Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

New Haven, Yale University, The Beinecke Rare Book and Manuscript Library, MS 413

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
New Haven
Yale University, The Beinecke Rare Book and Manuscript Library
MS 413
Sigle: Nh
Digitalisat verfügbar bei Beinecke Digital Collections
Zum Artikel in der Rubrik "Handschrift des Monats"
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

um 875 (Mordek), 873 oder später (Bischoff); Reims (Mordek), in einem Hofskriptorium für Karl den Kahlen geschrieben (Bischoff)

Provenienz:

Vielleicht Kirche SS. Gervasius und Protasius (Soissons?), vgl. Nachtrag fol. 2r; später wohl Louis-Jérôme Gohier, französischer Justizminister 1793-1794, † 1830; um diese Zeit wurde die Hs. in Paris versteigert, dann über den Londoner Buchhändler Payne von Sir Thomas Phillipps († 1872) erworben (Signatur: MS 10190); seit 1923 im Besitz von A. Chester Beatty (Western MS. 11); Auktion bei Sotheby's am 24. Juni 1969 (Käufer: H. P. Kraus); noch in demselben Jahr von Edwin J. Beinecke der Yale University geschenkt.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 105 foll. (neben Tintenpaginierung jüngere Bleistiftfoliierung, der hier gefolgt wird)
Maße: ca. 265 × 225 mm
Schriftraum: ca. 180-185 × 140 mm
Lagen:
I2 + 11 IV90 + (IV-1)97 + IV105
Kustoden: I (10v) bis V (42v, VIII (66v), andere großteils oder ganz abgeschnitten
Zustand: Das Pergament weist z. T. braune Wasserflecken auf, so daß etwa fol. 104v sehr schlecht zu lesen ist.
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel
Schreiber: zwei Haupthände (1v-42v und 43r-96r, 98r-102r) und Zusätze
Ausstattung:

rote Rubriken in Capitalis rustica, auch Halbunziale; dem Reimser Stil zur Zeit Hinkmars ähnelnde Initialen in Gold, Rot, Grün und in brauner Texttinte, mit Flecht- und Blattornamentik; zwei ganzseitige Zeichnungen (am Anfang und Ende der Hs.)

Einband:

brauner Ledereinband (18. Jh.)

Inhalte
Anmerkung:

Im dekorativen Stil zeigt sich der Rechtscodex eng verwandt mit der in Reims verfertigten Bibel von San Paolo fuori le Mura, Rom, doch ist B. Bischoff von seiner früheren Annahme abgerückt, die zweite Haupthand des Beinecke-Manuskripts gleiche jener des Ingobertus in der St. Pauler Bibel. Nach Schramm - Mütherich, Denkmale der deutschen Könige und Kaiser, S. 135 handelt es sich bei dem für sein Genre ungewöhnlich prachtvoll ausgestatteten Kapitulariencodex „um eine Luxusausgabe des Werkes, angelegt für den Hof Karls des Kahlen“, „vielleicht“, so Christ, Schloßbibliothek von Nikolsburg, S. 315 Anm. 3 von S. 314, „die prächtigste Ansegisus-Hs., ein ausgezeichnetes Werk der Schule von Reims“.
Der zur Klasse C gehörende Ansegis zeigt engste Verwandtschaft mit Cod. Vatikan Reg. Lat. 1036. Im weiteren Kapitularienbereich steht Cod. New Haven 413 der großen Sammlung der Hss. Vatikan Pal. Lat. 582 und Paris Lat. 9654 nahe. Die streng chronologisch geordneten Stücke, Kapitularien ausschließlich Karls des Kahlen von Soissons 853 bis Quierzy 873, nähern sich am Ende der Entstehungszeit der Hs.; dies und die Hofnähe lassen vermuten, daß der Verfertiger der Sammlung mit Vorlagen arbeiten konnte, die ihm einen ungewöhnlich zuverlässigen Text boten.

  • 1r
    Leer (bis auf die Signatur Phillipps MS 10190).

  • 1v
    Zeitgenössische oder wenig jüngere Federzeichnung: zwei miteinander ringende Figuren (dazu ganz links ein weiterer Kopf ähnlich dem des linken Ringers), nach Nees eine an den Herkules-Zyklus der Cathedra Petri (um 875; Geschenk Karls des Kahlen) erinnernde Darstellung des Herkules im Kampf mit Antaeus (siehe auch fol. 105r); zahlreiche Federproben mehrerer etwas jüngerer Hände in und neben der Zeichnung (unter anderem, die Figuren vielleicht ironisch kommentierend, missi nostri).

  • 2r
    (Nachtrag) Drei neumierte Responsorien zu Ehren der Heiligen Gervasius und Protasius (ed. Millar, S. 51).

  • 2v-66v
    Ansegisi abbatis capitularium collectio (Klasse C, ohne den Namen Lothars), Praefatio (davor Überschrift: IN CHRISTI NOMINE INCIPIVNT CAPITVLA EPISCOPORVM REGVM ET MAXIME OMNIVM NOBILIVM FRANCORVM), Bücher 1-4 mit Capitulationes (MGH Capit. 1, S. 394-446).

  • 66v-69r
    II-XII (c. 1 nicht numeriert) - Capitulare missorum Suessionense (a. 853): CAPITULA KAROLI REGIS IUNIORIS FACTA IN MONASTERIO SANCTI MEDARDI. (fol. 67r mit großer Initiale beginnend) VT MISSI NOSTRI per ciuitates - libertate fruatur (MGH Capit. 2, Nr. 259, S. 267 Z. 8, S. 267 Z. 16 - S. 270 Z. 11; MGH Conc. 3, S. 284-289, zur Hs. S. 259).

  • 69v-72r
    CP. I-XIII - Capitulare missorum Silvacense (a. 853)in der Ausfertigung für oder von Erzbischof Wenilo von Sens und die missi Odo (Graf von Troyes) und Donatus (Graf von Melun), ohne Auflistung der anderen missi und ohne Eidesformeln: CAPITVLA HLOTHARII IMPERATORIS ET KAROLI REGIS FACTA IN PALATIO VALENTIANAS. IN NOMINE SANCTAE ET INDIVIDUAE TRINITATIS KAROLVS gratia dei rex - in duobus brionisis (MGH Capit. 2, Nr. 260, S. 271 Z. 3 f., S. 271 Z. 13 - S. 274 Z. 19, S. 276 Z. 6-8).

  • 72r-75r
    CP. I-X - Capitulare Carisiacense (a. 857) in der Ausfertigung an die missi Bischof Hunfrid von Thérouanne, Graf Ingiscalc und Graf Berengar, mit der sog. Collectio de raptoribus: IN NOMINE SANCTAE ET INDIVIDVAE TRINITATIS KAROLVS gratia dei rex Unfrido uenerabili episcopo Ingiscalco et berengario comitibus et ministerialibus (ni über der Zeile nachgetragen) ac fidelibus missis nostris in domino salutem. Notum sit fidelitati uestrae - et dicere procurabit (MGH Capit. 2, Nr. 266, S. 286 Z. 1 - S. 289 Z. 28; MGH Conc. 3, S. 389-394); Kapitelzählung nur bis c. 10 (S. 287), direkt angehängt das Gregor-Zitat zu Beginn der sog. Collectio de raptoribus (S. 287 Z. 31).

  • 75r-82r
    CP. I-IIII - Capitula Pistensia (a. 862): CAPITVLA DOMNI KAROLI REGIS IVNIORIS IN PISTIS FACTA. IN NOMINE SANCTAE ET INDIVIDVAE TRINITATIS KAROLVS gratia dei rex et episcopi - satisfactionis paenitentiam (MGH Capit. 2, Nr. 272, S. 303 Z. 16 - S. 310 Z. 23).

  • 82v
    (Zeitgenössischer Nachtrag) Kanones DE IURE SEPULTURAE aus einer Sonderform der Collectio Hibernensis (entsprechend Buch XVIII bei Wasserschleben, Die irische Kanonensammlung, S. 55-59), teilweise später in der Collectio IX librorum des Cod. Vatikan Vat. Lat. 1349.
    Auf neuer Lage folgt:

  • 83r-96r
    CP. I-XXXVI - Edictum Pistense (a. 864), Inskription und Hauptteil (B.): CAPITVLA IVNIORIS KAROLI REGIS IN PISTIS FACTA. KAROLVS (große Initiale K, der Rest AROLVS gleichfalls ausgeschmückt) GRATIA DEI REX. Notum esse uolumus omnibus dei et nostris fidelibus - in omnibus simus (MGH Capit. 2, Nr. 273, S. 311 Z. 8, S. 312 Z. 2 - S. 328 Z. 13); die Kapitelzahl von c. 29 steht irrtümlich nicht am Rand, sondern im fortlaufenden Text (... definimus capitulo XXVIIII ut illi coloni...), weshalb c. 30 als c. XXVIIII gezählt wird und auch die Numerierung der folgenden Kapitel um eins zurückbleibt.

  • 96r-97r
    (Von anderer Hand, wohl des 10. Jh.) Johannes Diaconus, Sancti Gregorii Magni Vita III, 1, 2 (erster Absatz) und 4 über Gregors Kampf gegen Simonie in Gallien; Rubrik: SENTENTIA DOMNI GREGORII PAPAE (Migne, PL 75, Sp. 125 B - 127 B [Ende des Zitats aus JE 1743] Sp. 131 D - 132 A). Die Gregor-Vita entstand in den Jahren 873/876 (C. Leonardi, in: Lexikon des Mittelalters 5 [1991] Sp. 569), doch ist das in den Katalogen nicht identifizierte Exzerpt im Remensis nachgetragen, so daß das Kapitular von Quierzy a. 873 (foll. 98r-102r) auch weiterhin als Terminus post quem für die Entstehung der Hs. zu gelten hat.

  • 97v
    (Nachtrag von zwei Händen, Ende 12. Jh. zweispaltig geschrieben) Liste fränkischer und französischer Herrscher von Faramund bis Philipp II. (1180-1223) (Abbildung bei Nees, Unknown Carolingian Drawings, S. 41).
    Mit neuer Lage beginnt:

  • 98r-102r
    CAPITULO PRIMO - XII - Capitulare Carisiacense (a. 873): INCIPIVNT CAPITVLA IVNIORIS KAROLI REGIS QVȨ FACTA FVERVNT AD CARISIACVM PALATIVM PVBLICVM. (Große Initiale) QVIA NECESSE EST ut quod male - capitulis continetur (MGH Capit. 2, Nr. 278, S. 342 Z. 38 f., S. 343 Z. 6 - S. 347 Z. 5); fol. 102r etwa zur Hälfte leer.

  • 102v-104v
    (Nachtrag von zeitgenössischer oder wenig jüngerer Hand) CAP. I - CP. VIII - Wiederholung des Capitulare Carisiacense (a. 873), doch hier ohne Rubrik und in c. 8 abbrechend: Quia necesse est ut quod male - filius eius (MGH Capit. 2, Nr. 278, S. 343 Z. 6 - S. 345 Z. 38).

  • 105r
    Zeitgenössische oder wenig jüngere Federzeichnung: nach Nees Herkules und das Pferd des Diomedes, wie die Zeichnung fol. 1v verwandt mit dem Herkules-Zyklus der Cathedra Petri; darüber Kommunionsgebet (zweimal) von gleichfalls zeitgenössischen Händen; Federproben.

  • 105v
    Leer.

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • E. G. Millar, The Library of A. Chester Beatty. A Descriptive Catalogue of the Western Manuscripts 1 (Oxford 1927) Nr. 11, S. 50-52
  • B. A. Shailor, Catalogue of Medieval and Renaissance Manuscripts in the Beinecke Rare Book and Manuscript library Yale University 2: MSS 251-500 (Medieval & Renaissance Texts & Studies 48, Binghamton/New York 1987) S. 320-325
Abbildungen:
Projektspezifische Referenzen:


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Ein sehr gutes online-Digitalisat in Farbe.

Schreiber

Die Haupthand (B) schreibt foll. 66v-82r, 83r-96r und 98r-102r eine sehr saubere karolingische Minuskel des späten 9. Jahrhunderts (nach 873, evtl. noch vor 877?), dem Ingobertus ähnlich (vgl. Bischoff 2004, S. 311). Der Schreiber korrigiert sich teilweise selbst, gelegentlich lässt er aber auch Lücken im Text, die eine Hand aus dem ersten Teil der Handschrift auffüllt (= Hand A). Hand A korrigiert zudem den Text und notiert auch Ergänzungen. Häufig trägt er die Caudae des e nach (die nachgetragenen Caudae sind im Folgenden nicht kodiert). Auf foll. 102v-104r eine dritte Hand (C), vielleicht geringfügig jünger. An einigen Stellen sind überdies Korrekturen einer weiteren Hand zu unterscheiden, die aber nur geringfügige Änderungen vornahm und mit keiner der anderen Schreiberhände zu identifizieren ist. Da bei kleineren Korrekturen die Hände kaum zu unterscheiden sind, wurde nur in eindeutigen Fälle eine konkrete Zuschreibung an eine der beiden Korrekturhände vorgenommen.

Buchstabenformen

Hand B: Sehr regelmäßige, gerade und gedrängte Schrift. Meist geschlossener unterer Bogen bei g. Leicht geschwungene Kürzungsstriche. Anstriche bei i, s, f. Fast senkrechte a-Schäfte. Verwendet e-caudata.

Hand C: Sehr kleine Schrift, offenbar mit feinerer Feder geschrieben. Unterer Bogen des g geschlossen und senkrecht unter dem oberen Bogen stehend. Verwendung einer et-Ligatur mit in die Oberlänge ausschwingender Verlängerung, viele Kürzungen.

Korrekturhand 1 = Hand A (oder eine diesem sehr ähnliche Hand; vgl. Rand 1929 S. 176): Breite, runde Schrift mit leicht verdickten Oberlängen. Minuskel-a mit schrägem, diagonal verlaufendem oberen Bogen. Minuskel-g mit nach rechts ausladender Schlaufe im unteren Bogen, r mit gewellter Fahne. Geschwungener Deckbalken bei t. Der Korrektor schrieb auch die Marginalien auf foll. 57r, 67v, 69v, 94v und 98v.

Korrekturhand 2: Z.B. auf fol. 86r, unten: Spitzere Feder, dunklere Tinte als der 1. Korrektor; korrigiert nur einzelne Buchstaben, keine umfangreicheren Korrekturen oder Ergänzungen wie beim 1. Korrektor.

Gliederungsmerkmale

Die Inskription von BK 259 (foll. 66v-69r) beginnt auf fol. 66v nach einem Freiraum von ca. einer halben Seite. Kap. 1 hebt auf der Folgeseite an mit einer repräsentativen 8-zeiligen Initiale mit Flechtbandornamentik in rot und grün. Die ersten drei Worte in einer roten Capitalis Quadrata. Jedes Kapitel setzt auf einer neuen Zeile ein mit einer roten Majuskel vor dem Schriftspiegel. Zählung auf dem Rand in roter Farbe.

Der Beginn von BK 260 (foll. 69v-72r) ist weit weniger repräsentativ gestaltet, folgt aber im Layout der Kapitel dem vorangegangenen Kapitular. BK 260 enthält in der alten Edition vier Abschnitte (A-D), deren Kapitel, wo vorhanden, selbständig durchzählen. In der Handschrift fehlen die Teile B, C sowie D (ausgenommen Abschnitt D, c. 10), die Kapitel von Abschnitt A präsentieren sich als gleichmäßig von I-XIII durchgezählte Liste, wobei an c. 13 stillschweigend c. 10 von Abschnitt D angehängt ist, in dem die Missi eines um Sens gruppierten Missatsprengels genannt sind.

BK 266 (foll. 72r-75r) im Layout wie BK 260. Auch BK 266 setzt sich aus drei Abschnitten (A-C) zusammen. Kapitel 10 in Abschnitt A geht fließend in den B-Teil über. Der Abschnitt C fehlt.

BK 272 (foll. 75r-82r) beginnt mit einer schlichten Inskription in Majuskeln, die erste Zeile des Prologs nach einer schlichten roten Initiale über vier Zeilen steht ebenfalls in Majuskelschrift. Allerdings weist c. 1 wieder eine dekorative rote und grüne Initiale über sieben Zeilen mit floralen Ornamenten auf, gefolgt von einer ersten Zeile in Majuskeln; danach im Layout wie zuvor.

BK 273 (foll. 83r-96r) ist ebenfalls mit einer prachtvollen Initiale mit floralen Ornamenten über 10 Zeilen in rot und grün gestaltet. Hinzu kommen grüne Buchstaben in Capitalis über drei Zeilen mit roten Verzierungen und rote Capitalis-Buchstaben ohne Effekte, die etwas höher als eine Zeile sind. Die Abschnitte A und C der alten Edition fehlen. Im Abschnitt B ist die Zählung von c. 29 versehentlich ohne Hervorhebung in den Fließtext gerutscht, so dass die folgenden Kapitelnummern um einen Zähler vermindert laufen (ab XXVIIII = c. 30 bis XXXVI = c. 37).

BK 278 ist in diesem Kodex zweimal vorhanden (foll. 98r-102r, foll. 102v-104v), wobei sich beide Kopien vielleicht von der gleichen Vorlage oder von der gleichen Texttradition herleiten. Der zweite Vertreter (foll. 102v-104v) kann aber nicht vom ersten (foll. 98r-102r) abgeschrieben sein, noch der erste vom zweiten. Die erste Version ist von der Hand der vorangegangenen Kapitularien (= Hand B) und stimmt auch im Layout mit ihnen überein: Nach einem Incipit in braunen Majuskeln folgt eine zehnzeilige Initiale in rot und grün mit Flechtbandornamentik. Die erste Zeile ist drei Zeilen hoch mit roten Capitalisbuchstaben. Die Buchstaben der zweiten Zeile sind ebenso gestaltet, aber nur etwas größer als eine Zeile. Die zweite Version von BK 278 ist von einem anderen Schreiber (= Hand C), einfarbig und ohne Ausstattung oder Verzierung. Der Text bricht in c. 8 nach ca. zwei Fünftel bei et mortuo illo filius eius ab.

Benutzungsspuren

Zwei Maniculae an den Kapiteln BK 273, Abschnitt B, c. 6 (fol. 84v) und BK 278, c. 11 (fol. 101v). Außerdem an den Kapiteln BK 273, Abschnitt B, c. 5 (fol. 84r), zweimal an BK 278, c. 8 (foll. 100v, 101r) und zweimal an BK 278, c. 12 (fol. 102r). Federstriche in Form von Serpentinen als Lesemarkierungen.

[fol. 66v] [20]
CAPITULA KAROLI REGIS IUNIORIS FACTA IN MONASTERIO SANCTI MEDARDI [fol. 67r]  
[BK 259 c. 1]
VT MISSI NOSTRI per ciuitates et monasteria singula tam canonicorum quam monachorum siue sanctimonialium una cum episcopo parrochiae uniuscuiusque in qua consistunt cum consilio etiam et consensu ipsius qui locu1* [!] retinet quem uolumus et expresse pręcipimus ut pręsens sit · uitam ibi degentium et conuersationem inquirant · et ubi necesse est2* corrigant · Et ubi desunt congruas officinas construere iubeant3* · et ubi sunt factę · et per neglegentiam sunt destructę instaurari pręcipiant et uictum ac potum atque uestitum et cetera necessaria pro qualitate et possibilitate loci et inhabitantium necessitate ordinent · et hospitalitatem superuenientium hospitum et receptionem pauperum ibidem ponant et ordinent ˙ Eclesiae quoque luminaria et ornatum debitum ordinent · et thesaurum ac uestimenta seu libros diligenter inbreuient · et breues nobis reportent ˙ Inbreuient etiam quod unusquisque ecclesiarum pręlatus quando4* pręlationem ecclesię suscepit ibi inuenerit · et quomodo exinde minus sit ibi uel quid et quantum sit superadditum ˙ Quid etiam nortmannis per nostram commendationem [fol. 67v]siue sine nostra commendatione5* datum sit · quidue relictum uel quid a quoquam ibi in elemosina datum · Numerum etiam canonicorum · et monacorum · siue sanctimonialium uniuscuiusque loci describant et nobis referant ut secundum qualitatem et quantitatem loci cum consilio episcoporum et fidelium nostrorum ubi minor numerus fuerit nostra auctoritate addamus ˙ Ubi uero indiscretione pręlatorum superfuerit · ad mensuram redigamus ˙ Inquirant quoque quod tempore aui nostri Karoli et domni genitoris nostri hludouuici unoquoque in loco fuerint et quod modo sint et ubi loca a nortmannis siue a quibuslibet aliis destructa sunt et penitus adnullata · quod ibi nunc propter paucitatem6* rerum et deuastationem earundem constitui uel ordinari possint · et inde cum consensu fidelium nostrorum ordinemus quid de cetero agendum sit et quliter abbatiarum pręlati et in locis sacris inhabitantes de his qui missi nostri pręceperint oboedierint nobis diligentissime et capitulatim referant7* ˙  
1*
korr. aus locum
2*
korr. aus es[†]
3*
korr. aus iube[†]nt
4*
o korr. (?)
5*
korr. aus commendationem
6*
korr. aus pa[†]citatem
7*
korr. aus refereant
II  
[BK 259 c. 2]
Vt missi nostri diligenter inuestigent per singulas parrochias simul cum episcopo de monasteriis quae deum timentes in suis proprietatibus aedificauerunt · et ne ab heredibus eorum diuiderentur parentibus et prędecessoribus nostris sub inmunitatis defensione tradiderunt et postea in alodem sunt data ut describant quae sint et a quo uel quibus in proprietatem data sunt8* et nobis renuntiare procurant ˙ Ut cum episcopis et cęteris fidelibus nostris consideremus quid et qualiter inde secundum uoluntatem dei · et nostram salutem agere debeamus ˙  
8*
ut describant … data sunt von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
III  
[BK 259 c. 3]
Vt missi nostri per singulas parrochias una cum episcopo parrochiae ipsius requirant de capellis et abbatiolis ex casis dei in beneficium datis [fol. 68r] qualis census inde exeat · ut ecclesia de qua sunt exinde uestituram habere possit · et nobis renuntient9* ut hoc nostra auctoritate commendetur atque firmetur · et secundum qualitatem et quantitatem loci clericos et luminaria ibi ordinent et loca restaurari faciant ˙  
9*
ent von Hand A ergänzt
IIII  
[BK 259 c. 4]
Denuntiadum10* est omnibus · et a missis nostris ordinandum ut omnes ecclesiae et presbiteri sub inmunitate ac priuilegio et ordinatione atque dispositione episcoporum singularum parrochiarum in quibus consistunt secundum auctoritatem canonicam et capitularia domni karoli imperatoris aui nostri · et pii augusti hludouuici domni et genitoris11* nostri permaneant ˙  
10*
von Hand A korr. aus Denuntiedum
11*
korr. aus genetoris
V  
[BK 259 c. 5]
Vt missi nostri diligenter inuestigent · cum episcopo et pręlatis monasteriorum et per fideles strenuos uiros in unaquaque parrochia de rebus ecclesiasticis in alodem datis et sicut euidentibus et ueris indiciis ac auctoritatibus12* compererint diligenter a quo et a quibus datę sunt uel quantum exinde sit describant et nobis renuntient ˙  
12*
ac auctoritatibus von Hand A korr. aus [†]toritatibus
VI  
[BK 259 c. 6]
Vt missi nostri expresse et cum omni diligentia cum episcopo et pręlatis monasteriorum per singulas parrochias requirant de rebus ecclesiasticis unde nonae et decimę solui debent et non soluuntur · ut persolui ab easdem res retinentibus faciant · et si aliqua contradictio quae rationabilis uideatur aborta [!] fuerit describatur · et pręlatus ipsius casę dei unde res esse noscuntur · et ille qui eas detinet et nonam et decimam soluere detrectat13* simul cum missis nostris ad nostram iubeatur uenire pręsentiam · ut tunc ueritate comperta et diffinitione decreta quod rationabiliter inuenerimus inde pręcipiamus ˙ Uolumus etiam ut inues[fol. 68v]tigent missi nostri qualiter illi qui easdem res ecclesiasticas unde decimae dantur siue non dantur illas saluas habeant et im casticiis et in siluis custoditis uel si terrae aut mancipia inde perdita sint ˙ uel aliquid huiusmodi aut si familia oppressa sit contra legem et omnia per breues nobis renuntient missi nostri ˙  
13*
von Hand A korr. aus detractat
VII  
[BK 259 c. 7]
Vt missi nostri per singulas parrochias comitibus et rei publicę ministris ex banno nostro pręcipiant nec malla nec placita in exitibus et in atriis ecclesiarum et pręsbiterorum mansionibus neque in dominicis uel festiuis diebus tenere pręsumant · sed comes conuenientem locum consideret et inueniat ubi stationem ad mallum tenendum constituat · quia nefas est ibi reos puniri ubi respectu diuine reuerentiae misericordiam consensu14* fidelium nostrorum et decreto prędecessorum nostrorum consecuntur ˙  
14*
über dem u ein getilgtes Kürzungszeichen.
VIII  
[BK 259 c. 8]
Vt missi nostri comitibus et omnibus rei publicę ministris firmiter ex uerbo nostro denuntient atque pręcipiant · ut a quarta feria15* ante initium quadragesimę nec in ipsa quarta feria16* usque post octauas paschę mallum uel placitum publicum nisi de concordia et pacificatione discordantium tenere pręsumant ˙ Similiter etiam a quarta feria ante natiuitatem domini usque post consecratos dies obseruent · Necnon et in ieiuniis quattuor temporum · et in rogationibus simili obseruatione eosdem feriatos dies uenerari omnimodo studeant ˙  
15*
gek. fer
16*
gek. fer
VIIII  
[BK 259 c. 9]
Vt missi nostri omnibus per singulas parrochias denuntient quia si episcopus aut ministri episcoporum pro criminibus colonos flagellauerint cum uirgis propter metum alienorum ut ipsi criminosi corrigantur cum tali discretione sine ulla occasione indebita sicut in synodo conlocutum est · [fol. 69r] et uel inuiti paenitentiam temporaliter uel corporaliter agant ne aeternaliter pereant · si seniores ipsorum colonorum indigne tulerint · et aliquam uindictam inde exercere uoluerint aut eosdem colonos ne distringantur contendere presumpserint sciant quia et bannum nostrum component17* · et simul cum excommunicatione ecclesiastica nostram armiscaram durissimam sustinebunt ˙  
17*
korr. aus componant
X  
[BK 259 c. 10]
Vt missi nostri omnibus rei publicę ministris denuntient ut comiti uel rei publicę ministri simul cum episcopo uniuscuiusque parrochiae sint in ministeriis illorum quando eidem episcopus parrochiam circumierit cum episcopus eis notum fecerit et quos per excommunicationem †††† episcopus adducere non poterit · Ipsi regia auctoritate et potestate ad paenitentiam uel rationem atque satisfactionem adducant ˙  
XI  
[BK 259 c. 11]
Sciant etiam fideles nostri quia concessimus in synodo uenerabilibus episcopis ne super beneficia ecclesiastica uel prestarias etiamsi episcopus aut quislibet monasteriorum pręlatus inrationabiliter petierit praecepta confirmationis nostrae ullo modo faciamus · et ideo ab inrationabili petitione se unusquisque compescat ˙  
XII  
[BK 259 c. 12]
Vt missi nostri omnibus per illorum missaticum denuntient ne commutationes rerum uel mancipiorum quislibet pręlatus earundem rerum ecclesiasticarum sine licentia uel consensu18* nostro facere pręsumat · neque mancipia ecclesiastica quisquam nisi ad libertatem commutet · Uidelicet ut mancipia quae pro ecclesiastico dabuntur in ecclesiae seruitute permaneant · et ecclesiasticus homo qui commutatus fuerit perpetua libertate fruatur ˙ [fol. 69v]  
18*
n2 mit Einfügungszeichen ergänzt
CAPITVLA HLOTHARII IMPERATORIS ET KAROLI REGIS FACTA IN PALATIO VALENTIANAS  
[BK 260 Prolog]
IN NOMINE SANCTAE ET INDIUIDUAE TRINITATIS KAROLUS gratia dei rex ˙ Dilectis et fidelibus missis nostris per regnum nostrum constitutis salutem19* ˙ Sicut uobis notum esse credimus cum dilectissimo fratre nostro hlothario apud ualentianas locuti fuimus et communi consilio cum fidelibus nostris communibus considerauimus ut inter cetera sanctae dei ecclesiae et nostri principatus ac20* regni21* nobis a deo commissi negotia necessaria de his quae subsecuntur uos specialiter admoneremus22* ut sicut hic descripta habentur una cum dei adiutorio prout melius23* potueritis strenue24* exequi procuretis · et pręsentaliter hoc necessarium opus sine aliqua dilatione uel excusatione sicut in missaticis coniuncti et deputati estis simul conueniatis · et hoc ad perficiendum quantocius25* incoetis et quantum uel qualiter inde factum habueritis unus uestrum sicut in missatico constituti estis de unoquoque missatico nobis ad colloquium quod in proximo cum fratribus nostris habebimus renuntiare procu††ret · et si contigerit ut aliquis uestrum nostro seruitio uel infirmitate aut quacumque occasione detentus fuerit pro hoc alii non dimittant ut commendata exequi non studeant · etiam si unus uacauerit a prędictis occupationibus ipse quantum deus dederit iussa adimplere studeat  
19*
gek. sal
20*
korr. aus a[†]
21*
regni in Lücke von Hand A ergänzt
22*
d ergänzt
23*
ut sicut … prout melius von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
24*
korr. aus strenuę
25*
c korr. (?)
Ista denuntianda sunt populo a missis nostris ˙  
CAPITULUM I  
[BK 260 Abschnitt A c. 1]
Nostri seniores sicut audistis parabolauerunt simul et considerauerunt cum communibus illorum fidelibus de dei seruitio et sanctae ecclesiae ac regni statu · et qualiter uos qui in regno consistitis pacem et iustitiam habere possitis · et ordinauerunt missos per regnum illorum qui in hoc [fol. 70r] decertent quantum deus adiutorium dederit ˙  
II  
[BK 260 Abschnitt A c. 2]
Inter omnes iustitias quas ordinauerunt unusquisque habeat · Primo considerauerunt de honore ecclesiarum dei et orfanorum uel uiduarum causis et de regalibus iustitiis · tum maxime de raptoribus puellarum ac uiduarum causis et sanctimonialium · et de his qui pręsbiteros26* flagellare pręsumunt · et qui presbiteros de ecclesiis sine episcoporum consensu eicere uel recipere27* aut census de manso uel ex his quae domnus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis in immunitate concessit exigere non timent et qui censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias persoluere detrectant ut firmiter inquirantur et acriter28* distringantur et plena iustitia inde fiat secundum quod in capitularibus aui et patris nostri illorum statutum29* habetur et ipsi per certos fideiussores ad pręsentiam illius in cuius regno tales inuenti fuerint perducantur30* et ipse inde commendet quid31* de tali homine32* fiat qui nec deum timet · nec contra sanctos canones facere nec legem et pręceptum regum infringere pertimescit · salua censura ecclesiastica et episcopalis paenitentiae uindicta33* ˙  
26*
korr. aus pręsbiteris
27*
korr. aus re[†]pere
28*
korr. aus a[†]riter
29*
tu ergänzt
30*
u2 korr. (?)
31*
korr. aus qu[†]d
32*
korr. aus homini
33*
uindicta von Hand A ergänzt
III  
[BK 260 Abschnitt A c. 3]
Similiter34* de collectis quas teodisca lingua eriziip appellat · et de his qui inmunitates infringunt · et qui incendia35* et uoluntaria homicidia · et adsalituras in domo faciunt ˙  
34*
korr. aus S[†]militer
35*
n2 ergänzt
IIII  
[BK 260 Abschnitt A c. 4]
De latronibus autem commendauerunt ut missi omnibus denuntient in illa fidelitate quam deo et regi unusquisque debet et promissam habet in illa christianitate quam pacem proximo unusquisque seruare debet ut sine exceptione alicuius personae nec pro amicitia uel propinquitate aut amore uel timore ullus latronem celet sed illum [fol. 70v] missis illorum manifestet ˙ et ad accipiendum illum adiutorium quantum potuerit unusquisque pręstet ˙ et sacramentum hoc missis illorum firmare faciant sicut tempore antecessorum illorum consuetudo fuit · Et si aliquis missos illorum non obaudierit si regis homo fuerit36* per fideiussores ad illius pręsentiam perducatur ˙ si autem alterius homo fuerit senior cuius homo fuerit illum regem pręsentet ˙  
36*
korr. aus fu[†]rit
V  
[BK 260 Abschnitt A c. 5]
Commendauerunt etiam ut si alicui denunciatum fuerit ut37* ad38* accipiendum latronem †††††††† adiutorium pręstet aut aliquis sonum inde audierit ut ad39* accipiendum latronem concurratur · et se inde retraxerit ut ad hoc adiutorium non pręstet · si liber homo fuerit bannum dominicum componet · et si colonus fuerit LX ictus accipiet · et si latro ibi occisus fuerit qui eum occiderit leudem inde non soluat et nullus illi inde faidam portare pręsumat · quodsi quis facere pręsumpserit per certos fideiussores ad regis pręsentiam perducatur ˙  
37*
ut in Lücke von Hand A ergänzt
38*
von Hand A korr. aus ut
39*
ad ergänzt
VI  
[BK 260 Abschnitt A c. 6]
Quicumque abhinc inante latronem receperit maxime autem illum qui forbannitus fuerit uel qui illos quos missi nostri forbannierunt recepit postquam forbanniti ab eisdem missis nostris fuerunt secundum quod constitutum est in capitularibus aui et patris nostri in libro III capitulo XXIII si francus est cum duodecim similibus francis iuret quod ipse latronem eum fuisse non scisset40* · licet pater eius sit aut frater uel propinquus · si hoc iurare non potuerit · et ab alio conuictus41* fuerit quod latronem in hospicio suscepisset · quasi latro et infidelis iudicetur quia latro est et infidelis est noster et francorum et qui illum suscepit similis est illi ˙ Si autem audiuit quod latronem ††† fuisset et tamen [fol. 71r] non scit pro firmiter aut iuret solus quod numquam eum audisset nec per ueritatem nec per mendatium latronem aut sit paratus si ille de latrocinio euictus fuerit ut similiter damnetur  
40*
s2 ergänzt
41*
korr. aus [†]uictus
VII  
[BK 260 Abschnitt A c. 7]
Vt quando missi nostri latronem forbannierint hoc et missis aliis et comitibus scire faciant · et si de uno missatico in alium fugerit si in uicinitatem uenerit pro hoc qui eum forbannium non dimittat ut eum non persequatur et comprehendat et si longius fugerit missus in cuius missaticum fugerit si alodem habuerit illi tollat · et illum constringi et huc illuc uelit nolit reueniat · et ibi malum emendet ubi illud perpetrauit · Et si in alicuius uillam fugerit et ipsa uilla eum contenderit secundum quod in42* capitularibus aui et patris nostri scriptum habetur inde fiat · et si necesse fuerit ut iustitia non proteletur aduocato denuntietur ut ipsum latronem reddat et eos qui eum contenderunt pręsentet ut debitam disciplinam inde sustineant · et emendationem inde congruam faciant ˙ Quodsi facere neglexerit usque ad secundam uicem inde bannum dominicum componet · et sic per fideiussores ad pręsentiam eorum deducatur ut et de illo et de contradictoribus et de ipso latrone secundum quod43* causa coniacuerit sic decernatur ut ceteri metum habeant ˙  
42*
quod in von Hand A ergänzt
43*
quod von Hand A ergänzt
VIII  
[BK 260 Abschnitt A c. 8]
Hoc etiam commendauerunt seniores nostri si huiusmodi malifactores sicut prędiximus de uno regno in aliud44* fugerint45* similiter missi illius de cuius regno fugerit ad alios missos in illo regno ubi fugit hoc notum faciant · et illi missi eos constringant ut ad illud regnum et ad illos missos reueniant ut46* ibi47* distringi possint ubi malum fecerunt ˙  
44*
in aliud von Hand A korr. aus [†]
45*
fugerint in Lücke von Hand A ergänzt
46*
ut von Hand A ergänzt
47*
korr. aus ubi
VIIII  
[BK 260 Abschnitt A c. 9]
De aduenis qui oppressione nortmannorum uel brittanorum · [fol. 71v] in partes istorum regnorum confugerunt · statuerunt seniores nostri ut a nullo rei publicę ministro quamcumque uiolentiam uel oppressionem aut exactationem patiantur · sed liceat eis conductum suum quaerere et habere donec aut ipsi redeant ad loca sua aut seniores illorum eos recipiant quotquot inuentum fuerit ex rei publicę ministris aut alius quibuslibet contra hoc pietatis pręceptum facere aut fecisse bannum dominicum exinde componat ˙  
X  
[BK 260 Abschnitt A c. 10]
Vt omnibus denuntietur qualiter cuncti sint pręparati ad quamcumque necessitatem inminentem · ut secundum consuetudinem prout necessitas euenerit ad dei seruitium et illorum atque ad sanctam dei ecclesiam defendendam et regnum omnes sint pręparati ˙  
XI  
[BK 260 Abschnitt A c. 11]
Capitula autem aui et patris nostri quae in scriptis commemorauimus qui ex missis nostris non habuerint et eisdem indiguerint ut commissa per illa corrigere possint · sicut in eisdem capitulis iubetur de scrinio nostro uel a cancellario nostro accipiant ut rationabiliter et legaliter cuncta corrigant et disponant ˙  
XII  
[BK 260 Abschnitt A c. 12]
Vt unusquisque missus in suo missatico prouisionem habeat ut si aliquis de nostris fidelibus per missaticum suum transierit aut ibi consistens uel commanens rapinas uel deprędationes aut talia illicita fecerint de quibus deus offendi solet et populus pro oppressione gemere quatenus hoc subtiliter et ueraciter inuestiget · et nobis renuntiet qualiter inde nos sic ordinemus · ut nec ipsum nec alium hoc agere delectet ;  
XIII  
[BK 260 Abschnitt A c. 13 BK 260 Abschnitt D c. 10]
Vt missi in illorum missaticis curam habeant ne homines nostri aut alii quilibet48* uicinos suos maiores uel minores tempore [fol. 72r] aestatis quando ad herbam suos caballos mittunt uel tempore hiemis quando marascalcos illorum ad fodrum dirigunt depredentur aut opprimant et si egerint hoc etiam ut praediximus †††††††† missi nostri ueraciter inuestigent et nobis renuntient ut in seniore hoc sic emendemus quatenus homines in potestate habeant et contenti sint49* debitis · et indebita iniuste non appetant ˙ Uuenilo episcopus · Odo · et donatus missi in pago senonico tricasino · uuasteniso · milidoniso · moruiso · pruuiniso · et in tribus archisiuis et in duobus brionisis ·  
48*
korr. aus quislibet
49*
korr. aus sunt
[BK 266 Prolog]
IN NOMINE SANCTAE ET INDIUIDUAE TRINITATIS KAROLUS gratia dei rex · Unfrido uenerabili episcopo · Ingiscalco et berengario comitibus et ministerialibus50* ac fidelibus missis nostris in domino salutem ·  
50*
ni ergänzt
Capitulum I  
[BK 266 Abschnitt A c. 1]
Notum sit fidelitati uestrae quia XVI kalendis martiis51* secundum sacram auctoritatem †††††† synodum uenerabilium episcoporum52* ac conuentu fidelium nostrorum apud carisiacum fecimus conuenire · cum quibus inter cetera ecclesiasticę utilitatis ac regni necessitatis negotia considerauimus qualiter rapinę et depopulationes quae partim occasiones superinruentium paganorum partim nobilitate quorumdam fidelium nostrorum in regno nostro per eos etiam qui ecclesiam dei defendere et tueri et regni soliditatem53* ac quietem debuerant prouidere grassantur aliquo modo annuente domino sedari ualeant et amoueri ·  
51*
kalendis martiis gek. kl mar
52*
gek. eporum. korr. aus gek. epi.
53*
korr. aus soliditatum
II  
[BK 266 Abschnitt A c. 2]
Quorum consultu decreuimus ut quia peccata54* quae in suo initio ut sunt magni ponderis aestimantur pernicioso processu ipso etiam exitiabili usu prauis mentibus leuiantur · et quasi insensibiles reddunt · [fol. 72v] Ac si quando resipiscere moliuntur · eas sepius obligent ut si surgere uelint non possint antequam censuram ecclesiasticam et legales55* sententiae huiusmodi praedicatores terribiliter et damnabiliter feriant · Episcopi qui in suis parrochiis et missis in illorum missaticis comites quia in eorum comitatibus pariter placita teneant quo omnes rei publicę ministri et uassi dominici omnesque quicumque uel quorumque homines in eisdem parrochiis uel comitatibus comanent sine ulla personarum exceptione uel excusatione aut dilatione conueniant ˙  
54*
korr. aus peccato
55*
s ergänzt
III  
[BK 266 Abschnitt A c. 3]
Et episcopus illius parrochiae breuiter adnotatas sententias de huiusmodi causa euangelicae et apostolicę atque prophetiae auctoritatis necnon et decreta apostolica atque canonica omnibus relegat · et aperto sermone cunctis quale quantumque peccatum sit · et quale quantamque paenitentiam et quam inmanem56* seuerissimamque uindictam exposcat cum aliis debitis et necessariis atque utilibus prędicationibus innotescere curet ˙  
56*
korr. aus inman[†]m
IIII  
[BK 266 Abschnitt A c. 4]
Missi quoque legales sententias sicut eas cognitas habent adnotent et prędecessorum regum atque imperatorum nostraque capitula de hac causa in unum collecta omnibus nota faciant et episcopi dei et episcopali auctoritate tales depręcationes [!] omnibus interdicant · et missi et comites nostri cunctis ex nostro regio banno perhibere firmiter studeant ut cognoscant omnes quia si abhinc inante in nostro regno talia facere aliquis pręsumpserit · secundum diuinas sententias episcopalem excipiat sententiam · et secundum leges57* ac58* capitula regia emendare cogetur ˙ et secundum iudicium fidelium nostrorum condignam uindictam suscipiet59* ˙  
57*
korr. aus legis
58*
ac von Hand A ergänzt
59*
korr. aus suscip[†]et
V  
[BK 266 Abschnitt A c. 5]
Et si talis persona fuerit ut episcopi uel missi nostri ac comites in illorum ministeriis [fol. 73r] quod prauum actum fuerit potuerit emendare secundum pręfixum60* modum illud emendare studeant ut per fideiussores ad nostram prasentiam uenire faciant ·  
60*
ę korr. (?)
VI  
[BK 266 Abschnitt A c. 6]
Si autem aliquis quicumque inoboediens extiterit cum summa festinatione nobis notum facere curent ut quantotius ad nostram pręsentiam illum uenire iubeamus · et dignam ultionem secundum iudicium fidelium nostrorum sustineat ˙  
VII  
[BK 266 Abschnitt A c. 7]
Et si quod absit talis61* emerserit qui dei timorem postponat et ecclesiaticam [!] auctoritatem contempnat et regiam potestatem refugiat sciat quiscumque ille fuerit quia et secundum canonicam auctoritatem ab omnium christianorum coetu et a sanctae ecclesiae consortio et in caelo et in terra alienus efficietur et regali potestate atque omni regni fidelium unanimitate sicut dei et62* ecclesiae inimicus et regni deuastator persequetur usque dum a regno exterminetur ˙  
61*
korr. aus tales
62*
et von Hand A ergänzt
VIII  
[BK 266 Abschnitt A c. 8]
Et si aliquis comes fuerit qui hoc in suo comitatu facere aut ibi talia increscere permiserit ut aut ipsa illa non emendet aut nobis nota non fecerit ut nostra auctoritas talia corrigat sciat quia talem sententiam inde sustinebit sicut tempore antecessorum nostrorum consuetudo fuit ˙  
VIIII  
[BK 266 Abschnitt A c. 9]
Et si aliqui iterantes deprędationes et rapinas per regnum nostrum fecerint et episcopi ac missi uel comites hoc emendare non potuerint quam citius possunt nobis notum facere curent ut iubeamus ipsos depradatores per eandem uiam cum misso nostro redire · et illa omnia quae male egerant legaliter emendare et talem armiscaram sicut nobis uisum fuerit aut iudicium sicut cum fidelibus nostris considerauerimus sustinere ˙  
X  
[BK 266 Abschnitt A c. 10 BK 266 Abschnitt B]
Si autem dilecti fratris nostri aut nepotum nostrorum homines fuerint qui talia egerint · et hoc nobis innotescant ut illis nota faciamus et illi suos [fol. 73v] homines sicut illis melius uisum fuerit de talibus castigare procurent ˙ Sicut et nos nostros homines castigare uolumus · si in illorum regnis indecentia et aliqua noxia facere quod absit pręsumpserint ˙ Sanctus gregorius in libro pastorali dicit ˙ Admonendi sunt qui aliena rapere contendunt ut sollicite audiant quod ueniens in iudicio dominus dicat · esuriui enim et non dedistis mihi manducare · et cetera quibus dicit ˙ Discedite a me maledicti in ignem aeternum qui paratus est diabolo et angelis eius · Hinc ergo colligendum est quanta damnatione plectendi sunt qui aliena rapiunt si tanta animaduersione feriuntur qui sua indiscrete tenuerunt perpendant quo eos obligent reatu res rapta si talis subicit poena non tradita ˙ Perpendant quod meretur iniustitia inlata si tanta percussione digna est pietas · non inpensa · Audiant raptores · uę ei qui multiplicat non sua usquequo · et adgrauat contra se densum lutum ˙ Densum lutum contra se adgrauare est terrena63* lucra cum pondere peccati cumulare · Audiant quid christus dicat ˙ Quid prodest homini si totum mundum lucretur animae uero suae detrimentum fiat ? id est quid prodest homini si totum quod extra se est congregat · si64* hoc solum quod ipse est damnat ? audiant quod illa quae rapiunt in isto seculo deficient ut in seculo dimittant · sed secum ad iudicium causas rapinę id est damnationes secum ferent · et alibi scriptum est ˙ Audiant quid propheta isaias dicat ˙ Rapina pauperis65* in domo uestra et causa uiduae non ingreditur ad eos · et lacrimę uiduę usque ad maxillam descendunt66* · et dominus non delectabitur in illis ˙ Audiant · quia in cuius domo rapina est siue in domo corporis · siue in domo mansionis · non habitat in illa [fol. 74r] domo spiritus sanctus · sed spiritus malignus · et si accedit ad communionem corporis et sanguinis christi ante dignam67* satisfactionem68* non mundantur per illam communionem a peccato · sed peius69* sicut iudas quando in caena plenus rapina et iniquitate communicare pręsumpsit de manu christi possidentur70* a diabolo ˙ Unde et suspensus crepuit medius · Et ad quem causa uiduae non ingreditur nec ipse digne non satisfecerit in caelestem ecclesiam intrare ualebit ˙ Audiant rapaces et prędatores quid iterum propheta dicat ˙ Qui prędaris · nonne et ipse prędaris ? Uidelicet quia ille qui pradatur · res pauperum ecclesiarum ac seruorum dei · prędatur a diabolo et pręda illius fit ˙ Audiant quid sanctus paulus apostolus dicat ˙ per quem locutus est christus et qui raptus fuit usque ad tertium caelum · et qui raptus fuit in paradysum · et audiuit talia secreta uerba quae non licebat homini loqui · Ait namque Quia neque raptores · neque homicidę neque adulteri · regnum dei possidebunt ˙ Unde intendant quale quantumque peccatum est rapina quam cum adulterio et homicidio sanctus comparauit apostolus · Item ipse dicit ˙ Si quis fornicator aut adulter aut rapax aut homicida est cum huiusmodi71* nec cibum sumere christi discipulo id est christiano licet ante satisfactionem id est correctionem ac emendationem · et dignam paenitentiam ˙ Audiant quia sanctus iohannes72* apostolus electus et dilectus christi qui in cęna super pectus eius recubuit talem hominem salutare uetat dicens ˙ Nec aue ei dixeris · neque in domum receperis ˙ Audiant quid in toletano concilio sancti episcopi qui in caelo cum domino regnant et in terris miraculis coruscant de totius mundi partibus congregati decreuerunt ˙ Si quis inquiunt de potentibus clericum aut quemlibet pauperum aut religiosum expoliauerit et man[fol. 74v]dauerit ad ipsum episcopus ut eum audiat et is contempserit · inuicem · mox scripta percurrant per omnes prouintiae episcopos quoscumque adire potuerint ut excommunicatus habeatur donec audiat · et reddat aliena ˙ Ecce de pauperum raptoribus audiant raptores et prędones rerum ecclesiarum quid73* sanctus anacletus papa ab ipso beato petro apostolo74* presbiter ordinatus cum totius mundi sacerdotibus iudicauit ˙ dicit namque · Qui abstulerit aliquid patri uel matri homicidę particeps est ˙ Pater noster sine dubio deus est qui nos creauit · mater uero nostra ecclesia quae nos in baptismo spiritaliter regenerauit · Ergo qui christi pecunias et ecclesiae rapuit aufert uel fraudatur homicida est · atque homicida ante conspectum iusti iudicis deputatur Qui rapit pecuniam proximi sui iniquitatem operatur · Qui autem pecuniam uel res ecclesiae abstulerit sacrilegium facit et ut sacrilegus iudicandus est · Item sanctus urbanus papa et martir .' res et facultates ecclesiasticę oblationes appellantur quia domino offeruntur et uota sunt fidelium ac prętia peccatorum atque patrimonia pauperum ˙ Si quis illa rapuerit reus est dampnationis ananiae et saphirę · et oportet huiusmodi tradere satanę ut spiritus saluus sit in die domini ˙ Item sanctus lucius papa rerum ecclesiasticarum et facultatum raptores a liminibus sanctae ecclesiae anathematizatos apostolica auctoritate repellimus et damnamus atque sacrilegos esse iudicamus · et non solum eos sed et omnes consentientes eis quia non solum qui faciunt rei iudicantur · sed etiam qui facientibus consentiunt ˙ Par enim poena et agentes et consentientes conprehendit ˙ Et sanctus augustinus in sermone euangelii sancti iohannis ita dicit ˙ Fur sacrilegus locorum sacrorum dominicorum est iudas · [fol. 75r] et qui aliquid de ecclesia furatur et rapit · iudae perdito comparatur · Item in sacris canonibus sancto spiritu dictatis · et christi sanguine confirmatis scriptum est ˙ Si quis oblationes ecclesiae extra ecclesiam rapere uel dare uoluerit pręter conscientiam episcopi uel eius cui huiuscemodi officia commissa sunt nec cum eius uoluerit agere consilio anathema75* sit · Episcopus autem omnibus dicere debet quid sit anathema · et ne desperent ˙ Ostendere debet quamdiu duret anathema · id est quamdiu quisque errorem non corrigit .' et digna satisfactione non emendat ˙ ut reconciliationem76* et indulgentiam ualeat promereri · Si quis uero ante satisfactionem et reconciliationis indulgentiam in peccatis suis perseuerans mortuus fuerit iam anathema perpetuum illi erit · et peccatum ad mortem pro quo non dicit apostolus ut oretur · sed et plura si necesse fuerit episcopus quisque colligere et dicere procurabit ·  
63*
n korr. (?)
64*
korr. aus s[†]
65*
p1 korr. (?)
66*
korr. aus descend[†]
67*
korr. aus dignum
68*
korr. aus satisfaction[†]
69*
korr. aus penius
70*
n ergänzt
71*
d korr. (?)
72*
gek. ioh
73*
korr. aus quod
74*
von Hand A korr. aus [†]postolo
75*
h ergänzt
76*
a korr. (?)
CAPITVLA DOMNI KAROLI REGIS IVNIORIS IN PISTIS FACTA  
[BK 272 Prolog]
IN NOMINE SANCTAE ET INDIUIDUAE TRINITATIS KAROLUS gratia dei rex · et episcopi abbates quoque et comites ac ceteri in christo renati fideles77* qui ex diuersis prouintiis super fluuium sequanam in locum qui pistis dicitur · ubi exigentibus peccatis nostris aliquamdiu sedes nortmannorum conuenimus Anno incarnationis dominicę DCCCLXIII Anno uero XXIII regni domni nostri Karoli regis gloriosi · indictione78* · X · [fol. 75v]  
77*
korr. aus fidelis
78*
c ergänzt
CAPITULUM I  
[BK 272 c. 1]
REGES ET EPISCOPI QUI ANTE NOS FUERUNT DUCTI amore et timore diuino cum ceterorum fidelium dei consilio79* atque consensu plura statuerunt capitula · prouidentes qualiter sancta ecclesia statum debitum et honorem et regni habitatores in omni statu et ordine haberent legem atque iustitiam · Nos etiam pro qualitate80* rerum et oportunitate81* temporum quędam huic causę conuenientia capitula superaddidimus ˙ Sed diabolo satagente superuenientibus perturbationibus tam a paganis quam a nominetenus christianis miserabiliter excitatis ˙ Incepta bona defecerunt · et in tantum in hoc regno mala horribilia increuerunt ut in nobis uideamus et sentiamus completum quod olim est per prophetam prędictum ˙ Terram uestram in conspectu uestro alieni deuorant · et erit sicut in uastitate hostili · et peruenit gladius usque ad animam ˙ quoniam alieni insurrexerunt in nos · et fortes82* quęsierunt animas nostras et non proposuerunt deum ante conspectum suum ˙ Contra quos defensionem parauimus · sed defensionis auxilio sicut necesse fuerat actenus adiuti non sumus ˙ Unde compellente cordis dolore nobis est exclamandum ˙ Quod rex bonus obsidionis angustia tribulatus exclamauit dicens ˙ Dies tribulationis et blasphemiae dies iste ˙ Uenerunt filię usque ad partum et uires non habet parturiens ˙ haec omnia uidimus sensimus et dolemus · quia cum hostes inruerunt defensores nostri pręparati sunt · sed ad pręparata non conualuerunt · quia illum sanctum spiritum qui requieuit83* super adiutorem in oportunitatibus in tribulatione christum dominum · et quem per inpositionem manus episcopalis in consigna[fol. 76r]tione accepimus · contristatum malignis operibus a nobis effugauimus spiritum scilicet consilii et fortitudinis ˙ Quem quia ita ut nobis necesse fuerat non habemus ˙ Ideo contra inimicos nostros stare uiriliter et uincere fortiter non ualemus ˙ Quae utraque sibi necessario sunt coniuncta · quia neque uirtus sine consilio · nec consilivm84* sine uirtute utilis esse potest ˙ Quid igitur prosunt qui per consilium pręparantur dum ad proelium fortitudine non procedunt ? filiae quippe usque ad partum ueniunt · quando apta consilia usque ad desiderium efficiendi operis procedunt ˙ Sed uirtutem non habet parturiens · quia dum infirmus quisque consilia concipit · haec ad utilitatem aliquantum per partum operis non producit ˙ Uidemusque impletum quod ad nos est ante prędictum populo contra uoluntatem suam faciendi ˙ Anathema in medio tui non poteris stare coram inimicis tuis ˙ Quo contra placatus placentibus sibi dixit ˙ Nullus stabit contra uos ˙ Sed et ideo terram nostram in conspectu nostro alieni deuorant · quoniam alienos a deo diabolos effugata gratia sancti spiritus in animas nostras recepimus · Ideo terra nostra deserta est · sicut in uastitate hostili · quia flores et fructus fidei spei et caritatis et humilitatis et castitatis et sobrietatis85* ac ceterarum uirtutum ab arrogandis cordis nostri deuastabimus · et pro illis spinas uitiorum et urticas peccatorum et ciuitas uanitatis in nobis ipsis etiam laborantes ut inique agamus · non increscere · sed incrementare cum studio fecimus · Ideo habitatores terrae occisi sunt et fugati sunt · quia nos ipsos peccati gladio occidimus · et omnia bona quae nobis dominus siue intellectu86* naturali siue in doctrina · siue in diuitiis siue in honoribus [fol. 76v] siue in familiaritatibus quas nobis contulit apud nobis potentiores ad carnis uoluptatem87* conuertimus · et nos et omnia quae nobis dominus dedit ab illius uoluntate pro qua nobis faciendi illa donauit auertimus · Quod unusquisque potest in semetipso recognoscere si etiam de membris suis singulis cogitat quod fecit et quid facit quod deus ad operandam suam salutem donauit ˙ Et sicut de membris corporibus inueniet apud semetipsum · ita de membris animae poterit inuenire quae per spiritalia uitia dispergit · atque disperdit ˙ et spiritales in se uirtutes a deo sibi conlatas aut effugat aut conculcat ˙ Ideo ecclesiae et uillę succensae sunt · quia ignis aut auaritiae et rapacitatis atque inuidię et adulteriorum ac ceterorum inmunditiarum non solum per naturalem sensum sed etiam per eum sexum qui est contra naturam sine penitentia et sine resipiscentia in nobis exarsit et ardet ˙ Et quoniam illum spiritum qui super humilem et quietum et sermones suos trementem requiescit · requiescit · per superbiam et inoboedientiam ac presumptionem a nobis expulimus · ideo sanctorum ac protectorum nostrorum corpora de sepulchris suae requietionis effossa sunt · Et quia nos spiritui maligno iuxta88* dei permissionem potestatem habentem et super nos accedenti non resistimus ut fugiat a nobis · Idcirco serui et ancillę dei de locis suis expulsi sunt · et nos de quiete caelestis paradysi et de consortio caelestis ecclesiae id est angelorum sanctorum eiecti sumus · nisi per dignos paenitentiae fructus ad haec unde cecidimus redeamus · et quia nos tales efficimus de qualibus dominus per prophetam dixit · causa89* uiduae non ingreditur ad eos quasi apud nos est facta uenalis iustitia ut ad eam nemo possit peruenire nisi uiam ei apparuerunt munera · Ideo uota [fol. 77r] fidelium et prętia peccatorum quae sacris locis conlata fuerunt propter peccata nostra de hoc regno sunt penitus exportata90* et uendentibus iustitiam et ueritatem · et in his scilicet ipsum christum qui est nobis a deo factus iustitia · et qui dixit si ego sum ueritas nisi digne penituerint cum iuda91* traditore christi aeterna expectant iudicia ˙ Et quia sanguis sanguinem tetigit · id est culpae culpis adiunctę sunt · et sicut scriptum est · adulterium et homicidium · et mendacium et furtum et periurium inundauerunt et iniquitates nostrae supergressę sunt capita nostra ˙ Ideo nobiles nostri et de episcopali ordine · et de aliis ordinibus interierunt et capti cum maximo detrimento et regni ecclesię sunt aut redempti aut interempti · et quia nos peccata nostra a terra uiuentium peregrinati sumus · idcirco sicut scriptum est · propheta et sacerdos ierunt in terra quam ignorabant · Et post haec omnia pius92* pater cuius multis miserationibus non sumus consumpti · quoniam defecerunt miserationes eius · materna pietate nos flagellat et expectat ut ipsa uexatio donec intellectum auditui nostro quia illa credere noluimus quae per scripturas nobis se inlaturum promisit si illius uoluntatem non fecerimus · Et ostendit nobis in exterioribus uastationibus quae de interioribus depopulationibus intellegere debeamus · et intellecta ad illum redeamus et credamus quia iterum in93* scriptura nobis multipliciter promisit ˙ Inter que ueraciter sicut ueritas dixit94* ˙ Reuertimini ad me · et ego reuertar ad uos · et quare moriemini in peccatis uestris ? et quia non credidimus promittenti credamus tandem aliquando uel iuranti · Uiuo ego inquit95* dicit dominus · nolo mortem peccatoris · sed ut conuertatur et uiuat [fol. 77v] Et nisi conuersi fuerimus · sicut iam uidemus gladium suum uibrauit arcum suum · id est uindictam tetendit et parauit ad exercendam duriorem uindictam · sicut item de reprobis scriptum est ˙ Ignis sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum ˙ Et hoc quod uidemus et sentimus pars est uindictę · quia maiora et plura · et grauiora uenient super nos nisi fuerimus .' ut scriptum est · Pugnabit pro eo orbis terrarum · contra insensatos ˙ Unde sicut dicit apostolus ˙ Sicut exhibuimus membra arma iniquitatis peccata ad seruiendum inmunditiae et iniquitati · ita exibeamus membra nostra seruire iustitiae in sanctificationem ˙ Quia stipendia id est retributio peccati mors ˙ gratia autem dei pro bonis operibus quae ipse donat · est uita aeterna ˙ Et sicut quando solemus de istis frequentibus itineribus reuersi ad mansiones nostras detonsi et derasi96* et delauati cum drappis et calciamentis depannatis · et tunc reficimus et reparamus · Ita uel nunc reparemus nos per cor contritum et humiliatum · et per confessiones ex puro corde · et benignitatem mentis · et per concordiam cum dei uoluntate · quia per discordiam et regnum istud temporale immunitum97* et pene desertum · et aeternum regnum perditum habemus ˙ Quia nec omnes reges esse possumus · nec regem super nos a deo constitutum · quia sicut scriptum est ˙ Imposuit homines super capita nostra habere sustinemus ˙ Non adtendentes quia sicut dicit apostolus · non est potestas nisi a deo · et qui potestati resistit · dei ordinationi98* resistit ˙ Quoniam deus qui essentialiter est rex regum et dominus dominantium participatione nominis et numinis id est potestati suae uoluit et esse et uocari regem et dominum pro honore et uice sua regem in terris · Et sicut archangelus qui nunc [fol. 78r] est diabolus cum suis sequacibus quia per humilitatis subiectionem conditori suo subditus esse noluit et per qualitatem caritatis quoangelis suis socius esse despexit · de caelo cecidit · ita et illi qui potestati a deo constitutę propter deum et in deo subiecti esse nolunt · et pares uel quoaequales in regno habere non sufferunt · per quam debitam subiectionem et parilem aequalitatem dei amici et angelorum consortes esse poterant · subiecti diabolo et dei inimici constituuntur · Quapropter de diabolo scriptum est ˙ Ipse rex super uniuersos filios superbiae .' et illius subiectis dominus apud quem non est uicissitudinis99* obumbratio · quamdiu in ipso malo perseuerant semper in euangelio dicit ˙ Uos ex patre diabolo estis · Non quia a diabolo sint facti · aut generati · sed quia diabolvm100* imitati · Reparemus ergo nos per penitentiam et confessionem et per elemosinas unusquisque secundum possibilitatem suam · et quantum quisque recognoscit se a deo aruisse per culpas tantum bibat conpunctionis suae lacrimas · et tunc proficient in aqua ista quas facimus firmitates · si per bona opera restruxerimus quasi nobis destruxerunt peccata uirtutum munitiones · Quae et tunc proficient si mala quę fecit quis prius prout potuerit emendauerit aut rapta soluendo aut per indulgentiam depręcando atque mala cetera per dignam pęnitentiam abolendo et tunc proficient · si inante custodierit ne de illis se sordidet de quibus se emendauit · quia scriptum est ˙ Lauamini mundi101* estote auferte malum cogitationum uestrarum ab oculis meis dicit dominus ˙ quiescite agere peruerse discite benefacere ˙ Quia qui se bonis operibus et lacrimis et orationibus a peccato mundat [fol. 78v] et iterum grauia peccata perpetrat · talis est ut sanctus petrus dicit ˙ sicut porcus qui se lauat102* in luto · et sicut canis qui remanducat uomitum suum · et timere debet ne ipsas lacrimas in conspectu dei reddat inmundas per quas mundari possit a peccatis · Quae non dicimus ut si iterum aliquis ceciderit post confessionem in peccatum ut in peccatis quasi desperatus iaceat · sed ut a peccatis quantum potest se caueat · et si fragilitate ceciderit · quia scriptum est ˙ Numquid qui cadit non adiciet103* ut resurgat · Dicat · Nunc cepi · et per inmutationem dexterę excelsi ˙ semper per penitentiam resurgat ˙ Ne illum ultimus dies in peccatis inueniat · et sine fine perditus fiat ˙  
79*
korr. aus consilium
folgt getilgtes S
80*
korr. aus [†]ualitate
81*
korr. aus oportunitatem
82*
s ergänzt
83*
q korr. (?)
84*
korr. aus consilio
85*
r ergänzt
86*
korr. aus intellectum
87*
von Hand A korr. aus uoluptati
88*
korr. aus iu[†]ta
89*
korr. aus causam
90*
p von Hand A ergänzt
91*
korr. aus iudę
92*
korr. aus prius
93*
in ergänzt
94*
korr. aus dicit
95*
korr. aus inquid
96*
korr. aus de[†]
97*
korr. aus inmunitum
98*
korr. aus ordinatione
99*
s1 ergänzt
100*
korr. aus diabolo
101*
n ergänzt
102*
korr. aus l[†]at
103*
korr. aus adiciat
II  
[BK 272 c. 2]
Vnde quia solent medici quando genera uel morbus in terram uenit generalem medicinam conficere unde omnes possint sanari ˙ ita nunc communiter hanc medicinam cooperante et mediante domino statuimus ad recuperantdam104* [!] et conseruandam caritatem nostram · ne et in105* isto seculo grauius affligamus · et in futuro seculo quando de isto corpore exierimus aeternis tormentis cruciemus · Id est unusquisque episcopus in sua parrochia et missi in illorum missaticis · et comites in illorum comitatibus cum maximo studio et summa diligentia curam habeant ut quicumque raptores et prędatores ibi sunt cuiuscumque homines sint ad rationem deducantur · et secundum legem quae ibi mala facta habent106* emendent et soluant secundum legale placitum aut per indulgentiam sibi impetrent perdonari · Et episcopi secundum qualitatem et quantitatem107* peccatorum absque acceptione personarum rapacibus et his similibus uitiis nominatis et coniunctis paenitentiae leges iniungant inspecta discretione et qua[fol. 79r]litate prout cuique ad salutem uiderit expedire atque specialiter exequenda quaedam de pluribus108* capitulis prędecessorum regum et synodalium hic ponere dignum duximus ˙ Commonentes episcopos · missos et comites ut illa capitula quae inde ante hos annos in unum collecta fuerunt · et in carisiaco episcopis et missis nostris per uniuersum regnum nostrum ad exsequendum donauimus · Sed et illa quae consensu fidelium nostrorum fieri iussimus · quando cum fratre nostro hlothario glorioso109* imperatore apud ualentianas locuti fuimus · et fidelibus nostris denuntiari et obseruare pręcepimus ad pręsentiam reducant · et illa relegant · Et quia haec pauca hic breuitatis causa subscripsimus in tabulis [!] rebus quae eis aduenerint110* ad emendandum · et hic inde capitula111* non inuenerint per illa et per alia capitula regia et synodalia quę emendanda sunt · et emendanda peruiderint emendare procurent ˙ Si uero et iuxta diabolicam calliditatem et secundum humanam fragilitatem noua quaecumque acciderint quia noua morborum genera noua querunt medicamentorum experimenta .' morem sequentes prędecessorum nostrorum sancti spiritus gratia112* illustrati contra uenena diaboli ministrare curabimus medicinalia antidota christi ˙  
104*
d korr. (?)
105*
in ergänzt
106*
ab mit Einfügungszeichen ergänzt
107*
ti von Hand A ergänzt
108*
korr. aus pluri[†]us
109*
korr. aus gloriose
110*
korr. aus aduener[†]t
111*
korr. aus capitulo
112*
Über a2 evtl. ein Kürzungsstrich getilgt, also korr. aus -am?
III  
[BK 272 c. 3]
Communi placito constituimus ut usque ad missam sancti remigii id est kalendas octobris113* spatium habeant illi qui in istis temporibus istas deprędationes et alia malefacta criminaliter et publice fecerunt · ut inde apud deum · et apud eos quibus male fecerunt se pacificent · Et quisquis hoc non fecerit bannum nostrum dupliciter componat · scilicet et quia postquam illas rapinas · et alia malafacta in carisiaco et postea apud [fol. 79v] confluentes cum dilecto fratre nostro hludouuico glorioso114* rege · et nepote nostro hlothario forbanniuimus et post istum bannum per consensum omnium factum illa emendare sicut eis spatium dedimus noluerunt · et omnia quae commisserunt legaliter componere compellantur · et per publicam paenitentiam secundum sacros canones deo ecclesię in quam peccauerunt satisfaciant ˙ Quibus si oboedire noluerint · aut per fideiussores ad pręsentiam nostram perducantur ut omnia quae in regno nostro habent in bannum mittantur · et episcopali auctoritate a communione ecclesiastica et omnium fidelium societate exclaudantur ˙  
113*
kalendas octobris gek. kl octb
114*
korr. aus gloriose
IIII  
[BK 272 c. 4]
De honore autem ecclesiarum ac seruorum dei et de rapinis atque aliis malis seu pręsumptionibus ab ista die et in reliquum compescendis capitula aui et patris nostri temporibus constituta hic subiungere · et ut omnimodis obseruentur ex banno nostro pręcipere dignum et necessarium duximus ˙ Scriptum est enim in illis capitulis · Si quis infra regnum rapinam fecerit aut cuiquam nostro fideli eiusque homini aliquid ui115* abstulerit in triplo cui aliquid abstulerit legibus componat · et insuper bannum nostrum id est solidos LX nobis persoluat ˙ Postmodum uero ante nos a comite adducatur ut in bastonico uel in alio carcere retrusus usque dum nobis placuerit poenas luat · Nam si publice actum fuerit publicam inde agat paenitentiam · quoniam raptores ut ait apostolus · nisi ueram egerint paenitentiam · regnum dei non possidebunt ˙ Qui uero de rebus ecclesiarum aliquid abstulerint · grauius inde iudicentur ˙ Quia sacrarum rerum oblatio · sacrilegium est · et sacrilegus uocatur qui ex eis aliquid abstulerit aut rapuerit · extorres namque a liminibus sanctae matris ecclesiae · [fol. 80r] tales personę usque ad satisfactionem ecclesiae quam leserunt sunt habendę116* atque firmiter denotandę117* · Et item sanctus paulus per quem locutus est christus dicit ˙ Quia neque raptores neque homicidę · neque adulteri regnum dei possidebunt ˙ Et item ˙ Si quis fornicator · aut adulter aut118* rapax aut homicida est cum huiusmodi nec sumere cibum christi discipulo id est christiano licet ante satisfactionem ac emendationem et dignam paenitentiam ˙ Et sanctus iohannes119* apostolus talem salutare aut in domum recipere uetat · et sacri canones120* spiritu sancto per eos dictati qui in caelo cum deo121* regnant · et in terris miraculis coruscant constituerunt dicentes ˙ Si quis de potentibus clericum aut quemlibet pauperem aut religiosum expoliauerit · et mandauerit ad ipsum episcopus ut eum audiat et is contempserit inuicem mox scripta percurrant per omnes prouintiae episcopos quoscumque adire potuerint · ut excommunicatus habeatur donec audiat et reddat aliena ˙ Et de rebus ac facultatibus ecclesiasticis dicunt ˙ Si quis oblationes ecclesie extra ecclesiam accipere uel dare uoluerit pręter conscientiam episcopi uel eius cui huiuscemodi officia commissa sunt · nec cum eius uoluit agere consilio anathema sit ˙ Et iterum in capitulis aui et patris nostri scriptum est ˙ De his qui in exercitu quoscumque secum ducunt quod et nos infra patriam uolumus obseruare ˙ Deinceps omnibus denuntiare uolumus ut unusquisque cognoscat omnes qui in suo obsequio sunt · siue sui sint · siue alieni · ut ille de eorum factis rationem se sciat redditurum ut quicquid in pace uiolanda delinquerint ad ipsius debeat periculum pertinere · ea scilicet conditione ut pacis uiolator primum iuxta facinoris qualitatem siue coram nobis siue coram misso nostro [fol. 80v] dignas poenas persoluat · et senior qui secum talem duxerit quem aut constringere noluit aut non potuit · ut nostram iussionem seruaret Insuper in regno nostro prędas facere non timuerit pro illius neglegentia si inante122* eum de his non admonuerit123* · et postquam neglegentia contemptoris ad eius notitiam peruenerit · et eum corrigere sicut decet neglexerit · honore suo priuetur · ut scilicet neuter illorum sine iusta uindicta remaneat ˙ Nos autem episcopi euangelica et apostolica atque episcopali auctoritate seniorem et regni quemlibet potentem · si commonitus124* iuxta euangelicum pręceptum se suosque homines corrigere noluerit · et licet ipse talia non faciat · tamen si sui uel in suo obbsequio manentes talia fecerint · si eos non correxerit et emendari faciunt non obtinuerit eosque ad poenitentiam non perduxerit · ipse excommunicetur secundum sacros canones donec suos homines ad emendationem et poenitentiam reducat · quia melius iudicauimus illum excommunicari per cuius fortiam sui talia faciunt · quam omnes illos qui nec deum timent nec episcopos neque missos rei publicę propter eius fortiam125* reuerentur et excommunicati126* ipsi non corriguntur · et alios suo morbo inficiunt · quia dicente apostolo · non solum qui faciunt · sed et qui consentiunt facientibus digni sunt morte ˙ Non est liber a consensu qui quod emendare potest emendare neglegit ˙ Quapropter sine dubio peccati se participem facit ˙ Si autem ipse potens127* uel senior satisfecerit episcopo et missis regiis · quia suos homines ad emendationem et ad poenitentiam non potest adducere · sed seipsum uult aut a talibus immunem ostendere aut digna satisfacere et128* huiusmodi [fol. 81r] maleficos a suo obsequio reicere · et ut dei inimicos persequi · tunc aut non excommunicetur · aut excommunicatione absoluatur129* · Et item130* in capitulis131* imperatorum scriptum est · Comites uero ministris ecclesiae in eorum ministeriis ut hoc plenius et de nostris et de se et de suis hominibus obtinere possint adiutores in omnibus fiant ˙ Et quicumque prima et secunda uice de his a comite admonitus non se correxerit · uolumus ut per eundem comitem eius neglegentia ad nostram notitiam perferatur · ut nostra auctoritate quod in nostro capitulari continetur subire cogatur Et item de pace in exercitali itinere seruanda usque ad marcham · hoc omnibus notum fieri uolumus · quod quicumque auctorem damni sibi inlati nominatim cognoscit ut iustitiam de illo quaerat et accipiat ˙ Et item ˙ Si quis in exercitu uel infra regnum sine iussione dominica per uim †† hostilem aliquid prędari uoluerit aut fenum tollere aut granum siue corpora maiora uel minora · domosque infringere uel incendere · haec ne fiant omnino prohibemus ˙ Quodsi ab aliquo presumptiose factum fuerit LX solidis si liber est sit culpabilis · et omnia restituat · aut cum duodecim testibus se purget · Si uero seruus hoc fecerit · sententiae capitali subiaceat ˙ Et dominus omnia similia restituat quia seruum suum non correxit ˙ nec custodiuit ut talia non perpetraret · quoniam si nos ipsos comedimus cito deficiemus ˙ Unusquisque tamen custodiat exercitum suum ne aliqua deprędatio infra regnum fiat ˙ Similiter et collectas quas theodisca lingua herizip apellat et infractiones inmunitatum et incendia et asalituras in domos · et coniurationes · et conspirationes et seditiones et raptus feminarum sicut et diuinę et humanę [fol. 81v] leges prohibent et prędecessores nostri reges prohibuerunt firmiter ex banno nostro etiam et nos prohibemus ˙ Nos quoque episcopi auctoritate dei et sacrorum canonum sicut sancti pontifices DCXXX in calcidonensi concilio conspirationem fieri prohibuerunt · et sicut cetera concilia episcoporum huiusmodi pernitiosa facta uetuerunt · et nos prohibemus quia facientes illa per eorum iudicium132* qui cum deo iam in caelo regnant et a caelesti ecclesia · et a christianorum societate separati sunt · nisi per dignos paenitentiae fructus ad hoc redeant ut sanctae ecclesiae possint readunari ˙ Similiter ut haec capitula quae hic adnotata sunt ita per haec et illa omnia quae in suprascriptis locis scilicet in carisiaco et apud ualentianas collecta et constituta sunt · obseruari precipimus et omnes communiter confirmamus · Si autem aliquis quicumque inoboediens extiterit cum summa festinatione episcopi et comites et missi nobis notum facere curent133* ut quantotius ad nostram pręsentiam illum uenire iubeamus · et dignam ultionem secundum iudicium fidelium nostrorum sustineant134* · Et si quod absit talis emerserit qui dei timorem postponat et ecclesiasticam auctoritatem contempnat et regiam potestatem refugiat ˙ Sciat quiscumque ille fuerit quia et secundum auctoritatem canonicam ab omnium christianorum coetu et a sanctae ecclesiae consortio et in caelo et in terra alienus efficietur · et regali potestate atque omnium regni fidelium unanimitate sicut dei et ecclesiae inimicus et regni deuastator persequetur usque dum a regno exterminetur ˙ Et si aliquis comes fuerit qui hoc in suo comitatu fecerit aut ibi talia increscere permiserit aut ipse illa non emendauerit aut nobis notam non fecerit ut nostra135* auctoritas talia corrigat · sciat quia talem sententiam inde susti[fol. 82r]tinebit136* [!] sicut tempore antecessorum nostrorum consuetudo fuit ˙ Episcopus autem secundum toletani concilii capitulum septimum ad quem pertinere noscuntur illi qui talia contra deum et ecclesiae pacem faciunt si eos quolibet munere uel fauore aut neglegentia admonere noluerit ut aut reuertentes suscipiat · aut contempnentes137* de ecclesia reiciat · excommunicatus a collegio ceterorum episcoporum habebitur · quousque emendationis uel damnationis eorum ab eo sententia promulgetur · Quoniam nisi communiter certauerimus ut138* in omnibus iustitia omnibus conseruetur · nec rex pater patriae · nec episcopi propitiatores · et reconciliatores populi ad salutem aeternam · nec qui participatione nominis christi christiani uocantur hoc quod humano ore dicimus in diuinis oculis esse ualemus ˙ Ut autem haec quae obseruanda supra scripsimus ac pręnominauimus nunc et de cetero certius et expressius a nobis atque a successoribus nostris inconuulsa seruentur · Propriis manibus his subscribere communi consensu decreuimus · ea conditione seruata · ut quia omnes in cunctis ordinibus a regia ditione sibi expectunt competentia legis iura seruari ˙ Regiae quoque potestati in cunctis ordinibus lex iuris debiti et honor ab omnibus oboedienter cooperante domino conseruetur ˙ Post haec omnia relecta139* et conlaudata communi consensu decreuimus ut si aliquis homo propter mala facta quae emendare et per legem et per pęnitentiam noluerit seniorem suum dimiserit aut ab illo propter haec eiectus fuerit · ab alio non recipiatur donec illa quae male fecit emendet · et per legalem compositionem et per ecclesiasticę satisfactionis paenitentiam ˙  
115*
korr. aus uim
116*
Über ę ein (getilgter?) Kürzungsstrich, also korr. aus -ęm?
117*
korr. aus dntandę
118*
t korr. (?)
119*
gek. ioh
120*
korr. aus can[†]nes
121*
korr. aus dei
122*
in korr. (?)
123*
n ergänzt
124*
o2 korr. (?)
125*
m ergänzt
126*
ex von Hand A ergänzt
127*
o korr. (?)
128*
folgt getilgtes in
129*
a1 korr. (?)
130*
m korr. (?)
131*
korr. aus caputulis
132*
korr. aus iudicia
133*
von Hand A korr. aus curant
134*
n2 von Hand A ergänzt
135*
n korr. (?)
136*
korr. aus sustitineat
137*
korr. aus con[†]empnentes
138*
ut ergänzt
139*
korr. aus relicta
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 83r] [1]
[BK 273 Abschnitt B Prolog]
CAPITULA IUNIORIS KAROLI REGIS · IN PISTIS FACTA KAROLVS GRATIA DEI REX  
[BK 273 Abschnitt B Prolog]
Notum esse uolumus omnibus dei et nostris fidelibus quoniam haec quae secuntur capitula nunc in isto placito nostro · Anno ab incarnatione domini nostri iesu christi DCCCLXIIII ˙ Anno uidelicet regni nostri ipso propitio XXV inditione XII · VII Kalendas iulias140* in hoc loco qui dicitur pistis una cum fidelium nostrorum consensu atque consilio constituimus et cunctis sine ulla refragatione per regnum nostrum obseruanda mandmus ˙  
140*
Kalendas iulias gek. Kl iul
CAPITULUM I  
[BK 273 Abschnitt B c. 1]
Primo considerauimus de honore ecclesiarum et sacerdotum ac seruorum dei et inmunitate rerum ecclesiasticarum · ut nullus sibi de ipsis rebus contra auctoritatem presumat · et comites episcopis et ministris ecclesiae in eorum ministeriis adiutores in omnibus141* fiant ˙ sicut in capitulari prędecessorum ac progenitorum nostrorum continetur in secundo libro capitulo XXIII ˙ Et quicumque comitum uel ministrorum rei publicę haec quae mandamus obseruare neglexerit · si prima et secunda uice de his admonitus non se correxerit · uolumus ut neglegentia comitis ad nostram notitiam per episcopos142* · et per missos nostros deferatur · et aliorum neglegentia per comites ad nostram notitiam [fol. 83v] perferatur · ut nostra auctoritate quod in capitulari prędecessorum nostrorum continetur subire cogantur ·  
141*
korr. aus omn[†]bus
142*
korr. aus episcopi
II  
[BK 273 Abschnitt B c. 2]
Post haec de orfanorum · et uiduarum causis et de regalibus iustitiis et summopere de raptoribus puellarum et uiduarum ac sanctimonialium · et de his qui presbiteros flagellare pręsumunt · et qui presbiteros de ecclesiis sine episcoporum consensu eicere uel recipere aut censo uel ex his quae domnus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis in inmunitate concessit exigere non timent · et qui censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias persoluere detrectant · ut firmiter a missis et comitibus nostris inquirantur · et acriter distringantur · et plena iustitia inde faciant · secundum quod in capitularibus aui et patris nostri statutum habetur et ipsi contemptores legum143* diuinae scilicet et humane ad nostram presentiam legaliter perducantur · ut inde consilio144* fidelium dei ac nostrorum commendemus quid de talibus in omnibus sit faciendum qui nec deum timent · nec contra sanctos canones facere · nec legem et pręceptum regium infringere pertimescunt · salua censura ecclesiastica · et episcopalis paenitentię uindicta ˙  
143*
korr. aus regum
144*
korr. aus consilium
III  
[BK 273 Abschnitt B c. 3]
Vt lex et iustitia unicuique in suo ordine omnibus conseruetur et pacem quam proxime teste deo propriis manibus communi consensu confirmauimus quando hic placitum nostrum habuimus sic omnes et infra patriam et quando ad placitum unusquisque uenerit et quando redierit · et quando necessitas nobis euenerit · ut hostem145* nostrum denuntiemus usque constituta loca secundum consuetudinem et capitula prędecessorum nostrorum obseruare procuret · Et qui contra hanc confirmationem per contemptum uenerit aut quantotius quod contra hanc confirmationem excussum fuerit emendare neglexerit ab episcopis et missis ac comitibus nostris hoc nobis nuntiari [fol. 84r] mandamus · Quatenus tantum dei et nostrum · ac totius christianitatis contemptum sicut secundum leges diuinas et humanas inuenerimus · emendare curamus · ne ipso nostro iudicio a deo quod absit condempnati sunt · Et uideant episcopi et missi ac comites nostri · ne si contra nostram communem confirmationem aliquis per contemptum fecerit · et emendare noluerit · ne per alium quam per illos qui ad hoc constituti sunt hunc contemptum sciamus · quoniam si per alium quam per illos hoc sicut non conuenit audierimus · sicut nec ipsi inmunes a peccato erunt · sic nec ab ultione inmunes existent ˙  
145*
h ergänzt
IIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 4]
Volumus et expresse mandamus comitibus nostris ut sicut in uicesimo quarto capitulo secundi libri capitulorum prędecessorum nostrorum continetur · ut uassalli nostri nobis et nostrae coniugi famulantes condignum apud omnes honorem habeant sicut a genitore nostro et a nobis sępe admonitum est · et sicut ipsi uolunt se a nobis honoratos tenere · ita et nobis famulantibus sicut consuetudo fuit tempore antecessorum nostrorum debitum honorem exhibeant146* ˙  
146*
debitum honorem exhibeant von Hand A korr. aus [†]beant
V  
[BK 273 Abschnitt B c. 5]
Volumus et expresse comitibus nostris mandamus ut uillae nostrae indominicatae sed147* et uillae de monasteriis quae coniugi nostrae et filiis et filiabus nostris concessa atque donata habemus quaeque sub inmunitate consistunt cum saluamento et debita ueneratione in comitatibus eorum consistant ˙ Sed et quae homines nostri ac illorum illarumque qui sine ulla differentia et nostris cum saluamento et debito honore habere possint · et non ignorent neque obliuiscantur148* comites ac missi nostri nos scire quod dominorum dominus de se dicit ˙ Honorificantes me · honorificabo · et qui contempnunt me inhonorati erunt ˙ [fol. 84v]  
147*
evtl. von anderer Hand in Lücke ergänzt
148*
korr. aus obliuiscuntur
VI  
[BK 273 Abschnitt B c. 6]
Et quoniam humana fragilitas procliuior · est ·149* ad150* contra iustitiam faciendum quam ad iustitiam exequendum ˙ Et diabolus semper certat ut fragilitati humanę oculos mentis claudat ne castigationem dei uideat · et semetipsum emendet · sicut ad nos peruentum est · Quidam leues homines de istis comitatibus151* qui deuastati sunt a152* nortmannis in quibus res et mancipia et domos habuerunt quia nunc ibi mancipia et domos non habent quasi licenter malum faciunt · quia sicut dicunt non habent unde ad iustitiam faciendam adducantur ˙ et quia non habent domos ad quas secundum legem manniri et banniri possint dicunt quod de mannitione uel bannitione153* legibus comprobari · et legaliter iudicari non possunt ˙ Contra quorum malas insidias consensu et consilio fidelium nostrorum statuimus ut comes missum suum ad illam terram in qua domos habuit mittat · et eum bannire et mannire iubeat · Et quoniam lex consensu populi et constitutione regis154* fit155* · franci iurare debent quia secundum regium mandatum nostrum ad iustitiam reddendam156* uel faciendam legibus bannitus uel mannitus fuit ˙ et sic ipse res illi iudicio scabiniorum in bannum mittantur et si necesse fuerit ipse in forbannum mittatur quia ad iustitiam reddendam uenire noluerit · et mandet comes qui hoc exsecutus fuit alteri comiti in cuius comitatu res et mancipia habet quid inde factum habet · et ex nostro uerbo illi mandet · et per illa quae in suo comitatu habet illum distringat · quatenus ad iustitiam reddendam uel faciendam ad suum comitatum redeat ˙  
149*
procliuior · est · von Hand A korr. aus p†††iuior††
150*
d korr. (?)
151*
ta von Hand A ergänzt
152*
korr. aus ad
153*
von Hand A korr. aus mannitione
154*
korr. aus [†]egis
155*
i korr. (?)
156*
korr. aus reddandam
VII  
[BK 273 Abschnitt B c. 7]
Audiuimus etiam quia huiusmodi leues homines in aliis comitatibus deprędationes et iniustitias157* faciant · et ad illum comitatum in quo commanent [fol. 85r] et in quo illas malitias non faciunt · factis malitiis in aliis comitatibus reueniunt ˙ Unde mandamus et comitibus nostris expresse pręcipimus ut illi comites in quorum comitatibus tales homines iniustitias faciunt illis comi††tibus hoc mandent in quorum comitatibus refugium habent et una mente uno quoque consensu et uno certamine ad tales homines compręhendendos se erigant · et decertent ut ecclesiae dei et ministri eius et serui dei ac populus pacem et quietem habere possit ˙  
157*
in ergänzt
VIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 8]
Vt denarii ex omnibus monetis meri ac bene pensantes sicut in caputulare [!] prędecessorum158* ac progenitorum nostrorum regum libro IIII · XXII capitulo continetur in omni regno nostro non reiciantur usque ad missam sancti martini · et in omnibus ciuitatibus et uicis ac uillis tam nostris indominicatis quam et in his quae de inmunitate159* sunt uel de comitatibus atque hominum nostrorum siue cuiuscumque sint per omne regnum nostrum a iudicibus nostris · et ab eis quorum uillę sunt una cum ministris rei publicę secundum quantitatem locorum et uillarum tanti ac tales de ipsis incolis et ibi commanentibus constituantur qui inde prouidentiam habeant ne boni denari [!] reiciantur · et non nisi meri et bene pensantes accipiantur ˙  
158*
ę korr. (?)
159*
korr. aus inmunitatę
VIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 9]
Vt illi qui hac causa prouidentia habebunt in sacramento iurent · quod sicut eis ex hac causa iniunctum fuerit quantum scierint et poterint debeant fideliter obseruare · Et illum hominem quem scierint merum et bene pensantem denarium reicere non debeant celare · sed ministris rei publicę eum debeant notum facere ˙ De quo sacramento quicumque comprobatus fuerit periuratus et secundum legem mundanam · ut periuratus puniatur · Sicut in capitulari prędecessorum ac progenitorum nostrorum continetur in fine [fol. 85v] capituli · X ex tertio libro · Et secundum legem ecclesiasticam publicę paenitentiae subire cogatur ˙  
X  
[BK 273 Abschnitt B c. 10]
Vt ab ipsa missa sancti martini per omne160* regnum nostrum nisi istius nostrae moenetę meri et bene pensantes denari [!] accipiantur · et quicumque ab illa die alium denarium negotiandi causa protulerit · a comite et ministris eius auferatur ab eo sicut in libro capitulorum161* II · XXVIII capitulo162* continetur ·  
160*
korr. aus omnem
161*
gek. cap
162*
gek. cap
XI  
[BK 273 Abschnitt B c. 11]
Vt in denariis nouę nostrę monetę ex una parte nomen nostrum163* habeatur · in giro et in medio nostri nominis monogramma · ex altera parte nomen ciuitatis · et in medio crux habeatur  
163*
korr. aus [†]
XII  
[BK 273 Abschnitt B c. 12]
Sequentes consuetudinem prędecessorum nostrorum sicut in illorum capitulis inuenitur constituimus ut in nullo loco alio in omni regno nostro moneta fiat nisi in palatio nostro · et in quentouico ac rotomago · quae moneta ad quentouico ex antiqua consuetudine pertinet · et in remis et in senonis et in parisio · et in aurelianis · et in cauillonum · et in metullo · et in narbona ˙  
XIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 13]
Vt hi in quorum potestate deinceps monetę permanserint omni gratia et cupiditate seu lucro postposito fideles monetarios164* eligant · sicut dei et nostram gratiam uolunt habere · et ipsi monetarii iurent quod ipsum ministerium quantum scierint et potuerint · fideliter faciant et mixtum denarium et minus quam165* debeat pensare non monetent · Nec monetari166* consentiant167* · et sine ulla fraude · et absque malo168* ingenio contra eos quorum argentum ad purgandum acceperint ipsum argentum exmerent et sine fraude tam in pensa quam in purgatione denarios concambient · contra quod sacramentum · si quislibet fecisse et reputatus fuerit iudicio dei se examinet · et sicut contra hoc fecisse comprobatus [fol. 86r] fuerit · quia non maiorem fraudem facit si mixtum denarium · et minus quam169* debeat pensar170* [!] monetauerit ˙ quam si in purgatione et concambio argenti per malum ingenium fraudem de argento rei publicę · et de argento rerum ecclesiasticarum et de facultate pauperum fecerit · sicut constitutum est de falsis monetariis in libro IIII capitulorum XXVIII capitulo manum perdat · et ut sacrilegus ac pauperum spoliator publicę paenitentiae iudicio episcopali subiciatur · In illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam iudicia terminantur iuxta ipsam legem culpabilis iudicetur ˙  
164*
korr. aus mon[†]rios
165*
korr. aus qu[†]m
166*
korr. aus monetarii
167*
korr. aus consentiunt
168*
korr. aus male
169*
korr. aus qu[†]m
170*
r mit Kürzungsstrich unklarer Funktion
XIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 14]
Vt in proximis Kalendis iulii171* per hanc XII indictionem habeat in siluanectis ciuitate unusquisque comes in cuius comitatu monetam esse iussimus uicecomitem suum cum duobus aliis hominibus qui in eius comitatu res et mancipia uel beneficia habeant · et suum monetarium †††††† cum ipsis habeat quatenus ibi accipiant per manus suas de camera nostra ad opus uniuscuiusque monetarii de mero argento cum pensa libras V · ut habeat unde initium monetandi possit incipere · et pensam argenti quam ex camera nostra accepit per manus eorum per quas illud accepit sabbato ante initium quadragesimę in monetatis denariis in prefato loco et cum ipsa pensa cum qua argentum acceperat unusquisque monetarius in nostra camera reddat ˙  
171*
Kalendis iulii gek. Kl iul
XV  
[BK 273 Abschnitt B c. 15]
Vt nullus more solito pro ullo lucro uel auaritia172* hoc leuiter accipiat · sed omnes ab ipsis Kalendis iulii173* · argentum suum in constitutis monetis concambiari faciant ˙ Scientes quia post missam sancti martini nulli174* alii denarii in regno nostro · nisi istius nouę nostrae monetę accipiantur · et ab ipsis Kalendis iulii175* ipsi noui denarii ab omnibus accipiantur · et quicumque liber homo ab ipsa die denarium nouę nostrae monetę176* in regno nostro reicerit [fol. 86v] sicut in pręfato libro et capitulo regio continetur bannum nostrum id est LX solidos componat ˙ Si uero serui ecclesiastici aut comitum aut uassallorum nostrorum facere pręsumpserint quia in prefato177* capitulari continetur ut sexaginta ictibus178* uapulent · et hac occasione indiscreti homines modum in disciplina faciebant ˙ Constituimus fidelium nostrorum consensu atque consilio ut quorumcumque coloni et serui per hoc conuincti non cum179* grosso fuste · sed nudum cum uirgis uapulent · et in ciuitatibus atque uicis seu uillis episcopi per suos ministros uel presbiteros prouidentiam una cum rei publicę ministris accipiant · ne et in hac causa modvs180* disciplinę transgrediatur · sed taliter fiat qualiter et homines castigentur · et quasi pro intentione uel occasione castigationis disciplinam facientes peccatum non incurrant et disciplinam sustinentes in corpore suo debiliores non fiant181* · Quodsi quis hoc mandatum nostrum transgressus fuerit nobis ab episcopis nuntietur quatinus taliter castigetur · ne deinceps mandatum nostrum quemquam delectet contendere · Et si dominus uel magister quislibet est uel aduocatus talium hominum eos uel comiti uel misso nostro ad disciplinam sustinendam contradixerit · uel misso nostro iussus pręsentare noluerit · predictum bannum · LX solidorum componat sicut in predicto capitulari habetur182* ·  
172*
ri ergänzt
173*
Kalendis iulii gek. Kl iul
174*
korr. aus nullo
175*
Kalendis iulii gek. Kl iul
176*
nouę nostrae monetę von anderer Hand korr. aus noue nostra monete
177*
korr. aus prefati
178*
korr. aus ict[†]
179*
korr. aus c[†]
180*
korr. aus modo
181*
korr. aus faciant
182*
korr. aus habe[†]
XVI  
[BK 273 Abschnitt B c. 16]
Vt si aliquis183* homo a proximis Kalendis iulii184* de hac noua moneta mixtum uel minus quam debeat pensantem185* denarium inuenerit constringat186* eum qui ipsum denarium ad negotiandum protulit et ipse dicat a quo eum accepit · et sic de manu ad manum ueniat usque dum ad falsitatis auctorem perueniatur · Et inuentus mixti · uel minus quam debeat pensantis denarii monetator in illa terra in qua iudicia secundem legem [fol. 87r] romanam terminantur secundum ipsam legem iudicetur · et in illa terra in qua iudicia secundum legem romanam non iudicantur monetarius sicut supra diximus falsi denarii manu dexteram187* perdat · sicut in quarto libro capitulorum continetur capitulo XXXIII · et qui consenserit si liber est LX solidos componat · si seruus uel colonus nudus cum uirgis uapulet ˙  
183*
si aliquis korr. aus uliquis
184*
Kalendis iulii gek. Kl iul
185*
gek. pensant
186*
n2 ergänzt
187*
folgt getilgtes per dexteram
XVII  
[BK 273 Abschnitt B c. 17]
Vt diligenter comites et ministri rei publicę per suos comitatus ac ministeria prouideant ne in alio loco occulta uel fraudulenta moneta fieri possit · et si inuentus ac comprobatus quislibet fuerit fraudulentem monetam percutiens sicut constitutum est de falso monetario ex prefato caputulari [!] predecessorum nostrorum manus eius amputetur · et qui hoc consenserit · si liber est · LX solidos componat · si seruus uel colonus nudus cum uirgis uapulet ˙  
XVIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 18]
Vt si falsus monetarius aut de illis locis in quibus monetam fieri iussimus aut occulte monete percutiens aut denarium falsum de noua moneta ad negotiandum proferens ut constringi et puniri non possit · sic est constitutum in fiscum nostrum uel in quamcumque inmunitatem aut alicuius potentis potestatem uel proprietatem confugerit fiscum requiratur a ministro nostro · et si ille eum defenderit · aut occultauerit nuntietur nobis quatenus ita in eo secundum capitulare regium uindicetur ne188* ullus alius umquam falsitatem nostra auctoritate uel potestate consentire aut defendere audeat ˙ Si autem in inmunitatem uel potestatem aut proprietatem alicuius potestatis confugerit · secundum quod in tertio libro capitulari189* XXVI capitulo continetur · de his qui furtum uel homicidium aut quodlibet crimen foris committens infra inmunitatem fugerit [fol. 87v] inde fiat ˙ Id est mandet comes uel rei publice minister episcopo uel abbati uel illi quicumque locum episcopi aut abbatis · uel abbatissę tenuerit uel potentis hominis in cuius potestatem uel proprietatem confugerit · ut reddat ei reum Si ille contradixerit · et eum reddere noluerit in prima contradictione solidis XV ·190* culpabilis iudicetur · Si ad secundam inquisitionem eum reddere noluerit XXX solidis culpabilis iudicetur · Si nec ad tertiam inquisitionem consentire noluerit · quicquid191* reus damni fecit · totum ille qui eum infra inmunitatem retinet · nec reddere uult soluere cogatur · et ipse comes ueniens licentiam habeat ipsum hominem infra inmunitatem quaerendi ubicumque inuenire eum potuerit · Si autem in prima inquisitione comiti responsum fuerit quod reus infra inmunitatem quidem fuisset sed fuga lapsus sit · iuret quod ipse eum ad iustitiam cuiuslibet faciendam fugere non fecisset et sit ei in hoc satisfactum ˙ Si uero intranti in ipsam inmunitatem uel in cuiuslibet hominis potestatem uel proprietatem comiti collecta manu quislibet resistere temptauerit comes hoc ad regem uel principem referat · et ibi iudicetur · Et sicut ille qui inmunitate damnum fecit · DC solidis componi debeat · Ita qui comiti collecta manu resistere presumpserit DC solidis culpabilis iudicetur ˙  
188*
korr. aus nec
189*
korr. aus capitularis
190*
solidis XV · korr. aus [†]
191*
korr. aus quidquid
XVIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 19]
Vt melius et commodius192* haec prouidentia de bonis denariis non reiciendis et de monetę falsę denariis custodiri possit · Uolumus ut unusquisque comes de comitatu suo omnia mercata inbreuiari faciat et sciat nobis dicere quae mercata tempore aui nostri fuerunt · et quae tempore domni193* et genitoris nostri esse coeperunt uel quae illius auctoritate constituta fuerunt uel quae sine auctoritate illius facta fuerunt uel194* quae tempore nostro195* conuenire coeperunt196* uel quae in antiquis locis [fol. 88r] permanent · et si mutata sunt cuius auctoritate mutata fuerunt · et ipsum breuem unusquisque comes ad proximum placitum nostrum nobis adportet · ut decernere possimus quatenus necessaria et utilia et quae per auctoritatem sunt maneant quae uero superflua interdicantur · uel locis suis restituantur · Et mercata die dominico nullo loco habeantur · sicut in primo loco capitulorum · capitulo CXXXVI habetur ˙  
192*
od korr. (?)
193*
von Hand A korr. aus [†]ni
194*
uel von Hand A ergänzt
195*
von anderer Hand in einer freigelassenen Lücke ergänzt, an deren Beginn noch eine Rasur erkennbar ist
196*
o ergänzt
XX197*  
[BK 273 Abschnitt B c. 20]
Vt comes et rei publicę ministri ac ceteri fideles nostri prouideant quatenus iustus modius aequusque sextarius secundum sacram scripturam et caputula [!] prędecessorum nostrorum in ciuitatibus et in uicis et in uillis ad uendendum et emendum fiat · et mensuram secundum antiquam consuetudinem de palatio nostro accipiant ˙ et non pro hac occasine [!] a mansoariis uel ab his qui censum debent maior modius nisi sicut consuetudo fuit exigatur · et ipsi homines qui per uillas de denariis prouidentiam iurati habebunt · Ipsi etiam de mensura ne adulteretur prouideant sicut in libro tertio capitulorum capitulo XC continetur · et si quis reputatus fuerit mensuram adulterasse et cum maiori modio uel sextario annonam uel uinum accepisse · et cum minori mensura198* uenundare · si liber homo est aut secundum suam legem se inde sacramento idoneum reddat · aut si nec fecisse uel fieri iussisse aut consensisse comprobatus fuerit · hoc unde mensuram adulterauit · id est uinum et annonam a ministris rei publicę tollatur ab eo · insuper et bannum nostrum id est solidos · LX componat ˙ Si autem colonus uel seruus de hoc conuictus fuerit · aut iudicio199* dei se inde examinet · aut si inde conuictus fuerit · hoc ut200* supra diximus unde mensuram adulterauit perdat · insuper et uirgis nudo corio uapulet · Et siue liber · siue colonus uel seruus [fol. 88v] de hoc conuictus fuerit post legalem emendationem episcopale iudicium suscipiat · quia contra tale interdictum domini fecit dicentis201* ˙ Qui pecuniam suam non dedit ad usuram · unde regnum dei sibi clausit · et infernum sibi aperuit quod peccatum inter illa criminalia peccata computatur · de quibus dicit apostolus · Quod qui ea fecerit cum huiusmodi · nec cibum sumere christiano licet et unde sacri niceni canones clericos gradum perdere iubent ˙ Et de tali causa unde seculares homines uitam perdunt ˙ Inde clerici · ecclesiastici gradum ammitunt ˙ Ministri autem rei publicę se202* causam custodiant nec pro hac occasione ducti cupiditate per aliquod malum ingenium a liberis hominibus uel colonis seu seruis sua iniuste tollant ˙ Quia si inde ad nos clamor uenerit et inde conuicti fuerint sic iniustitiam istam exsoluent sicut illi qui in suo ministerio tortum faciunt · In illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam iudicantur iudicia · iuxta ipsam legem committentes talia iudicentur203* quia super illam legem uel contra ipsam legem nec antecessores nostri quodcumque capitulum statuerunt · nec nos aliquid constituimus similiter per ciuitates et uicos · atque per mercata ministri rei publicę204* prouideant · nec illi qui panem coctum aut carnem per deneratas et uinum per sextarium uendunt adulterare et minuare possint · sed quantos mensurabiles panes in unaquaque ciuitate de iusto modio episcopi uel abbatis seu comitis ministeriales a pistoribus suis recipiunt · tantos205* mensurabiles panes de aequo modio a pistoribus qui panem uendunt fieri faciant · Quodsi inuenti fuerint adulterare uel minuare ut supra diximus secundum suum modum culpabiles iudicentur · Homines etiam qui prouidentiam habere debebunt ne mancę mensurae fiant · si de periurio quod iurauerunt [fol. 89r] quia hoc consentire non debuissent · reuicti fuerint · secundum legem puniantur · sicut in fine capituli decimi ex libro tertio capitulorum habetur · et postea ab episcopo publicam pęnitentiam de periurio accipiant ˙  
197*
korr. aus XXX
198*
korr. aus mensuram
199*
korr. aus iudicium
200*
ut von Hand A ergänzt
201*
gek. dics
202*
e korr. (?)
203*
committentes talia iudicentur von Hand A korr. aus [†]
204*
korr. aus pl
205*
a korr. (?)
XXI  
[BK 273 Abschnitt B c. 21]
Vt quia per tres iam annos bannum pro reiectione bonorum denariorum perdonauimus · uolumus ut modo secundum discretionem quam missis nostris commendauimus reuuadiatum persoluatur · et ubi reuuadiatum non206* est · reuuadietur et soluatur · quatenus et ex hoc et ex disciplina constituta ita constricti · deinceps cessent denarios bonos reicere ˙ Et quoniam audiuimus occasione accepta pro reuuadiato banno quosdam plus a pauperibus accepisse quod bannus leuet · hoc a missis nostris diligenter requiri uolumus · et quicumque plus ab eis acceperunt quam iussimus cogantur illis restituere · et illos absque ulla excusatione ad pręsentiam nostram missi nostri adducant · quatenus per nostram armiscaram207* ita castigentur ne ulterius tali conludio eos delectet opprimere pauperes ˙  
206*
non von Hand A ergänzt
207*
i von anderer Hand ergänzt
XXII  
[BK 273 Abschnitt B c. 22]
Vt a colonis qui iam pro reiectione208* bonorum denariorum209* flagellati uel flagellandi sunt nulla alia exactio††† requiratur · et si ab aliquo eorum aliquid inde acceptum fuit · a missis nostris cogatur restitui · et qui beneficia uel alodes in duobus uel tribus aut quattuor comitatibus210* habent · et non habent in unoquoque comitatu unde plenum bannum possint soluere · missis nostris hoc notum211* faciant · et hoc ab eisdem missis nostris diligenter inbreuientur et nobis renuntietur · et nostra discretione discernamus qualiter et castigatio ex compositione fiat · et homines ultra mensuram et indebite non grauentur · quia sicut sancta scriptura dicit · [fol. 89v] Non inde requirimus datum · sed fructum ˙ Id est non inde requirimus inhonestum lucrum · sed regni ex castigatione profectum · et non solum in pauperibus sed etiam in ditioribus considerare uolumus discretionem · quam decessores212* reges nostri in quarto libro capitulorum posuerunt capitulo LVII decernentes · ut debito inquiunt quod ad opus nostrum fuerit reuuadiatum · talis consideratio fiat · ut is qui ignoranter paccauit · non totum secundum legem componere cogatur · sed iuxta quod †† possibile uisum fuit ˙ Is uero qui tantum mala uoluntate peccauit · totam legem compositionem cogatur exsoluere ˙  
208*
korr. aus re[†]ectione
209*
von Hand A korr. aus denarium
210*
ta von Hand A ergänzt
211*
no von Hand A ergänzt
212*
e1 korr. (?)
XXIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 23]
Vt nullus deinceps in regno nostro mixturam auri uel argenti ad uendendum facere uel consentire pręsumat · et nullus a missa sancti remigii · id est213* a proximis Kalendis octobris214* · aurum uel argentum ad uendendum et emendum nisi purificatum proferat · Et si quis post pręfatas Kalendas octobris215* inuentus fuerit aurum uel argentum · uel quodcumque fabricinium ex auro uel argento mixtum ad uendendum uel emendum portare · a ministris rei publicę ipsum quod216* portauerit ab eo tollatur · et ipse per fideiussores si res et mancipia in illo comitatu non habet · ad pręsentiam nostram cum ipso auro uel argento deducatur217* ˙ ut nos inde commendemus qualiter culpabilis iudicetur · Si uero res et mancipia uel mobile per quae distringi legaliter possit in ipso comitatu habuerit · secundum legem ad nostram pręsentiam uenire iubeatur · Et si quisquam inuentus fuerit suum aurum uel argentum uel quodcumque fabricinium ex auro uel argento portare ad fabrum ut purgetur · prouideant rei publicę ministri ne occasione ab eo quod suum fuerit · tollant · Quodsi fecerint et ad nos inde [fol. 90r] reclamatio uenerit · sicut ille qui tortum in suo comitatu uel ministerio fecerit in nostra uel fidelium nostrorum pręsentia culpabilis iudicabitur Faber uero qui post prefatas Kalendas218* comprobatus fuerit aurum uel argentum ad uendendum uel emendum adulterasse uel misculasse in illis regionibus in quibus iudicia secundum legem romanam terminantur iuxta illam legem puniatur · In aliis autem regionibus regni nostri secundum regium capitulare sicut falsam monetam percutiens manum perdat · Et liber homo qui hoc consenserit · sicut in prefata capitula continetur · bannum nostrum id est solidos LX componat ˙ Colonus uel seruus nudus cum uirgis flagelletur siue iudeus fuerit ipsum quod mixtum proferet perdat · et bannum nostrum sicut tempore prędecessorum nostrorum consuetudo fuit componat ˙  
213*
id est gek. ide
214*
Kalendis octobris gek. Kl octbr
215*
Kalendas octobris gek. Kl octb
216*
gek. qd, mit - zur Verdeutlichung? - übergeschriebenem o
217*
korr. aus [†]ducatur
218*
gek. Kl
XXIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 24]
Vt in omni regno nostro non amplius uendatur libra auri purissimi219* cocti nisi XII libris220* argenti de nouis et meris denariis · Illud uero aurum quod coctum quidem fuerit · sed non tantum quidem ex eo deauratura fieri possit libra221* I de auro uendatur decem libras argenti de nouis et meris denariis · et omnimodis prouideant tam comites quam ceteri homines rei publicę ministri · ne aliqua adiectione uel fraude per occasionem aliquid amplius uendatur sicut de suis honoribus uolunt gaudere · Et quicumque hanc commendationem nostram · aliquo ingenio infirmare uel fraudare seu aliter inmutare inuentus fuerit · si liber homo fuerit bannum nostrum id est LX solidos componat · Colonus uel seruus nudus cum uirgis222* flagelletur ·  
219*
korr. aus purissime
220*
gek. lib
221*
gek. lib
222*
gek. uirg
XXV  
[BK 273 Abschnitt B c. 25]
Et quoniam in pręfatis capitulis continetur in libro tertio capitulo LXXV · ut nullus223* sine permisso224* regio brunniam uel arma extraneo homini225* dare aut uendere pręsumat ˙ Et in eodem libro capitulo V · [fol. 90v] designata sunt loca regni usque ad quae226* negotiatores brunnias et arma ad uenundandum portare · et uendere debeant · quodsi inuenti fuerint ultra portantes aut uenundantes · ut omnis substantia eorum auferatur ab eis ˙ Dimidia quidem pars partibus palatii · Alia uero medietas inter missos regios et inuentorem227* diuidatur · quia peccatis nostris exigentibus in nostra uicinia228* nortmanni deueniunt · et eis a nostris brunniae et arma atque caballi aut pro redemptione dantur · aut pro pretii cupiditate uenundantur · cum pro redemptione unius hominis ista donantur uel pro pauco prętio uenundantur · per hoc auxilium illis contra nos pręstitum · et regni nostri maximum fit detrimentum · et multae dei ecclesiae destruuntur · et quamplurimi christiani229* depredantur · et facultates ecclesiasticę et regni exhauriuntur · Propterea una cum consensu atque consilio nostrorum fidelium constituimus · ut quicumque post proximas iulii Kalendas230* huius duodecimę inditionis · nortmannis231* quocumque ingenio uel pro redemptione uel pro aliquo prętio brunniam uel quęcumque232* arma aut caballum donauerit sicut proditor patriae et expositor christianitatis ad perditionem gentilitati · sine ulla retractatione uel redemptione de uita componat ˙ Quae omnia omnibus · citissime a missis nostris et comitibus nota faciant · ne de ignorantia se excusare ualeant ˙  
223*
korr. aus nus
224*
korr. aus permissio
225*
korr. aus homine
226*
ad quae korr. aus [†]
227*
e2 korr. (?)
228*
i3 ergänzt
229*
ani von Hand A ergänzt
230*
iulii Kalendas gek. iul Kl
231*
über t evtl. ein Kürzungsstrich getilgt
232*
von Hand A korr. aus quocumque
XXVI  
[BK 273 Abschnitt B c. 26]
Vt pagenses franci qui caballos habent uel habere possvnt233* cum suis comitibus in hostem pergant ˙ et234* nullus per uiolentiam uel per aliquod malum ingenium aut per quamcumque indebitam oppressionem talibus francis suas res aut caballos tollat · ut hostem235* facere et debitos parueredos secundum antiquam consuetudinem nobis exsoluere non possint ˙ [fol. 91r] Neque comes · neque aliquis minister rei publicę quodsi fecisse aliquis eorum comprobatus fuerit si hoc cogatur componere · sicut de illis est constitutum in capitularibus regiis qui tortvm236* in suo comitatu uel mi††††††nisterio faciunt ˙  
233*
von Hand A korr. aus possint
234*
korr. aus ut
235*
h von Hand A ergänzt
236*
von Hand A korr. aus torto
XXVII  
[BK 273 Abschnitt B c. 27]
Vt iuxta regium capitulare quod domnus237* et genitor noster anno XVI regni sui capitulo238* VII constituit · Comites uel missi nostri diligenter inquirant quanti homines liberi in singulis comitatibus maneant qui per se possunt expeditionem facere · uel quanti de his quibus unus alium adiuuet · quanti etiam de his qui a duobus tertius adiuuetur uel preparetur necnon de his qui a tribus quartus adiuuetur et preparetur · siue de his qui a quattuor quintus adiuuetur · et preparetur ut expeditionem exercitalem facere possint · et eorum summam ad nostram notitiam deferant ut illi qui in hostem pergere potuerint · iuxta antiquam et aliarum gentium consuetudinem ad239* ciuitates nouas et pontes ac transitus paludium operentur et in ciuitate atque in marca uuactas faciant ad defensionem patriae omnes sine ulla excusatione ueniant ˙ Et qui de talibus hostem dimiserint heribannum iuxta discretionem quam in progenitorum nostrorum tertio libro capitulorum capitulo XIIII continetur persoluant240* · Et qui a defensionem patriae non occurrerint · secundum antiquam consuetudinem et capitulorum constitutionem iudicentur ˙  
237*
Über m ein getilgtes Zeichen (c?)
238*
korr. aus capituli
239*
d ergänzt
240*
korr. aus persolua[†]t
XXVIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 28 BK 273 Abschnitt B c. 29]
Vt illi franci qui censvm241* de suo capite uel de suis rebus ad partem regiam debent · sine nostra licentia ad casam dei uel ad alterius cuiuscumque seruitium se non tradant ut res publica quod de illis habere debet non perdat · Quodsi aut seipsos aut res suas ad casam dei aut ad alterius cuiuscumque ser[fol. 91v]uitium sine licentia242* nostra tradere uoluerint · sicut in capitulari aui nostri continetur de his qui pro furto se in seruitium tradere cupiunt Comites et uicarii hoc eis non consentiant · sed ex banno nostro prohibeant · Quod et si contra bannum nostrum fecerint · ipsi qui eos receperint bannum nostrum id est solidos LX componat ˙ Et si ipsos in seruitio suo habere uoluerint uel illorum res de quibus census ad partem regiam exiebat tenere uoluerint · censum quod ipsi franci debeant uel quod de illorum rebus exire solebat · ad nostram regiam partem componant · sicut in pręfato capitulorum libro tertio capitulis XV · et LXXXVI et in libro quarto · capitulo XXXVI habetur · et quia sicut ecclesiasticis regulis inuenitur prior obseruatio durior posterior autem exigente causa inclinatior fuit · Post haec prefata capitula decessorum et progenitorum nostrorum huiusmodi sicut prędiximus francis hominibus res suas ad casam dei uel aliis tradere ac uendere · eosque ad diuinum seruitium conuerti · si uellent non prohibuerunt · sicut in capitulis libri primi capitulis243* CXXXII · et CXXXIIII · et in libro secundo capitulo XXXI · et in libro quarto · capitulo XVIIII continetur · Si quis de talibus francis de suis rebus tradere uel uendere uoluerit non prohibemus · tantum ut ius regium quod sibi debetur · sine ratione non perdat ˙ quia iniustas consuetudines nouiter institutas inponere cuique non uolumus quasi in quarto libro eorundem capitulorum prohibitas capitulo244* XLVII legimus ˙ De illis autem qui secundum legem romanam uiuunt · nihil aliud · nisi quod in eisdem continetur legibus definimus capitulo XXVIIII ut illi coloni tam fiscales quam et ecclesiastici qui sicut in polipticis continetur et ipsi non denegant carropera [fol. 92r] et manopera ex antiqua auctoritate · et consuetudine debent et margilam et alia quaeque carricare quae illis non placent rennuunt · quoniam adhuc in illis antiquis temporibus forte margilam non trahebant quę in multis locis tempore aui ac domni et patris nostri trai [!] cepit245* · et de manopera in scuria246* batere nolunt · et tamen non denegant quia manopera debent · quicquid eis carricare pręcipitur de opera carroperae quando illam facere debent sine ulla differentia carricent ˙ Et quicquid eis de opera manoperę quando illam facere debent pręcipitur similiter sine ulla differentia faciant ˙  
241*
korr. aus censi
242*
korr. aus licentiam
243*
gek. cp
244*
gek. cap
245*
korr. aus cebit
246*
korr. aus scur[†]a
XXVIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 30]
Et quoniam in quibusdam locis coloni tam fiscales quam de casis dei suas heditates [!] · id est mansa quae tenent non solum suis paribus247* sed et clericis canonicis ac uillanis presbiteris · et aliis quibuscumque hominibus uendunt · et tantummodo sellam retinent · et hac occasione sic destructę sunt uillę · ut non solum census · debitus inde non possit exigi · sed etiam quae terrae de singulis mansis fuerunt iam non possint agnosci · Constituimus ut precipiatur a nostris ministerialibus · et a ministris ecclesiasticis · ut hoc nullo modo de cetero fiat · ne uillę destructę atque confusae248* fiant · Et quicquid de singulis mansis fuerunt sine licentia dominorum uel magistrorum per quoscumque uenditum est recipiatur · et singulis mansis de quibus terrae uenditę sunt · et de quibus census decidit propter eorum inpossibilitatem qui mansa deseruire non possunt · restituatur · et iuxta qualitatem uel quantitatem terrae uel uinearum ad singulos mansos pertinentium postquam restaurati fuerint · ab unoquoque manso census ad partem dominicam exigatur · [fol. 92v]  
247*
korr. aus paris
248*
e ergänzt
XXX  
[BK 273 Abschnitt B c. 31]
De aduentitiis istius terrae quae a249* nortmannis deuastata est constituimus ut sicut in capitulari aui nostri Karoli imperatoris habetur · Unusquisque comes de suo comitatu et nomina eorum describi faciat et qui sunt eorum · et ipsos aduenas qui a tempore aui nostri atque a tempore domni et patris nostri in illorum comitatibus commanent secundum consuetudinem quae illorum temporibus fuit eos ibi manere permittant · illos uero qui propter persecutionem nortmannorum nuper de istis partibus in illas partes confugerunt episcoporum missi cum missis rei publicę taliter de illis partibus in istas partes uenire faciant · ut non opprimantur nec aliquis250* census uel quaecumque exactio ab illis exigatur · et habeant licentiam quae in illis partibus suo seruitio promeruerunt uel quocumque iusto ingenio adepti sunt commendandi · et illi qui nullum lucrum de opere in uineis sperant ˙ Kalendis septembris251* unusquisque ad locum suum iam peruentus sit ˙ Et qui lucrum de uineis in illis partibus promeruit · octo dies post missam sancti remigii in istas partes iam sit peruentus252* · et sibi253* in istis partibus in futurum prouideat254* et suo seniori seruiat · et si necesse illi fuerit ad missam sancti martini ad suum conductum in illas partes redeat · et usque a Kalendas aprilis255* ibidem unusquisque immorandi licentiam habeat · indeque ad terram s256* natiuitatis · et ad seniorem suum unusquisque redeat · et usque ad medium madium propter seminationem ibidem maneat · Si autem de istis partibus in illis partibus femina maritum · aut maritus feminam accepit illud coniugium quia non est legale · neque legitimum · sicut leo in suis decretis · et sanctus gregorius257* in suis epistolis monstrat dissoluatur · et cuius fuerit uir [fol. 93r] uel femina mancipium suum quaecumque potestas recipiat · et suae potestatis homini coniungere faciat · Et si infantes inde nati sunt secundum legem et antiquam consuetudinem nostram infantes matrem sequantur ˙ In illis autem regionibus quae legem romanam secuntur · secundum eandem258* legem decreuimus ˙  
249*
über der Zeile in hellerer Tinte ein unklares Zeichen
250*
li von Hand A ergänzt
251*
Kalendis septembris gek. Kl sepb
252*
korr. aus paruentus
253*
korr. aus [†]ibi
254*
korr. aus prouideant
255*
Kalendas aprilis gek. Kl apli
256*
korr. aus siuę
257*
korr. aus grogorius
258*
korr. aus ea[†]dem
XXXI  
[BK 273 Abschnitt B c. 32]
Vt conliminitanei [!] · et uicini comites in una die si fieri potest mallum non teneant maxime post octabas pasche propter francos homines et aduocatos qui ad utraque259* malla non possunt occurrere · sed mittant sibi inuicem missos · et si unus die lunis mallum habuerit altera die iouis aut die lunis sequentis ebdomadę mallum habeat · et ne graue ei sit qui suum mallum interiecit · qui uno anno primus tenuerit mallum sequenti anno consentiat alteri primum tenere · Et si sacramenta legalia in primo die lunis post pascha iuranda deuenerint aut in aliis feriis260* quando mallum tenere debuerit · mittat quisque comes missum suum qui ipso sacramento auscultet · ne ipsi homines iectiui inueniantur · et ipse sic mallum suum teneat ut barigildi eius et aduocati qui in aliis comitatibus rationes habent et ad suum mallum occurrere non possunt ˙  
259*
korr. aus ultraque
260*
korr. aus fereis
XXXII  
[BK 273 Abschnitt B c. 33]
Vt qui sacramenta post quadraginta noctes legaliter iuranda accipiuntur · et in pręfatis prędecessorum ac progenitorum nostrorum capitulis inuenitur · ut postquam comes et pagensis de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint ex eo die super quadraginta noctes sit bannus resissus quod in lingua theodisca scastlei · id est armorum depositio uocatur · multi inde ˙ [fol. 93v] contendunt et se inter iectiscunt · alii enim suum sacramentum quadragesimo die in quo illud accipiunt iurare uolunt · et in tantum contendunt ut etiamsi intra quadragesimum sacra ieiunii quadragesimus dies aduenerit · suum sacramentum se iurare debere contendunt · et contra causatores suos si ad261* hoc audiendum non uenerit iectiscunt ˙ Numerant enim dies et non numerant cum eis noctes sicut numerantur dies et non numerantur noctes a natiuitate domini usque ad purificationem sanctae mariae · et a resurrectione262* domini quae est in dominica die · Ascensa263* domini cęlebratur quae euenit V feria id est iouis die ˙ Et de diebus sine memoria · dominus per ionam prophetam dixit ˙ Adhuc XL dies et niniue subuertetur · et XL dies simul cum noctibus in ieiunio helię264* prophetę et moysi quando legem secundo accepit et ipsius domini ieiunio computatur · in quibus sex septimanę id est XL et duo dies fiunt usque ad resurrectionem domini quae fit in dominica die sicut et initium quadragesimę · et haec non sine dei ministerio fiunt per quem conditores legum iusta decernunt · Unde sicut in quibusdam rectius tenere comperimus · una cum consensu et fidelium nostrorum consilio constituimus ut ab ipsa die quo sacramentum accipitur post XL dies · et XL noctes id est quadragesimo secundo die de sex septimanis ipsa feria265* qui illud sacramentum accipiet266* sicut pascha in ipsa feria267* fit qua initium quadragesime accipitur qui †† sacramentum legaliter accepit legaliter in locis constitutis iuret · sicut in capitulorum libris decessorum et progenitorum nostrorum continetur et amodo nulla dissensio uel retractatio in regno nostro a quolibet [fol. 94r] ex hoc fiat ˙ quod mandatum nostrum si quis contempnere pręsumpserit bannum nostrum id est solidos LX componat ˙ Et si ipsa dies intra quadragesimę sacra ieiunia euenerit · nemo illud scramentum quod accepit in quadragesima iurare pręsumat · quia ex hoc iam etiam manifestam268* dei uindictam269* uidimus et audiuimus · Et quis pręsumpserit similiter bannum nostrum componat · et inde paenitentiam episcopali iudicio faciat · ipsam autem quadragesimam a quarta feria270* · id est a capite ieiunii cum ipsa quarta feria271* qua publice penitentes pęnitentiam accipiunt obseruari usque ad sanctam resurrectionem secundum consuetudinem antiquam pręcipimus · Sed expectet qui sacramentum ante quadragesimam seruatum accepit · si XL dies · et XL noctes ante illud quadragesima non habuit sine ulla legali compositione uel iactitione usque ad272* diem lunis post octabas273* paschę · et tunc quod legaliter accepit legaliter perficiat ˙  
261*
von Hand A korr. aus [†]
262*
korr. aus resurrectionem
263*
korr. aus Ascensi
264*
h von Hand A ergänzt
265*
gek. fer
266*
korr. aus accipit††
267*
gek. fer
268*
von Hand A korr. aus manifest[†]
269*
m von Hand A ergänzt
270*
gek. fer
271*
gek. fer
272*
d von Hand A ergänzt
273*
gek. octab
XXXIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 34]
Notum fieri uolumus omnibus dei et nostris fidelibus quia quidem comites nostri nos consuluerunt de illis francis hominibus qui censum regium de suo capite et de suis rescellis debebant qui tempore famis necessitate cogente seipsos ad seruitium uendiderunt · Unde cum episcopis et ceteris dei ac nostris fidelibus tractauimus quid nobis esset agendum · et qui cum eis inde inuenimus ac constituimus presenti edicto decreuimus · id est quia non in lege salica ex hoc expressius quiddam inuenimus · continetur tamen in tertio ††† capitulorum274* libro capitulo XXVIIII de homine libero qui se loco uuadii tradidit in alterius potestate · et ibi constitutus damnum aliquid cuilibet fecerit ut his qui eum loco uuadii suscepit aut damnum soluat · aut hominem in mallum productum admit[fol. 94v]tat · perdens simul debitum propter quod eum pro uuadio suscepit ˙ Et qui damnum fecit dimissus iuxta qualitatem rei cogatur emendare · Si uero liberam feminam habuerit · et usque dum in pignore extitit filios habuerint liberi permaneant et in lege digito dei scripta legimus ut si adtenuatus frater noster se in seruitium tradiderit sex annis seruiet illi qui eum emit ˙ et septimo egrediatur liber gratis ˙ Quae sacra historia et obseruantes moraliter aedificat · et alciori sensu intellegentes inluminat · In lege etiam qua prędecessores nostri et nominatissimi imperatores constituerunt de his qui filios suos fame aut alia aliqua necessitate cogente uendunt plura habentur capitula ˙ Quae omnia hic non necesse275* duximus ponere tamen illud capitulum quod276* cum sanctis ecclesiasticis regulis et maxima parte concordari inuenimus · Id ponere necessarium duximus in qua dicit · Ut quicumque ingenui filios suos quod et de ipsis liberis hominibus qui se uendunt obseruari uolumus qualibet necessitate seu famis tempore uendiderint ipsa necessitate conpulsi277* emptor si quinque solidis emit sex recipiat ˙ si decem · XII solidos similiter recipiat ˙ aut si amplius secundum supradictam rationem augmentum prętii consequatur ˙ Sanctus autem gregorius etiam de his qui liberi a paganis capti fuerint · si aliquis eos redimerit · ipsi qui redempti sunt procurent ut tantum prętium redemptori suo donent sicut ab eo redempti fuerunt et in sua libertate permaneant · si autem ecclęsia eos redemerit gratissime et absque ulla compositione liberi fiant ·278* Quod et nos per regnum nostrum una cum consensu et fidelium nostrorum consilio obseruari regia auctoritate precepimus · Et si quis dixerit quia non uult aut tempore famis aut pro alia necessitate prętium suum [fol. 95r] dare pro libero homine si semper illum habere seruum non debet adtendet quid et dominus per apostolum suum dicat ˙ Qui habuerit inquiens substantiam huius mundi et uiderit fratrem suum necessitatem habere et clauserit uiscera sua ab eo · non manet caritas dei in eo ˙ Et qui non habet hanc caritatem · etiamsi ad martyrium se tradidit et ad ignem · sine ista caritate remissionem peccatorum suorum habere non poterit279* ˙ et nullatenus in regnum dei intrabit · quia pro deo suos denarios uel suam annonam quae a deo accepit dare non indurat · cum deus seipsum et sanguinem suum pro eo in cruce clauis et lancea transfixus fuit · Et quia hominum ingenia qui deum non timent diabolo suadente multa excogitent · potest fieri ut qui tales homines liberos necessitate ut diximus cogente in seruos suscipiunt in alteras partes illos disperdant et uendant · propterea una cum consensu et fidelium nostrorum constituimus consilio quod in antiquis legibus decretum inuenimus · Ut si huiusmodi personas aliqui aut extraneas gentes aut ad transmarina loca transferre aut uenundare presumpserint · Ipse qui hoc contra statuta presumpserit constitutione regii banni componat ˙ Et si talis homo antea liber usque dum in tali seruitio fuerit de libera femina filios habuerit ipsi filii liberi permaneant sicut in prefato XXVIIII capitulo quarti libri capitulorum predecessorum ac progenitorum nostrorum habetur · De eo qui se loco uuadii in alterius potestate commiserit · salua constitutione legis romanę in eis qui secundum illam uiuunt ˙  
274*
korr. aus [†]apitulorum
275*
korr. aus [†]cesse
276*
korr. aus qui
277*
korr. aus conpulsa
278*
si autem … fiant · von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
279*
korr. aus potuit
XXXIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 35]
Et sciant comites nostri quia per singulos comitatus missos nostros dirigemus280* qui specialiter de his quae nunc constituimus inquirant qualiter [fol. 95v] in his nostram iussionem adimplere certauerint · sicut in secundo libro capitulorum predecessorum ac progenitorum nostrorum continetur capitulo XVIII · et quicumque neglegens inde inuentus fuerit pręcipiemus · ut ante nostram pręsentiam uenire iubeatur · et rationem reddat utrum hoc quod iussimus facere noluerit · aut non potuerit aut si aliqua re prępediente id facere non potuerit · cur nobis ipsam inpossibilitatem ad tempus non adnuntiauit · quia si ipse hoc non281* uoluit aut suę neglegentiae causa non potuit · nos talem inuenire uolumus qui hoc quod iubemus seruare uelit et possit ˙  
280*
r korr. (?)
281*
non von Hand A ergänzt
XXXV  
[BK 273 Abschnitt B c. 36]
Volumus ut sicut in secundo libro capitulorum prędecessorum ac progenitorum nostrorum continetur capitulo XXIIII · haec capitula quae nunc et alio tempore consultu fidelium nostrorum a nobis constituta sunt a cancellario nostro archiepiscopi · et comites eorum de propriis ciuitatibus modo aut per se aut per suos missos accipiant · et unusquisque per suam diocesim ceteris episcopis abbatibus comitibus et aliis fidelibus nostris ea transcribi faciant et in suis comitatibus coram omnibus legant · ut cunctis nostra ordinatio†† et uoluntas nota fieri possit ˙ Cancellarius autem noster nomina episcoporum et comitum qui ea accipere curauerint notet · et ea ad nostram notitiam perferat · ut nullus hoc prętermittere pręsumat ˙  
XXXVI  
[BK 273 Abschnitt B c. 37]
Et quoniam fideles nostri in istis quae in sequana fiunt et in aliis operibus laborant et heribergum nostrum quod pręterito anno hoc fieri iussimus homines et de illa parte sequanę in istas partes uenientes et de istis partibus in illas partes euntes destruxerunt per occasionem quia in illo contra debitam reuerentiam manere cęperunt · et nunc istud heribergum non sine [fol. 96r] labore282* et dispendium fidelium nostrorum fieri fecimus · uolumus et expresse mandamus · ut sicut nec in nostro palatio · ita nec isto heribergo aliquis alius sine nostra iussione manere pręsumat · nec illud aliquis destruat ˙ Quodsi aliquis pręsumpserit et a custodibus quos ad hoc deputatos habemus nobis notum factum fuerit · non sine debita uindicta pręsumptor euadet quia semper parati esse uolumus · et uos paratos esse iubemus ut in istis partibus et in aliis quibuscumque nobis necesse fuerit et contra paganos et contra alios quoscumque sicut consuetudo fuit et uestri antecessores nostris antecessoribus auxilium prębuerunt et uos nobis debitum et necessarium adiutorium exhibuistis · ita nunc · et semper ad dei uoluntatem et sanctae ecclesiae atque istius christianitatis defensionem et nostram communem salutem et pacem obtinendam et defendandam [!] in omnibus quantum deus auxilium prestare dignatus fuerit parati semper et in omnibus simus ˙  
282*
korr. aus [†]bore
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 98r] [1]
INCIPIUNT CAPITULA IUNIORIS KAROLI REGIS · QUĘ FACTA FUERUNT AD CARISIACUM PALATIUM PUBLICUM CAPITULO PRIMO .'  
[BK 278 c. 1]
QVIA NECESSE EST ut quod male reincrescit iterum recidatur de constitutionibus antecessorum nostrorum et nostris quae in illorum et nostris capitulis constitutę sunt ad resecanda mala quae specialiter iterum reemergunt [!] missis et comitibus nostris firmiter exsequenda proponimus · id est ut quando missi · uel comites nostri latronem uel aliquem malefactorem · uel infidelem nostrum forbannierint · hoc nobis in nostro palatio et aliis missis et comitibus scire faciant · ut si ad nostram curtem uenerit · inde faciamus quod iustum est · Et si de uno missatico uel comitatu in alium missaticum uel comitatum fugerit · missus uel comes in cuius missaticum fugerit illum per fideiussores constringat · ut uelit nolit illuc reueniat · et ibi malum emendet · ubi illud perpetrauit ˙ Et si fideiussores non habuerit sub custodia illum habeat donec ad illum comitem in cuius comitatu forbannitus fuit reuenire faciat ˙ Et si alodem habuerit · uel in illo comitatu unde fugit · uel in illo comitatu ad quem fugit · comes ipsum alodem in fiscum recipiat ˙ Et qui talem forbannitum reciperit [fol. 98v] secundum quod constitutum est in capitularibus aui et patris [n][..] [..] libro tertio capitulo XXIII · si francus est cum duodecim si[m]ilibus fran[...] iuret quod ipsum latronem uel forbannitum esse non sc[isset] licet pater eius sit aut frater · aut propinquus si hoc iurare non [po]tuerit uel ab alio conuictus fuerit quod latronem uel malef[..]torem · aut infidelem nostrum forbannitum in hospitio suscepisset sicut ipse forbannitus et ut infidelis iudicetur  
II  
[BK 278 c. 2]
Vt comites et missi nostri maximam curam adhibeant quatinus in illorum comitatibus et missaticis populus iustitiam et pacem habeat ˙ Et de latronibus extirpandis maximum certamen habeant ·283* Et si talis malefactor aut infidelis noster emerserit ut284* per se illum compręhendere comes in suo comitatu non possit · accipiat homines tam nostros quam episcoporum uel abbatum et abbatissarum in suo comitatu commanentes · et sic illum persequatur donec compręhendat · Et qui ad talem malefactorem uocatus fuerit et se inde retraxerit · ut ad hoc adiutorium non pręstet · si liber homo fuerit bannum dominicum componat ˙ Et si colonus fuerit sexaginta ictus accipiat · Et si talis malefactor in illa persecutione occisus fuerit qui eum occiderit leudem inde non soluat et nullus illi inde faidam portare pręsumat Quodsi quis facere pręsumpserit per certos fideiussores ad nostram pręsentiam perducatur ˙  
283*
Et de … habeant · von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
284*
korr. aus aut
III  
[BK 278 c. 3]
De illis liberis hominibus qui infames uel clamodici sunt de tesceis et rapacitatibus uel assalturis285* · uel de infidelitate nostra et cum furto non compręhenduntur · si eis iam uita perdonata est propter aliquid malefactum · fiat de illis sicut in capitulari aui et patris nostri continetur in libro · III · [fol. 99r] quadragesimo septimo · et XLVIII capitulis · Et si iam de latrocinio conuicti sunt · fiat de illis sicut de reuictis ˙ Si autem adhuc illis uita perdonata non fuit et reuicti non sunt et res et mancipia uel mobile habent286* ††††††††††††††††††††††287* fiat de illis sicut in IIII libro capitulorum capitulo XXVIIII dicitur cum ad mallum comitis uenerint ˙ Si autem ad mallum non uenerint banniantur · et per res et mancipia uel mobile distringantur ut ueniant ˙ Si autem non uenerint fiat de illis sicut in capitulari continetur · ut si post secundam comitis admonitionem ad mallum uenire noluerint rebus eorum in bannum missis uenire et iustitiam reddere compellantur ˙ Et si talis est quem aut propter parentes aut propter faidam homines accusare non uoluerint aut ausi non fuerint · et cum malefacto compręhensus non fuerit · et negauerit iuret cum XII talibus francis quorum testimonium leges publicę non reiciunt quod tesceiam uel latrocinium aut rapinam non fecerit et post hoc iuret ipse tantum quod deinceps tesceiam uel latrocinium aut rapinam non faciat288* neque facienti consentiet · et si scierit289* qui290* haec fecerit · illis ministris nostris per quos talis causa emendari debet non celet ˙ Et qui res et mancipia uel mobile non habent per quae distringi possint · ut ad mallum ueniant · et ibi aut se legaliter291* ut pręmisimus excondicant292* aut si se excondicere non potuerint quod male fecerunt legaliter emendent ˙ Post secundam bannitionem comitis si ad mallum non uenerint compręhendantur secundum prefatum capitulare libri tertii capitulo LV quo dicitur de latronibus qui magnam habent blasphemiam · quicumque293* aliquem ex his com[fol. 99v]prehenderit · nullum damnum exinde patiatur · Compręhensus autem si fideiussores habere potuerit · per fideiussores ad mallum adducatur · Si fideiussores habere non potuerit · a ministris comitis custodiatur · et ad mallum perducatur · Et si aliquis eum accusauerit · fiat de illo secundum praefatum capitulum libri capitularis ˙ Si autem nullus eum accusauerit · excondicat se prędicto modo · et iuret deinceps tesceiam uel latrocinium non faciet · neque facienti consentiet · Et si sciret qui haec faciet · non celet ˙ ministris regni per quos talis causa emendari debet ˙ Si uero tales ut prędiximus ad mallum adduci non potuerint in forbannum mittantur ˙ Et de his missi uel comites sicut supra diximus faciant ˙ Et de illis qui tales receperint · sicut pręscripsimus fiat ˙ Si autem fiscalinus noster ita infamis in fiscum nostrum confugerit uel colonus de inmunitate in inmunitatem294* confugerit · mandet comes iudici nostro uel aduocato cuiuscumque casae dei ut talem infamem in mallo suo pręsentet · Et si talem pręsentauerit · si aliquis eum comprobare uoluerit faciat ˙ Et si nullus eum295* comprobare noluerit · tamen suam infamiam ad dei iudicium purget · et per illud dei iudicium · aut liberetur aut condempnetur ˙ Si autem iudex noster uel aduocatus de casa dei commonitus talem blasphemum comiti in mallo suo non pręsentauerit · fiat inde secundum capitulare libri tertii capitulo XXVI · Et si seruus alicuius ita clamosus est · comes dominum serui commoneat · ut eum in mallo suo pręsentet · et pręsentatum si aliquis comprobare uoluerit faciat · Et si nullus comprobare noluerit · ad dei iudicium predicto modo se ex[fol. 100r]aminet · et per illud dei iudicium · aut liberetur · aut condempnetur · Si autem dominus serui eundem seruum suum comiti in mallo pręsentare noluerit · fiat inde secundum capitulare libri tertii capitulo XLVI  
285*
korr. aus alsalturis
286*
von Hand A korr. aus [†]
287*
Das habent wurde von Hand A auf einer Rasur nachgetragen, wobei sich der getilgte Text nach habent am Zeilenende noch etwa über die Hälfte der nächsten Zeile erstreckte und somit deutlich länger gewesen sein muss als nur ein Wort.
288*
von Hand A korr. aus f[†]
289*
von Hand A korr. aus sci[†]
290*
von Hand A korr. aus q[†]
291*
folgt getilgtes †††​†​†​†​†††s
292*
c2 ergänzt
293*
que von Hand A ergänzt
294*
m2 von Hand A ergänzt
295*
eum von Hand A ergänzt
IIII  
[BK 278 c. 4]
De illis hominibus qui cum Karlomanno preteritis annis tanta mala et tanta scelera in regno nostro fecerunt · sicut tunc et uerbis et scriptis pręcepimus296* · ita comites et missi nostri exequantur in eos in quibus nostra iussio quam consilio fidelium nostrorum iussimus exequuta non est · id est ut fidelitatem nostram nobis promittant sicut tunc scariuimus · et scriptam comitibus nostris dedimus · et cui aliquid abstulerunt aut emendent aut depręcentur et paenitentiam faciant sicut tunc constitutum fuit ˙ Et qui seniores sicut tunc pręcepimus acceptos habent per fideiussores ad nostram pręsentiam perducantur · Et alodes quos297* habent comites in quorum comitatibus sunt in fiscum recipiant ˙  
296*
korr. aus pręcipimus
297*
korr. aus qu[†]s
V  
[BK 278 c. 5]
Vt unusquisque298* comes in suo comitatu pręuideat · ut qui fidelitatem nobis adhuc promissam non habent · fidelitatem nobis promittant ˙ sicut in capitulis aui et patris nostri continetur ˙  
298*
Vt unusquisque von Hand A korr. aus Vnusquisque
VI  
[BK 278 c. 6]
Vt unusquisque comes in comitatu suo magnam prouidentiam accipiat · ut nullus liber homo in nostro regno immorari uel proprietatem habere permittatur cuiuscumque homo sit · nisi fidelitatem299* nobis promiserit ˙  
299*
von Hand A korr. aus fidelit[†]
VII  
[BK 278 c. 7]
Et quia audiuimus quod malefici homines et sortiariae per plura loca in nostro regno insurgunt quorum maleficiis iam multi homines infirmati · et plures mortui sunt · quoniam sicut sancti dei homines [fol. 100v] scripserunt regis ministerium est impios de terra perdere maleficos et ueneficos non sinere uiuere ˙ Expresse pręcipimus ut unusquisque comes in suo comitatu magnum studium adhibeat ut tales perquirantur · et compręhendantur · et si iam inde comprobati masculi uel comprobatę fęminę sunt · sicut lex et iustitia docet disperdantur ˙ Si uero nominati uel suspecti · et necdum inde comprobati sunt uel per testes ueraces inde comprobari non possunt dei iudicio examinentur · et sic per illud dei iudicium aut liberentur aut condempnentur · Et non solum tales istius mali auctores · sed et conscii ac complices illorum siue masculorum siue faeminarum disperdantur · ut una cum eis scientia tanti mali de terra nostra pereat ˙  
VIII  
[BK 278 c. 8]
Quia sicut et per scripturas et per auctoritatem et per rationem manifestum est duo sunt quibus principaliter hic mundus regitur · regia potestas · et pontificalis auctoritas · et in libro capitulorum aui et patris nostri coniuncte ponitur · ut res et mancipia ecclesiarum eo modo contineantur sicut res ad fiscum dominicum pertinentes contineri solent iuste et rationabiliter de rebus et mancipiis quae in regia et in ecclesiastica uestitura fuerunt · uniformiter et uno modo tenendum est ut sicut quaecumque res et mancipia in regia uestitura aui et patris nostri et nostra fuerunt · et nunc ab aliis detinentur · demonstretur qualiter de regia uestitura aui et patris nostri et nostra exierunt · et pręcepta monstrentur qualiter inde exierunt · quia plures inde per mendacium300* quaedam obtinuerunt301* · et quidam plura per fraudem obtinent · Ita et de rebus quae in ecclesiarum uestitura [fol. 101r] unde quaerimonia fuerit demonstretur qua auctoritate in proprietatem eas quique obtineant ˙ et quoniam quidam non contradicunt quod res et mancipia quae tenent in uestitura nostra uel antecessorum nostrorum siue ecclesiarum dei non fuissent · sed patres illorum morientes eis in hereditatem dimiserunt · ideo non uolunt inde ullam auctoritatem ostendere sed suam hereditatem probare · contra illos dicitur quia potest fieri ut aliquis de fisco regio uel de rebus ecclesiae aliquid proprindat302* aut per fraudem optineat · et mortuo illo · filius eius aut filia illas res tenere in hereditatem uelit ˙ propterea per capitula aui et patris nostri quę franci pro lege tenenda iudicauerunt · et fideles nostri in generale placito nostro conseruanda decreuerunt · Discernendum est de quali hereditate auctoritas non debet requiri · sed legitima hereditas ab aliquo adprobari · Ostenditur enim in eisdem capitulis ubi de rebus alienis alicui per malum ingenium uenditis uel uenundatis303* loquitur quae sit unicuique304* legitima hereditas cum dicitur inter alia ˙ Similiter de omnibus iustitiis ad eum pertinentibus rationem reddere compellatur excepta sua legitima hereditate quae ei per successionem parentum suorum legitime euenire debuit · et de hac legitima hereditate non est auctoritas requirenda ˙ Sed si interpellatio inde fuerit legitima hereditas adprobanda · Quia uero de rebus ex fisco regio et de rebus ecclesiasticis quae ita ut in eisdem capitulis habetur contineri debent · sicut res ad fiscum dominicum pertinentes contineri solent · auctoritas est requirenda · per quam auctoritatem quisque illas retineat in ipsis capitulis demonstratur cum dicitur ˙ Ubicumque commutationes tam tempore nostro quam tempore geni[fol. 101v]toris et aui nostri legitime et rationabiliter atque utiles ecclesiis dei factę sunt permaneant ˙ Ubicumque uero inutiles et incommodę atque inrationabiles factę sunt dissoluantur · et recipiat unusquisque quod dedit ˙ Ubi uero mortua manus interiacet aut305* alia quaelibet causa quae rebellis esse uideatur inuenta fuerit · diligenter describatur et ad nostram notitiam perferatur ˙ Sed et iustum atque rationabiliter uidetur ut si rectores ecclesiarum neglegenter res quas acceperunt in commutationem neglexerunt · et commutantes commutatas excoluerunt · non compensentur excultę et negletę [!] aequaliter · sed sicut tunc fuerunt compensentur quando commutatę fuerunt et ita compensatio ad nostram notitiam perferatur · et nostro ac fidelium nostrorum iudicio utrum permanere an dissolui debeant ipsę commutationes decernatur306* ˙  
300*
von anderer Hand korr. aus mendatium
301*
von anderer Hand korr. aus optinuerunt
302*
r2 ergänzt
303*
un ergänzt
304*
-que am Zeilenende evtl. von anderer Hand ergänzt.
305*
a ergänzt
306*
korr. aus derernantur
VIIII  
[BK 278 c. 9]
Vt sicut in capitulis aui et patris nostri continetur missi nostri ubi boni scabinei non sunt · bonos scabineos mittant ˙ et ubicumque malos scabineos inueniunt eiciant · et totius populi consensu in locum illorum bonos eligant · et cum electi fuerint iurare eos faciant ut scienter iniuste non iudicent ˙  
X  
[BK 278 c. 10]
Volumus ut secundum capitulare aui et patris nostri quicumque de scabineis deprehensus fuerit propter munera et propter amicitiam iniuste iudicasse · per fideiussores missus ad presentiam nostram ueniat · et ab omnibus scabineis denuntietur · Ne quis etiam iustum iudicium uendere presumat ˙  
XI  
[BK 278 c. 11]
Volumus ut secundum capitulare aui et patris nostri in omni [fol. 102r] comitatu hi qui meliores et ueratiores inueniri possunt eligantur a missis nostris ad inquisitionem faciendam · et rei ueritatem dicendam · et ut adiutores comitum sint ad iustitias faciendas ˙  
XII  
[BK 278 c. 12]
Volumus ut secundum capitula aui et patris nostri et nostra ut307* mallus ˙ neque in ecclesia · neque in porticibus aut atrio ecclesiae · neque in mansione presbiteri iuxta ecclesiam habeatur · quia non est aequum ut ibi homines ad mortem iudicentur et dismembrentur et flagellentur ubi si308* confugerint secundum aliud capitulum pacem habere debent · Domus uero utilis sicut in capitulis aui et patris nostri continetur a comite in loco ubi mallum tenere debet construatur · quatinus propter calorem solis et pluuiam publica utilitas non remaneat · Minora uero placita comes siue intra suam potestatem uel ubi impetrare potuerit · excepto in ecclesia · et porticibus atque atrio ecclesiae et mansione presbiteri habeat sicut in eisdem capitulis continetur309* ˙ [fol. 102v]  
307*
ut mit Einfügungszeichen ergänzt
308*
si ergänzt
309*
Der Rest der Seite (ca. die Hälfte des Blattes) wurde freigelassen.
CAPITULUM310* · I ·  
[BK 278 c. 1]
Quia necesse est ut quod male reincrescit iterum recidatur · de constitutionibus antecessorum nostrorum et nostris quę in illorum et nostris capitulis constitutę sunt ad resecanda mala quę specialiter iterum reemergunt [!] · missis et comitibus nostris firmiter exequenda proponimus · id est ut quando missi uel comites nostri latronem uel aliquem malefactorem uel infidelem nostrum forbannierint · hoc nobis in nostro palatio et aliis missis et comitibus scire faciant · ut si ad nostram curtem uenerit inde faciamus quod nostrum est · Et si de uno missatico uel comitatu in alium missaticum uel comitatum fugerit · missus uel comes in cuius missaticum fugerit illum per fideiussores constringat · ut uelit nolit illuc reueniat et ibi mallum emendet ubi illud penetrauit · et si fideiussores non habuerit · sub custodia illum habeat donec ad illum comitatum in cuius comitatu forbannitus fuit illum reuenire faciat · Et si alodem habuerit uel in illo comitatu unde fugit uel in illo comitatu ad quem fugit · comes ipsum alodem in fiscum recipiat · Et qui talem forbannitum receperit · secundum quod constitutum est · in capitularibus aui et patris nostri in libro tertio · capitulo XXIII · si francus est · cum duodecim similibus francis311* iuret quod ipsum latronem uel forbannitum esse · non scisset · licet pater eius sit aut frater aut propinquus · si hoc iurare non potuerit uel ab alio conuictus fuerit · quod latronem uel malefactorem aut infidelem nostrum forbannitum in hospitio suscepisset · sicut ipse forbannitus et ut infidelis uidetur ·  
310*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
311*
korr. aus fran[†]s
Capitulum II ·  
[BK 278 c. 2]
Ut comites et missi nostri maximam curam adhibeant quatinus in illorum comitatibus et missaticis populus iustitiam et pacem habeat312* et de latronibus · exstirpandis313* maximum certamen habeant · et si talis malefactor aut infidelis noster emerserit ut per se illum conprehendere comes in suo comitatu non possit accipiat homines tam nostros quam episcoporum uel abbatum et abbatissarum in suo comitatu com[fol. 103r]manentes et sic illum persequatur donec comprehendat et qui at talem malefactorem accipiendum uocatus fuerit et se inde retraxerit ut ad hoc adiutorium non prestet si liber homo fuerit bannum dominicum componat · et si colonus fuerit LX ictus accipiat et si talis malefactor in illa persecutione314* occisus fuerit leudem inde non soluat et nullus illi inde faidam portare presumat quodsi quis facere presumpserit per certos fideiussores ad nostram presentiam perducatur ·  
312*
Über t eine Rasur, evtl. -ur-Kürzungszeichen?
313*
-rpandis steht evtl. auf Rasur (oder nur fleckiges Pergament?)
314*
korr. aus [†]
Capitulum III  
[BK 278 c. 3]
De illis liberis hominibus qui infames uel clamodici sunt de tesceiis uel latrociniis et rapacitatibus et assalturis uel de infidelitate315* nostra et cum furto non conprehenduntur si eis iam uita perdonata est propter aliquod316* malefactum fiat317* de illis sicut in capitulari318* aui et patris nostri uita perdonata non fuit et reuicti non sunt · et res et mancipia uel mobile habent fiat de illis sicut in quarto libro capitulorum · capitulo XXVIIII dicitur cum a mallvm319* comitis uenerint · Si autem ad mallum non uenerint banniantur et per res et mancipia uel mobile distringantur ut ueniant · Si autem non uenerint fiat de illis sicut in capitulari continetur · Ut si post secundam comitis admonitionem ad mallum uenire noluerint · rebus eorum in bannum missis uenire et iustitiam reddere compellantur · Et si talis est quae aut propter parentes aut320* propter faidam homines accusare non uoluerint aut ausi non fuerint et cum malefacto comprehensus non fuerit et negauerit · iuret cum duodecim talibus francis quorum testimonium leges publice non reiciunt quod tesceiam uel latrocinium aut rapinam non fecerit et post hoc iuret ipse tantum quod deinceps tesceiam uel latrocinium non faciet neque facienti consentiet321* · Et si scierit qui hęc fecerit · illis ministris per322* quos talis causa emendari debet non celet · Et qui res et mancipia uel mobile non habent per quę distringi possint ut ad mallum323* ueniant · et ibi [fol. 103v] aut se legaliter ut premisimus excondicant · aut si se excondicere non potuerint quod male fecerunt legaliter emendent · post secundam bannitionem si ad mallum non uenerint comprehendantur secundum prefatum capitulare libri tertii capitulo LVI · quo dicitur de latronibus qui magnam habent blasphemiam ˙ Quicumque aliquem ex his comprehenderit · nullum damnum exinde patiatur · Comprehensus autem si fideiussores habere potuerit per fideiussores ad mallum adducatur · si fideiussores habere non potuerit · a ministris comitis custodiatur · et ad mallum perducatur · Et si aliquis eum accusauerit · fiat de illo secundum prefatum capitulum libri capitularis · Si autem nullus eum accusauerit · excondicat se predicto modo · et iuret quod deinceps tesceiam uel latrocinium non faciet neque facienti consentiet · Et si scierit · qui hoc faciet · non celet ministris regni per quos talis causa emendari debet · Si uero tales ut prediximus ad mallum adduci non potuerint · in forbannum mittantur · et de his missi uel comites sicut supra diximus faciant · et de illis qui tales receperint sicut prescripsimus fiat · Si autem fiscalinus noster ita infamis in fiscum nostrum confugerit uel colonus de inmunitate in inmunitatem confugerit · mandet comes iudici nostro uel aduocato cuiuscumque casae dei ut talem infamem in mallo suo presentet et si talem presentauerit · si aliquis eum comprobare uoluerit faciat · et si nullus eum comprobare uoluerit · tamen suam infamiam ad dei iudicium purget · et per illud dei iudicium aut liberetur aut condemnetur · Si autem iudex noster uel aduocatus de casa dei commonitus talem blasphemum comiti in mallo suo non presentauerit · fiat inde secundum capitulare libri tertii capitulo XXVI · Et si seruus alicuius ita clamosus est · comes dominum serui commoneat ut eum in mallo presentet · et presentatum si aliquis comprobare uoluerit [fol. 104r] faciat · et si nullus eum comprobare uoluerit · ad dei iudicium predicto modo se examinet · et per illud dei iudicium aut liberetur aut condemnetur · Si autem dominus serui eundem seruum suum comiti in mallo presentare noluerit · fiat inde secundum capitulare libri tertii capitulo XLVI ·  
315*
korr. aus infedelitate
316*
korr. aus [†]quod
317*
t korr. (?)
318*
in capitulari korr. aus i[†]lari
319*
korr. aus mallo
320*
u korr. (?)
321*
korr. aus consentiat
322*
p korr. (?)
323*
korr. aus malu
Capitulum IIII  
[BK 278 c. 4]
De illis hominibus qui cum Karlomanno preteritis annis tanta mala et tanta scelera in regno nostro fecerunt · sicut tunc et uerbis et scriptis precepimus · ita comites et missi nostri exequantur in eos in quibus nostra iussio quam consilio fidelium nostrorum iussimus executa non est id est ut fidelitatem nobis promittant sicut tunc scariuimus · et scriptam comitibus nostris dedimus · et cui aliquid abstulerunt aut emendent aut deprecentur · et poenitentiam faciant sicut tunc constitutum fuit · Et qui seniores sicut tunc precepimus acceptos non habent · per fideiussores ad nostram presentiam perducantur · et alodes quos habent · comites in quorum comitatibus sunt in fiscum recipiant ·  
Capitulum V  
[BK 278 c. 5]
Unusquisque comes in suo comitatu prouideat  - - -324* ut qui fidelitatem nobis adhuc promissam non habent · fidelitatem nobis promittant sicut in capitulis aui et patris nostri continetur ·  
324*
Der Schreiber ließ an dieser Stelle mitten im Satz eine Lücke von ca. 6 Buchstaben frei, obwohl hier augenscheinlich kein Text fehlt.
Capitulum VI  
[BK 278 c. 6]
Ut unusquisque comes in comitatu suo magnam prouidentiam accipiat ut nullus liber homo in nostro regno immorari uel proprietatem habere permittatur cuiuscumque homo sit nisi fidelitatem nobis promiserit ·  
Capitulum VII  
[BK 278 c. 7]
Et quia audiuimus quod malefici homines et sortiarię per plura loca in nostro regno insurgunt quorum maleficiis iam multi homines infirmati et plures mortui sunt · quoniam sicut sancti dei homines scripserunt regis ministerium est impios de terra perdere maleficos et ueneficos non sinere uiuere expresse precepimus ut unusquisque comes in suo comitatu magnum studium adhibeat [fol. 104v] [.]t [t]ales perquirantur et comprehendantur · et si iam inde comprobati masculi uel comprobatę femin[ę] s[u]nt · sicut lex et iustitia docet disperdantur · Si uero nominati uel suspecti ˙ et necdum inde comprobati sunt · uel per testes ueraces inde [c]omprobari non possunt · dei iudicio examinentur · et sic per illud dei iudicium aut liberentur aut condemnentur · et no[n] solum [.]ales istius mali auc[t]ores sed et conscii et complices illorum · siue mascul[.]rum siue feminarum disperdantur · ut una cum eis scientia tan[ti] mali de terra nostra pereat ·  
Capitulum VIII ·  
[BK 278 c. 8]
Quia sic[.]t [et] per scripturas et per auctoritatem et per rationem manifestum est · duo sunt quib[us] p[..]ncipal[i]ter mundus hic regitur · regia potestas et pontificalis auctori[...​...]n libro capitulorum aui et patris nostri coniuncte ponitur · ut res et mancipia ecclesiarum eo modo continean[.] sicut res ad fiscum dominicum pertinentes · contineri solent · iuste et rationabiliter de rebus et mancipiis quę in regia et in ecclesiastica uestitura fuerunt · uniformiter et uno modo tenendum est · Ut sicut quęcumque res et mancipia in regia ues[...]ura au[.] et patris nostri et nostra fuerunt et nunc ab aliis detinentur · demonst[...​...]ua[.]iter de regia uesti[.]ura aui et patris nostri et nostra exi[e]runt · quia plures [.]nde [per] [.]endaci[um] qu[edam] optinuerunt et quidam plura per fraudem obtin[...​.​.​...] de rebus quę [...]cclesiarum uestitura fuerunt unde questio fuerit [...​.​.​...]et[.] qua [..]c[to]ritate in proprietatem eas quique obtineant · et quoniam quidem non con[...​.​...]nt quod res et mancipia quę tenent in uestitura nostra uel antecessorum nostror[um] siue [ę]cclesiarum dei non fuissent · sed patres illorum morientes eis in her[e]ditatem dimiserunt · Ideo non uolunt inde ullam auctoritatem ostend[...] sed suam hereditatem probare · contra illos dicitur quia potest fieri ut aliquis de fisco regio uel de rebus ecclesię aliquid proprindat aut per fraudem obtin[eat] · et mortuo illo · filius · eius [fol. 105r]