Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Paris, Bibliothèque nationale de France, Lat. 4761/1 + 4761/2 (+ 4761/3 [†])

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Paris
Bibliothèque nationale de France
Lat. 4761/1 + 4761/2
Sigle: P9
Digitalisat verfügbar bei Gallica
Digitalisat verfügbar bei Gallica

Lat. 4761/1

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10. Jh., 1. Hälfte; Frankreich

Provenienz:

Provenienz: eine Kirche in der Diözese Besançon, falls die in einer Schrift des 13. Jh. gehaltene Notiz fol. 8r nicht im 19. Jh. nachgetragen wurde, um die Herkunft der Hs. nach ihrem Raub zu verfälschen. 1677 war sie im Besitz von Philibert de la Mare (Dijon; Nr. 68), nach dessen Tod (1715) wurde sie an die Bibliotheca Regia verkauft, von dort zwischen 1840 und 1844 gestohlen und in drei Teile zerlegt, zwei Teile von J. B. J. Barrois erworben (Nrn. 146 und 73) und 1849 an Lord Ashburnham veräußert. 1888 kaufte die Bibliothèque Nationale diese beiden Teile der Hs. zurück.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 102 foll.
Maße: 230 × 185-188 mm
Schriftraum: 160-180 × 120-125 mm
Lagen:
I2 + II6 + I8 + 11 IV96 + I98 + II102; I104 + 3 IV128
Kustoden (von jüngerer Hand) am Anfang der Lagen: d (7r) bis s (121r)
Zeilen: 21-22
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel
Ausstattung:

Rubriken (Capitalis rustica und Minuskel) rot, grün oder in brauner Texttinte; einige verzierte Initialen in den gleichen Farben, z. B. 35v, 92r, 103r; rote (Teil 1) und braune (Teil 2) Zahlen

Einband:

dunkelroter, auf dem Rücken braun verblichener Ledereinband mit Goldprägung; Rückentitel: CAPITVLA CAROLI MAGNI

Inhalte
Anmerkung:

Die durch ein unglückliches Schicksal in Teile versprengte Hs. muß als Gesamtwerk betrachtet werden. In ihm sind nur Texte des 9. Jahrhunderts gesammelt. Das Schwergewicht liegt auf der Collectio des Ansegis mit dem Worms-Korpus (siehe bei Cod. Paris Lat. 10758), das hier allerdings durch knappe Exzerpte aus Benedictus Levita und jüngere Kapitularien Karls des Kahlen der Jahre 853 bis 865 von Ansegis getrennt ist. Der heute verlorene Schluß bringt kleinere Additamenta wiederum aus Benedictus Levita und aus Texten des Jahres 877. Man hat den Eindruck einer wenig durchdachten Sammlung, zu welcher der merkwürdige Titel paßt, der die folgenden Texte des Ansegis ankündigt: Kapitel des Frankenkönigs Karl aus dem Jahre 867!

  • 1r
    Titel: CAPITULA DOMNI KAROLI REGIS FRANCORUM ANNO DCCCLXVII (statt 827).

  • 1v-89v
    Ansegisi abbatis capitularium collectio (Klasse B, ohne Buch 4, 71-74), Praefatio, Bücher 1-4, 70 und - im Kolumnentitel als Liber quintus bezeichnet - Appendices 1-3 (MGH Capit. 1, S. 394-450), mit folgenden Zusätzen:

  • 23v
    (nach Ansegis 1, 83) LXXXIIII - Capitulare ecclesiasticum (a. 818/819), c. 8 (Ansegis 1, 77-104 sind cc. 1-7 und 9-29 des Capitulare ecclesiasticum): Ut nullus quemlibet propter res adquirendas tonsurare prea(!)sumat. Statutum est etiam ut nullus - modis omnibus feriatur (MGH Capit. 1, Nr. 138, S. 277 Z. 18-20; Rubrik ungedruckt); zuvor auch der in Ansegis 1, 83 fehlende Schluß von c. 7: et res ad exheredatos redeant (ebd. Z. 17);

  • 72r
    (nach Ansegis 4, 14) XV - Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 186 (aus einem echten Kapitular?): De solutione occisi presbiteri. Presbiteri interfecti episcopo ad cuius parrochiam pertinent - domino sotiauit; Kapitelzahl und Rubrik auch in der Capitulatio (MGH LL 2, 2, S. 55; auch Mordek 1995, Anhang I, Nr. 27, 3: Capitula a Benedicto Levita singillatim tradita, c. 3);

  • 79v
    (nach Ansegis 4, 38 De nonis et decimis) Unter der Rubrik ITEM DE NONIS ET DECIMIS folgt ohne Zählung ein weiteres Kapitel zum Thema, ein Text, der aus einem unbekannten Kapitular stammen könnte: Quicumque nonam et decimam admonente episcopo - adiutorium faciant (nach dieser Hs. ed. Baluze, Capitularia 2, Sp. 362 f. und als Capitulum de nonis et decimis [a. 814/840?] in Mordek 1995, Anhang I, Nr. 21 mit Erläuterungen);

  • 79v-80r
    (direkt anschließend in neuer Zeile und mit großem Anfangsbuchstaben) Konzil von Meaux-Paris (a. 845-846), c. 62 bis agrum, wo gleichfalls über Neunte und Zehnte gehandelt wird (MGH Capit. 2, Nr. 293, S. 413 Z. 1-8; MGH Conc. 3, S. 113 Z. 15 - S. 114 Z. 5).

  • 89v-90r
    Benedicti Levitae capitularium collectio 2, 233, 236-237 (MGH LL 2, 2, S. 85); bis fol. 91v weiter unter dem Kolumnentitel Liber quintus.

  • 90r-99v
    Die hier kopierten 27 systematischen Kapitel vor allem zum Kirchengut (CAPITVLA A DOMNO KAROLO IMPERATORE ET FILIO EIVS HLVDOVVICO AC SAPIENTISSIMIS IPSORVM EPISCOPIS EXCERTA), von Baluze, Capitularia 1, Sp. 519 ff. als Capitulare secundum und tertium incerti anni Karls des Großen aus dieser Hs. ediert, sind nach der Analyse Seckels ein weiteres Exzerpt aus Benedictus Levita, vgl. Seckel, Benedictus Levita decurtatus et excerptus, S. 405 ff.

  • 99v-102v
    CAPITVLA I – CAP. XII - Capitulare missorum Suessionense (a. 853): CAPITVLA KAROLI REGIS FILII HLVDOVVICI. Vt missi nostri per ciuitates - perpetua libertate fruatur. EXPLICIUNT CAPITULA KAROLI REGIS (MGH Capit. 2, Nr. 259, S. 267 Z. 9, S. 267 Z. 16 - S. 270 Z. 11; MGH Conc. 3, S. 284-289).

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae 3, 3 (Paris 1744) S. 630

Lat. 4761/2

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10. Jh., 1. Hälfte; Frankreich

Provenienz:

Provenienz: eine Kirche in der Diözese Besançon, falls die in einer Schrift des 13. Jh. gehaltene Notiz fol. 8r nicht im 19. Jh. nachgetragen wurde, um die Herkunft der Hs. nach ihrem Raub zu verfälschen. 1677 war sie im Besitz von Philibert de la Mare (Dijon; Nr. 68), nach dessen Tod (1715) wurde sie an die Bibliotheca Regia verkauft, von dort zwischen 1840 und 1844 gestohlen und in drei Teile zerlegt, zwei Teile von J. B. J. Barrois erworben (Nrn. 146 und 73) und 1849 an Lord Ashburnham veräußert. 1888 kaufte die Bibliothèque Nationale diese beiden Teile der Hs. zurück.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 26 foll. (numeriert 103-128)
Maße: 225 × 185-188 mm
Schriftraum: 160-180 × 120-125 mm
Lagen:
I2 + II6 + I8 + 11 IV96 + I98 + II102; I104 + 3 IV128
Kustoden (von jüngerer Hand) am Anfang der Lagen: d (7r) bis s (121r)
Zeilen: 21-22
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel
Ausstattung:

Rubriken (Capitalis rustica und Minuskel) rot, grün oder in brauner Texttinte; einige verzierte Initialen in den gleichen Farben, z. B. 35v, 92r, 103r; rote (Teil 1) und braune (Teil 2) Zahlen

Einband:

gelblich-brauner Ledereinband mit Goldprägung; Rückentitel: SYNODVS CAPITVLA SEC. XI

Inhalte
  • 103r-113r
    CAPL. I - CAP. IIII - Capitula Pistensia (a. 862): IN NOMINE SANCTAE ET INDIVIDVAE TRINITATIS. KAROLVS GRATIA DEI REX - communi consensu decreuimus (MGH Capit. 2, Nr. 272, S. 303 Z. 16 - S. 310 Z. 15).

  • 113r-117v
    CAP. I-XVI - Capitulare Tusiacense in Burgundiam directum (a. 865): IN NOMINE SANCTAE ET INDIVIDVAE TRINITATIS. KAROLVS GRATIA DEI REX. Omnibus episcopis abbatibus - continetur exigant (MGH Capit. 2, Nr. 274, S. 329 Z. 22 - S. 332 Z. 22).

  • 117v-120v
    CAP. I-XVIIII - Capitulare Aquisgranense (a. 802/803), ohne c. 3: ITEM CAPITVLA DOM. KAROLI. Karlus serenissimus imperator augustus a deo coronatus - sua permansit (MGH Capit. 1, Nr. 77, S. 170 Z. 28 - S. 171 Z. 3, S. 171 Z. 5 - S. 172 Z. 32; Inskription nicht gedruckt); wahrscheinlich unter Ludwig dem Frommen erneuert, vgl. Seeliger, Kapitularien, S. 20 f. Anm. 1.

  • 120v-121r
    Constitutio de synodis anno 829 in regno Francorum habendis (a. 828): ANNO XVI REGNANTE DOMINO NOSTRO HLVDOVVICO. Conuentus episcoporum debet fieri - octabas paschę (MGH Capit. 2, Nr. 184, S. 2 Z. 19 - S. 3 Z. 5).

  • 121r-123v
    CAP. I-X - Capitulare Wormatiense (a. 829): Haec capitula ab episcopis tractanda sunt.1* De his qui sine consensu - uenire compellatur (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 17 - S. 14 Z. 13).

  • 123v-125v
    I-XV - Capitulare missorum Wormatiense (a. 829): ITEM ALIA CAPITVLA. De beneficiis destructis hoc obseruetur - ministerium amittat (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 14 Z. 34 - S. 17 Z. 9).

  • 125v-128r
    XVI-XXIIII - Capitulare pro lege habendum Wormatiense (a. 829): De homicidiis in ecclesiis uel - inde adcrescat (MGH Capit. 2, Nr. 193, S. 18 Z. 2 - S. 20 Z. 11); c. 1 zweigeteilt: XVI und XVII.

  • 128r-v
    XXV - Tractoria de coniectu missis dando (a. 829), Absatz 1: Volumus ut tale coniectum missi - accipiant coniectum (MGH Capit. 2, Nr. 189, S. 11 Z. 4-8); fol. 128v nur die ersten vier Zeilen beschrieben (danach Rasur?).

Bibliographie
Literatur:

Teil 3 (verschollen)

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10. Jh., 1. Hälfte; Frankreich

Provenienz:

Provenienz: eine Kirche in der Diözese Besançon, falls die in einer Schrift des 13. Jh. gehaltene Notiz fol. 8r nicht im 19. Jh. nachgetragen wurde, um die Herkunft der Hs. nach ihrem Raub zu verfälschen. 1677 war sie im Besitz von Philibert de la Mare (Dijon; Nr. 68), nach dessen Tod (1715) wurde sie an die Bibliotheca Regia verkauft, von dort zwischen 1840 und 1844 gestohlen und in drei Teile zerlegt, zwei Teile von J. B. J. Barrois erworben (Nrn. 146 und 73) und 1849 an Lord Ashburnham veräußert. 1888 kaufte die Bibliothèque Nationale diese beiden Teile der Hs. zurück.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang:
Inhalte
Anmerkung:

Der dritte, bisher nicht aufgetauchte Teil des alten Cod. Paris Lat. 4761 tradierte nach den Angaben von Pertz, der für Bd. 1 der MGH-Leges (1835) noch die vollständige Hs. benutzen konnte (vgl. MGH LL 1, S. XXXII), folgende Texte (die von Delisle, Catalogue des manuscrits, S. 199 irrtümlich vermißten Nrn. 193 und 189 sind am Ende des zweiten Teils erhalten):

  • 1) Exzerpte aus der Kapitulariensammlung des Benedictus Levita (andere Auszüge oben foll. 89v-99v).

  • 2) Capitula excerpta in conventu Carisiacensi coram populo lecta (a. 877) (MGH Capit. 2, Nr. 282, S. 362 f.); sonst nur noch aus dem Druck Sirmonds bekannt, der – aus seiner Hs.? – eine erheblich längere Inskription bietet.

  • 3) Capitula electionis Hludowici Balbi Compendii facta (a. 877), Teile (B) und (C) (MGH Capit. 2, Nr. 283, S. 364 f.); von Sirmond in dieser Form mit Inskriptionen ediert „ex codice quodam S. Laurentii Leodiensi“ und vielleicht „ex codice Bellovacensi“, vollständiger in den Annales Bertiniani ad a. 877.

  • 4) Capitulare monasticum III (a. 818/819?), wohl in der Gestalt wie Benedictus Levita, Additio 1 (CCM 1, S. 545-554 und MGH Capit. 1, Nr. 170, S. 344-348); von Baluze, Capitularia 2, Sp. 1083 f. zur Edition des Kapitulars mitbenutzt, vgl. Semmler, Überlieferung der monastischen Gesetzgebung, S. 314 mit Anm. 19. Dort S. 320 Anm. 54 auch die Nachricht, ein weiterer Textzeuge der monastischen Gesetzgebung Ludwigs des Frommen, Cod. Cheltenham 24275 (12. Jh., aus SS. Andrea e Saba, Rom), sei nach Mitteilung A. N. L. Munbys „im Jahre 1947 durch Versteigerung in Privatbesitz übergegangen und daher vorerst unzugänglich“.

Bibliographie
Literatur:
1*
Diese Inskription entspricht im Wortlaut derjenigen von BK 186.


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Ein schlechter, verschwommener Scan eines s/w-Mikrofilms. Die erste Nachkollation von BK 138, 184, 186, 189, 191-193 sowie Mordek 21 erfolgte am Mikrofilm selbst, die zweite im April 2016 am Original in Paris. Die Transkription wurde anhand eines neuen Schwarz-Weiß-Digitalisates bei Gallica überprüft, auf Grundlage dessen auch die Transkription von BK 259, 272, 274 erfolgte. Für BK 259 konnte zusätzlich auf Farbaufnahmen zurückgegriffen werden. Verbliebene Problemstellen wurden bei einer weiteren Autopsie des Originals im September 2021 überprüft.

Schreiber

Der Schreiber verwendet eine gut lesbare karolingische Minuskel, die zahlreiche Doppelformen und Ligaturen aufweist. Es kommt zudem gelegentlich zu Haplo- und Dittographie sowie seltener zu ausgefallenen Konsonanten (z.B. posquam). Selten wird der Text von einer anderen Hand korrigiert.

Buchstabenformen

Foll. 3r, 8r, 23v, 67r-v, 69r, 72r, 79v, 99v-128v:

Einzelbuchstaben: Das d ist überwiegend gerade, findet sich aber auch in unzialer Form, bevorzugt am Wortende (fol. 120v, Z. 6: quod). Nach oben verlängerte i-longa tauchen gerne am Wortanfang (fol. 121v, Z. 8: inpossibilitatem) und bei Zahlzeichen sowohl bei der Kapitelzählung auf dem Rand als auch bei Zahlen im Text als letztes I auf (z.B. foll. 121v, 123v, 124r). Diese Eigenart könnte darauf hindeuten, dass die Zählung vom Schreiber selbst, und nicht von einem separaten Rubrikator vorgenommen wurde. Minuskel-n dominiert, die Majuskelform findet sich jedoch häufig bei Verneinungen (fol. 121r, Z. 1: non), am Wortanfang (fol. 121v, Z. 5: nostrum) und gelegentlich auch in der Wortmitte (fol. 121v, Z. 7: inquisitionem). Das q hat nicht immer einen geraden Schaft, sondern ist oft unter der Grundlinie nach außen gebogen (z.B. fol. 123v, Z. 3: quicumque). Der Schaft des r weist häufig eine Rechtsschräge auf und hat unter der Grundlinie einen spitzen Ansatz (fol. 124r, Z. 7: comprobatus).

Ligaturen: Gern verwendet wird die ct-, ec-, et- und st-Ligatur. Durch den ausgeprägten Balkenfortsatz am e kann die ec-Ligatur leicht mit et verwechselt werden (z.B. fol. 79v, Z. 6: decimas). Gelegentlich tendiert der Schreiber bei der ct- und st-Ligatur zu einem ausgeprägten Überschlag (z.B. fol. 121v, Z. 18: subtractum). Der Aufsatz auf dem c kommt auch ohne Ligatur gelegentlich vor (z.B. fol. 126r, Z. 7: hoc und Z. 11: Tunc). Regelmäßiger Gebrauch einer 7-förmigen e-caudata (z.B. fol. 121r, Z. 3: divinę regulę).

Besonderheiten: Die Auszeichnungsbuchstaben setzen sich aus einem Mischalphabet aus Capitalis rustica und Unziale zusammen (z.B. fol. 124r).

Abkürzungen

Foll. 3r, 8r, 23v, 67r-v, 69r, 72r, 79v, 99v-128v: Abkürzungen werden insgesamt eher sparsam verwendet und betreffen meist den Nasalstrich am Wortende, enklitisches que sowie die herkömmlichen Kürzungen für per, -us und Nomina sacra. Eine eher ungewöhnliche us-Kürzung liegt auf fol. 125r, Z. 5 bei uolumus vor: hier verlängert der Schreiber den Fuß des dritten Schafts des m waagerecht und durchkreuzt diesen dann mit einem kurzen senkrechten Strich. In mehreren Fällen wird bei gekürztem prae ein Minuskel-a übergeschrieben, das anzeigen soll, dass der Schreiber von prae und nicht pre ausging. In diesen Fällen wurde entsprechend auch mit prae transkribiert.

Der Schreiber oder bereits der Schreiber der Vorlage hat auf den foll. 117v-120v (= BK 77) die jüngere Form cum mit Akkusativ stillschweigend zur klassischen Form (mit Ablativ) verbessert. Vgl. BK 77, c. 9: cum duas cordas, sagittas duodecim, entspricht hier fol. 119r, c. VIII: cum duabus cordis et sagitis duodecim. Demzufolge sind die Suspensionskürzungen nach cum ebenso mit dem Ablativ aufgelöst. Vgl. fol. 120r, c. XVIII: cum piscibus (gek. cum pisc) statt wie BK 77, c. 19: cum pisces.

Gliederungsmerkmale

Foll. 23v, 72r, 79v: BK 138 c. 7 (Schlusswörter) und c. 8, Ben. Lev. 1, 186 und Mordek Nr. 21 erscheinen als Zusätze zu Ansegis und sind bis auf Mordek Nr. 21 mit einer Kapitelnummer versehen. Alle Kapitel verfügen zudem über Initialien und farbige Rubriken.

Foll. 99v-102v: Das Capitulare missorum Suessionense (BK 259) wird mit einem kurzen Incipit eingeleitet und mit einem ähnlich formulierten kurzen Explicit abgeschlossen. Incipit und Explicit wurden in Majuskel und farbiger Tinte geschrieben. Die 12 Kapitel sind von I bis XII durchgezählt. Vor den Kapitelnummern steht entweder ausgeschriebenes oder gekürztes CAPITVLA, was ungewöhnlich ist. Die Kapitel werden jeweils mit einer zwei Zeilen hohen farbig gestalteten Initiale eingeleitet. Die erste Zeile eines Kapitels ist zudem oft ebenfalls in farbiger Tinte geschrieben.

Foll. 103r-113r: Die Capitula Pistensia (BK 272) werden durch den Prolog eingeleitet, der in Majuskeln geschrieben ist und bei dem die Zeilen alternierend in farbiger Tinte und Texttinte erscheinen. Danach folgen die vier, teils sehr langen Kapitel, die korrekt durchgezählt sind. Vor den Nummern steht entweder CAP. oder CAPITVLA. Die langen Texte werden durch teils farbig gestaltete Satzmajuskeln und in farbiger Tinte geschriebene Wörter oder Teilsätze gegliedert.

Foll. 113r-117v: Das Capitulare Tusiacense in Burgundiam directum (BK 274) folgt - mit einer Leerzeile Abstand - nach BK 272 und wird durch eine zweizeilige Inskription (nach Boretius/Krause Teil des Prologs) in farbig gestalteten Majuskeln eingeleitet. Danach folgt der Rest des Prologs und die korrekt von I bis XVI durchgezählten Kapitel. Dabei sind nur die Kapitelnummern von cc. 1-2 mit einem vorgeschalteten CAP. versehen. Die Initialen der einzelnen Kapitel sind teilweise farbig gestaltet. Die Binnengliederung der Texte übernehmen Satzmajuskeln.

Foll. 117v-120v: Das Kapitular BK 77 kommt ohne Rubriken für die Kapitel aus. Die Zählung ist fortlaufend auf dem Seitenrand angezeigt (I-XVIIII), trotz dass hier c. 3 der Vorlage fehlt, d.h. die cc. III-XVIIII zählen eine Nummer geringer als bei BK (= cc. 4-20).

Foll. 120v-121r: Der Text von BK 184 wird strukturiert durch die einleitende, über drei Zeilen reichende C-Initiale. Ebenso wird die erste Textpartie ANNO XVI REGNANTE DOMINO NOSTRO HLVDOVVICO in farblich unterlegter vergrößerter Schrift bzw. Majuskeln gestaltet.

Foll. 121r-128v: Nachdem BK 191 in zehn Kapitel (I-X) unterteilt wurde, wobei die Kapitelnummern mit Paragraphenzeichen gerahmt und farblich unterlegt wurden, sind BK 192, 193 und 189 zu einer Kapitelliste zusammengefasst, die von I bis XXV durchgezählt ist. Der Beginn von BK 192 auf fol. 123v wird mit einer besonders großen und farbig ausgemalten D-Initiale hervorgehoben und markiert den Übergang zu dieser Kapitelliste deutlicher als der Überleitungsvermerk ITEM ALIA CAPITULA, der vergleichsweise unscheinbar in einfachen Majuskeln und Texttinte gehalten ist. Der Schreiber legt Wert darauf, neue Kapitel in einer neuen Zeile links zu beginnen, und zugleich halbleere Schlusszeilen zu vermeiden. Deshalb schreibt er die letzten Worte eines Kapitels, wenn sie keine ganze Zeile mehr ausfüllen würden, rechtsbündig in die erste Zeile des folgenden Kapitels. Weitere Elemente der Textgestaltung sind Initialen bzw. farblich hervorgehobene Majuskeln an verschiedenen Stellen in rot, grün oder gelb.

Benutzungsspuren

Evtl. eine getilgte Marginalie fol. 121r, rechts neben Z. 8 f.

Ab fol. 123v, mit Beginn von BK 192, sind fast alle Kapitelanfänge am Rand mit einem kleinen, senkrechten Strich markiert. Diese Striche markieren dabei wohl die Absätze, bei denen eine Kapitelzählung vorgenommen werden sollte. Dieser Befund kann durch die Tatsache erhärtet werden, dass bei BK 192 c. 11 (fol. 125r), das mit Versalien in zwei Kapitel geteilt zu sein scheint, trotzdem nur eine Kapitelnummer gesetzt wurde, und sich dort entsprechend auch nur ein Markierungsstrich auf dem Rand befindet.

Sonstiges

Durch die Einwirkung von Flüssigkeit ist die untere Hälfte von fol. 121r schlecht lesbar. Löcher im Pergament finden sich auf foll. 114, 122 und 128. Auf foll. 114 und 122 gibt es im Gegensatz zu fol. 128 aber keinen Textverlust, weil das Loch schon vor dem Beschreiben vorhanden war.

[fol. 8r] [15]
INCIPIUNT CAPITULA SUPRASCRIPTA ET [E]EORUM [....]S  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 23v] [14]
LXXXIII · De personis a quibus non sunt res accipiendae ·  
[BK 138 c. 7]
·1* et res ad exheredatos redeant ;  
1*
Die folgenden Worte von c. 7 des Capitulare ecclesiasticum wurden hier transkribiert, weil die regulären Ansegis-Fassungen sie nicht enthalten, und sie somit als Zusatz aus einer Einzelüberlieferung des Kapitulars zu betrachten sind.
LXXXIIII · Ut nullus quemlibet propter res adquirendas tonsurare preasumat2* [!] :  
[BK 138 c. 8]
Statutum3* est etiam ut nullus in canonica au4* regulari professione constitutus · aliquem tonsurare propter res adipiscendas5* deinceps persuadeat · et qui hoc facere temptauerit · sinodali uel imperiali6* sententia modis omnibus feriatur ;  
2*
preasumat von anderer Hand ergänzt
3*
Die S-Initiale ist zu weit nach oben verrutscht und steht eher auf Höhe der Rubrik. Vielleicht wurde diese zugleich mit der ebenfalls in roter Tinte geschriebenen ersten Zeile des Kapitels ausgeführt. Zur Abgrenzung von Rubrik und Kapitelanfang wurde vor dem Ut der Rubrik ein Paragraphenzeichen gesetzt.
4*
Kürzungsstrich (für aut) offenbar vom Schreiber vergessen
5*
korr. aus adipiscenda sunt
6*
korr. aus imperiiali
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 67r] [13]
INCIPIUNT · CAPITVLA ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 67v] [9]
XV · De solutione occisi presbiteri ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 69r] [3]
INCIPIUNT SUPRASCRIPTA CAPITULA .' ET TUS [!] EORUM ∴  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 72r] [10]
XV De solutione occisi presbiteri ·  
[Benedictus Levita 1,186]
Presbiteri interfecti · episcopo ad cuius parrochiam pertinent soluatur .' secundum capitulare gloriosi karoli genitoris nostri · Ita uidelicet ut medietatem uuirdelgildi eius · episcopus utilitatibus ecclesiae cui pręfuit tribuat · et alteram medietatem in ęlemosina illius iuste dispertiat · quia nullus nobis eius hae res proximior uidetur · quam ille qui ipsum domino sotiauit ;  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 79v] [1]
ITEM DE NONIS ET DECIMIS  
[Mordek 21]
Quicumque nonam et decimam admonente episcopo uel abbate uel quolibet alio rectore ad primam eius admonitionem dare contempserit .' regia potestate cogente easdem decimas et nonas soluat · et insuper ad partem eiusdem ecclesię legem suam conponat ; Si7* secundo admonitus predictas nonas et decimas reddere neglexerit · cum eisdem nonis et decimis bannum dominicum persoluat ; Nam si tertio admonitus in eisdem nonis et decimis dandis neglegens euenerit .' res ecclesię de quibus easdem nonas et decimas dare debuerat penitus amittat ; Nonę uero et decimę tantum de annona leguminę · uino · fęno et nutrimine · et omnis generis animalium dande sunt · et hi qui nonas et decimas dare debent iuxta quod rerum ecclesiasticarum habent · ad ecclesias et claustra rectorum uenerabilium locorum adiutorium faciant ˙  
7*
korr. aus Sic
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 99v] [6]
CAPITVLA · KAROLI REGIS · FILII HLVDOVVICI ∴  
CAPITVLA · I ·  
[BK 259 c. 1]
Vt missi nostri per ciuitates et singula monasteria tam canonicorum quam monachorum · siue sanctimonialium · una cum episcopo parrochię uniuscuiusque in qua consistunt ; Cum consilio etiam et consensu ipsius qui monasterium retinet .' uitam ibi degentium et conumsationem [!] inquirant .' et ubi necesse est corrigant .' et ubi desunt · congruas officinas construere iubeant · et ubi sunt factę et per neglegentiam destructę · instaurari praecipiant · et uictum · ac potum · et uestimentum · atque cetera necessaria pro qualitate · et possibilitate loci et inhabitantium necessitate ordinent .' et hospitalitatem superuenientium hospitum et receptionem pauperum ibidem disponant et ordinent ·; Ecclesię quoque luminaria · et ornatum debitum ordinent · [fol. 100r] et thesaurum ac uestimenta · seu libros diligenter inbreuient .' et breues nobis reportent .' imbreuient etiam · quid unusquisque ecclesiarum praelatus · quando praelationem ecclesiae sus††cepit ibi inuenerit ; Et quid modo exinde ibi minus sit .' uel quid · uel quantum sit superadditum · numerum etiam canonicorum et monachorum · siue sanctimonialium · unusquisque loci scribant · et nobis referant · ut secundum qualitatem et quantitatem loci · cum consilio episcoporum · et fidelium nostrorum · ubi minor numerus fuerit nostra auctoritate addamus ; Vbi uero indiscretione praelatorum superfuerit .' ad mensuram redigamus · et qualiter abbatiarum praelati et in locis sacris inhabitantes · de his · quę missi nostri praeceperint · obędierint · nobis diligentissime et capitulatim referre procurrent [!] ∴  
CAPITULA · II ·  
[BK 259 c. 2]
Ut missi nostri diligenter inuestigent per singulas parroechias8* · simul cum episcopo de monasteriis quę deum timentes in suis proprietatibus aędidificauerunt9* · et ne ab heredibus eorum diuiderent parentibus et praedecessoribus nostris sub inmunitatis defensione tradiderunt10* · et postea in alodem sunt data ut describant [fol. 100v] quę sint et a quo .' uel a quibus in proprietatem data sunt · et nobis renuntiare procurrent11* · ut cum episcopis et ceteris fidelibus nostris consideremus · quid et qualiter12* · inde secundum dei uoluntatem et nostram salutem13* agere debeamus ;  
8*
e ergänzt
9*
korr. aus [†]ędidificauerunt
aędidificauerunt gek. aędidificauer
10*
gek. tradider
11*
p korr. (?)
12*
korr. aus qualita
13*
gek. sal
CAPITVLA14* · III ·  
[BK 259 c. 3]
Ut missi nostri per singulas parroechias · una cum episcopo parroechiae ipsius requirant .' de capellis · et de abbatiolis ex casis dei · beneficio datis .' qualis census inde exeat .' ut ecclesia de qua sunt exinde uestituram habere possit .' et nobis renuntient ut hoc nostra auctoritate commendetur · atque firmetur et secundum qualitatem uel quantitatem loci clericos et luminaria ibi ordinent et loca restaurari faciant ;  
14*
gek. CAP
CAPITVLA15* · IIII ·  
[BK 259 c. 4]
Denuntiandum est omnibus .' et a missis nostris ordinandum .' ut omnes ecclesię et presbiteri · sub inmunitate ac priuilegio · et ordinatione atque dispositione episcoporum singularum parroechiarum in quibus consistont [!] · secundum auctoritatem canonicam et capitularia domni16* karoli imperatoris · aui nostri et pii agusti [!] hludouuici domni · et genitoris nostri permaneant ∴  
15*
gek. CAP
16*
gek. dom
CAPITVLA17* · V ·  
[BK 259 c. 5]
Vt missi nostri diligenter inuestig[e]nt cum episcopo [fol. 101r] et praelatis monasteriorum .' et per fideles · et strenuos uiros in unaquaque parroechia · de rebus ecclęsiasticis in alodem datis .' et sicut euidentibus et ueris indiciis actoritatibus [!] conpererint .' diligenter a quo et quibus datę sunt uel quantum exinde sit · describant · et nobis renuntient ·  
17*
gek. CAP
CAPITVLA · SEXTO ∴  
[BK 259 c. 6]
Ut missi nostri expresse et cum omni diligentia cum episcopo · et praelatis monasteriorum per singulas18* parroechias · requirant de rebus ecclesiasticis · unde nonę · et decimę · solui debent .' et non soluuntur · ut persolui ab eisdem · res retinentibus faciant · et si aliqua contradictio quę rationabilis uideatur abhorta fuerit · describatur .' et praelatis ipsius casę dei · unde res esse · noscuntur et ille qui eas detinet · et nonam ac decimam soluere detractat · simul cum missis nostris ad nostram iubeatur uenire praesentiam ; Ut tunc ueritate conperta et diffitione [!] decreta · quod rationabiliter inuenerimus .' inde praecipiamus ; Volumus etiam ut inuestigent missi nostri qualiter illi qui easdem res ecclesiasticas unde decimę dantur · siue non dantur .' illas saluas habeant · et in casdiciis · [fol. 101v] et in siluis custoditis .' uel si terrę aut mancipia inde perdita sint · uel aliquid huiusmodi .' aut si familia oppraessa sit contra legem · et omnia per breuem renuntient missi nostri ;  
18*
gek. singul
CAPITVLA19* VII  
[BK 259 c. 7]
Vt missi nostri per singulas parroechias comitibus et rei publicę ministris · ex banno nostro precipiant ne malla uel placita in exitibus et atriis ecclesiarum et presbiterum mansionibus neque in dominicis · uel festiuis20* dibus [!] tenere praesumat ; Sed comes conuenientem locum consideret .' et inueniat ubi stationem ad mallum tenendum constituat .' quia nefas est · ibi reos puniri · ubi respectu diuinę reuerentię · misericordiam consensu fidelium et decreto praedecessorum nostrorum consecuntur ;  
19*
gek. CAP
20*
s2 ergänzt
CAPITVLA · VIII ∴  
[BK 259 c. 8]
Vt missi nostri comitibus et omnibus rei publicę ministris firmiter ex uerbo nostro denuntient atque precipiant · ut a21* quarta feria ante initium quadragesimę nec in ipsa quarta feria · usque post octabas paschę · mallum uel placitum publicum · nisi concordia et pacificatione22* discordantium tenere pręsumant · similiter etiam a quarta feria ante natiuitatem domini usque post consecratos [fol. 102r] dies obseruent · necnon et in ieiuniis IIIIor temporvm23* · et in rogationibus · et in diebus24* pentecosten simili obseruatione eosdem feriatos dies uenerari omnimodis studeant ;  
21*
a ergänzt
22*
c1 korr. (?)
23*
korr. aus tempore
24*
bus ergänzt
CAPITVLA · VIIII ·  
[BK 259 c. 9]
Vt missi nostri omnibus per singulas parroechias denuntient .' quia si episcopus · aut ministri episcoporum pro criminibus colonos25* flagellauerint cum uirgis propter moetum aliorum cum tali discretione sine ulla occasione indebita · sicut in sinodo conlocutum est .' ut ipsi criminosi corrigantur · et uel inuiti poenitentiam temporaliter et corporaliter agant · ne aeternaliter pereant · si seniores ipsorum colonum indigne tulerint · et aliquam uindictam inde exercere uoluerint · aut eosdem colonos ne distringantur contendere praesumpserint .' sciant quia et bannum nostrum component · et simul cum excomunicatione ecclesiastica nostram harmiscaram26* durissimam sustinebunt ;  
25*
korr. aus colon[†]
26*
gek. harmscaram
harmiscaram korr. aus harmiscam
CAPITVLA27* · X ·  
[BK 259 c. 10]
Vt missi28* nostri omnibus rei publicę ministris denuntient .' ut comes uel rei publicę ministri simul cum episcopo uniuscuiusque parrochię sint · in ministeriis illorum quando idem episcopus suam parrochiam circumierit29* .' cum episcopus [fol. 102v] eis notum fecerit et quos30* per excommunicationem episcopus adducere non potuerit · ipsi regia auctoritate et potestate ad poenitentiam uel rationem atque satisfactionem adducant ;  
27*
gek. CAP
28*
s1 ergänzt
29*
korr. aus circum[†]
30*
korr. aus qua
CAPITVLA31* · XI ·  
[BK 259 c. 11]
Sciant etiam fideles nostri quia concessimus in synodo uenerabilibus episcopis · ne super beneficia ecclesiastica uel pręstarias etiam si episcopus aut quilibet monasteriorum pręlatus inrationabiliter petierit praecepta confirmationis nostrae ullo modo faciamus · et ideo ab inrationabili petitione32* se unusquisque conpescat ·;  
31*
gek. CAP
32*
korr. aus petiotione
CAPITVLA33* · XII ·  
[BK 259 c. 12]
Vt missi nostri omnibus per illorum missaticum denuntient .' ne commutationes rerum uel mancipiorum quilibet praelatus earundem rerum ecclesiasticarum · sine licentia uel consensu nostro facere pręsumat · neque mancipia ecclesiastica dabuntur · sed in ecclesiae seruitute permaneant · et ecclesiasticus homo quę commutatus fuerit perpetua libertate fruatur ·;  
33*
gek. CAP
EXPLICIUNT CAPITULA KAROLI REGIS ·34*  
34*
Hier ist der erste Teil der Handschrift zu Ende. Der zweite Teil beginnt im Folgenden mit fol. 103r.
[fol. 103r] [1]
[BK 272 Prolog]
IN NOMINE SANCTAE · ET INDIVIDVAE TRINITATIS ; KAROLVS GRATIA DEI REX · ET EPISCOPI · ABBATES QUOQUE ET COMITES AC CETERI IN CHRISTO RENATI FIDELES QVI EX DIVERSIS PROVINCIIS · SVPER FLVVIVM SEGVANAM IN LOCVM · QVI PISTIS DICITVR35* · VBI EXIGENTIBVS PECCATIS NOSTRIS ALIQVANDIV SEDES FVERAT NORMANNORVM · CONVENIM[.]S ANNO INCARNATIONIS DOMINICAE · DCCCLXIII · ANNO VERO · XXIII · REGNI DOMNI NOSTRI KA[..]LI REGIS GLORIOSI · INDICTIONE X ·  
CAPITVLA36* · I ·  
[BK 272 c. 1]
Reges et episcopi qui ante nos fuerunt ducti amore et timore diuino · cum cęterorum · fidelium dei consilio atque consensu plura statuerunt capitula · Prouidentes qualiter sancta ecclesia statum debitum et honorem et regni habitatores in omni statu et ordine haberent legem atque iustitiam ; Nos autem pro qualitate rerum et oportunitate temporum · quędam huic causae conuenientia capitula superaddidimus · sed diabolo satagente superuenientibus perturbationibus tam a paganis quam a nominetenus christianis miserabiliter excitatis · incoepta bona defecerunt · et in tantum [fol. 103v] in hoc regno mala horribilia increuerunt · ut in nobis uideamus et sentiamus completum quod olim est per prophetam praedictum ; Terram uestram in conspectu uestro alieni deuorant · et erit sicut in uastitate · hostili · et peruenit gladius usque ad animam · quoniam alieni insurrexerunt37* in nos · et fortes quęsierunt38* animas nostras · et non proposuerunt39* deum ante conspectum suum · Contra quos40* defensionem parauimus · sed defensionis auxilio sicut necesse fuerat actenus adiuti non sumus ; Vnde compellente cordis dolore nobis est · exclamandum · quod rex bonus obsidionis angustia tribulatus · exclamauit dicens ; Dies tribulationis et blasphemiae · dies istę uenerunt41* filię usque ad partum · et uires non habet42* parturiens ; Haec omnia uidimus · sensimus et dolemus · quia cum hostes irruerunt43* · defensores nostri parati sunt · sed ad praeparata non conualuerunt44* · quia illum spiritum sanctum qui requieuit · super adiutorem in oportunitatibus in tribulatione christum dominum nostrum · et quem per inpositionem manus episcopalis in consignatione accepimus · contristatum45* malignis46* operibus a nobis effugauimus spiritum scilicet consilii et fortitudinis47* ; Quem quia ita ut nobis necesse fuerat non habemus · ideo [fol. 104r] contra inimicos nostros · stare uiriliter et uincere fortiter non ualemus ; Quae utraque sibi necessario sunt coniuncta · quia neque uirtus sine consilio · nec consilium sine uirtute utilis · esse · potest ; Quid igitur prosunt qui per consilium praeparantur · dum ad proelium per fortitudinem non procedunt ; Filię quippe usque ad partum ueniunt · quando apta consilia usque ad desiderium efficiendi operis procedunt ; Sed uirtutem non habet parturiens · quia dum infirmus quisque consilia concipit · haec ad utilitatem aliquam per partum operis non producit ; Videamusque impletum quod a domino · est ante praedictum populo contra uoluntatem suam facienti ; Anathema in medio tui · non poteris stare coram inimicis tuis ; Quo contra placatus · placentibus sibi dixit · Nullus stabit contra uos ; Sed ideo terram nostram in conspectu nostro alieni deuorant · quoniam alienos a deo diabolos effugata gratia sancti spiritus in48* animas nostras recepimus ; Ideo terram nostra · deserta est sicut in uastatione49* hostili · quia flores et fructus · fidei · et spei · et caritatis · et humilitatis · et castitatis · et sobrietatis · ac ceterarum uirtutum ab agro cordis nostri deuastauimus ˙ Et pro illas spinas uitiorum · et urticas peccatorum · et cicutas [fol. 104v] uanitatis in nobis ipsis etiam laborantes ut inique agamus · non solum increscere · sed incrementare cum studio fecimus ; Ideo habitatores terrae · occisi et fugati sunt · quia nos ipsos peccati gladio occidimus · et omnia bona quę nobis dominus siue intellectu naturali · siue in doctrina · siue in diuitiis · siue in honoribus siue in familiaritatibus · quas nobis contulit apud nobis potentiores ad carnis uoluptates conuertimus : et nos omnia quae nobis dominus dedit ab illius uoluntate pro qua nobis facienda illa donauit auertimus ; Quod unusquisque potest in seipso recognoscere · si etiam de singulis membris suis cogitauerit quid fecit et quid facit · quod deus illum ad operandam suam salutem donauit ; Et sicut de membris corporalibus inueniet apud seipsum50* · ita de membris animę poterit inuenire · quae per spiritalia uitia dispergit atque disperdit · et spiritales in se uirtutes a deo sibi conlatas · aut effugat aut conculcat ; Ideo ecclesię et uillę incensę sunt · quia ignis auaritię · et rapacitatis atque inuidię · et adulteriorum · atque ceterarum inmunditiarum · non solum per naturalem sexum sed etiam per eum sexum qui est contra naturam · sine poenitentia et sine resipiscentia in nobis exarsit et ardet ; [fol. 105r] Et quoniam illum spiritum qui super humilem et quietum et sermones suos trementem requiescit · per superbiam et inobedientiam ac praesumptionem a nobis expulimus · Ideo sanctorum ac protectorum nostrorum · corpora de sepulchris suae requietionis effossa sunt ; Et quia nos spiritui maligno iusta [!] dei permissione potestatem habenti et super nos ascendenti non resistimus ut fugiat a nobis · idcirco serui et ancillę dei de locis suis expulsi sunt · et nos quiete paradisi et de consortio caelestis ecclesiae id est · Angelorum et sanctorum eiecti sumus · nisi per dignos poenitentię fructus · ad haec unde cęcidimus51* redeamus ; Et quia nos tales efficimus de qualibus dominus per prophetam dixit ; Causa uiduę non ingreditur ad eos quia sic apud nos est · facta uenalis iustitia .' ut ad eam nemo possit peruenire nisi uiam ei aperuerint munera ˙ Ideo uota fidelium et pretia peccatorum quę sacris locis conlata fuerunt · propter peccata nostra de hoc regno sunt penitus exportata ; Et uidentibus iustitiam et ueritatem · et in his scilicet ipsum christum qui est nobis a deo factus iustitia · et qui dixit52* ego sum ueritas · nisi digne poenituerint · Cum Iuda traditore christi aeterna expectant incendia ; Et quia sanguis sanguinem tetigit · id est culpę culpis adiunctę sunt · [fol. 105v] et sicut scriptum est ; Adulterium et homicidium · et furtum · et periurium inundauerunt · et iniquitates nostrę supergresse sunt · capita nostra · Ideo nobiles nostri · et de episcopali ordine et de aliis ordinibus interierunt53* · et capti cum maximo detrimento et regni et ecclesiae sunt aut redempti aut interemti ; Et quia nos per peccata nostra a terra uiuentium peregrinati sumus · idcirco sicut scriptum est · †† propheta54* et sacerdos55* · ierunt56* in terram quam ignorabant ; Et post57* haec omnia pius pater cuius multis miserationibus non sumus consumpti quoniam non defecerunt58* miserationes eius · materna pietate nos flagellat et expectat · ut ipsa uexatio donet intellectum auditui nostro · quia illa credere noluimus quae per scripturas nobis se illaturum promisit si illius uoluntatem non fecerimus · et ostendit nobis in exterioribus uastationibus quę de interioribus · depopulationibus intelligere debeamus · et intellecta ad illum redeamus · et credamus quae iterum nobis in scriptura multipliciter promisit · inter quę ueraciter sicut ueritas dixit · reuertimini ad me et ego reuertar ad uos · et quamobrem moriemini in peccatis uestris ? Et quia non credidimus promittenti · credamus tandem aliquando [fol. 106r] uel iuranti · uiuo ego inquit dicit59* dominus · nolo mortem peccatoris · sed ut conuertatur et uiuat ; Et nisi conuersi fuerimus sicut iam uidimus · gladium suum uibrauit · arcum suum · id est uindictam tetendit et parauit ad exercendam duriorem uindictam · sicut item de reprobis dictum est · Ignis · sulfur · et spiritus procellarum pars calicis eorum ; Et hoc quod uidimus et sentimus · pars est · uindictę · quia maiora et plura et grauiora uenient super nos · nisi fuerimus conuersi ut scriptum est ; Pugnabit pro eo orbis terrarum .' contra insensatos ; Unde sicut apostolus dicit ; Sicut exhibuimus membra nostra arma iniquitatis peccato ad seruiendum inmunditię et iniquitati .' Ita exhibeamus membra nostra seruire iustitię in sanctificationem · quia stipendia id est retributio peccati · mors ; Gratia autem dei in bonis operibus quę ipse donat · est uita ęterna ; Et sicut quando solemus de istis frequentibus itineribus reuerti ad mansiones nostras detonsi · et derasi · et delauati cum drappis et caltiamentis depennatis60* · et tunc nos reficimus et reparamus · Ita uel nunc reparemus nos per cor contritum et humiliatum61* · et per confessiones ex puro corde · et per benignitatem62* mentis · et per concor[fol. 106v]diam63* cum dei64* uoluntate · quia per discordiam et regnum istud temporale immunitum et pene desertum · ęternum regnum perditum habemus · quia nec omnes reges esse possumus · nec regem super nos a deo constitutum quia sicut scriptum est · imposuit homines super capita habere sustinemus · non attendentes · quia sicut dicit apostolus · non est potestas nisi a deo · et qui potestati resistit · dei ordinationi resistit ; Quoniam deus qui essentialiter est · rex regum · et dominus dominantium · participacionem nominis et numinis id · est · potestatis suaę · uoluit et esse et uocari regem · et dominum · pro honore et uice sua regem in terris ; Et sicut archangelus65* qui nunc est · diabolus cum suis sequacibus quia per humilitatis subiectionem conditori suo subditus · esse · noluit · et per aequalitatem caritatis · quia angelis suis sotius · esse · dispexit .' de celo caecidit · Ita et illi qui potestati a deo constitutę propter deum et in deo subiecti · esse · nolunt · et pares uel coaequales in regno habere non sufferunt66* · per quam debitam subiectionem et parilem aequalitatem dei amici et anglorum · consortes · esse · poterant · subiecti diabolo et dei ini[fol. 107r]mici constituuntur ; Quapropter · de diabolo scriptum est · Ipse est rex super uniuersos filios superbię ; Et illius subiectis dominus apud quem non · est uicissitudinis obumbratio ˙ quandiu in ipso malo perseuerant · semper in euangelio67* dicit ; Vos ex patre diabolo estis · non quia a diabolo68* sint facti aut generati · sed quia diabolum sunt imitati ; Reparemus ergo nos per poenitentiam et confessionem et per ęlemosynas unusquisque secundum possibilitatem suam · et quantum quisque se recognoscit a deo · aruisse per culpas · tantum bibat conpungtionis suę lacrimas ; Et tunc proficient in aqua ista quas facimus firmitates · si per bona opera restruxerimus quas in nobis destruxerunt69* peccata uirtutum munitiones ; Quae et tunc proficient · si mala quae fecit prius ut potuerit emendauerit · aut rapta soluendo · aut indulgentiam deprecando · atque mala cetera per dignam poenitentiam abolendo ; Et tunc proficient si inante se custodierit · ne de illis se sordidet de quibus se emundauit ; Quia sicut scriptum est · lauamini mundi estote ˙ Auferte malum70* cogitationum uestrarum ab oculis meis dicit dominus · quiescite agere peruerse · dicite benefacere ; Quia qui se [fol. 107v] bonis operibus et lacrimis et orationibus a peccato mundat · et iterum peccata grauia perpetrat · talis est · ut sanctus petrus dicit sicut porcus qui se lauat in luto · et sicut canis qui remanducat uomitum suum · Et timere debet ne ipsas lacrimas in conspectu dei reddat in mundas · per quas mundari potuit a peccatis ; Quae non dicimus ut si iterum aliquis cęciderit post confessionem in peccatum · ut in peccatis quasi desperatus iaceat .' sed ut a peccatis quantum potest se caueat ; Et si fragilitate cęciderit · quia scriptum est · numquid qui cadit non adiciet et ut resurgat ? dicat ; Nunc coepi · et per inmutationem dexterę excelsi · semper per poenitentiam resurgat ne illum ultimus dies in peccatis inueniat · et sine fine perditus fiat ;  
35*
gek. DICIT
36*
gek. CAPL
37*
gek. insurrexer
38*
gek. quęsier
39*
gek. pposuer
40*
korr. aus [†]os
41*
gek. uener
42*
gek. hab
43*
gek. irruer
44*
gek. conualuer
45*
korr. aus constristatum
46*
korr. aus maliuis
47*
korr. aus for[†]
48*
spiritus (gek. sps) in korr. aus gek. spn
49*
korr. aus uasti
50*
korr. aus se[†]
51*
unde cęcidimus korr. aus undecimus
52*
gek. dix
53*
gek. interier
54*
gek. ppha
55*
gek. sacdos
56*
gek. ier
57*
korr. (?)
58*
gek. defecer
59*
gek. dic
60*
n1 ergänzt
61*
korr. aus humilitatum
62*
korr. aus benignitatum
63*
korr. aus concorcordiam
64*
korr. aus d[†]
65*
h ergänzt
66*
gek. suffer
67*
a ergänzt
68*
korr. aus diabolum
69*
gek. destruxer
70*
korr. aus mal[†]
CAPITVLA71* · II  
[BK 272 c. 2]
Vnde quia solent medici quando generalis morbus in terram uenit generalem medicinam conficere unde omnes possunt sanari · ita nunc communiter hanc medicinam cooperante et mediante domino statuimus ad recuperandam ad conseruandam sanitatem nostram · nec in isto seculo grauius affligamur · et in futuro seculo quando de isto corpore exierimus aeternis tormentis cruciemur · id · est · unusquisque72* episcopus in sua parrochia et missi in illorum missati[fol. 108r]cis · et comites in illorum comitatibus cum maximo studio · et summa diligentia curam habeant · ut quicumque raptores et praedatores ibi sunt cuiuscumque homines sint ad rationem deducantur · ut secundum legem mala quę ibi facta habent emendent · et aut soluant secundum legale placitum · aut per indulgentiam73* sibi impetrent perdonari ; Et episcopi secundum qualitatem et quantitatem peccatorum absque acceptione personarum · rapacibus et his similibus uitiis nominatis · et conuictis74* · poenitentię leges iniungant · inspecta discretione et qualitate prout cuique ad salutem uiderit expedire ; Ad quae specialiter exequenda quaedam de pluribus capitulis prędecessorum75* regum et sinodalium hic ponere dignum et necessarium duximus · commonentes · episcopos missos et comites ut illa capitula quae inde ante hos annos in unum collecta fuerunt76* · et in carisiaco episcopis et missis nostris per uniuersum regnum nostrum77* nostrum ad exequendum donauimus · sed et illa quę consensu fidelium nostrorum fieri iussimus · quando cum fratre nostro hlotthario glorioso imperatore apud ualentianas locuti fuimus et fidelibus nostris denuntiari et obseruare praecepimus · ad presentiam recurrant · et illa relegant · [fol. 108v] Et quia hec pauca hic breuitatis causa subscripsimus · in talibus rebus quae eis aduenerint ad emendandum et hic inde capitula non inuenerint · per illa et per alia capitula regia et synodalia quę emendanda sunt et emendanda preuiderint emendare procurrent ; Si uero et iuxta diabolicam calliditatem · et secundum humanam fragilitatem noua quęque acciderint · quia noua morborum genera noua quaerunt78* medicatorum · experimenta · morem sequentes79* praedecessorum nostrorum sancti spiritus gratia illustrati · contra uenenena [!] · diaboli ministrare · curabimus medicinalia antidota christi ;  
71*
gek. CAP
72*
un korr. (?)
73*
l korr. (?)
74*
c2 korr. (?)
75*
korr. aus prędicessorum
76*
gek. fuer
77*
regnum nostrum korr. aus [†]
78*
gek. qar
79*
korr. aus st
CAPITVLA · [!] · III  
[BK 272 c. 3]
Communi placito constituimus ut usque ad missam sancti remigii id est kalendas80* octobris spacium habeant illi qui in histis [!] temporibus istas · depredationes et alia81* malaefacta82* criminaliter et a publice fecerunt · ut inde et apud deum et apud eos quibus male fecerunt83* se pacificent · et quisquis hoc non fecerit bannum nostrum dupliciter conponat ; Scilicet et posquam [!] illas rapinas et alia malefacta84* in carisiaco et postea apud confluentes cum dilecto fratre nostro hludouuico gloriosoe [!] rege · et nepotę85* nostro hlottario86* forbanniuimus · et post istum bannum per consensum omnium factum · illa emendare [fol. 109r] sicut eis spacium dedimus87* noluerunt88* · et omnia quę commiserunt89* legaliter componere compellantur · et per publicam poenitentiam secundum sacros90* canones · deo et ecclesię in quam peccauerunt91* satisfaciant ; Quibus si obedire noluerint · aut per fideiussores ad presentiam nostram perducantur · aut omnia quę in regno nostro habent in bannum mittantur · et episcopali auctoritate a comminione [!] ecclesiastica et omnium fidelium societate excludantur ;  
80*
gek. kl
81*
lia mit Einfügungszeichen ergänzt
82*
korr. aus malaefac[†]
83*
gek. fecer
84*
korr. aus malefac[†]
85*
korr. aus nepot[†]
86*
korr. aus hluttario
87*
gek. dedim
88*
gek. noluer
89*
gek. comiser
90*
os korr. (?)
91*
gek. peccauer
CAPITVLA92* · IIII ·  
[BK 272 c. 4]
De honore autem ecclesiarum ac seruorum dei et de rapinis atque aliis malis · seu presumptionibus ab ista die et in relicum conpescendis · capitula aui et patris nostri temporibus constituta hic subiungere et ut in omnimodis obseruentur ex banno nostro praecipere dignum et necessarium duximus ; Scriptum est enim in illis capitulis ; Si quis infra regnum rapinam fecerit .' aut cuiquam nostro fideli93* eiusque homini aliquid ui abstulerit · in triplo cui aliquid abstulit legibus conponat · et insuper bannum nostrum id est · LX · solidus nobis persoluat ; Postmodum uero ante nos a comite adducatur .' ut in bastonico · aut in alio carcere reglusus [!] · usque dum nobis pla[fol. 109v]cuerit poenas licet ˙ Nam si publice ac tunc fuerit · publicam inde agat poenitentiam ; Quoniam raptores ut ait apostolus nisi ueram ęgerint poenitentiam · regnum dei non possidebunt ; Qui uero94* de rebus ecclesiarum aliquid abstulerint .' grauius inde iudicentur · quia sacrarum rerum ablatio sacrilegium est · et sacrilegus uocatur · qui ex eis aliquid abstulerit · aut rapuerit ; Et terres [!] namque a liminibus sanctę matris ecclesiae tales personę usque ad satisfactionem ecclesię quam leserunt habendę atque firmiter denotandę ; Et item sanctus paulus per quem locutus est · christus dicit · quia neque raptores · neque homicidę · neque adulteri regnum95* dei possidebunt ; Et item ; Si quis fornicator · aut adulter · aut rapax · aut homicida est · cum huiusmodi nec cibum sumere christi discipulo id est · christiano licet ante satisfactionem · id est correctionem96* atque emendationem et dignam poenitentiam ; Et sanctus iohannes apostolus talem salutare aut in domum recipere uetat ; Et sacri canones spiritu sancto per eos dictati · qui in cęlo cum in deo regnant et in terris miraculis coruscant97* · constituerunt98* [fol. 110r] dicentes ; Si quis de potentibus clericum aut quemlibet pauperem · aut religiosum expoliauerit · et mandauerit ad ipsum episcopus ut eum audiat · et his contempserit · inuicem mox scripta percurrant per omnes prouintię episcopos quoscumque adire potuerit · excommunicatus habeatur donec audiat et reddat aliena ; Et de rebus ac facultatibus ecclesiasticis dicunt ; Si quis oblationes ecclesię extra ecclesiam accipere uel dare uoluerit · praeter consentiam episcopi uel eius cui huiuscemodi99* officia commissa sunt nec cum eius uoluerit agere consilio · anathema sit ; Et item in capitulis aui et patris nostri scriptum est · de his qui in excercitu [!] quoscumque secum ducunt · quod et nos infra100* patriam101* uolumus obseruare · deinceps omnibus denuntiare uolumus ut unusquisque cognoscat omnes qui in suo obsequio sunt siue sui sint102* siue alieni · ut ille de eorum factis rationem se sciat103* redditurum · ut quicquid in pace uiolanda deliquerit ad ipsius debet periculum pertinere ; Ea scilicet conditione ut pacis uiolator · primum iuxta facinoris qualitatem siue coram nobis · siue coram misso nostro dignas poenas persoluat ; Et senior qui secum talem duxerit · quem aut constringere [fol. 110v] noluit aut non potuit · ut nostram iussionem obseruaret · insuper in regno nostro praedas facere non timuerit · pro illius neglegentia si ante eum de his non admonuerit · et posquam [!] neglegentia contemptores ad eius notitiam peruenerit et eum corrigere sicut decet104* neglexerit · honore suo priuetur · ut scilicet neuter illorum sine iusta uindicta remaneat ; Nos autem episcopi euangelica et apostolica atque episcopali auctoritate seniorem et quemlibet regni potentem si commonitus iuxta euangelicum praeceptum se suosque homines corrigere noluerit · et licet ipse talia non faciat · tamen si sui uel in suo obsequio manentes talia fecerint si eos non correxerit · et emendari quae faciunt non obtinuerit · eosque ad poenitentiam non perduxerit .' Ipse excommunicetur secundum sacros canones · donec suos homines ad emendationem et poenitentiam reducat ; Quia105* melius iudicauimus illum excommunicari per cuius fortiam sui talia faciunt · quam omnes illos qui nec deum timent · nec episcopos nec missos rei publice propter eius fortiam reuerentur · et excommunicati ipsi non corriguntur · et alios suo morbo inficiunt ; Quia dicente apostolo · non solum qui ficiunt [!] sed106* · qui consentiunt · [fol. 111r] facientibus digni sunt mortem · non est liber a consensu qui quod emendare potest emendare107* neglegit ; quapropter sene [!] dubio peccati se participem facit ; Si autem ipse potens uel senior satisfacere episcopo et missis regiis quia suos homines ad emendationem et penitentiam non potest adducere · sed seipsum uult aut a talibus immunem ostendere aut digne satisfacere · et huiusmodi maleficos a suo obsequio reicere et ut dei inimicos persequi · tunc aut non excommunicetur · aut ab excommunicatione soluatur ; Et item in capitulis imperatorum scriptum est ; Comites uero · ministris ecclesiae in eorum ministeriis ut hoc plenius et de nostris et de se et de sins [!] hominibus obtinere possint · adiutores in omnibus fiant ; Et quicumque prima et secunda uice de his a comite admonitus non se correxerit .' uolumus ut per eundem comitem eius neglegentia ad nostram notitiam perferatur ut nostra auctoritate quod in nostro capitulari continetur superbire [!] cogatur ; Et item de pace in exercitali itinere reseruanda usque ad marcam · hoc omnibus notum fieri uolumus · quod quicumque auctorem dampni sibi in[fol. 111v]lati nominatim cognoscit ut iustitiam de illo que et accipiat ; Et item ; Si quis in exercitu uel infra regnum sine iussione dominica per uim hostilem aliquid predari uoluerit .' aut foenum tollere · aut granum · siue pecora maiora uel minora · domosque infringere uel incendere · haec ne fiant omnino prohibemus ; Quodsi ab aliquo presumptiose factum fuerit · LXta solidos108* · si liber est si culpabilis et omnia similia restituat · aut cum XII · testibus se purget ; Si uero seruus hoc fecerit · sententiae capitali subiaceat · et dominus omnia similia restituat · quia seruum non correxit nec custodiuit109* ut talia non perpetraret ; Quod si nos ipsos comedimus .' cito definiamus ; Vnusquisque custodiat exercitum suum ne aliqua depredatio infra regnum fiat ; Similiter et collectas quas teotisca lingua heriszup appellat et infractiones immunitatum et incendia et assalturas in domos · et coniurationes et conspirationes · et seditiones · et rapta feminarum · sicut et diuinę et humanę leges prohibent · et predecessores nostri · [fol. 112r] reges prohibuerunt · firmiter ex banno nostro etiam et nos prohibet eius ; Nos quoque episcopi auctoritate dei et sacrorum canonum sicut sancti pontifices · DCXXX · in calcedonensi concilio conspirationem fieri Prohibuerunt · et sicut cetera concilia episcoporum huiusmodi pernitiosa110* facta uecuerunt · et nos prohibemus · quia facientes illa · per eorum iudicium qui in caelo cum deo regnant · et a caelesti ecclesia et cristianorum societate separati sunt · nisi per dignos penitentię fructus ad hoc redeant ut sanctę ecclesię possint readunari ; Similiter ut hęc capitula que hic adnotata sunt · ita per hęc et illa omnia que in suprascriptis locis scilicet in carisiaco et apud ualentianas collecta et constituta sunt obseruari precipimus · et omnes communiter firmauimus111* ; Si autem aliquis · quiscumque inobediens extiterit · cum summa festinatione episcopi · et comites et missi nobis notum facere current · ut quantotius ad nostram presentiam112* illum uenire iubeamus et dignam ultionem secundum iudicium fidelium nostrorum sustineat ; Et si quod absit talis emerserit qui dei timore posponat [!] · et ecclesiasticam aucto[fol. 112v]ritatem contempnat et regiam potestatem refugiat · sciat quiscumque ille fuerit · quia et secundum canonicam auctoritatem ab omnium christianorum · coetu et a113* sanctae ecclesiae consortio · et in cęlo et in terra alienus efficietur · et regali potestate atque omnium regni fidelium unanimitate sicut dei et ecclesiae inimicus et regni deuastator persequitur · usque dum a regno exterminetur ; Et si aliquis comes fuerit qui hoc in suo comitatu fecerit aut ibi talia increscere permiserit .' aut ipse talia non emendauerit · aut nobis nota non fecerit · ut nostra114* auctoritas talia non corrigat · sciat quia talem sententiam inde sustinebit sicut tempore antecessorum nostrorum consuetudo fuit ; Episcopus autem secundum toletani concilii capitulum · VII · ad quem pertinere noscuntur · illi qui talia contra deum et ecclesiae pacem faciunt · si eos quolibet munere uel pauore aut neglegentia admonere115* noluerit · ut aut reuertentes suscipiat .' ut contempnentes de ecclesia reiciat · excommunicatus a collegio ceterorum116* · episcoporum · habebitur · quousque emendationis uel dampnationis eorum ab eo sententia promulgetur ; Quoniam nisi communiter certa[fol. 113r]uerimus ut in omnibus iustitia omnibus conseruetur · nec117* rex pater patrię · nec episcopi propitiatores et reconciliatores populi ad salutem aeternam · nec qui participationem118* nominis christi christiani uocantur ˙ hoc quod humano ore dicimus in diuinis oculis · esse ualemus ; Ut autem haec quę obseruanda supra scripsimus ac pręno††minauimus · nunc et de cetero certius et expressius a nobis atque a successoribus nostris inconuulsa seruentur .' propriis manibus hi sunt subscribere communi consensu decreuimus ;  
92*
gek. CAP
93*
korr. aus fidele
94*
korr. aus uer[†]
95*
adulteri regnum korr. aus adulterii
96*
korr. aus corre[†]
97*
korr. aus curuscant
98*
gek. constituer
99*
ce ergänzt
100*
r ergänzt
101*
ri korr. (?)
102*
korr. aus sunt
103*
korr. aus si
104*
korr. aus dicet
105*
gek. durch Majuskel-Q mit Strich durch die Cauda und -ia, wobei zwischen der Cauda des Q und -ia eventuell etwas korrigiert worden sein könnte.
106*
korr. aus sen
107*
korr. aus emendari
108*
o2 korr. (?)
109*
u2 korr. (?)
110*
korr. aus pernitia
111*
korr. aus c
112*
se korr. (?)
113*
a ergänzt
114*
korr. aus nr
115*
o korr. (?)
116*
t korr. (?)
117*
korr. aus nec
118*
r ergänzt
[BK 274 Prolog]
IN NOMINE SANCTAE · ET INDIVIDVAE TRINITATIS KAROLVS GRATIA DEI REX ∴  
[BK 274 Prolog]
Omnibus episcopis · abbatibus · abbatissis · comitibus et uasis [!] nostris · seu cunctis dei · et nostris fidelibus in regno burgundiae consistentibus salutem ; Volumus et expresse praecipimus ut in his quę subiuncta sunt exequendis et in aliis · ad dei uoluntatem et sanctae ecclesię statum · atque ad nostram fidelitatem et ad nostrum honorem · atque ad regni soliditatem [fol. 113v] necnon ad commune fidelium nostrorum saluamentum pertinent · unusquisque secundum quod suo119* ordini120* et suae personę competit · istis missos nostris121* oboedientes122* et adiutores in omnibus existatis ˙  
119*
o korr. (?)
120*
korr. aus ordine
121*
von anderer Hand korr. aus nostros
122*
o2 ergänzt
CAPITULUM123* · I ·  
[BK 274 c. 1]
Vt sicut nostri infideles et communes contrarii nostri se inuicem confirmauerunt124* ad nostram contrarietatem ut nullus de his quę considerauerint suum parem discooperiat uel prodat · neque ad illa quae adimplere uolunt dimittat .' Ita fideles nostri se confirment ad dei uoluntatem et nostram fidelitatem · et ad honorem et sanctae ecclesiae statum125* et regni utilitatem et illorum commune adiutorium et saluamentum ; Et nullus fidelium nostrorum cuicumque infideli nostro quocumque modo se coniungat aut in aliquo faueat · uel in quacumque causa in qua illum impedire potuerit illi parcat .' nisi statim ad fidelitatem nostram se conuertere uoluerit .' et si pro certo cognoscere potuerit qui contra istud capitulum fecerit .' non nobis caelet ; Et si aliquis audierit quod pari suo fideli nostro necessitas euenerit aut euenire debeat ad resistendum [fol. 114r] infideli nostro .' non expectet ut illi hoc mandetur .' sed statim sit praeparatus sicut dei fidelis et noster ad suum parem · in nostra fidelitate adiuuandum · quantum potuerit pergere festinet ˙  
123*
gek. CAP
124*
gek. confirmauer
125*
korr. aus stat[†]am
CAPITULUM126* · II  
[BK 274 c. 2]
Vt omnes qui fidelitatem nobis adhuc promissam non habent .' fidelitatem nobis promittant · sicut in capitulis aui et patris nostri continetur ˙  
126*
gek. CAP
III  
[BK 274 c. 3]
Vt qui fidelitatem nobis promiserunt et post illud sacramentum ad infideles nostros in nostrum damnum se coniunxerunt · proprietas illorum in nostrum indominicatum recipiatur · donec ipsi per fideiussores in nostram pręsentiam ueniant ;  
IIII ·  
[BK 274 c. 4]
Vt nullus infidelium nostrorum qui liberi homines sunt in nostro regno immorari uel proprietatem habere permittatur .' nisi fidelitatem nobis promiserit · et noster aut nostri fidelis homo deueniat ;  
V  
[BK 274 c. 5]
Vt illę traditiones iniustę et a nostris antecessoribus atque a nobis prohibetę · quae factae sunt aut mulieribus aut matribus aut quibuscumque personis · [fol. 114v] ut liberius ipsi traditores127* nostram infidelitatem perficere possint128* · aut ut iniustitiam in comitatibus non reddant .' tamquam factae non fuerint pro nihilo habeantur · et sicut ipsi ipsos alodes in sua129* manuissens [!] .' Ita de ipsis alodibus fiat ˙ Et si nec ita ad fidelitatem nostram aut ad iustitiam reddendam adduci potuerint .' Ipsi alodes in nostrum indominicatum recipiantur · et certa illorum descriptio nobis130* apportetur · ipsi autem infideles nostri in nostro regno locum habere non permittantur ; Similiter et de commendationibus quarumlibet facultatum uel pecuniarum fiat ; Et si ad casam131* dei aliquid commendatum habent .' ipse episcopus uel rector ecclęsiae ubi commendate sunt · aut illis praesentaliter in pręsentia missorum nostrorum reddant qui eas commendauerunt · aut coram missis nostris sigillentur · et sub sigillo custodiantur .' donec ipsi ueniant qui eas commendauerunt et coram missis nostris [fol. 115r] illas recipiant et perinde distringantur .' ut ad fidelitatem nostram · et ad pacem ecclesiae ac regni reuertantur ˙  
127*
korr. aus traditoris
128*
korr. aus po[†]
129*
korr. aus sa
130*
korr. aus n[†]
131*
korr. aus causam
VI  
[BK 274 c. 6]
Vt de iniustis commutationibus quae ad casas dei factę sunt sinę regia auctoritate .' missi nostri inquirant et eas dissoluant .' sicut in capitularibus aui et patris nostri continetur ˙ Et si mortua manus uel praeceptum regium super eas interiacet describantur diligenter atque fideliter qualiter factae sunt · et nobis missi nostri renuntient · et signatis ipsis praeceptis sicut lex romana praecipit132* · ad nostram praesentiam deferri faciant · sicut in capitularibus progenitorum nostrorum continetur ;  
132*
von anderer Hand korr. aus praecepit
VII  
[BK 274 c. 7]
Quia ut comperimus plures nobis petierunt133* alodes · et petentes parum plus inde acceperunt .' uolumus ut missi nostri hoc diligenter inquirant .' et describant · et ipsos homines cum praeceptis ad nostram pręsentiam uenire faciant ;  
133*
gek. petiert
VIII  
[BK 274 c. 8]
Vt missi nostri de omnibus censibus uel parauere[fol. 115v]dis quos franci homines ad regiam potestatem · exsoluere debent inquirant · et ubi per neglectum dimissum est exsolui faciant · et diligigenter [!] de singulis comitatibus cuncta describant · et nobis renuntient ˙ Similiter et de terris censalibus et de rebus ad casas dei traditis unde census ad partem regis exiuit antiquitus · et si aliquis aliquam auctoritatem regiam inde ostenderit .' ad nostram pręsentiam ipsam auctoritatem deferri faciant ;  
VIIII  
[BK 274 c. 9]
Vt missi nostri de locis ad clautra [!] canonicorum uel monachorum · ubi necesse fuerit nostra auctoritate exequantur · sicut in capitularibus aui et patris nostri continetur ˙  
X  
[BK 274 c. 10]
Vt de nonis et decimis ad casas dei reddendis .' missi nostri exequantur · sicut in pręfatis capitularibus continetur  
XI  
[BK 274 c. 11]
Vt de uno manso ad ecclesiam dato .' nullus census neque caballi pastus a senioribus de presbiteris requiratur .' sicut in prefato capitulari continetur ˙ sed neque de terrulis ac uineolis [fol. 116r] pro loco sepulturę ad easdem ecclesias datis · neque de decimis sicut in canonibus et in praefatis capitularibus continetur ; Et ubi inuentum fuerit a missis nostris quod seniores sine conscientia episcoporum presbiteros de ecclesiis eiciunt uel in ecclesiis statuunt .' missi nostri sicut in pręfatis capitularibus continetur ; Et episcopi de clericis hominum nostrorum ita faciant · sicut in eisdem capitularibus continetur ;  
XII  
[BK 274 c. 12]
Vt missi nostri iustitias quantum temporis qualitas permiserit omnibus indigentibus faciant · et quod modo pro qualitate uel breuitate · temporis facere non potuerint .' comitibus commendent · ut tempore congruo eis legem et iustitiam faciant · et in suis memorialibus adnotent de quibus comitibus commendauerunt · ut si iterum illi homines se reclamauerint quod iustitiam habere non potuerunt134* .' nos ipsi inuetigemus [!] et decernamus quare hoc ipsi comites dimiserunt ;  
134*
gek. potuer
XIII  
[BK 274 c. 13]
Vt si infideles nostri se adunauerint ad deuastationem regni nostri .' fideles nostri tam episcopi quam abbates et comites et abbatissarum homines · sed et ipsi comites [fol. 116v] ac uasi [!] nostri · seu cęri [!] quique fideles dei et nostri de uno missatico se in unum adunare procurrent · et missi nostri de ipso missatico prouidentiam habeant qualiter unusquisque episcopus uel abbas seu abbatissa · cum omni plenitudine et necessario hostili apparatu et ad tempus suos homines illuc transmiserit cum guntfanonario qui de suis paribus135* cum missis nostris rationem habeat · et qualiter ipsi comites et uasi136* [!] nostri · sęu ceteri quiquęm dei fideles ad hoc occurerint et nobis scripto renuntient · et si de uno missatico ad hoc praeualere non putuerint [!] .' ad aliud missaticum caeleriter missos suos dirigant · et omnes sicut praediximus de alio missatico ad illos qui indigent praeparati occurrant · et si illi duo missatici ad hoc non suffecerint137* .' nobis ad tempus hoc mandent ; Qualiter aut per nos aut per filium nostrum · aut sicut tunc uiderimus .' eis necessarium solacium tansmittamus · quatenus in regno nostro nullus noster infidelis uel contrarius locum nocendi habeat  
135*
korr. aus partibus
136*
korr. aus uasis
137*
e1 korr. (?)
XIIII  
[BK 274 c. 14]
Vt quia sicut audiuimus quidam in domibus suis resident · quamdiu pacem habere possunt .' et cum [fol. 117r] necessitas uenit dicunt se in nostrum uenire seruitium .' nolumus ut aliquis de his qui illa terra manent et eam contra inimicos nostros defendere debent · deinceps hanc occasionem habeat138* · sed cum necessitas fuerit sicut praediximus ad missos nostros et ad pares suos occurrat · et si nos eum specialiter ad nos uenire mandauerimus .' aut ipse nobis necessariam causam de nostra fidelitate nuntiare uoluerit .' plenitudinem omnium suorum illic ad nostram fidelitatem exequendam dimittat · et missis nostris uel paribus suis · hoc notum faciat ˙ Aliter autem in nullam partem de illa terra pergat .' nisi cum communi consilio uel commendatione missorum nostrorum · aut reliquorum fidelium nostrorum · qui illam terram defendere debent ; Et missi nostri cum episcopis et comitibus ac uasis [!] nostris qui super aquas commanent per quas infideles nostri ad regnum nostrvm139* transeunt · ordinent qualiter illae naues custodiantur .' ne infideles nostri ad regnum nostrum deuastandum transire possint · et per cuius neglectum ipsę naues postea bene custoditę140* non fuerint .' nobis [fol. 117v] renuntietur · et nos decernamus qualiter de illo contempore [!] pręcepti nostri quasi de proditore patrię agi debeat ˙  
138*
von anderer Hand korr. aus habeant
139*
korr. aus nostrom
140*
o korr. (?)
XV  
[BK 274 c. 15]
Vt si missi nostri talem causam in illa terra inuenerint quam ad debitum finem nec per ista capitula · nec per capitula progenitorum nostrorum neque per legalia capitula perducere possint .' nobis rationabiliter · et ueneratiter [!] remandare procurrent · ut nos illis remandemus qualiter inde agere debeant ˙  
XVI  
[BK 274 c. 16]
Vt ministri comitum in unoquoque comitatu dispensam missorum nostrorum a quibuscumque dari141* debeat recipiant · sicut in tractoria nostra continetur .' et ipsi ministerialibus missorum nostrorum eam reddant ˙ Missi autem nostri prouideant .' ne pro hac occasione inde ministri comitum amplius .' nisi quantum in tractoria nostra continetur exigant ;  
141*
korr. aus da[†]i
ITEM CAPITULA DOMNI KAROLI ∴  
[BK 77 Prolog]
Karlus serenissimus imperator augustus a deo coronatus magnus et pacificus · cum episcopis abbatibus · comitibus · ducibus · omnibusque · fidelibus christianę ecclesiae · cum consensu consilioque constituit · [fol. 118r] ex lege salega .' romana .' atque gombata .' capitula ista in palatio aquis · ut unusquisque fidelis iustitias istas faceret · qui et ipse manu propria firmauit capitula ista · ut omnes fideles manu roborare studuissent  
CAPITULUM · I  
[BK 77 c. 1]
Vt episcopi circumeant parroechias sibi commissas · et ibi inquirendi studium habeant · de incestu · de patricidiis · fratricidiis · adulteriis · cenodoxiis · et aliis malis quae contraria sunt deo .' quę in sacris scripturis leguntur · quę christiani deuitare debent · et infra illorum parroechias ecclesiae quibus necesse est emendandi curam habeant ; Similiter nostras a nobis in beneficio datas quam et aliorum ubi reliquię praeesse uidentur .' et ut monachi per uerbum episcopi · et per regimen abbatis et per bona illorum exempla regulariter uiuant prout loca locata sunt · et ut prępositus et hii qui foras monasteria sunt ne uenatores habeant · quia iam frequenter iussimus ne monachi foras monasterium habitassent ;  
CAPITULUM · II  
[BK 77 c. 2]
Vt ecclęsiae uiduę · pupilli · per bannum regis pacem habeant sin aliter · in presentiam nostram hoc ueniat si fieri potest · sin autem missi nostri inuestigent illud quomodo gestum sit ; [fol. 118v]  
III  
[BK 77 c. 4]
Vt hii qui beneficium nostrum habent · bene illud inmeliorare in omni re studeant · et ut missi nostri hoc sciant  
IIII ·  
[BK 77 c. 5]
Vt uicarii uel centenarii a seruo regis mancipia ne emant · et ut ipsi uicarii de hereditate foris heredibus si extiterit ad opus nostrum recipiatur ne illud fraudetur ˙  
V  
[BK 77 c. 6]
De his qui a litterarum conscriptione ingenui fuerint · si sine traditione mortui fuerint · hereditas eorum ad opus nostrum recipiatur · nec comes · nec uicarius illud sibi sotiet · sed ad opus nostrum reuocetur ; Similiter uolumus ut banni nostri de illis unde censa exigunt ut ipsa censa ad nostrum opus uel ubi nos iubemus ueniant ;  
VI  
[BK 77 c. 7]
De hereditate inter heredes si contentiose ęgerint · et rex missum suum ad illam diuisionem transmiserit · decimum mancipium et decima uirga hereditatis fisco regis detur  
VII  
[BK 77 c. 8]
Vt uicarii luparios habeant unusquisque in suo ministerio duos · et ipsi de oste pergendi · de placito comitis uel uicarii ne custodiat · si clamor super eum eueniat · et ipse certare studeat142* de hoc · ut perfectum exinde habeat · et ipsę pelles luporum ad nostrum opus dentur · et unusquisque de illis qui in illo ministerio placitum custodiunt · det eis modium143* unum de annona ∴ [fol. 119r]  
142*
Zwischen e und a ist eine kleine Lücke. Es kann anhand des Digitalisates nicht entschieden werden, ob es sich hierbei um eine Korrektur handelt oder nicht.
143*
gek. md
VIII  
[BK 77 c. 9]
De hoste pergendi · ut comes in suo comitatu per bannum unumquemque hominem per LX144* solidos in ostem pergere bannire studeat · ut ad placitum denuntiatum ad illum locum ubi iubetur ueniant · et ipse comes preuideat quomodo sint parati · id est · lanceam · scutum · aut arcum cum duabus cordis · et sagitis duodecim145* · De his uterque habeat · et episcopi · comites abbates hos homines habeant qui hoc bene pręuideant146* · et ad diem denuntiati placiti ueniant · et ibi ostendant quomodo sint parati · habeant loricas uel galeas · et temporalem hostem id est aestiuo tempore ;  
144*
korr. aus XL
145*
darüber wiederholt: XII
146*
r korr. (?)
VIIII  
[BK 77 c. 10]
Vt regi spensa in carra ducatur · simul episcoporum · comitum · abbatum et optimatum regis ˙ Farinam · uinum · baccones · et uictum abundanter · molas · dolatorias · securaes147* · taretros ˙ Fundibula et illos homines qui exinde bene sciunt iactare · et marscalci regis adducant eis petras in saumas XX si opus est · et unusquisque ostiliter sit paratus et omnia utensilia sufficienter habeant ; Et unusquisque comis duas partes de herba in suo comitatu defendat · ad opus illius ostis et habeat pontes bonos et naues bonas [fol. 119v]  
147*
e2 ergänzt
X  
[BK 77 c. 11]
Ut comites unusquisque in suo comitatu carcerem habeant et iudices atque uicarii patibula habeant ˙  
XI  
[BK 77 c. 12]
Vt homines boni generis qui infra comitatum inique uel iniuste agunt · in pręsentiam regis ducantur · et rex super eos districtionem faciat carcerandi · exiliandi · usque ad emendationem illorum ;  
XII  
[BK 77 c. 13]
Ut uicarii munera non accipiant pro illis latronibus qui ante comitem iudicati fuerint ad mortem ; Quod si hoc perpetrauerint · tale iudicium sustineant sicut et latro iudicatus fuit · quia postquam scabinii eum diiudicauerint · non est licentia comitis uel uicarii ei uitam concedere ; Sed si bannus ei iudicatus fuerit et banno peracto · stet148* in eo interim usquedum comiti et eo quid amorem uel causam ad eum habuit · et tunc sit foras banno ;  
148*
korr. aus stets
XIII  
[BK 77 c. 14]
Vt episcopi et abbates aduocatos habeant · et ipsi habeant in illo comitatu propriam hereditatem · et ut ipsi recti et boni sint · et habeant uoluntatem recte et iuste causas perficere ;  
XIIII  
[BK 77 c. 15]
Ut uicarii eos qui pro furto se in seruitium tradere uolunt · non consentiant · secundum iustum iudicium terminetur ; [fol. 120r]  
XV  
[BK 77 c. 16]
Quod nullus seniorem suum dimittat · postquam ab eo acceperit ualete solido · I excepto si eum uult occidere aut cum baculo cedere · uel uxorem aut filiam maculare seu hereditatem ei tollere ;  
XVI  
[BK 77 c. 17]
Quod nullus in oste baculum habeat sed arcum ˙  
XVII  
[BK 77 c. 18]
De forestis ut forestarii bene illas defendant · simul et custodiant bestias et pisces · et si rex intus foreste feramen unum aut magis dederit · amplius ne prendat quam illi datum sit ;  
XVIII  
[BK 77 c. 19]
Vt uillicus bonus sapiens et prudens in opus nostrum eligatur · qui sciat rationem misso149* nostro reddere et seruitium perficere ; Prout loca locata sunt · aedificia emendent · nutriant porcos · iumenta · animalia · hortos · apes · aucas · pullos · uiuaria cum piscibus150* · uennas · molina · stirpes · terram aratoriam studeant fimare ; In forestis mansum regale · et ibi uiuaria cum piscibus151* · et homines ibi maneant et plantent uineas et faciant pomaria et ubicumque inueniunt utiles homines · detur illis silua ad stirpandum · ut nostrum seruitium inmelioretur ˙ Ut et feminę nostrę quę ad opus nostrum sunt · seruientes habeant ex partibus nostris lanam et linum faciant sarciles152* et camisiles153* et perueniant ad cameram nostram per rationem [fol. 120v] per uillicis nostris aut a missis eius a se transmissis ;  
149*
korr. aus missorum
150*
gek. pisc, BK (S. 172 Z. 21) lösen auf zu pisces (s. Vorbemerkung).
151*
gek. pisc, BK (S. 172 Z. 22) lösen auf zu pisces (s. Vorbemerkung).
152*
gek. sarcil
153*
gek. camisil
XVIIII154*  
[BK 77 c. 20]
Vt si quis contra aduersarium suum pugnam aut aliquod certamen agere uoluit · et conuocauit ad se aliquem de fidelibus suis · ut ei adiutorium prębuisset · et ille noluit · et exinde necligens permansit · ipsum beneficium quod habuit155* auferatur ab eo et detur ei qui in stabilitate et fidelitate sua permansit ;  
154*
I4 ergänzt
155*
korr. aus hoc
[BK 184 Abschnitt A]
ANNO XVI · REGNANTE DOMINO NOSTRO HLVDOVVICO ∴  
[BK 184 Abschnitt A BK 184 Abschnitt B]
Conuentus episcoporum debet fieri In quatuor locis id est · magontiaco · In quo isti archiepiscopi cum eorum suffraganeis uenire debent ˙ Autcarius · hadebaldus · hecti · bernuinus ; In parisio .' Ebbo · Ragnouuardus · Lantramnus ; Archiepiscopus · senonis qui fuerit .' cum eorum suffraganeis ; In tolosa · Noto · bartolomeus · Adalelmus · Aiulfus cum eorum suffraganeis ; In lugduno .' Agobardus · bernardus156* · Andreas · benedictus · Agaricus cum eorum suffraganeis ; In quibus conuentibus tractare · quęrere et cum dei adiutorio Inuenire debent de causis ad religionem christianam · et eorum curam pertinentibus et qui ad principibus et reliquo populo uel ita ut diuina auctoritas docet aut aliter teneatur .' uel quid inde ex parte uel ex toto [fol. 121r]dimissum sit ut non teneatur ; Deinde quid in157* ipsorum qui pastores populi constituti sunt moribus conuersatione et actibus inueniri possit · quod diuinę regulę atque auctoritati non concordet · simulque inuenirę quę occasiones in utroque ordine id effecerint · ut a recto tramite158* · diuiassent159* · ut quicquid ab eis de his causis inuentum fuerit · tam sollerti cura custodiatur · ut nullatenus ad aliorum notitiam peruenire permittant ante tempus constitutum ˙ Et ideo unus notarius inter omnes eligatur · ut quicquid ipsi inuenerint subtiliter describat et sub iuramento constrictus fideliter conseruet ˙ Volumus etiam ipsorum conuentum fieri octabas pentecosten missi uero nostri suam incipiant legationem peragere octabas paschę160* ˙ Haec capitula ab episcopis tractanda sunt  
156*
korr. aus barnardus
157*
in ergänzt
158*
recto tramite korr. aus rectore amite
159*
a korr. (?)
160*
Der folgende Satz taucht in anderen Handschriften als Inskription zu BK 186 auf, dessen Text hier aber nicht vorhanden ist.
CAPITULUM · I  
[BK 191 c. 1]
De his qui sine consensu sui episcopi presbiteros in ecclesiis suis constituunt · uel de ecclesiis eiciunt · et ab episcopo uel a quolibet misso dominico admoniti obedire noluerint · ut bannum nostrum reuuadiare cogantur · et per fideiussores ad palatium nostrum uenire iubeantur · et tunc nos decernamus utrum nobis placeat ut aut illum bannum persoluant ut aliam harmiscaram sustineant ;  
II  
[BK 191 c. 2]
De ecclesiis que inter coheredes diuisę sunt · consideratum est · quatinus si secundum prouidentiam [fol. 121v]et admonitionem episcopi ipsi coheredes eas uoluerint tenere · et honorare faciant ; Si autem hoc contradixerint · ut in episcopi potestate maneat · utrum eas ita consistere permittat · aut reliquias exinde auferat · et ubi ad beneficium nostrum ecclesię pertinentes ita inuentę diuisę fuerint · ut describantur · et nobis renuntietur ;  
III ·  
[BK 191 c. 3]
De ecclesiis destructis · ut episcopi et missi Inquisitionem faciant utrum per neglegentiam · aut Inpossibilitatem destrute [!] sint ; Et ubi neglegentia inuenta fuerit · episcopali auctoritate emendare cogantur · hii qui eas restaurare debuerant ˙ Si uero per inpossibilitatem contigit · ut aut plures sint quam necesse sit · aut maioris magnitudinis · quam ut ex rebus ad eas pertinentibus · restaurari possint · episcopus modum inueniet · qualiter congrue emendari · et consistere possint ˙  
IIII ·  
[BK 191 c. 4]
De uno manso ad ecclesiam dato · de quo aliqui161* homines contra statuta sibi seruitium exigunt · quicumque pro hac cusa [!] accusatus fuerit162* comes uel missi hoc quod163* inde subtractum est presbiteris cum sua lege restaurare faciant ·  
161*
korr. aus aliquid
162*
korr. aus fuerint
163*
korr. aus quid
V  
[BK 191 c. 5]
De his qui nonas et decimas iam multos annos aut ex parte · aut ex toto dare neglexerunt · uolumus ut per missos nostros contringantur [!] · ut secundum [fol. 122r]capitularem priorem soluant unius anni nonam et decimam cum sua lege · et insuper bannum nostrum ; Et hoc eis denuntietur quod quicumque hanc neglegentiam · iterauerit · beneficium unde haec nona et decima persolui debuit amissurum se sciat ˙ Ita enim · continetur in capitulare bonae memoriae genitoris nostri · in libro · I · capitulo · CLVII · ut qui ecclaesiarum beneficia habent · nonam et decimam ex eius ecclesię cuius res sunt donent ; Et qui tale beneficium habent ut ad medietatem laborent · et de eorum portione proprio presbitero164* decimas donent ; Item in capitulo nostro in libro II165* · Capitulo XXI · de eadem re ; De nonis quidem et decimis unde et genitor noster et nos frequenter · et in diuersis placitis admonitionem fecimus · et per166* capitularia nostra qualiter haec obseruentur · ordinauimus ; Volumus atque iubemus · ut de omni conlaborato · et de uino · et fęno fideliter et pleniter ab omnibus nona et decima persoluatur ˙ De nutrimine uero pro decima sicut hactenus consuetudo fuit ab omnibus obseruetur ˙ Si quis tamen episcoporum fuerit · qui argentum pro hoc accipere uelit in sua maneat potestate iuxta quod ei et illi qui hoc persoluere debet167* conuenerit ; [fol. 122v]  
164*
b korr. (?)
165*
I2 korr. (?)
166*
per ergänzt
167*
korr. aus debe[†]
VI ·  
[BK 191 c. 6]
Quicumque decimam abstrahit de ecclesia ad quam per iustitiam debet dari et eam pręsumptiose · et propter munera · aut amicitiam uel aliam quamlibet occasionem ad alteram ecclesiam dederit .' a comite uel a misso nostro distringatur · ut eiusdem decimę quantitatem cum sua lege restituat ;  
VII ·  
[BK 191 c. 7]
De decimis quę dare populus non uult · nisi quolibet modo ab eo redimantur · ab episcopis prohibendum est ne fiat ˙ Et si quis contemptor inuentus fuerit .' et nec episcopum nec comitem audire uelit .' si noster homo fuerit ad pręsentiam nostram uenire compellatur ; Ceteri uero distringantur168* .' ut inuit [!] ecclesię restituant · quę uoluntariae dare neglexerunt  
168*
n2 ergänzt
VIII  
[BK 191 c. 8]
Ut de rebus ecclesiarum quę ab eis per XXX annorum spacium sine ulla interpellatione possessa sunt · testimonia non recipiantur · sed eo modo contineantur sicut res ad ficum [!] dominicum pertinentes contineri solent ·  
VIIII  
[BK 191 c. 9]
Quicumque de rebus ecclesiarum quas in beneficium habent restaurationes earum facere neglexerint · iuxta capitularem anteriorem169* in quo de operibus .' ac nonis et decimis constitutum est sic de illis adimpleatur id est [fol. 123r]in libro IIII capitulo XXXVIII ˙ De opere et restauratione ecclesiarum consideratum est · ut de frugibus terrae · et animalium nutrimine persoluantur ˙ De opere uero uel restauratione ecclesiarum comes et episcopus siue abbas · una cum misso nostro quem ipsi sibi ad hoc elegerint · considerationem faciant · ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum · et restaurandum · quantum170* ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur ˙ Similiter et uasi [!] nostri aut in commune tantum operis accipiant quantum rerum ecclesiasticarum habent · uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet · aut si inter eos conuenerit · ut pro opere faciendo argentum donent · iuxta estimationem operis in argento persoluant ; Cum quo precio rector ecclesiae ad praedictam restaurationem operarios conducere .' et materiam emere possit ; Et qui nonas et decimas dare neglexerit · primum quidem illas cum lege sua restituat et insuper bannum nostrum soluat · ut Ita castigatus caueat ne saepius iterando beneficium amittat ;  
169*
em korr. (?)
170*
n ergänzt
X  
[BK 191 c. 10]
De illo qui agros dominicatos propterea neglexit excolere · ut nonas et decimas exinde non persoluat · et alienas terras ad excolendum propter hoc accipit .' Volumus ut de tribus annis ipsam nonam cum sua lege persoluat ; Et si quis contemptor aut comitis aut missorum nostrorum propter hoc extiterit per fideiussores [fol. 123v]ad palatium uenire compellatur ;  
ITEM · ALIA · CAPITULA ·  
I  
[BK 192 c. 1]
De beneficiis destructis hoc obseruetur quod in capitulari priori continetur · id est in libro IIII · capitulo XXXVI ; Quicumque beneficium suum occasione proprii desertum habuerit · et intra annum postquam ei comite uel miso [!] nostro171* notum factum fuerit illud emendatum non habuerit · ipsum beneficium amittat ;  
171*
korr. aus [†]tro
II  
[BK 192 c. 2]
Vt missi nostri ubicumque malos scabinios inueniunt eiciant · et totius populi consensu · in locum eorum bonos eligant et cum172* electi fuerint iurare faciant · ut scienter iniuste iudicare non debeant ;  
172*
Über dem Wort ein redundanter Kürzungsstrich.
III  
[BK 192 c. 3]
Vt in omni comitatu hi qui meliores et ueratiores inueniri possunt eligantur a missis nostris .' ad inquisitiones faciendas et rei ueritatem dicendam .' et ut adiutores comitum sint ad iustitias faciendas ;  
IIII  
[BK 192 c. 4]
Uolumus ut quicumque de scabiniis depręhensus fuerit propter munera aut propter amicitiam · uel inimicitiam iniuste173* iudicasse .' ut per fideiussores missus ad pręsentiam nostram ueniat ; De cetero omnibus scabiniis denuntietur .' ne quis deinceps etiam iustum iudicium uendere praesumat ˙  
173*
korr. aus iu
V  
[BK 192 c. 5]
Ubicumque commutationes tam tempore nostro quamque genitoris nostri legitimę et rationabiles atque utiles eccle[fol. 124r]siis dei factę sunt .' permaneant ˙ Ubicumque uero inutiles et incommodę atque inrationabiles factę sunt dissoluantur · et recipiat unusquisque quod dedit ˙ Ubi uero mortua manus interiacet aut alia quęlibet causa aquę rationabilis esse uideatur · inuenta fuerit .' diligenter describatur · et ad nostra notitiam174* perferatur ˙  
174*
iti korr. (?)
VI ·  
[BK 192 c. 6]
Quicumque comprobatus fuerit de eo quod scienter testes in periurium175* induxisset .' sub fideiussione ad palatium nostrum uenire compellatur .' ut ibi cum fidelibus nostris consideremus · quod de tali homine faciendum sit ∴  
175*
korr. aus periuri[†]
VII ·  
[BK 192 c. 7]
De his qui discordiis et contentionibus studere solent · et in pace uiuere nolunt · et inde conuicti fuerint .' similiter uolumus ut sub fideiussoribus ad nostrum placitum ueniant · ut ibi cum fidelibus nostris consideremus quid de talibus faciendum sit ˙  
VIII  
[BK 192 c. 8]
De bonis denariis quos populus · recipere non uult · uolumus ut hoc obseruetur · et teneatur · quod in priori capitulari nostro constitutum est · id est176* in libro IIII · capitulo XXX ; Quicumque liber homo uel in emptione · uel in debiti solutione denarium merum et bene pensantem177* recipere noluerit bannun [!] nostrum id est178* LX solidos179* componat ˙ [fol. 124v]Si uero serui ecclesia faci [!] · aut fiscalini nostri aut comitum aut uassallorum nostrorum hoc facere praesumserint180* · LX ictibus uapulent ˙ Et si actores nostri aut aliorum uel aduocati eos missi nostris uel comitibus iussi presentare noluerint · praedictum bannum · id est181* LX solidos componant182* ˙ Et ad hanc constitutitutionem [!] nostram adimplendam · episcopi et abbates siue reliqui qui beneficia nostra habent · adiuuent · comites in suis hominibus distringendis ; Et si comites hanc nostram constitutionem neglexerint .' hoc per missos nostros ad nostram notiam perferatur ˙  
176*
id est gek. ide
177*
n2 ergänzt
178*
id est gek. ide
179*
solidos ergänzt
180*
n ergänzt
181*
id est gek. ide
182*
n2 ergänzt
VIIII  
[BK 192 c. 9]
De homicidiis uel aliis iniustitiis · quę a fiscalinis nostris fiunt quia inpune se ea committere posse existimant · nos actoribus pręcipiendum esse decernimus ne ultra inpune fiant · Ita ut ubicumque facta fuerint soluere cum disciplina precipiemus ;  
X  
[BK 192 c. 10]
Collectę ad malum faciendum fieri omnimodis prohibeantur · et ubicumque huiusmodi pręsumptiones factę fuerint · digna emendatione corrigantur ˙ Et si per neglegentiam comitis uel factę sunt .' uel inemendatę remanserunt · hoc ad nostram notitiam perferatur ˙ Auctor uero facti si fuerit prępositus · uel aduocatus · siue centenarius uel qualibet alia dignitate prędita libera persona post legalem emendationem · [fol. 125r]in loco factam sub fideiussoribus ad nostram pręsentiam ueniat ˙ Multitudo uero siue de seruis · siue de liberis sit · legitima emendatione multetur ;  
XI  
[BK 192 c. 11]
De pontibus publicis destructis · placuit nobis · ut hii qui iussionem nostram in reparandis pontibus contempserunt183* · uolumus ac iubemus · ut omnes homines nostri In nostram ueniant praesentiam rationes reddere · cur nostram iussionem ausi sunt contempnere ˙ Comites autem reddent rationes184* de eorum pagensibus cur eos aut non constrinxerunt ut hoc facerent · aut nobis nuntiare neglexerunt185* ˙ Similiter et de iniustis teloneis · ubicumque accipiuntur · sciant se exinde nobis rationem reddituros ˙  
183*
gek. contepser
184*
korr. aus rationem
185*
gek. neglexer
XII  
[BK 192 c. 12]
Ut examen aquę frigidę quod hactenus186* faciebant · a missis nostris omnibus interdicatur · ne ulterius fiat ˙  
186*
h ergänzt
XIII  
[BK 192 c. 13]
Postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint · ex eo desuper XL noctes sit bannus resisus quod lingua theodisca scastlegi · id est armorum187* depositio uocatur  
187*
korr. aus a[†]morum
XIIII  
[BK 192 c. 14]
Hoc missi nostri notum faciant comitibus et populo quod nos in omni ebdomada unum diem ad causas audiendas et iudicandas · sedere uolumus · comites autem et missi nostri magnum studium habeant · ne forte propter eorum neglegentiam pauperes [fol. 125v]crucientur · et nos tedium propter eorum clamores patiamur · si nostram gratiam habere uelint ˙ Populo188* autem dicatur ut caueat de aliis causis se ad nos reclamare · nisi de quibus aut missi nostri · aut comites eis iustitias facere noluerint  
188*
korr. aus Populi
XV ·  
[BK 192 c. 15]
Quicumque uicarii uel alii ministri comitum · tributum quod inferenda uocatur maioris precii a populo exigere pręsumpsit quam a missis bonę memoriae genitoris nostri constitutum fuit · hoc est duos solidos pro una uacca · hoc quod iniuste superposuit atque abstulit sibique retinuit his quibus hoc tulit cum sua lege restituat · et insuper fredum nostrum componat et ministerium amittat ;  
XVI  
[BK 193 c. 1]
De homicidiis in ecclesiis uel in atriis earum commissis · hoc obseruetur et teneatur quod in capitulare priori constitutum est in libro · IIII · capitulo XIII · Si quis ex leui causa aut sine causa hominem In ecclesia interfecerit · de uita componat ˙ Si uero foris rixati fuerint · et unus alterum in ecclesiam fugerit · et ibi se defendendo eum Interfecerit .' et si huius facti testes non habuerit · cum duodecim coniuratoribus legitimis per sacramentum adfirmet · se defendendo Interfecisse ; Et si ipse auctor commotę inter eos rixae extiterit · leudem interfecti · et insuper [fol. 126r]bannum nostrum soluere cogatur ˙ et publicam agat poenitentiam ; Sin autem non ille qui alterum interfecit sed is qui Interfectus est eandem rixam commouit · absque compositione iaceat · et eis qui eum interfecit secundum iudicium canonicum publicam habeat poenitentiam ; Si cuiuslibet proprius seruus hoc commiserit · iudicio aque feruentis examinetur · utrum hoc sponte · an se defendendo fecisset ˙ Et si manus eius exusta fuerit anterficiatur [!] ˙ Si autem non fuerit · publica poenitentia multetur · nisi forte et ipse auctor commotę inter eos rixę fuerit inuentus ; Tunc dominus eius iuxta quod189* uuidregildus illius est ad ecclesiam persoluat · aut eum si uoluerit eidem ecclesię tradat ˙  
XVII ·  
[BK 193 c. 1]
De ecclesiastico et fiscalino · et beneficiario seruo ˙ Uolumus ut pro una uice uuidregildis eius pro eo componatur ; Altera uice · ipse seruus ad supplicium tradatur ; Hereditas tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus · ad legitimos heredes illius perueniat ; Si in atrio ecclesiae cuius porta reliquiis sanctorum consecrata est huiuscęmodi homicidium perpetratum fuerit · simili modo emen[fol. 126v]detur et componatur ; Si uero porta ecclesiae non est consecrata · eo modo componatur quod in atrio commititur sicut componi debet · quod in munitate uiolata committitur · sicut continetur in libro superiori ;  
189*
korr. aus quid
XVIII  
[BK 193 c. 2]
Quicumque propter cupiditatem rerum patrem · aut matrem · aut fratrem · aut sororem · uel nepotem · aut alium propincum [!] suum interfecerit .' hereditas eius190* interfecti ad alios suos legitimos heredes perueniat ; Interfectoris uero hereditas · in fiscum regi datur ; Ipse uero ordinante episcopo · publicę poenitentiae subdatur ;  
190*
e korr. (?)
XVIIII  
[BK 193 c. 3]
Quicumque propria uxore derelicta uel sine culpa interfecta aliam duxerit uxorem .' armis depositis · publicam agat poenitentiam ˙ Et si contumax fuerit .' comprendatur [!] a comite · et ferro uinciatur · et in custodiam mittatur · donec res ad nostram notitiam deducatur ;  
XX  
[BK 193 c. 4]
Quicumque res alienas · cuilibet homini uendiderit · et ipse homo easdem res alicui alteri dederit · siue uendiderit · et ipse qui tunc easdem res comparatas habet per malum Ingenium · proprio filio aut alteri cuilibet necdum legitimos annos habet iustitię tollendę causa tradiderit .' uolumus atque firmiter praecipimus · [fol. 127r]ut si pater eiusdem paruuli uixerit · ipse intret in causam rationem reddendi pro filio suo ˙ Si autem pater ipse mortuus est · tunc legitimus eius propinquus · qui iuste et tutor ac defensor esse uidetur · pro ipso rationem reddere compellatur ˙ Similiter de aliis omnibus Iustitiis ad eum pertinentibus · excepta sua legitima hereditate · quę ei per successionem parentum suorum legitime uenire debui ˙ Quodsi quis hanc nostram iussionem contempserit uel neglexerit .' sicut de ceteris contemptoribus ita de eo agatur ˙ Is uero qui easdem res primus inuasit · et iniuste uendidit · necnon et emptores excepta sola persona paruuli hoc quod fraudulenter admiserunt infra patriam emendare cogantur · et post ea sicut contemptores iussionis nostrę · sub fideiussoribus ad nostram presentiam uenire compellantur ;  
XXI  
[BK 193 c. 5]
De uicariis · et centenariis · qui magis propter cupiditatem quam propter iustitiam faciendam saepissime placita tenent · et exinde populum nimis affligunt · ita teneatur sicut in capitulare domni karoli imperatoris continetur · In libro · IIII · capitulo XL ˙ Ut nullus ad placitum manniatur nisi qui causa suam quęrit · aut si alter191* ei [fol. 127v]conquirere debet exceptis scabineis VII · qui ad omnia placita esse debent · item de eadem re In capitulare nostro in libro IIII · capitulo LV · de placitis siquidem quę liberi homines obseruare debent · constitutio genitoris nostri penitus obseruanda atque tenenda ; Ut uidelicet in anno tria solummodo generalia placita obseruent · et nullus eos amplius placita obseruare compellat · nisi forte quilibet aut accusatus fuerit · aut alium accusauerit · aut ad testimonium perhibendum uocatus fuerit ; Ad cetera uero quę centenarii tenent non alius uenire iubeatur · nisi qui aut litigat · aut iudicat · aut testificatur ; Et quicumque huius constitutionis transgersor [!] a missis nostris inuentus fuerit · bannum nostrum persoluat ;  
191*
korr. aus aliter
XXII  
[BK 193 c. 6]
De liberis hominibus qui proprium non habent sed in terra dominica resident · ut propter res alterius ad testimonium non recipiantur ; Coniuratores tamen aliorum liberorum hominum ideo esse possunt quia liberi sunt ; Illi uero qui et proprium habent · et tamen in terra dominica resident · propter hoc non abiciantur192* quia in terra dominica resident · sed propter hoc ad testimonium recipiantur · quia proprium habent ; [fol. 128r]  
192*
n ergänzt
XXIII ·  
[BK 193 c. 7]
Volumus atque iubemus · ut missi nostri diligenter inquirant · quanti liberi homines in suis comitatibus maneant ; Hinc uero ea diligentia et hęc ratio examinetur per singulas centenas · ut ueraciter sciant illos atque describant qui in exercitalem ire possunt expeditionem · ac Inde uidelicet secundus or [!] de his qui per se ire non possunt · ut duo tertio adiutorium praeparent ; Et qui necdum fidelitatem nobis promiserunt .' cum sacramento nobis f[...]litatem promittere faciatis  
XXIIII  
[BK 193 c. 8]
De faidis coercendis obseruetur · et teneatur quod in capitulare nostro in libro · IIII · capitulo XX · continetur ˙ Si quis aliqua necessitate cogente homicidium commisit · comes in cuius ministerio res perpetrata est et compositionem soluere · et faida per sacramentum pacificare faciat ; Quodsi una pars ei ad hoc consentire nuluerit · id est aut ille qui homicidium commisit aut is qui compositionem [.]ecipere debet · faciat illum qui ei contumax fuerit ad praesentiam nostram uenire · ut eum ad tempus quod nobis placuerit193* in exilio mittamus · donec ibi castigetur · ut comiti suo inobędiens esse ulterius non audeat · et maius dampnum Inde adcrescat ˙  
193*
korr. aus placaerit
XXV  
[BK 189 Abschnitt A]
Volumus ut tale coniectum missi nostri accipiant [fol. 128v]quando per missaticum suum perrexerint · hoc est unusquisque accipiat .' panes XL · frisingas194* · II · purcellum195* aut agnum · I pullos IIII · Oua XX uino · sextarios196* VIII · Ceruisa modios197* II · Annona modios198* II · E[t] quando prope sunt die illorum domibus nullum accipiant coniectum  
194*
gek. frising
195*
gek. purcell
196*
gek. st
197*
gek. md
198*
gek. md