Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Kopenhagen, Kongelige Bibliotek, GKS 1943 4°

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Kopenhagen
Kongelige Bibliotek
GKS 1943 4°
Sigle: Ko
Zum Artikel in der Rubrik "Handschrift des Monats"
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

9. Jh., Ende (Mordek, Bischoff); Südfrankreich (Mordek), Östliches Frankreich (?) (Bischoff).

Provenienz:

Provenienz: Die Hs. wurde, vermutlich in Paris (Saint-Victor? Saint-Germain-des-Prés?), entwendet oder erworben von Friedrich Lindenbruch (Lindenbrog) († 1648), der allenthalben eigenhändige Bemerkungen eintrug und wohl auch die Rasur fol. 96v besorgte, und scheint zu jenem wertvollen Fundus zu zählen, den Lindenbruch und sein Bruder Heinrich († 1642), Bibliothekar der Herzöge von Holstein, auf Schloß Gottorp einbrachten (Kat. H. Lindenbr. Nr. 99; Kat. N. Heinsius Nr. 84; Kat. U. Petersen Nr. 432; Kat. J. Pechlin Nr. 222; Kat. B. Möllmann Nr. 177); 1749/50 Transfer der Gottorper Bibliothek nach Kopenhagen.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 97 foll. (gezählt 1-96, 92a)1*
Maße: 235-240 × 150-155 mm
Schriftraum: 175-180 × 105-110 mm
Lagen:
11 IV88 + III93 + I95 + l96
Die Kustoden sind getilgt.
Zeilen: 27
Spalten: 2
Schrift: karolingische Minuskel
Ausstattung:

Rubriken im Kapitularienteil in dunkelbrauner Texttinte, sonst orangerot; einfache Initialen, im Kapitularienteil in Texttinte

Inhalte
Anmerkung:

Weitere 20 Blätter der Hs., einst am Anfang oder Ende des Codex plaziert, bilden nach B. Bischoff den heutigen Cod. Kopenhagen GKS 1335 4° (sog. Evangelium Nicodemi; Siegmund, Überlieferung, S. 35); vgl. E. Jørgensen, Catalogus codicum Latinorum medii aevi Bibliothecae Regiae Hafniensis (Kopenhagen 1926) S. 15. Auch dieser Handschriftenteil kam über Lindenbruch nach Schloß Gottorp (Kat. H. Lindenbr. Nr. 124; Kat. N. Heinsius Nr. 93; Kat. J. Pechlin Nr. 240; Kat. B. Möllmann Nr. 153) und von dort nach Kopenhagen.

Die von Boretius nicht benutzte Hs. überliefert nach dem beliebten Leges-Trio Salica, Ribuaria, Alamannorum, der Homilia sacra, Formeln, Gebeten und (Pseudo-)Alkuin blockartig jene Kapitularien von 818/819, die vollständig sonst nur noch in Cod. Paris, Bibliothèque Nationale, Lat. 2718 erhalten sind, einem Werk des hofnahen Leges-Skriptoriums unter Ludwig dem Frommen (gemeinsames Unikat: Hludowici prooemium generale ad capitularia tam ecclesiastica quam mundana mit der dort bekundeten Absicht, die Texte in publico arquiuo zu verwahren). Daß sich auch die Vorlage der Kopenhagener Überlieferung auf dieses Ambiente zurückführen dürfte, darauf deuten zusätzlich die nur hier bewahrten Musterbriefe an Kaiser, Königin, Papst und andere hochgestellte Persönlichkeiten (Formularum epistolarum collectio codicis Havniensis 1943).

Im Pariser wie im Kopenhagener Codex verbinden sich Juridisches mit Theologischem. Offenbar schien das Aufeinanderbezogensein beider Bereiche der höfischen Führungsschicht unter Ludwig dem Frommen schon selbstverständlich.

  • 1ra-25ra
    Lex Salica (Karolina emendata), Titelverzeichnis und Text (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 5-234; Sigle K 55; zur Hs. S. XXIII); Rest von fol. 25ra und die ganze Spalte 25rb sind leer.

  • 25va-42va
    Lex Ribuaria (Klasse B), Titelverzeichnis und Text (MGH LL nat. Germ. 3, 2, S. 52-134; Sigle B 4; zur Hs. S. 36).

  • 42vb-64rb
    Lex Alamannorum (Klasse B), Titelverzeichnis und Text (MGH LL nat. Germ. 5, 1, S. 54-156; Sigle B 2; zur Hs. S. 15).

  • 64rb-67va
    Homilia sacra (ed. G. Elmenhorst, Gennadii Massiliensis presbyteri Liber De ecclesiasticis dogmatibus, veteris cuiusdam theologi Homilia sacra, Marcialis episcopi Lemovicensis epistolae [Hamburg 1614] S. 45-55 mit Notae S. 189-201). In der Kopenhagener Hs. ist hiermit der seit langem vermißte Codex Lindenbrogii der Homilia sacra wiedergefunden, die einzige bekannte Überlieferung des Stückes, nach der auch Elmenhorst seinen Text ediert hat (Neuedition: Constable 2004).

  • 67vb-70ra
    Formularum epistolarum collectio codicis Havniensis 1943, eine Sammlung von zehn Musterbriefen, deren vierter sich auf Papst Paschalis I. (817-824) bezieht (MGH Formulae, S. 522-524).

  • 70ra-82rb
    Formulae Salicae Lindenbrogianae und Additamenta (MGH Formulae, S. 266-284; zur Hs. S. 265).

  • 82rb-vb
    Gebete: ORATIO PRO SEMETIPSO, ORATIO AD CONFESSIONEM etc. (Rubriken und Incipits bei Pertz, in: Archiv 7 [1839] S. 800).

  • 82vb-84ra
    (Pseudo-?)Alkuin, Libellus sacrarum precum (Migne, PL 101, Sp. 1384 D - 1385 B, 1387 A-B).

  • 84ra-85ra
    Alkuin, Officia per ferias (Migne, PL 101, Sp. 602 D - 603 B, 604 D - 605 B).

  • 85ra-86vb
    Hludowici prooemium generale ad capitularia tam ecclesiastica quam mundana (a. 818): QUI IuXTA (u über der Zeile nachgetragen) EPM. quamdiu in hoc saeculo peregrinamur - successoribus suis seruanda perdoceant (MGH Capit. 1, Nr. 137, S. 273 Z. 37 - S. 275 Z. 15).

  • 86vb-91va
    CAP. I - CAP. XXVIIII - Capitulare ecclesiasticum (a. 818/819): HAEC CAPITULA PROPRIAE AD EPS. UEL AD <OR>DINES QUOQUE ĘCCLESIASTICOS PERTINENTIA (erstes TI über der Zeile nachgetragen) QUALITER NON SOLUM OBSERUARE SED ETIAM SIBI SUBIECTIS UEL COMISSIS FACIENDA PERDOCERE DEBENT. Quia (a über der Zeile nachgetragen) iuxta sanctorum patrum traditionem nouimus - et per tempora hic inserenda censuimus (MGH Capit. 1, Nr. 138, S. 275 Z. 34 - S. 280 Z. 3); die Kapiteleinteilung der Hs. weicht bei cc. 6 f. sowie 25-29 von der der Edition ab.

  • 91va-95rb
    CAP., CAP. II - CAP. XXI - Capitula legibus addenda (a. 818/819): INCIPIUNT CAPITULA que legibus addenda sunt, que missi et comites habere et ceteris nota facere debent. DE HOnoRE (no über der Zeile eingefügt) ECCLESIARUM. Si quis aut leui causa hominem in eclesia interficeret - qualis ei conplacuerit (MGH Capit. 1, Nr. 139, S. 281 Z. 1 - S. 285 Z. 23).

  • 95rb-96vb
    CAP. I-VII - Capitula per se scribenda (a. 818/819): ITEM INCIPIUNT ALIA CAPITALIA (!) QUE PER SE scribenda et ab hominibus (h über der Zeile nachgetragen) obseruandas. De forcapiis si mancipia dominos suos fugierint - eos emendare studeant (MGH Capit. 1, Nr. 140, S. 287 Z. 6 - S. 288 Z. 19); cc. 6 und 7 der Edition werden jeweils als VI gezählt.

  • EXPLICIUNT CAPITULA.

  • Federproben, z. T. radiert (auch Besitzvermerk? Vgl. Jørgensen, S. 275: "In imo margine fol. 96’ rasura, ut sepius in codicibus, quos Fr. Lindenbrog ex bibliothecis Gallie abstulerat").

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • E. Jørgensen, Catalogus codicum Latinorum medii aevi Bibliothecae Regiae Hafniensis (Kopenhagen 1926) S. 274 f.
Projektspezifische Referenzen:
1*
bzw. nach der Zählweise der Kongelige Bibliotek: 92bis


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde erstellt nach einem Farbdigitalisat, das von der Kongelige Bibliotek Kopenhagen online zur Verfügung gestellt wird.

Schreiber

Der hier transkribierte Teil der Hs. mit der Gesetzgebung Ludwigs des Frommen von 818/19 (foll. 85ra-96vb) wurde von einer Hand in karolingischer Minuskel geschrieben.

Abkürzungen

Der Schreiber verwendet ein ungewöhnliches Kürzungszeichen in Form einer spiegelverkehrten et-Ligatur mit nach links weisendem Haken in der Unterlänge sowohl für die Endungskürzung -us (z.B. fol. 85ra, drittletzte Zeile: sumus oder fol. 85vb, Z. 8: perduceremus) als auch für -um (z.B. fol. 95vb, Z. 21: utrum oder fol. 96rb, Z. 1: ecclesiarum). Für -us wird parallel dazu aber auch der übliche -us-Haken verwendet. Quoniam kürzt der Schreiber mit qm. (mit Kürzungsstrich über m).

Interpunktion

Die Interpunktion beschränkt sich auf die, recht sparsam eingesetzte, media distinctio und vereinzelte virgulae.

Buchstabenformen

Offenes und geschlossenes a werden parallel verwendet, ebenso gerades und unziales d (letzteres mit nach oben rechts ausschwingendem Bogen, z.B. auf fol. 86va, Z. 3 und 9: quid). Das x ist asymmetrisch konstruiert: An den Linksschrägschaft wird oben rechts ein kleiner Bogen angesetzt und unten links, unterhalb des Ansatzes des Bogens, ein gerader, nach links weisender Schrägstrich. Der Rechtsschrägstrich erscheint dadurch unterbrochen, und der Buchstabe erinnert eher an ein c mit Ansatz zu einer Cauda (z.B. fol. 85ra, Z. 16: xpi. = christi oder fol. 85rb, Z. 11: exorare). Es wird eine or-Ligatur mit rundem r verwendet sowie eine ct-Ligatur mit Überschlag.

Gliederungsmerkmale

Foll. 85ra-86vb = BK 137: Der Beginn des Prooemium ist mit einer über zwei Zeilen reichenden Initiale und in vergrößerter Schrift geschriebenen Anfangsworten hervorgehoben. Im Text sind Satzanfänge jeweils durch vergrößerte Majuskeln markiert, die z.T. als Versalien ausgerückt am Rand stehen.

Foll. 86vb-95rb = BK 138 und 139: Der Text wird strukturiert durch eine Kapitelzählung (gek. CAP in Majuskeln mit Kapitelzahl in römischen Ziffern), die i.d.R. schon am Ende der vorangehenden Zeile steht, sowie durch über zwei Zeilen reichende, mit Doppellinien ausgeführte Initialen in Texttinte (z.T. auch gefüllt, z.B. die beiden N-Initialen auf fol. 89r-v). Die erste S-Initiale auf fol. 89ra ist etwas nach unten verrutscht und beginnt erst in der zweiten Zeile und nicht schon vor dem -ed in der ersten Zeile, zu dem sie eigentlich gehört. An einigen Stellen tauchen auch kleinere, teils mit Doppellinie, teils mit einfachem Strich ausgeführte Initialen innerhalb der Kapitel auf.

In der Kopie des Capitulare ecclesiasticum (BK 138) sind einige Kapitel abweichend von der BK-Edition gezählt bzw. miteinander vermischt: der Schluss von BK 138 c. 6 (ab Sed et de his quos prepositi) wird zu CAP. VII gezogen; c. 26 ist unter CAP. XXV subsummiert, folgerichtig wird c. 27 zu CAP. XXVI; c. 28 wird auf zwei Kapitel verteilt: der Anfang bis occulti iudicis excitat wird hier zu CAP. XXVII und der Rest zu CAP. XXVIII, in das auch noch der Beginn von c. 29 (bis honore carent) hineingezogen wird. BK 138 c. 17 wird versehentlich mit CAP. VII bezeichnet.

Die Überschrift von BK 139 beginnt in Majuskelbuchstaben, wird aber ab der 2. Zeile in Minuskeln weitergeführt. Das 1. Kapitel hat keine Nummer (wird aber mitgezählt) und als einziges eine durch Majuskeln hervorgehobene Rubrik. Bei den anderen Kapiteln ist die Rubrik optisch nicht vom übrigen Text zu unterscheiden und wird z.T. mit diesem vermischt; so geht bei BK 139 cc. 5, 7 und 16 der Text unmittelbar in die Rubrik des jeweils nachfolgenden Kapitels über, die somit optisch als Ende des Kapitels erscheint und nicht als Beginn eines neuen, während der Anfang von BK 139 c. 5 Rubrik und Textbeginn zusammenzieht (De homine publicam pęnitentiam agente interficerit ... anstatt De homine publicam pęnitentiam agente interfecto. Qui hominem publicam pęnitentiam agentem interficerit ...; evtl. Folge eines Augensprungs?). BK 139 c. 14 ist ebenfalls nicht nummeriert, wird aber mitgezählt; hier fehlt allerdings auch die mit Doppellinie ausgeführte Anfangsinitiale. Zwar ist der erste Buchstabe des Kapitels (fol. 94ra Z. 1) leicht vergrößert, aber im Vergleich mit den anderen Initialen doch so unscheinbar, dass optisch kein neuer Textabschnitt erkennbar ist.

Foll. 95rb-96vb = BK 140: Die cc. 6 und 7 werden beide als VI gezählt, das darauf folgende c. 8 als VII.

Der Kapitularienteil der Hs. (und zugleich ihr letzter) schließt auf fol. 96vb, nach der Kopie von BK 140, mit einem Explicit (EXPLICIUNT CAPITULA).

Benutzungsspuren

Es lassen sich folgende, zu unterschiedlichen Zeiten entstandene Gruppen von Bearbeitungsspuren unterscheiden:

Markierungen von zeitgleicher Hand/in derselben Tinte (evtl. vom Schreiber selbst?): Auf fol. 86v ein s über der linken Spalte und ein r über der rechten; auf fol. 89v über der linken Spalte ein r, gefolgt von radiertem (oder verwischtem?) resurr(e)xi (e)t ad(uc tec)um sum (a)ll(eluia) mirabilis (bis "tecum": Ps. 138,18); auf fol. 92(bis)v am Rand auf Höhe von Z. 4/5 ein r, ebenso auf fol. 96r am oberen Rand über der linken Spalte; ebd. ganz am oberen Seitenrand ein m.

Weitere Notizen bzw. Spuren mittelalterlicher Hände: Auf fol. 94r sind auf dem unteren Seitenrand einige Federproben (links viermal s, rechts nicht identifizierbar) vorhanden. Am linken Rand von fol. 94v stehen in zeitgenössischer Schrift, aber von anderer Hand die Worte amauit, darunter amauit eum dominus, wohl ebenfalls Federproben? Ebenfalls auf fol. 94v befinden sich am oberen Blattrand zwei Rasuren über der linken und rechten Spalte. Der getilgte Text links ist nicht mehr erkennbar; rechts umfasste er ca. 11 Buchstaben. Der Position auf dem Blatt und der Schriftgröße nach zu urteilen handelte es sich aber wohl nicht um eine Korrektur der anlegenden Hand. Auf fol. 93v steht am unteren Blattrand in gotischer Minuskel: Sit deo nostro decus et potestatas [sic] (quia?) maius, wohl ein Zitat aus Hrabanus Maurus, Hymnus in purificatione Sanctae Mariae (Migne PL 112, 1658C). Auf fol. 96v sind mehrere (verblasste oder radierte) Notizen am oberen und seitlichen Rand bzw. im freigebliebenen Raum der rechten Spalte nach dem Explicit erkennbar; vor Z. 1 (dort BK 140 c. 6: querenti domino) steht: a b c (Federprobe?), vor Z. 12 (dort BK 140 c. 6: uillę aut eam legitime): -ibue, nach dem Explicit: proba utrum b- (alles in karolingischer Minuskel) sowie darunter in gotischer Minuskel: Sit uirtus (?) ....

Neuzeitliche Vermerke in blassbrauner Tinte (von Friedrich Lindenbrog?): Kreuzförmige Markierungen auf fol. 85v am Rand auf Höhe von Z. 12 (in der der Satz Oportet non cunctis ... beginnt), ebenso auf fol. 86vb auf Höhe von Z. 4 (Beginn von BK 138). Letzteres fungiert als Verweiszeichen, das Pendant dazu findet sich unten am Seitenrand unter der rechten Spalte zusammen mit dem Vermerk: HLODOVICI IMP. CAPITVLA. Darunter, in etwas hellerer Tinte: Capitulare Karoli N. [?] p. 17. b.(?) Am unteren Seitenrand, wieder in dunklerer Tinte: vid. sched. (?) 410 [oder qto. = quarto?]. Der Beginn von BK 139 (fol. 91v) wurde ebenfalls mit einem Kreuz markiert, daneben am Rand: Capitulare p. 60.b. Derselbe Kommentator schrieb auf den oberen Rand des Folium: etiam in alio Cod. imperfecto habentes. Von gleicher Hand auf fol. 95rb am Rand, auf Höhe des Beginns von BK 140, in blaßbrauner Tinte der Verweis: Capitul. p. 66. Wahrscheinlich handelt es sich um Verweise auf ältere Drucke.

Sonstiges

Auf fol. 86r, in der Kopie von BK 137, wurden drei Zeilen radiert (Z. 23-25), deren Wortlaut, abgesehen von einer Q-Initiale, nicht mehr entzifferbar ist.

Vorlage des Kopisten: Einige der Fehler deuten darauf hin, daß der Schreiber seine Vorlage oft verlesen oder nicht richtig verstanden hat: Omnes quę in seculum apostolum statt omnesque secundum apostolum (fol. 85ra, Z. 15); dominus dominantium statt dominus dominorum (fol. 85rb Z. 21-22); hoc mallam radatitis statt hoc malum radicitus (fol. 90va Z. 4-5); ana pras statt una pars (fol. 92(bis)va Z. 20); Si quis de facto suo statt Si quis de statu suo (fol. 93va Z. 17 f. ).

[fol. 85ra] [5]
[BK 137]
QUI IuXTA1* · EPISCOPUM2* quamdiu in hoc seculo peregrinamur a domino et nihil in presenti fixum nihil inmobile sed cuncta3* ueloci · peruolant cur soli et in scriptura testantur Quodcumque possumus instanter operari debemus / quia nulli ad bene operandum crastinus dies promittitur Omnes quę in seculum · apostolum · ante tribunal christi stabimus ut unusquisque rationem pro his quę gessit reddat · Nobis precipue quę ceteris mortalibus condicione equales existimus et dignitate · tantum scripturam sacram que dicit4* quoniam interogabit opera nostra et cogitationes scrutabitur5* / rationes reddituri sumus / sollicita circumspectionem totaque mentis intentio[fol. 85rb]nes ad agendum est ut bonis operibus iugiter insistendo his quibus preesse uidemur modis omnibus quantum nobis diuina suffragante facultas adtributa fuerit prodesse curemur Sed quia omne datum obtimum6* et omne donum perfectum desursum est Debemus continuis precibus dominum humiliter exorare faciemque illius humili confessione7* et congrua prout ipse posse dederit emendatione preuenire / ut sicut eius est muneris quod reg[n]amus eius sit pietas quod feliciter geramus Quatenus eo miserante et regni gubernacula · equissimo libramine · tenere ad eum qui rex regum est et dominus dominantium Cum multiplici fructu administrationis nostrae iustitia scilicet et pietatis atque humilitatis sine fine · cum eo regnaturi mereamur8* peruenire [fol. 85va]Et quoniam per apostolum suum nos adiutores suos appellare dignatus est et sancta9* ecclesia eius uidelicet sponsa in scripturis sanctis ortus est appellata10* cotidianis exerciis adhibitas sarculo bone operationis · est · excolenda Ut sicut semper nociua in ea uelut in bono agro emergunt ita semper laboris bonique studii · eradicentur noxia plantentur utilia Oportet nos cunctis eius necessitatibus nisi uos quibus possumus deuota consulere Quatenus in eius emendatione quantum dominus posse dederit tota cum mentis deuocionem · et laborantes in aliqua parte edificiorum illius a fabricatore eius domino scilicet iesu christo obtari mereamur Proinde notum sit omnibus fidelibus sanctae dei eclesiae nostris quę dispensante successoribus quia cum nos nullis exsistentibus meritis diuina [fol. 85vb]pietas genitore nostro a rebus humane exento ad eius imperii · culmen prouixisset · quomodo aut qualiter desiderium diuini cultis quod ab ineunte etate christo inspirante · mente conciperamus ad effectum domino suffragante perduceremus et quid studii quiduae laboris per genitoris nostri precipue tamen pie recordationes genitor noster in utilitatibus sanctae dei eclesiae exhibuerit aduerteremus et pia illorum facta non solum inuiolata conseruare · sed etiam imitare Per uiribus nobis a deo concessis obtaremus Scilicet ut sicut in ecclesiasticis negociis siue in statu re publice · emendationem · dignum prospexissemus quantum dominus possedebat nostro studio · emendarentur et hactenus hinc inde mundanorum turpinum procellis se mergentibus diuersissimisque occupationibus [fol. 86ra]ingruentibus perpediti ut obtaueramus efficere neque iussemus eius regi gratia quinto anno imperii nostri accersitis nonnullis episcopis abbatibus canonicis et monachis et fidelibus obtutibus nostris studuimus eorum consubta [!] sagacissima inuestigare inquisitione qualiter unicuique ordini canonichorum uidelicet monachorum et laicorum iuxta quod ratio dictabat et facultas subpetebat deo opem ferente consuleremus Et quoniam licet sepedis [!] statu ecclesiarum et de uestibus11* preterito temporum ordinassemus et missos nostros per singula loca distinassemus et inuidenti diabolo per tirannicam paruitatem prepeditum fuisset12* †††††††††††††††††††††† †††††††††††††††††††††† †††††††††††††††††††††† Oportebat ut hoc tempus paucis indulte ad communem [fol. 86rb]sanctae dei eclesiae et omnium nostrorum utilitatem inpenderemus tribus uidelicet modis Ut qua bene incoata erant deo auxiliante effectum obtinerent et si qua bene uoluntate sed incauta discretione uariis prepedentibus causis inquoata fuissent ut diligenter inspicentur discrete prout facultas subpetebat corrigerentur · Si qua etiam de his quę necessaria erant deesse uideremus ut quererentur et deo auxiliante ad effectum perducerentur Quatenus deinceps opus nostrum animę iuste posset reprehendi et tam nostris quam futuris temporibus multorum salutis13* proficeret · et deo opitulante stabile permanere Sed qualiter de his diuina cooperante gratia consultum fidelium pro uiribus et temporis breuitate licet non quantum debuimus et uoluimus [fol. 86va]sed quantum a deo posse accepimus · Egerimus et quid14* · unicuique · ordini communi uoto communique consensu consulere studuerimus ita ut quid canonicis proprie de his quiduę monachis obseruanda quid etiam in legibus mundanis Quid quoque in capitulis inserenda forent adnotauerimus et singulis singula obseruanda contraderemus Tamen ut siue nostris siue successorum nostrorum temporibus rata forent et inuiolabiliter deo annuente conseruarentur Libuit nobis ea que gesta sunt ob memorię firmitatisque gratiam in unum strictim congerere et subiectis capitulis adnotare et in publico arquiuo recondere ut successores deo dispensante nostris nostra pia facta conseruantes [fol. 86vb]et ipsi nihilhominus bona facta sua successoribus suis seruanda perdoceant ·  
1*
u ergänzt
2*
gek. EPM. Die alternative Lesung EPISTOLAM ist ebenfalls möglich.
3*
n ergänzt
4*
gek. dic
5*
korr. aus scrutatitur
6*
obtimum mit Einfügungszeichen ergänzt
7*
s1 ergänzt
8*
a korr. (?)
9*
folgt getilgtes elae
10*
korr. aus appellare
11*
s1 korr. (?)
12*
Es folgt über drei Zeilen getilgter Text, von dem sich die Anfangsinitiale Q (mit Kürzung in der Cauda, evtl. Qui-) noch erkennen lässt, ebenso wie zwei oder drei Buchstaben mit Oberlängen in der ersten sowie ein t zu Anfang der zweiten Zeile. Dieser Befund, zusammen mit der Größe der Textlücke, lässt es wahrscheinlich scheinen, dass auch hier ursprünglich der in Ms. Paris lat. 2718 an dieser Stelle folgende Nebensatz quia dominus de his sua omnipotentia triumphare concessit et pacem undique donauit stand, aber getilgt wurde.
13*
Der Verbindungsbogen zwischen den beiden Schäften des u ist nur zu erahnen, so dass auch die Lesung saliitis möglich wäre.
14*
qu korr. (?)
HAEC CAPITULA PROPRIAE AD EPISCOPOS15* UEL AD DINES [!] QUOQUE ĘCCLESIASTICOS PERTINENTIA16* QUALITER NON SOLUM OBSERUARE SED ETIAM SIBI SUBIECTIS UEL COMISSIS FACIENDA PERDOCERE DEBENT  
CAPITULUM · I  
[BK 138 c. 1]
Quia17* iuxta sanctorum patrum traditionem nouimus · res eclesiae uota esse fidelium precia peccatorum et patrimonia pauperum cuique non solum habitu conseruare uerum ętiam multa deo opitulante conferre obtamus et in ecclesiasticis de non diuidendis rebus illius subpiticum [!] dudum concepta penitus amoueremur Statuimus ut neque nostris neque filiorum et deo dispensante successorum nostrorum [fol. 87ra]temporibus qui nostram ut progenitorum nostrorum18* uoluntate uel exemplum imitare uoluerint nullam penitus diuisionem ut iacturam patiatur  
15*
gek. EPS
16*
TI mit Einfügungszeichen ergänzt
17*
a ergänzt
18*
r2 korr.?
CAPITULUM · II  
[BK 138 c. 2]
Sacrorum canonum non nigrini [!] aut in19* dei nomine sancta eclesia suo liberius potaretur honore adcensum ordine ecclesiastico prebuimus ut salice episcopi · per elegationem clericorum et populi secundum statuta canonum de propria diocessi [!] remota personarum et munera acceptionem ab uite meritum et sapientia donum eligantur ut exemplo et uerbo sibi subiectis usquequaque prodesse ualeat  
19*
n ergänzt
CAPITULUM · III  
[BK 138 c. 3]
Quia uero canonica professio a multis partim ignorantia partim desidia dehonestabatur opere precium duximus deo annuente aput sacram con[fol. 87rb]uentum ut ex dictis sanctorum patrum uelut ex20* diuersis patris quosdam uernantes flosculos carpendo munam regulam cannonicorum21* · et cannonicarum22* congerere et canonicis uel sanctimonialis seruandam contradere ut per eam23* canonicas ordo absque ambiguitate posset seruari et quoniam illam sacer conuentus ita eam laudibas extulit ut usque ad unum loca obseruandam percenseret Statuimus ut ab omnibus in eadem perfessionem [!] degentibus deinceps obseruantur  
20*
ut ex mit Einfügungszeichen ergänzt
21*
n1 ergänzt.
22*
no ergänzt
23*
korr. aus etim
CAPITULUM · IIII24*  
[BK 138 c. 4]
Statum est ut quicquid · tempore25* imperii nostri a fidelibus eclesię sponte conlata fuerit in dicioribus locis duas partes in usus pauperum · tertia stipendia cedere clericorum aut monachorum in minoribus uero locis [fol. 87va]neque inter clericus et pauperos fore diuidendum nisi forte a datoribus ubi specialiter dande sunt constitutum fuerit ·  
24*
CAPITULUM · IIII korr. aus [†]
25*
gek. tempr
CAPITULUM · V ·  
[BK 138 c. 5]
Monachorum26* siquidem causam qualiter deo opitulante ex parte disposuerimus et quomodo ex ipsis sibi elegendi abbatis licentiam dederimus et qualiter deo opitulante quieti27* uiuere propositumque suum indefesse custodire ualerint · Ordinauerimus in alia scedula diligenter adnotari fecimus et ut aput successores nostros ratum foret inuiolabiliter conseruaretur confirmauimus  
26*
h ergänzt
27*
i1 ergänzt.
CAPITULUM · VI  
[BK 138 c. 6]
De seruorum uero ordinacionum qui paasim ad gradus ecclesiasticis indiscreto promouebantur · placuit omnibus cum sacris canonibus concordari debere et statutum ut nullus · episcoporum deinceps ad sacros ordines [fol. 87vb]promouere presummat nisi prius a dominis propriis libertatem consecuti fuerint et si quislibet seruus dominum suum fugiens aut latitans aut adhibitis testibus munere conductis uel corruptis aut qualibet caliditate uel fraude ad gradus · ecclesiasticus peruenerit decretum est ut deponantur et dominus eius eum recipiat Si uero auus uel pater ab alia patria in aliam migrans in eadem prouintiam28* filium genuerit · et ipse filius ibidem edocatus et ad gradus ecclesiasticus promotus fuerit · et utrum seruus sit ignorauerit · et postea uenit dominus illius · si uero eum catena29* seruitutis a castris dominicis abstraere uoluerit ut gradum ammittat quia iuxta sacros ordines uilis persona manens sacerdotii · dignitatem fungit non potest30* De rebus uero illorum uel peculiare qui a propriis dominis [fol. 88ra]libertate donantur ut ad grados ecclesiasticos iure promoueantur Statutum est ut in potestate dominorum consistat · utrum31* illis concedere an sibi uindicare ualeant Ceteram si post ordinationem · aliquid adquisierit illut obseruetur · quod in canonibus de consecrandis nihil habentibus constitutum est De ecclesiarum uero seruus communi sententia decretum est ut archiepiscopi per singulas prouintias constituti nostram ouctoritatem [!] suffragani uero illorum exemplar illius pene se habeant et quandocumque de familiae ecclesiae ut illis inuentus aliquis ordinandus est · in ambone ipsa auctoritas coram populo legatur et coram sacerdotibus uel coram filelibus [!] laicis ante cornu altaris sicut in nostram auctoritatem continetur Remota qualibet caliditate liber[fol. 88rb]tatem consequantur et tunc demum · ad gradus ecclesiasticus32* promoueantur Similiter quoque de his agendum est quos laici de familia ecclesiarum ad sacros ordines promouere uoluerint ·  
CAPITULUM · VII  
[BK 138 c. 6 BK 138 c. 7]
Sed et de his quos prepositi canonicorum · aut monachorum ordinandos expetiuerint · eadem forma seruanda est · Factum est ut nullus quilibet ecclesiasticos ab his personis res · deinceps accipere · presumat quarum liberi · aut propinqui hac inconsulta33* · oblatione34* possent · rerum · propriarum · exeredari · Quod si aliquis deinceps hoc facere temptauerit35* ut et acceptor · sinodali sententia · districte feriatur et res · ad exeredatos reddant  
28*
korr. aus prouinciam
29*
a1 korr.?
30*
korr. aus post
31*
u2 korr.?
32*
korr. aus eccl[†]asticus
33*
t mit Einfügungszeichen ergänzt
34*
Über e ist schwach ein (Kürzungs-?)Strich erkennbar; evtl. korr. aus oblationem
35*
a korr. (?)
 · CAPITULUM · VIII  
[BK 138 c. 8]
Statutum · est etiam ut36* nullus in canonica aut in regulari · professione37* constitutis · aliquem tonsorare · propter res adhipiscendas [fol. 88va]deinceps persuadeat38* · et qui hoc facere temptauerit sinodali39* uel imperiali sententia modis omnibus feriatur  
36*
t korr. (?)
37*
Über e ist schwach ein (Kürzungs-?)Strich erkennbar; evtl. korr. aus professionem
38*
u korr. (?)
39*
korr. aus sinodoli
CAPITULUM · VIIII  
[BK 138 c. 9]
Statutum est ut sine auctoritate uel consensu episcoporum presbiteri · in quibuslibet ecclesiis ne constituantur nec expellantur · et si laici clericos probabilis uite doctrine episcopos consecrandos suisque · in ecclesiis constituendos obtulerint nulla qualibet occasione eos recipiant  
CAPITULUM · X40*  
[BK 138 c. 10]
Sanctitum est ut unicuique eclesia unus mansus interier [!] absque alio seruitio adtribuatur et presbiteri in eis constituti non de decimis neque de oblationibus fidelium non de domibus neque de atriis41* uel de ortis iuxta eclesia positis neque perscripto [!] manso aliquid seruitium propter ecclesiasticum faciant et si aliquid amplius [fol. 88vb]habuerint inde senioribus suis debitum seruitium inpendant42*  
40*
korr. aus I
41*
korr. aus agris
42*
in mit Einfügungszeichen ergänzt
CAPITULUM XI  
[BK 138 c. 11]
Statutum est postquam hoc impletum fuerit · ut unaquaque eclesia suum presbiterum habeat ubi id fieri facultas prouidente episcopo promiserit  
CAPITULUM XII  
[BK 138 c. 12]
Statutum est de uillis nouis uel ecclesiis in eisdem nouiter constructos ut decime43* de ipsis uillis ad easdem · ecclesias conferantur  
43*
korr. aus decimis
CAPITULUM44* · XIII  
[BK 138 c. 13]
De sacris uasis ecclesiae qui in pignus an nonnullus in quibusdam locis dari conperimus inhibitum est deinceps a quoquam fierit presummat nisi solummodo necessitate redimendorum captiuorum conpellente  
44*
P korr. (?)
CAPITULUM · XIIII  
[BK 138 c. 14]
De ecclesiis sane distructis uel de nonis et decimis siue de claustris canonicorum qualiter constitui45* et ordinari nobis placuerit aliis capitulis subter adnotauimus  
45*
n korr. (?)
CAPITULUM XV [fol. 89ra]  
[BK 138 c. 15]
Sed et46* de ecclesiarum · honore quomodo47* deo adiuuante quantum in nos est uigeat similiter in subter adnotatis capitulis insertum esse dinoscitur  
46*
korr. aus ex
47*
Über o3 evtl. ein Kürzungsstrich radiert, also zu früh zu dem folgenden deo angesetzt?
CAPITULUM · XVI  
[BK 138 c. 16]
De episcopis uero in longobardia constitutis qui ab his quos ordinabant sacramenta et munera contra diuinam et canonicam48* · auctoritatem accipere uel exigeri · solliciti erant Modis omnibus inhibitum est ne ulterius fiat · quia iuxta sacros canones uterque a grada propria talia facientes dedici debent  
48*
no ergänzt
CAPITULUM · VII  
[BK 138 c. 17]
Statutum est ab episcopis de presbiteris qui feminas secum · indiscrete habitare permittunt et propter hoc male opinionis suspicione denotantur ut si deinceps admoniti non se correxerint uelut contemptores sacrorum canonum [fol. 89rb]canonica inuentione feriantur49*  
49*
n ergänzt
CAPITULUM · XVIII  
[BK 138 c. 18]
De presbiteris qui accipiendi crismatis gracia in ciuitates ad cena domini uenire solliciti erant sanctum est ut de his qui longe positi sunt de octo uel decem unus ab episcopo ligatur qui acceptam crisma sibi et sociis diligenter proferat · Hii50* uero qui non longius a ciuitate quam quatuor51* aut quinque milibus habitant more solito ad accipiendam crisma perueniant / discendi uero gratiam alio non quadragesimo temporae52* ad ciuitates conuocentur ·  
50*
ii korr. (?)
51*
quam quatuor mit Einfügungszeichen ergänzt
52*
gek. temprae
CAPITULUM · XVIIII  
[BK 138 c. 19]
Ne uero episcopi occasionem predicandi aut confirmandi honori essent populus · ad nobis admoniti · polliciti sunt se deinceps hoc cauere uelle et eo temporę suum ministerium in quantum facultas dabatur [fol. 89va]exequi quod eorum profectu quantum in illis erat his quibus prodesse possunt et debent non sit inoportuna uel onerosa ·  
CAPITULUM XX  
[BK 138 c. 20]
Ne pueri uero sine uoluntate parentum tonsorentur uel puelle uellentur · Modis omnibus inibitum est et facere temptauerit multa quę in capitulis legis mundana a nobis constitutus continetur soluere cogatur ·  
CAPITULUM · XXI  
[BK 138 c. 21]
De feminis qui uiros ammittant qui hoc placet necesse sicut actenus indiscrete · uellent sed ut XXX dies post discessum uiri sui · expectent · et post tricesimum diem per consensum episcopi sui uel si episcopus absens fuerit consilio aliorum religiosorum sacerdotum suorumque parentum atque amicorum id quod eligere debent eligant et qui a sacro conuentu rogati · ut hi qui publicam gerebant [fol. 89vb]penitentiam · et femine qui uiros ammittebant nostram auctoritate donec deliberent quid agant tuerentur Spetialiter pro his capitulę fieri et legis mundane · capitulis inserenda decreuimus ·  
CAPITULUM · XXII  
[BK 138 c. 22]
De raptis uero et raptoribus quamquam spetialiter decreuissemus quid pati debeant qui hoc nefas deincens [!] facere temptauerit qui tamen super his sacri canones precipiant hic inserendum necessarium duximus quatenus omnibus pateat quantum malum sit et non solum humana sed etiam diuina auctoritate constricti · abhinc hoc malum caueatur ·  
CAPITULUM XXIII  
[BK 138 c. 23]
De puellis raptis necdum disponsatis ita in concilio · calcidonensi ubi · DCXXX · patres fuerunt capitulo · XXXVIII · ita habetur eos qui rapiunt puellas sub nomine sibi habitandi cooperantes et conhibentes [fol. 90ra]raptoribus decreuit53* sancta sinodus siquidem clerici sunt decidant gradu proprio Si uero laici anatemazentur quibus uerbis aperte dantur intellegi · qualiter uias mali auctoris damnandi sunt quando participes54* et cohibentes tanto anatemate feriuntur Et quod iuxta canonicam auctoritatem · ad coniugia legitima rapta55* sibi iure uindicare nullatenus possent  
53*
i ergänzt
54*
i1 korr.?
55*
korr. aus raptas
CAPITULUM · XXIIII  
[BK 138 c. 24]
De disponsatis puellis et ab aliis raptis ita in concilio · anciritano · CAPITULO · X · legitur · disponsatas puellas · et post · XXIIIIor · ab aliis raptas placui erui et eis reddet quibus ante fuerunt disponsate · etiamsi eis a raptoribus suis inlata constiterit proinde statutum est a sacro conuentu ut raptor publica penitentia · multetur · rapte uero si sponsus recipere noluerit · et ipse eiusdem · [fol. 90rb]crimini consentiens non fuit licentiam nubendi alia non negetur Quod si et ipsa consensit simili sententia subiaceat Quod si post hęc iniungere presumpserunt · uterque anatematizetur ·  
CAPITULUM · XXV  
[BK 138 c. 25 BK 138 c. 26]
De his uero qui sacris uirginibus se sociant ita in decretis pape gelasii · CAPITULO · XX continetur uirginibus sacris temere se quosdam sociare cognouimus · ut post dicatum deo proposicione incesta · foedera sacrilegaque miscere quos protinus aequum a sacra communione detrudi et nisi publicam probatamque gerunt paenitentiam omnino non recepi · aut his certe uiaticum · de seculum transeuntibus · si tamen paenituerint non negetur Si uero de copulacione sacrarum uirginum · tam · siuere feriantur · quanto siuerius feriendi sunt quietas rapiunt ideo sicut premissum est necesse · est · [fol. 90va]ut ab omnibus in christiana religione consistentibus56* rigore auctoritatis diuine uel humane hoc mallam radatitis [!] amputetur57* Ne uero puelle indiscrete uellantur placuit nobis etiam · de sacris canonibus qualiter obseruandum sit · hic inferre de tempore58* uellendarum puellarum in cartaginensi concilio · CAPITULO · XVI · continetur · ut non ante · XXV · annos consecrentur · item in eodem concilio · CAPITULO · XCIII de uirginibus uellande ita continetur Item placuit ut quicumque episcoporum59* necessitate periclitantes pudicitii uirginalis uel p[e]titor60* potens uel raptor aliquis formidator uel si etiam aliquid mortis periculosa scrupulosa conpuncta fuerit ne non uellata moriatur aut exigentibus parentibus aut his ad corum [fol. 90vb]curam pertinet uelauerit uirginem seu uelauit ante · XX et V annos etatis non ei absit concilium Quod de isto annorum numerum constitutum est unde colligitur quia priorem canctionem61* [!] uirgines · XXV · etatis sue anno rite consecrande sint · quod si pręmisse necessitates · ante id fieri conpullerint nulla possit episcopo adferre Pręiudicium consecranti  
56*
korr. aus const
57*
korr. aus ampuetur
58*
gek. tempr
59*
Gek. epiicor, wobei kein Kürzungszeichen erkennbar ist; der Befund lässt sich dennoch am plausibelsten mit einer ungewöhnlichen Kürzung erklären.
60*
korr. aus pettitor
61*
c1 korr. (?)
CAPITULUM · XXVI  
[BK 138 c. 27]
Sanctitum est ut nullus deinceps qualibet examinationem crucis facere presumat Neque christi passione adsumptum est in gloria cuiuslibet temeritate contemptui habeatur  
CAPITULUM · XXVII  
[BK 138 c. 28]
Episcopus uero ut siue per se siue per uicarios pabulum uerbi diuini sed ulle populis adnuntietur que ut aut beatus gregorius iram contra se occulti iudicis excitat  
CAPITULUM XXVIII  
[BK 138 c. 28 BK 138 c. 29]
Sacerdos si sine predicationes sanitu [!] [fol. 91ra]incedit · et ut clerum62* sibi commissum · in sobrietate · et castitate nutrirent diuinisque officiis inbuerent quite [!] ad sacrossanctos ecclesiasticos ordines promoueri possent et ut opera dent quatenus presbiteri missalem et lectionarium siue ceteros libellos sibi necessarios bene correctos habeant · et qualiter ecclesias destructas sibi pertinentes iuxta uires emendent Qualiter etiam uiduas diligenter instruant quomodo etiam secundum apostolicam auctoritatem conuersari debeant edoceant et insuper istituciones [!] quas quibusdam locis in exequis mortuorum nonnulli faciunt · eradicent et ut exemplo suę innocentię alios ad bene uiuendum prouocent · et cunctis ęcclęsiasticis negocii · si quantum dominus iuuauerit totis uiribus consulere satagant · Diligenter admo[fol. 91rb]nuimus et ut liberius exequi ualeant Nos in quantum ††63* dominus possederit opem ferre modis omnibus optamus Nonnulla uero capitula sicut de incestis nuptiis · necnon et de ecclesiis que inter coheredis diuiduntur · et tali occansione [!] proprio honore carent ·  
62*
korr. aus cles
63*
Zwei Buchstaben mit Kürzungsstrich getilgt; evtl. -tu(m)?
CAPITULUM · XXVIIII  
[BK 138 c. 29]
Siue de his ecclesiis qui nimirum propriis rebus sunt adtenuate uel certe de his rebus que super necessitate an nonnullis ecclesiis sunt ablate · et si qua sunt alia siue in ecclesiasticis · siue in publicis rebus emendatione digna que pro temporis breuitate efficere nequiuimus · in tantum differendum · illum dignum iudicauimus Donec domino faciente consulto fidelium · facultas nobis ab efficiendi · ab eo tribuatur inuenta uero ut deo opitulante affectum [fol. 91va]obtineant · et per tempora hic inserenda censuimus  
INCIPIUNT CAPITULA que legibus64* addenda sunt que missi et comites habere et ceteris nota facere debent  
CAPITULUM · DE HOnoRE65* ECCLESIARUM  
[BK 139 c. 1]
Si quis aut leui causa hominem in eclesia interficerit de uita conponat · si uero foris rixati fuerint · et unus alterum in eclesia fugierit et ibi se defendendo eum interficerit · si uius · facta · testes non habuerit · cum XII · iuratoribus legitimis per sacramentum adfirmetur se defendendo eum interfe†††††cisse66* · et post hec · DC solidos · ad partem ecclesiae · quam illo homicidio polluerat · et insuper bannum nostrum soluere cogatur his uero qui interfectus est absque conpositione iaceat · ac deinde interfector secun[fol. 91vb]dum iudicium canonicum congruam facinori quod admisit penitentiam accipiat Si proprius seruus hoc commiserit iudicio atque [!] feruentis examinetur utrum hoc sponte an se defendendo fecisset et si manus eius excussa fuerit interficiatur Si autem non fuerit dominus eius iuxta quod uirgildus67* illius est ad ecclesiam persoluat · aut eum si uoluerit eadem ecclesia tradat De ecclesiastico et fiscalino et beneficiario seruo uolumus ut pro una uice uirgildus eius soluere pro eo conponatur altera uice ipse seruus ad suplicium tradatur hereditas tamen liberi homines qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus ad legitimos heredes illius perueniat Si in atrio eclesiae cuius porta reliquiis sanctorum · consecrata est [fol. 92ra] huiuscemodi homicidium perpetrata · fuerit68* simile modo emendetur uel conponatur Si uero porta ecclesię non est consecrata · eum modo conponatur quod in atrio committitur sicut conponi debet quod in munitate uiolata committitur ·  
64*
korr. aus l#gibus. Zwischen l- und -gibus eine größere Lücke mit einer Rasur von 2-3 Buchstaben (darunter evtl. ein g?), die das hinzugefügte e nur teilweise ausfüllt.
65*
no ergänzt
66*
Vor -cisse eine Rasur von ca. 5 Buchstaben, als letzter Buchstabe ist noch ein t erkennbar; evtl. -cerat.
67*
Zwischen l und d ein kurzer, senkrechter Strich ohne erkennbare Funktion über der Zeile.
68*
fuerit mit Einfügungszeichen ergänzt
CAPITULUM II  
[BK 139 c. 2]
De iniuriis sacerdotum in eclesia factis · sanguis effusio in ecclesiis69* facta70* cum fuste · si presbiter fuerit triplo conponatur · duas partes eidem presbitero tertia pro fredo ad ecclesiam insuper bannus71* noster Similiter de diacono iuxta conpositione eius in triplo cum banno nostro conponatur De subdiaconus · similiter in triplo secundum suam conpositionem · et de uniuscuiusque ordinis · clerico secundum suam conpositionem triplum persoluatur et insuper bannus noster Similiter et de iecta [!] sine [fol. 92rb] sanguinis effusione de uniuscuiusque ordinis clero secundum suam conpositionem triplum et bannus noster et qui non habet unde ad ecclesiam persoluat tradat se in seruitium eidem ecclesię usque dum uotum debitum persoluat ·  
69*
korr. aus ecclesi[†]
70*
korr. aus fact[†]
71*
korr. aus bannos
CAPITULUM · III  
[BK 139 c. 3]
De uiduis et pupillis et pauperibus ut quandocumque in mallum ante comite uenerint primo eorum causa audiatur et diffiniatur · et si testes per se ad causas suas querendas habere non potuerint uel legem nescierint · cum illo uel illas adiuuet dando eis talem hominem · qui rationem eorum teneat uel pro eis loquar ·  
CAPITULUM IIII  
[BK 139 c. 4]
De raptu uiduarum qui uiduam intra prim[us]72* XXX · dies uiduitatis suę uel inuitam uel uoluntate sibi copulauerit bannum nostrum [fol. 92va]id est LX · solidos · in triplo conponatur · et si inuitam73* eam duxit legem suam ei conponat illam uero alterius non adtingat  
72*
An prim- angehängt ist das Kürzungszeichen, dass der Schreiber sonst für -um oder -us verwendet.
73*
i1 ergänzt
CAPITULUM · V  
[BK 139 c. 5]
De homine publicam pęnitentiam agente interficerit bannum nostrum in triplo conponat · et uirgildum eius proximis persoluat · ut omnis homo liber potestatem habeat ubicumque uoluerit res suas dare pro salute anime suę  
CAPITULUM VI  
[BK 139 c. 6]
Si quis res suas pro salute74* animę suę uel aliquam uenerabilem locum uel propinquo suo uel cuilibet alteri tradere uoluerit et eo tempore75* intra ipsum comitatum fuerit in76* co [!] res ille posite sunt legitimum tradicionem facere studeat Quod si eodem tempore quo illis tradere uul [!] eundem comitatum fuerit id est siue in exercitu siue in [fol. 92vb]placito siue in alio quolibet loco adhibeat sibi uel de suis pagensibus77* uel de aliis qui eadem legem uiuant qua ipse uiuet testes idoneos uel si illos habere non potuerit tunc de alios quales sibi meliores inuenire possent et coram eis rem suam tradicionem faciat et fideiussores uestiturę donet qui ei78* qui illam tradiccionem accipiat · et postquam hęc tradicio ita facta heredes illius nullam de predictis rebus ualeat facere repeticio ne insuper et ipse per fidemiussionem79* · faciat eiusdem uestiture · ne heredi ulla occasio remaneat · hanc traditionem inmutandi sed pocius necessitas incumbat illam perficiendi et si nondum res suas cum quoheredibus suis diuisas habuit non ei hoc sit inpedimento · sed cohe[fol. 92(bis)ra]res eius si sponte noluerit aut per comitem aut per missum eius destringatur · ut diuisionem cum illa faciat ad quem defructus hereditatem suam uoluit peruenire Et si cuilibet eclesiam tradere rogauit coheres eius eam legem · cum illa eclesia de predicta hereditate habeat quam cum alio herede suo habere debeat et hoc obseruetur · Erga patrem et filium et nepotem usque ad annos legitimos postea ipse heres ·  
74*
korr. aus salutem
75*
gek. tempr
76*
n korr. (?)
77*
n ergänzt
78*
Über i ein getilgtes Kürzungszeichen, evtl. für -us?
79*
korr. aus fidemiussores
CAPITULUM  · VII  
[BK 139 c. 7]
De homicidiis prohibendis · quicumque hominem aut ex leui causa aut sine causa interficerit uirgildum ei · his ad quos ille pertinet conponat · ipse uero propter talem presumptionem in exilio mittatur ad quantum tempus nobis placuerit · res tamen · suas non admittat quid in conposi[fol. 92(bis)rb]tione uirgildi dare non debeat  
CAPITULUM VIII  
[BK 139 c. 8]
In conpositione uirgildi uolumus ut ea dentur que in lege continentur excepto accipitre80* · et spata quia propter illa duo aliquotiens periurium committitur quando maioris pretii quam ille esse iurantur  
80*
t korr. (?)
CAPITULUM · VIIII  
[BK 139 c. 9]
De rapto alienarum sponsarum · Si quis sponsam alienam rapuerit aut patri ei aut ei qui legibus ei defensor esse debet · cum sua lege eam reddat et quicquid cum ea tulerit semotim unaquamque · re · secundum legem reddat · et si hoc defensor eius · perpetrare contempserit · et ideo raptor nihil querere uoluerit comes singulariter de unaquaque rem · freda nostra ab eo exactare faciat Sponsa uero legem suam conponat · et insuper bannum [fol. 92(bis)va]nostrum · Comes eum aduenire faciat · et quanto tempore nobis placuerit in exilio maneat et illam feminam ei habere non liceat ·  
CAPITULUM · X  
[BK 139 c. 10]
De falsis testibus conueniendis · Si quis cum altero de qualibet causa contentione habuerit et testes contra eum per iudicium producti fuerint ille falsos esse suspicatur liceat ei alios testes quos meliores potuerit contra eos inponere ut ueracium testimonio falsorum testium peruersitas suspiretur Quod si ambe partes testium ita inter se dissenserint ut nullatenus ana pras [!] alteri cedere uellint eligantur duo ex ipsis ex utraque parte unus81* qui cum scutis et fustibus in campo decertent utra pras [!] falsitatem utra ueritatem · suo testimonio se[fol. 92(bis)vb]quatur et campioni qui uictus fuerit propter periurium quod ante pugna commisit82* dextera manus amputetur Ceteri uero eiusdem partes testes quia falsi apparuerunt manus suas redimant Cuius conpositionis duae partis ei contra quem testati sunt dentur tertia pro fredo soluatur et in seculari quidem causa huiuscemodi testium de peruersitas campo conprobet in ecclesiasticis autem causis ubi de una parte seculare de altera uero ecclesiasticam negotium est idem modo obseruetur Ubi uero utraque parte ecclesiasticum fuerit rectores earundem ecclesiarum si se familiariter pacificare uellint licentiam habeant Si autem de83* huiuscemodi patificatione inter eos conuenire non [fol. 93ra] posset aduocati eorum in mallo publico ad presentiam comitis et ibi legitimos terminos contentionibus inponatur Testes uero de qualibet causa aliunde querantur nisi de84* ipso comitatu in quo res unde causa agitur posite sunt quia non est credibile ut uel de statu hominis uel de possessione85* cuiuslibet per alios melius rei ueritas cognosci quam per illos qui uiciniores sunt Si tamen contentio inter eos exorta est in confinio duorum comitatuum fuerit liceat eis de uicima [!] centena adiacentis comitatus ad causam suam testes86* habere  
81*
korr. aus unum
82*
t korr. (?)
83*
de mit Einfügungszeichen ergänzt
84*
d korr. (?)
85*
ses ergänzt
86*
korr. aus tel
CAPITULUM · XI  
[BK 139 c. 11]
De proprio in banno misso cuiuscumque hominis proprietas ob crimen aliquid ab eo commissum in bannum fuerit missa et illa re · cognita ne iustitiam [fol. 93rb]faciat uenire distullerit annumque ac diem in eo banno illum esse premiserit [!] ulterius eum87* non adquirat sed ipso fisco nostro societur · debitum uero quod his cuius ea fuit soluere debuit per comitem ac ministros eius iuxta est imitationem damni De rebus mobilibus supleatur et quod superfuerit sicut dictum est fiscus noster possedeat Si nihil super conpositione remanere potuerit totum in illa88* expendatur Si autem homo ille nondum cum suis coheredibus proprium suum diuisum habuit conuocet eos comes et cum ei legitimam diuisione faciat · et tunc sicut iam dictum est partem eius fisco nostro addat et conpositione de ea iuxta modum superius conprehensum his ad quos illa legibus pertinet exsoluat Quod si non de alia [fol. 93va]re89* sed de ipsa proprietate qui in bannum missa fuit hac per90* hoc in nostra potestatem redacta est fuerat interpellatus comes in cuius ministerio Eam esse constituerit hoc notitiam nostram perferre currat · ut nos eadem proprietatem · quę secundum supradictum modum in nostra dominiam [!] redacta est per precepto nostri auctoritatem · in ius91* · et potestatem hominis qui eam querebant si sua esse debet faciamus peruenire ·  
87*
korr. aus eam
88*
i ergänzt
89*
Über dem Wort ein dünner, schräg nach oben rechts führender Strich, offenbar kein Kürzungszeichen, da diese vom Schreiber waagerecht und dicker ausgeführt werden.
90*
korr. aus pro
91*
Über dem Wort ein dünner, schräg nach oben rechts führender Strich, offenbar kein Kürzungszeichen, da diese vom Schreiber waagerecht und dicker ausgeführt werden.
CAPITULUM · XII  
[BK 139 c. 12]
De mannire · Si quis de facto suo id est de libertate uel de hereditate conpellenda est iuxta legis constitutione manniatur · De ceteris uero causis unde quis rationem est redditurus non manniatur sed per comitem banniatur · et si post unam et alteram uicem comites [fol. 93vb]admonitionem aliquis · ad mallum uenire noluerit rebus eius in bannum missis uenire et iustitiam facere conpellatur ·  
XIII  
[BK 139 c. 13 BK 139 c. 14]
De faidis cohercendis si aliqua necessitate cogente homicidium commisit92* · comes in cuius ministerio res perpetrata est et conposicione soluere et faida per sacramentum pacificari · faciat · quodsi una pars ei ad hoc consentire noluerit id est aut ille qui homicidium commisit aut his qui conpositione suscipere debet faciat illum qui ei contumax fuerit ad presentiam nostram uenire ut eum ad tempus quod nobis placuerit in exilio mittamus93* donec ibi castigetur ut comiti suo inobediens est ulterius non audeat et maius damnum inde94* non adcrescat [fol. 94ra] Ubi sacramenta iuranda sint ubi antiquitus consuetudo fuit de libertate sacramenta aramire uel iurare ubi mallum habeatur et ibi sacramenta iurentur mallus tamen neque95* in eclesia neque in atrio eius habeatur · minore uero placita comis siue intra suam potestatem96* · uel ubi inpetrare potuerit habeat97* uolumus utique ut domus comite in loco ubi mallum tenere debet construatur ut propter callorem solis et pluuiam publica utilitas non remaneat  
92*
korr. aus commisis
93*
korr. aus mittatur
94*
korr. aus inae
95*
korr. aus nequi
96*
te ergänzt
97*
h ergänzt
XV  
[BK 139 c. 15]
De his qui de furtu accussati fuerint Si liber homo de furtu accussatus fuerit et res proprias habuerit in mallo ad presentiam comitis se aramiat et si res non habet fideiussores donet qui eum aramire [fol. 94rb]et in placito educi faciant · et liceat ei prima uice per sacramentum · secundum per legem idoneare · si potuerit98* et si alia uice · duos uel tres eum de furtu accussauerit liceat ei contra unum · ex his cum scuto et fuste in campo contendere Quod si seruus de furtu acusatus fuerit dominus eius pro eo emendet aut eum sacramentum excuset99* nisi talem furtum perpetratum habeat propter quod ad supplicium tradi debeat  
98*
Es folgt ein leicht schräger Strich auf Oberlängenhöhe, der an einen Kürzungsstrich erinnert; darunter steht allerdings nichts, und auch eine Rasur ist auf dem Digitalisat nicht zu erkennen.
99*
korr. aus excusset
CAPITULUM XVI  
[BK 139 c. 16]
De dispectu litterarum dominicarum · si quis litteras nostras dispexerit id est tractoriam quę propter missos recipiendos dirigitur aut honoris quos habet ammittat aut in eo loco ubi predictus missus suscipere debuit tamdiu resedeat et de suis rebus legationis illuc [fol. 94va]uenientes suscipiat quousque animo nostro satisfactum habeat qui uero epistolam nostram quoquumque modo dispexerit iusso nostro ad placitum ueniat et iuxta uoluntatem nostram congruam stultitiae suae castigatione accipiat Et si homo liber uel ministerialis comitis hoc fecerit qualecumque honore habuerit siue beneficium ammittat Et si seruus fuerit nudus ad palum uapulet · et caput eius tondeatur De iniustis toloneis100* et consuetudinibus  
100*
korr. aus tolomeis
XVII  
[BK 139 c. 17]
Vt ubi tempore101* auii [!] nostri domni pippini consuetudo fuit toloneum dare ibi et in futurum detur Nam ubi nouiter inceptum est alterius non agatur · et ubi necesse non est fluuium aliquem pontum transmeare uel ubi naues per mediam aquam aut sub pontem [fol. 94vb]ierit102* et ad ripam non adpropinquauerit neque103* ibidem aliquid emptum uel uenundatum104* fuerit alterius toloneum non detur et nemo cogat alium ad pontum ire Ubi iuxta pontum aquam transmeare potest et qui ulterius in talibus locis uel de his qui ad palatium seu in hostem pergunt toloneum exactauerit cum sua lege ipsum toloneum reddat et bannum nostrum id est LX · solidos conponat  
101*
gek. tempr
102*
ie korr. (?)
103*
q korr. (?)
104*
u1 korr. (?)
CAPITULUM · XVIII  
[BK 139 c. 18]
De his quibus honus de nostram accipere nolunt Quicumque homo liber denarium merum et bene pensantem recipere noluerit bannum nostrum id est LX · solidos conponat Si uero seruus ecclesiastici aut comitum aut uassallorum nostrorum hoc facere presumpserit · LX ictos uapulet · aut si magister eorum uel aduoca[fol. 95ra]tus qui liber · est · eos uel comitum uel missus noster iussus presentare noluerit predictum bannum LX solidorum conponat  
XVIIII  
[BK 139 c. 19]
De adulteratoribus moneta de falsa moneta iubemus ut qui eam percussisset et conprobatus fuerit · manus eius amputetur · et qui hoc consensit105* · si liber · est · solidos LX conponat106* si seruus est LX · ictus accipiat  
105*
korr. aus consensis
106*
gek. conp
XX  
[BK 139 c. 20]
De proprio dominico sine iussione illius reddito · si quis proprium nostrum quod in uestitura genitoris nostri fuit alicui querenti reddiderit sine nostra iussione · aliut tantum nobis de suo proprio cum sua lege conponat107* Et quicumque illud sciente per malum ingenium adquirere temptauerit · pro infidele teneatur quia sacramentum fidelitatis quod nobis promisit hirritum fecit · et ideo secundum nostram uolun[fol. 95rb]tatem et potestatem diiudicandus est  
107*
gek. conp
CAPITULUM108* · XXI  
[BK 139 c. 21]
De pueris inuitis parentibus detonsis aut puellis uellandis Si quis puerum inuitis parentibus totunderit · aut puellam uelauerit · legem suam in triplo conponat109* aut ipsi puero uel puellę suae potestatis110* sunt aut111* illi in nouius112* potestatem fuerint · Ille uero potestatem habeant · capiti sui · ut in talia habita permaneat qualis ei conplacuerit  
108*
korr. aus CARITULUM
109*
gek. conp
110*
s2 ergänzt
111*
Darüber evtl. ein Kürzungsstrich (autem?).
112*
o korr. (?)
ITEM · INCIPIUNT ALIA CAPITALIA [!] QUĘ PER SE scribenda et ab hominibus113* obseruandas114* ·  
CAPITULUM · I ·  
[BK 140 c. 1]
De forcapiis si mancipia dominos suos fugierint in alienam potestatem ut propter hoc nullum premium accipiat Ille in cuius potestate fuerint inuenta pro eo quod ea uel reddiderit uel foras eicerit · et non solum hoc [fol. 95va]sed etiam si ea nec reddere · nec foras eicere noluerit et legitimo domino ea contradixerit et illa inde postea fugerint secundum legem eas soluere cogatur ·  
113*
h ergänzt
114*
Richtig müsste es obseruanda sunt heißen, aber dem s fehlt ein Kürzungsszeichen für die Lesung sunt.
CAPITULUM II  
[BK 140 c. 2]
De terra tributaria Quicumque terram tributariam unde tributum ad parte nostra exire solebat uel ad secundam115* uel cuilibet alteri tradiderit his qui eam susciperit tributum quod inde soluebant omnimodo ad partem nostram persoluat nisi forte talem firmitatem ad parte dominica habeat per quam ipsum tributum sibi perdonatum possit ostendere ·  
115*
a korr. (?)
III  
[BK 140 c. 3]
De beneficiis destructis · Quicumque suum beneficium occasione proprii desertum habuerit et intra annum postquam ei comite uel misso nostro · [fol. 95vb]notum factum fuerit illum emendatum non habuerit ipsum beneficium ammittat  
CAPITULUM IIII  
[BK 140 c. 4]
De terra censali · Si quis terram censalem habuerit quam antecessores sui uel ad aliquam eclesiam uel ad uillam nostram dederunt nullatenus eam secundum legem tenere potest nisi ille uoluerit ad cuius potestatem uel ille eclesiae uel ad illa uilla pertinet nisi forte filius aut nepus eius Si quis eam tradiderit et ei eadem terram ad tenendum · placita sit · sed inde hac re considerandum est utrum ille qui hac re tenet diues an pauper sit · et utrum alium beneficium habeat uel etiam proprium · Et qui horum neutrum habet erga hunc misericorditer agendum est ne ex toto dispoliatus in egestatem [fol. 96ra] incidat ut aut talem censum inde persoluat qualis ei fuerit constitutus uel porcionem aliquam inde in beneficium accipiat unde se sustentare ualeat  
CAPITULUM  · V ·  
[BK 140 c. 5]
De nonis et decimis consideratum est ut de frugibus terre et animalium nutrimine persoluantur De opera uero uel restauracione ecclesiarum comes et episcopus siue abbas utinam cum misso nostro quem ipse sibi ad hoc elegerint considerationem faciant ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum116* quantum ipse de rebus habere cognoscitur Similiter et uassi nostri aut commune tantum117* operis118* · accipiant quantum [fol. 96rb]rerum ecclesiarum habent uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet aut si inter eos conuenerit ut119* pro opere faciendum argentum donent iuxta stimationem [!] operis in argentum persoluant Cum quo precio rector eclesiae ad predictam restaurationem operarios conducere et matheriam emeri possit et qui nonas et decimas dare neglexerit primum quidem illas cum sua lege restituat et insuper bannum nostrum soluat ut ita castigatur caueat ne sepius iterando beneficium ammittat  
116*
korr. aus restaura[†]dum
117*
t1 korr. (?)
118*
korr. aus operi[†]
119*
korr. aus [†]
CAPITULUM VI  
[BK 140 c. 6]
De mancipiis in uillas dominicas confugientibus Si cuiuslibet120* mancipia in uilla nostra confugierit auctor eiusdem uille [fol. 96va]querenti domino non contradicat sed statim eas foris de eadem uillę eiciat et si se putat ad ea repetenda iustitiam habere repetat ut secundum legem requirat · Si uero temporum domni Karoli genitoris nostri in uilla illa confugerunt et dominus ea querit auctor eius uillę aut eam legitime contineat aut querenti domno reddat · et auctor propter uestituram domni Karoli genitoris nostri eadem mancipia contradicere non audeat si illius propriae esse noscuntur  
120*
libet mit Einfügungszeichen ergänzt
VI  
[BK 140 c. 7]
D[.] [f]orestibus nouiter institutos ut quicumque illas habet dimittat nisi forte indicio ueraci ostendere possit · Quod121* per iussione122* siue permissionem domni Karoli genitoris nostri eas [fol. 96vb]instituto esset preter illas quę ad nostrum opus pertinet ut nos decernere uolumus quicquid nobis placuerit  
121*
gek. Qd ohne erkennbares Kürzungszeichen
122*
Evtl. ist ein Kürzungsstrich für Endungs-m vorhanden, aber auf dem Scan nicht mehr erkennbar, da die Tinte auf dieser Seite z.T. stark abgerieben ist.
VII  
[BK 140 c. 8]
Volumus ut missi nostri per singulas ciuitates una cum episcopo et comit[.] missos uel nostros homines ibidem commanentibus eligan[.] corum cura cessit pontes per diuersa loca emendare et eos qui illos emendare debetur extra nostra iussionem admonere ut unusquisque iuxta suam possibilitatem et quantitatem eos emendare studeant  
EXPLICIUNT CAPITULA ∴