[fol. 1r]
[1]
Quia iuxta sanctorum patrum traditionem
nouimus
res
ecclesię uota esse fidelium pretia peccatorum · et patri
monia pauperum
cuique non solum habita conserua
re · uerum etiam multa deo opitulante ·
conferre
optauimus · Tamen ut ab ecclesiasticis · de non
diuidendis rebus
illius susceptionem dudum con
ceptam poenitus amoueremus · Statuimus ut
ne
que nostris neque filiorum · et deo dispensante
successorum
nostror
um · temporibus qui nostram uel
progenitorum nostrorum ·
uoluntatem uel exem
plum imitari
uoluerint nullam poenitus diuisionem aut
iacturam
patiatur ·
LXXVIII De episcopis eligendis
Sacrorum canonum non
ignari · vt in dei
nomine sancta eclesia
suo liberius p
otiretur
honore .'
adsensum ordin
i ecclesiastico prebuimus · ut scili
cet episcopi
per electionem cleri et populi secundum statu
ta canonum de propria dioces
i remota personarum
et munerum acception
e ob uitę meritum et sapi
[fol. 1v]entię donum eligantur · ut
exemplo et uerbo
sibi subiec
t
is
usquequaque prodesse ualeant ·
LXXVIIII de dictis patrum congestis pro
canonica professione quia dehonestabatur ˙
Quia uero canonica professio
a multis partim igno
rantia partim desid
ia
deonestabatur · operę pretium
d
vximus
· deo annuente apud sacrum conuentum
ex
dictis
sanctorum patrum · uelut ex diuersis p
ratis
quosdam
uernantes flosculos carpendo · in un
am
regulam canoni
corum · et canonicarum congerere · et canonicis
uel sancti
monialibus seruandam contradere · Ut per eam canoni
cus ordo absque ambiguitate posset seruari ; et
quoniam
illam sacer conuentus ita e
tiam
laudibus extulit · ut
usque ad unum iota obseruandam percenseret .' Statui
mus ut ab omnibus in eadem professione degentibus
indubitanter
teneatur · Et modis omnibus siue
canonicis siue sanct
imonialibus
canonice degentibus
deinceps obseruetur ·
De collatis ecclesię diuidendis LXXX
Statutum est vt quicquid
tempore imp
erii nostri a fide
libus eclesię sponte conlatum fuerit · in
ditioribus lo
cis · duas partes in u
sus pauperum · tercia in stipen
dia cedere clericorum · aut
monachorum : In mino
ribus uero locis : aeque inter
clerus et pauperes fore
diuidendum · Nisi forte a datoribus ubi specialiter
[fol. 2r]dandę s
int
constitutum fuerit ·
De abbatibus eligendis
LXXXI
Monachorum siquidem causam qualiter deo
opitu
lante ex parte disposuerimus · et quomodo ex
se ipsis
si
bi
eligendi abbates licentiam dederi
mus .' Et qualiter
deo opitulante quiet
i uiuere propo
situmque suum indefess
i custodire valerent ;
ordinauerimus .' in ali
a scedula diligenter a
dnotari
fecimus ˙ Et ut apud
successores nostros ratum foret
et inuiolabiliter
conseruare
tur confirmauimus ˙
De ordinatione seruorum LXXXII
De seruorum uero ordinatione qui passim ad
gra
d
vs
ecclesiasticos indiscrete promouebantur · pla
cuit omnibus cum
sacris canonibus concordar
e de
bere ; Et statutum · est · ut nullus episcoporum deinceps
eos ad sacros ordines · promouere presumat · nisi
prius a
dominis propriis libertatem consecuti fueri
nt
Et si quilibet seruus dominum suum fugiens · aut latitans
aut adhibitis
testibus munere conduct
is uel cor
ruptis · aut qualibet ca
lliditate
·
uel fraude · a
d gra
dus
ecclesiasticos perueneri
t
· decretum
est ut depo
natur et dominus eius eum recipiat · Si uero auus · uel pater
ab alia patria · in aliam migrans · in eadem prouintia filium
[fol. 2v] genuerit
et ipse filius ibidem edocatus · et ad gradus
ecclesiastic
os
promotus fuerit · et utrum seruus sit
ignorau
erit
˙ et postea ueniens dominus illius le
gibus eum adquisierit · sanctitum · est · vt si dominus
eius
libertare eum uoluerit · in gradu suo permane
at ·
Si uero eum catena seruitutis a castris domi
nicis abstrahere
uoluerit
vt gradum amittat ˙
quia iuxta sacros ordines uilis persona m
anens
˙
sacerdotii dignitate
fungi non potest ·
De rebus
uero illorum uel peculiare qui a propriis domi
nis libertate donantur ut ad grad
vs
ecclesiasti
cos
uire [!] promoueantur .'
Statutum · est · ut in potes
tate dominorum
consistat ut
rum
illi
s
conce
dere · an
sibi uindicare ue
lint
·
Ceterum si p
ost
ordinationem aliquid adquisierit illud ob
seruetur · quod in
canonibus de consecrandis
nihil habentib
us constitutum est ·
De ęcclesiarum
ue
ro
seruis communi
sententia decretum ·
est ·
vt archiepiscopi per singulas prouintias constituti
nostram auctoritatem
suffraganei uero illorum
exemplar illius poenes se habeant ·
Et quan
documque de famili
a ecclesię utilis aliquis
[fol. 3r]ordinandus inuentus est ˙ in ambone ipsa
auctoritas
coram populo legatur · et coram sacerdotibus uel coram fidelibus
laici
s ˙ Ante co
snu
altaris ·
sicut
in nostra
auctoritate
continetur · remota qualibet calliditate libertatem
consequatur ·
Et tunc demum ad gradus ecclesiasticos promo
uea
tur
·
Similiter quoque de his
agendum est quos laici de fa
mili
a ecclesiarum ad sacros ordines promouere uoluerint ·
sed et de his quos
prepositi canonicorum aut monachorum
ordinandos expetier
int e
adem
forma seruanda est ˙
LXXXIII De personis a quibus non sunt res
accipiendę
Statutum est ut nullus quilibet ecclesiasticus
ab his personis
res deinceps accipere presumat · quarum liberi aut
propinqui
ha
c
inconsulta oblatione
non poss
int
rerum propriarum ex
heredari ·
Quod
si aliquis deinceps hoc facere temptauerit ˙
ut et acceptor sinodali
uel imperiali sententia districte feriatur ˙
et res ad exhered
atos redeant ˙
LXXXIIII · De presbiteris
constitu[en]dis
Statutum est etiam ut nullus in ca
nonica
aut regulari professio
ne constitutus aliquem
tonsorare propter res adipiscendas
deinceps persuadeat · et qui hoc
fa
cere
temptauerit · sinodali
uel imperiali sententia modis omnibus
feriatur ˙
LXXXIIII De presbiteris
constituendis
Statutum est ut sine auctoritate uel consensu
episcoporum presbiteri in
quibuslibet
ecclesiis ne
c consti
tuantur
nec expellantur · Et si la
ici clericos probabilis uitę
et doctrinę
episcopis consecrandos ˙
[fol. 3v]suis in ecclesiis constituendos obtuler
int
.' nulla qualibet
occasione eos reitiant ˙
LXXXV · De mansis uniuscuiusque
ecclesię
Sanctitum est ut unicuique ecclesię mansus
integer absque
ullo seruitio adtribuatur · et presbiteri in eis
constituti non de de
cimis neque de oblationibus fidelium · non de
domibus neque
de atriis
uel ortis iuxta ecclesiam positis · neque de prescripto
man
so aliquod seruitium preter ecclesiasticum faciant · et si aliquid am
plius habuerint inde senioribus suis debitum seruitium
inpen
dant ·
LXXXVI · DE PRESBITERIS
VNIVSCUIVSQUE ecclesię
Statutum est postquam hoc impletum fuerit ut
unaquaque ecclesi
a
suum presbitervm habeat · ubi id fieri facultas prouidente
episcopo permiserit
LXXXVII de uillis nouis et ecclesiis in eis
nouiter constitutis
Sanctitum est de uillis nouis
et ęcclesiis in eisdem nouiter constructis ·
ut decimę de ipsis uillis ad
easdem ęcclesi
as
conferantur ·
LXXXVIII De sacris uasis ecclesię in pignus
datis ˙
De sacris uasis ecclesię quę in pignus a
nonnullis in quibusdam locis dari
conperimus · inhibitum est ne deinceps a quo
quam fieri presumatur · nisi solum
modo
necessitate redimendorum
captiuorum
conpellende
·
LXXXVIIII De ecclesiis destructis uel de
nonis et decimis ·
De ecclesiis sane destructis · uel de nonis et
decimis siue de claus
tris canonicorum qualiter constitui et ordinari
a nobis placu
erit
·
aliis capitulis subter adnotauimus ˙
XC · De ecclesiarum honore
Sed et de ęcclesiarum honore quomodo deo
adiuuante quan
tum in no
bis est uigeat similiter in subter adnotatis capitulis insertum
esse dinoscitur ˙
XCI · De episcopis italię [fol. 4r]
De episcopis in la
ngobardia
constitutis qui ab ipsis quos ordinabant
sacramenta et munera contra diuinam et canonicam auct
oritatem
accipere uel exigere soliti erant ˙ modis omnibus inhibitum est ne ul
terius fiat quia iuxta sacr
os
canones uterque a gradu proprio talia
facientes decidi debeant ˙
XCII · De presbiteris qui
feminas in domibus habent
Statutum
est ab
episcopis de presbiteris qui feminas secum indiscrete habitare permit
tunt · et propter hoc malę o
pinionis
su
spitione
de
notantur
· ut
si de
inceps admoniti non se
correxerint · uelut contemptores sacrorum
canonum canonica inuectione feria
ntur
˙
XCIII · De presbiteris qui pro
chrismate in cęna domini ueniebant
De presbiteris qui accipiendi
chrismatis gratia a ciuitatibus in cęna
domini uenire soliti erant .' Sanc
itum
est ut de his qui longe positi sunt
de octo uel decem unus
ab episcopo eligatur qui acceptum chrisma sibi et
sotiis suis · diligenter perferat · Hii uero qui non longius a c
iuitate
quam quattuor aut quinque
milibus habitant · more
solito
ad acci
piendum chrisma per se ueniant ·
Discendi
uero gratia alio
non
quadragesima tempore ad ciuitates conuoc
entur
·
XCIIII · De predicatione et
confirmatione episcoporum
Ne uero episcopi occasione
predicandi aut confirmandi oneri
essent populis · a
nobis admoniti polliciti sunt · se
dein
ceps hoc cauere uelle et eo tempore suum ministerium in
quantum facultas dabitur
exsequi ˙ quo eorum profectio quantum
in illis erat his quibus prodesse possunt et
debent non sit in
portuna uel
onerosa
·
XCV · De pueris tondendis uel puellis
uelandis
[fol. 4v]
Ne
pueri
† uer
o sine uoluntate parentum
tonsorentur uel puell
ę
ue
lentu
r · modis omnibus inhibitum est · et qui
hoc facere temp
tauer
it
.' multam qu
ę in capitulis legi
s mundan
ę a nobis
constituti
s
oontinetur
· persoluere cog
atur
·
XCVI · De feminis uiros
amittentibus
De feminis qu
ę uir
os
a
mittunt
· placet · ne · sicut
hactenus
in dis
crete
se uelent · sed
ut XXX dies post d
ecessum
ui
ri
sui
expectent · et post tr
igesimum
diem per
consilium
episcopi sui uel
si episcopus absens
fuerit consilio aliorum religiosorum sacer
dotum · suorumque parentum
a
dque
amicorum ˙ id quod eligere
debent
eligant ; et quia a sacro conuentu rogati
sumus ut hii
qui publicam geraebant penitentiam · et feminę quę
ui
ros a
mittebant
nostra auctoritate donec deliberent ˙
quid
agant
tuerentur .' Specialiter pro his cap
itula
fi
†eri ·
et legis mundanę capitulis inserenda decreuimu
s ˙
De raptis earumque raptoribus
De rapti
s uero et raptoribus qu
amquam specialiter decreuissemus
quid pati debe
ant
qui hoc
nefas deinceps facere temptaue
rint ˙ quid tamen super his sacr
i canones precipiant hic inse
rendum necessarium
duximus ˙ quatenus omnibus pateat quantum
malum sit · et non solum
h
umana
sed etiam
†† diuina auctori
tate constricti ab hinc hoc malum caueant
†† ˙
XCVIII · De puellis raptis necdum
desponsatis
De puellis raptis necdum d
esponsatis
·
††† in concilio calci
donense · vbi DCXXX patres
adfuerunt capitulo XXXVIIII ·
[fol. 5r] ita habetur · Eos qui rapiunt puellas sub
nomine simul ha
bitandi
cooperantes
et con
iventes
raptoribus /
Decreuit
sancta synodus siquidem clerici sunt decidant gradu proprio ·
si uero · laici · anathematizentur · Quibus uer
bis aperte datur
intellegi qualiter huius mali auctores damnand
i sunt
quando partic
ipes et co
niventes
tanto anathemate
feriuntur · et quod iuxta canonum auctoritatem · ad coniugia ·
legitima raptas sibi uindicare nullatenus possunt ˙
XCVIIII ·
De desp[o]nsatis et ab aliis raptis
De d
esponsatis
puellis et ab aliis r
aptis
· ita in concilio
ancyritano capitulo · X · legitur · D
esponsatas puellas et postea
ab aliis rapt
as
· placuit erui et e
is
reddi quibus ante fuerint
d
esponsatę
etiam si eis a raptoribus
uis
inlata consti
terit · Proinde statutum est · a sacro conuentu ut raptor
publica
penitentia
multetur
· Rapt
am uero si sponsus re
cipere noluerit et ipsa eiusdem crimini
consentiens
non fuit .' licentia
et nubendi
alii non negetur · Quod si ipsa
consen
sit simili sententia
e su
biaceat
· Quod si post hęc
iun
gere
se presumpserint · vtr
ique
anathematizentur ˙
C ·
De his qui uirginibus deo dicatis se sociant
De his uero qui sacris uirginibus se sotiant ·
ita in decre
tis papę gelasii capitulo · XX
continetur · virginibus sa
cris temere se
qvosdam
sotiare cognouimus · et post di
catum deo propositum
incesta federa sacrilegaque miscere
[fol. 5v] quos protinus aequum
est · a sacr
a
communione detrudi · et ni
si pub
licam
probatamque egerint poenitentiam omnino non recipi ·
Aut his certe uiaticum de
seculo transeuntibus · si tamen poenitu
er
int
· non negetur · Si uero de copulatione sacrarum uirgi
num tam
seuere feriuntur quanto si uerius feriendi sunt ˙
qui
eas
rapiunt
ur · Ideo sicut premissum est
necesse est · ut ab omnibus in
christiana religione consistentibus rigore
auctoritatis di
uinę uel humanę hoc malum radicitus amputetur ·
CI · De puellis quo tempore uelentur
Ne uero puellę indiscrete uelentur .' Placuit
nobis etiam
de sacris canonibus qualiter obseruandum sit hic inferre ;
de
tempore uelandarum puellarum ˙ in cartagin
ense
concilio
capitulo · XVI · continetur ˙ ut non ante XXV annos · consecrentur ·
Item in eodem concilio capitulo XCIII · de uirginibus uelandis ita
continetur ; Item placuit ut quicumque episcoporum necessitate pe
reclitant
is
p
udititię
uirginalis
cum et uel petitor potens
uel raptor aliquis formidatur · uel
si etiam aliquo mor
tis periculos
o scrupulo conpuncta fuerit
ne non uela
ta moriatur · Aut exigentibus parentibus aut his a
d quorum
curam pertine
t
· uelauerit virginem · seu uelau
it ante
XXV annos aetatis · non ei obsit concilium quo
d
de isto annorum
numero constitutum est ˙ Unde colligitur qui iuxta prior
em
sanctionem virgin
es
XX
oV
o ętatis
suę
anno · rite consecrandę
[fol. 6r] sint · Quod si premissę ne
cessitates
ante id
feri [!] con
pellant ·
nullum possit episcopo adferre preiuditium consecra
tionis ˙
CII · De examinati[.]ne sancte crucis non facienda
Sanctitum est ut nullus deinceps quamlibet
examinationem
crucis facere presumat ·
ne · quę christi passione glorificata est
c
uiuslibet
temeritate
contemptui habeatur ·
CIII · De pabulo uerbi diuini annuntiando ˙
Episcopi uero ut siue per se siue per uicari
os
pabulum uerbi diuini
sedule popul
is
adnoncie
nt · Quia · ut ait beatus
gregorius · iram
cont
ra
se occulti iudicis excitat sacerdos · si sine
predicacationis [!] sonitu incedit ; Et ut clerum sibi
commissum in sobri
etate et castitate nutrirent
diuinisque of
fi
tiis
inbuerent ·
qui · rite ad sacro
sanctos
ecclesiasticos
ordines promoueri
possent ; et
ut operam dent quatenus pr
esbiteri
missalem et lectionarium siue cęteros libellos sibi neces
sarios
bene correctos habeant ; et qualiter ecc
lesias
des
tr
uctas
sibi pertinentes iuxta uires
emendent · Qualiter
etiam uiduas diligenter instruant · Quomodo etiam
secundum
apostolicam auctoritatem conu
ersari
debeant
edoceant · et ut superstitution
es
quas quibusdam
locis in ex
equiis
mortuorum nonnulli faciunt era
dicent · et ut exemplo su
†ę innocentię alios ad be
ne
† viuendum ed
vcent
uel prouocent · et cunctis ecclesiasticis
negotiis
quantum dominus
iuuauerit
totis uiribus consulere
[fol. 6v] satag
aunt
.' Dilig
enter
admonuimus ; et ut
id liberius exsequi ua
leant
nos in quantum dominus poss
e dederit
opem fe
rre
modis omnibus
obtamus ˙
CAPITULUM XXIIII ·
De incestis nuptiis et ecclesiis
diuidendis CIIII ·
Nonnulla uero capitula sicut de incestis
nuptiis .' Necnon
et de ecclesiis qu
ę inter c
oh
ęredes
diuid
vntur
et tali oc
casione proprio honore carent .' Siue de his
ęcclesiis
qu
ę nimium rebus propriis sunt adtenuatę · uel certe
de his rebus qu
ę nuper necessitate conpellente · a nonnullis
ecclesiis sunt ablatę ˙ Et si
qua sunt ali
a · siue in ecclesias
ticis siue in p
vblicis
rebus emendatione
digna ˙ que pro tempori
s breuitate efficere nequiuimus .' In tantum dif
ferendum illud
dignum iudicauimus · donec domino fauente
consultu fidelium facul
tas
no
bis
id efficiendi ab eo
tribuatur · Inuenta uero vt deo
opitulante effectum
obtineant per tempora hic inserenda ce
nsuimus
˙
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 6v]
[16]
INCIPIVNT
CAPITVLA QUE LEGIBVS ADDENDA SVNT QVE
ET MISSI ET COMITES
HABERE ET CETERIS NON
TAM FACERE DEBENT :
IN
CAPITULO DE HONORE ECCLESIARVM ·
i quis aut leui causa aut sine causa
hominem
[in ecclesia]
interfecerit · de uita conponat si uero foris rixati
fuerint · et unus
alterum
[in ecclesia] fugerit et ibi se de
[fol. 28r]fendendo eum interfe
cerit · si huius facti testes non habu
erit · cum · XII ·
coniuratoribus
legitimis per
sacramtum [!] adfir
met se defendendo eum interfecisse · et post haec DC solidos
ad
partem ecclesię quam illo homicidio polluerat · et in
super bannum
nostrum soluere cogatur ;
Is
uero qui inter
fectus est · absque conpositione iaceat ;
ac
deinde
interfector secundum iuditium canonicum congruam
facinori quod a
dmisit
pęnitentiam accipiat ; si proprius
seruus hoc commiserit · iuditio aquę feruentis exami
netur · utrum hoc sponte an se defendendo fecisset ;
et si manus eius exusta
fuerit · interfitiatur ; si autem non
fuerit do
minus
eius iux
ta quod
uuirgildus illius est ad ecclesiam
soluat · aut e
vm si uoluerit eidem ecclesiae tradat ; de
ecclesiastico et fiscalino · et
benefitiario seruo · uo
lumus ut pro una uice
uuirgildus eius pro eo conponatur ·
altera uice ipse seru
us
ad supplitium tradatur ; haere
d
itas
tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad
mortem fuerit iudicatus · ad legitimos heredes illius
perueniat ;
Si in atri
o ecclesię
cuius porta reliqu
iis
sanctorum
consecrata est huiuscemodi homicidium perpetratum
fuerit · simili modo
emendetur uel conp
onatur
·
[fol. 28v]si uero port
a ecclesię non est · consecrata eo modo conponatur
quod in atrio
committitur sicut conponi debet quod in
immunitate
uiolata
commit
titur ˙
XIIII DE INIVRII
SACERDOTUM IN
ECCLESIA FACTIS
Sanguinis
effusio
in
ecclesia fact
a cum fuste · si
presbiter fuerit triplo con
ponatur
·
duas partes eidem
presbitero tertia pro fredo ad ecclesi
am · insuper ban
nus noster · Similiter de diachono iuxta
conpositionem eius
in tri
plo
cum banno nostro conponatur · De subdiachono si
militer triplo secundum suam conpositionem · et de uniuscuius
que
ordinis clerico
secundum suam conpositionem triplum conpo
natur · et insuper bannus
†
noster ·
Similiter et de ictu sine sanguinis effusione
de uniuscuiusque ordinis clerico · secundum su[am]
conpositionem triplo · et bannus noster · Et qui non habet unde ad
ecclesiam persoluat · trad[at] se in seruitium eidem ecclesię usque
dum totum debitum persoluat ˙
XV DE VIDVIS ET PVPILLIS ET
[P][....]
Precipimus vt quandocumque in mallum ante comitem
uene
r
int
uiduę pupilli et pauperes .' Primo eorum causa
† audiatur et
definiatur · et si testes
per se ad causas suas quęrendas habere non potuerint
uel l
egem
nescierint
comes illos
uel illas adiuuet dando eis talem
hominem qui rationem eorum teneat · uel pro eis
loquatur ·
Qui uiduam infra primos XXX
dies uiduitatis suę uel inuitam
uel uolentem sibi copola
uerit · bannum nostrum id est LX solidos in triplo conponat · et si in
uitam eam duxerit · legem suam e
i conponat · illam
uero
ulterius non adtingat ·
XVII DE HOMINE PVBLICAM PE
NITENTIAM AGENTE INTERFECTO ·
Qui hominem pub
licam
penitentiam agentem interfecerit · bannum nostrum in tri
plo
[fol. 29r]conponat et uuirgildum eius proximis eius persoluat ·
VT
OMNIS HOMO
LIBER POTESTATEM HABET VBICVMQUE VOLVERIT RES SV
AS
DARE PRO
SALVTE
ANIMĘ SVĘ ·
XVIII
Si quis
res suas pro salute animę
suę uel ad
aliquem uenerabilem locum uel propinquo suo uel cuilibet
alteri tradere uoluerit ·
et eo tempore infra ipsum comitatum
fuerit in
quo
· res · illę positę
sunt · legitimam traditionem facere
studeat · Quodsi eodem tempore quo illas
tradere uult extra eun
dem comitatum fuerit · id est siue in exercitu ·
siue in palatio ·
siue in alio quolibet loco · Adhibeat sibi uel de suis pagensibus
uel de aliis qui eadem legem uiuunt q
va
ipse uiuit
teste
s idoneos ·
uel si il
los
habere non potuerit · tunc
de aliis quales
ibi
me
liore
s inuenire
possit · et coram eis rerum suarum tra
ditio
nem
faciat ; et fideiussor
ibus vestituram donet qui eis
qui
illam
tradi
tionem accipia
nt
uestituram facia
nt
; et postquam hęc traditio
ita facta
fuerit · hęres illius nullam de predictis rebus ualeat
facere
repeti
tionem
; Insuper et ipse per
se fideiussionem fatiat
eiusdem uestiturę · ne hęredi ulla occasio
†† remaneat hanc
traditionem
inmutandi · sed potius necessitas incumbat
illam perfitiendi ; et si nondum
res suas
cum suis cohęredibus .'
diuisas habuit ·
non ei hoc sit inpedimento · sed
cohęres
eius ·
si sponte nolueri
t
·
aut per comitem aut per missum eius distringatur vt diuisionem
cum illo
faciat ad quem defunct
hęreditatem
suam
uoluit
[fol. 29v]peruenire et si cuilibet ęcclesię
eam
tradere rogauit .' cohęres eius
eam legem cum illa ecclesia de
predicta hęreditate habeat quam cum
alio cohęrede suo habere
debebat ; et hoc obseruetur · erga
patrem et filium et nepotem usque ad annos
legitimos ˙ Postea
ipsa
e res ad inmunitatem ipsius
ecclesia redeant ·
DE
HOMICIDI
IS PROHIBEND
IS
·
XVIIII
Quicumque hominem aut
ex
leui causa aut sine causa interfecerit · vuirgildum
eius his ad quos ille pertinet conponat · ipse uero propter
talem
presumptionem in exil
ium
mitatur ad quantum tempus
nobis placuerit · res
tamen
suas non amittat ˙
QVID IN CON
POSITIONE VVIRGILDI DARE NON
DEBET
XX
In conpositione uuirgildi · uolumus ut ea dentur que in
lege contine
ntur
· excepto accipitre · et spata · quia per illa
duo aliquotiens periurium committitur .' Quando maioris
pretii
quam illa s
int
· esse iurantur ·
DE
RAPTV ALI
ENARVM
SPONSA
RVM
XXI
Si quis
sponsam alienam rapuerit · aut
patri eius
aut ei qui le
gibus
eius defensor · esse debet · cum sua
lege eam reddat · et qui
cquid
cum ea tulerit semotim
vnamquamque rem secundum
le
gem
reddat · et si hoc de
fensor eius perpetrare consenserit · et id
eo
raptori nihil
quęrere
uol
verit
· comes singulariter de unaquaque
[re] freda nostra ab eo exactare faciat · sponso uero legem
su
[am]
[fol. 30r]conponat · et insuper bannum nostrum · id est LX solidos soluat
uel in presentiam
nostram
comes eum aduenire faciat · et quanto tempore nobis placue
rit in exilio maneat · et illam feminam habere ei non liceat ·
XXII DE FALSIS TESTIBVS
CONVINCENDIS
˙
Si quis
cum altero
de qualibet causa contentionem
habuerit · et testes
contra eum
per iuditium producti fuerint · si ille falsos eos sus
picatur · liceat ei alios testes quos meliores potuerit
contra eos
apponere [!] · vt uera
cium
testimoni
o
falsorum testium per
uersitas
superetur · Quod si · ambę par
tes testium inter se
dissenserint · ut nullatenus una pars
alteri cędere uelit · eligantur duo ex ipsis
id est
ex utraque
parte unus
qui cum scutis et fustibus
tn [!] campo dec
ertent
vtra p
ars falsitatem
vtra
ueritatem suo testimonio
sequatur ; et campioni qui uictus fuerit ·
propter periurium quod ante
pugnam commisit dextra manus amputetur ;
Cęteri uero
e
iusdem
partis testes qui falsi
apparuerint · manus
suas redimant ; cuius conpositionis · duę partes ei
contra quem testati sunt dentur tertia freda
soluatur ; et in
sęculari quidam causa · huiuscemodi testium diuersita
s campo
conprobetur ; In ęcclesiasticis autem causis ubi de una
parte · s
aeculare
· de altera uero ecclesiasticum
negotium est
[fol. 30v]
idem
modus obseruetur ; vbi uero utraque parte ęcclesiasticum
fuerit
.'
rectores earundem ęcclesiarum si se
familiariter pacificare uelint
licentiam habeant · Si autem de hu
iuscemodi
pacificatione inter eos
conuenire non possit .' aduocati eorum
in mallo publico ad presentiam
comitis ueniant · et ibi legitimus terminus .' eorum conte
ntionibus
inpo
natur · Testes uero de
qualibet
causa · non aliunde
quęrantur nisi
de ipso comitatu in quo res unde causa agitur positę sunt ; quia non
est
credibile ut uel de statu
†† hominis uel de
possessione
cuiuslibet .' per alios melius rei ueritas cognosci ualeat · quam per
illos qui uiciniores sunt ˙ Si tamen contentio q
uę inter eos exorta est
in confinio duorum comitatum fuerit · liceat eis de uicina
centena adiacentis comitatus ad causam suam
te
sstes
habere ·
XXIII DE PROPRIO IN
BANNO MISSO ·
Cuiuscumque hominis proprietas
ob crimen aliquod ab eo commissum in banno fuerit missa et ill
ae re
· cognita · ne iustitiam faciat
uenire distulerit .' Annom
que
ac
diem in banno illam esse permiserit .' vlterius eum
non
adquirat · sed ipsa fisco nostro sotietur · Debitum uero quod
is
cuius ea
fuit soluere debuit ·
per comitem a
c ministros eius iu
xta
ęstimationem de rebus mo
bilibus
quę in eadem proprietate
inuentę fuerint his quibus idem debitor
fuit exsoluatur ·
Quodsi rerum mobilium ibidem inuentarum quantitas ad
[fol. 31r] conpositionem non sufficient · de inmobili
bus
suppleatur · et
quod
superfuerit sicut dictum est fiscus noster possideat · Si nihil super
conpo
sitionem remanere potuerit · tot
um in illum expendatur · Si autem
homo ille nondum cum suis cohęredibus proprium suum
diuisum habuit ·
conuocet eos comes et cum eis legitimam diuisionem faciat ·
Et tunc sicut iam dictum est partem eius fisco nostro a
ddicat
· et conpo
siti
onem de ea iuxta modum superius
conprehensum his ad quos
illa legibus pertinet exsoluat · Quodsi
non de alia re sed de ipsa
proprietate · quę · in banno missa fuit
†ac per hoc in nostram potes
tatem redacta
est fuerat interpellatus .' comes in cuius ministeri
o
eam esse constiterit hoc ad notitiam nostram perferre curet ·
vt nos ea
ndem
proprietatem quę secundum supradictum modum in nostrum
dominicum
redacta est ·
precepti nostri auctoritate · In ius
· et
potestatem hominis qui eam quęrebat si sua esse debet faciamus
peruenire ·
Si quis
de stat
u suo · id est · de liber
tate uel hęreditate
est conpellandus .' iuxta legis con
stitutionem ma
nniatur
; de cęteris uero causis unde quis
rationem est redditurus non ma
nniatur
sed per comitem banniatur ;
et si post unam et alteram comitis
admonitionem ali
quis
ad mallum uenire noluerit .' rebus eius in bannum missis
uenire et
iustitiam facere conpellatur ·
XXV DE FAIDIS
COHER
[EN]DIS ˙
Si quis
aliqua necessitate cogente
[fol. 31v]
homicidium commiserit · comes in cuiu
s ministerio ·
res · perpe
trata
†† est · et conpositionem
soluere · et faid
am per sacra
mentum pacific
are
fatiat · Quodsi una pars
ei ad hoc con
sentire noluerit ·
id
est aut ille qui
homicidium commisit · aut
is qui conpositionem suscipere debet .'
Faciat illum qui e
i
contumax fuerit ad presentiam nostram uenire · vt eum
ad tempus
quod nobis placuerit in exilium mittamus · donec ibi
castigetur ut comiti su
o inobediens esse ulterius non
audeat ˙ et maius damnum inde non crescat ·
XXVI VBI SACRA
MENTA IVRAND
A SINT ˙
Vbi antiquitus consuetudo fuit
de libertate
sacramentum adhramire uel iurare · ibi
mallum habeatur · et ibi sacramenta
iurantur
· Mallus
tamen neque
in
ęcclesia neque
in atri
o eius habeatur · Minor
a uero
placita comes s
iue
intra suam potestatem uel ubi
imperare [!] potuerit
†††
habeat · volumus utique vt domus a co
mite in locum ubi mallum tenere
debet construatur
vt propter calorem solis et pluuiam publica utilitas non
remaneat ·
XXVII
FUR
DE HIS QVI DE FVRTV ACCVSATI ·
Si liber homo de furto accusatus fuerit et res
proprias
habuerit · in mallum
ad
pres
entiam
comitis · se
††† adhra
miat · et si res non habet .' fideiussores donet
qui eum
adhramire et in placitum adduci faciant ; et liceat
[fol. 32r]ei prima
uice per sacramentum secundum legem
se idoneare si potuerit ·
et si alia uice · II
o · uel tres
eum de furt
o accusauerint · liceat ei ·
contra unum ex his
cvm scuto et fuste in campo contendere ·
Quod si seruus
de furt
o fuerit adcusatus dom
inus
eius
pro eo emend
et
· aut
cum sacramento excuset · nisi tale furtum perpetratum habeat
propter quod ad supplitium tradi debeat ·
XXVIII DE DISPECTV
LITTE
RARVM
DOMINICARUM ·
Si quis
literas [!] nostras d
espexerit
· id est tract
oriam
quę propter missos recipiendos dirigitur · Aut honores quos
habent a
mittant
· aut in eo loco vbi predictos
missos sus
cipere debuit tamdiu res
ideat
· et de suis rebus legationes
illuc u
enientes
suscipiat quousque animo nostro
satisfactum habeat ·
Qui uero epistolam nostram quocumque modo
dispexerit · iussu
nostro ad palatium ueniat · et iuxta uoluntatem nostram .'
congruam
stultiti
ae suę
oastigationem [!] accipiat ; et si homo liber uel
ministerialis
com
itis
hoc fecerit · honorem qualemcumque
habuerit siue benefitium amitta
t ; et si seruus
fu
erit
.'
nudus ad palum uapulet et caput eius tondeatur ˙
XXVIIII DE INIVSTIS
TELONEIS ET CONSVETVDINIBUS
Vt ubi
tempore aui nostri domni pipini consuetudo fuit
teloneum
dare .' ibi et in futurum detur · Nam ubi nouiter
inceptum est · ulterius non agatur ; et ubi necesse non est flu
uium aliquem
per po
ntem
transmeare ·
uel ubi naues per mediam
[fol. 32v]aquam aut sub
tus pontem ierint · et ad ripam non adpropinquauerint ·
neque ibidem aliquid emptum uel
uenundatum
fuerit · ulterius telo
neum non detur · et ne
mo cogat alium ad pontem ire · ubi
iuxta pontem
aq
uam transmeare potest ; et qui ulterius in talibus locis uel de his
qui ad
palatium seu in
hostem
pergunt
teloneum exactauerit · cum sua
lege ipsum teloneum reddat · et bannum nostrum id
est LX solidos conponat ˙
XXX DE HIS QVI
DENARIOS
BON
os ACCIPERE NOLVNT ˙
Quicumque
liber homo denarium me
rum
· et
bene pensantem · recipere no
lue
rit
.' bannum nostrum · id est
LX solidos conponat · Si uero serui ęccle
siastici · aut comitum · aut
uasallorum nostrorum hoc facere pre
sumpserint · LX ictus
uapulent · Aut si magister eorum .' aut ad
uocatus qui liber est eos uel
comiti
uel misso nostro iussu
s
persentare
noluerit .' predictum pannum LX solidorum conponat ·
XXXI DE ADVLTE
RATORIBUS MONETA
E ·
De falsa moneta iubemus
u
t qui e
am
percussisse conprobatus fuerit · manus eius amputetur
Et qui hoc
consensit · si liber est LX solidos conponat · si seruus
LX
ictus accipiat ·
XXXII DE PROPRIO
DOMINICO SINE IVSSIONE
ILLIVS REDDITO ·
Si quis
proprium nostrum
quod in
ues
titura
genitoris
nostri fuit alicui quęrenti reddiderit sine nostra iussione ·
Aliud
tantum nobis de suo proprio c
vm sua lege conponat ; et qui
cumque illud scienter
per malum ingenium adquirere temptauerit
pro infidel
i teneatur · quia sacramentum fidelitatis quod nobis
[fol. 33r] promisit
inritum
fecit · et
ideo secundum nostram uoluntatem et potestatem
diiudicandus est ·
XXXIII DE PVERIS
INVITIS PARENTIBVS
DETVNSIS [!] UEL PVELLIS VELATIS ˙
Si quis
puerum inuitis parentibus tot
onde
rit
· aut puellam uelauerit · legem suam in triplo conponat ·
aut
ipsi puero uel puellae si · iam suę potestat
is
sunt .' aut ill
i in cuius
potestate fuerint · Illi uero
potestatem habeant capitis sui ·
vt in tal
i habitu permaneant qual
is
eis placuerit ·
ITEM
IN
CIPIVNT
CAPITULA
QUE
PRESES
SCRIBENDA ET AB OMNIBUS OBSER
VANDA SUNT ·
Si mancipia dominos suos
fugerint in
alienam potestatem · vt propter
hoc nullum premium
accipiant in cuius potestate fuerint inuenta · Pro eo quod ea
uel for
as
eiecer
it uel reddiderit ; et non solum hoc sed etiam
si ea nec
reddere nec foris eiecere u
oluerit
et le
gitimo
dom
ino
ea contradixerit · et illa postea inde fugerint .'
secundum legem ea
soluere cogatur ˙
XXXV DE TERRA
TRIBVTARIA ˙
Quicumque terram tributariam
vnde tributum ad pa
rtem
nostram
exire solebat uel ad ecclesiam cuiuslibet alteri tradiderit ·
is
qui e
am
susciperit
tributum quod inde soluebatur omni modo
a
d partem nostram persoluat · nisi forte talem firmitatem
de parte
dominica habe
at
/ per qu
am
ipsum tributum
sibi perdonatum possit ostendere ·
DE BENEFITIIS
DESTRVCTIS ˙
XXXVI
Quicumque suum benefitium
[fol. 33v] occa
sione
proprii desertum habuerit · et intra annum
postquam ei a comite
uel misso nostro
notum factum fuerit illud emendatum non habuerit ·
ipsum
ben
efitium
amittat ˙
DE TERRA CENSALI ·
XXXVII
Si quis
terram
censalem habuerit quam antecessores
sui · uel ad aliqu
am
ecclesiam
uel ad uillam nostram
dederunt .' nullatenus e
am
secundum legem tenere po
test · nisi ille uoluerit
· ad cuius potestatem uel illa
ecclesia uel illa
uilla pertinet nisi forte filius aut nep
os
eius sit qui e
am
tradidit ˙
Et ei eadem terra ad tenendum placita sit ˙ Sed in hac re
consi
derandum est utrum ille qui ha
nc
tenet diues an pauper sit · et u
trum aliu
d benefitium habeat uel etiam proprium ; et qui horum ne
vtrum
habet erga hu
nc
misericorditer
agendum est ne ex toto
expoliatus in egestatem incidat · vt aut talem censum inde
persoluat qualis ei fuerit constitutus uel portionem aliquam
inde in
benefitium accipiat unde sustentar
i valeat
˙
XXXVIII DE NONIS ET DECIMIS ˙
Considerandum est · ut de
frugibus terrę
et animalium nutrimine · persolua
ntur
;
De opere uero uel
restauratione ecclesiarum .' comes et
episco
pus
uel abbas una c
vm misso nostro
quem ips
i sibi ad hoc el
igerint
considerationem fatiant · ut unusquisque
eorum tantum
inde accipiat ad operandum et restauran
dum
quantum
ipse de rebus
ęo[cl]esiarum [!] habere
cognoscitur · Similiter
et uassi nostri · aut in commune tantum
operis accipiant ˙
[fol. 34r] quantum rerum ecclesiasticarum habent uel unusquisque
per
se
iuxta qua
ntitatem
quam ipse tenet , Aut si inter eos conuenerit ut pro opere fa
tiend
um a
rgentum
donent · iuxta ęstimationem operis in argento ·
persoluant · Cum qvo pretio rector ecclesię ad predictam restaurationem
operarios conducere · et mat
eriamen
emere possit ; et qui no
nas et decimas dare neglexerit · primum quid
em
illas cum lege
sua re
stituat ˙ et insuper bannum nostrum
soluat · vt ita castigatus caueat
ne sepius
iterando benefitium amitta
t
;
DE MANCIPIIS
IN VILLIS DOMINICIS CONFVGIENTIBUS ˙
XXXVIIII
Si cuius
libet mancipia in
uillam nostram confugium
fecerint · Auctor eius
dem uillę quęrenti domino · ea non contradicat ; sed statim
foras de eadem uilla
eitiat ; et si se putat ad ea repetenda
iustitiam habere repetat · et secundum
legem adquirat ˙ Si uero
tempore
domn
i caroli genitoris nostri · in uillam illam confugerunt ·
et
dom
inus
ea q
uęrit
· auctor eiusdem uillę · aut legitime con
tineat · aut
quęrenti domino re
ddat
˙ Et auctor propter ues
tituram domn
i caroli genitoris nostri
eadem mancipia con
tradicere non ualeat ˙ si illius propria esse noscuntur ˙
CAPITULUM VII
XL
·
CAPITULUM
VIIIuu DE FORES
TIBUS NOVITER IN
ISTITVTIS
˙
Vt qui illas habet dimittat ·
nisi forte
inditio veraci ostendere possit quod per iussionem
siue permissionem domn
i caroli genitoris nostri eas instituisset ˙
preter illas que ad nostrum opus pertinent · vnde nos decernere
[fol. 34v] volumus quicquid nobis placuerit ˙
Volumus ut missi
nostri per singulas ciuitates una cum episcopo et comite misso
uel ho
mines
nostros ibidem commanent
es eligant · quorum curę sit pontes p
er
diuersa loca emendare · et eos qui illos emendare debent · ex nostra
iussione admonere · vt unusquisque
iuxta suam possibilitatem
et quantitatem eos emendare studeant ˙
HAEC EST LEGATIO ˙ OMNIVM MISSORVM ˙
Primo ut sicut iam
aliis missis in
iunctum fuit .' iustitiam fatiant de rebus et libertatibus
iniuste
ablatis ; et si episcopus aut abbas aut uicarius · aut aduocatvs ˙
aut quilibet de plebe hoc fecisse inuentus fuerit .' Statim
restitua
ntur
· Si uero comes uel a
ctor
dominicus uel alter missus
palatinus
† hoc perpetrauit ˙ et in nostram potestatem rediit ·
res
diligenter inuestigata · et descripta ad
† nostrum
reser
vetur iu
ditium
;
volumus autem ut d
e his libertatibus et rebus red
dendis quę in nostra uestitura
sunt · primo per optimos quosque
inquiratur ; et si per illos inuenir
i non possit / tunc per eos
qui post
illos in illa uicinia sunt meliores ˙ Si nec per illos rei ue
ritas inuenir
i potest .' tunc liceat litigantibus ex utraque
pa
rte
testes
adhibere ; et si discordauerint / secundum
constitutionem a nobis promulgatam
examine
ntur
;
De pau
peribus et uiduis · et pupill
is
iniuste oppressis .' ut ad
iuue
ntur
et releuentur ˙
De iniustis
occasionibus ˙
[fol. 35r] et consuetudinibus noui
ter
institutis · sicut
sunt tributa · et telon
ea ·
in
me
dia u
ia
ubi nec aqua nec pa
†l
nec pon
s nec aliquid tale fuerit
unde iuste censu
s exigi possit · uel ubi
nanes [!] subtus pont
em tran
sire solent · siue in medio flumine ubi nullum est
obstaculum .' ut au
ferantur ; Antique
autem ad nostram
notitiam defer
antur
;
De honore
ecclesiarum · vt per omnia
lex
eis exhibeatur · sicut nuper a nobis
per conse
nsum
omnium fidelium nostrorum constitutum est ; et hoc missi nostri omnibus in sua
legatione constitutis notum effitiant ;
De nonis et decimis
ut
secundum iussionem nostram dentur ;
De locis dandis ad
claustra
canonicorum facienda · Si de eiusdem ecclesię
rebus
fuerit .' reddatur ibi ; si de
alterius ecclesia · uel liberorum
hominum .' commutetur · Si autem de fisco nostro
fuerit · nostra
libertate
concedatur ·
De obseruatione
preceptorum
nostrorum et inmunitatum ut ita obseruentur a nobis sicut et ab antecessoribus nostris constitutum est ˙
De his qui pro
occasione
humanitatis [!]
iustitiam facere re
nu
unt
· vt hoc obseruetur quod
a nobis constitu
tum est ˙
De locis iamdudum
sacris et nunc spurtitia fed
atis
·
ut iuxta possibilitatem in antiquvm
statum
reformentur
·
De benefitiis nostris que destructa inueniuntur · hoc impleatur
quod nuper a nobis constitutum est ·
De noua moneta ·
et de falsa moneta ·
et de d
espectu
litterarum nostrarum · et de latronibus cohe
rcendis
uel puniendis · et de fagdis pa
candis ·
De homicidiis prohibendis De periuriis
et falsis testibus
conpescendis ˙ De his omnibus uel ceteris
[fol. 35v] his similibus hoc quod modo
constituimus omnibus adnuntietur · et in futurum
obseruetur ;
Hoc uolumus ut
missi nostri obseruent ·
vt quicquid de
his causis uel simul uel singil
latim emendare potuerint
emendent ·
Et ea
que emendauerint diligenter scriptis notent ; et hoc sic perage
re curent quatenus iuste reprehendi a quoq
uam
nullatenvs
possint ; et q
ue facere debent aut possunt · nullatenus pretermit
tant · Immo
caueant ne quod absit gratia alicuius · aut honoris
aut timoris
siue odii causa illud quod agere debeant ˙
omittant
˙ et summopere studeant ut hoc quod per se efficere
non possunt
nobis notum fatiant · et omnimod
is
preuideant
ut per singula capitula tam
uerbis quam scriptis d
e omnibus quę
illic peregerint nobis rationem
reddere ualeant ;
De placitis
siquidem quos liberi
homines
obseruare debent · constit
vo
ge
nitoris nostri poenitus obseruand
a · a
tque
tenenda est · Vt ui
delicet in anno tria solummodo generalia
placita obser
vent ˙ et nullus eos amplius placita obseruare con
pellat · nisi forte quilibet accusatus fuerit aut alium
accusauerit · Aut ad testimonium perhibendum uocatus
fuerit ; Ad cetera uero quę centenarii
tenent non ali
vs
venire iube
atur
· nisi qui aut li
†tigat aut iudicat
aut
testificatur ·
Vt
de debit
o quod ad opus nostrum reuuadi
a
tur
· talis
consideratio fia
t ut
†is qui
ignoranter pec
[fol. 36r]caueri
t
non totum
secundum legem conponere cogatur sed iuxta quod pos
sibile uisum fuerit ;
Is
uero qui
†† tantum m
alvm uoluntate pec
cauerit / totam legis conpositionem cogatur
exsoluere ·
Vt
nullus ad
palatium uel in hostem pergens uel de palatio uel de
hoste rediens · tributum quod
trast
uras vocant soluere cogatur ˙
Vt pont
es
publici qui per bannum fieri solent .' Ann
us
presenti in om
ni loco restaurentur ;
Vt clerici et
mona
chi
et serui
fugtiui [!]
a
d loca sua redire iubeantur ;
Vt nullus
episcopus nec abbas nec comes ·
nec abbatissa · centenarium comitis aduocatum
habea
t
˙
Ut uicarii et
centenarii qui
fures
et latrones · uel cęlaue
rint uel
defenderint secundum sibi datam sententiam diiudicentur ˙
Vt comites ui
carii
uel centenarii · de constitutione
legis ammone
antur
· quia iubetur ut propter iustitiam peruertendam
munera non accipiant ·
De forestibus
nostris · ut ubicumque
fuerint diligentissime inquirant quomodo saluę
sint et defensę · et ut
comitibus denuntient ne ullam
forestem nouiter instituant ˙ et ubi nouiter
institutas sine
nostra iussione inuenerint d
imittere
precipiant ;
Vt
ubicumque ipsi missi · aut episcopum aut
abbatem aut alium
quemlibet quocumque honore predi
tum
inueneri
nt
qui ius
titiam facere uel nolunt uel proh
ibent
de ipsis illorum
rebus uiuant
quamdiu in loco iustitias facere debent ˙
[fol. 36v]
Ut in illius
comitis ministerio qui bene iustitias facta
s habe
t
ibidem missi diutius non
morentur · neque illuc multitudinem
conuenire faci
ant
· sed ibi mor
as
fati
ant
ubi iustitia
uel
minus
uel neglegenter facta est ·
Ut in illi
us
comitis ministerio
i
dem
missi nostri placitum non teneant qui in
aliquo
d missati
††cum
directus est
donec ipse fuerit reuersus ˙ Vt causa qu
ę adhuc
coram comite non fuit · et his qui
se reclama
t · propter suam stultitiam
aut contumatiam comitem inde appellare noluerit ·
iterum comiti
commendetur ·
Vt missi nostri
qui uel episcopi uel abbat
es
uel comite
s sunt sunt .' Quamdiu prope suum benefitiu
m fuerint · nihil
de aliorum coniect
o accipiant ˙ Postquam uero inde long
e
recesserint .' Tunc accipiant secundum quod in sua tract
aria
continetur ; va
ssi
uero nostri et ministerial
es qui missi sunt ·
ubicumque uenerint coniectum accipiant ·
Vt uassi nostri
et uassi episcoporum · abbatum abbatissarum · et omnium qui anno
presente in oste non fuer
vnt
· heribannum reuuadient ·
exceptis his qui propter necessarias causas ·
et a domno
†ac
genitore nostro
Karolo constitutas domi dimissi fuerit
·
id est qui a comite
propter pacem conseruandam · et propter
con
iugem hac domum eius custodiend
am
· Et ab episcopo · uel abbate ·
similiter propter pacem conseruandam ·
et propter fruges colli
gend
as
· et familiam constringendam · et missos recipien
[fol. 37r]dos
dimissi fuer
vnt
;
Vt omn
is
episcop
vs
· comes · abbas · excepta in
firmitate uel nostra iussione .'
Nullam excusationem habeat
qui
n ad placitum missorum nostrorum ueniat · Aut talem ui
ca
rium
suum mittat qui in omni
causa pro illo reddere ratio
nem possit ˙
LXXX DISPENSA MISSORVM
NOSTRORVM QVA
LITER VN
icuique IVXTA SVAM QVALITATEM DANDVM
VEL ACCIPIENDVM SIT ˙
Uidelicet · episcopo panes · XL · fris
chinge
III · de potu
modia III · p
orcellvs I · pull
i III · ova XV Annona
ad ca
ballos
·
modia IIII ; abbat
i comiti a
tque
ministeriali nostro · unicuique detur cotidie panes XXX ·
frischinge · II · de potu
modia III · p
orcellus I · pull
i
III · ov
a XV · a
nnona
ad caball
os
modia III ; Vasall
o
nostro panes XVII · frischinga · I · p
orcellus I · de
potu
mod
ium I · pulli II ˙ ova
X · anona ad caball
os
modia II ·
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 46r]
[10]
ITEM ALIA ˙
Hęc sunt capitula quę aliqui ex missis ad nostram notitiam
detulerunt anno XVI imperii nostri
I
De his qui sine
consensu episcopi · presbiteros in ęcclesiis
suis constituunt · uel
de ecclesiis eiciunt · et ab episcopo uel a quolibet misso dominico
admoniti
oboedire
noluerint .' ut bannum nostrum reuuadiare cogantur · et per fideius
sores
ad palatium nostrum uenire iubeantur · et tunc nos decernamus utrum nobis
placeat ·
ut aut illum bannum persoluat aut aliam hamiscaram sustineat ˙
II
De ęcclesiis quę
inter cohęredes diuisę sunt consideratum est · quatinus si secundum prouidentiam et
ammonitionem episcopi cohęredes eas uoluerint tenere et honorare .'
faciant ˙ Sin autem hoc contradixerint · ut in episcopi potestate maneat
utrum eas ita consistere permittat · aut reliquias exinde auferat · et ubi ad
nostrum beneficium ecclesię pertinentes ita diuisę inuentę fuerint ut describatur
et nobis renuntietur ˙
III
De ęcclesis
destructis · ut episcopi et missi inquisitionem faciant utrum per neglegentiam aut
impossibilitatem destructę sint · et ubi neglegentia inuenta fuerit ·
episcopali auctoritate emendare cogantur qui eam restaurare debuerant ˙
Si uero per impossibilitatem contigit · ut aut plures sint quam necesse sit · aut
maioris magnitudinis quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restaurari
possint .' episcopus modum inueniat qualiter congrue emendari et consistere possint ˙
IIII
De uno manso ad
ęcclesiam dato de quo aliqui homines contra statuta siue seruitium exiguum
quicumque pro hac causa accusatus fuerit · comes uel missi hoc
quod inde subtractum · est · presbiteris cum sua lege restituere faciant ˙
V
De his qui nonas et
decimas iam per multos annos aut ex parte · aut
[fol. 46v]ex toto dare neglexerunt ·
volumus ut per missos nostros constringantur · ut
secundum capitularem priorem
soluant unius anni annonam et decimam cum sua le
ge · et insuper bannum
nostrum · et hoc eis denuntietur · quod quicumque hanc neglegen
tiam iterauerit · beneficium unde hęc nona et decima persolui debuit
amissu
rum se sciat · Ita enim continetur in capitulare bonę memorię
genitoris
nostri in libro primo capitulo CLVII · Vt qui
ecclesiarum beneficia habent · nonam
et decimam ex eis ecclesię cuius res sunt
done
nt
˙ Et qui tale beneficium habent ·
et ad medietatem laborant ;
et de eorum portione presbitero decimas donent ·
Item in capitulare
nostro in libro secundo capitulo XXI · de eadem re de nonis quidem
et deci
mis unde et genitor noster et nos frequenter et in
diuersis placitis admo
nitionem fecimus · et per capitula nostra qualiter
hęc obseruentur ordinaui
mus ˙ Volumus atque iubemus ut de omni
conlaboratu · de annona et
de uino · et feno fideliter et pleniter ab omnibus nona
et decima persoluatur ·
De nutrimine uero pro decima sicut actenus consuetudo fuit
ab omnibus
obseruetur ˙ Si quis tamen episcoporum fuerit qui argentum pro hoc
accipere
uelit in sua maneat potestate · iuxta quod ei et illi qui hoc persoluere
de
bet conuenerit ˙
VI
Quicumque decimam abstrahit de
ecclesia ad quam per iustitiam dari debet · et ea presumptuose uel
propter munera aut amicitiam uel aliam quamlibet occasionem ad aliam ecclesiam
dederit · a comite uel a misso nostro distringatur · ut eiusdem decimę quantitatem
cum sua lege restituat ˙
VII
De decimis quę populus dare non uult nisi
quolibet modo ab eo redimantur · ab episcopis prohibendum est ne fiat ˙
Et si quis contemptor inuentus fuerit et nec episcopum nec comitem
audire uelit · si noster homo fuerit ad presentiam
nostram uenire conpellatur · cęteri uero distringantur ut inuiti
ecclesię restituant quod uoluntarie dare neglexerunt ˙
VIII
Quicumque de rebus ecclesiarum
quas in beneficium habent restaurationes earum facere neglexerint · Iuxta
capitularem anteriorem in quo de operibus ac nonis et decimis
constitutum est · sic de illis adimpleatur ˙ Id est in libro quarto · capitulo
XXXVIII · de opere et restauratione ecclesiarum considerandum est ut de
frugibus terrę et animalium nutrimine persoluantur ˙ De opere uero uel
restauratione ecclesiarum · comes et episcopus siue abbas una [fol. 47r]cum misso
nostro quem ipsi sibi ad hoc elegerint considerationem faciant · ut unusquisque
eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum quantum ipse de rebus
ecclesiarum habere cognoscitur ˙ Similiter et uassi nostri aut in commune tantum
operis accipiant quantum rerum ecclesiasticarum habent · uel unusquisque per se
iuxta quantitatem quam ipse tenet · aut si inter eos conuenerit ut pro opere
faciendo argentum donent · iuxta aestimationem operis in argento
persoluant Cum quo pretio rector ecclesię ad predictam
restaurationem operis conducere · et materiamen emere possit · et qui nonas et
decimas dare neglexerit primum quidem illas cum sua lege restituat · Insuper et
bannum nostrum soluat Ut ita castigatus caueat · ne sepius iterando beneficium
amittat ˙
VIIII
De illis qui agros dominicatos propterea
neglexerit excolere ut no
nas exinde
non persoluat · et
alienas terras ad excolendum propter hoc accipit · u
olumus
ut de tribus annis ipsam nonam cum sua lege persoluat · Et
si quis contemptor
aut comitis aut missorum nostrorum propter hoc extiterit · per
fideiussores ad
palatium uenire conpellatur ;
ITEM ALIA CAPITVLA
I ·
De beneficiis destructis hoc obseruetur quod
in capitulare priori continetur id est in libro quarto capitulo XXXVI ·
Quicumque suum beneficium occasione proprii desertum habuerit ·
et intra annum postquam ei a comite uel misso nostro notum factum fuerit · illud
emendatum non habuerit · ipsum beneficium amittat ˙
II
Vt missi nostri ubicumque malos
scabinos inueniant · eiciant · et totius populi consensu in locum eorum bonos
eligant · et cum electi fuerint iurare faciant ut scientes iniuste iudicare non
debeant ˙
III
Vt in omni comitatu hi qui meliores et
ueraciores inueniri possunt eligantur a missis nostris ad inquisitiones
faciendas et rei ueritatem dicendam et ut adiutores comitum sint ad iustitias faciendas ˙
IIII
Volumus ut quicumque de
scabinis deprehensus fuerit propter munera aut propter amicitiam uel
inimicitiam iniuste iudicasse · ut per fideiussores missus ad
presentiam nostram illum uenire faciant · De cętero omnibus scabinis
denuntietur · ne quis deinceps etiam iustum iudicium uendere
presumat ˙
V
Vbicumque
commutationes tam
tempore nostro quamque genitoris nostri legitimę et
rationabiles atque utiles ecclesiis dei factę sunt permaneant ·
Ubicumque uero
inutiles et incommodę atque
inrationabiles factę sunt dissoluantur et recipiat
unusquisque quod dedit · Ubi
uero mortua manus interiacet aut alia
[fol. 47v]quęlibet causa quę rationabilis esse
uidetur inuenta fuerit ·
diligenter describatur et ad nostram notitiam perferatur ·
VI
Quicumque
conprobatus fuerit de eo quod scienter testes in periurium induxis
set · sub fideiussione ad placitum nostrum uenire
conpellatur · ut
ibi
cum fi
delibus nostris consideremus · quid de tali homine
faciendum sit ˙
VII
De bonis denariis quos populus non uult
recipere · uolumus ut hoc obseruetur et teneatur quod in priore capitulare nostro
constitutum est in libro quarto · capitulo XXX ·
ita
Quicumque liber homo uel in
empti
one uel in debiti solutione denarium merum et bene pensantem
recipere
noluerit · bannum nostrum
id est LX solidos conponat · Si uero serui eccle
siastici aut fiscali nostri aut comitum · aut uasallorum nostrorum hoc face
re presumpserint · LX ictibus uapulentur ˙ Et si actores
nostri aut aliorum
uel aduocati eos missis nostris uel comitibus iussi
presentare noluerint · pre
dictum bannum
id est LX solidos conponant ˙ Et ad hanc constitutionem
nostram
adimplendam · episcopi et abbates siue reliqui qui beneficia nostra
habent adiuuent
comitibus in suis hominibus distringendiS ˙ Et si
comites hanc ad nostram
constitutionem neglexerint · hoc per missos
nostros ad nostram notitiam perferatur ·
VIII ·
De his qui discordiis et contentionibus studere solent et in pace uiuere nolunt · et inde conuicti fuerint ·
similiter uolumus ut sub fideiussoribus ad nostrum placitum ueniant · ut
ibi cum fidelibus nostris consideremus quid de talibus faciendum sit ˙
VIIII ·
De homicidiis uel aliis iniustitiis quę a
fiscalinis nostris fiunt quia inpune se ea committere
posse existimant · nos actoribus nostris precipiendum
esse decernimus ne ultra inpune fiant · Ita ut ubicumque facta
fuerint · soluere cum disciplina precipiemus ˙
X
Collectę ad malefaciendum omnimodis fieri
prohibeantur · Et ubicumque huiusmodi presumptiones
factę fuerint · digna emendatione corrigantur ˙ Et si per neglegentiam comitis
uel factę sunt uel inemendatę remanserunt · hoc ad nostram notitiam
perferatur ˙ Auctor uero facti si fuerit prepositus uel aduocatus ·
siue centenarius uel qualibet alia dignitate predita · libera
persona post legalem emendationem in loco factam sub fideiussoribus ad nostram
presentiam ueniat ˙ Multitudo uero de seruis siue de liberis sit · [fol. 48r]legitima emendatione multetur ˙
XI
[BK 192 c. 11 BK 192 c. 12 BK 192 c. 15 BK 192 c. 13]
De pontibus publicis destructis
placuit
nobis ut hi qui iussionem nostram in reparandis pontibus
contempserunt ·
uolumus ac iubemus ut omnes homines nostri in nostram
presentiam ueniant
rationes reddere · cur nostram iussionem ausi
sunt contempnere ˙ Comites
autem reddant rationem de eorum pagensibus cur eos aut
non constrinxe
rint ut hoc facerent · aut nobis nuntiare neglexerint ˙
Similiter et
de iniustis teloneis ubicumque accipiuntur · sciant se
exinde nobis ratio
nem reddituros ·
Vt
examen aquę frigidę quod actenus faciebant · a
missis nostris interdicatur ne
ulterius fiat ˙
Quicumque uicarii uel alii mi
nistri comitum · tributum uel inferenda
uocatur · maioris pretii a populo
exigere presumpsit · quam a missis
bonę memorię genitoris nostri con
stitutum fuit ·
hoc est solidos II pro una uacca · hoc quod iniuste superposuit
atque abstulit
sibique retinuit · his quibus hoc tulit cum sua lege restitu
at · et
insuper fredum nostrum persoluat · et ministerium amittat ˙
Postquam
comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint ·
ex eo die super XL noctes sit bannus rescissus · quod lingua theutisca
scaftlegi ·
id est armorum depositio uocatur ˙
XII
Hoc missi nostri notum faciant comitibus et
populo quod nos in omni ebdo
mada unum diem ad causas audiendas et
iudicandas sedere uo
lumus ˙ Comites autem et missi nostri magnum studium
habeant ne
forte propter eorum neglegentiam pauperes crucientur · et nos tedium
propter eorum clamores patiamur · si nostram gratiam habere uelint ·
Populo autem dicatur ut caueat de aliis causis se ad nos reclamare ·
nisi de
quibus aut missi nostri aut comites eius iustitias facere
noluerint ˙
Hęc sunt capitula quę pro lege habenda sunt ˙
I ·
De homicidiis
in ecclesiis uel in atriis
earum commissis · hoc obseruetur et teneatur ˙
sicut in capitulare
priore constitutum est ·
id est in libro IIII · capitulo XIII ·
Si quis aut ex leui causa aut sine causa
hominem in ecclesia interfe
cerit · de de uita conponet ·
Si uero foris rixati fuerint · et unus al
terum in ecclesiam fugerit · et
ibi se defendendo eum interfecerit · et
si huius facti testes non habuerit · cum
XII coniuratoribus legiti
mis sacramento affirmet se defendendo eum
interfecisse · Et si
[fol. 48v]ipse auctor commotę inter eos rixę
extiterit · laudem interfecti et in
super bannum nostrum cogatur soluere · et publicam habeat penitentiam ˙ Sin
autem non ille qui alterum interficit sed is
qui interfectus est eandem rixam
commouit · absque
conpositione iaceat · et is qui eum inter
fecit
secundum
iu
dicium canonicum publicam agat penitentiam ˙ Si cuiuslibet proprius
seruus hoc commiserit · in iudicio aquę feruentis examinetur · utrvm
hoc sponte an se defendendo fecisset ˙ Et si manus eius exusta fue
rit · interficiatur ˙ Si autem non fuerit · publica penitentia multetur ˙
Nisi
forte et ipse auctor commotę inter eos rixę inuentus fuerit ·
tunc
dominus eius iuxta quod uuergeltus est illius ad ecclesiam persoluat ·
aut eum si
uoluerit eidem ecclesię tradat · de ecclesiastico et fiscalino et
benefician [!]
seruo · Volumus ut pro una uice uuirgildus eius pro eo conpo
natur · Altera uice ipse seruus ad supplicium tradatur · hereditas
tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad mortem fuerit iu
dicatus · ad legitimos eius heredes perueniet ˙ Si in atrio ecclesię cuius
porta
reliquiis sanctorum consecrata est huiuscemodi homicidium perpe
tratum
fuerit · simili modo emendetur uel conponatur ˙ Si uero por
ta ecclesię non est consecrata · eo modo conponatur · quod in atrio
committitur ˙
sicut conponi quod in inmunitate
uiolata committitur ˙
II
Quicumque propter cupiditatem
rerum · patrem aut matrem aut fratrem aut sororem aut nepotem uel alium propinquum
suum interfecerit · hereditas interfecti ad alios suos legitimos heredes
perueniat · Interfectoris uero hereditas in fiscum redigatur · ipse uero
ordinante episcopo publici penitentię subdatur ˙
Quicumque propria uxore
derelicta aut sine causa interfecta aliam duxerit · armis depositis publicam agat
pęnitentiam ˙ Et si contumax fuerit · conprehendatur a
comite et ferro uinciatur et in custodia mittatur · donec res ad nostram notitiam
deducatur ˙
IIII ·
Quicumque res alienas cuilibet homini
uendiderit et ipse homo
easdem res alicui alteri dederit siue uendiderit · et ipse
qui tunc
easdem res conparatas habet per malum ingenium proprio
filio aut alteri
cuilibet necdum legitimos annos habenti iustitię tollendi cau
[fol. 49r]sa tradiderit · uolumus atque firmiter precipimus · ut si pater eiusdem paruuli
uixerit · i
pse
intret in causam rationem
reddendi pro filio suo ˙ Si autem ip
se pater mortuus · est · tunc
legitimus eius propinquus qui iuste ei tutor
ac defensor · esse uidetur · pro ipso
rationem reddere conpellatur ˙ Similiter
et de aliis omnibus
iustitiis ad eum pertinentibus excepta sua legitima
hęre
ditate quę ei per successionem parentum suorum legitime euenire
debuit · Quod
si quis hanc iussionem nostram contempserit uel neglexerit · sicut de ceteris ·
contemptoribus ita agatur · Si uero qui easdem res primus
inuasit et in
iuste uendidit · necnon et emptores excepta sola persona
paruuli quod fraudu
lenter admiserunt intra patriam emendare cogantur ·
et postea sicut contemptores ius
sionis nostrę sub fideiussoribus ad
nostram presentiam uenire conpellantur ˙
V
De uicariis et centenariis · qui magis propter
cupiditatem quam propter iustitiam fa
ciendam sepissime placita tenent ·
et exinde populum nimis affligunt · ita tene
atur sicut in capitulare domni karoli imperatoris continetur in libro IIII · capitulo
XL · ut nullus ad placitum banniatur nisi qui causam suam querit · aut si alter
ei querere debet · exceptis scabiniis VII · qui ad omnia placita adesse debent ·
Item de eadem re in capitulari nostro libro IIII · capitulo
LVI
de placitis siqui
dem quos liberi homines obseruare debent constitutio
genitoris nostri
penitus obseruanda atque tenenda est · ut uidelicet in anno tria solum
modo generalia placita obseruent · et nullus eos amplius placita ob
seruare conpellat · nisi forte quilibet aut accusatus
fuerit aut alium
accusauerit · aut ad testimonium perhibendum uocatus fuerit · ad
cę
tera uero quę centenarii tenent non alius uenire iubeatur nisi
qui aut litigat aut iudicat · aut testificatur ˙ Et quicumque huius
con
stitutionis transgressor a missis nostris inuentus
fuerit
· bannum
nostrum persoluat ˙
VI ·
De liberis hominibus qui proprium non habent
sed in terra dominica resident · ut propter res alterius in testimonium non
recipiantur ˙
Cumiuratores tamen aliorum liberorum hominum ideo esse possunt ideo
quia liberi sunt ˙ Illi uero qui et proprium habent et tamen in terra dominica
resident propter hoc non abiciantur qui [!] in terra dominica resident · sed
propter hoc ad testimonium recipiantur quia proprium habent ·
VII ·
De faidis cohercendis obseruetur et teneatur
quod in capitulari nostro
[fol. 49v]quarto · capitulo XXV · continetur ˙ Si quis
aliqua necessitate cogente homicidium
commisit · comes in cuius
ministerio res perpetrata est · et conpositionem soluere · et faidam
per sacramentum pacificare faciat ˙ Quodsi una pars ei consentire noluerit ·
id est aut ille qui homicidium commisit aut is qui
conpositionem recipere debet · faciat
illum qui ei contumax
fu
erit
ad presentiam nostram uenire · ut ad tempus eum quod
nobis
placuerit in exilium mittamus donec ibi castigetur ut comiti suo inoboediens
esse ulterius non audeat · et maius damnum inde non adcrescat ˙
ITEM ALIA ˙
I ·
Volumus ut omnes res ecclesiasticę eo modo
contineantur · sicut res ad fiscum nostrum contineri solent usque dum nos ad
generale placitum nostrum cum fidelibus nostris uenerimus · et constituerimus qualiter in futurum de his fieri debeat ˙
II
Item uolumus ut omnis inquisitio quę de rebus
ad ius fi
sci
nostri pertinentibus facienda · est ·
non per testes qui
producti fuerint · sed per illos qui in eo comitatu meliores et ue
raciores esse cognoscuntur · per illorum testimonium inquisitio fiat · Et iuxta quod
illi inde testificati fuerint uel contineantur uel reddantur ˙
III
Item uolumus ut de rebus quas mathfridus per diuersa loca et per diuersos homines adquisiuit · ipsi qui easdem res ei dederunt interrogentur si aliquis eorum
eas repetere uelit · et quicumque hoc se uelle pronuntiauerit ad
generale placitum nostrum uenire iubeatur · ut inde cum eodem mahtfrido
rationem habere possit ˙
IIII
Volumus ut missi per totam
legationem
suam
primo omnium inquirant qui sint de liberis hominibus qui
fidelitatem nondum
nobis promissam habent · et faciant illos eam promittere sicut
consuetudo semper
fuit · et postea incipiant legatio
nem
suam per cętera
capitula peragere ˙
V ·
Volumus atque iubemus ut missi nostri
diligenter inquirant quanti homines liberi in singulis comitatibus
maneant qui possint expeditionem exercitalem per se facere · uel quanti
de his qui a duobus tertius adiutus et pręparatus · et de his qui a
tribus quartus adiutus et pręparatus · et de his qui a quatuor quintus
uel sextus adiutus et preparatus · expeditionem
exercitalem facere · nobisque per breuem eorum summam deferant ˙