Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Novara, Archivio Storico Diocesano, XV

Soweit geprüft, bis fol. 67r genaue Kopie von Cod. Novara, Archivio Storico Diocesano, XXX.

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Novara
Archivio Storico Diocesano
XV
Sigle: No1

foll. 1-68

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

12. Jh.; Novara

Provenienz:

Alte Signatur: 30.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: Der Codex besteht aus zwei Hss. von insgesamt 140 foll.; dieser Teil (I) foll. 1-68.
Maße: 380-385 × 280-285 mm
Schriftraum: 350 × 220-225 mm
Lagen:
7 IV56 + 2 II (= ursprünglich IV)64 + II68
Zeilen: 65 enge Zeilen
Spalten: bis fol. 64 zwei Spalten
Schrift: gotische Minuskel1*
Schreiber: Fol. 1r von neuzeitlicher Hand: Codex X et XI Sęculi und unten Ad usum ecclesię Novariensis.
Ausstattung:

Rote Rubriken in Capitalis und Minuskel; meist einfache Initialen in Rot oder in brauner Texttinte oder in beidem, größere Initialen mit Blatt- oder Bandornamentik und rotem Hintergrund, auch rot mit braunem Hintergrund oder ganz rot; foll. 65-68 alles in Braun.

Inhalte
  • 1ra-46ra
    Collectio Dionysio-Hadriana (ed. Amelli, Spicilegium, S. 200 - 252).

  • 46ra-56vb, , 61ra-62vb, , 57ra-58ra
    Sammlung der Hs. von Novara (ed. Amelli, Spicilegium, S. 255-326 und G. Martínez Díez, La Colección del ms. de Novara, in: Anuario de Historia del Derecho Espanol 33 [1963] S. 411-538, zur Hs. S. 396).

  • 58ra-59ra
    Constitutum Pseudo-Silvestri (ed. Amelli, Spicilegium, S. 326-330 und Migne, PL 8, Sp. 829-839).

  • 59ra-rb
    Konzil von Quierzy (a. 853) (MGH Conc. 3, S. 297). Zur Einschätzung der vier Kapitel siehe unten Cod. Novara XXX, fol. 268ra-rb.

  • 59rb-60vb, , 63ra-rb
    Konzil von Valence (a. 855), ohne Subskriptionen (MGH Conc. 3, S. 351-365).

  • 63rb-vb
    Konzil von Saint-Laurent-lès-Mâcon (a. 855) (ed. Amelli, Spicilegium, S. 330-333 und MGH Conc. 3, S. 375-378).

  • 63vb
    Nikolaus I., JE 2697, cc. 1-2 mit der redigierten Einleitung: Hęc uero quę sequuntur domnus apostolicus nobis rescribere curauit (korr. zu curabit). Nosque lothario regi cum aliis quam plurimis capitulis de praesenti synodo dirigere curauimus (ed. Amelli, Spicilegium, S. 333 und MGH Epp. 6, S. 618 Z. 28 - S. 619 Z. 9).
    Cap. II inseruntur in cang. concilio. Statuimus ideo ut nullus de ordinibus - pęnitus maneat (ed. Amelli, Spicilegium, S. 333).

  • 63vb-64rb
    cap. I-XIII - Hlotharii capitulare de expeditione contra Sarracenos facienda (a. 847): Incipit synodus habita francia (r später nachgetragen) tempore domni hlotharii imperatoris pro edificatione nouę romę. Qvia diuina pietas nos et - Et sigiricus (ed. Amelli, Spicilegium, S. 334-336; MGH Capit. 2, Nr. 203, S. 65 Z. 28 f., S. 65 Z. 35 - S. 68 Z. 21 und MGH Conc. 3, S. 135-139, zur Hs. S. 134 f.; vgl. Böhmer-Zielinski Nr. 46); anschließend 6 Zeilen leer.

  • 64va-65v
    Gregor I., Regula pastoralis, Teil 1, bis einschließlich c. 6; Teil 2, c. 1 (Migne, PL 77, Sp. 13-20 und 25 - 27).

  • 65v-66v
    Florilegium De baptismi officio (ed. Amelli, Spicilegium, S. 337-341; Text 2 bei Keefe, Carolingian Baptismal Expositions, S. 179 f.); verwandt mit jenem Text, den Erzbischof Odilbert von Mailand 812 in seiner Antwort auf Karls des Großen Taufanfrage verwendete (ed. F. Wiegand, Erzbischof Odilbert von Mailand über die Taufe. Ein Beitrag zur Geschichte der Taufliturgie im Zeitalter Karls des Grossen [Studien zur Geschichte der Theologie und der Kirche 4, 1, Leipzig 1899] S. 27 - 37 mit Quellenanalyse).

  • 66v-67r
    Isidor von Sevilla, Etymologiae, VII, 12, 1-14 (ed. Amelli, Spicilegium, S. 341-343 und Lindsay).

  • 67r-68v
    Libellus responsionum Gregors I. an Augustinus von Canterbury, JE 1843 (MGH Epp. 2, S. 333 Z. 3 - S. 343 Z. 16 animus carnis; danach Blattverlust).

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • N. Colombo, in: G. Mazzatinti - A. Sorbelli, Inventari dei Manoscritti delle Biblioteche d’Italia 6 (Forlì 1896) S. 77 Nr. 16
Projektspezifische Referenzen:

foll. 69-140

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

12. Jh.; Novara

Provenienz:

Alte Signatur: 30.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: Der Codex besteht aus zwei Hss. von insgesamt 140 foll.; dieser Teil (II) foll. 69-140.
Lagen:
Es fehlen Lage III und alles nach Lage X
Inhalte
  • 69
    Leer.

  • 70ra-140vb
    (11. Jh., 2. Hälfte) Fragment des Dekrets Bischof Burchards von Worms bis III, 196 aut homi<cidium> (Migne, PL 140, Sp. 537-711, ohne einen Teil des 1. Buches [Lagenverlust]).

Bibliographie
Projektspezifische Referenzen:
1*
Es handelt sich eher um eine spätkarolingische Minuskel.


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Scan von Mikrofilm in ausreichender Qualität.

Schreiber

Der Text stammt von einer Hand, die eine gut lesbare Minuskel schreibt. Im Gegensatz zu Mordeks Angabe handelt es sich dabei aber nicht um eine gotische Minuskel, sondern um eine spätkarolingische.

Gliederungsmerkmale

Das Stück (BK 203) wird durch ein Incipit in Minuskel eingeleitet, das nur durch einen Absatz vom vorangehenden Text getrennt ist, und daher insgesamt recht unscheinbar daherkommt. Der Seitentitel auf fol. 64r wurde nach dem Incipit formuliert: Sinodus in frantia lotaris inperatoris. Nach einer Leerzeile folgen c. 1-13, die auch entsprechend von I bis XIII durchgezählt sind. Gekürztes cap findet sich dabei nur vor den Kapitelnummern von c. 1-2. Die einzelnen Kapitel werden jeweils durch eine auffällige Initiale eingeleitet. Das letzte Kapitel, c. 13, ist zweigeteilt, da die Namenslisten als eigenständiger Teil erscheinen, indem der sie einleitende Satz durch Absatz und Initiale optisch vom vorangehenden Text getrennt ist. Die Namenslisten sind innerhalb von fol. 64rb vierspaltig angelegt. Die letzte Namensliste steht dabei allerdings unterhalb der anderen, wobei ihr einleitender Satz (In scara francisca sunt missi) wieder linksbündig beginnt und der Namenblock als eigene, nicht an den vorherigen ausgerichtete neue Spalte erscheint.

[fol. 63vb] [58]
Incipit1* synodus habita francia2* · tempore domni hlotharii imperatoris · pro edificatione nouę romę ·  
1*
gek. Incip
2*
r ergänzt
capitulum · I ·  
[BK 203 c. 1]
Qvia diuina pietas nos et karissimum filium nostrum ad commune colloquium peruenire concessit · Prudentię deuotionique uestrę de quibus hic tractauimus et definiuimus breuiter intimauimus ·  
capitulum · II ·  
[BK 203 c. 2]
Nulli dubium est quod peccatis nostris atque flagitiis [fol. 64ra] merentibus tantum malum in ęcclesia christi contingerit .' ut et ipsa romana ęcclesia quę capud est christianitatis .' infidelium manibus traderetur · et per omnes fines regni nostri fratrumque nostrorum paganorum populus preualeret · Idcirco necessarium ualde iudicauimus .' ut omnia in quibus maxime deum a nobis offensum esse cognoscimus .' ipsius adiuuante misericordia .' corrigamus · et ut per satisfactionem congruam .' diuinam studeamus placcare iusticiam · quatinus quem iratum sensimus .' placcatum habere possimus ·  
III  
[BK 203 c. 3]
Hac3* de causa uolumus · et omnino proponimus · ut quicquid in ęcclesias christi · locisque sacratis · per neglegentiam hucusque aliter fuit quam debuit .' in quantum adiuuat4* superna pietas emendetur ·  
3*
korr. aus Hęc
4*
u1 korr. (?)
IIII  
[BK 203 c. 4]
Et inprimis monachi qui ordinem suum per desidiam · aut cupiditatem · seu secularem habitum deseruerunt .' admoniti ab episcopis · et abbatibus · emendentur · Quodsi audire contempserint .' seuerius districti suum ordinem repetere compellantur · Qui uero per inopiam a suo proposito deuiauerunt5* .' si ipsa inopia6* per necessitatem generalem contigit .' prout postest [!] fieri emendetur · donec largiente domino melius atque perfectius .' talem inopiam emendare possimus · Si uero per duritiam aut neglegentiam prelatorum euenit .' prelati ipsi diligenter admoniti · si emendauerint .' bene · si emendare noluerint .' ab ipsa prelatione remoueantur · Similiter et in canonicis · et in sanctimonialibus .' obseruandum esse sancimus ·  
5*
gek. deuiauert
6*
korr. aus inoperia
V  
[BK 203 c. 5]
Qvia in dehonoratione7* sanctorum locorum deum frequenter offendimus · Volumus atque statuimus · ut quicquid ab ęcclesiis christi .' iniuste et inracionabiliter nostro tempore ablatum esse cognoscitur .' pristinę potestati .' competenti ordine restituatur ·  
7*
in dehonoratione korr. aus inde honoratione
VI  
[BK 203 c. 6]
Volumus etiam et diligentissime precipimus obseruandum · ut episcopi singuli .' in suis8* parrochiis diligenter examinent .' et sollicite inuestigent · quicumque publicis sint inretiti flagitiis · hoc est incestos · adulteros · sanctimonialium struptores [!] · uel qui eas etiam in coniugium acceperunt9* · homicidas · sacrilegos · alienarum rerum peruasores · atque predones · et hoc per omne regnum nostrum sollicite examinentur · ut quicumque tales fuerint inuenti .' pęnitentię publice subdantur · aut si hoc noluerint .' ab ęcclesia separentur · donec a suis flagitiis corrigantur · similiter de illis fiat .' qui in clericatu fuisse .' et postea comam sibi crescere dimisisse noscuntur ·  
8*
s1 korr. (?)
9*
gek. accepert
VII  
[BK 203 c. 7]
Qvia pro peccatis nostris et offensionibus ęcclesię · beati petri hoc anno a paganis uastata est et direpta .' Omni desiderio et summa instantia elaborare cupimus .' qualiter ęcclesia restauretur · et deinceps .' ad eam paganorum accessio prohibeatur · Itaque decernimus · et hoc apostolico per litteras nostras et missos mandamus .' ut murus firmissimus circa ęcclesiam beati petri construatur · Ad hoc uero opus .' collationem peccunię ex omni regno nostro .' fieri uolumus · ut tantum opus quod ad omnium gloriam pertinet .' omnium subsidio compleatur ·  
VIII  
[BK 203 c. 8]
Admonendi erunt10* episcopi per omne11* regnum domni imperatoris hlotharii · ut predicent in ęcclesiis suis et ciuitatibus eos qui sine beneficiis sunt12* · et alodios13* atque peccunias habent · atque cohortando · et incitando suadeant .' ut sicut illi facturi sunt14* qui beneficia possident .' ita ipsi etiam de peccuniis suis collationem faciant .' ad murum faciendum circa ęcclesiam beati petri apostoli romę · eo quod hoc deceat plurimum .' ut matrem filii honorent · et in quantum ualent .' [fol. 64rb] tueantur atque defendant ·  
10*
gek. ert
11*
korr. aus omnem
12*
gek. st
13*
i ergänzt. Hartmann W 1984, S. 137 gibt hier keine Korrektur an. Aufgrund des vorhandenen Scans ist tatsächlich nicht eindeutig zu entscheiden, ob es sich bei dem Strich über -do- wirklich um ein ergänztes i handelt.
14*
gek. st
VIIII  
[BK 203 c. 9]
Decretum quoque et confirmatum habemus .' ut karissimus filius noster cum omni exercitu italię .' et parte ex francia · burgundia · atque prouintia · in beneuentum proficiscatur · ut inde inimicos christi sarracenos et mauros eiciat · tam propter hoc quod ipse populus nostrum auxilium expetit · quam propterea quod certissime nouimus .' si infideles illam terram obtinuerint .' eos romaniam15* quod absit .' et magnam partem italię inuasuros · Ipse uero filius noster ita ire debebit .' ut VIII kalendis16* februarii17* ad papiam cum exercitu ueniat · medio marcio ad alarinum perueniat ·  
15*
korr. aus romanam
16*
gek. kl
17*
gek. febr
X ˙  
[BK 203 c. 10]
Sumopere iubemus et modis omnibus obseruandum censemus18* .' ut quicumque illuc ibunt19* sine predicatione christiani populi uadant .' quoniam propter hoc magnum nobis malum accidisse non dubitamus ·  
18*
korr. aus cencemus
19*
gek. ibt
XI  
[BK 203 c. 11]
Missos quoque nostros constitutos habemus · petrum uenerabilem episcopum · anselmum uocatum episcopum · et uuitonem inlustrem comitem qui in beneuentum ad sigenulfum · et radalgisum uadant20* · et eos inter se pacificent · legesque et conditiones pacis21* ęquissimas inter eos decernant · et regnum beneuentanum si pacificati fuerint .' inter eos ęqualiter diuidant · atque ex nostra parte eis securitatem · et consensum honoris sacramento confirment · et ab eis .' similiter ad nostram partem adiutoriumque filii nostri .' expulsionemque sarracenorum sacramentum accipiant ·  
20*
korr. aus ua[†]
21*
c korr. (?)
XII  
[BK 203 c. 12]
Sergio quoque magistro militum mandamus · ut ipse pacis auctor inter illos · et auxiliator filii nostri existat · Similiter apostolico · et petro ueneciarum duci .' ut adiutorium ex pentapolim · et uenecia naualem22* expeditionem faciant ad opprimendos in beneuento sarracenos ·  
22*
e korr. (?)
XIII  
[BK 203 c. 13]
Vt autem hęc omnia competenter implere possimus .' ieiunio triduano per omne regnum nostrum deuotissime christi misericordiam pro nostris peccatis exorandum .' censemus ·  
Hęc sunt23* nomina eorum qui in italia beneficia habent · [fol. 64rba]  
23*
gek. st
[BK 203 Epilog 1]
Rataldus · Remboldus · Eberhardus · Beringarius · Liuthfridus · humfridus · hrotfridus · Teotboldus · Fulcradus · Cunibertus · Bodradus · hilpericus · bebo · Grozmannus · Meinardus · [fol. 64rbb]  
Isti nichil habent in italia ·  
[BK 203 Epilog 2]
harduicus · amolo · agilmarus · audax · heiminus · Boso Vuilelmus · Ioseph · Erlardus · Dauid · Ebo · haltbertus · Riconsindus · Remigius · Teotgaudus · Eicardus · [fol. 64rbc] Aquinus · Sigericus · heribertus · heimericus · Milo · hucboldus · De comitibus · Gerardus · Aldricus · Fulcradus · Ottramnus · Ermenoldus · albericus filius richardi · Beieri · Arnulfus · Odolricus · Engilramnus · [fol. 64rbd]  
In prima scara sunt24* missi ·  
24*
gek. st
[BK 203 Epilog 3]
Ebrardus · Vuito · Liutfridus · Et algisus · Signiferi · Bernardus · Albericus · Et bebbo ·  
In secunda25* scara sunt26* missi ·  
25*
korr. aus sancta
26*
gek. st
[BK 203 Epilog 4]
Vuito · Et adalbertus · Signiferi · Vuiofredus · Et autramnus comites27* · heribrandus · Farulfus · hilpericus · Et tresegius · [fol. 64rb]  
27*
gek. comts
In scara francisca sunt28* missi ·  
28*
gek. st
[BK 203 Epilog 5]
Gerardus · fulcradus · Et hermenoldus · Signiferi · beieri · Arnulfus · hucboldus · aquinus · Et sigiricus ·