Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. Lat. 1041

Beschreibung der Handschrift nach Brommer 1984 S. 97 mit Erweiterungen. Inhalt nach dem Onlineeintrag der BAV.

Aufbewahrungsort
Vatikan
Biblioteca Apostolica Vaticana
Reg. Lat. 1041
Digitalisat verfügbar bei BAV
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

17. Jh. (Brommer), vor 1689 Schriftheimat: Italien?

Provenienz:

Die Handschrift fand ihren Weg in die Handschriftensammlung der schwedischen Königin Christina spätestens in den 1680er Jahren; in den älteren Teilinventaren der Sammlung Reginensis ist sie mit Sicherheit nicht zu erkennen (vgl. Bignami Odier 1962 S. 159-186). Die älteste Beschreibung der Handschrift in der Sammlung erfolgte unter Nr. 250 "Collectio variarum Synodorum Galliae cum Hadriani Papae Tractatu de imaginibus ad Carolum Regem" in jenem Katalog der Handschriftensammlung der Königin, der bald nach ihrem Tod, zwischen dem 9. und 16. August 1689, erstellt wurde (Rom, Archivio di Stato. Notari del tribunale dell'A.C., prot. 917) . Diese Beschreibung wurde kurz danach in die Hs. Vatikan, BAV, Vat. lat. 10255, p. 19, und in den im Jahre 1691 hergestellten Katalog der Mauriner Paris, BnF, lat. 13076, fol. 13r unter dieselben Nummer kopiert. Aus den Bücherverzeichnissen der Mauriner wurde 1739 die Beschreibung von Bernard de Montfaucon veröffentlicht (De Montfaucon 1964 S. 19). Im weiteren wurde die Handschrift von Dudik, Bethmann, Pflugk-Harttung untersucht und von Brommer beschrieben.

Äußere Beschreibung
Material: Papier
Umfang: 128 foll.
Zeilen: 33-39
Spalten: 1
Schrift: Kalligraphische Kursivschrift des 17. Jh., von einer Hand geschrieben
Inhalte
Anmerkung:

Diese Handschrift des 17. Jh. beginnt mit dem Konzil von Ver a. 755 und endet mit dem Konzil von Valence a. 855 auctoritate muniri (MGH Conc. 3, S. 364). Sie wird in der jüngeren Forschung als eine direkte oder indirekte Teilkopie von Vatikan, BAV, Vat. Lat. 3827 betrachtet (wie die andere Teilkopie Vatikan, Chig. C. VIII. 239, s. Mordek 1995 S. 858; Patzold 2024 S. 494).

  • 1r-4r
    CAPVT (-VT getilgt) I - 25 - Capitulare seu canones concilii Vernensis (a. 755): Synodus uerno palatio facta . Sufficerant quaedam priscorum patrum regulae - gloriosissimi Pipini regis. Ut episcopi debeant per singulas ciuitates - iusticia euacua est (MGH Capit. 1, Nr. 14, S. 33 Z. 19 - S. 37 Z. 12).

  • 5r-6r
    Pippini principis capitulare Suessionense (a. 744): Alia Synodus apud Suessionas In Dei nomine Trinitatis, Anno septingentesimo, quadragesimo quarto ab incarnatione Christi - Signum Helmigando (MGH Capit. 1, Nr. 12, S. 29 Z. 1 - S. 30 Z. 21; MGH Conc. 2, 1, S. 33-36).

  • 6r-7r
    CAPVT (-VT getilgt) I - 7 - Pippini regis capitulare (a. 751/755): Incipiunt (getilgt) capitula de alia synodo sub ipso (domino ergänzt) Rege Pepino (korrigiert aus Pipino) facta. CAPVT I. De incaestis. Si homo incaestum commiserit, de istis causis - causa transmiserit (MGH Capit. 1, Nr. 13, S. 31 Z. 14, S. 31 Z. 18 - S. 32 Z. 27).

  • 59r-60r
    Hludowici et Hlotharii epistola generalis (a. 828), Fassung B: Incipit epistola Caesarea. In nomine Domini Dei et saluatoris nostri - diligenter fideliterque conseruet (MGH Capit. 2, Nr. 185, S. 4 Z. 5 - S. 6 Z. 16).

  • Für weitere Inhalte der Handschrift siehe den Online-Katalogeintrag der BAV.

Bibliographie
Projektspezifische Referenzen:


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Hochauflösendes Farbdigitalisat der Biblioteca Apostolica Vaticana.

Schreiber

zu fol. 59r-60r: BK 185B wurde von einer Hand des 17. Jh. abgeschrieben, die als einzige Haupthand des Codex zu erkennen ist. Auf den angegebenen Seiten kommen keine weiteren (Korrektur-) Hände vor.

Buchstabenformen

Unter den Merkmalen der Haupthand ist ein unverkennbares Streben nach kalligraphischer Stilisierung zu erkennen, das besonders in der Ausführung der Kürzung -orum, den Ligaturen st, et, ct und beispielsweise in den langen, nach links ausgeführten Endstrichen von R, L, Q in Erscheinung tritt.

Gliederungsmerkmale

fol. 59r-60r (BK 185B): Die Rubrik von BK 185B (fol. 59r) wurde in einer vergrößerten Minuskelschrift ausgeschrieben. Vom Schreiber wurde - von der Rubrik abgesehen - keine ausdrückliche Gliederung des Textes unternommen. Einige Hinweise auf eine solche können im frei gelassenen Raum zwischen der Eingangsformel und der Fortsetzung des Textes erkannt werden. Außerdem sieht die Initiale Q Quis enim non sentiat ein wenig größer als die anderen in BK 185B aus, aber diese Besonderheiten können kaum aufschlussreich für die Gliederung sein .

Benutzungsspuren

Der Text wurde vom Schreiber selbst an einigen Stellen korrigiert, zweifellos noch während des laufenden Abschreibprozesses. Diese Kopie von BK 185B wird in der Forschung als "schlechtere[r] Text" als ihre mutmaßliche Vorlage Vat. lat. 3827 bewertet (vgl. künftig die Neuedition des Textes von Steffen Patzold in MGH Capit. NS 4, Nr. 39 (828), S. 494 2024).

[fol. 59r] [35]
Incipit epistola Caesarea ·  
[BK 185b]
In nomine Domini Dei et saluatoris nostri Iesu Christi Hludouuicus et Hlotharius diuina ordinante prouidentia Imperatores Augusti omnibus fidelibus sanctae Dei Ecclesiae et nostris ·  
[BK 185b]
Recordari uos credimus , qualiter hoc anno concilio sacerdotum et aliorum fidelium nostrorum generale ieiunium per totum regnum nostrum [fol. 59v] celebrare iussimus Deumque tota deuotione deposcere1* , ut nobis propitiari , et in quibus illum maxime offenderimus , nobis manifestare , et ad correctionem nostram necessariam tranquillum tempus nobis tribuere dignaretur · Volueramus siquidem tempore congruo placitum nostrum generale habere , et in eodem communi correctione agere , et ita Deo miserante fieret , nisi commotio inimicorum praepediisset · Sed quia tunc fieri non potuit , iuxta uoluntatem nostram , uisum nobis fuit , praesens placitum cum aliquibus ex nostris fidelibus habere , et in eo2* de his , quae propter praedictum impedimentum remanserunt , qualiter ad effectum peruenirent , Domino adiuuante , considerare · Quapropter nosse uolumus solertiam uestram , quod in isto praesenti placito cum fidelibus nostris considerauimus , ut primo omnium Archiepiscopi cum suis suffraganeis in locis congruis tempore oportuno conuenirent , et ibi tam de sua , quam de omnium nostrum correctione et emendatione , secundum diuinam authoritatem quaerendo inuenirent , et nobis atque fidelibus nostris secundum ministerium sibi commissum annunciarent ·  
[BK 185b]
Quis enim non sentiat deum nostris prauissimis3* actibus esse offensum , et ad iracundiam prouocatum , cum uideat tot annis multifariis flagellis iram illius in regno nobis ab eo4* commisso desaeuire , uidelicet in fame continua , mortalitate animalium , in pestilentia hominum , sterilitate pene omnium frugum , et ut ita5* dixerim , diuersissimis morborum cladibus atque ingentibus penuriis populum istius regni miserabiliter uexatum et afflictum6* , atque omni abundantia rerum quodammodo exinanitum , nec illud etiam dubitamus ex iusta uindicta illius euenire · Quod saepe scandala per Tyrannos in hoc regno exsurgunt , qui pacem populi Christiani et unitatem imperii sua prauitate nituntur scindere ·7* Nam et illud nihilominus peccatis nostris deputandum est , quod inimici Christi nominis praeterito anno in hoc regnum ingressi , depraedationes , incendia ecclesiarum , et captiuationes Christianorum et interfectiones seruorum Dei audentes et impunite , imo crudeliter fecerunt · Agitur siquidem iusto Dei iudicio , ut qui in cunctis delinquimus , interius simul et exterius flagellemur · Beneficiis quippe Dei euidenter existimus ingrati , quoniam his non ad uoluntatem Dei , sed ad libitum nostrum carnalem uti inuenimur , Et idcirco merito creaturae Dei nobis diuinitus concessae , pro Deo contra nos ingratos pugnant , iuxta illud : Pugnabit pro eo orbis terrarum contra insensatos · Verum quia tot modis uexamur atque percutimur , ad eum , a quo percutimur , toto corde dignum necessariumque est ut reuertamur , quatenus illud propheticum in nobis impleatur oraculum , quo dicitur , sola uexatio intellectum dabit auditui · Sed quia pius et clemens Dominus sic ipsum flagellum moderat , ut non ad interitum , sed potius correctionem nostram inferre uideatur , debemus in conspectu eius ueraciter humiliari , et famem illius in confessione praeuenire , eiusque pietatem pronis mentibus exorare , ut qui fecit nos iustissima dispensatione flagella sentire faciat nobis peccata nostra , pro quibus iuste ab eo flagellamur , cognoscere , ut in quibus maxime illum offendimus , et iram illius prouocauimus manifestius [fol. 60r]8* intelligere , ut post , eo miserante praua differendo9* et corrigendo , bona etiam sectando , et tota cum deuotione exequendo ualeamus per spiritum humilitatis et animam contritam sacrificium Deo libitum offerre iramque illius indignationis euadere , et per dignam congruamque correctionem · Et bonorum operum exhibitionem gratiam eius propitiationis , licet indigni promereri · At quia nos magis in hoc peccasse cognouimus , qui forma salutis omnibus esse debuimus , et omnium moram gerere , et per authoritatem imperialem proauorum acta ne tantum accrescerent , corrigere cupimus Domino nobis propitio in conspectu pietatis illius per dignam satisfactionem ueniam adipisci , et per saluberrimam correctionem uel per bonum studium , quod nostra desidia et ignorantia hactenus neglectum est · Consulta fidelium tempore opportuno , quantum in nobis est studiosissime emendare , et nostram in hoc uoluntatem omnibus manifestam facere · Quapropter statuimus , ut quae10* decreuimus cum consultu sacerdotum , caeterorumque fidelium nostrorum , huius rei gratia , ob placandam scilicet contra nos , nobisque subiectos Domini furorem , conuentusque eorundem Episcoporum in quatuor imperii nostri locis congruentissime fieri · Primum scilicet in Maguntiacensi urbe , ubi conueniant Metropolitani , Antgarius , Adulbaldus11* et Hiberuinus , cum suffraganeis suis · Secundo quoque in Parrhisiorum urbe , ubi futurus Antistes Canonicus et Ebbo Raugmoardus , et Landraimus , metropolitani cum suffraganeis suis conueniant · Tertio uero apud Lugdunum , ubi Agoberdus , Bernardus , Andreas , Benedictus ,12* Agericus , cum suffraganeis suis similiter conueniant · Quarto etiam apud Tholosanam urbem , quo simul conueniant Notho , Bartholomeus , Adalelmus , Aguilfius , cum suffraganeis suis , in quibus conuentibus tractare , quaerere , et cum Dei adiutorio inueniri debent , de causis ad religionem Christianam et eorum aram pertinentibus , quid a principibus et reliquo populo , uel ita , ut diuina authoritas docet , uel aliter teneatur , uel quid inde ex parte , uel ex toto dimissum sit , ut non teneatur · Deinde quid in ipsorum qui pastores populi constituti sunt moribus , conuersatione et actibus inueniri possit , quod diuinae regulae atque authoritati non concordet , simulque inueniant , quae occasiones in utroque ordine id effecerint , ut a recto tramite deuiatum sit , et quicquid de13* his causis inuentum fuerit ,14* tam solerti cura custodiatur , ut nullatenus ad aliorum notitiam peruenire permittant , ante tempus constitutum · Et ideo unus notarius inter omnes eligatur , qui , quod ipsi inuenerint , describat , et ipse15* sub iuramento constrictus , ea , quae inuenta et digesta fuerint diligenter fideliterque conseruet ·  
1*
de ergänzt
2*
korr. (?)
3*
korr. aus priuissimis
4*
korr. aus illo
5*
folgt getilgtes pene
6*
li korr. (?)
7*
folgt getilgtes et
8*
folgt getilgtes m
9*
korr. aus defferendo
10*
e korr. (?)
11*
b korr. (?)
12*
folgt getilgtes cu
13*
korr. aus ab
14*
folgt getilgtes ut a recto tramite deuiatum sit
15*
folgt getilgtes sub