Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Barcelona, Arxiu de la Corona d’Aragó, Ripoll 40

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Barcelona
Arxiu de la Corona d'Aragó
Ripoll 40
Sigle: Bc
Digitalisat verfügbar bei PARES
Zum Artikel in der Rubrik "Handschrift des Monats"
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

11. Jh., 1. Hälfte; Kloster Santa María de Ripoll

Provenienz:

Santa María de Ripoll (Bibliothekskatalog Mitte 11. Jh. [ed. Beer, SB Wien 155, S. 104 Nr. 93]: Capitularem K [= Karoli]); auf Betreiben de Marcas († 1662) an Baluze nach Paris ausgeliehen (Exzerpte in den Codd. Paris, Bibliothèque Nationale, Baluze 1, foll. 1r-8v, Baluze 2, foll. 1r-30v [= Ripoll 40, foll. 49vb-63rb] [jeweils unter n° 5 zitiert] und Baluze 94, foll. 8r-21v); vielleicht schon vor der Brandschatzung des Klosters 1835 leihweise im Kronarchiv von Barcelona; von Boretius/Krause zu Unrecht wenig beachtet. Ältere Signatur: Est. 2° caj. 1° n° 24 mod. 120 ant.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 65 foll.
Maße: 360 × 300 mm
Schriftraum: 310 × 240 mm
Zeilen: 34-38 (einspaltig), 40 oder (selten) mehr (zweispaltig)
Spalten: foll. 1-3 einspaltig, danach zweispaltig
Schrift: karolingische Minuskel
Inhalte
Anmerkung:

Cod. Barcelona Ripoll 40 bewahrt als einzige Hs., wenn auch mitunter unvollständig, sämtliche, MGH Capit. 2, Nr. 184-193 in teilweise anderer Reihenfolge gedruckten Stücke der Wormser Gesetzgebung Ludwigs des Frommen von 828/829, in Verbindung mit der Kapitulariensammlung des Ansegis (Ansegis-Worms-Korpus, hier umgekehrt gereiht). Andere Ansegis-Worms-Verbindungen bieten nur einen Teil des Ganzen, siehe bei Cod. Paris Lat. 10758. Angemerkt sei, daß Vertreter der „Reimser Gruppe“, Cod. Paris Lat. 10758 und Deszendenten, im Bereich der Wormser Kapitularien zu kongruieren scheinen. Die schwer einzuordnende Ansegis-Überlieferung zeigt nach G. Schmitz in ihrer Grundform Verwandtschaft mit Cod. Paris nouv. acq. Lat. 1632, ist aber überlagert von einem Text der Gruppe C. Odos Promissio dürfte nach einem Authenticum von Orléans kopiert sein. Dieselbe Provenienz ist für den verwandten Cod. Paris nouv. acq. Lat. 1632 belegt. Zudem kennen wir die Capitula Bischof Walters von Orléans nur aus der Ripoller Hs. Es sprechen also einige Indizien dafür, daß auch die Kapitulariensammlung von Ripoll selbst aus Orléans stammen könnte. Jedenfalls ist sie französischen, nicht spanischen Ursprungs.

  • 1r
    Inhaltsverzeichnis 13. Jh.: Translatio sancti Stephani, Ecclesiasticus ordo ad Karolum, Epistolę Hincmari ad Karolum; darüber von anderer Hand Kanones (durchgestrichen); unten Federproben und in Zierschrift KAN.

  • 1v-3r
    Bericht über die Translatio S. Stephani nach Konstantinopel, ähnlich dem des Anastasius Bibliothecarius (BHL 7858; Migne, PL 41, Sp. 817-822), doch umformuliert, ergänzt und mit einem Vorwort versehen von ARNALLVS SCOLASTICVS (Inc.: Allata est nuper in manibus meis quedam scedula...) im Auftrag des wohl geistlichen Bruders Segoin (nicht in BHL und BHL Suppl.).

  • 3v-4r
    Leer.

  • 4vb
    (Im oberen rechten Viertel der sonst unbeschriebenen Seite) Odonis regis promissio (a. 888): PROMISSIO ODONIS REGIS. Promitto et perdono unicuique uestrum - et auxilio. Confirmacio odonis regis, dann etwa in der Mitte der folgenden Zeile Monogramm ODO (DO umschlossen von rautenförmigem O), daneben links Auttenticum est und rechts Inter praecepta Sanctę crucis (MGH Capit. 2, Nr. 288, S. 376 Z. 1-18; hiernach P. E. Schramm, Die Krönung bei den Westfranken und Angelsachsen von 878 bis um 1000, in: ZRG Kan. Abt. 23 [1934] S. 199 f., wiederabgedruckt in: P. E. Schramm, Beiträge zur allgemeinen Geschichte 2 [Kaiser, Könige und Päpste. Gesammelte Aufsätze zur Geschichte des Mittelalters 2, Stuttgart 1968] S. 214 [zur Hs. S. 135 und 197 bzw. S. 154 und 212]; R.-H. Bautier, Recueil des actes d’Eudes roi de France (888-898) [Chartes et diplômes relatifs à l’histoire de France (9), Paris 1967] S. 211 [zur Hs. S. 209 f.; bezieht die Provenienzangabe Auttenticum est Inter praecepta Sanctę crucis auf die Kathedralkirche Sainte-Croix, Orléans); Kopie des 17. Jh. aus dem Rivipullensis für Dom Martin Bouquet: Cod. Paris, Bibliothèque Nationale, nouv. acq. Fr. 22211. Auf das Original von Orléans geht nach Bautier die Abschrift in Cod. Paris, Bibliothèque Nationale, Baluze 1, fol. 25r zurück.

  • 5ra
    Constitutio de synodis anno 829 in regno Francorum habendis (a. 828), mit Rubrik, aber ohne den Anfang: QUALITER CONUENTUS EPISCOPORUM FIERI DEBEAT. Conuentus ępiscoporum debet fieri in quattuor locis - fideliter conseruet eaque ad quam et digesta fuerint diligenter fideliterque conseruet (MGH Capit. 2, Nr. 184, S. 2 Z. 19 - S. 3 Z. 3).

  • 5ra
    Capitula ab episcopis in placito tractanda (a. 829), Inskription, cc. 1-4, 6: HĘC CAPITULA AB EPISCOPIS IN EISDEM CONCILIIS SUNT TRACTANDA. De decimis quę ad capellas dominicas dantur - usuris inseruiunt (MGH Capit. 2, Nr. 186, S. 6 Z. 40 - S. 7 Z. 5, S. 7 Z. 7); anstelle von c. 5 blieb ein freier Raum, das hier fehlende c. 7 dürfte nach Form und Inhalt ohnehin nicht dazugehören.

  • 5ra-va
    Hludowici et Hlotharii epistola generalis (a. 828), Fassung A: EPISTOLA QUE GENERALITER POPULO DEI EST LEGENDA. In nomine domini dei et saluatoris nostri - quandiu necessitas postulauerit (MGH Capit. 2, Nr. 185, S. 3 Z. 41 f., S. 4 Z. 5 - S. 5 Z. 19).

  • 5va-vb
    CAP. I - CAP. III - Capitula de missis instruendis (a. 829): HĘC SUNT CAPITULA DE INSTRUCTIONE MISSORUM. Primo iniungendum (nach in- getilgtes g) est missis - inferius adnotate sunt (MGH Capit. 2, Nr. 187, S. 7 Z. 30, S. 8 Z. 9 - S. 9 Z. 13; einzig nach der umfangreicheren Überlieferung in den Codd. Paris Lat. 10758 und 4628 A); CAP. I = S. 8 Z. 9 f.; CAP. II = S. 8 Z. 11 f.; nach instruendi sunt etiam quid inquirant: CAP. III = S. 8 Z. 14-17.

  • 5vb-6rb
    CAP. I - VIIII - Capitulare Wormatiense (a. 829), ohne c. 8: HAEC SVNT CAPITVLA QVĘ PROPTER INTERROGATIONEM ALIQVORVM MISSORVM CONSIDERATA ET SCRIPTA VEL ORDINATA SVNT SIVE DE AECCLESIASTICIS CAVSIS SIVE DE CETERIS QVĘ AD CORRECTIONEM MAIORVM HOMINVM QVĘ AD PVBLICVM HONOREM PERTINENT QVĘ SVB TRIBVS DISTINCTIONIBVS ORDINANTA SVNT. De his qui sine consensu episcopi - uenire compellatur (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Anm. a, S. 12 Z. 17 - S. 13 Z. 26, S. 13 Z. 30 - S. 14 Z. 13).

  • 6rb-vb
    CP. I - XV - Capitulare missorum Wormatiense(a. 829): ITEM ALIA CAPITVLA. De beneficiis destructis hoc obseruetur - ministerium amittat (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 14 Z. 34 - S. 17 Z. 9).

  • 6vb-7rb
    CAP. I (nach Rubrik) und CP. I (am Rand) - VII - Capitulare pro lege habendum Wormatiense (a. 829), ohne c. 7: HĘC SVNT CAPITVLA QVE PRO LEGE SVNT HABENDA. De homicidiis in ęclesiis uel in atriis - inde non adcrescat (MGH Capit. 2, Nr. 193, S. 18 Z. 1 - S. 19 Z. 35, S. 20 Z. 4-11).

  • 7rb
    CAP. I - III - Capitula incerta (a. 829?), nur hier überliefert: HĘC SVNT CAPITVLA QVE AD PLVRIMORVM NOTICIAM AD GENERALE (-LE nachgetr.) PLACITVM SVNT RESERVATA. De sacerdotibus a laicis uinctis - ad maiorem (MGH Capit. 2, Nr. 190, S. 11 Z. 18 f., S. 11 Z. 23-27, nach dem Druck Sirmonds).

  • 7rb-va
    CP. I und II - Tractoria de coniectu missis dando (a. 829): ITEM ALIA CAPITVLA. Volumus ut talem coniectum missi nostri - octabas pentecosten (MGH Capit. 2, Nr. 189, S. 11 Z. 4-10);
    direkt angehängt:

  • 7va
    III - VI - Capitulare missorum (a. 829), in der Reihenfolge cc. 5 (nicht numeriert), 4 und 1-3: Volumus atque iubemus ut missi nostri - ut inde cum fidelium nostrorum decernamus qualiter iustum est (MGH Capit. 2, Nr. 188, S. 10 Z. 14-16 und 18 f. mit 22 [Variante, Auslassung und Zusatz wie Codd. Paris Lat. 10758 und 4628 A; vgl. Anm. g, h und i], S. 10 Z. 10-13, S. 9 Z. 36 - S. 10 Z. 9 [Schluß abweichend]); fol. 7va teilweise unbeschrieben.

  • 7vb-8v
    Leer.

  • 9ra-10vb
    Ansegisi abbatis capitularium collectio, Praefatio (Überschrift: INCIPIT PRAEPHATIO LIBRI DOMNI ANSIGISI ABBATIS QUEM COMPOSUIT AD DOMNUM LUDOUICUM ET LOTARIUM EIUS FILIUM IMPERATORES DE ORdine ecclesiastico libros II et de mundana lege alios II), Capitulatio zum 1. Buch und Text bis einschließlich Kapitelzahl und Rubrik von 1, 34; endet unvollständig im oberen Drittel von fol. 10vb (MGH Capit. 1, S. 394 - S. 400 Z. 18).

  • 11r
    Leer.

  • 11va-27vb
    Ansegisi abbatis capitularium collectio, ab Buch 1, 64 (mit Capitulationes Buch 2-4) und Appendices 1-3; Kapitel der Appendices 1 und 2 bis LXXIIII durchnumeriert (MGH Capit. 1, S. 402 Z. 39 - S. 450);
    Einschübe:

  • -- 12vb
    (nach Ansegis 1, 83) LXXXIIII - Capitulare ecclesiasticum (a. 818/819), c. 8 (Ansegis 1, 77-104 sind cc. 1-7 und 9-26 des Capitulare ecclesiasticum): DE PRESBITERIS CONSTITUENDIS. Sancitum (nach c über der Zeile t) est etiam ut nullus - modis omnibus feriatur (MGH Capit. 1, Nr. 138, S. 277 Z. 18-20); zuvor auch der in Ansegis 1, 83 fehlende Schluß von c. 7: et res ad exeredatos redeat (ebd. Z. 17); die Rubrik DE PRESBITERIS CONSTITUENDIS gehört eigentlich zu Ansegis 1, 84, das sich vom voraufgehenden Insert nur durch ein Item abhebt;

  • -- 15va
    (nach Ansegis 2,2 als CP. III und CP. IIII [auch in der Capitulatio] mitgezählt) Zwei Kanones über Verschwörungen: c. 18 des Konzils von Chalkedon (am Ende Zusatz et postmodum imperiali sententia modis omnibus feriantur) und c. 7 des Konzils von Lérida (auch hier am Ende Zusatz Quod qui contempserit facere, imperiali sentencia feriatur), beide mit Rubrik und (Teil-)Inskription, wegen der Zusätze womöglich aus einem echten oder falschen Kapitular (Ludwigs des Frommen [?]; vgl. etwa Capitulare ecclesiasticum [a. 818/819], c. 7 und vor allem c. 8, Schluß: ... imperiali sententia modis omnibus feriatur, MGH Capit. 1, Nr. 138, S. 277); ed. Baluze, Capitularia 2, Sp. 363 und als Capitula de coniurationibus (a. 814/840) Mordek 1995, Anhang I, Nr. 22. In derselben Kombination, doch ohne Zusätze werden die Kanones überliefert von Hrabanus Maurus, Paenitentiale ad Otgarium, cc. 19 und 20 (Migne, PL 112, Sp. 1414 A-B), nahe (wenn auch nicht unmittelbar) beieinander von der Collectio canonum Dacheriana (2, 1 und 1, 111).

  • -- 15va-vb
    (als V [auch in der Capitulatio] mitgezählt) FIDES SANCTI GREGORII ET MENTIO IIIIor CONCILIORUM; teilweise wohl nach dem letzten Absatz von Gregor I., JE 1092, formuliert (MGH Epp. 1, S. 38 f.);

  • -- 19va-vb
    (nach Ansegis 3, 9 als X mitgezählt [auch in der Capitulatio]) nochmals c. 18 des Konzils von Chalkedon, ohne Inskription, mit der Rubrik und in der Version der Collectio canonum Hispana (ed. ACO 2, 2, 2, S. [183] 91 und Martínez Diez - Rodríguez, La Colección canónica Hispana 3, S. 258);

  • -- 20va
    (thematisch passend nach Ansegis 3, 26, als XXVIII mitgezählt; in der Capitulatio fol. 19ra ohne eigene Kapitelzahl der Rubrik des Kapitels beigefügt) Aus einem Kapitular Karls (des Kahlen?): ITEM DE IMMVNITATE INFRA (infracta Capitulatio). KAROLVS AVGVSTVS. Si quis infra claustra ęcclesiarum dei - fiscum nostrum redigantur (ed. Baluze, Capitularia 2, Sp. 363 f.; Neuedition Mordek 1995, Anhang I, Nr. 25: Caroli [Calvi?] Capitulum de immunitate infracta [a. 840/877?]; siehe auch unten foll. 32vb-33ra).

  • 27vb-48vb
    Benedicti Levitae capitularium collectio, Vorwort mit den beiden Gedichten (direkt hinter den Gedichten CONTULI bzw. PER CONTVLI), Capitulatio und Text von Buch 1, das im oberen Drittel von fol. 48vb mit EXPLICIT LIBER QUINTUS endet (MGH LL 2, 2, S. 39-69);
    Einschübe:

  • -- 29ra
    (vor der 29rb beginnenden Capitulatio) Karolomanni conventus Carisiacensis (a. 882): Peticio ępiscoporum ad domnum carolomannum regem. Quando ei se comendauerunt in carisiaco V idus. A uobis perdonare nobis petimus - scire et posse (MGH Capit. 2, Nr. 285, S. 370 Z. 1-21);

  • -- 32vb-33ra
    (thematisch passend nach Benedictus Levita 1, 15) Aus einem Kapitular Karls (des Kahlen?): ITEM DE IMMUNITATE INFRACTA. KAROLUS AUGUSTUS. Si quis infra claustra ęcclesiarum dei - fiscum nostrum redigantur (wie oben fol. 20va; ed. Baluze, Capitularia 2, Sp. 363 f.; zu Unrecht als „ungedrucktes Capitulare“ ed. Seckel, Studien VI, S. 138 nach einer Kopie, die Bernays für die MGH angefertigt hatte; Neuedition Mordek 1995, Anhang I, Nr. 25: Caroli [Calvi?] Capitulum de immunitate infracta [a. 840/877?]).

  • 49ra-vb
    CAP. I - XII - Capitulare missorum Suessionense (a. 853): CAP. KAROLI GLORIOSI REGIS IN COMPENDIO FACTA ANNO REGNI EIUS XXmo VIIIo INDICTIONE XV. Ut missi nostri per ciuitates - libertate fruatur (MGH Capit. 2, Nr. 259, S. 267 Z. 3f., S. 267 Z. 16 - S. 270 Z. 11; MGH Conc. 3, S. 284-289, zur Hs. S. 259).

  • 49vb-50ra
    CAP. I - VII - Hludowici et Karoli pactum Tusiacense (a. 865): CAPITL. KAROLI REGIS ATQUE LUDOVVICI FRATRIS EIVS. Sicut uos et plures alios - missos nostros mandemus (MGH Capit. 2, Nr. 244, S. 165 Z. 23, S. 166 Z. 1 - S. 167 Z. 18).

  • Nicht mehr abschriftlich erhalten sind dagegen die Hludowici et Karoli pactiones Mettenses (a. 867), die J. Sirmond „ex codice quodam Laudunensi“ edierte (MGH Capit. 2, Nr. 245, S. 167 f.).

  • 50ra-51rb
    Capitula Bischof Walters von Orléans, einzig hier überliefert (MGH Capitula episcoporum 1, S. 187-193; zur Hs. S. 186).

  • 51rb-52va
    I - XII - Capitula Pistensia (a. 869), ohne die Adnuntiatio Karoli regis: CAP. KAROLI REGIS. Haec quę secuntur capitula constituta sunt a domno nostro Karolo rege - sumopere cauendum est; endet im oberen Viertel von fol. 52va (MGH Capit. 2, Nr. 275, S. 333 Z. 17 - S. 337 Z. 3); fol. 52va größtenteils unbeschrieben.

  • 52vb-53r
    Leer.

  • 53va-54vb
    Hinkmar von Reims, Rotula (Migne, PL 125, Sp. 1060-1065).

  • 55ra-60vb
    Hinkmar von Reims, Quaterniones (Migne, PL 125, Sp. 1035-1060).

  • 60vb-61ra
    Hinkmar von Laon, Schedula (Migne, PL 124, Sp. 1025-1028).

  • 61ra-rb
    Satisfactio Hinkmars von Laon (Migne, PL 124, Sp. 1027 f.).

  • 61rb-62rb
    Hinkmar von Reims, Admonitio (Migne, PL 125, Sp. 1065-1070).

  • 62rb-63rb
    Brief Hinkmars von Reims an Karl den Kahlen (Ep. 15; Migne, PL 126, Sp. 94-99).

  • 63v-64v
    (Von anderer Hand) Großteils neumierte, einspaltig geschriebene VERSVS IN NATALE APOSTOLORVM PETRI ET PAVLI (TEMpora fulgida nunc rutilant...) und durchgehend neumierte, zweispaltig geschriebene VERSVS IN HONORE SANCTI MICHAELIS ARCHANGELI (SPLendida nempe dies rutilat...); vgl. B. M.a Moragas, Transcripció musical de dos himnes, in: Miscelánea en homenaje a Monseñor Higinio Anglés 2 (Barcelona 1958-1961) S. 591-598.

  • 65r-v
    Liturgisches Fragment (11. Jh.) aus einem Kirchweih-Ordo mit Litanei und Exorzismus.

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • Bibliotheca Patrum Latinorum Hispaniensis 2. Nach den Aufzeichnungen Rudolf Beers bearbeitet und hg. von Z. García (SB Wien 169, 2, 1915) S. 18 f.
Abbildungen:
Projektspezifische Referenzen:


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage:

Die Transkription wurde nach hochauflösenden Farbdigitalisaten (Privataufnahmen) erstellt. Über das spanische Archivportal PARES sind vom Archiv online gestellte Farbdigitalisate frei verfügbar.

Zur Handschrift

Der Codex entstand im Kloster Santa María de Ripoll um 1020 unter dem Abbatiat Olivas (vgl. Mundó 2002, S. 80, 82). Die Handschrift ist in einem Bibliothekskatalog (ed. Beer 1907, S. 104 Nr. 93) von vermutlich 1046/47 als Capitularem K[aroli?] aufgelistet. Die Vorlage für die in ihr enthaltene Sammlung von Texten größtenteils westfränkischen Ursprunges lieferte wahrscheinlich eine Hs. aus Orléans aus dem 9. Jh.; die Abtei pflegte unter Abt Oliva enge Kontakte zu westfränkischen Klöstern, u.a. Fleury und St-Germain.

Schreiber

Die Haupthand des Codex, die auch den hier transkribierten Teil erstellte, wird von Mundó mit dem Mönch Guifredus von Ripoll identifiziert, der für eine Anzahl weiterer Codices verantwortlich ist, u.a. schrieb er die in der Vaticana aufbewahrte Ripoll Bibel (Vat. lat. 5729). Für eine detaillierte paläographische Beschreibung der Charakteristika seiner Schrift in der Ripoll-Bibel vgl. Mundó 2002, S. 76-79.

Eine deutliche Verkleinerung der Schrift auf fol. 5va scheint nicht auf einen Schreiberhandwechsel hinzudeuten, da die Ausführung der Buchstaben nicht erkennbar vom vorangehenden Teil abweicht; zudem wird die Schrift schon in fol. 5vb wieder größer. Vielleicht wollte der Kopist mit der Verkleinerung der Schrift andeuten, daß der nun folgende Fragenkatalog (Überschrift: HAEC SUNT CAPITULA QUĘ UOLUMUS UT DILIGENTER INQUIRANT) einer anderen Gliederungsebene angehört als die vorangehenden Kapitel. Möglich ist aber auch ein Wechsel des Schreibgerätes.

Comes (analog auch comitatus etc.) wird oft, aber nicht immer, mit doppeltem m geschrieben.

Buchstabenformen

Späte karolingische Minuskel, die zahlreiche Doppelformen und Ligaturen aufweist.

Einzelbuchstaben: a ist überwiegend einstöckig, doppelstöckiges a tritt vor allem am Wortanfang auf (fol. 5va, Z. 13: actione). Unziales und gerades d werden parallel verwendet, gerne auch innerhalb eines Wortes (z.B. fol. 5rb, Z. 32: audienda). Statt Minuskel-n steht am Wortanfang, aber auch in der Wortmitte und bei Verneinungen gelegentlich Majuskel-N.

Ligaturen: Regelmäßig verwendet wird eine ct-, et-, nt- or-, rt- und st-Ligatur. Das obere Schaftende des t ist in der ct-Ligatur nach außen umgebogen (fol. 5ra, Z. 13: auctoritas). Häufig findet sich auch eine NT-Ligatur (z.B. fol. 5ra, Z. 23: inuenerint). Gelegentlich wird eine ungewöhnliche rt-Ligatur verwendet, der eine klassische st-Ligatur als Basis dient, bei der am oberen Schaft des langen s ein Querstrich nach links geführt wird (fol. 5ra, Z. 14: parte und fol. 5va, Z. 8: forte). Häufiger Gebrauch der e-caudata auch an ungewöhnlichen Stellen (z.B. fol. 5ra, Z. 1: ĘPISCOPORUM).

Abkürzungen

Insgesamt finden sich zahlreiche Abkürzungen, die teilweise die herkömmlichen Kürzungen, aber auch ungewöhnlichere Formen beinhalten. Auffällig ist unter anderem die us-Kürzung, die aus einem Punkt mit darübergesetzter geschlängelter Linie gebildet wird und an ein Fragezeichen erinnert (z.B. fol. 5ra, Z. 5: Lantramnus). Gelegentlich wird aber auch eine us-Kürze mit einem zusätzlichen Punkt kombiniert (z.B. fol. 51rb, zweitletzte Zeile: fidelibus). Id est kürzt der Schreiber als Idt. (fol. 5ra, Z. 2). Der Schreiber verwendet sowohl e wie auch e-caudata (und, seltener, ae). Gekürzte Wörter, die diesen Laut enthalten, sind oft mit einer Cauda versehen (z.B. fol. 5ra, Z. 28: q(uę); fol. 5rb, Z. 11: p(rę)se(n)s), was für die Transkription als Zeichen dafür interpretiert wurde, dass der Schreiber an diesen Stellen e-caudata verwendet hätte. Daher wurden die entsprechenden Kürzungen mit e-caudata aufgelöst und in den Fällen, in denen diese Cauda fehlt, mit e. Gekürztes com/n- vor p wurde mit con- aufgelöst, wie in der Mehrzahl der ausgeschriebenen Fälle.

Gliederungsmerkmale

Das Layout der Handschrift verwendet die folgenden Grundelemente: Die einzelnen Textblöcke sind mit roten Majuskelrubriken in Capitalis rustica versehen und ggf. durch eine (teilweise am Rand bzw. im Zwischenraum zwischen den Spalten hinzugefügte) Kapitelzählung in rot, oft mit vorangestelltem CAP., untergliedert. Die Kapitelanfänge sind mit Initialen entweder in rot oder in Texttinte mit Doppelschäften bzw. mit roter Füllung hervorgehoben. Weitere Untergliederungsebenen werden durch Initialen im Fließtext angedeutet, z.B. am Satzanfang oder zur Einleitung eines Zitats (dann meist schwarz ohne Doppelschaft und kleiner). Beginnt ein neuer Satz am Anfang einer neuen Zeile, ist die Anfangsmajuskel in den Rand ausgerückt.

Foll. 5r-7v: Der Beginn der Kapitelsammlung auf fol. 5ra wird eingeleitet mit einer über 3 Zeilen reichenden roten Initiale mit schwarzer Konturlinie und in einem Trifolium endenden Abläufen. Für die Kopie der Epistola Ludwigs und Lothars (BK 185) auf fol. 5r hat der Schreiber eigene Initialenformen verwendet, und zwar eine über zwei Zeilen reichende Initiale mit roten Konturlinien (ohne farbige Füllung) am Beginn der Epistola (fol. 5ra Z. 36-37) und eine schwarze Initiale mit roter Füllung, teilweise in den Rand ausgerückt, die einen neuen Sinnabschnitt innerhalb der Epistola markiert.

Fol. 12v, 15v: BK 138 c. 8 und Mordek, Anhang I Nr. 22 sind hier als Zusätze zu der Kapitulariensammlung des Ansegis überliefert. BK 138 c. 8 folgt auf Ansegis 1, 83 als c. LXXXIIII. Bei Ansegis ist es wegen eines Augensprungs nicht vorhanden, daher muss es aus einer unabhängigen Vorlage stammen. Da BK 138 cc. 8 und 9 hier in einem Kapitel zusammengefasst sind, verschiebt sich die Kapitelzählung durch den Einschub nicht; die Rubrik DE PRESBITERIS CONSTITUENDIS passt allerdings nur zu BK 138 c. 9. Die zwei von Mordek neu entdeckten Kapitel, von ihm als Capitula de coniurationibus bezeichnet (Mordek 1995, Anhang I Nr. 22), sind nach Ansegis 2, 2 mit der Zählung CP. III und CP. IIII inseriert.

Fol. 20va, 32vb-33ra: Das Capitulum de immunitate infracta (Mordek 1995, Anhang I Nr. 25) ist gleich zweimal enthalten: einmal als Einschub nach Ansegis 3, 26 (fol. 20va) und einmal eingeschoben nach Benedictus Levita 1, 15 (fol. 32vb-33ra). Während das Kapitel bei Ansegis innerhalb der fortlaufenden Nummerierung mit XXVIII gezählt wird (auch in der Capitulatio auf fol. 19ra), ist es bei Benedictus Levita zwischen c. XV und XVI mit der Zählung I eingeschoben und fehlt in der Capitulatio.

Fol. 49ra-50ra: BK 259 und 244 folgen dem üblichen Layout: Sie haben Rubriken in Capitalis rustica in roter Tinte und eine Kapitelzählung in rot (jeweils nur vor dem ersten Kapitel CAP.). An den Kapitelanfängen stehen Initialen abwechselnd in rot und schwarz mit roter Verzierung.

Der Prolog von BK 244 wird mit c. 1 zusammengezogen und beides als CAP. I bezeichnet.

Fol. 51rb-52va: BK 275 beginnt mit einer knappen Rubrik in roter Capitalis rustica, gefolgt von einer längeren Einleitung zu den nachfolgenden Kapiteln in Minuskel in Texttinte, die durch eine Durchstreichung in roter Tinte optisch hervorgehoben wird. Die Kapitel folgen wieder dem üblichen Layout: Kapitelzählung in rot und Initialen, bei denen rot und schwarz mit roter Füllung abwechseln.

Sonstiges

Auf fol. 7r erscheinen mehrere Textpassagen auf der Abbildung heller und mit auslaufenden Konturen, was wahrscheinlich auf Feuchtigkeitseinfluß zurückzuführen ist. Bis auf wenige Ausnahmen (die mit einer Anmerkung versehen wurden) gibt es jedoch keinen Anhaltspunkt dafür, daß hier Text radiert oder anderweitig manipuliert wurde.

[fol. 5ra] [1]
[BK 184 Abschnitt A]
QUALITER CONUENTUS ĘPISCOPORUM FIERI DEBEAT ·  
[BK 184 Abschnitt A]
Conuentus ępiscoporum debet fieri in quattuor locis · Id est in mogontiaco · in quo isti archiaepiscopi cum eorum suffraganeis conuenire debent · Autgarius · adebaldus · ethi1* bernoinus · In parisius [!] · ebbo · ragnoardus · Lantramnus archiepiscopus · senonis qui fuerit cum eorum suffraganeis · In lugduno · agaldus2* · bernardus · andreas · benedictus · agericus · cum eorum suffraganeis · In tholosa · noto · Bertolomeus · adalelmus · agiulfus · cum eorum suffraganeis · In quibus conuenientibus · tractare · quęrere · et cum dei adiutorio inuenire debent de causis ac religione christiana · et eorum curam pertinentibus · quid a principibus et reliquo populo uel ita ut diuina auctoritas docet · aut aliter teneatur uel quid inde ex parte uel ex toto dimissum sit ut non teneatur · Deinde quid in ipsorum qui pastores populi constituti sunt · moribus · conuersacione · et actibus inuenire possit · quod diuine regule atque auctoritati concordet · Simulque inuenire quę occasiones in utroque ordine id effecerint ut a recto tramite deuiatum sit · Et quicquid de his causis inuentum fuerit · tam sollerti cura custodiatur · ut nullatenus ad aliorum noticiam peruenire permittant ante tempus constitutum · Et ideo unus - - -3* · notarius inter omnes eligatur · qui quod inibi inuenerint describat · et ipse sub iuramento constrictus fideliter conseruet ea que ad quam et digesta fuerint diligenter fideliterque conseruet ·  
1*
ethi in hellerer Tinte, evtl. auf Rasur? Gemeint ist wohl Heti, vgl. MGH Conc. 2/2, S. 597. Diese merkwürdige Lesart teilt der Barcelona-Codex mit der Hs. Paris lat. 4417 (Ende 9. Jh., vielleicht Burgund; siehe Mordek 1995, S. 466).
2*
Vor dem Wort ein übergeschriebenes Zeichen, das nicht Bestandteil des Satzzeichens zu sein scheint. Evtl. ein übergeschriebenes h, also korr. zu hagaldus? Bei BK sowie Werminghoff (MGH Concilia 2/2, S. 597) stattdessen Agobardus ohne Hinweis auf abweichende Lesarten anderer Hss.
3*
Lücke von ca. 3 Buchstaben
HĘC CAPITVLA AB EPISCOPIS IN EISDEM CONCILIIS SUNT TRACTANDA ·  
[BK 186 c. 1]
De decimis quę ad capellas dominicas dantur · ut ad homines qui eas habent in suos usus conuertantur4* ·5*  
4*
gek. cutat
5*
In der Edition von BK heißt es hingegen: De decimis, quae ad capellas dominicas dantur, et hominibus, qui eas habent et in suos usus convertunt.
[BK 186 c. 2]
De feminis quę in quibusdam locis inracionabiliter uelamen sanctum suscipiunt ·  
[BK 186 c. 3]
Similiter de monasteriolis puellarum in legatione autgarii · in quibus nullus ordo bone conuersacionis6* continetur ·  
6*
korr. aus conuersaciones
[BK 186 c. 4 BK 186 c. 6]
De monasteriolis dimissis in missatico alberici  - - -7* uel de his qui usuris inseruiunt ·  
7*
An dieser Stelle fehlt ein Kapitel (186 c. 5). Der Schreiber ließ das Ende von Z. 32 und die darauf folgende Zeile fast vollständig frei, was darauf hindeutet, daß seine Vorlage dieses capitulum wohl ebenfalls enthielt, er es aber nicht entziffern konnte (auch an anderer Stelle scheint er Leseschwierigkeiten gehabt zu haben, vgl. etwa den von BK abweichenden Wortlaut des c. 1).
ĘPISTOLA QUE GENERALITER POPULO DEI EST LEGENDA ·  
[BK 185a]
In nomine domini dei et saluatoris nostri iesu christi · ludouicus · et lotarius diuina ordinante prouidentia · imperatores augusti .' Omnibus fidelibus sanctae dei aecclesiae et nostris · Recordari uos credimus qualiter hoc anno consilio [fol. 5rb] sacerdotum · et aliorum fidelium nostrorum · generale ieiunium per totum regnum nostrum cęlebrare iussimus · deumque tota deuocione deposcere ut nobis propiciaret [!] · in quibus illum maxime offensum haberemus · nobis manifestare · et ut ad correctionem nostram necessariam · tranquillum tempus nobis tribuere dignaretur · Uolueramus siquidem temporę congruo placitum nostrum generale habere · et in eo de commune correctione agere8* · Et ita deo miserante fieret · nisi commotio inimicorum sicut nostis prępedisset · Sed9* quia tunc fieri non potuit iuxta uoluntatem nostram · uisum nobis fuit · pręsens placitum cum aliquibus ex fidelibus nostris habere · Et ideo10* his quę propter prędictum impedimentum remanserunt · qualiter ad effectum peruenirent · domino adiuuante considerare · Quapropter nosse uolumus sollertiam uestram quod in isto pręsenti placito cum fidelibus nostris considerauimus · ut primo omnium archiępiscopi cum suis suffraganeis in locis congruis temporę oportuno conuenirent .' Et ibi tam de sua · quam de omnium nostrorum correctione · et emendatione · secundum diuinam auctoritatem querendo inuenirent · et nobis atque fidelibus nostris · secundum ministerium sibi commissum · adnunciarent · Item considerauimus · ut missos nostros per uniuersum regnum nostrum mitteremus · qui de omnibus causis quę ad correctionem pertinere uidentur · quanto potuissent studio decertarent · et quicquid possibile inuenirent pręsentaliter ex nostra auctoritate corrigerent · Et si aliqua difficultas in qualibet re11* eis obsisteret · ad nostram noticiam defferre curarent · Quapropter uolumus ut uos omnes propter communem salutem · et regni honorem · ac populi utilitatem · obedientes et adiutores missis nostris in omnibus pro uiribus essę non neglegatis · Simulque sciatis ob hanc causam · nos uelle per singulas ębdomadas12* · uno die in palatio nostro · ad causas audienda [!] sedere · Aut per hoc aut stulium [!] comitem et prouincia missorum et obedientia populi nobis manifestius appareat · Et ut hęc omnia successum habeat · uolumus · ut generale triduanum ieiunium secunda feria post octabas pentecosten celebrandum indicetur · et generaliter ab omnibus cum summa deuotione obseruetur · Et quia undique · inimicos sanctę dei aecclesiae commoveri · et regnum a deo nobis commissum infestare uelle cognoscimus · pręcipimus atque iubemus · ut omnes homines per totum regnum nostrum [fol. 5va] qui exercitalis itineris debitores sunt · bene sint pręparati · cum aequis [!] · armis · uestimentis · carris · et uictualibus · Ut quocunque temporę eis a nobis denunciatum fuerit · sine ulla more exire · et in quamcunque13* partem necessitas postulauerit pergere possint · et tandiu ibi essę · quandiu necessitas postulauerit ·  
8*
über dem a ein (Betonungs-?) Strich
9*
Das S ist zwar als Versalie aus dem Schriftspiegel herausgerückt, hat aber im Unterschied zu den anderen Initialen, die in diesem Abschnitt der Hs. verwendet werden, keine roten Schattenstriche.
10*
gek. ido
11*
über dem e ein (Betonungs-?) Strich (vgl. oben, fol. 5rb Z. 8: agere)
12*
Die Cauda unter dem e ist etwas verunglückt und nur als Punkt sichtbar.
13*
m korr. (?)
HĘC SUNT CAPITULA · DE [6] INSTRUCTIONE MISSORUM · CAPITULUM · I ·  
[BK 187 Abschnitt B]
Primo iniungendum14* est missis · ut hoc omnimodis caueant · ne populo in eorum profectione honeri sint ne forte quibus subuenire debuerint · afflictionem inferant ·  
14*
Ein zusätzliches g zwischen in- und -iungendum vermutlich zunächst vom Schreiber mit einem i überschrieben (vgl. auch fol. 5ra Z. 31 und fol. 7ra Z. 7), später ausradiert.
CAPITULUM · II15* ·  
[BK 187 Abschnitt C]
Vt primo nostram populo uoluntatem et studium · et qua intencione a16* nobis directi · per nostrum scriptum nuncient · instruendi sunt etiam quid17* inquirant ·  
15*
CAP. II am Rand ohne Verweiszeichen nachgetragen; der Anfang des capitulum, auf das sich die Angabe bezieht, wird aber durch eine Initiale angezeigt. Es ist unklar, ob die Zählung der Kapitel 2 und 3 von Anfang an intendiert war und nur vergessen wurde, entsprechend Platz für den Rubrikator zu lassen, oder ob die Entscheidung, die beiden Kapitel zu zählen, erst später fiel.
16*
a ergänzt
17*
d evtl. auf Rasur.
CAPITULUM · III18* ·  
[BK 187 Abschnitt D]
In primis hoc maxime inquirant · quomodo hi qui populum regere debent · unusquisque in suo ministerio se custoditum habeat · ut qui bene faciendo gratiarum19* actione digni sunt · cognoscamus · Qui uero correctionem · et increpacionem · pro eorum neglegentiis merentur · omnimodis manifesti fiant · Inquisitio autem · hoc modo fiat ·  
18*
CAP. III am Rand ohne Verweiszeichen nachgetragen; siehe dazu die Anmerkung bei Capitulum II
19*
gek. grar
[BK 187 Abschnitt E]
Eligantur per singulos commitatus · qui meliores · et ueraciores sunt .' Et si aliquis inuentus fuerit de ipsis · qui fidelitatem promissam adhuc non abeat · promittat · Et tunc instruendi sunt · qualiter ipsam fidem erga nos saluare debeant · Id est ut quicunque ex eis talem causam scit in illis rectoribus · et diuersis ministris · qui populum regere et saluare debent · de quibus interrogati fuerint quę ad populi dampnum et detrimentum pertineat · et propter hoc nobis periculum animę ęuenire possit · et inhonoratio omnino si saluam uoluerit suam fidem et promissionem habere · manifestum faciat · Et si post talem admonitionem et contestacionem · aliter quam se ueritas habeat dixisse aliquis depręhensus fuerit · sciat se inter infideles essę reputandum ·  
HAEC SUNT CAPITULA QUĘ UOLUMUS UT DILIGENTER INQUIRANT ·  
[BK 187 Abschnitt F]
Primo de ępiscopis quomodo suum ministerium expleant · et qualis sit illorum conuersatio · uel quomodo ęcclesias et clerum sibi commissum hordinatum habeant atque dispositum uel in quibus rebus maxime studeant · In spiritualibus uidelicet .' an in secularibus negociis · Deinde quales sint adiutores ministri eorum20* .' Id est corepiscopi21* · archipresbiteri · archidiachoni · et uicedomni · et presbiteri per parroechias eorum quale scilicet22* studium habeant in doctrina · uel qualem famam habeant secundum ueritatem in populo · Similiter de omnibus monasteriis inquirant iuxta uniuscuiusque qualitatem et professionem · Similiter de ceteris ęcclesiis nostra auctoritate in beneficio datis · Utrum episcopi in circumeundo parroechias suas ceteras minores ęcclesias grauent · aut populo honeri sint indebita exsenia a presbiteris exigantur · Simili modo de commitibus inquirant quale studium de suo habeant ministerio · ut qui bene exinde facit · cognoscamus · Si aliter facit · et hoc nosse omnino uolumus · Id est si populus per suam neglegentiam et desidiam · iusti[fol. 5vb]cia et pace careat · aut si ipse sciens aut nesciens · aliquid iniuste factum habeat · Deinde ergo quales ministros habeat aut populum regendum missos · utrum iuste an inuste in ipsis ministeriis agant · aut consentiente uel neglegente commite · a ueritate et23* · iusticia declinent · Q persone uel de quibus causis culpabiles ad presentiam nostram uenire debeant · discernendum est · Exceptis ępiscopis · abbatibus · committibus · qui ad placita nostra semper uenire debeant · isti uenient si in talibus culpis et criminibus deprehensi fuerint · quales inferius adnotate sunt ·  
20*
-ri e- auf Rasur?
21*
Über c1 ein Strich (kein Kürzungszeichen)?
22*
gek. sclcet
23*
et ergänzt
HAEC SUNT CAPITVLA QVĘ PROPTER INTERROGATIONEM · ALIQUORUM MISSORUM CONSIDERATA · ET SCRIPTA · UEL ORDINATA SUNT · SIUE DE AECCLESIASTICIS CAVSIS · SIVE DE CETERIS QVĘ AD CORRECTIONEM MAIORUM HOMINVM QUE AD PVBLICVM HONOREM PERTINENT · QVĘ SVB TRIBUS DISTINCTIONIBUS ORDINATA SUNT ·  
CAPITULUM · I ·  
[BK 191 c. 1]
DE24* his qui sine consensu ępiscopi presbiteros25* in ecclesiis constituunt uel de ecclesiis eiciunt · et ab ępiscopo uel a quolibet misso dominico admoniti obedire noluerint · Ut bannum nostrum reuuadiare cogantur · Et per fideiussores ad placitum nostrum uenire iubeantur et tunc nos decernamus utrum nobis placeat · ut aut illum bannum persoluant · aut aliam armiscaram sustineant ·  
24*
E eingeschrieben in die D-Initiale
25*
o korr. aus it (?), zusätzlich verdeutlicht durch übergeschriebenes o
CAPITULUM · II ·  
[BK 191 c. 2]
De ęcclesiis26* quę in[t]er choheredes diuisę sunt consideratum est quatenus si secundum prouidentiam et admonitionem ępiscopi · ipsi quoheredes uoluerint eas tenere et honorare faciant27* · Sin autem hoc contradixerint ut in ępiscopi maneant potestate · utrum eas ita consistere permittat · aut reliquias exinde auferat · Et ubi ad nostrum beneficium ęcclesię pertinentes ita diuisę inuente fuerint · ut describantur et nobis renuncietur ·  
26*
i2 ergänzt
27*
korr. aus taciant
CAPITULUM · III ·  
[BK 191 c. 3]
De ecclesiis destructis · ut ępiscopi et missi inquisitionem faciant · utrum per neglegentiam · aut inpossibilitatem destructę sint · Et ubi neglegentia inuenta fuerit · episcopali28* auctoritate emendare cogantur qui eam restaurare debuerant · Si uero per impossibilitatem contigit · ut aut plures sint quam necesse sit aut maioris magnitudinis · quam ut29* ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possint · episcopus modum inueniat · qualiter congrue emendari et consistere possint ·  
28*
nach i2 ein Buchstabe radiert (a?)
29*
folgt getilgtes et
 · IIII ·  
[BK 191 c. 4]
DE uno manso ad ęcclesiam dato · de quo aliqui homines contra statuta · sibi seruitium exigunt · quicunque pro hac causa accusatus fuerit · commes uel missi hoc quod inde subtractum est · presbiteris30* cum sua lege restitui faciant ·  
30*
gek. prsbris
V ·  
[BK 191 c. 5]
De his qui nonas et decimas iam per multos annos aut ex parte · aut ex toto dare neglexerunt31* · uolumus ut per missos nostros constringantur ut secundum capitularem priorem soluant unius anni nonam et decimam cum sua lege et insuper [fol. 6ra] bannum nostrum · et hoc eis denuncietur · quod quicunque hanc neglegentiam iterauerit · benefitium unde hęc nona et decima persolui debuit amissurum se sciat · Ita enim continetur in capitulare bonę memorię genitoris nostri · in libro primo · capitulo · CLVII · Ut qui ęcclesiarum beneficia habent · nonam · et decimam · ex eis ęcclesię cuius res sunt donent · Et qui tale benefitium habent et ad medietatem laborant · ut de eorum portione proprio presbitero decimas donent · Item in capitulare nostro in libro · II · capitulo · XXI · de eadem re · De nonis quidem et decimis unde32* et ienitor [!] noster · et nos frequenter et in diuersis placitis admonitionem fecimus et per capitularia nostra qualiter hęc obseruetur ordinauimus · De nutrimine uero pro decima sicut actenus consuetudo fuit ab omnibus obseruetur · Si quis tamen ępiscoporum fuerit qui argentum pro hoc accipere uelit33* · in sua maneat potestate iuxta quod ei et illi qui hoc persoluere debet conuenerit ·  
31*
korr. aus negle[†]erunt
32*
n korr. (?)
33*
l korr. aus ligiertem r (?).
VI ·  
[BK 191 c. 6]
Quicunque decimam abstrait de ęcclesia ad quam per iusticiam dari debet · et eam pręsumptiose · uel propter munera · aut amiciciam · uel aliam quamlibet occasionem · ad alteram ęcclesiam dederit · a comite uel a misso nostro distringatur · ut eiusdem decime quantitatem cum sua lege restituat ·  
VII ·  
[BK 191 c. 7]
De decimis quę populus dare non uult nisi quolibet modo ab eo redimantur · ab ępiscopis prohibendum est ne fiat · Et si quis contemptor fuerit inuentus et nec ępiscopum nec commitem audire uelit · si noster homo fuerit · ad pręsentiam nostram uenire compellatur · Cetheri uero distringantur · ut inuiti ęcclesię restituant · qui uoluntarię dare neglexerunt ·  
VIII ·  
[BK 191 c. 9]
Quicunque de rebus ęcclesiarum quas in beneficium habent · restaurationes earum facere neglexerint .' Iuxta capitularem anteriorem in quo de operibus ac nonis et decimis constitutum est · sic de illis adimpleatur · id · est · in libro · IIII · capitulo · XXXVIII · De opere et restauratione ęcclesiarum · Consideratum est ut de frugibus terrę et animalium nutrimine persoluantur de opere uero34* uel restauratione ęcclesiarum comes et episcopus siue abbas una cvm35* misso36* nostro quam ipsi sibi ad hoc elegerint considerationem faciant ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum .' quantum ipse de rebus ęcclesiarum habere cognoscitur · Similiter et uassi37* nostri aut in commune tantum operis accipiant quantum rerum ęcclesiasticarum habent · uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet aut si inter eos conuenerit ut pro opere faciendo argentum donent .' Iuxta38* aestimationem operis in argento persoluant · Cum quo pretio rector [fol. 6rb] ęcclesię ad prędictam restaurationem operarios conducere et materiamen emere possit · et qui nonas et decimas dare neglexerit .' primum quidem illas cum sua lege restituat · Insuper .' et bannum nostrum soluat · ut ita castigatus caueat ne sepius iterando beneficium amittat ·  
34*
korr. aus uiro
35*
korr. aus com
36*
cvm misso korr. aus commisso (comisso mit Kürzungsstrich über dem o).
37*
s1 ergänzt.
38*
korr. aus Iustta
VIIII ·  
[BK 191 c. 10]
De illis qui agros dominicatos propterea neglexerint39* excolere ut nonas exinde non persoluat · et alienas terras ad excolendum propterea accepit · uolumus ut de tribus annis ipsam nonam cum sua lege persoluat · Et si quis contemptor · aut commitis · aut missorum nostrorum · propter hoc extiterit · per fideiussores ad placitum uenire compellatur ·  
39*
gek. neglex
ITEM ALIA CAPITVLA ·  
CAPITULUM · I ·  
[BK 192 c. 1]
De beneficiis destructis hoc obseruetur · quod in capitulare priori continetur · id est in libro · IIII · capitulo · XXXVI · Quicunque suum beneficium occasione proprii desertum habuerit · et intra annum postquam ei a comite · uel misso nostro notum factum fuerit illud emendatum non habuerit ipsum beneficium amittat ·  
CAPITULUM · II ·  
[BK 192 c. 2]
Vt missi nostri ubicunque malos scabinos inueniunt · eiciant40* et tocius populi consensu in locum eorum bonos eligant · Et cum eiecti fuerint .' iurare faciant ut scienter iniuste iudicare non debeant ·  
40*
korr. aus eiciunt
III ·  
[BK 192 c. 3]
Ut in omni commitatu hi qui meliores et ueraciores41* inueniri possunt42* .' eligantur a missis nostris ad inquisitiones faciendas · et rei ueritatem dicendam et ut adiutores commitum sint ad iusticias faciendas ·  
41*
s ergänzt
42*
gek. poss
IIII ·  
[BK 192 c. 4]
Uolumus ut quicunque de scabinis depręhensus fuerit propter munera aut propter amicitiam iniuste iudicasse · ut per fideiussores missus ad presentiam nostram ueniat · De cetero omnibus scabinis denuncietur .' ne quis deinceps · etiam iustum iudicium uendere pręsumat ·  
V ·  
[BK 192 c. 5]
Vbicunque commutaciones tam tempore nostro quamque genitoris nostri legitime et rationabiles atque utiles ęcclesiis dei facte sunt permaneant · Vbicunque uero inutiles et incommode atque inracionabiles facte sunt dissoluantur · et recipiat unusquisque quod dedit · Vbi mortua manus interiacet aut aliqua quęlibet causa quę rationabilis essę uideatur inuenta fuerit diligenter describatur et ad nostram noticiam perferatur ·  
VI ·  
[BK 192 c. 6]
Quicunque comprobatus fuerit de eo quod scienter testes in periurium induxisset · sub fideiussione ad placitum nostrum uenire compellatur · uel ibi cum fidelibus nostris consideremus quid de tali homini faciendum sit ·  
VII ·  
[BK 192 c. 7]
De his qui discordiis et contentionibus studere solent et in pace uiuere nolunt et inde uicti fuerint .' uolumus ut sub fideiussoribus ad nostrum placitum ueniant · ut ibi consideremus cum fi[fol. 6va]delibus nostris quid de talibus faciendum sit ·  
VIII ·  
[BK 192 c. 8]
De bonis denariis quę populus recipere non uult .' uolumus ut hoc obseruetur et teneatur quod in capitulare priori nostro constitumtum43* est in libro · IIII · capitulo · XXX · Quicunque liber homo uel in emptione uel in debitis solutione denarium merum et bene pensantem recipere noluerit · bannum nostrum id est · LX · solidos componat · Si uero serui ęcclesiastici · aut fiscalini nostri aut comitum aut uassallorum44* nostrorum hoc facere pręsumpserint .' LX · ictibus uapulent · Et si actores nostri aut aliorum uel aduocati eos missis nostris uel comitibus iussi · pręsentare noluerint .' prędictum bannum id est · LX · solidos componant · et ad hanc constitutionem nostram adimplendam · ępiscopi et abbates · siue reliqui qui beneficia nostra habent · adiuuent commitem in suis hominibus distringendis · Et si comites hanc nostram constitutionem neglexerint .' hoc per missos nostros ad nostram noticiam perferatur ·  
43*
Über u1 ein redundanter Kürzungsstrich.
44*
korr. aus uassallarum
VIIII ·  
[BK 192 c. 9]
De homicidiis uel aliis iniusticiis quę ea fiscalinis nostris fiunt quia inpune se ea committere posse existimant .' nos actoribus nostris percipiendum [!] essę decernimus ne ultra inpune fiant · Ita ut ubicunque facta fuerint .' soluere cum disciplina pręcipiemus ·  
X ·  
[BK 192 c. 10]
Collectę ad male faciendum fieri omnimodis prohibeantur · et ubicunque huiusmodi pręsumptiones factę fuerint .' digna ęmendacione corrigantur · Et si per neglegentiam commitis uel facte sunt uel inemendatę remanserunt .' hoc ad nostram noticiam perferatur · Auctor uero facti si fuerit prępositus uel aduocatus siue centaenarius uel qualibet alia dignitate prędicta libera persona post legalem ęmendationem in loco factam .' sub fideiussoribus ad nostram presentiam ueniat · Multitudo uero siue de seruis siue de liberis sit .' legittima emendatione multetur ·  
XI ·  
[BK 192 c. 11]
De pontibus publicis destructis placuit nobis ut hi qui iussionem nostram in repparandis pontibus contempserunt45* · uolumus ac iubemus ut omnes homines nostri in nostram iussionem · ausi sunt contempnere · Comites autem reddant rationem de eorum pagensibus cur eos aut non constrinxerint ut46* hoc facerent aut nobis nunciare neglexerint47* · Similiter et de iniustis teloneis ubicunque accipiuntur · sciant se exinde48* nobis rationem reddituros ·  
45*
gek. ctepser
46*
ut mit Einfügungszeichen ergänzt
47*
gek. neglexer
48*
e1 auf Rasur (über getilgtem, gekürztem essę?).
XII ·  
[BK 192 c. 12]
Vt examen aquę frigide quod actenus faciebant .' a missis nostris omnibus interdicatur ne ulterius fiat ·  
XIII ·  
[BK 192 c. 13]
Postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint ex hodie super · XL · noctes sit bannus resisus quod lingua theodisca scaftlegi id est depositio armarum uocatur ·  
XIIII ·  
[BK 192 c. 14]
Hoc [fol. 6vb] missi nostri notum faciant commitibus et populo quod nos in omni ebdomada unum diem ad causas audiendas · et iudicandas sedere uolumus · Comites autem et missi nostri magnum studium habeant49* · ne forte propter eorum neglegentiam pauperes crucientur et nos tedium propter eorum clamores paciamur si nostram gratiam habere uelint · Populo autem dicatur .' ut caueat de aliis causis se ad nos reclamare .' nisi de quibus aut missi nostri aut commites · eis iusticias facere noluerint ·  
49*
a2 ergänzt
XV ·  
[BK 192 c. 15]
Quicunque uicarii uel alii ministri commitum · tributum quod inferenda uocatur · maioris precii a populo exigere presumpserit · quam a missis bonę memorię genitoris nostri constitutum fuit · hoc est · II · solidos pro una uacca50* · et insuper fredum nostrum componat et ministerium amittat ·  
50*
Laut BK folgt in anderen Hss. an dieser Stelle hoc, quod iniuste superposuit atque abstulit sibique retinuit, his, quibus hoc tulit, cum sua lege restituit et. Ohne diesen Zusatz ist der Satz offensichtlich unvollständig, wobei offen bleiben muß, ob der Kopist hier etwas ausgelassen hat (Zeilensprung?) oder auch seine Vorlage an dieser Stelle bereits fehlerhaft war.
HĘC SUNT CAPITVLA QVE PRO LEGE SVNT HABENDA · CAPITULUM · I51* ·  
CAPITULUM · I ·  
[BK 193 c. 1]
De homicidiis in ęcclesiis uel in atriis earum commissis hoc obseruetur et teneatur · quod in capitulare priori constitutum est · id est in libro · IIII · capitulo · XIII · Si quis autem ex leui causa · aut sine causa hominem in ęcclesia interfecerit · de uita componat · Si uero foris †† rixati52* fuerint · et unus alterum in ęcclesia fugierit · et ibi se deffendendo eum interfecerit · et si huius facti testes non habuerit · cum · XIIcim · iuratoribus legitimis per sacramentum adfirmet · se deffendendo eum interfecisse · et si ipse auctor commotę inter eos rixę extiterit · leudem interfecti · et insuper bannum nostrum soluere cogatur · et publicam agat poenitentiam · Sin autem non ille qui alterum interfecit · sed his qui interfectus est eandem rixam commouit53* · absque compositione iaceat .' Et his qui eum interfecit54* · secundum iudicium canonicum publicam agat poenitentiam · Si cuiuslibet55* proprius seruus hoc commiserit · iuditio aquę feruentis examinetur · utrum hoc sponte · an se deffendendo fecisset · et si manus eius exusta fuerit · interficiatur · Si autem non fuerit publica pęnitentia uirgillus illius est ad ęcclesiam persoluat · aut si eum uoluerit · eidem ęcclesię tradat · De ęcclesiastico et fiscalino et beneficiario seruo .' uolumus ut pro una uice uuirgildus eius pro eo componatur · Altera uice ipse seruus ad suplicium tradatur · Hereditas tamen liberi hominis qui propter talę facinus ad mortem fuerit iudicatus .' ad legittimos heredes illius perueniat · Si in atrio ęcclesię cuius porta reliquiis sanctorum consecrata est huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit .' simili modo emendetur et componatur · [fol. 7ra] Si uero porta ęcclesiae non est consecrata56* · eo modo componatur quod in atrio committitur sicut componi debet quod in immunitate57* uiolata committitur ·  
51*
Es folgt ein schwungvoller, nach rechts oben offener Bogen in roter Tinte, der ebensogut der Ansatz zu einem Majuskel-C wie auch zu einem O, Q oder einem (unzialen) D sein könnte, danach ist die Zeile bis zum Ende freigeblieben. Vor dem Beginn des capitulum in der folgenden Zeile wird die Angabe Cap. I noch einmal am Rand wiederholt.
52*
rix- in dunkler erscheinender Tinte, wahrscheinlich auf Rasur. Auch in der Lücke vor dem Wort sind noch Reste von ca. 2 radierten Buchstaben zu erkennen.
53*
gek. comou
54*
gek. intfec
55*
über u2 ein (Betonungs-?) Strich
56*
Der Passus Si ... consecrata erscheint heller, was aber wohl nicht auf eine Textmanipulation, sondern nur auf Feuchtigkeitseinfluß o.ä. hinzudeuten scheint. Der Eindruck von hellerer Tinte, z.T. etwas verlaufen, wiederholt sich auf fol. 7r noch öfter, was aber im folgenden nicht mehr angemerkt wird, sofern sich nicht zusätzlich Indizien für bewußte Textmanipulationen finden.
57*
ni ergänzt
CAPITULUM · II ·  
[BK 193 c. 2]
Quicunque propter cupiditatem rerum · patrem aut matrem58* aut fratrem aut sororem · uel nepotem · uel alium propinquum suum interfecerit · hereditas interfecti ad alios suos legitimos heredes perueniat59* · Interfectoris60* uero hereditas in fiscum redigatur · Ipse uero ordinante ępiscopo · publicę penitentię subdatur ·  
58*
matrem auf Rasur?
59*
iat evtl. auf Rasur?
60*
korr. aus Interfectores
CAPITULUM · III ·  
[BK 193 c. 3]
Quicunque propria uxore derelicta uel sine culpa interfecta aliam duxerit · armis depositis publicam agat pęnitenciam · Et si contumax fuerit · comprehendatur a commite et ferro uinciatur · et in custodia mittatur · donec res ad nostram noticiam deducatur ·  
CAPITULUM · IIII ·  
[BK 193 c. 4]
Quicunque res alienas cuilibet61* homini uendiderit · et ipse homo easdem res alicui alteri dederit · siue uendiderit · et ipse qui tunc easdem res comparatas habet per malum ingenium proprio filio ·62* aut alteri cuilibet · necdum legitimos annos habenti · iusticię tollende causa tradiderit · uolumus atque firmiter pręcipimus · ut si pater[..]63* eiusdem paruuli uixerit · ipse intret in causam rationem reddendi pro filio suo · Si autem ipse pater mortuus est · tunc legitimus eius propinquus64* qui iuste ei tutor aut deffensor essę uidetur · pro ipso rationem reddere compellatur · Similiter65* de aliis omnibus iusticiis ad eum pertinentibus excepta sua legi[t]tima66* hereditate quę ei per successionem parentum suorum legittime euenire debuit Quodsi67* quis hanc nostram iussionem contempserit · uel neglexerit .' sicut de ceteris contemptoribus ita de eo agatur · Is uero qui easdem res primus inuasit et iniuste uendidit · necnon et emptores · excepto sola persona paruuli · hoc quod fraudulenter admiserunt68* · infra patriam emendare cogantur · et postea sicut contemptores iussionis nostrę sub fideiussoribus ad nostram pręsentiam uenire compellatur ·  
61*
über i1 ein Strich (Betonungszeichen? Redundantes Kürzungszeichen?)
62*
proprio filio · ergänzt
63*
nach pat mit Kürzungsstrich eine kleine Lücke, evtl. 1-2 Buchstaben radiert
64*
s ergänzt
65*
gek. Simil
66*
Schaft des t1 verblaßt (oder radiert?)
67*
korr. aus quodsi
68*
gek. admiser
V ·  
[BK 193 c. 5]
De uicariis et centaenariis qui magis propter cupiditatem quam propter iusticiam faciendam sepissime placita tenent · et exinde populum nimis affligant · Ita teneatur sicut in capitulari domni Karoli imperatoris continetur in libro · III · capitulo · XL · ut nullus ad placitum manniatur nisi qui causam suam querit69* aut si alter ei quęrere debet exceptis scabinis septem qui ad omnia placita adessę debent ·  
[BK 193 c. 5]
ITEM DE EADEM RE IN CAPITVLARI70* NOSTRO · IN LIBRO [fol. 7rb] · IIII · CAPITULO · LV ·  
[BK 193 c. 5]
DE placitis siquidem quos liberi homines obseruare debent constitutio genitoris nostri penitus obseruanda atque tenenda est · ut uidelicet in anno tria solummodo generalia placita obseruent · Et nullus eos amplius placita obseruare compellat nisi forte quilibet aut accusatus fuerit aut alium acusauerit [!] aut ad testimonium perhibendum uocatus fuerit · ad cetera uero quę centaenarii tenent non alii uenire iubeantur · nisi qui aut litigat · aut iudicat · aut testificatur · Et quicunque huius constitucionis transgressor a missis nostris inuentus fuerit bannum nostrum persoluat ·  
69*
korr. aus queret
70*
korr. aus CAPITVLARE
VI ·  
[BK 193 c. 6]
De liberis hominibus qui proprium non habent sed in terra dominica resident · ut propter res alterius ad testimonium non recipiantur · Coniuratores tamen aliorum liberorum hominum · ideo essę possunt quia liberi sunt · Illi uero qui et propria habent et tamen in terra dominica resident .' propter hoc non abiciantur quia in terra dominica resident sed propter hoc ad testimonium recipiantur quia proprium habent ·  
VII ·  
[BK 193 c. 8]
De faidis cohercendis hoc obseruetur et teneatur · quod in capitulari nostro in libro · IIII · capitulo · XXV · continetur · Si quis aliqua necessitate cogente homicidium commisit · commes in cuius ministerio res71* perpetrata est .' et compositionem soluere et faidam per sacramentum pacificare faciat · quodsi una pars ei ad hoc consentire noluerit .' id est aut ille qui homicidium commisit aut his qui compositionem recipere debet faciat illum qui ei contumax fuerit ad pręsentiam nostram uenire ut eum ad tempus quod nobis placuerit in exilium mittamus donec ibi castigetur .' ut commiti suo inobediens essę ulterius non audeat · et maius dampnum inde non adcrescat ·  
71*
Zwischen den Worten ministerio und res, die ohne Abstand aufeinander folgen, wurde (nachträglich?) ein Punkt auf Höhe der Grundlinie gesetzt, wohl um anzuzeigen, daß es sich um zwei Worte handelt.
HĘC SUNT CAPITVLA QVE AD PLVRIMORVM NOTICIAM AD GENERALE72* PLACITVM SVNT RESERVATA ·73*  
CAPITULUM · I ·  
[BK 190 c. 1]
DE sacerdotibus a laicis uinctis et flagellatis ·  
72*
LE ergänzt
73*
BK (MGH Capit. 2, S. 11), die diese Kapitelliste nur aus Sirmond und Baluze nachdruckten, hielten diese Überschrift für eine Erfindung Sirmonds, zu der dieser sich durch BK 188 c. 1 habe inspirieren lassen.
II ·  
[BK 190 c. 2]
De homine qui ad seruitium quęstus et aereptus est ab uno herede iterum cęteri heredes eum interpellare · et adquirere conantur ·  
III  
[BK 190 c. 3]
De commitibus et uicariis eorum qui in aliquibus locis tantum accipiunt de coniectu populi ad minorem legationem quantum ad maiorem74* ·  
74*
a scheint während des Schreibens korrigiert worden zu sein (aus i?)
ITEM ALIA CAPITVLA ·  
CAPITULUM · I ·  
[BK 189 Abschnitt A]
Volumus ut talem coniectum missi nostri accipiant quando per missaticum suum perrexerint75* hoc est ut unusquisque accipiat panes · XL · freskingas · II · porcellum aut agnellum · I · pullos · IIII · oua · XX · de uino sestarios · VIIII · de ceruisa modios · II · De annona modios · II · et quando prope sunt .' de illorum domibus .' nullum accipiant76* coniectum ·  
75*
Zwischen p(er)re- und -xerint eine kleine Lücke, in der evtl. etwas radiert wurde; vielleicht steht auch p(er)re- auf Rasur.
76*
i2 korr. (aus c?)
[fol. 7va]
II ·  
[BK 189 Abschnitt B BK 188 c. 5]
Uolumus etiam ut octabas paschę incipiant suam77* habere78* legacionem · Ępiscopi uero suum habere79* debent conuentum · octabas pentecosten · Volumus80* atque iubemus ut missi nostri diligenter inquirant quanti liberi homines in singulis comitatibus maneant qui possunt expeditionem exercitalem facere nobisque per breuem eorum summam81* inferant · Et qui necdum fidelitatem nobis promiserunt82* cum sacramento nobis fidelitatem promittere faciatis ·  
77*
korr. aus suę
78*
habere mit Einfügungszeichen ergänzt
79*
h ergänzt
80*
Der nun folgende Textteil (Volumus ut missi nostri - fidelitatem promittere faciatis), bei BK als c. 5 des Kapitulars Nr. 188 ediert, bildet im Barcelona-Codex die Fortführung des 2. Teils der Nr. 189 in ein und demselben capitulum. Lediglich durch die Anfangsinitiale des Volumus ist dieser Satz optisch vom Rest des capitulum abgesetzt.
81*
nach summam ein weiterer, dem Wort angehängter Buchstabe radiert (t?)
82*
gek. pmiser
III ·  
[BK 188 c. 4]
Uolumus ut missi nostri per totam legationem suam primo omnium inquirant qui sunt de illis hominibus qui fidelitatem nobis nondum promissam habent et faciant illi eam promittere sicut consuetudo semper fuit · et postea incipiant suam legationem peragere ·  
IIII ·  
[BK 188 c. 1]
Uolumus ut omnes res ęcclesiasticę eo modo contineantur sicut terras ad fiscum nostrum contineri solent usque dum nos ad generale placitum nostrum cum fidelibus nostris inuenerimus et considerauerimus qualiter institutum de his fieri debeat ·  
V ·  
[BK 188 c. 2]
Volumus ut omnis inquisitio de rebus ad fiscum nostrum pertinentibus quę facienda est non per testes qui uocati fuerint .' sed per ipsos qui in eodem comitatu meliores et ueraciores esse cognoscuntur per illorum testimonium inquisitio fiat · Et iuxta quod illi testificati fuerint .' uel contineantur uel reddantur ·  
VI ·  
[BK 188 c. 3]
Uolumus ut de rebus quas mathfredus per diuersa loca et per diuersos homines adquisiuit .' ipsi qui easdem res ei dederunt83* .' interrogantur si aliquis eorum eas repetere uelit · Et quicunque hoc se uelle dixerit .' ad generale placitum nostrum uenire iubeatur ut inde cum fidelium nostrorum [!] decernamus qualiter iustum est ·84*  
83*
gek. deder
84*
Der Rest der Seite (ab ca. der Mitte von Spalte 7va) und das folgende folium sind leer, bevor ab fol. 9ra eine Abschrift der Kapitulariensammlung des Ansegis folgt.
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 9rb] [2]
INCIPIUNT CAPITVLA ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 9va] [3]
LXXXIII De personis a quibus non sunt res accipiende ·  
LXXXIIII De presbiteris85* constituendis ˙  
85*
s1 ergänzt
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 10ra] [13]
INCIPIVNT CAPITVLA SVPRASCRIPTA · ET EORUM TEXTVS ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 12vb] [14]
LXXXIII · DE PERSONIS A QUIBUS NON SUNT RES ACCIPIENDĘ ·  
[Nicht transkribierter Text]
[20]
[BK 138 c. 7]
Statutum86* est ut nullus quilibet aecclesiasticus ab his personis res deincebs accipere pręsumat · quarum liberi · aut propinqui · ac inconsulta oblatione possint rerum propriarum exeredari · Quod si aliquis deincebs hoc facere temptauerit · acceptor a sinodali uel imperiali sententia modis omnibus districte feriatur · et res ad exeredatos87* redeat ·  
86*
Die beiden Kapitel (c. 7 und 8 des Capitulare ecclesiasticum, BK 138) wurden hier transkribiert, weil der Text von c. 7 ab et res sowie das gesamte c. 8 in den regulären Ansegis-Fassungen nicht enthalten und somit als Zusatz aus einer Einzelüberlieferung des Kapitulars zu betrachten sind.
87*
korr. aus exeredator
LXXXIIII  · DE PRESBITERIS CONSTITUENDIS ·  
[BK 138 c. 8]
Sanctitum88* est etiam ut nullus in canonica aut regulari89* professione constitutus · aliquem tonsorare propter res adipiscendas deincebs90* persuadeat · et qui hoc facere temptauerit · sinodali uel inperiali sententia modis omnibus feriatur91* ·  
88*
t1 ergänzt
89*
gek. reglari
90*
e2 korr. (?)
91*
Danach folgt in neuer Zeile mit Item (mit ausgerückter Versalie) eingeleitet, aber weder durch Kapitelzählung oder Rubrik optisch als separates Kapitel erkennbar, der Text von BK 138 c. 9 nach Ansegis.
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 15ra] [34]
INCIPIUNT CAPITULA LIBRI SECUNDI ˙  
[Nicht transkribierter Text]
[36]
III · De coniuracione · uel conspiracione · ex concilio calcidonense titulo · XVIII ·  
IIII · De his qui sacramento se obligant · ne ad pace[..]92* redeant · ex concilio  
92*
Nach pace- folgt ein weiterer Buchstabe (u?) mit Kürzungsstrich, eine sichere Lesung ist aber aufgrund der niedrigen Auflösung des Online-Digitalisats nicht möglich. Im Text des Kapitels lautet die Stelle pacem nullo modo, doch scheint diese Lesung hier ausgeschlossen.
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 15va] [2]
INCIPIUNT PREDICTA CAPITVLA ET EORUM TEXTUS ˙  
[Nicht transkribierter Text]
[22]
DE CONIURACIONE UEL CONSPIRACIONE · EX CONCILIO CALCEDONENSI · TITULO · XVIIImo · capitulum · III ·  
[Mordek 22 c. 1]
Coniuracionis uel conspiracionis crimen · etiam a ueteris legibus · est omnino proibitum · Multo magis hoc in ęcclesia dei ne fiat · admonere conueniet93* · Si qui ergo clerici · uel monachi94* reperti fuerint ·95* coniurantes · uel conspirantes · aut insidias ponentes ępiscopis · aut clericis · gradu proprio poenitus abiciantur · et postmodum imperiali sententia · modis omnibus feriantur ·  
93*
gek. cuen
94*
gek. mchi
95*
folgt getilgtes p
DE HIS QUI SACRAMENTO SE OBLIGANT NE AD PACEM REDEANT · EX CONCILIO capitulum · IIII ·  
[Mordek 22 c. 2]
Qui sacramento se obligauerint · ut litigantes cum quolibet ad pacem nullo modo redeant · si clerici fuerint deponantur · Si laici · pro periurio uno anno a communione corporis et sanguinis domini · segregentur · Reatum uero suum aelemosinis · et fletibus quantis potuerint ieiuniis absoluant ˙ Ad caritatem uero quę operit multitudinem peccatorum celeriter uenire festinent ˙ Quod qui contempserit facere · imperiali sentencia feriatur ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 18vb] [26]
INCIPIT LIBER · III · DOMNI KAROLI IMPERATORIS AD MUNDANAM LEGEM PERTINENTEM · PER LOCVCIVNCVLA LIBELLI ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 19ra] [8]
XXVIII · Item de immunitate infracta ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 19rb] [24]
INCIPIUNT predicta96* CAPITVLA · ET EORUM TEXTUS ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 20va] [1]
ITEM DE IMMVNITATE INFRA · KAROLVS AVGVSTUS · XXVIII ·  
[Mordek 25]
Si quis infra claustra ęcclesiarum dei · uiolenter intrauerit · et immunitatem infringere97* pręsumpserit · usque ad satisfactionis ęmendationem ueniat · omnium communione priuetur · et a sancte dei ęcclesię liminibus arceatur · nec cum fidelibus communicet · qui sacrosancto loco diuino cultui consecrato · uim inferre non metuit · Primum ergo ab ępiscopo parroechię excommunicandus est · et ab eo ceteris ępiscopis innotescendum · ut nullius communioni iungatur · donec emendando satisfaciat ˙ Commes uero pagi ipsius · eum per bannum uenire faciat · et per legem omnia emendare compellatur · et pro dampno quod in immunitate fecit98* · DC · solidos99* componat · Si autem ipse nec ępiscopis nec commiti adquieuerit · a missis nostris comprehensus in causas nostras legales100* deducatur · et pro eo quod ępiscopis inobediens fuit et commitis nostri et scabinorum iudicio non adquieuit et bannum nostrum transgressus est per legem iudicatus capitali sententia puniatur et res ipsius in fiscum nostrum redigantur ·  
96*
predicta mit Einfügungszeichen ergänzt
97*
i1 korr. (?)
98*
gek. fec
99*
gek. solds
100*
korr. aus regales
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 31va] [1]
INCIPIT101* LIBER QUINTUS ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 32vb] [29]
ITEM DE IMMUNITATE INFRACTA · KAROLUS AUGUSTUS · I  
[Mordek 25]
Si quis infra claustra ęcclesiarum dei · uiolenter intrauerit · et immunitatem infringere presumpserit · usque ad satisfactionis emendacionem102* ueniat · omnium communione priuetur · et a sanctę dei ęcclesię liminibus arceatur · nec cum fidelibus communicet · qui sacrosancto loco diuino cultui consecrato · uim inferre non metuit · Primum ergo ab ępiscopo parroechię excomunicandus est .' et ab eo · ceteris ępiscopis innotescendum · ut nullius communioni iungatur donec emendando satisfatiat · Comes uero pagi ipsius eum per bannum uenire fatiat · et per legem omnia emendare compellatur · et pro dampno quod in immunitate fecit [fol. 33ra] DCos · solidos componat · Si autem ipse nec ępiscopis nec comiti adquieuerit · a missis nostris comprehensus in causas nostras103* legales deducatur · et pro eo quod ępiscopis inobediens fuit · et comitis nostri · et scabinorum iuditio non adquieuit · et bannum nostrum transgressus est · per legem iudicatus · capitali sententia puniatur · et res ipsius in fiscum nostrum redigantur ˙  
101*
gek. INCIP
102*
gek. emdacne
103*
korr. aus nostre
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 49ra] [1]
CAPITULA104* · KAROLI GLORIOSI REGIS IN COMPENDIO FACTA ANNO REGNI EIVS · XXmo · VIIIo · INDICTIONE105* XV · CAPITULUM · I ·  
[BK 259 c. 1]
Ut missi nostri per ciuitates et monasteria singulatam canonicorum quam monachorum106* siue sanctimonialium una cum ępiscopo parrochię uniuscuiusque in qua consistunt cum consilio etiam et consensu ipsius qui locum retinet quem uolumus et expresse precipimus ut presens sit uitam ibi degentium107* et conuersacionem inquirant et ubi necesse est corrigant · et ubi desunt congruas officinas construere iubeant · et ubi sunt facta et per neglegentiam sunt destructę instaurari precipiant · et uictum ac potum et uestitum atque cetera necessaria pro qualitate et possibilitate loci et inhabitantium necessitate ordinent et hospitalitatem superuenientium hospitum et receptionem pauperum ibidem ponant et ordinent · Ecclesiae quoque luminaria et ornatum debitum ordinent et thesaurum ac uestimenta seu libros diligenter inbreuient et breues nobis reportent · Inbreuient etiam quod unusquisque ęcclesiarum prelatus quando prelationem ęcclesię suscepit ibi inuenerit · et quid modo exinde ibi minus sit uel quid quantum sit superadditum · quid etiam nortmannis per nostram commendationem siue sine nostra commendatione datum sit · quidue relictum uel quid a quoquam in helemosina datum · numerum etiam canonicorum et monachorum108* siue sanctimonialium uniuscuiusque loci describant et nobis referant · ut secundum qualitatem et quantitatem loci cum consilio ępiscoporum et fidelium nostrorum ubi minor numerus fuerit nostra auctoritate addamus · Ubi uero indiscretionem prelatorum superfuerit ad mensuram redigamus · Inquirant quoque quot tempore109* aui nostri Karoli et domni genitoris nostri hludouuici unoquoque in loco fuerint et quod modo sint et ubi loca a nortmannis siue a quibuslibet aliis destructa sunt et penitus adnullata quot ibi nunc propter paucitatem rerum et deuastationem earundem constitui uel ordinari possint ut inde cum consensu fidelium nostrorum ordinemus · quid de cetero agendum sit · Et qualiter abbatiarum prelati et in locis sacris inhabitantes de his que missi nostri precęperint oboedierint nobis diligentissime et capitulatim referant ·  
104*
gek. CAP
105*
gek. INDICNE
106*
gek. mochorum
107*
korr. aus degentiam
108*
gek. mchor
109*
gek. tpre
II ·  
[BK 259 c. 2]
[.]t missi nostri diligenter inuestigent per singulas parrochias simul cum ępiscopo de monasteriis que110* deum timent in suis proprietatibus111* edificauerint · Et ne ab edibus [!] eorum diuiderentur parentibus et decessoribus nostris sub inmunitatis [fol. 49rb] defesione [!] tradiderunt112* et postea in alodem sunt data ut describant que113* sint et a quo uel quibus in proprietatem data sunt et nobis renunciare procurent et cum ępiscopis et cęteris fidelibus nostris consideremus quid et qualiter inde secundum dei uoluntatem et nostram salutem agere debeamus ˙  
110*
gek. q
111*
e korr. (?)
112*
gek. tradidr
113*
gek. q
III ·  
[BK 259 c. 3]
Vt missi nostri per singulas114* · parrochias una cum ępiscopo parrochię ipsius requirant et de capellis et de abbatiolis ex casis115* dei in beneficium datis qualis116* census inde exeat ut ęcclesia de qua sunt exinde uestituram habere possint et nobis renuncient ut hoc nostra auctoritate117* commendetur atque firmetur et secundum qualitatem lici [!] clericos118* et luminaria ibi ordinent et loca restaurari facient ·  
114*
gek. singuls
115*
korr. aus cassis
116*
gek. qal
117*
korr. aus auctorati
118*
gek. clcos
IIII  
[BK 259 c. 4]
Denunciandum est omnibus et a missis nostris ordinandum ut omnes ęcclesię et presbiteri sub inmunitate ac priuilegio et ordinatione atque dispositione ępiscoporum singularum parrochiarum in quibus consistunt secundum auctoritatem canonicam et capitularia domni Karoli imperatoris aui nostri et pii augusti hludouuici domni et genitoris nostri permaneant ˙  
V ·  
[BK 259 c. 5]
Ut missi nostri diligenter inuestigent cum ępiscopo et prelatis monasteriorum et per fideles et strenuos uiros in unaquaque parrochia de rebus ęcclesiasticis in eadem datis et sicut euidentibus et ueris iudiciis ac auctoritatibus compererint diligenter a quo et a quibus date sunt uel quantum exinde sit describant et nobis119* renuncient ·  
119*
korr. aus [†]
VI ·  
[BK 259 c. 6]
Ut missi nostri expresse et cum omnia diligentia cum ępiscopo et prelatis monasteriorum per singulas120* parrochias requirant de rebus ęcclesiasticis unde none et decimę solui debent et non soluuntur ut persolui ab easdem res retinentibus faciant · Et si aliqua contradictio que rationabilis uideatis aborta fuerit describatur · Et prelatus ipsius case dei unde res essę noscuntur et ille qui eas detinet et nonam ac decimam soluere detrectat simul cum missis nostris ad nostram iubeatur uenire presentiam ut tunc ueritate comperta et diffinitione decreta quod racionabiliter inuenerimus unde precipiamus Uolumus etiam ut inuestigent missi nostri qualiter illi qui easdem ęcclesiasticas unde decime dantur siue non dantur illas saluas habeant et in casticiis et in siluis custodetis · uel si terre aut mancipia inde perdita sint uel aliquid huiusmodi aut si familia oppressa sit contra legem et omnia per breues nobis renuncient ˙  
120*
gek. singul
VII ·  
[BK 259 c. 7]
Vt missi nostri per singulas parrochias commitibus et rei publice [fol. 49va] ministris ex banno nostro precipiant ne malla uel placita in exitibus et in atriis ęcclesiarum et presbiterorum mansionibus neque in dominicis uel in festiuis diebus tenere presumant sed commes conuenientem locum consideret et inueniat ubi stationem ad mallum tenendum constituet quia nefas est ibi puniri ubi respectu diuine reuerentię misericordiam consensu fidelium nostrorum et decreto prędecessorum nostrorum consequuntur ·  
VIII  
[BK 259 c. 8]
Vt missi nostri commitibus et omnibus rei publice ministris firmiter ex uerbo nostro denuncient atque precipiant ut a quarta feria121* · ante inicium quadragesime · nec in ipsa quarta feria122* usque post octauas pasche mallum uel placitum publicum nisi de concordia et pacificatione discordantium tenere presumant · Similiter123* etiam a quarta feria124* · ante natiuitate domini · usque post consecrato dies obseruant · necnon et in ieiuniis quattuor temporum125* et in rogationibus simili obseruatione eosdem feriatos dies uenerari omnimodo studeant ·  
121*
gek. fer
122*
gek. fer
123*
gek. Simil
124*
gek. fer
125*
gek. tprm
VIIII ·  
[BK 259 c. 9]
Vt missi126* nostri omnibus per singulas parrochias denuncient quia si ępiscopus aut ministri ępiscoporum pro criminibus colonos flagellauerint127* cum uirgis propter metum aliorum ut ipsi criminosi corrigantur cum tali discretione sine ulla occasione indebita sicut in sinodo conlocutum est uel inuiti penitenciam temporaliter128* uel corporaliter agant ne aeternaliter129* pereant si seniores ipsorum colonorum indigne tulerint et aliquam uindictam inde exercere uoluerint aut eosdem colonos ˙ ne distringantur contendere presumpserint et sciant quia et bannum nostrum component et simul cum excommunicatione ęcclesiastica nostram armiscaram durissimam sustinebunt ˙  
126*
korr. aus misi
127*
gek. fllauerint
128*
gek. tpralit
129*
a1 korr. (?)
X ·  
[BK 259 c. 10]
Vt missi nostri130* omnibus rei publice ministris denuncient ut commes131* uel rei publice ministri simul cum episcopo uniuscuiusque parrochię sint in ministeriis illorum quando idem episcopus parrochiam circumierit cum ępiscopis eis notum fecerit et quos per excommunicacionem episcopus adducere non potuerit ipsi regia auctoritate et potestate ad penitentiam uel rationem atque satisfactionem adducant ·  
130*
i korr. (?)
131*
gek. com
XI  
[BK 259 c. 11]
Sciant etiam fideli nostri quia concessimus in sinodo uenerabilibus ępiscopis ne super beneficia ecclesiastica uel prestarias etiamsi ępiscopus aut quilibet monasteriorum prelatus inracionabiliter petierit precepta confirmationis nostrę ullo modo faciamus et ideo ab inrationabili petitione se unusquisque compescat ·  
XII · [fol. 49vb]  
[BK 259 c. 12]
VT missi nostri omnibus per illorum missaticum denuncient ne commutaciones rerum uel mancipiorum quilibet pręlatus earundem rerum ęcclesiasticarum sine licentia uel consensu nostro facere presumat neque mancipia ęcclesiastica quisquam nisi ad libertatem commutet uidelicet ut mancipia quę pro ecclesiastico dabuntur in aecclesię seruitute permaneant · Ecclesiasticus homo qui commutatus fuerit perpetua libertate fruatur ˙  
CAPITULA132* · KAROLI REGIS ATQUE LUDOVVICI FRATRIS133* EIVS ˙  
CAPITULUM · I ·  
[BK 244 Prolog BK 244 c. 1]
Sicut uos et plures alios audisse credimus iam secundo et tercio in isto tempore134* conuenire insimul proposuimus ˙ Sed uariis occupationibus prepedientibus hoc usque modo135* implere nequiuimus · Nunc136* quia deo gratias insimul conuenimus uolumus137* uos scire quam ad nullius deceptionem uel condepnationem [!] neque per ulla indebita cupiditate insimul conuenimus · Propter que autem excepto debito fraterno desiderio ut nos inuicem dilectione mutua uideremus nostri conuentus fuerit uobis nota facere uolumus · et que deo placita et nobis et fidelibus nostris salubria et proficua sunt · una cum dei adiutorio et uestro · ac ceterorum communium fidelium nostrorum consilio et auxilio tenere · inmutabiliter et augere · utiliter uolumus ˙ Primo nostras et sanctę dei aecclesię ac regni nobis commissi necessitates fraterna et sincera mente ad inuicem exposuimus ˙  
132*
gek. CAPITL
133*
gek. FRIS
134*
gek. tpre
135*
korr. (?)
136*
gek. Nuc
137*
korr. (?)
II ·  
[BK 244 c. 2]
Illa quę nuper cum fidelium nostrorum consilio apud confluentes inter nos confirmata fuerunt138* · diligenter rememorauimus quę inuiolabiliter adiuuante domino conseruabimus ˙  
138*
gek. fuer
III  
[BK 244 c. 3]
Sicut deus hoc in corde nostro uidet uolumus et uos scire · quoniam de corde puro et conscientia bona et fide non ficta adunati · id est139* · unanimes effecti sumus quantum ipse dederit a quo est omne datum optimum et omne donum perfectum ad dei uoluntatem et nostrum communem honorem et saluamentum · et ad sanctę dei aecclesię statum et sacerdotum ac seruorum eius debitum honorem et uigorem ac regni nobis a deo commisso  - - -140* restituenda et conseruanda ut ęcclesia et regnum quod deus in manus progenitorum nostrorum adunauit · et nobis misericordia sua comisit in nostro tempore141* necessariam defensionem · et tuitionem seu honorem atque soliditatem habeat ·  
139*
id est gek. idt
140*
Lücke von ca. 2 Buchstaben
141*
gek. tpre
IIII ·  
[BK 244 c. 4]
Quoniam sicut dicit142* sancta scriptura qui suorum et maxime domesticorum curam non habet fidem negauit · et est infideli deterior · Considerauimus et confirmauimus in fide nostra inter nos de uxoribus et filiis nostris qui ita fideliter nobis subditi et obedientes fuerint sicut filii patribus et suis senioribus essę debent · ut unusquisque [fol. 50ra] nostrum alterius filios sicut proprios in uera dilectione habeat · et qui superstes de nobis alteri fuerit · illius qui discesserit uxori et filiis sicut inter nos conuenit debitum et necessarium adiutorium prestet et fidem conseruet ˙  
142*
gek. dic
V ·  
[BK 244 c. 5]
Considerauimus et statuimus ut communes fideles nostri quorum consilio et auxilio sanctam dei ęcclesiam et regnum nobis commissum gubernare debemus debitum honorem et saluamentum habeant · et ipsi ad dei uoluntatem · et ad nostrum debitum honorem et uigorem et saluamentum · et ad sancte dei ęcclesie statum et ad regni soliditatem et defensionem · qualiter populus in regno nostro legem et iusticiam et pacem ac tranquillitatem habeat de corde puro et conscientia bona et fide non ficta fideli consilio et auxilio nobis sint in omnibus adiutores ˙ Et si aliquis quod absit ab hoc deuiare temptauerit · unanimiter ut ad hoc redeat illum conuertere decertemus Et si ad hoc reduci non potuerit · unanimiter studeamus ut uel sibi143* soli noceat et contra hoc quod salubriter seruare debemus non possit dampnabiliter agere · et omnes tam nobis amici quam et contrarii certissimum teneant · quoniam qui contra quemlibet nostrum quiddam machinatus uel molitus fuerit · apud alium locum familiaritatis et amicitię non habebit ·  
143*
gek. sib
VI ·  
[BK 244 c. 6]
Uos scitis qualiter nepos noster per suam iuuentutem et per leuium hominum consensum et ortamentum et etiam per eorum fauorem · qui eum saluare debuerant fecit144* et facit145* contra illam legem quam deus primo in paradiso primis hominibus dedit · et quam in ęuangelio per presentiam carnis cum hominibus habitans renouauit146* et confirmauit147* quę ad omnes homines pertinet qui legitimo utuntur coniugio · Unde et uniuersalis ęcclesia dei pulsatur · et sacerdotes sunt dehonorati et populus christianus sicut de mali morbi contagio est maculatus ˙ Propterea quoniam deus dixit148* diliges proximum tuum sicut teipsum · et sicut scriptum est · ipse os nostrum et caro nostra est · et ęcclesia nobis et illi commissa · et regnum unum est · et populus ac christianitas una est · Considerauimus ut missos nostros ad illum mitamus [!] et ei tale consilium mandemus qualiter et ipse coram deo saluus et coram seculo honoratus essę ualeat · Et ęcclesia et regnum quod illi ad saluationem commissum est solidum essę possit · et populus dei saluus sit · et legem ac iusticiam et pacem ac tranquillitatem habeat ·  
144*
gek. fec
145*
gek. fac
146*
gek. renouau
147*
gek. cfirmau
148*
gek. dix
VII ·  
[BK 244 c. 7]
Quia etiam ipse suos missos ad nos transmisit quasi consilium querens · per nostros missos de his unde nobis mandauit149* quantum dominus dedit ei uerum et sincerum consilium remandemus et talem uoluntatem nostram essę erga eum sicut uobis150* dicimus illi per eosdem missos nostros mandemus  
149*
gek. mandau
150*
u korr. (?)
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 51rb] [24]
CAPITULA151* · KAROLI REGIS ·  
Haec quę secuntur capitula constituta sunt a domno nostro karolo rege glorioso cum consilio et consensu ępiscoporum ac ceterorum dei et suorum fidelium qui adfuerunt152* in loco qui dicitur153* pistis anno incarnationis dominicę · DCCCLXVIIII · Anno autem regni sui · XXX · inditione [!] · II · Et ab eo denunciata sunt a se et ab omnibus fidelibus suis · secundum uniuscuiusque ordinem et personam inuiolabiliter conseruanda ˙  
 · I ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 1]
De honore et cultu dei atque sanctarum ęcclesiarum in regno nostro decernimus ut sicut tempore154* aui et patris nostri exculte · et honorate fuerunt155* · et sicut a nostra largitate honorate dictate sunt uel deincebs fuerant salua ęquitatis rationum ita sub immunitate permaneant · Archiępiscopi quoque et ępiscopi et ceteri sacerdotes ac serui et ancille dei quique uel quęque in ordinis sui dignitate honorem atque immunitatem secundum sacras leges et canones habeant ·  
151*
gek. CAP
152*
gek. adfuer
153*
gek. dr
154*
gek. tpre
155*
gek. fuer
II ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 2]
Vt ab archiępiscopis et ab aliis fidelibus nostris honor regius et potestas ac debita obedientia atque adiutorium [fol. 51va] ad regnum nostrum continendum et defensandum nobis in omnibus et ab omnibus secundum uniuscuiusque ordinem et dignitatem atque possibilitatem sicut tempore antecessorum nostrorum iuste et rationabiliter consueuerat exhibeatur ·  
III ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 3]
Vt omnes nostri fideles ueraciter sint de nobis securi quia quantum sciero et iuste ac racionabiliter potuero domino adiuuante unumquemque secundum sui ordinis dignitatem et personam honorare et salutare et honoratum156* ac salutatum · conseruare157* uolo · Et unicuique eorum in suo ordine sibi competentas leges tam mundanas quam ęcclesiasticas rectam rationem iusticiam conseruabo · Et nullum fidelium nostrorum contra legem et iusticiam uel auctoritatem ac iustam rationem aut dampnabo aut dehonorabo · aut obprimam uel indebitis machinationibus158* affligam et legem ut prediximus unicuique competentem sicut antecessores sui tempore159* antecessorum meorum habuerunt160* in omni dignitate et ordine me adiuuante domino conseruaturum perdono cuilibet161* duntaxat ex eis qui mihi fideles162* et obędientes ac ueri adiuuatores atque cooperatores iuxta suum ministerium et personam consilio et auxilio secundum suum scire et posse et secundum deinceps ac secundum seculum fuerint sicut per rectum unusquisque in suo ordine et statu regi suo et suo seniori essę debet · Et capitula quę auus et pater noster pro statu et munimine sanctę dei ęcclesię ac ministrorum eius et pro pace ac iusticia populi et quięte regni constituerunt163* et quę nos cum fratribus nostris regibus et nostri ac eorum fidelibus communiter constituimus sed et que nos consilio164* et consensu ępiscoporum ac ceterorum dei et nostrorum fidelium pro suprascriptis causis in diueris placitis nostris conseruanda statuimus permanere · inconuulsa decernimus ˙  
156*
korr. aus s
157*
c korr. (?)
158*
m korr. (?)
159*
gek. tpre
160*
gek. habuer
161*
u korr. (?)
162*
s korr. (?)
163*
gek. cstituer
164*
s korr. (?)
IIII ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 4]
Vt quia regia nostra potestas hoc adiuuante domino exequium per omnia cupit regni ministri quantum deus scire et posse illis donauerit ępiscopis et ceteris sacerdotibus ac seruis et ancillis dei ut suum ministerium implere possint sicut ab antecessoribus nostris imperatoribus et regibus et a nobis constitutum est adiutorium prestent et sanctis ęcclesiis et sacerdotibus et seruis et ancillis dei secundum sacras leges tam mundanas quam ęcclesiasticas et secundum capitula aui et patris nostri ac nostra debitum honorem et immunitatem conseruent ut quiete pro stabilitate regni ac nostra et illorum salute dominum exorare possint exhibeant ·  
V ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 5]
Ut episcopi comitibus missis et uassis nostris sed et suis ipsis subditis tam clericis quam laicis et comitum ac uasallorum nostrorum hominum paternam benignitatem secundum suum ministerium et debitum honorem ac legem et iusticiam unicuique [fol. 51vb] secundum suum ordinem et dignitatem inspirant et conseruent165* sicut sacre leges tam mundane quam ęcclesiasticę et capitula aui et patris nostri decerno et sicut in capitulis a nobis et a fratribus nostris regibus ac communibus fidelibus nostris est constitutum et sicut tempore166* aui et patris nostri iuxta et racionabilis consuetudo fuit similiter comites et missi ac uasalli nostri episcopis ac presbiteris debitam reuerentiam et uasallis episcoporum legem et iusticiam et debitum honorem impendant secundum prefatas leges et pręfata capitula ac prefatam consuetudinem ˙  
165*
conser korr. (?)
166*
gek. tpre
VI ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 6]
Vt si episcopi suis clericis iniuste fecerint secundum quod sacri canones167* et sacre leges quas ęcclesia catholica probat et seruat prefigunt hoc eorum iuditio quorum interest emendare procurent ·  
167*
n1 korr. (?)
VII ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 7]
Vt si episcopi suis laicis iniuste fecerint et laici se ad nos inde reclamauerint nostre regię potestati secundum nostrum et suum ministerium ipsi archiępiscopi et ępiscopi obedient ut secundum168* sanctos canones et iuxta leges · quas ęcclesiastica catholica probat et seruat et secundum capitula aui et patris nostri hoc emendare curent · et sicut temporibus aui et patris nostri iuxta et rationabilis consuetudo fuit ·  
168*
korr. aus sanctum
VIII ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 8]
Vt presbiteri parrochiani suis senioribus debitam reuerentiam et competentem honorem atque obsequium secundum suum ministerium impendant sicut in legibus sacris et in prefatis capitulis continetur · Et sicut temporibus aui et patris nostri iuxta et racionabilis consuetudo fuit · quod ipsi presbiteri non fecerint169* seniores illorum episcopis non per occasionem aut malitiam · sed per rationem et ueritatem hoc innotescere studeant ˙ Et episcopi presbiteros secundum suum ministerium et leges ęcclesiasticas taliter castigent ut hoc illos emendare delectet · Qualiter cum necessaria benignitatis concordia et illi pro senioribus suis orare · Et seniores illorum sacra officia et diuina misteria puro corde per ille suscipere possint ·  
169*
gek. fecer
VIIII ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 9]
Vt si abbates uel abbatisse aut comites seu uassi nostri aut ceteri laici clericos170* probabilis uitę et doctrinę ępiscopis canonicę consecrandos suisque in ęcclesiis constituendos obtulerint nulla qualibet occasione eos ępiscopi uel ministri eorum reiciant · Et episcopi preuideant quem honorem presbiteri pro ęcclesiis suis senioribus suis tribuere debent · sicut in primo libro capitulorum aui et patris nostri et sicut in capitulis patris nostri anno · XVI · imperii eius factis continetur · et senioribus presbiterorum hoc sufficiat · Et amplius per ingeniosas machinaciones a presbiteris non exigant [fol. 52ra] uel exquirant · nisi sicut in eisdem capitulis aui et patris nostri ac nostris est · constitutum · ne deum offendant · Et pro lucro terreno quod absit suas animas perdant · et nostram offensam incurrant hac post debitam emendacionem dignam hariscaram171* a nobis dispositam sustineant172* · et episcopi tam seniores presbiterorum quam presbiteros sed et seipsos custodiant ˙ Ne laici per ignorantiam et presbiteri per necessitatem et ipsi ępiscopi uel ministri eorum per cupiditatem et auaritiam quod absit in symoniacam heresim cadant · Quia ut sanctus gregorius dicit173* qui premio uel gratia aut supplicatione indebita ad sacros ordines accedit uel promouetur · Hereticus a domino deponatur · tam ille qui promouetur quam ille a quo taliter promouetur · Et cuius interuentu taliter promouetur · Et qui pro tali ordinatione inlicita quolibet malo ingenio quod deum latere non potest aliquid dederit uel acceperit uel mediator factus fuerit · a deo sicut canones dei spiritu conditi demonstrant condempnatur per illorum iuditium qui cum deo in celis regnant · Et in terris miraculis coruscant · Dampnantur utique in presenti seculo comburendi igne perpetuo tales negociatores praui cum quod iustę bene meritis dare gratis debent iusticiam sicut iudas christum qui ut dicit174* apostolus factus est nobis a deo iusticia uendidit · Ita et isti deum patrem omnipotentem175* et eandem iusticiam christum atque consubstancialem illis sanctum spiritum qui per impositionem manuum sacerdotalium hominibus tribuatur · Quoniam sanctę trinitatis una · est · natura · uoluntas · et operatio · Gradus ęcclesiasticos temporali176* commodantes uel accipientes uendunt · Et qui precium proinde donant · emunt peccatum et heretici fiunt · Et qui premium proinde accipiunt sicut item sanctus demonstrat gregorius facti et ipsi heretici · eos malicię suę gladiis occidunt quos uiuificare oracionis suę intercessione debuerunt177* ·  
170*
gek. clos
171*
korr. aus harmscaram
172*
n1 korr. (?)
173*
gek. dic
174*
gek. dic
175*
folgt getilgtes e
176*
gek. tprali
177*
gek. debuer
X ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 10]
Vt nemo episcopus nemo presbiter excommunicet aliquem antequam causa probetur · Propter quam ęcclesiastici canones hoc fieri iubent · Et donec illum qui peccauit et inde aut sponte confessus aut aperte conuictus fuerit · secundum ęcclesiasticum pręceptum ut ad emendacionem et poenitenciam redeat commonitum habeat · Qui peccator si commonitus de certa et manifesta causa178* ut ad emendacionem et correctionem redeat inobediens et incorrigibilis permanserit et ad emendacionem redire noluerit · Et excommunicationem canonicam de causis designatis et manifestis paruipenderit regiam uel rei publice potestatem per se uel per ministros suos aut per litteras suas ępiscopus adeat ut constringatur quatinus ad emendationem ac penitenciam isdem peccator redeat · Ne dicatur nobis a domino [fol. 52rb] quod olim populo ueteri ab eo legimus dictum anathema in179* medio tui non poteris stare coram inimicis tuis · Si autem idem180* peccator de manifesta et comprobata uel a se sponte confessa causa ad poenitentiam uenire uoluerit sed ipsam penitenciam propter faidam secundum canones suscipere et quiete agere non poterit .' ępiscopus per se uel per ministros aut per litteras suas regiam nostram uel rei publice nostre potestatem adeat181* · ut ipsa faida secundum constitutionem aui et patris nostri legaliter pacificetur · Aut iuxta leges secundum quas in aliis regionibus quilibet uiuunt182* sedetur · et tunc peccator medicinam183* penitentię secundum sacros canones cum pia et salubri discretione secundum regulas sacras suscipiat et peragat et reconciliationem atque communem percipiat sicut in eisdem sacris regulis discretissime ac misericorditer continetur ·  
178*
korr. aus causta
179*
n korr. (?)
180*
gek. ide
181*
a1 korr. (?)
182*
korr. aus [†]
183*
korr. aus [†]edicinam
XI ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 11]
Vt comites et missi ac uassi nostri et ministeriales regni nostri unusquisque secundum ordinem et dignitatem ac possibilitatem suam pacem et iusticiam in suis ministeriis faciant ˙ Et iuste omnes sub dei respectu iudicent · Adtendentes184* quod dominus omnibus iudicantibus dicit185* · in quo iuditio iudicaueritis · iudicabitur de uobis · Et beati qui custodiunt iudicium et faciunt iusticiam in omni temporę186* ˙  
184*
korr. aus At
185*
gek. dic
186*
gek. tprę
XII ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 12]
Vt episcopi atque abbates et commites ac uassi nostri et omnes fideles laici concordi dilectione et unanimi uoluntate ad dei et sancte dei ęcclesię ac nostrum et regni nostri honorem et statum atque communem nostram saluationem sine inuidia et maliuolentia atque indebita contentione communiter decertare procurent ut pax et iusticia et uera cum dei uoluntate concordia inter nos omnes et in regno nostro maneat · quia sicut sancta scriptura dicit187* iusticia eleuat gentem miseros facit188* populos peccatum · Et ubi non est uera cum dei uoluntate concordia · ibi nisi ad iudicium non habitat deus qui sicut psalmus dicit189* ˙ facit190* unanimes habitare in domo id · est · in sancta ecclesia in qua fideliter consistentibus spiritum caritatis infundit ˙ Qui propter nimiam karitatem suam qua dilexit191* nos · tradidit semetipsum pro nobis · Et cum essemus mortui in peccatis nostris conuiuificauit nos in semethipso ut essęmus192* sancti et inmaculati in conspectu eius in caritate ˙ Et simus sectatores bonorum operum in quibus cum fide recta perseuerantes perueniamus omnes · ipso preueniente adiuuante et subsequente ad regna cęlorum · et ępiscopi priuilegia romane sedis et regum precepta ęcclesiis suis confirmata uigilis sollertia custodiant · ut exinde auctorabili firmitate tueantur · Nonas et decimas unde statutum193* est absque alicuius contradictu [fol. 52va] recipiant · De terris censualibus et potestate ęcclesię suę et culturis indominicatis et absitatibus et manufirmatis · maior aecclesia quę caput194* ępiscopatus est decimam recipiat195* ˙ Similiter et de carruca indominicata · De mansis hereditariis · presbiter parroechie sicut constitutum est decimam consequatur · et ne de hoc contemptio oriatur sumopere cauendum est ˙196*  
187*
gek. dic
188*
gek. fac
189*
gek. dic
190*
gek. fac
191*
gek. dilex
192*
mus ergänzt
193*
korr. aus statum
194*
gek. cap
195*
korr. aus recipiant
196*
Der Text endet im oberen Fünftel der ersten Spalte, der Rest der Seite ist freigeblieben.