qui non habet unde ecclesiam persoluat
tradat se in ser
uitium eidem ecclesię usque dum totum debitum persoluat
DE VIDUIS ET PVPILLIS ET PAVPERI
BVS
Vt quandocumque in mallum ante
comitem ueneri
nt
primo
eorum causa audiatur et definiatur ·
Et si testes per se ad
causas suas quęrendas habere non
potuerint uel legem
nescierint .'
comes illos uel illas adiuuet dando eis
talem hominem qui rationem eorum teneat
uel pro eis loquatur
DE RAPTV VIDVARVUM
Qui uiduam intra primos ·
XXX · dies uiduitatis suae uel
inuitam
uel uolentem sibi co
pulauerit .' bannum nostrum id est · LX · solidos in triplo
cumponat
[fol. 13v]Et si inuitam eam duxit
legem suam ei componat ; Ille tamen
qui eam rapuit habere non permittitur ;
DE HOMINE
PVBLICAM PENITENTIAM
AGENTE
interfecto ·,·
Qui hominem publicam penitentiam agentem interfecerit bannum nostrum in triplo componat et uuirgildum eius proximis
persoluat
VT OMNIS HOMO LIBER POTESTATEM HABEAT
VBICVMQUE UOLVERIT RES SVAS DARE PRO ANIM
A SVA
Si quis res suas pro salute animę suae uel ad aliquem
uenerabi
lem locum uel propinquo suo uel cuilibet alteri tradere
uolu
erit et eo tempore intra ipsum comitatum fuerit in quo res
ill
ę posit
ę sunt legitimam traditionem facere studeat .'
Quod
si
eodem tempore quo illas tradere uult extra eundem
comita
tum fuerit .' id est siue in exercitu siue in palacio siue in
alio
quolibet loco .' ad
hibeat
sibi · uel de suis pagensibus ·
uel de ali
is qui eadem lege
uiuant quia ipse uiuit
testes idoneos .'
vel si illos
habere non potuerit tunc de aliis quales ibi meliores inue
niri possint · et
coram
eis rerum suarum tradicionem faciat
et fideiussores uestitur
ae donet
qui ei qui illam
traditionem accipit
uestituram faciat · et postquam
haec tradicio ita facta fuerit
h
ęres
illius nullam de predictis rebus ualeat facere repeti
tionem ;
Insuper et ipse per fideiussionem
faciat eiusdem
uestiturae .' ne h
ęredi
ulla occasio remaneat · hanc tra
dicionem inmutandi · sed
potius necessitas incumbat illam
perficiendi ;
Et si nondum res suas cum coh
ęredibus
suis di
uisas habuit .' non ei hoc sit inpedimentum sed coh
ęredes
eius
[fol. 14r]si sponte n
oluerint
aut per comitem aut per missum
eius distringantur ut diuisionem cum
illo faciant a
d quem defunc
tus h
ęreditatem
suam uoluit
peruenire ;
Et sit [!] cuilibet
ecclesię eam
tradere rogauit coh
ęres
eius eam legem cum illa ecclesia de pre
dic
ta
hereditate habeat quam cum alio
coherede
suo habere
debuerat ·
Et
hoc obseruetur erga patrem et filium et nepo
tem usque ad annos legitimos · postea ipse res ad inmuni
tatem ipsius ecclesię redeant
DE HOMICIDIIS PROHIBENDIS ·
Quicumque hominem aut ex leui
causa · aut sine causa inter
fecerit uuirgildum eius
his ad quos ille pertinet componat ·
Ipse uero propter talem presumtionem in exili
um mittatur ad quantum
tempus nobis placuerit res tamen suas non amittat
QVICQVID IN COMPOSITIONEM
VVIRGILDI DARI NON DEBEAT
In compositionem uuirgildi
uolumus ut ea dentur quae in lege con
tinentur excepto
accipitre et spada · quia propter illa duo
aliquocies periurium
committitur quando maioris pretii quam
illa
sint esse iurant
DE RAPTV ALIENAR
UM SPONSARVM
Si quis sponsam alienam rapuerit patri aut qui legibus eius
defensor esse debet cum sua lege
eam reddat et quicquid cum ea tu
lerit semotim
unamquamque rem secundum legem reddat et si hoc
defensor
eius perpetrasse cumsenserit ·
et
a raptore nihil qu
ęrere
uoluerit com
es singulariter de una
quaque
· re
freda
nostra ab eo
exactare faciat ·
Sponso
uero legem suam componat et insuper
bannum nostrum id est · LX · solidos soluat
; Vel in presentiam
[fol. 14v]nostram
comes eum aduęnire faciatur ;
Et quanto
tempore nobis
placuerit In exilio maneat et illam feminam
ei habere non liceat
DE FALSIS TESTIBVS CONUINCENDIS
Si quis cum altero de qualibet
causa contentionem habuerit et testes
contra eum per iudicium producti fuerint si ille falsos esse sus
picatur · liceat ei alios tes
tes
quos meliores potuerit
contra eos
opponere ut uera
ciori testimonio falsorum
testium peruersitas superetur ;
Quod si amb
ę partes
testium
ita inter se dissenserint ut nullatenus
una pars al
teri cedere uelit eligantur duo ex ipsis .' id est ex utraque
parte unus qui
cum scutis et fustibus in campo decer
tent utra pars falsitatem utra ueritatem suo
testimonio
sequatur · et campioni qui uictus
fuerit propter periurium quod ante pug
nam
commisit dextra manus amputetur ;
Ceteri uero eius
dem partis tes
tes qui falsi apparuerint · manus suas redimant ·
Cuius composicion
is
duę partes ei contra quem testati sunt
dentur ; tertia comitis
est et in seculari quidem causa
huiuscemodi testium diuersitas campo conprobetur ;
In ecclesiasticis autem causis
ubi
de una parte seculare .'
de altera uero ecclesiasticum negotium est
eodem modo obser
uetur ;
Ubi uero
ex utraque parte ecclesiasticum fuerit .'
rectores earundem
ecclesiarum
si se familiariter pacifi
care uelint licentiam habeant ·
Si autem de
huiuscemo
di
pacificatione inter eos conuenire non possit aduoca
ti eorum in mallo
publico ad presentiam comitis ueniant
[fol. 15r]et ibi legitim
us
termin
us
eorum contentionibus impona
tur ;
Testes uero de qualibet causa non aliunde querentur
Nisi
de
ipso comitatu in quo res unde causa agitur posi
ta est ;
Quia non est credibile ut uel de testatu hominis
uel
de possessione cuiuslibet per alios melius rei ueritatis cog
nosci ualeat .' quam per illos qui uiciniores sunt ;
Si tamen con
tentio quę inter eos
exorta est in confinio duorum
comitatuum fuerit liceat eis de
uicina centena adie
centis comitatus ad causam suam testes qu
ęrere
DE PROPRIO IN BANNVM MISSO
Cuiuscumque hominis proprietas
ob crimen aliquod
ab eo
commissum in bannum fuerit missa et ille re cognita ne
iustitiam
faciat uenire distulerit annumque ac diem in
eo banno illam esse permiserit
ulterius eam non adqui
rat sed ipsa fisco nostro societur ·
Debitum uero quod is cuius
ea fuerit
soluere debuit per comitem ac ministr
os
eius
iu
xta
ęstimacionem
damni de rebus mobilibus quę in ea
dem
proprietate
inuent
ę fuerint his quibus idem debitor
fuit exsoluatur ;
Quodsi rerum mobilium ibidem inuenta
rum
quantitas ad composi
tionem
non sufficerit de immo
bilibus subpleatur et
quod superfuerit sicut dictum est fis
cus noster possideat ;
Si nihil super compositionem
rema
nere potuerit totum in illam expe
ndatur
;
Si autem
homo ille nondum
cum suis coheredibus proprium suum diui
sum habuit conuocet eos
comes et cum e
is
legitimam
[fol. 15v]diuisionem faciat ·
Et tunc sicut iam dictum est partem eius
fisco nostro addicat .' et
compositionem de ea iu
xxta
modum su
perius conpręhensum his ad quos illa legibus
pertinet exsol
uat ·
Quodsi non
de alia re sed de ipsa propri
etate
quę
in bannum missa fuit ac per hoc in nostra
potestatem red
acta
est
si fuerat
interpellatus
comes in cuius ministerio eam esse
constiterit · hoc ad notitiam nostra
perferre curet
ut
nos
eandem proprietatem quę secundum supradictum modum in nostrum
dominium
redacta est per precepti
nostri auctoritatem in
huius
potestatem hominis qui eam quęrebat faciamus
si sua
esse debet per
uenire
DE MANNIRE ·
Si quis de statu suo id est de libertate uel
de h
ęreditate
conpellan
dus est iuxta legis
constitutionem manniatur ;
De cęteris uero causis unde quis rationem est redditurus non manni
atur ·
Sed si post secundam comitis
admonitionem aliquis
ad mallum uenire noluerit rebus eius in bannum missis ue
nire et iustitiam facere conpellatur
Si quis aliq
ua necessitate cogente homicidium commisit co
m
es
in cuius ministerio res perpetrata est et compositionem
soluere
Et faidam per
sacramentum pacificari faciat ·
Quodsi
una p
ars
ei ad hoc consentire noluerit
id est · aut ille
qui homicidium commisit · Aut
is
qui compositionem sus
cipere debet · faci
at
illum qui ei contumax fuerit ad
pr
ęsentiam
nostram uenire et nos eum ad tempus quod nobis
[fol. 16r]placuerit in
exilium mittamus donec ibi castigetur ut co
miti suo inobediens esse ·
ulterius non audeat et maius dam
num inde non adcrescat
UBI SACRAMENTA IVRANDA SINT
Vbi antiquitus consuetudo fuit
de
libertate adh
aramire
uel iurare ibi
malum habeatur excepto
ecclesia et atrio ipsius ·
Quia secundum legem aliubi
haberi
non po
test ·
Minora vero placita com
es
siue intra suam potestatem uel
ubi impe
trare
potuerit habeat et domus a comite in loco ubi
mallum
tenere debet constituatur
ut propter calorem solis [non]
publicam vtilitas nostra [non] remaneat
·
XV · DE HIS QVI
DE FVRT
O ACCUSATI SINT
Si liber homo de furto accusatus fuerit et res proprias
habuerit in mallo ad presentiam comitis se
adharamire
et in
placitum
adduci faciant · et liceat ei prima uice per sacramentum
se secundum legem idoneare si potuerit ·
Nam si alia uice duo uel tres
eum de furtu
accusauerint liceat ei
co[nt]ra Vnum ex
his cum scuto et fuste in cam
po
contendere ·
Quod si seruus de furt
o accusatus fuerit
dominus eius pro eo emendare faciat aut cum sacramento
excuset
nisi tale furtum perpetratum
habeat propter quod ad su
pplicium
traditus esse debeat
DE D
ESPECTV
LITERARVM
DOMINIC
aRVM
Si quis literas nostras d
espexerit
id est tract
atoriam
quę propter missos recipiendos dirigitur aut hono
res quos habet
amittat .' aut in eo loco ubi predictos mis
sos suscipere
debuit tamdiu resideat et de suis rebus lega
tiones illuc uenientes
suscipiat quousque animo nostro sa
tisfactum habeat ;
Qui uero indiculum nostrum quocumque modo
[fol. 16v]dispexerit
iussu nostro ad palatium ueniat et iuxta uoluntatem
nostram congruam stultitiae
suae castigationem accipiat et si ho
mo liber uel
misterialis [!]
comitis hoc fecerit honorem qua
lemcumque habuerit siue
beneficium a
mittat
· et si ser
uus fuerit nudus ad
pa
lum
uapulet et capu
t eius tondatur
DE INIUSTIS T
ELONEIS
ET CONSVETUDINIBUS
Vt ubi tempore aui nostri dom
ini
pipini consuetudo fuit
teloneum dare ibi et
in futurum detur ·
Nam ubi nouiter
inceptum est
ulterius non agatur ·
Et ubi necesse non est
ad pontem transmeare uel ubi nauis per mediam aquam
aut sub pontem ierit et ad
rippam non adpropinquauerit
neque ibidem aliquid emptum uel uenundatum fuerit
ulterius teloneum non detur ·
Et nemo
cogat alium ad
pontem ire si iuxta pontem aquam transmeare potest ·
et qui
ulterius in talibus locis uel de his qui ad palatium
seu in hostem pergunt teloneum
exactauerit · cum sua
lege ipsum teloneum reddat et bannum nostrum · id est
LX ·
solidos componat
DE
hIS
QVI BONOS D
ENA
RIOS
ACCIPERE NOLVNT ·
Quicumque
liber homo
denarium merum et bene pensantem
recipere noluit bannum nostrum id est LX · solidos
conponat ·
Si uero
serui
ecclesiastici aut comitis aut uasallorum
nostrorum hoc facere pr
ęsumpserint
· LX · percussionibus ua
pulentur aut si magister
eorum id est aduocatus qui libe
r est eos uel comiti uel misso nostro
iussus
presentare noluerit
praedictum bannum
nostrum · LX ·
solidorum componat
DE ADULTERA
TORIBVS
MON
ETAE
XVIIII ·
De fals
a uero moneta
iubemus vt qui
eum
percussisse
conprobatus fuerit manus ei amputetur et qui
hoc consensit si liber est · LX ·
solidos
componat · et si ser
uus est · LX ·
ictus accipiat
DE PROPRIO DOMINICO SINE IUSSIONE ILLIVS
REDDITO ; XX ·
Si quis proprium nostrum quod in uestitura genitoris nostri fuit
alicui
quaerentis reddiderit sine nostra iussione aliud
tantum
nobis de suo proprio cum sua lege conponat ·
Et quicumque
illud scienter per malum ingenium adquire
re
tentaue
rit · per infidel
i teneatur quia sacramentum fidelitatis quod
nobis
promisisit [!]
irritum fecit et ideo secundum nostram uolunta
tem et potestatem
diiudicandus est
DE PVERIS INVITIS
PARENTIBUS DETONSIS AUT PVELLIS
VELA
TIS
XXI ·
Si quis puerum inuitis parentibus totonderit aut puellam uelauerit legem suam in triplo componat · Aut ipsi puero si iam suae potestatis est
aut illi in cuius potestate fuerit Ista superscripta capitula in legem suam addenda
DE SERVIS AD SACROS ORDINES NON MITENDIS ·,· I ·
Vt nullus episcoporum seruos ad sacros ordines
premouere presumat nisi prius ad dominis propriis
libertatem consecuti fuerint · Si uero deinceps
qui liber [!] seruus dominum suum fugiens aut latitans aut adibitis testibus
munere conductis uel corruptis aut qualibet calliditate uel [fol. 17v] fraude ad
grados ecclesiasticos peruenerit deponatur et dominus eius eum recipiat
DE FORCAPIIS ·,· II ·
Si mancipia dominos suos fugerint in alienam potestatem
ut propter hoc nullum premium querat ille in cuius potesta
te fuerint inuenta .' pro eo quod ea uel reddiderit uel fo
ras eiecerit · et non solum hoc sed etiam si ea nec reddere
nec foras eicere uoluerit .' legitimo domin
o ea contra
dixerit si inde postea effugerint secundum legem ea
sol
uere cogatur
DE TERRA TRIBVTARIA III ·
Quicumque terram tributariam
unde tributum ad partem
nostram exire solebat uel ad ecclesiam uel cuilibet
tradi
derit .' his qui eam susc
eperit
tributum quod inde soluebatur
omni modo ad partem nostram persoluat
nisi forte talem
firmitatem de parte dominica habeat
per quam ipsum tribu
tum sibi perdonatum possit ostendere ·
IIII DE BENEFICIIS
DESTRVCTIS IIII ·
Quicumque suum
beneficium occasione propri
a desertum habuerit et intra
annum postquam ei a comite uel misso nostro
notum factum fue
rit illud emendatum non habuerit ipsum beneficium perdat ·
Si quis terram censalem
habuerit
quam antecessores sui
uel ad aliquam ecclesiam uel ad uillam
nostram deder
int
nul
latenus secundum legem eam tenere potest nisi ille
uoluerit
ad cuius potestatem uel illa ecclesia siue illa uilla pertinet
nisi
forte filius aut nep
os
eius sit qui eam tradidit et ei
eadem terra ad tenendam placita sit · sed
in hac re conside
[fol. 18r]randum est · utrum ille qui hanc terram tenet
diues aut
pauper sit aut utrum aliud beneficium habeat uel etiam pro
prium et qui horum neutrum habet erga hunc misericor
diter agendum est · ne ex toto expoliatu
s in egestatem in
cidat ut aut talem censum inde persoluat qualis
ei fuerit
constitutus uel portionem aliquam inde
in
bene
ficium accipiat unde se sustentare ualeat
· VI · DE NONIS ET DECIMIS ·
Considerandum est
ut de frugibus terrae
[· c ·] animalium nutrimine persoluant ·
De
opere uero r
estau
ratione
ecclesiarum com
es
et episcopus siue abbas una cum mis
so nostro quem ipsi sibi ad
hoc elegerint considerationem
faciant
ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operan
dum et restaurandum quantum ipse de rebus ecclesiarum
habere cognoscitur ·
Similiter et
wassi nostri aut in commune
tantum operis accipiant quantum rerum
ecclesiasticarum
habent uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ip
se tenet aut si inter eos conuenerit ut pro opere faciendo ar
gentum done
nt
iuxta
ęstimationem
operis in argento per
soluant cum quo pretio rector
ecclesiae ad predictam restaura
tionem operarios
conducere
et materiam emere possit
Et
qui nonas et decimas d
are
neglexerit illas cum
lege sua
restituat insuper et bannum nostrum soluat
Ut ita castigatus caueat ne
sepius iterando benef[icium ami]tatur ;
DE MAN
ciPIIS
IN VILL
as
dominicas CONFVGIENTIBVS ·,·
·
VII ·
Si cuiuslibet
mancipia in uillam
nostram confugerint auctor eiusdem uillae qu
ęrenti
[fol. 18v]domino ea non contradicat sed statim ea foras de eadem uilla
eiciat et si se putet
ad ea repet
ita iustitiam se
haberere [!]
repetat et secundum legem adquirat ·
Si uero tempore dom
ini
karoli genitoris nostri
in uillam illam confugerint · et do
minus ea qu
ęrit
auctor eiusdem uillae aut ea legitim
e
contineat aut quęrenti domino reddat et auctor prop
ter uestituram
dom
ini
Karoli genitoris nostri eadem
manci
pia contradicere non audeat si illius propria esse noscuntur
DE FORESTIBVS NOVITER INSTITVTIS
VIII ·
Ut quicumque illas habet
dimittat nisi forte indicio uer
ici
osten
dere possit quod per iussionem siue permis
sionem dom
ini
karoli genitoris nostri eas instituisset
pre
ter illas qu
ę ad nostrum opus pertinent · unde nos
decernere
uolumus
quicquid
nobis placuerit ·
VIIII ·
De sponsis alienis raptis
Qui sponsam alienam ipsa
non consentiente rapue
r
it
licet cum eam c
omcubuerit
reddet
eam
ei cui
us sponsa
est et is ducat eam si uelit quia
uim passa po
tius
quam uio
lata uidetur ·
Quodsi etiam
ducere noluerit accipiat
alteram feminam tamen si et ipsa nubere uoluerit excepto
raptore cui uoluerit alteri legitime copuletur ·
Rap
tor
uero adulterii crimine reus teneatur ·
Quodsi
et ipsa consensit similiter ut raptor et nuptiis in
ul
terius pro
hibeatur
·
Et is qui eam accepturus erat aliam
quam
uoluerit accipiat
DE OMINE EXDOCENDO
X
[BK 156 c. 2 BK 156 c. 3]
Homo de statu suo pulsatus si is qui eum
pulsat ad con
[fol. 19r]uincendum illum procinctum habuerit adhibeat si
bi octo c
omiuratores
legitimos ex ea parte unde pul
satur · siue illa
paterna siue materna sit · et IIII · ali
unde non minus legitimos et
iurando uindicet
libertatem suam ·
Quodsi procinctus
defuerit adsumat
unde
cunque XII liberos homines et iurando ingenuitate[m
suam defen]dat ·
Omnis [controuers]ia co[...] centenario
def[iniri] potest [ex]cepta [emp]tione
terra[e] et [mancipiorum · quae] non[nisi
coram] Comite fieri potest
DE ANCILLA PER CARTAM FACTA LIBERA XI
Si ancilla libera dimisa fuerit per cartam et
post
hec seruo uel colono
nupserit
ipse dominus qui prius pos
sederat taliter deturpatam reci
piat