Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. Lat. 1728

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Vatikan
Biblioteca Apostolica Vaticana
Reg. Lat. 1728, foll. 153-161
Sigle: V18
Digitalisat verfügbar bei BAV
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

15. Jh.

Provenienz:

Provenienz der Sammelhs.: Königin Christine von Schweden (Montfaucon Nr. 779). Im Jahre 1976 restauriert.

Äußere Beschreibung
Material: Papier
Umfang: unser Teil: 9 foll.
Maße: ca. 295-300 × 225 mm
Schriftraum: ca. 240-245 × 150-155 mm
Lagen: Quaternio mit Einzelblatt
Zeilen: 31-35
Spalten: 1
Schrift: Gothica Cursiva
Ausstattung:

Text meist in dunkelbrauner, manchmal auch etwas hellerer Tinte. Initialen in Texttinte, keine Farben.

Inhalte
Anmerkung:

Dieselbe Kapitulariensammlung wie in Cod. Vatikan Reg. Lat. 1036 (siehe alles Weitere dort), am Schluß allerdings ohne die Collectio des Ansegis.

  • 153r
    Origo Francorum Bonnensis, ab Cum omni populo (MGH SS rer. Mer. 7, S. 528 Z. 1-25).

  • 153r-154r
    III - XI (cc. 1 und 2 ohne Zahl) - Capitulare legibus additum (a. 803): Incipiunt capitula que in lege salica domnus karolus anno incarnationis domini nostri ihesu christi DCCCIII imperii vero sui anno III° preponendo addere iussit de homicidiis clericorum. Qui subdiaconum occiderit sol CCC culpabilis iudicetur - possit obicere (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 112 Z. 4-6, S. 113 Z. 4 - S. 114 Z. 27); cc. 1-5 mit Rubriken.

  • 154r-v
    capl. I - XXVIII -Capitulare missorum (a. 803), ohne c. 14, c. 22 nach c. 16: De causis ammonendis. De ecclesiis - habere volumus (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 17 - S. 116 Z. 5, S. 116 Z. 7-30).

  • 154v-155r
    I capl. - XVI - Capitulare missorum in Theodonis villa datum primum, mere ecclesiasticum (a. 805): Infra ecclesiam de lectionibus - vero constringantur (MGH Capit. 1, Nr. 43, S. 121 Z. 11 - S. 122 Z. 18).

  • 155r-156v
    I capl. - XXII - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805): Ad omnes generaliter. de pace - esse cognoscitur (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 122 Z. 29 - S. 126 Z. 3).

  • 156v-157r
    I capl. - IIII - Capitula per missos cognita facienda(a. 805/813): Hec capitula missi nostri cognita faciant omnibus in omnes partes. I capl. Ut nullus ad malum - ignorantia fiat. Et hoc missi nostri ante natiuitatem domini omnia cognita faciant (MGH Capit. 1, Nr. 67, S. 156 Z. 26 - S. 157 Z. 10).

  • 157r-v
    I - XVIII - Capitulare missorum Niumagae datum (a. 806): Capitula que ad niumaga addita sunt. Ut vnusquisque in suo missatico - equalia modia. Expl. capitula (MGH Capit. 1, Nr. 46, S. 130 Z. 36, S. 131 Z. 12 - S. 132 Z. 38).

  • Incipit tractatus legis salicae.
    Der Großteil der Lex Salica (Karolina emendata), der von Cod. Vatikan Reg. Lat. 1036 verbürgt wird, ist hier verloren. Erhalten hat sich lediglich:
    158r
    Titel 66 ab patria componere debuit bis zum Schluß, Titel 71 (von jüngerer Hand nachgetragen: Expl. Lex Sal.) (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 229-235; Sigle K 67; zur Hs. S. XXIV).

  • 158r-159r
    Pactus Childeberti I et Chlotarii I (a. 511/558), mit verkürzten cc. 10 und 15 (nach sortem prinderit culpabilis iudicetur bzw. de precium) und ohne die darauf folgenden cc. 11 und 16: Pactus childeberti Regis pro tenore pacis. Childeberti et chlotharii emissum ut quia mallorum insania - submittere cognoscat (MGH Capit. 1, Nr. 3, S. 4 Z. 29 - S. 6 Z. 6, S. 6 Z. 11 - S. 7 Z. 1, S. 7 Z. 15-19; K. A. Eckhardt, Pactus legis Salicae II 2, S. 386-408); in einem Zuge weitergeschrieben:

  • 159r
    Titel 72, 1 der Lex Salica (Klasse K) mit zusätzlichem Schluß excepto capitale (et delatura durchgestrichen) in loco restituat wie in Titel 72, 2 (MGH Capit. 1, S. 7 Z. 38 f.; vgl. MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 235).

  • 159r-160r
    Capl. I - XXV - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma communis: Incipit decretum Karoli preciosi Regis francorum. Anno feliciter XI Regni domini nostri Karoli gloriosissimi Regis facto capitulare in mense martio - consenserunt decretum. De metropolitanis ut suffragani episcopi eis secundum decretum canonis - emendauerit moriatur (MGH Capit. 1, Nr. 20a, S. 47 Anm. a, S. 47 Z. 16 - S. 51 Z. 26); nach c. 10 eingeschoben:

  • 159v
    Capitula Italica, c. 2: De latronibus qui in custodiam - moriatur (MGH Capit. 1, Nr. 105, S. 216 Z. 5-7); sonst nur noch im Reginensis 1036 überliefert.

  • 160r-v
    I - XI -Capitulare Bononiense (a. 811), mit Rubriken des Ansegis (3, 67-75): Incipiunt capitula que dominus Imperator constituit Bononie que est in lictore maris Anno regni sui XLIIII mense octobrio indicione. De homine libero inhoneste bannito. Quicunque liber homo inhoneste - sint preparati (MGH Capit. 1, Nr. 74, S. 166 Z. 15 - S. 167 Z. 32).

  • 161r-v
    I - XIII - Capitulare de iustitiis faciendis (a. 811), mit Rubriken des Ansegis (3, 76-88): Item capitula que propter iusticiae intra patriam faciend. constituta sunt. De termino causarum et litium - seruare debeant (MGH Capit. 1, Nr. 80, S. 176 Z. 15 - S. 177 Z. 30; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 66-68).

Bibliographie
Projektspezifische Referenzen:


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Ein hochauflösendes Online-Farbdigitalisat der BAV/DigiVatLib.

Buchstabenformen

Bei der Schrift handelt es sich nach der Terminologie von Derolez um eine Gothica Cursiva (vgl. Derolez 2020, plates 20.9 und 20.10; bei Mordek 1995, S. 852 noch "Bastarda"). Aufgrund der für eine Kursive typischen flüchtigen Ausführung ergeben sich einige Schwierigkeiten bei der Transkription. So ist bei aufeinanderfolgenden Buchstaben mit Schäften (wie i, m, n) öfters ein Schaft zuviel oder zuwenig ausgeführt worden, was bei der Transkription stillschweigend korrigiert wurde. Einige Buchstabenverbindungen sind kaum voneinander zu unterscheiden; so z. B. -ct- und -tt- (z. B. fol. 153r Z. 22: actoribus und ebd., 2. Zeile von unten: committens oder fol. 154r Z. 11: productum dimittit). Es begegnet aber auch -ct- für -cc- (z. B. fol. 158v Z. 3: occulte). Auch Ligaturen mit -sc- und -st- sind nicht voneinander zu unterscheiden (z. B. fol. 155r, Z. 5: discant, ebd. Z. 7: Institucionem, ebd. Z. 17: constringantur, ebd. Z. 20: qualiscunque). In diesen Zweifelsfällen wurde jeweils gemäß der orthographischen Norm transkribiert. Leicht zu verwechseln sind auch E und U, wenn diese als schwungvolle Initialen ausgeführt werden (mehrere Fälle auf fol. 160r-161r). Im Zweifelsfall wurde nach dem zu erwartenden korrekten Wortlaut transkribiert, wobei die Handschrift Vat. Reg. Lat. 1036, die dieselbe Kapitulariensammlung tradiert, zum Vergleich herangezogen wurde. Der Schreiber verwendet gelegentlich am Wortanfang eine besondere Form des A, die an ein um 90 Grad nach links gekipptes Minuskel-a erinnert (z. B. fol. 155r Z. 16: Ad; fol. 157r Z. 20: Auditum; fol. 159v Z. 19: Alii). Eine weitere Schreiberbesonderheit ist die Schreibweise excercitum statt exercitum (z. B. fol. 160r letzte Zeile). Da die Anrede "Herr" für einen König oder Kaiser sowohl in der Schreibweise dominus als auch (deutlich seltener) domnus begegnet, wird gekürztes dns., dni. etc. ausnahmsweise als Kürzung kenntlich gemacht und mit dominus, domini etc. aufgelöst.

Abkürzungen

Für die Endung -tur hängt der Schreiber an den Balken des t einen Ausläufer in Form einer 2 an und setzt einen Punkt darunter (z. B. fol. 155r Z. 12: uellentur), fol. 156r Z. 1: tollantur), fol. 157r Z. 15: gloriantur.

Für Endungssilben mit d (-dum, -dem, -dam, aber auch -das, -dis) wird eine pauschale Kürzung in Form eines runden d mit nach unten ausgreifendem Schnörkel verwendet (z. B. fol. 157r Z. 26: cauendum, fol. 159r Z. 30: ibidem, fol. 161r Z. 1: faciendas, ebd. Z. 16: eligendis, ebd. Z. 17: discuciendam).

Interpunktion

Nach Auslauten, besonders bei -e und -t, zieht der Schreiber oft einen Ausläufer nach oben, der in einer Verdickung endet und mit einem Interpunktionszeichen verwechselt werden kann.

Gliederungsmerkmale

Fol. 153r-154v (BK 39, 40): Der Text auf fol. 153r beginnt mit der Origo Francorum Bonnensis, die mit einer Anfangsinitiale sowie vergrößerter Schrift in der ersten Zeile eingeleitet wird. BK 39 schließt an den Schluss der Origo noch in derselben Zeile an, von dieser nur durch einen dünnen Schrägstrich abgesetzt, so dass der Text auf den ersten Blick als Bestandteil der Origo erscheint. Auch die Trennung von Rubrik und Text sowie zwischen den beiden ersten Kapiteln von BK 39 erfolgt nur durch Schrägstriche. Ab fol. 153v (ab BK 39 c. 3) setzt eine deutliche Gliederung ein, durch die der Text durch unterstrichene Rubriken, eine an den Seitenrand ausgerückte Kapitelzählung (III - XI) sowie vergrößerte Anfangsmajuskeln strukturiert wird. Die Rubriken werden aber nur bis BK 39 c. 5 fortgeführt. Bei c. 6 ist zwar der Anfang des Kapiteltextes ebenfalls noch durch Unterstreichung hervorgehoben, es handelt sich aber nicht mehr um eine eigenständige Rubrik. Ab c. 7 (fol. 154r) gibt es weder Rubriken noch Unterstreichungen, sondern nur noch die ausgerückte Kapitelzählung und vergrößerte Anfangsmajuskeln. Dieselbe Struktur wird bei BK 40 (gezählt I - XXVIII; ohne c. 14, c. 22 nach c. 16) fortgeführt. Direkt an den Schluss von BK 39 c. 11 angehängt steht capl., das vermutlich in der Vorlage entweder zu c. 1 (mit an den Rand ausgerückter Zahl I in der nächsten Zeile) des folgenden BK 40 gehörte oder eine Rubrik zur gesamten Kapitelliste BK 40 darstellte, aber vom Kopisten missverstanden wurde.

Fol. 154v-155r (BK 43): Der Text von BK 43 beginnt erst auf fol. 155r, aber auf der vorangehenden Seite steht am Ende von BK 40 c. 29 bereits I capl., was sich in der Vorlage offenbar auf den folgenden Text bezog. Damit wäre die Rubrik zu BK 43 (Infra ecclesiam) und der daran anschließende, nicht mit einer Zählung versehene Text von BK 43 c. 1 zusammengefasst als erstes Kapitel gezählt worden. Die übrigen Kapitelzahlen (II - XVI) stehen mitten im Text und werden nur durch dünne Schrägstriche optisch betont.

Fol. 155r-156v (BK 44): Die Rubrik zu BK 44 schließt direkt und ohne optische Hervorhebung an das letzte Kapitel von BK 43 an. Die Gliederung des übrigen Textes folgt demselben Muster wie bei BK 43. BK 44 c. 13 wird irrig als XV gezählt, danach geht es aber korrekt mit XIIII weiter; XV wurde also doppelt vergeben.

Fol. 156v-157v (BK 67, 46): BK 67 wird mit einer unterstrichenen Rubrik eingeleitet. Die Kapitelzählung (I capl. - IIII) steht mitten im Text. Kapitel 5 und 6 wurden mit c. 4 unter IIII zusammengezogen. Dieselbe Gliederung (unterstrichene einleitende Rubrik, Kapitelzählung I - XVIII mitten im Text) wird auch für das anschließende BK 46 verwendet. Danach wird der erste Kapitularienteil der Handschrift mit Expl. capitula abgeschlossen, es folgt die Lex Salica.

Fol. 158r-159r: Der zweite Kapitularienteil der Handschrift setzt nach dem Ende der Lex Salica (das durch ein von anderer Hand ergänztes Expl. Lex Sal. markiert wird) in neuer Zeile mit der Rubrik zu BK 3 (Pactus childeberti Regis pro tenore pacis) ein. Nach einer Leerzeile wird diese Überschrift fortgeführt (Childeberti et chlotharii emissum, mit vergrößerter Anfangsmajuskel und ebenfalls vergrößert geschriebenen Namen der Herrscher), woran ohne Zäsur der Text von c. 1 anschließt. Der Rest der Textes ist nicht weiter untergliedert. Ab c. 9 setzt ein neuer, ebenfalls ungegliederter Abschnitt ein, der mit der Rubrik Decretio chlotarii Regis überschrieben ist. An BK 3 c. 18 angehängt, als wäre es Bestandteil des Kapitulars, wurde Lex Salica (Karolina emendata) Titel 72, 1.

Fol. 159r-160r (BK 20a): Der Anfang des Kapitulars von Herstal in der Forma communis wird durch eine mittig gesetzte Rubrik mit anschließender Leerzeile sowie einem vergrößerten Anno mit Initiale am Beginn des Prologs markiert. Die Kapitelzählung steht wiederum mitten im Text. Nach c. 10 wurde BK 105 mit der Kapitelzählung XI eingeschoben, so dass ab BK 20a c. 11 die Zählung um jeweils eins zu hoch ist. BK 20a c. 22 und 23 erscheinen als zusammenhängend, weil der Schreiber den Passus vt pro eodem - obseruandum vt pro inklusive der Kapitelzählung XXV zunächst versehentlich ausgelassen hatte und erst nachträglich am Seitenrand eintrug.

Fol. 160r-161v (BK 74, 80): BK 74 wird mit einer Rubrik eingeleitet, die durch teilweise Unterstreichung hervorgehoben wird. Die einzelnen Kapitel sind ebenfalls mit Rubriken versehen, die mittig gesetzt wurden; der Text der einzelnen Kapitel beginnt nach jeweils zwei Leerzeilen nach der Rubrik mit einer an den Rand ausgerückten Zählung und einer vergrößerten Anfangsinitiale. Lediglich BK 74 c. 9-11 haben keine eigene Kapitelrubrik (bzw. steht die Rubrik zu c. 10 am Ende von c. 9 als wäre sie Bestandteil des Kapiteltextes). Dieselbe klare Gliederung weist auch BK 80 auf: Auf eine Rubrik mit anschließender Leerzeile folgen die einzelnen Kapitel mit vorangestellten, mittig gesetzten Kapitelrubriken (nach Ansegis). Nach einer weiteren Leerzeile folgt dann der jeweilige Kapiteltext mit an den Rand ausgerückter Kapitelzahl und vergrößerten Anfangsinitialen.

Sonstiges

Einige Blätter (fol. 156, 158, 159) sind am Rand beschnitten, was kleinere Textverluste am Zeilende der Recto-Seiten verursacht.

[fol. 153r] [25]
[BK 39 c. 1 BK 39 c. 2]
Incipiunt capitula que in lege salica domnus karolus anno incarnacionis domini1* · nostri Ihesu christi DCCCIII Imperii vero sui anno IIIo · preponendo addere iussit / de homicidiis clericorum Qui subdiaconum occiderit solidis2* CCC culpabilis iudicetur / qui diaconum solidis3* · CCCC · culpabilis iudicetur qui presbiterum · solidis4* · DC · culpabilis5* iudicetur6* qui episcopum solidis7* · culpabilis8* iudicetur9* qui monacum solidis10* · CCCC culpabilis11* iudicetur12* de damnum Immunitate13* factum Si quis in Inmunitate damnum aliquod fecerit ˙ solidis14* DC culpabilis15* iudicetur16* Si autem homo furtum aut homicidium vel qudlibet17* crimen foris committens in Imunitatem fugerit mandat comes vel episcopo vel abbati vel vicedomino18* vel quicunque locum episcopi vel abbatis [fol. 153v] tenuerit vt Reddat ei Reum Si Ille contradixerit et eum Reddere noluerit ˙19* in prima contradicione solidis20* XV culpabilis21* iudicetur22* Si ad secundam Inquisicionem · Reddere noluerit solidis23* · XXX culpabilis24* iudicetur25* Si nec ad terciam consentire noluerit quodcunque ˙ Reus damnum fecerit totum ille qui eum Infra inmunitatem retinet nec Reddere vult soluere cogatur et ipse comes veniens licenciam habeat Ipsum hominem Infra Inmunitatem querendi vbicunque eum Inuenire potuerit Si autem In prima Inquisicione comiti Responsum fuerit quod reus infra Imunitatem quidem fuisset fuga lapsus esset statim Iuret26* quod Ipse · eum ad Iusticiam cuiuslibet disfaciendam fugere non fecisset et sit ei in hoc satisfactum Si autem Intranti In Ipsam Imunitatem comiti collecta manu quislibet Resistere temptauerit comes hoc ad Regem vel principem deferat ibique iudicetur vt sicut Ille qui Inmunitate damnum fecerit solidos27* DC componere debuerat ita qui comiti collecta manu Resistere presumpserit ˙ solidis28* ˙ DC culpabilis29* iudicetur30* /  
1*
gek. dni
2*
gek. sol
3*
gek. sol
4*
gek. sol
5*
gek. cul
6*
gek. iud
7*
gek. sol
8*
gek. cul
9*
gek. iud
10*
gek. sol
11*
gek. cul
12*
gek. iud
13*
korr. aus In humanitate
14*
gek. sol
15*
gek. cul
16*
gek. iud
17*
Vermutlich missglückte Korrektur von quo- zu quod-.
18*
gek. vicedno
19*
folgt getilgtes solidis XXX culpabilis iudicetur
*
gek. sol
*
gek. cul
*
gek. iud
20*
gek. sol
21*
gek. culpabil
22*
gek. iud
23*
gek. sol
24*
gek. cul
25*
gek. iud
26*
re korr. (?)
27*
gek. sol
28*
gek. sol
29*
gek. cul
30*
gek. iud
de fugitiuis ad ecclesiam III  
[BK 39 c. 3]
Si quis31* ad ecclesiam confugium fecerit in atrio Ipsius ecclesie ˙ pacem habeat nec sit ˙ ei necessitas ecclesiam Ingredi et nullus eum inde per vim astrahere32* presumat / sed liceat ei confiteri quod fecit / et inde per manus bonorum hominum33* ad34* dissensionem in publicum producatur /  
31*
quis ergänzt
32*
h korr. (?)
33*
gek. houm
34*
folgt getilgtes discussi[†]em
De homine qui per malum Ingenium Iniuste nocere voluerit / IIII  
[BK 39 c. 4]
Si quis hominem In Iudicio Iniuste contra alium altercantem adiuuare per malum Ingenium presumpserit ˙ atque inde coram Iudicibus vel comiti Increpatus fuerit et negare non potuerit ˙ solidis35* XV culpabilis36* iudicetur37* /  
35*
gek. sol
36*
gek. cul
37*
gek. iud
De eo qui de libertate sua fuerit Interpellatus / V  
[BK 39 c. 5]
Si quis de libertate sua fuerit Interpellatus et timens ne In seruicium cadat aliquem de propinquis suis per quem se In seruicium · casurum timens occiderit id est patrem matrem patruelem auunculum vel quemlibet eiusmodi propinquitatis personam / Ipse qui hoc perpetrauerat moriatur / agnicio eius consanguinitas in seruitute cadat et si negauerit illum occisisse ad nouem uomeres ignitos iudicio dei examinendus accedat  
[BK 39 c. 6]
VI · Qui Res suas pro anima sua ad casam dei tradere /  
[BK 39 c. 6]
Voluerit domi tradicionem · faciat coram testibus legitimis / et que actenus in hoste facto sunt tradiciones · de quibus nulla est questio stabiles permaneant / Si vero aliquis alii res suas tradiderit et in hostem profectus fuerit ille cui Res / tradite sunt interim mortuus fuerit / qui res tradidit cum Reuersus fuerit adhibitis testibus coram quibus tradicio facta est ˙ Res suas Recipiat Si autem et Ipse mortuus [fol. 154r] fuerit heredes eius legitimii res traditas Recipiant  
VII  
[BK 39 c. 7]
Si quis per cartam ingenuitatis a domino38* suo legitime libertate est consecutus liber permaneat si vero aliquis eum iniuste inseruire temptauerit et ille cartam Ingenuitatis sue ostenderit et aduersarium se Inseruire velle comprobaret / ille qui hoc temptauit multam que in carta est soluere cogatur / Si vero carta non paruerit si tam ab illo qui eum inseruire uoluerit disfacta est uuidrigidum eius componat duas partes Illi quem · inseruire uoluerit terciam Regi et Ille Iterum per preceptum Regis libertatem ˙ suam conquirat  
38*
gek. dno
VIII  
[BK 39 c. 8]
Liber qui se loco uuadii in alterius potestate commiserit ibique constitutus damnum ˙ aliquod cuilibet fecerit qui eum in locum vadii suscepit aut damnum soluat aut hominem in mallo productum dimittit perdens simul debitum pro[.]ter quod eum · uuadium suscepit Ut qui damnum fecit dimissus iuxta qualitatem Regi cogatur emendare Si vero libertatem feminam habuerit vsque dum in pignus extiterit et filios habuerit liberi permaneant  
IX  
[BK 39 c. 9]
Omnia debita que ad partem Regis solui debent solidis39* XII denariorum soluantur · exceptis fredis quo in lege salica conscripti sunt / illi eisdem solidis quibus ceteros composiciones solui debent componantur  
39*
gek. sol
X  
[BK 39 c. 10]
Si quis causam Iudicatam repetere presumpserit in mallo ibique testibus conuictus ˙ fuerit aut X[V] solidos40* componat aut XV ictus ab scabinis qui causam prius iudicauerunt accipiat  
40*
gek. sol
XI ·  
[BK 39 c. 11]
Optimi quique in pago vel ciuitate in testimonium assumantur et quibus is contra quem testimoniari debent nullum crimen / possit obicere capitulum41*  
41*
Das letzte Wort in der Zeile scheint eine vom Schreiber missverstandene Kapitelzählung (oder Rubrik?) zum nachfolgenden Kapitular zu sein.
I  
[BK 40 c. 1]
De causis ammonendis de ecclesiis emendendis et vbi In vnum locum plures sunt quam necesse sit vt destruantur que necessaria non sunt et alia construantur  
II ·  
[BK 40 c. 2]
Ut presbiteri non ordinantur priusquam examinentur et ut excommunicacio42* passim et sine causa non fiat ˙  
42*
gek. excomicacio
III ·  
[BK 40 c. 3]
Ut missi nostri scabinos aduocatos notarios per singula loca eligant et eorum nomina quando Reuersi fuerint secum scripta deferant  
IIII  
[BK 40 c. 4]
De his qui legem seruare contempserint vt per fideiussores ad presenciam43* Regis deducantur  
43*
gek. pnciam
V ·  
[BK 40 c. 5]
Ut Illi qui haribannum soluere debent coniectum faciant ad haribannatorem  
VI  
[BK 40 c. 6]
De fugitiuis ac peregrinis vt destringantur vt scire possimus qui sint aut vnde venerint  
VII ·  
[BK 40 c. 7]
Ut bauga et brunias non dentur negociatoribus  
VIII ·  
[BK 40 c. 8]
De mensuris vt secundum iussionem nostram equales sint [fol. 154v]  
IX  
[BK 40 c. 9]
Ut non mittantur testimonia super vestituram domini44* pippini Regis  
44*
gek. dni
X ·  
[BK 40 c. 10]
Ut nec colonus Regis nec fiscalinus possint alicubi tradiciones facere  
XI ·  
[BK 40 c. 11]
Ut nullus presumat hominem45* In Iudicio46* mittere sine causa nisi Iudicatus fiat  
45*
m2 korr. (?)
46*
folgt getilgtes tenere
XII  
[BK 40 c. 12]
Ut liber homo qui in monasterio Regulari comam deposuerit et res suas ibidem delegauerit promissionem factam secundum Regulam firmiter teneat  
XIII  
[BK 40 c. 13]
Ut omnia que vvadiari debent iuxta quod in lege continet pleniter secundum ipsam legem reuuadiata fiant et in postmodum dominus47* Rex vel illi cuius causa est ˙ iuxta quod ei placuerit misericordiam faciat  
47*
gek. dns
XIIII ·  
[BK 40 c. 15]
Ut nullus ebrius suam causam In mallo possit conquirere nec testimonium dicere nec placitum comes habeat nisi Ieiunus  
XV ·  
[BK 40 c. 16]
Ut nemini liceat alium cogere ad bibendum  
XVI ·  
[BK 40 c. 22]
Ut nullus presumat per uitam regis et filiorum eius Iurare  
XVII ·  
[BK 40 c. 17]
De missis nostris discurrentibus vel ceteris omnibus48* propter vtilitatem nostram Iter agentibus vt nullus mansionem contradicere presumat ˙  
48*
gek. omib
XVIII  
[BK 40 c. 18]
De canibus qui ˙ In dextro armo tunsi sunt vt homo qui eum habuerit cum · Ipse cane in presencia Regis veniat /  
XIX ·  
[BK 40 c. 19]
Ut populus Interrogetur de capitulis que in lege nouiter addita sunt et postquam omnes consenserint subscriptiones et manufirmaciones suas in Ipsis capitulis faciant /  
XX  
[BK 40 c. 20]
Ut nullus ad placitum banniatur nisi49* qui causam suam quere aut alteri querere debet exceptis scabinis VII qui ad dominia placita esse debent  
49*
folgt getilgtes in
XXI ·  
[BK 40 c. 21]
De falsis testibus vt non Recipiantur  
XXII ·  
[BK 40 c. 23]
De saxonibus qui vxores non habent  
XXIII ·  
[BK 40 c. 24]
De signantis qui mencendo vadunt ˙  
XXIIII ·  
[BK 40 c. 25]
Vt missi nostri · qui Iam breues detulerunt de adnunciacione uolumus vt adhuc adducant de opere  
XXV ·  
[BK 40 c. 26]
Quantam moram faciant in vnoquoque loco et quot50* homines secum habeant  
50*
gek. q
XXVI ·  
[BK 40 c. 27]
De prudencia et constancia51* missorum nostrorum  
51*
o korr. (?)
XXVII ·  
[BK 40 c. 28]
De falsis monetariis requirendum est ˙  
XXVIII  
[BK 40 c. 29]
Si alie Res fortuitu non preoccupauerint VIII kalendas52* iulias id est sancti Iohannis53* baptiste ad mogonciam siue cabillionem generale placitum nostrum habere volumus /  
52*
gek. kl
53*
gek. Iohis
I capitulum54* / [fol. 155r]  
[BK 43 c. 1]
Infra ecclesiam de lectionibus  
54*
gek. capl
II55*  
[BK 43 c. 2]
de cantu  
55*
Über den beiden Schäften ein Zeichen unklarer Bedeutung. Alternativ wäre statt II auch die Lesung n mit Kürzungszeichen = non denkbar.
III56*  
[BK 43 c. 3]
de scribis vt non viciose scribant  
56*
Es folgt ein nicht zu deutendes Zeichen in Form eines Fragezeichens ohne Punkt.
IIII  
[BK 43 c. 4]
de notariis  
V /  
[BK 43 c. 5]
de ceteris discipulis  
VI /  
[BK 43 c. 6]
de compoto /  
VII /  
[BK 43 c. 7]
de medicinale  
VIII  
[BK 43 c. 8]
de ecclesiis sine honore manentibus absque officiis et luminariis et de his qui decimas assumunt et de ecclesiis non curant et de altariis vt non superflua sint in ecclesiis /  
IX /  
[BK 43 c. 9]
de laycis nouiter conuersis ne antequam · suam legem pleniter viuendo discant ad alia negocia mittantur /  
X  
[BK 43 10a]
de derelinquentibus seculo vt vnum e duobus eligant aut57* pleniter secundum canonicam aut secundum Regularem Institucionem viuere debeant  
57*
folgt getilgtes pl††
XI ·  
[BK 43 c. 11]
De seruis · propriis vel ancillis vt non amplius tondantur vel velentur nisi secundum mensuram et vbi satis fiat et ville non sint desolate /  
XII  
[BK 43 c. 12]
De congregacionibus superfluis ut nullatenus fiant sed tantos congrege[tur] quantis consilium dare potest  
XIII  
[BK 43 c. 13]
de illis qui non fiunt secundum Regulam pulsati vt deinceps emandantur [!] et pulsantur secundum Regulam  
XIIII  
[BK 43 c. 14]
vt Infantule etatis puelle non uellentur antequam · ille eligere sciant quid velint salua canonica auctoritate /  
XV  
[BK 43 c. 15]
vt laici non sint prepositi monachorum Infra monasteria nec archidiaconi sint laici  
XVI  
[BK 43 c. 16]
de incestuosis vt ˙ canonice examinentur et nec propter alicuius amiciciam quid[e]m Relaxentur quidam ˙ vero constringantur Ad omnes / generaliter  
I capitulum58* · /  
[BK 44 c. 1]
de pace vt omnis qui per eo aliqua59* · scelera ei Rebelles sunt constringantur  
58*
gek. capl
59*
gek. aliq
II /  
[BK 44 c. 2]
De Iusticiis ecclesiarum dei viduarum orphanorum pupillorum vt in publicis iudicibus non despiciantur clamantes sed ˙ diligenter audiantur  
III  
[BK 44 c. 3]
de iusticiis regalibus vt pleniter fiant inquisite  
IIII  
[BK 44 c. 4]
de hoc ˙ si euenit fames clades aut Inequalitas aeris vel alia qualiscunque tribulacio · vt non expectetur edictum nostrum · sed statim deprecetur dei misericordia et In presenti anno de famis Inopia vt suos quisque adiuuet prout potest ˙ et suam annonam nimis care vendet et ne foris Imperium nostrum vendatur aliquid alimonie /  
V ·  
[BK 44 c. 5]
De armis Infra patriam non portentes id est [scu]tis et lanceis et loricis si ˙ faidosus quis sit discuciatur tunc qui se duobus contrarius sit vt placita fiant et distringantur ad pacem eciam se noluerint et si aliter pacificare nolunt adducantur in nostram presenciam et si aliquis post pacifica[ci]onem alterum occiderit componat Illum et manum quam periurauit perdat / et insuper bannum dominic[um] soluat  
VI ·  
[BK 44 c. 6]
de armatura In excercitu sicut antea in alio capitulare · commendauimus Ita seruetur et ˙ insuper omnis homo duodecim mansis bruniam habeat / qui vero bruniam habens et eam secum non tulerit omne beneficium cum brunia perdat  
VII ·  
[BK 44 c. 7]
De negociatoribus qui partibus sclau[o]rum et auarorum pergunt quousque procedere cum suis negociis debeant id est partibus saxonie vsque ad barclenuuh vbi preuideat arechi et ad ske[s]la vbi madalgaudus [fol. 155v] preuideat et ad magodobur preuideat hatto ad erpesfurd · preuideat madalgaudus ad ala[r]stad preuideat item madalgaud ad for[e]chem et ·60* ad breemberg ˙ et ad raginisburg ˙ audulfus et ad lauriacum uuacarnarius et vt arma et brunias non ducant ad uenundandum quod si Inuenti fuerint portantes omnis substancia eorum auferatur ab eis dimidia quidem61* pars partibus · palacii alia vero medietas Inter Iamdictos missos et inuentore diuidatur  
60*
folgt getilgtes a††
61*
gek. quid
VIII  
[BK 44 c. 8]
de clamatoribus vel causidicis qui nec Iudicium scabinorum acquiescere nec ˙ blasphemare uolunt antiqua consuetudo seruetur id est vt in custodia recludantur donec e duobus faciant et si ad platium [!] pro hac re Reclamauerint et litteras · detulerint ˙ non quidem eis credatur nec ˙ in carcere ponantur sed cum custodia et cum Ipsis litteris nostris pariter ad palacium nostrum / Remittantur vt vbi discuciantur sicut dignum est ˙  
IX  
[BK 44 c. 9]
de Iuramento vt alteri per sacramentum fidelitas permittatur nisi nobis et vnicuique proprio seniori ad nostram vtilitatem et sui senioris excepto ˙ his sacramentis que Iuste secundum legem alteri ab altero debentur Et Infantes ˙ qui antea non potuerunt ˙ propter Iuuenilem etatem Iurare modo fidelitatem Repromittant ˙ /  
X  
[BK 44 c. 10]
de conspiracionibus vero quicunque facere presumpserint et sacramento quecunque conspiracionem firmauerint vt triplici Racione iudicentur primo vt vbicunque aliquod malum per hoc perpetratum fuerit ˙ auctores · facti Interficiantur Adiuratores vero eorum singuli alter ab altero flagelletur et nares sibi Inuicem precidant / Vbi vero nichil malum perpetratum est ˙ similiter quidem Inter se flagellentur et capillos sibi uicissim detondent Si vero per dextras aliqua conspiracio firmata fuerit si liberi sunt aut ˙ iurent cum ydoneis iuratoribus hoc pro malo non fecisse aut si facere non potuerint suam legem componant Si vero serui sunt flagellentur et ˙ vt de cetero in Regno nostro nulla huiusmodi conspiracio nec per sacramentum nec sine sacramento fiat ˙  
XI ˙  
[BK 44 c. 11]
De periuriis vt62* caueantur et non admittantur testes ad Iuramentum antequam discuciantur et si aliter discuti non possint separentur ab inuicem et singulariter inquirantur et non solum accusatori liceat testes eligere absente suo causatore Et omnino nullus nisi Ieiunus ad Iuramentum vel ad testimonium admittatur Et ille qui ad testimonium adducitur si Refutatur dicat ille qui eum Refutat et probet quare Illum Recipere nolit ˙ Et de Ipso pago non de altero testes eligantur nisi forte longius extra comitatum causa sit Inquirenda Et si quis conuictus fuerit periurii perdat ˙ manum aut [fol. 156r] Redimat  
62*
folgt getilgtes teneantur
XII  
[BK 44 c. 12]
de ˙ aduocatis vicedominis63* vicariis et centenariis prauis vt tollantur et tales eligantur quales scient et velint ˙ / iustas causas dicernere et terminare Et si comes prauus Inuentus fuerit nobis nuncietur  
63*
gek. vicednis
XV /  
[BK 44 c. 13]
de theloneis placet nobis vt antiqua et iusta thelonea a negociatoribus exigantur64* tam de pontibus quamque de nauigiis seu mercatis noua vero seu iniusta vbi vel funes tenduntur vel cum nauibus sub · pontibus · transitur seu his similia In quibus nullum adiutorium Itinerantibus prestatur vt non exigantur / Similiter eciam nec ˙ de eis qui sine negociandi causa ˙ substan[....] suam de vna domo sua ad aliam aut ad palacium aut In excercitum ducunt ˙ theloneum nullatenus exigantur / Si quid vero fuerit unde dubitetur ad ˙ palacium nostrum · quod65* cum missis nostris habituri sumus Interrogetur  
64*
korr. aus eligantur
65*
gek. q
XIIII /  
[BK 44 c. 14]
De fugitiuis clericis siue laicis vel eciam feminis sicut in alio capitulo nostro precepim[..] Ita seruetur  
XV /  
[BK 44 c. 15]
De liberis hominibus qui ad seruicium dei se tradere uolunt vt prius hoc non faciant quam a nobis licenciam postulent Ideo quia audiuimus aliquos ex ipsis non tam causa devocionis quam excercitu siue alia functione Regali fugiendo / quosdam vero cupiditatis causa ab his qui Res illorum concupiscu[..] circumuentos aud[iuimu]s et hoc ideo fieri prohibemus  
XVI · /  
[BK 44 c. 16]
De oppressione pauperum liberorum hominum vt non fiant a potencioribus per aliquod malum Ingenim [!] contra Iusticiam oppressi ita vt coacti Res suas vendant aut tradant Ideo hec vt supra et hic de liberis hominibus diximus ne forte parentes contr[.] Iusticiam fiant exhereditati et Regale obsequium minuatur et Ipsi heredes propter indigenciam mendici vel latrones seu malefactores efficiantur Et vt sepius non fiant manniti ad placitum nisi sicut in alio capitulo precepimus /  
XVII ·  
[BK 44 c. 17]
De ecclesiis seu sanctis nouiter sine auctoritate Inuentis nisi episcopo probante minime venerentur salua eciam de hoc et de omnibus ecclesiis canonica auctoritat[.]  
XVIII  
[BK 44 c. 18]
De falsis monetis quia in multis locis contra Iusticiam econtra edictum fiunt volumus ˙ vt in nullo alio loco moneta sit nisi in palacio nostro nisi forte iterum aliter a nobis fuerit ordinatum Illi tamen denarii qui modo monetati sunt si pensentes et meri fuerint habeantur  
XIX ·  
[BK 44 c. 19]
De heribanno uolumus vt missi nostri hoc fideliter exigant absque nullius · persone gratia blandicia seu terrore secundum Iussionem nostram · id est vt · de homine · habente libras VI in auro in argento bruneis eramento [fol. 156v] pannis integris caballis bubus ouibus vaccis vel alio peculio ita vt vxores eorum vel Infantes non fiant dispoliati pro hac Re de eorum vestimentis accipiant ligamium heribannum id est libras III Qui vero non habuerit amplius in superscripto precio valente nisi libras III solidi66* XXX ab eo exigantur Qui autem non habuerit amplius nisi duas libras X solidos67* exsoluat Si vero nonnisi unam libram habuerit ˙ solidos68* V ita vt iterum se valeat preparare ad dei seruicium et nostram vtilitatem · Et ˙ nostri missi caueant et diligenter Inquirent ne per aliquod malum Ingenium subtrahant nostram Iusticiam alteri tradendo aut commendando  
66*
gek. sol
67*
gek. sol
68*
gek. sol
XX ˙  
[BK 44 c. 20]
Census Regalis undecunque ˙ exhibeat uolumus inde soluatur69* siue propria persona hominis siue de Rebus  
69*
korr. aus soluantur
XXI  
[BK 44 c. 21]
De latronibus sicut antea commendauimus ita maneat  
XXII  
[BK 44 c. 22]
De liberis hominibus ˙ qui vxores de fiscis Regalibus habent et feminis liberis qui homines similiter fiscalinos regios accipiunt vt de hereditate parentum vel de causa sua querenda nec de testimonio70* · pro hac Re abiciantur71* sed talis eciam nobis in hac causa honor seruetur qualis et antecessoribus nostris Regibus vel Imperatoribus seruatus esse cognoscitur /  
70*
gek. testio
71*
korr. aus habiciantur
HEC CAPITULA ˙ missi nostri cognita faciant omnibus in omnes partes  
I capitulum72* ·  
[BK 67 c. 1]
Ut nullus ad malum vel ad placitum infra patriam arma id est scutum vel lanceam portet /  
72*
gek. capl
II  
[BK 67 c. 2]
De latronibus Quicunque post missam sancti Iohannis latroni mansionem ˙ dederit si francus est ˙ cum XII similibus francis iuret quod latronem eum non fuisse non sciret licet pater eius sit vel frater aut propinquus / Si hoc Iurare non potuerit et ab aliquo conuictus fuerit quod latronem in hospicio suscepisset quasi latro et Infidelis iudicetur quia latro est Infidelis est noster et francorum et qui illum suscipit ˙ similis illi Si autem audiuit quod latro fuisset et tamen non sciuit pro firmiter aut Iuret solus quod nunquam ˙ eum audisset nec per veritatem nec per mandacium latronem / aut sit paratus si ille de latrocinio postea conuinctus fuerit vt similiter damnetur ˙  
III / ·  
[BK 67 c. 3]
Vt nullus comparet caballum bou[i]m et Iumenta73* vel alia74* nisi illum homnem [!] cognoscat qui ei vendidit aut quo75* pago est vel vbi manet aut quis est ˙ eius senior  
73*
korr. aus †††
74*
a2 korr. (?)
75*
folgt getilgtes d
IIII /  
[BK 67 c. 4 BK 67 c. 5 BK 67 c. 6]
De aduenticiis vt cum missi nostri ad placitum nostrum venerunt habeant descriptum [quanti]76* aduenticii sunt in illorum missatico et de quo pago sunt et n[o]mina eorum et ˙ qui sunt eorum seniores / Similiter direximus in acquitaniam et langobardiam vt omnes fugitiuos et aduenticios ad nostrum placitum adducantur Quicunque Ista capitula habet aliis missis ea transmittat qui non habent vt nulla excusacio de ignorancia fiat Et hoc missi nostri ante natiuitatem / [fol. 157r] domini omnia cognita faciant  
76*
korr. aus qua[†]
Capitula que ad niumaga addita sunt /  
I  
[BK 46 c. 1]
Vt vnusquisque in suo missatico maximam habeat curam ad preuidendum77* et ordinandum ac disponendum78* secundum voluntatem dei et secundum iussionem nostram  
77*
gek. preuidend
78*
gek. disponed
II /  
[BK 46 c. 2]
De sacramento vt hi qui antea fidelitatem partibus nostris non promiserunt promittere faciant / et insuper omnes denuo repromittant / vt ea que Inter filios nostros propter pacis concordiam ˙ statuimus pleniter omnes consentire debeant  
III  
[BK 46 c. 3]
vt predicti missi per singulas ˙ ciuitates et monasteria virorum et puellarum preuideant quomodo aut qualiter in ˙ domibus ecclesiarum et ornamentis ecclesiiis79* emendatis vel staurate esse uidentur et diligenter Inquirant80* de conuersacione singulorum vel quomodo emendatum habeant quod Iussimus de eorum lectione et cantu ceterisque disciplinis ad ˙ ordinem ecclesiastice regule pertinentibus  
79*
korr. aus ecclesiarum
80*
ant korr. (?)
IIII  
[BK 46 c. 4]
vt singuli episcopi abbates abbatisse diligenter considerent ˙ thesauros ecclesiasticos ne propter perfidiam aut negligenciam custodum aliquid · de gennis aut de vasis vel Reliquo quoque ˙ thesauro perditum sit ˙ / quia dictum est nobis quod negociantes Iudei necnon et alii gloriantur / quia quicquid eis placeat possint ab eis emere /  
V /  
[BK 46 c. 5]
Volumus vt equaliter missi nostri faciant de singulis causis siue de heribanno siue de aduenis siue de ceteris quibuslibet causis / de aduenis uolumus Iam diu ˙ coniugatis per singula loca vt ibi maneant et sine causa et sine aliqua culpa non fient [!] eiecti / fugitiui vero serui et latrones redeant ad propria loca  
VI  
[BK 46 c. 6]
Qui beneficia habent / Auditum habemus qualiter et comites et alii ˙ homines qui beneficia nostra habere videntur comparant sibi proprietates de Ipso nostro beneficio et faciunt ˙ seruire ad Ipsas proprietates seruientes nostros de eorum beneficio et curtes nostras Remanent deserte et in aliquibus locis Ipsi · manentes multa mala paciuntur /  
VII  
[BK 46 c. 7]
Audiuimus quod aliqui Reddunt beneficium nostrum ad alios homines in proprietatem et in ipso placito dato pretio comparent ipsas res iterum sibi in alodem quod omnino cauendum81* est ˙ quia qui hoc faciunt non bene custodiunt fidem per nobis promissam habent Et ne forte in aliqua infidelitate Inueniantur quia qui hoc faciunt ˙ per eorum voluntatem ad aures nostras talia opera Illorum non perueniunt  
81*
gek. cauend
VIII  
[BK 46 c. 8]
Sunt et alii qui Iusticiam legibus Recipere debent et in tantum fiunt in quibusdam82* locis · fatigati vsque dum Illorum Iusticiam per fideiussorum manus tradant ita vt aliquid vel paruum possint habere et forciores suscipiant maiorem porcionem  
82*
gek. quibusd
IX  
[BK 46 c. 9]
De mendicis [fol. 157v] qui per patrias discurrunt volumus vt vnusquisque fidelium nostrorum suum pauperem de beneficio aut de propria familia nutriat et non permittat alicubi ire mendicando et vbi tales Inuenti fuerint qui sibi manibus laborent nullus eis quicquam tribuere presumat ˙ /  
X  
[BK 46 c. 10]
De theloneis et cespitaticis sicut in alia capitula ordinauimus ita teneant id est vt vbi antiqua consuetudo fuit / exigantur et ubi noua fuerint Inuenta destruantur  
XI  
[BK 46 c. 11]
Vsi [!] est vbi amplius Requiritur quam datur / verbi gratia si dederis solidos83* X et amplius Requirieris vel si dederis modium vnum frumenti et Iterum super aliud exigeris  
83*
gek. sol
XII  
[BK 46 c. 12]
Cupiditas in bonam partem potest accipi et I[mm]alam · In bonam Iuxta apostolum cupio dissolui et esse cum christo · et in psalmo concupiui [a]nima mea in atria ˙ domini  
XIII  
[BK 46 c. 13]
Cupiditas vero in malam partem accipitur si quis supra modum Res quaslibet Iniuste appetere vult Iuxta salomonem pre84* concupiscencias tuas non eas  
84*
gek. p
XIIII  
[BK 46 c. 14]
Auaricia est alienas Res appetere et adheptas nulli largiri et Iuxta apostolum · hec ˙ est Radix omnium malorum  
XV  
[BK 46 c. 15]
Turpe lucrum excercent ˙ qui per varias circumuenciones85* lucrandi86* causa inhoneste Res quaslibet87* congregare decertant  
85*
Nasalkürze für m über u1 vergessen
86*
ra korr. (?)
87*
s korr. (?)
XVI  
[BK 46 c. 16]
Foenus88* est qui aliquid prestat Iustum foenus est ˙ qui amplius non Requirit nisi quantum89* prestitit  
88*
F korr. (?)
89*
gek. qtum
XVII  
[BK 46 c. 17]
Quicunque enim tempore messis vel tempore vindemie non necessitate sed propter cupiditatem comparat annonam aut vinum / verbi gratia de duobus denariis comparat modum vnum · et seruat vsque dum iterum venundare possit contra denarios IIII aut VI ˙ seu amplius hoc turpe lucrum dicimus / si autem propter necessitatem comparat vt si habeat et aliis tribuat negocium dicimus  
XVIII  
[BK 46 c. 18]
Consideramus itaque quia per plurima loca fames valida esse videtur vt omnes episcopi abbates abbatisse optimates et comites seu domestici et cuncti fideles qui beneficia Regalia tam de Rebus ecclesiasticis quamque et de reliquis habere videntur vt ˙ vnusquisque de suo beneficio suam familiam nutuare faciat et de sua proprietate propriam familiam nutriet ˙ et si deo donante · super se et super familiam suam aut in beneficio aut in allode · annonam habuerit et venundare uoluerit non carius vendat nisi ˙ modium de auena denarios90* · II modum de hordeo denarios91* III modum vnum de sigilo denarios92* IIII modium93* vnum de spelta parata denarios94* III modium95* vnum de frumento parato denarios96* VI et ipse modius sit quem omnibus habere constitutum est ˙ vt vnusquisque habeat equam mensuram et equalia modia  
90*
gek. denar
91*
gek. denar
92*
gek. den
93*
korr. aus modum
94*
gek. den
95*
korr. aus modum
96*
gek. den
Expliciunt97* capitula /  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 158r] [30]
Pactus childeberti Regis pro tenore pacis /  
[BK 3 c. 1 BK 3 c. 2 BK 3 c. 3 BK 3 c. 4 BK 3 c. 5 BK 3 c. 6 BK 3 c. 7 BK 3 c. 8]
Childeberti et chlotharii emissum vt quia mallorum insania conualuerit malis pro immanitate scelerum digna Reddantur idcirco decretum est vt apud98* quemcunque post Interdictum si latrocinius comprobatur vite incurr[..] periculum Si quis hominum ingenuum ˙ pro furto ligauerit et negat XV Iurato[r][..] donec medius electus dare debet ˙ quod furtum quod obicit verum sit et si[.] [fol. 158v] latro redimendi se habeat ˙ facultatem Si facultas deest tribus mallis parentibus offeratur et si non Redimitur de vita componat / Qui furtum suum Inuenit et occulte sine Iudice composicionem acceperit latronii similis erit Si quis homo ingenuus in furto inculpatur et ad eneum prouocatur manum incenderit de quantum inculpatur furtum componat Si seruus pro furto inculpatur requiratur domino · vt ad / XX noctes Ipsum in malum presentet et si dubietas est ad sortem ponatur Quod si placitum sunnis non detricat ad alias ˙ XX noctes ˙ Ita faciat et prosecutor cause de suos consimiles III et de electos ˙ alios III dabit que sacramenta firment per placita quod lex salica habet ˙ fuisse completum et ˙ dominus seruum ˙ non presentauerit legem unde inculpatur componat et cessionem de seruo faciat Si seruus minus tramisso furauerit99* · et sortemia proinderit dominus suus solidos100* ˙ III ˙ soluat et ˙ seruus CCC ictus ˙ accipiat flagellorum Si quis mancipia ˙ aliena Iniuste tenuerit et infra dies XL non rediderit vt latro mancipiorum teneatur †† obnoxius Si litus de quo culpatus ad sortem prinderit medietatem101* Ingenu[ii] legem componat et VI Iuratores donec medius electus dare debet /  
97*
gek. Expl
98*
korr. aus capud
99*
gek. fur
100*
gek. sol
101*
gek. medtem
Decretio chlotharii Regis /  
[BK 3 c. 9 BK 3 c. 10 BK 3 c. 12 BK 3 c. 13 BK 3 c. 14 BK 3 c. 15 BK 3 c. 17 BK 3 c. 18]
Decretum est ut vigilias ˙ constitutas nocturnas fures non caperent eo quod per diuersas intercedente conclusio scelera sua pretermissa custodias excercent ˙ centenas fieri In cuius centena aliquid deperierit capitale qui perdiderat a centena illa accipiat absque dubio hoc est ˙ de secunda vel tertia custodia Si vestigiis comprobatur latronis tamen presencia nichil longe militando aut supersequens latronem suum comprehenderit ˙ integram sibi composicionem percipiat ˙ Si perstruste Inuenitur mediam composicionem trustis acquirat et capitalem102* exeat a latrone Si quis in domo alterius vbi clauis est ˙ furtum ˙ Inuenerit dominus ˙ domni de vita103* componat Si quis cum furtum capitur antedictae subiaceat lege Si de suspicione inculpatur ad sortem veniat et si mallam sortem prinderit culpabilis iudicetur Si quis cuiuslibet de potencioribus seruis ˙ que per diuersa possident de crimne habere suspectus domino secretius ˙ cum ˙ testibus condicatur vt infra XX noctes ipsum seruum ante Iudicem debeat presentare Quod si In statutum placitum faciendi conludio ne fecerit Ipsi dominus status ˙ sui iuxta modum culpe ˙ Inter fretum et faceidum compensabitur / Si seruus ante admonitum domino104* defuerit capitale dominus restituat et de seruo faciat cessionem vt cum Inuentus fuerit ˙ detur uindictam Si quis occulte de Re sibi furata a quolibet latrone composicionem acceperit vtraque latronus ˙ culpa subiaceat fures tamen iudicibus presentatur / Nullus latronem vel quemcunque culpabilem sicut [fol. 159r] cum episcopis conuenit de atrio ecclesia trahere ˙ presumat Quod si sunt ecclesie quibus atrie clause non sint ab vtrasque partibus parietum terre spacium aripennis pro atrio obser[...] Nullus confugiens foris antedicta loca pro operarum cupiditate ˙ se dicat exire Quo[d] si sit et capiti fuerint ad dignum ˙ sibi publico condemnetur Si cuilibet ˙ seruus deseren[.] suo domino105* ad ecclesiam ˙ confugerit ibi prius dominus106* eius aduenerit contento excusatus reddat[..] futurum vt se de pretum Si quis ad vestigium vel latronem persequendum107* admonitus ire noluerit V solidos108* a iudici condemnetur et que indici nomen pro pacis tenore constitu[....] et in perpetuo uolumus custodire ˙ item dicentes vt si quis ex iudicibus hoc decretum violare presumpserit vite periculum submittere cognoscat ˙ Si109* quis alterum pitto excusserit ˙ malbergis110* vuistritto sunt denariis111* CXX qui ˙ faciunt solidos112* XV culpabilis113* iudicetur114* excepto capitale115* in loco Restituat ˙  
102*
gek. capl
103*
de vita ergänzt
104*
gek. dno
105*
gek. dno
106*
gek. dns
107*
gek. psequed
108*
gek. sol
109*
Der folgende Text (Si quis ... loco Restituat) entspricht Lex Salica (Karolina emendata) Titel 72, 1.
110*
gek. malb
111*
gek. denar
112*
gek. sol
113*
gek. cul
114*
gek. iud
115*
folgt getilgtes et delatura
Incipit decretum karoli preciosi Regis francorum  
[BK 20a Prolog]
Anno feliciter XI Regni domini116* nostri karoli gloriosissimi Regis facto capitula[..] in mense marcio qualiter congregatis in vnum sinodale concilio episcopis abbatibus vir[..]que illustribus comitibus vna cum piissimo domino117* nostro · secundum domini118* voluntatem pro causis ˙ opportunis consenserunt decretum  
116*
gek. dni
117*
gek. dno
118*
gek. dni
Capitulum119* · I ·  
[BK 20a c. 1]
De metropolitanis vt suffragani episcopi eis secundum decretum canonis subiecti sint et ea quae erga ministerium illorum ˙ emendenda cognoscunt libenti animo emendent120* atque corrigant  
119*
gek. Capl
120*
korr. aus emendant
II /  
[BK 20a c. 2]
De episcopis vbi · presentes episcopi · ordinati non sunt sine tarditate ordinentur  
III /  
[BK 20a c. 3]
De monasteriis qui regular[..]121* fuerunt vt secundum Regulam viuant necnon et monasteria puellarum ordinem sanctum custodiant ˙ et vnaqueque abbatissa in suo monasterio sine intermissione Resedeat nec duo monasteria non habeat  
121*
gekürzt rlar-, der Rest durch Seitenbeschnitt verloren
IIII  
[BK 20a c. 4]
Vt episcopi de presbiteris et clericis infra illoru[.] parrochias potestatem habeant secundum canones  
IIIII ˙  
[BK 20a c. 5]
Vt episcopi de incestuosis hominib[us] licenciam habeant ˙ emendandi et si aliquis eos defendit vt non adpresententur cum sua lege emendet ˙ seu et de viduis Infra suam parrochiam habeant corrigendum122*  
122*
gek. corrigend
VI  
[BK 20a c. 6]
Vt nulli liceat alterius clericum Recipere / aut ordinare in aliquo gradu nec null[us] homo presbiterum Recipiat sine commeati episcopi et si hoc fecerit cum sua lege emendet /  
VII  
[BK 20a c. 7]
De decimis vt vnusquisque suam decimam donet atque per Iussione[m] pontificis dispensetur  
VIII /  
[BK 20a c. 8]
Vt homicidas aut ceteros Reos qui legibus mori debent ˙ si in ecclesia · confugerint non excusentur nec eis ibidem123* victus detur  
123*
gek. ibid
VIIII  
[BK 20a c. 9]
Vt latrones de infra imunitate illi iudices ad comitem placita presentent[..] et qui hoc ˙ non fecerit beneficium et honorem perdat Similiter et uassi nostri si hoc non adimpleuerint beneficium et honorem perdat et qui beneficium non habuerit bannum soluat  
X  
[BK 20a c. 10]
De eo qui periurium fecerit nullam Redempcion[em] nisi manum perdat Quod si accusator contendere uoluerit de ipso periurio [fol. 159v] stent ad crucem et si iurator uicerit legem suam accusator emendet Hec vero de minoribus ˙ causis obseruandum124* / de maioribus vero rebus aut de statu ingenuitatis secundum legem custodiant  
124*
gek. obseruand
XI  
[BK 105 c. 2]
De latronibus qui in custodiam missi sunt Vt nullus iudex publicus ˙ de eis precium prendat et si hoc ˙ fecerit ˙ honorem suum perdat et qui ecclesiam inffregerit125* moriatur  
125*
i1 korr. (?)
XII /  
[BK 20a c. 11]
De vindicta et iudicium in latronibus factum testimonium episcoporum absque peccato esse comitis dicunt ˙ ita tamen vt absque Inuidia aut occasionem malam et nichil aliud ibi Interponatur126* nisi vera iusticia ad perficiendum127* et ˙ si per odium aut malo ingenio nisi per iusticiam faciendam128* hominem defecerit honorem suum perdat et legem contra quam iniuste fecit secundum poenam quam Intulit emendetur  
126*
folgt getilgtes si
127*
gek. pficiend
128*
gek. faciend
XIII  
[BK 20a c. 12]
Capitulis vero quod bone memorie noster in sua placita constituit conseruare uolumus  
XIIII  
[BK 20a c. 13]
De Rebus vero ecclesiarum vnde nunc censa exeunt decima et nona cum ipso censu ˙ sit soluta · vnde ante non exierunt similiter nona et decima detur atque de casatis · L solidum129* I et de casatis XXX dimidio solido130* et de XX tremisso et precariis vbi modo sunt Renouentur ˙ et vbi non sunt scribantur ˙ et ˙ sit di[sc]re[ct]io inter precarias de verbo nostro factas et ˙ inter eas qui spontanea voluntate de ipsis Rebus ecclesiarum faciunt  
129*
gek. sol
130*
gek. sol
XV /  
[BK 20a c. 14]
De truste faciendum131* nemo presumatur  
131*
gek. faciend
XVI /  
[BK 20a c. 15]
De cerariis et tabulariis atque cancellariis sicut a longo tempore ˙ fuit obseruetur  
XVII  
[BK 20a c. 16]
De sacramentis ghildonie In Inuicem ˙ consencientibus ˙ nemo facere presumat Alii vero modo de illorum elemosinis aut de incendio aut de naufragio quamuis conuenienciam faciant nemo in hoc Iurare presumat  
XVIII /  
[BK 20a c. 17]
De iterantibus qui ad palacium aut alicubi pergunt vt eos cum collecta132* nemo sit ausus adsallire et ˙ nemo alterius herbam defensionis tempore tollere presumat nisi in hoste pergendum aut missus noster sit et qui aliter facere presumpserit emendetur ˙  
132*
ll korr. (?)
XVIIII /  
[BK 20a c. 18]
De theloneis qui Iam antea forbanniti fuerunt nemo tollat nisi ibi vbi antiquo tempore133* fuerint  
133*
gek. tpre
XX  
[BK 20a c. 19]
De mancipia que venduntur vt in presencia episcopi vel comitis sit ˙ aut in presencia archidiaconi et centenarii aut in presencia vicedomino134* et iudice comitis aut ante bene135* nota testimonia et foris marca nemo mancipia vendat Qui hoc fecerit ˙ tantas vices banno soluat quanta mancipia vendit et si non habet precium in vadium pro seruo semetipsum donet comiti vsque dum Ipso ˙ banno soluat ˙  
134*
gek. vicedno
135*
korr. aus vene
XXI /  
[BK 20a c. 20]
De brunis vt nullus foras nostro ˙ Regno vendere presumat ˙  
XXII  
[BK 20a c. 21]
Si comes in suo ministerio iusticias non fecerit missos nostros de sua casa soniare faciat ˙ vsque dum Iusticias Ibidem factas fuerint et si uassi ˙ nostri ˙ iusticias non fecerint tunc et ˙ comes et missus noster ad ipsius casa sedeant et de suo viuant quousque Iusticias faciant  
XXIII  
[BK 20a c. 22]
Si quis [fol. 160r] pro faida ˙ precium Recipere noluerit tunc ad nos sit transmissus et nos eum dirigamus vbi damnum minime facere possit ˙  
XXIIII  
[BK 20a c. 22 BK 20a c. 23]
Simili modo et ˙ qui pro faida precium ˙ soluere noluerit nec iustitias exinde facere in tali loco eum mittere uolumus vt pro eodem136* maior damnus non crescat XXV De latronibus ita precipimus obseruandum137* vt pro138*139* prima culpa ˙ non moriatur sed oculum perdat ˙ de secunda vero culpa nasum Ipsius capuletur de tercia vero culpa si non se emendauerit moriatur  
136*
gek. eod
137*
gek. obsuand
138*
Der Passus vt pro eodem - obseruandum vt pro wurde vom Schreiber selbst am Seitenrand nachgetragen.
139*
folgt getilgtes vt
Incipiunt capitula que dominus Imperator constituit bononie que est in littore · maris Anno Regni sui XLIIII mense octobrio indicione  
De homine libero inhoneste bannito I  
[BK 74 c. 1]
Quicunque liber homo inhoneste bannitus fuerit et venire contempserit plenum heribannum ˙ id est solidos140* LX persoluat aut si non habuerit vnde illam summam ˙ persoluat ˙ semetipsum pro vuadio in seruicium principis tradat donec per tempora ˙ Ipse bannus ab eo fiat persolutus et tunc iterum ad statum libertatis sue reuertatur Et si ille homo qui se propter heribannum in seruicium tradidit in Illo seruicio ˙ defunctus fuerit ˙ heredes eius hereditatem que ad eos pertinet ˙ non perdant nec libertatem nec de ipso banno obnoxii fiant /  
140*
gek. sol
De heribanno exactando II  
[BK 74 c. 2]
Ut non per aliquam occasionem141* nec de uuata nec de s[c]a[r]a nec de uuarda nec pro herobergare neque pro alio banno heribannum comes exactare presumat nisi missus noster prius heribannum ad partem nostram Recipiat et ei suam terciam ˙ partem exinde per iussionem nostram donec / ipse vero heribannus non exactetur neque in terris neque in mancipiis sed in auro et ˙ in argento palliis atque armis et animalibus atque pecoribus siue talibus speciebus que ˙ ad vtilitatem pertinent  
141*
occa korr. (?)
De his qui Regales habent honores et inhoneste ˙ banniti ad †††† condictum placitum non venerunt / III  
[BK 74 c. 3]
Quicunque homo nostros honores habens inhoneste bannitus fuerit et ad condictum placitum non venerit quo[t] diebus post placitum conditum venisse ˙ comprobatus fuerit ˙ tot diebus abstineat a carne et vino /  
De his qui sine licentia142* de honeste Reuertuntur ˙ / IIII ˙  
[BK 74 c. 4]
Quicunque absque licencia vel permissione principis de honeste reuersus fuerit quod factum franci heriscliz dicunt uolumus vt antiqua constitucio id est capitali sentencia erga illum punienda custodiatur ˙  
142*
gek. licen
De his qui beneficia principum habent V †††  
[BK 74 c. 5]
Quicunque ex his qui beneficium principis habent parem suum contra143* hostes communes in excercitum pergentem dimiserit et cum eo · [fol. 160v] ire vel ˙ stare noluerit honorem suum et beneficium perdat  
143*
folgt getilgtes honestes
De non cogendo bibere in hoste ˙ VI  
[BK 74 c. 6]
Ut in hoste ˙ nemo parem suum vel quemlibet alterum hominem bibere Roget et quicunque ˙ in excercitu ebrius Inuentus fuerit ita excommunicetur vt in bibendo sola aqua vtatur quousque se malo fecisse cognoscat ˙  
De uassis adhuc in palacio seruientibus et tamen beneficia habent ˙ VII  
[BK 74 c. 7]
De vassallis dominicis qui adhuc intra casam seruiunt et tamen beneficia habere noscuntur144* statutum est vt quicunque ˙ ex eis cum domino145* Imperatore domi Remanserint vassallos suos casatos secum non Retineat146* sed cum comite cuius pagenses sunt ire ˙ permittat /  
144*
s korr. (?)
145*
gek. dno
146*
e2 korr. (?)
De preparacione ad hostem secundum antiquam consuetudinem VIII  
[BK 74 c. 8]
Constitutum est vt secundum antiquam consuetudinem preparacio ad hostem faciendam indicaretur et obseruaretur id est victualia de marca ad tres menses et arma atque vestimenta ad dimidium annum quod tamen ita obseruari placuit vt his qu[i] de Rheno ad ligerem pergunt147* de ligere inicium victus sui computetur his vero qui de ligere ad rhenum iter faciunt de rheno trium ensium [!] victualia habenda esse dicatur Qui autem trans rhenum sunt et per saxoniam pergunt ad albiam marcam esse sciant et qui trans ligerem manent atque in spaniam proficisci148* debent montes pirineos marcam sibi esse cognoscant  
147*
gu korr. (?)
148*
c1 korr. (?)
 · IX ·  
[BK 74 c. 9]
Quicunque liber homo Inuentus fuerit anno presente cum seniore suo in hoste non fuisse plenum heribannum · persoluere cogatur Et si senior vel comes illius eum domi dimisit Ipse pro eundem149* bannum persoluat150* et tot heribanni ab eo exigantur quot homines domi dimisit Et quia nos anno presente vnicuique seniori duos homines quos domi dimitteret concessimus Illos uolumus vt missis nostris ostendant ˙ quia is tantummodo heribannum ˙ concessimus / ˙ De hoc vt non nisi per iussionem Regalem brunia vel gladius homini extraneo a quolibet detur aut [nemini] detur /  
149*
gek. eund
150*
korr. aus persoluere cogatur
X  
[BK 74 c. 10]
Constitutum est vt nullus †† episcopus aut abbas aut abbatissa vel quilibet ˙ rector aut custos ecclesie bruniam vel gladium sine nostro permisso cuilibet homini extraneo aut dare aut venundare presumat nisi tantum vassallis suis Et si euenerit vt in qualibet ecclesia vel sancto loco plures brunias habeat quam ad homines rectoris eiusdem151* ecclesie sufficiant tunc principem Idem rector ecclesie interroget quid de his fieri debeat /  
151*
gek. eiusd
folgt getilgtes ec
XI  
[BK 74 c. 11]
Ut quandocunque ˙ nauigium mittere uolumus ipsi seniores In ipsis nauibus pergant et ad hoc sint preparati / [fol. 161r]  
Item capitula que propter iusticias intra patriam faciendas152* constituta sunt  
I  
[BK 80 c. 1]
De termino causarum et litium statuimus vt ex · quo bone memorie dominus pippinus Rex obiit et ˙ nos regnare cepimus cause vel lites Inter partes fact[e] atque exorte discuciantur et congruo sibi iudicio terminentur Prius vero id est ante obitum predicti domini153* pippini Regis cause commisse · vel omnino non ˙ moueantur vel salue vsque ad nostram Interrogacionem Reseruentur :  
152*
gek. faciend
153*
gek. dni
De episcopis comitibus et potencioribus si causam154* inter se habuerint II  
[BK 80 c. 2]
Vt episcopi · abbates et comites et potenciores quique si causam Inter se habuerint ac se pacificare noluerint ad nostram iubeantur venire presenciam neque illorum contencio alicubi diiudicetur ne propter hoc ˙ pauperum et minus potentum Iusticias Remaneant neque comes palacii nostri potenciorum causas sine nostra Iussione finire presumat sed tantum ad pauperum et minus potentum Iusticias ˙ faciendas sibi sciat esse vacandum  
154*
gek. cam
De testibus ad rem quamlibet discuciendam eligendis155* / III ˙  
[BK 80 c. 3]
Ut quandocunque156* testes ad Rem quamlibet discuciendam157* querendi atque eligendi sunt a misso nostro et comite in cuius ministerio de re qualicunque agendum est tales eligantur quales optimi In ipso pago Inueniri possint et ˙ non liceat litigatoribus per premia ˙ falsos testes adducere sicut hactenus fieri solebat  
155*
gek. eligend
156*
cun ergänzt
157*
gek. discuciend
De placito centenarii IIII  
[BK 80 c. 4]
Ut nullus homo in placito centenarii nec ad mortem nec ad libertatem suam · amittendam aut ad158* Res Reddandas vel mancipia iudicetur sed ista in presencia comitis aut ˙ missorum nostrorum Iudicentur  
158*
ad ergänzt
De Inquisicione et descripcione vniuscuiusque missi in suo missatico V ·  
[BK 80 c. 5]
Et missi nostri diligenter Inquirant et describere faciant vnusquisque ˙ in suo missatico quid vnusquisque ˙ de beneficio habeat vel quod homines casatos In ipso beneficio habeat  
De beneficiis qualiter condricta sunt VI  
[BK 80 c. 6]
Quomodo eadem159* beneficia condricta sint aut quis de beneficio suo alodem comparauit vel struxit /  
159*
gek. ead
De beneficiis episcoporum abbatorum et Reliquorum et de fiscis Regalibus describendis160* VII ˙  
[BK 80 c. 7]
Et non solum benefici[a] episcoporum abbatum abbatissarum atque comitum siue vassorum nostrorum sed eciam nostri fisci describantur in breuem vt : [fol. 161v] scire possimus quantum eciam de nostro in vniuscunque legacione habeamus  
160*
gek. describend
De legacionibus propter Iusticias quo tempore excerceantur ˙ VIII  
[BK 80 c. 8]
Volumus vt propter Iusticias quovsque modo de parte comitum ˙ Remanserunt quatuor tantum mensibus in anno missi nostri legaciones suas ˙ excerceant id est in hyeme Ianuario In uerno aprili in estate iulio in autumn[.] octobrio Ceteris vero mensibus vnusquisque comitum placitum suum habeat et Iusticias faciat Missi autem nostri quater in vno mense ˙ et in quatuor ˙ locis habeant placita sua cum illis comitibus ˙ quibus congruum fuerit vt ad eum locum possint conuenire  
De Iussione161* dominica in quolibet missatico non adimpleta IX  
[BK 80 c. 9]
Et quicquid ille missus nullo missatico aliter factum Inuenerit quam nostra sit Iussio non solum illud emendare Iubeat sed eciam ad nos ipsam Rem qualiter ab eo Inuenta est deferat  
161*
korr. aus [†]ussione
De Censu Regali Inquirendo · X  
[BK 80 c. 10]
Et missi nostri census nostros perquirantur diligenter vndecunque antiquitus ad partem Regis exire solebant similiter et freda et nobis Renuncient vt nos ordinemus quid de eis In futurum fieri debeat  
De Rebus de quibus census ad partem Regis exire solebat XI ·  
[BK 80 c. 11]
Et de Rebus vnde census ad partem Regis exire solebat si ad aliquam ecclesiam tradite sunt aut Reddantur propriis heredibus aut qui eas Retinuerit Illum censum persoluat  
De ˙ placitis a missis dominicis comitibus notum faciendis · XII ·  
[BK 80 c. 12]
Et vnusquisque missorum nostrorum in placito suo notum faciat comitibus qui ad eius missaticum pertinent vt in nullis mensibus quibus ille legacionem suam non facit conueniant Inter se et communa placita faciant tam ad latrones distringendos quam ad ceteras Iusticias faciendas  
De fidelitate Regis permittenda XIII ˙  
[BK 80 c. 13]
Et missi nostri populum nostrum · Iterum nobis fidelitatem promittere162* faciant secundum consuetudinem Iamdudum163* ordinatam et ˙ Ipsi aperiant ˙ et interpretentur164* Illis hominibus qualiter ipsum · sacramentum et ˙ fidelitatem erga nos seruare debeant /  
162*
gek. promitte
163*
gek. Iamdud
164*
e3 korr. (?)