Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Salzburg, Bibliothek der Erzabtei St. Peter, a. IX. 32

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Salzburg
Bibliothek der Erzabtei St. Peter
a. IX. 32
Sigle: Sa
Zum Artikel in der Rubrik "Sammlung des Monats"
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

11. Jh., 1. Hälfte; Salzburg (P. Wind; E.-D. Hehl); Köln (R. Kottje)

Provenienz:

Zur umstrittenen Schriftheimat sei bemerkt, daß vom Inhalt her einige Texte nach Köln, andere dagegen wie das Erfurter Breviarium canonum nach Salzburg weisen, und auch die italienischen Kapitularien der 27-Kapitel-Sammlung wird man eher mit dem südostdeutschen Raum in Verbindung bringen. Eine sichere Entscheidung kann m. E. erst nach eingehenden paläographischen Untersuchungen getroffen werden.
Alte Signaturen: X. 28. Der handschriftliche Katalog vermerkt: außen R.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 218 foll.
Maße: 272-280 × 217-220 mm
Schriftraum: 215-230 × 145-160 mm
Lagen:
2 IV16 + (IV-2)22 + 5 IV62 + III68 + 15 IV188 + III194 + 3 IV218
Kustoden: I (8v) bis XV (116v), dann neue Zählung: I (124v) bis XIII (218v)
Zeilen: 29-30
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel
Schreiber: mehrere Hände
Ausstattung:

Text in brauner und schwarzer Tinte, rote Rubriken und Initialen

Einband:

Ledereinband um Holzdeckel mit zwei Schließen

Inhalte
Anmerkung:

Der Kanonist G. Phillips hat der inhaltsreichen Salzburger Hs. schon 1863 eine gründliche Monographie gewidmet, in der er die verschiedenen Sammlungen und die vielen Einzelstücke näher bestimmte. Der besonders von Kottje betonte Überlieferungszusammenhang mit dem freilich nicht am Ort geschriebenen Cod. Köln 120 schließt die Collectio canonum foll. 91r-116r ebenso aus wie die Texte ab fol. 149v, gilt also auch nicht für die im Schlußteil tradierten Kapitularien.

Die Kapitularien des Salisburgensis sind, der Arbeitsweise des Kollektors entsprechend, vor allem durch Exzerpte vertreten; neben bekannten Texten wie Auszügen aus Benedictus Levita, Worms (a. 829), Pavia (a. 832 und 856), Mantua (a. 813), dem Concilium Germanicum (a. 742/743; vollständig) und Les Estinnes (a. 743/744) treffen wir auch auf sonst unbekanntes Material.

  • 1r
    Titelblatt: HIC LIBELLVS CONTINET FLOSCVLOS EX DECRETIS CEV VERNANTIBVS PRATIS PRĘSULUM ROMANORUM CONCILIORUMQUE GENERALIUM NECNON ET SPECIALIUM APOSTOLICA AUCTORITATE ROBORATORUM UEL ETIAM QUORUNDAM ORTHODOXORUM PATRUM DICTIS DEFLORATOS OB UARIA HUIUS QUOQUE TEMPORIS INCOMMODA HUMANE INBECILLITATI IMMINENTIA QUID CUIQUE IN ACCLESIASTICIS SIT AGENDUM PACIENDUMUE NEGOTIIS DESIGNANTES NON MINUS QUOQUE CRESCONII FERRENDIQUE UT DICUNT LAUDANDA CONTINENS OPUSCULA OB COMMODITATEM LEGENTIUM UTILITATEMQUE MINUS INTELLEGENTIUM PARITER INSCRIPTA.

  • 1v
    Epistola formata, für einen Diakon Stephanus ausgestellt von Bischof Ruotbert von Metz (883-916) an Erzbischof Willibert von Köln (870-890) (ed. B. Pez, Thesaurus anecdotorum 6 [1729] S. 86 f.; vgl. MGH Formulae, S. 563 Nr. 20* [a]).

  • 2r-90v
    Cresconius, Concordia canonum, Adnotatio sanctorum patrum (mit Zusatz: RE<S>PONSIO ATHANASII ALEXANDRINI EPISCOPI DE SUA FIDE), metrische Vorrede des Konzils von Nikäa, Praefatio, Titelverzeichnis und Text (ed. Zechiel-Eckes, S. 419-799; cc. 3, 5 distare conuenit bis 10, 2 sancti et magni con- fehlen wegen Verlusts eines Doppelblatts); auf die gleiche Vorlage zurückgehend wie Cod. Köln 120 (10. Jh., Anfang; Ostfrankreich oder Belgien); verwandt auch mit den Cresconius-Codd. Einsiedeln 197 und Oxford Laud. misc. 436.

  • 91r-116r
    Sammlung von 190 Canones spanischer und gallo-fränkischer Konzilien in drei Teilen mit Zusätzen (Einzelnachweise bei Phillips, S. 445-460).

  • 116v
    (Etwas jüngerer Nachtrag) Prolog zum Paenitentiale (Pseudo-)Bedae (ed. Schmitz, Bußbücher 1, S. 556).

  • Auf neuer Lage folgt:

    117r-134r
    Hrabanus Maurus, Paenitentiale ad Heribaldum (Migne, PL 110, Sp. 467 C - 494 C; der Widmungsbrief Hrabans auch ed. bei Kottje, Bußbücher, S. 276-278, das Ende von c. 34 ebd., S. 279).

  • 134r-142v
    Collectio 12 capitulorum mit den Briefen des Hrabanus Maurus an Chorbischof Reginbald von Mainz und Bischof Humbert von Würzburg, Nikolaus I., JE 2710, sowie c. 20 des Paenitentiale Hrabans an Otgar und cc. 9-10 des Konzils von Mainz (a. 852; Vollform in Cod. Bamberg Can. 2), vgl. die Übersichten bei Kottje, Bußbücher, S. 57 und Haggenmüller, Überlieferung, S. 99.

  • 142v-145r
    Collectio 17 capitulorum, zumeist dem Hrabanschen Paenitentiale ad Otgarium entnommen (vgl. die Analyse bei Kottje, Bußbücher, S. 31 Anm. 38; das dort nicht identifizierte c. 12 findet sich u.a. im Paenitentiale Vallicellianum I, c. 114 [ed. Schmitz, Bußbücher 1, S. 331]).

  • 145r-146r
    Römische Synode Gregors II. vom 7.4.721 ab Cum simus dominicę plebis. Die Subskriptionsliste schließt bereits mit Bischof Agnellus von Ferentino (Migne, PL 67, Sp. 342 D - 344 A).

  • 146r-147v
    Pseudo-Hormisdas, JK † 868 (MGH Epp. 3, S. 49-54).

  • 147v-148v
    Sendordo (ed. de Clercq, La législation religieuse franque 2, S. 407-410).

  • 148v-149v
    Capitula III Bischof Ghärbalds von Lüttich (MGH Capitula episcoporum 1, S. 37-42; zur Hs. S. 35), dann: FINIT LIBER CANONVM FELICITER DEI GRATIA.

  • 149v
    Quia secundum canonicam diffinitionem - in synodica stipulatione reticeatur (ed. Phillips, S. 469; Teil des Gesetzes, das R. W. Dove, Das von mir sg. Sendrecht der Main- und Rednitzwenden, in: Zs. für Kirchenrecht 4 [1864] herausgegeben hat, hier S. 160 Z. 4-9; vgl. MGH Capit. 2, Nr. 252, S. 206, Nr. 5); nochmals unten fol. 153r.

  • 149v-150r
    Johannes X. an Erzbischof Hermann von Köln, JL 3557 (ed. Zimmermann, Papsturkunden 1, Nr. 37, S. 64 f.).

  • 150r-153r
    Sieben Exzerpte aus Augustinus und Gregor I. (Einzelnachweise bei Phillips, S. 470).

  • 153r
    Konzil von Tribur (a. 895), Canon extravagans 13 (MGH Capit. 2, Nr. 252, S. 249).
    ITEM DE EODEM CONCIL. CAP. XXIII. Quia secundum canonicam diffinitionem - in synodica stipulatione reticeatur; ohne Inskription bereits oben fol. 149v zitiert.

    DECRETUM LEONIS PAPE. Quicumque ergo clerici uel laici - ex ore tuo te iudico (ed. Philipps, S. 471); falsche Inskription; thematisch ähnlich Konzil von Tribur (a. 895), c. 8.

  • 153r-157v
    Canones Romanorum ad Gallos episcopos (Maassen, Geschichte der Quellen, S. 242; als Dekretale des Damasus ed. E. Ch. Babut, La plus ancienne décrétale [Paris 1904] S. 69-87, im Salisburgensis erweiterte Capitulatio: VI. De eo, quod avunculi sui duxerit uxorem et de ordinatione clericorum et de clericis alienis).

  • 157v
    Sechs Einzelstücke, vorwiegend aus Kirchenvätern (Nachweise bei Phillips, S. 472).

  • 157v-166r
    Auszug aus der Collectio Vetus Gallica, Kapitel IV, 7; V, 7; VII, 2; XII, 2-3; XIII, 2; XIV Rubrik und Text; XV, 5-7; XVI, 4-10, 12-18; XVII, 7-12; XVIII, Rubrik, 1; XIX, Rubrik und Text; XX, Rubrik, 1-2; XXI, 4, 11; XXIII, Rubrik, 1-7; XXIV, Rubrik, 1-6; XXV, Rubrik und Text; XXVI, 4; XXVII, 4-5; XXVIII, Rubrik, 1; XXIX, 2; XXX, Rubrik und Text; XXXI, 5-7; XXXII, 3-5; XXXIII, Rubrik und Text; XXXIV, Rubrik, 1-3; XXXV, Rubrik, 1-12; XXXVI, 8-12; XXXVII, 8-11; XXXVIII, 4-7; XL, 10, 14-15; XLI, 10, 20-21; XLII, Rubrik, 1-2; XLIV, 3-4; XLVI, 7-12; XLVII, 4-5; L, 2; LI, 5; LII, Rubrik, 1; LIII, Rubrik, 1-3; LIV, 3-4; LV, Rubrik, 1, 3, 5; LIX, 1-2; LXII, 5-7 (vgl. Mordek, Kirchenrecht und Reform, S. 319, Edition ebd. S. 370 ff.).

  • 166r-167v
    Pseudo-Clemens I., Epistola ad Iacobum, JK † 11 (Migne, PL 56, Sp. 893 B - 896 A).

  • 167v-168v
    Drei Exzerpte aus Isidor von Sevilla, Sententiae, III, 28-30 (Migne, PL 73, Sp. 702 f.).

  • 168v
    EX DECRETO PAPAE VIGILII CAP. XXXI: Pseudo-Vigilius (ed. Philipps, S. 482; zuletzt Hartmann, Rechtskenntnis und Rechtsverständnis, S. 17 Anm. 42).

  • 168v-198v
    Hinkmar von Laon, Pittaciolus (Migne, PL 124, Sp. 1001 D - 1026 B). Darin enthalten:

    -- 190v-192v
    Sieben Exzerpte aus verschiedenen Quellen (vgl. Schieffer, Pittaciolus, S. 139 f.);

    -- 192v-198v
    27-Kapitel-Sammlung, vorwiegend der Additio 2 des Benedictus Levita entnommen (Nachweise bei Phillips, S. 487 f. und Schieffer, Pittaciolus, S. 140-142),1* aber auch mit Kapitularien- und Konzilstexten anderer Provenienz:

  • -- 194v-195r
    XVI - Capitulare Wormatiense (a. 829), c. 3: De ęcclesiis destructis ut episcopi - consistere possint (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 28-33);

  • -- 195r
    XVII - Hlotharii capitulare Papiense (a. 832), c. 1: Item de ecclesiis emendandis volumus - distulerit destruatur (MGH Capit. 2, Nr. 201, S. 60 Z. 6-13);

  • -- 195r
    XVIII - Aus einem Kapitular?: Preterea volumus ut praecepta ecclesiarum dei - robore permaneant (ed. Schieffer, Pittaciolus, S. 146; siehe auch Mordek 1995, Anhang I, Nr. 23: Capitula ecclesiastica Italica [a. 814/855?], c. 1);

  • -- 195r
    XVIIII - Aus einem Kapitular?: Vt nullus laicorum presbiterum uel clericum uagantem - communione privetur (ed. Schieffer, Pittaciolus, S. 146 f.; siehe auch Mordek 1995, Anhang I, Nr. 23: Capitula ecclesiastica Italica [a. 814/855?], c. 2. Hinweis schon bei Phillips, S. 488 auf das parallele "Capit. Langob. ann. 803. c. 13" = Capitulare Mantuanum secundum, generale [a. 813], c. 2 [MGH Capit. 1, Nr. 93, S. 196 Z. 22 f.]);

  • -- 195r
    XX - Aus einem Kapitular?: Statuimus ut si quis oblationes - communione priuetur (ed. Schieffer, Pittaciolus, S. 147; siehe auch Mordek 1995, Anhang I, Nr. 23: Capitula ecclesiastica Italica [a. 814/855?], c. 3);

    -- 195r
    XXI - Aus einem Kapitular?: Statuimus ut nullus ex ordine sacerdotali - ausus fuerit excommunicetur (ed. Schieffer, Pittaciolus, S. 147; siehe auch Mordek 1995, Anhang I, Nr. 23: Capitula ecclesiastica Italica [a. 814/ 855?], c. 4);

  • -- 195r-v
    XXII - Capitulare Papiense pro lege tenendum (a. 856), c. 6: De cartis quę a quibusdam personis - idoneam eam fac. (MGH Capit. 2, Nr. 215, S. 91 Z. 12-15);

  • -- 195v
    XXIII - Capitula episcoporum Papiae edita (a. 845/850), c. 11 (MGH Capit. 2, Nr. 210, S. 82 Z. 44 - S. 83 Z. 5; MGH Conc. 3, S. 213 Z. 31 - S. 214 Z. 6);

  • -- 195v
    XXIIII - Capitulare Mantuanum secundum, generale (a. 813), c. 8: De decimis ut dentur et dare - ecclesię satisfaciant (MGH Capit. 1, Nr. 93, S. 197 Z. 21-38);

  • -- 195v-196r
    XXV - Liutprandi leges, c. 5 (MGH LL 4, S. 124);

    -- 196r
    XXVI - Konzile von Reisbach, Freising und Salzburg (ca. a. 800/803), c. 15 (Salzburger Version) (MGH Conc. 2, 1, S. 209).

  • 198v-202r
    Sog. Propagandaschrift Erzbischof Gunthars von Köln (ed. Fuhrmann, Propagandaschrift, S. 38-48).

  • 202r-207r
    Capitula Angilramni, zwei Exzerptreihen zu 22 bzw. 42 Kapiteln (ed. Hinschius, Decretales Pseudo-Isidorianae, S. 757-769; vgl. dazu die tabellarischen Übersichten bei Phillips, S. 491-493).

  • 207r-218r
    Exzerpte (61 Kapitel) überwiegend aus Regino von Prüm, Libri duo de synodalibus causis et disciplinis ecclesiasticis (ed. Wasserschleben; Einzelnachweise bei Phillips, S. 496-508); die nicht bei Regino zu findenden Stücke hat zumeist Phillips, S. 499-508 ediert. Präzisierungen (Zählung bezieht sich auf die Tabelle von Phillips, S. 496-498):

    -- 207v
    cc. 2-3: als Bestandteil der Appendix zur Concordia canonum ed. Zechiel-Eckes, Cresconius, S. 87.

    -- 210r-v
    c. 27: Konzil von Meaux-Paris (a. 845-846), Canon extravagans 3 (MGH Conc. 3, S. 130 Z. 20 - S. 131 Z. 16);

    -- 211r-v
    c. 31: Konzil von Meaux-Paris (a. 845-846), Canon extravagans 1 (MGH Conc. 3, S. 128 Z. 34 - S. 129 Z. 2.);

  • -- 214v-215v
    cc. 49-50, 52-55: Konzil von Tribur (a. 895), cc. 14, 43, 8, 41, 44-45 in der Versio vulgata (MGH Capit. 2, Nr. 252, S. 221, 238, 218, 237-239);

  • -- 215v-216r
    c. 56: Karlmanni principis capitulare (Concilium Germanicum, a. 742/743): IN NOMINE DOMINI INCIPIT EPISTOLA DUCIS ET REGIS KARALMANNI. Ego karalmannvs dux et princeps francorum - gubernare studeant (MGH Capit. 1, Nr. 10, S. 24 Anm. a, S. 24 Z. 24 - S. 26 Z. 9 [irrtümlich mit der Signatur IX, 52]; MGH Conc. 2, 1, Nr. 1, S. 2-4; MGH Epp. sel. 1, Nr. 56, S. 98-101), mit Abweichungen. Direkt angehängt:

  • -- 216r
    Karlmanni principis capitulare Liptinense (a. 743/744), c. 3, ohne den Anfang: Adulteria et incesta matrimonia - non tradantur (MGH Capit. 1, Nr. 11, S. 28 Z. 18-20; MGH Conc. 2, 1, Nr. 2, S. 7; MGH Epp. sel. 1, Nr. 56, S. 102);

  • -- 216r-v
    c. 57: DE VSURIS. Omnis enim homo qui alium - Haec omnia iudicio episcoporum emendentur (ed. Phillips, S. 505): Cäsarius von Arles, Sermo 222, Exzerpt aus c. 3 (CCL 104, S. 878 f., in der Urquelle ohne Rubrik und Schlußsatz);

    -- 216v-217r
    c. 58: Konzil von Erfurt (a. 932), Breviarium canonum (MGH Conc. 6, 1, S. 110-113; zur Hs. S. 98 f., 102 f.);

    -- 217r
    c. 59: CONCILIO HELIBERTANO TIT. LXXV. De ęclesiis ab episcopo non consecratis - aperire eam (ed. Philipps, S. 507);

    -- 217v
    Isruna-Traktat über das Futhark (Runenreihe), sehr frei formuliert, gedacht wohl als Material für die Regula formatarum auf der folgenden Seite (ed. Phillips, S. 509 [mit Faksimile nach S. 510] und Derolez, Runica Manuscripta, S. 118 [Transkription des Salisburgensis], S. 120-122 [kritische Edition des Traktats nach der Gesamtüberlieferung]);

  • -- 217v
    c. 60: Konzil von Meaux-Paris (a. 845-846), c. 13; Inskription: EX CONCILIO TOLETANO. TIT. XI (MGH Capit. 2, Nr. 293, S. 402; MGH Conc. 3, S. 93);

    -- 218r
    c. 61: Regula formatarum des Atticus (MGH Formulae, S. 557 f.).

  • 218v
    Federproben und von einer Hand des 14. Jh. Gebet zum Schutz vor Gefahren (Excita domine potenciam tuam et ueni...).

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • A. Jungwirth, Ungedruckter Zettelkatalog der Handschriften des Stiftes St. Peter in Salzburg (Salzburg 1910-1912)
Projektspezifische Referenzen:
1*
Nach Lukas 2002 sind die entsprechenden Exzerpte dieser 27-Kapitel-Sammlung nicht wie bisher angenommen der Additio 2 des Benedictus Levita entnommen, sondern gehen auf eine unabhängige Kopie von BK 196 zurück (foll. 192v-194v: c. I=BK 196 c. 35, c. II-III=c. 37 f., c. IV-VII=c. 40-42, c. VIII-XV=c. 45-52; foll. 196r-198v: c. XXVII=c. 54).


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde erstellt nach einem passablen Schwarzweiß-Digitalisat sowie einem Schwarzweiß-Mikrofilm.

Buchstabenformen

zu fol. 194v-195r: Saubere und gleichmäßige karolingische Minuskel des 11. Jahrhunderts. Doppelstöckiges a sowie häufige Verwendung von unzialem D. Der untere Bogen des g oft leicht nach rechts außen gebogen. Neben u selten auch v.

Gliederungsmerkmale

zu fol. 192v-198v: Strukturiert als gleichmäßig durchgezählte 27-Kapitel-Liste ohne Überschrift oder Rubriken (Auflistung aller Bestandteile bei Schieffer R 1992, S. 140-142).

Sonstiges

Mehrere Löcher auf fol. 195, denen der Schreiber allerdings jeweils ausweicht.

[fol. 194v] [29]
 · XVI ·  
[BK 191 c. 3]
De ęcclesiis destructis · ut episcopi et missi inquisitionem faciant utrum per neglegentiam aut per inpossibilitatem destructę sint · et ubi negle[fol. 195r]gentia inuenta fuerit episcopali auctoritate emendare cogantur · qui eam restaurare debuerant · Si uero per inpossibilitatem contigit · ita ut plures sint quam necesse sit aut maioris magnitudinis quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possint .' episcopi modum inueniant · qualiter congru[ę] emendari et consistere possint ·  
XVII  
[BK 201 c. 1]
Item de ecclesiis emendandis · volumus ut ubi in uno loco plures sunt quam necesse · est · destruantur · Quodsi forte in aliquo loco ecclesia sit constructa quę tamen necessaria sit · et nihil dotis habuerit · volumus ut secundum iussionem domni genitoris nostri unvs mansus cum · XII · bunariis de terra arabili ibi detur · et mancipia dvo · A liberis hominibus qui in eadem ecclesia officium dei debent audire · ut sacerdos ibi possit · esse · et diuinus cultus fieri · Quodsi hoc populus facere distulerit destruatur ·  
 · XVIII  
[Mordek 23 c. 1]
Preterea uolumus · ut precepta ecclesiarum dei · ab antecessoribus nostris iuste facta · firma et in suo robore permaneant ·,·  
 · XVIIII  
[Mordek 23 c. 2]
Vt nullus laicorum presbiterum uel clericum uagantem sine conscientia episcopi · in cuius habitat parrochia secum habere uel habitare permittat · Neque ab eo missarum solemnia uel aliqua ecclesiastica misteria percipiat quod qui facere presumpserit .' bannum nostrum conponat1* · et ab episcopo communione priuetur ·  
1*
gek. conp
 · XX ·  
[Mordek 23 c. 3]
Statuimus ut si quis oblationes ecclesię uel decimas quas populus dare debet · contenderit · uel extra ecclesiam baptismalem dare uoluerit · preter conscientiam episcopi uel eius cui huiuscemodi officia commissa sunt · nec cum eorum uoluerit agere consilio · bannum nostrum conponat2* · et communione priuetur ·  
2*
gek. conp
 · XXI ·  
[Mordek 23 c. 4]
Statuimus ut nullus ex ordine sacerdotali uel clero commutationes de rebus ecclesiasticis absque conscientia episcopi sui facere presumat · quod si post hoc interdictum aliquis facere ausus fuerit excommun[e]cetur ·  
 · X[...]3*  
[BK 215 c. 6]
De cartis quę a quibusdam personis falsę appellantur · Constituimus ut si notarivs [fol. 195v] superfuerit et testes · ipsi eam ueram et idoneam faciant · Et si testes mortui fuerint · et notarius non superfuerit · cum · XII · iuratoribus ueram et idoneam eam faciat4* ·  
3*
auf den verfügbaren Reproduktionen nicht mehr zu erkennen; Mordek 1995, S. 649 liest XXII
4*
gek. fac
 · XXIII ·  
[BK 210 c. 11]
In sacris canonibus prefixum · est · ut decimę iuxta episcopi dispositionem distribuantur · Quidam autem laici qui uel in propriis · uel in beneficiis · suas habent basilicas · contempta episcopi dispositione · non ad ęcclesias ubi baptismum · et predicationem · et manus inpositionem · et alia christi sacramenta percipiunt · decimas suas dant · Sed uel propriis basilicis · uel suis clericis5* · pro suo libitu tribuunt · quod omnimodis diuinę lęgi et sacris canonibus constat esse contrarium · Vnde uestram potestatem ut eos corrigatis expetimus ·  
5*
gek. clis
XXIIII ·  
[BK 93 c. 8]
De decimis ut dentur · et dare nolentes · secundum quod anno preterito denuntiatum · est · a ministris reipublice exigantur ad opus tamen non publicum sed presbiterorum · Neglegentes autem ammoneantur a presbiteris ęcclesiarum · usque ad terciam uicem · ut ipsam decimam dent · quod si contempserint · ab introitu ecclesię prohibeantur · et si hoc minimę emendauerint · a ministris reipublicę districti · singuli per caput · VII · solidos ęcclesię conponant6* · et insuper decimam dare cogantur · Nam si iterum contemptores extiterint · tunc per publicam auctoritatem domus uel casę eorum uuifentur · quousque pro ipsa decima sicut supra dictum · est satisfaciant · Quod si denuo rebelles uel contradictores esse uoluerint · et super ipsam u[.]uifam · sua auctoritate intrare presumpserint · tunc a ministris reipublicę in custodiam mittantur · usque dum ad iudicium publicum perducantur · et ibi secundum legem contra comite uel partem publicam conponant · reliqua autem ut supra dictum · est · de decimis · et · VII · solidos ecclesię satisfaciant ·  
6*
gek. conp