[fol. 153r]
[25]
Incipiunt
capitula que in lege
salica domnus
†
karolus
anno incarnacionis
domini · nostri Ihesu christi DCCCIII
Imperii vero sui anno III
o · preponendo addere iussit /
de
homicidiis clericorum
Qui subdiaconum occiderit
solidis CCC culpabilis iudicetur / qui diaconum
solidis ·
CCCC · culpabilis iudicetur qui presbiterum ·
solidis · DC ·
culpabilis
iudicetur qui episcopum
solidis ·
culpabilis
iudicetur
qui monacum
solidis · CCCC
culpabilis
iudicetur
de damnum
Immunitate factum
Si quis in
Inmunitate damnum aliquod fecerit ˙
solidis DC
culpabilis
iudicetur Si autem homo furtum
aut homicidium vel qu
dlibet
crimen foris committens in
Imunitatem fugerit
mandat comes vel episcopo vel abbati vel
vicedomino vel quicunque locum episcopi vel abbatis
[fol. 153v] tenuerit vt Reddat ei
Reum Si Ille contradixerit et eum Reddere noluerit ˙
in prima contradicione
solidis XV
culpabilis
iudicetur Si ad secundam Inquisicionem ·
Reddere noluerit
solidis · XXX
culpabilis
iudicetur Si nec ad terciam consentire noluerit quodcunque ˙
Reus damnum fecerit
totum ille qui eum Infra inmunitatem retinet nec Reddere vult
soluere cogatur et
ipse comes veniens licenciam habeat Ipsum hominem Infra
Inmunitatem querendi
vbicunque eum Inuenire potuerit Si autem In prima Inquisicione
comiti Responsum
fuerit quod reus infra Imunitatem quidem fuisset fuga lapsus esset
statim
Iu
ret
quod Ipse · eum ad Iusticiam cuiuslibet disfaciendam fugere non
fecisset
et sit ei in hoc satisfactum Si autem Intranti In Ipsam Imunitatem comiti
collecta manu quislibet Resistere temptauerit comes hoc ad Regem vel principem
deferat ibique iudicetur vt sicut Ille qui Inmunitate damnum fecerit
solidos DC
componere debuerat ita qui comiti collecta manu Resistere
presumpserit ˙
solidis ˙
DC
culpabilis
iudicetur /
de fugitiuis ad ecclesiam
III
Si quis ad ecclesiam confugium fecerit in atrio
Ipsius ecclesie ˙ pacem habeat nec sit ˙
ei necessitas ecclesiam Ingredi et nullus
eum inde per vim astra
here
presumat /
sed liceat ei confiteri quod
fecit / et inde per manus bonorum
hominum ad
dissensionem in publicum producatur /
De homine qui per malum Ingenium Iniuste nocere voluerit / IIII
Si quis hominem In Iudicio Iniuste contra alium altercantem
adiuuare per malum Ingenium presumpserit ˙ atque inde coram Iudicibus vel comiti
Increpatus fuerit et negare non potuerit ˙
solidis XV
culpabilis
iudicetur /
De eo qui de libertate sua fuerit Interpellatus / V
Si quis de libertate sua fuerit Interpellatus et timens ne
In seruicium cadat aliquem de propinquis suis per quem se In seruicium · casurum
timens occiderit id est patrem matrem patruelem auunculum vel quemlibet eiusmodi
propinquitatis personam / Ipse qui hoc perpetrauerat moriatur / agnicio eius
consanguinitas in seruitute cadat et si negauerit illum occisisse ad nouem uomeres
ignitos iudicio dei examinendus accedat
VI ·
Qui Res suas pro anima sua ad casam dei tradere /
Voluerit domi tradicionem · faciat coram
testibus legitimis / et que actenus in hoste facto sunt tradiciones · de quibus
nulla est questio stabiles permaneant / Si vero aliquis alii res suas tradiderit
et in hostem profectus fuerit ille cui Res / tradite sunt interim mortuus fuerit /
qui res tradidit cum Reuersus fuerit adhibitis testibus coram quibus tradicio
facta est ˙ Res suas Recipiat Si autem et Ipse mortuus [fol. 154r] fuerit heredes
eius legitimii res traditas Recipiant
VII
Si quis per cartam ingenuitatis a
domino suo legitime libertate est consecutus liber permaneat
si vero aliquis
eum iniuste inseruire temptauerit et ille cartam Ingenuitatis sue ostenderit
et
aduersarium se Inseruire velle comprobaret / ille qui hoc temptauit multam que
in
carta est soluere cogatur / Si vero carta non paruerit si tam ab illo qui eum
inseruire uoluerit disfacta est uuidrigidum eius componat duas partes Illi quem ·
inseruire uoluerit terciam Regi et Ille Iterum per preceptum Regis libertatem ˙
suam conquirat
VIII
Liber qui se loco uuadii in alterius potestate commiserit ibique
constitutus damnum ˙ aliquod cuilibet fecerit qui eum in locum vadii suscepit aut
damnum soluat aut hominem in mallo productum dimittit perdens simul debitum
pro[.]ter quod eum · uuadium suscepit Ut qui
damnum fecit dimissus iuxta qualitatem Regi cogatur emendare Si vero libertatem
feminam habuerit vsque dum in pignus extiterit et filios habuerit liberi
permaneant
IX
Omnia debita que ad partem Regis solui debent
solidis XII denariorum soluantur ·
exceptis fredis quo in lege salica conscripti
sunt / illi eisdem solidis quibus
ceteros composiciones solui debent componantur
X
Si quis causam Iudicatam repetere presumpserit in mallo ibique
testibus conuictus ˙
fuerit aut X
[V]
solidos componat aut XV ictus ab scabinis qui causam prius iudicauerunt
accipiat
XI ·
Optimi quique in pago vel ciuitate in testimonium assumantur et
quibus is contra
quem testimoniari debent nullum crimen / possit obicere
capitulum
I
De causis
ammonendis
de ecclesiis emendendis et vbi In vnum locum plures sunt quam
necesse sit vt
destruantur que necessaria non sunt et alia construantur
II ·
Ut presbiteri non ordinantur priusquam
examinentur et ut
excommunicacio passim et sine
causa non fiat ˙
III ·
Ut missi nostri scabinos aduocatos notarios per singula loca
eligant et eorum nomina quando Reuersi fuerint secum scripta deferant
IIII
De his qui legem seruare contempserint vt per fideiussores ad
presenciam Regis
deducantur
V ·
Ut Illi qui haribannum soluere debent coniectum faciant ad
haribannatorem
VI
De fugitiuis ac peregrinis vt destringantur vt scire possimus
qui sint aut vnde venerint
VII ·
Ut bauga et brunias non dentur negociatoribus
VIII ·
De mensuris vt secundum iussionem nostram equales sint [fol. 154v]
IX
Ut non mittantur testimonia super vestituram
domini
pippini Regis
X ·
Ut nec colonus Regis nec fiscalinus possint alicubi tradiciones
facere
XI ·
Ut nullus presumat homine
m In Iudicio
mittere sine causa nisi Iudicatus
fiat
XII
Ut liber homo qui in monasterio Regulari comam deposuerit et res
suas ibidem delegauerit promissionem factam secundum Regulam firmiter teneat
XIII
Ut omnia que vvadiari debent iuxta quod in lege continet
pleniter secundum ipsam
legem reuuadiata fiant et in postmodum
dominus Rex vel illi cuius causa est ˙ iuxta
quod ei placuerit misericordiam
faciat
XIIII ·
Ut nullus ebrius suam causam In mallo possit conquirere nec
testimonium dicere nec placitum comes habeat nisi Ieiunus
XV ·
Ut nemini liceat alium cogere ad bibendum
XVI ·
Ut nullus presumat per uitam regis et filiorum
eius Iurare
XVII ·
De missis nostris discurrentibus vel ceteris
omnibus propter vtilitatem nostram Iter
agentibus vt nullus mansionem
contradicere presumat ˙
XVIII
De canibus qui ˙ In dextro armo tunsi sunt vt homo qui eum
habuerit cum · Ipse cane in presencia Regis veniat /
XIX ·
Ut populus Interrogetur de capitulis que in lege nouiter addita
sunt et postquam omnes consenserint subscriptiones et manufirmaciones suas in
Ipsis capitulis faciant /
XX
Ut nullus ad placitum banniatur nisi
qui causam
suam quere aut alteri
querere debet exceptis scabinis VII qui ad dominia placita
esse debent
XXI ·
De falsis testibus vt non Recipiantur
XXII ·
De saxonibus qui vxores non habent
XXIII ·
De signantis qui mencendo vadunt ˙
XXIIII ·
Vt missi nostri · qui Iam breues detulerunt de adnunciacione
uolumus vt adhuc adducant de opere
XXV ·
Quantam moram faciant in vnoquoque loco et
quot homines secum habeant
XXVI ·
De prudencia et c
onstancia
missorum nostrorum
XXVII ·
De falsis monetariis requirendum est ˙
XXVIII
Si alie Res fortuitu non preoccupauerint VIII
kalendas iulias id est sancti
Iohannis baptiste
ad mogonciam siue cabillionem generale
placitum nostrum habere volumus /
I
capitulum /
[fol. 155r]
Infra
ecclesiam
de lectionibus
de cantu
de scribis vt
non viciose scribant
IIII
de
notariis
V /
de ceteris
discipulis
VI /
de compoto /
VII /
de medicinale
VIII
de ecclesiis
sine honore manentibus absque officiis et luminariis et de his qui decimas
assumunt et de ecclesiis non curant et de altariis vt non superflua sint in
ecclesiis /
IX /
de laycis
nouiter conuersis ne antequam · suam legem pleniter viuendo discant ad alia negocia
mittantur /
X
de
derelinquentibus seculo vt vnum e duobus eligant aut
pleniter
secundum canonicam aut secundum Regularem
Institucionem viuere debeant
XI ·
De seruis ·
propriis vel ancillis vt non amplius tondantur vel velentur nisi secundum mensuram
et vbi satis fiat et ville non sint desolate /
XII
De
congregacionibus superfluis ut nullatenus fiant sed tantos
congrege[tur] quantis consilium dare potest
XIII
de illis
qui non fiunt secundum Regulam pulsati vt deinceps emandantur [!] et pulsantur
secundum Regulam
XIIII
vt Infantule
etatis puelle non uellentur antequam · ille eligere sciant quid velint salua
canonica auctoritate /
XV
vt laici non
sint prepositi
monachorum Infra monasteria nec archidiaconi sint laici
XVI
de incestuosis vt ˙
canonice examinentur et nec propter alicuius amiciciam
quid
[e]m Relaxentur quidam ˙
vero constringantur
Ad omnes / generaliter
de pace vt
omnis qui per eo
aliqua ·
scelera ei Rebelles sunt constringantur
II /
De Iusticiis
ecclesiarum dei viduarum orphanorum pupillorum vt in publicis iudicibus non
despiciantur clamantes sed ˙ diligenter audiantur
III
de iusticiis
regalibus vt pleniter fiant inquisite
IIII
de hoc ˙
si euenit fames clades aut Inequalitas aeris vel alia qualiscunque tribulacio · vt
non expectetur edictum nostrum · sed statim deprecetur dei misericordia et In
presenti anno de famis Inopia vt suos quisque adiuuet prout potest ˙
et suam annonam nimis care vendet et ne foris Imperium nostrum vendatur aliquid
alimonie /
V ·
De armis Infra
patriam non portentes id est [scu]tis et lanceis et loricis si ˙
faidosus quis sit discuciatur tunc qui se duobus contrarius sit vt placita fiant
et distringantur ad pacem eciam se noluerint et si aliter pacificare nolunt
adducantur in nostram presenciam et si aliquis post
pacifica[ci]onem alterum occiderit componat Illum et manum
quam periurauit perdat / et insuper bannum dominic[um]
soluat
VI ·
de armatura In
excercitu sicut antea in alio capitulare ·
commendauimus Ita seruetur et ˙ insuper omnis homo duodecim mansis
bruniam habeat / qui vero bruniam habens et eam secum non tulerit omne beneficium
cum brunia perdat
VII ·
De
negociatoribus qui partibus sclau
[o]rum et auarorum
pergunt quousque procedere cum suis negociis debeant id est partibus saxonie
vsque ad barclenuuh vbi preuideat arechi et ad ske
[s]la vbi ma
†dalgaudus
[fol. 155v] preuideat et ad magodobur preuideat hatto ad erpesfurd · preuideat
madalgaudus ad ala
[r]stad
preuideat item madalgaud ad for
[e]chem et ·
ad breemberg ˙ et ad
raginisburg ˙ audulfus et ad lauriacum
uuacarnarius
et vt arma et brunias non ducant ad uenundandum quod si Inuenti fuerint
portantes omnis substancia eorum auferatur ab eis dimidia
quidem pars partibus ·
palacii alia vero medietas Inter Iamdictos missos et
inuentore diuidatur
VIII
de clamatoribus
vel causidicis qui nec Iudicium scabinorum acquiescere nec ˙ blasphemare uolunt
antiqua consuetudo seruetur id est vt in custodia recludantur donec e duobus
faciant et si ad platium [!] pro hac re Reclamauerint et litteras ·
detulerint ˙ non quidem eis credatur nec ˙ in carcere ponantur sed cum custodia et
cum Ipsis litteris nostris pariter ad palacium nostrum / Remittantur vt vbi discuciantur
sicut dignum est ˙
IX
de Iuramento vt
alteri per sacramentum fidelitas permittatur nisi nobis et vnicuique proprio
seniori ad nostram vtilitatem et sui senioris excepto ˙ his sacramentis que Iuste
secundum legem alteri ab altero debentur Et Infantes ˙ qui antea non potuerunt ˙
propter Iuuenilem etatem Iurare modo fidelitatem Repromittant ˙ /
X
de
conspiracionibus vero quicunque facere presumpserint et sacramento
quecunque conspiracionem firmauerint vt triplici Racione
iudicentur primo vt vbicunque aliquod malum per hoc perpetratum fuerit ˙ auctores ·
facti Interficiantur Adiuratores vero eorum singuli alter ab altero flagelletur
et nares sibi Inuicem precidant / Vbi vero nichil malum perpetratum est ˙
similiter quidem Inter se flagellentur et capillos sibi uicissim detondent Si vero
per dextras aliqua conspiracio firmata fuerit si liberi sunt aut ˙ iurent cum
ydoneis iuratoribus hoc pro malo non fecisse aut si facere non potuerint suam
legem componant Si vero serui sunt flagellentur et ˙ vt de cetero in Regno nostro
nulla huiusmodi conspiracio nec per sacramentum nec sine sacramento fiat ˙
XI ˙
De periuriis vt
caueantur et non admittantur
testes ad Iuramentum antequam
discuciantur et si aliter discuti non possint
separentur ab inuicem et
singulariter inquirantur et non solum accusatori liceat
testes eligere absente suo
causatore Et omnino nullus nisi Ieiunus ad Iuramentum
vel ad testimonium
admittatur Et ille qui ad testimonium adducitur si Refutatur
dicat ille qui eum
Refutat et probet quare Illum Recipere nolit ˙ Et de
Ipso pago non de altero
testes eligantur nisi forte longius extra comitatum
causa sit Inquirenda Et si
quis conuictus fuerit periurii perdat ˙ manum aut
[fol. 156r] Redimat
XII
de ˙ aduocatis
vicedominis vicariis et centenariis prauis vt tollantur et tales
eligantur quales
scient et velint ˙ / iustas causas dicernere et terminare Et si comes
prauus
Inuentus fuerit nobis nuncietur
XV /
de theloneis
placet nobis vt antiqua
et iusta thelonea a negociatoribus e
xigantur
tam de pontibus quamque de nauigiis seu
mercatis noua vero seu
iniusta vbi vel funes tenduntur vel cum nauibus sub ·
pontibus · transitur seu his
similia In quibus nullum adiutorium Itinerantibus prestatur
vt non exigantur / Similiter eciam nec ˙ de eis qui sine negociandi causa ˙
substan
[....]
suam de vna domo sua ad aliam aut ad palacium aut In excercitum ducunt ˙
theloneum nullatenus exigantur / Si quid vero fuerit unde dubitetur ad ˙
palacium
nostrum ·
quod cum missis nostris habituri sumus Interrogetur
XIIII /
De
fugitiuis clericis siue laicis vel eciam feminis sicut in alio capitulo nostro
precepim[..]
Ita seruetur
XV /
De liberis
hominibus qui ad seruicium dei se tradere uolunt vt prius hoc non faciant quam a
nobis licenciam postulent Ideo quia audiuimus aliquos ex ipsis non tam causa
devocionis quam excercitu siue alia functione Regali fugiendo / quosdam vero
cupiditatis causa ab his qui Res illorum concupiscu[..]
circumuentos aud[iuimu]s et hoc ideo fieri prohibemus
XVI · /
De oppressione
pauperum liberorum hominum vt non fiant a potencioribus per aliquod malum
Ingenim [!] contra Iusticiam oppressi ita vt coacti Res suas vendant aut tradant
Ideo hec vt supra et hic de liberis hominibus diximus ne forte parentes contr[.]
Iusticiam fiant exhereditati et Regale obsequium minuatur et Ipsi heredes propter
indigenciam mendici vel latrones seu malefactores efficiantur Et vt sepius
non fiant manniti ad placitum nisi sicut in alio capitulo precepimus /
XVII ·
De ecclesiis
seu sanctis nouiter sine auctoritate Inuentis nisi episcopo probante minime
venerentur salua eciam de hoc et de omnibus ecclesiis canonica auctoritat[.]
XVIII
De falsis
monetis quia in multis locis contra Iusticiam econtra edictum fiunt volumus ˙ vt
in nullo alio loco moneta sit nisi in palacio nostro nisi forte iterum aliter a
nobis fuerit ordinatum Illi tamen denarii qui modo monetati sunt si pensentes et
meri fuerint habeantur
XIX ·
De heribanno
uolumus vt missi nostri hoc fideliter exigant absque nullius ·
persone gratia
blandicia seu terrore secundum Iussionem nostram · id est vt ·
de homine · habente
libras VI in auro in argento bruneis eramento
[fol. 156v] pannis integris caballis
bubus ouibus vaccis vel alio peculio ita vt vxores eorum vel
Infantes non fiant
dispoliati pro hac Re de eorum vestimentis accipiant ligamium
heribannum id est
libras III Qui vero non habuerit amplius in superscripto
precio valente nisi
libras III
solidi XXX ab eo exigantur Qui autem non habuerit
amplius nisi duas libras X
solidos exsoluat Si vero nonnisi unam libram habuerit ˙
solidos V ita vt iterum se valeat preparare ad dei seruicium et nostram vtilitatem ·
Et ˙
nostri missi caueant et diligenter Inquirent ne per aliquod malum Ingenium
subtrahant
nostram Iusticiam alteri tradendo aut commendando
XX ˙
Census Regalis
undecunque ˙
exhibeat uolumus inde solua
tur
siue
propria persona hominis siue de Rebus
XXI
De latronibus
sicut antea commendauimus ita maneat
XXII
De liberis
hominibus ˙
qui vxores de fiscis Regalibus habent et feminis liberis qui homines
similiter fiscalinos
regios accipiunt vt de hereditate parentum vel de causa sua
querenda nec de
testimonio ·
pro hac Re
abiciantur
sed talis eciam nobis in hac causa
honor seruetur qualis
et antecessoribus nostris Regibus vel Imperatoribus seruatus
esse cognoscitur /
HEC CAPITULA ˙ missi nostri cognita faciant omnibus in omnes partes
Ut nullus
ad malum vel ad placitum infra patriam arma id est scutum vel lanceam portet /
II
De latronibus
Quicunque post missam sancti Iohannis latroni
mansionem ˙ dederit si francus est ˙ cum XII similibus francis
iuret quod latronem eum non fuisse non sciret licet pater eius sit vel frater aut
propinquus / Si hoc Iurare non potuerit et ab aliquo conuictus fuerit quod
latronem in hospicio suscepisset quasi latro et Infidelis iudicetur quia latro est
Infidelis est noster et francorum et qui illum suscipit ˙ similis illi Si
autem audiuit quod latro fuisset et tamen non sciuit pro firmiter aut Iuret solus
quod nunquam ˙ eum audisset nec per veritatem nec per mandacium latronem / aut sit
paratus si ille de latrocinio postea conuinctus fuerit vt similiter damnetur ˙
III / ·
Vt nullus
comparet caballum bou
[i]m et
Iumenta vel ali
a nisi illum
homnem [!]
cognoscat qui ei vendidit aut quo
pago est vel vbi manet aut quis est ˙
eius senior
IIII /
[BK 67 c. 4 BK 67 c. 5 BK 67 c. 6]
De aduenticiis vt cum missi nostri ad
placitum nostrum venerunt habeant
descriptum
[quanti] aduenticii sunt in illorum missatico et de quo pago sunt et
n
[o]mina eorum et ˙ qui sunt eorum seniores /
Similiter direximus in acquitaniam
et langobardiam vt omnes fugitiuos et aduenticios ad nostrum
placitum adducantur
Quicunque Ista
capitula habet aliis missis ea transmittat qui non habent
vt nulla excusacio de
ignorancia fiat Et hoc missi nostri ante natiuitatem /
[fol. 157r]
domini omnia cognita faciant
Capitula que ad niumaga addita sunt /
I
Vt vnusquisque
in suo missatico maximam habeat curam ad
preuidendum et ordinandum ac
disponendum
secundum voluntatem dei et secundum iussionem nostram
II /
De sacramento
vt hi qui antea fidelitatem partibus nostris non promiserunt promittere faciant /
et insuper omnes denuo repromittant / vt ea que Inter filios
nostros propter pacis concordiam ˙ statuimus pleniter omnes consentire debeant
III
vt predicti
missi per singulas ˙
ciuitates et monasteria virorum et puellarum preuideant
quomodo aut qualiter in ˙
domibus ecclesiarum et ornamentis ecclesi
iis emendatis vel staurate esse uidentur
et diligenter Inquir
ant
de conuersacione singulorum vel quomodo emendatum
habeant quod Iussimus de eorum
lectione et cantu ceterisque disciplinis ad ˙
ordinem ecclesiastice regule
pertinentibus
IIII
vt singuli
episcopi abbates abbatisse diligenter considerent ˙ thesauros ecclesiasticos ne
propter perfidiam aut negligenciam custodum aliquid · de gennis aut de vasis vel
Reliquo quoque ˙ thesauro perditum sit ˙ / quia dictum est nobis quod negociantes
Iudei necnon et alii gloriantur / quia quicquid eis placeat possint ab
eis emere /
V /
Volumus
vt equaliter missi nostri faciant de singulis causis siue de heribanno siue de
aduenis siue de ceteris quibuslibet causis / de aduenis uolumus Iam diu ˙
coniugatis per singula loca vt ibi maneant et sine causa et sine aliqua culpa non
fient [!] eiecti / fugitiui vero serui et latrones redeant ad propria loca
VI
Qui beneficia
habent / Auditum habemus qualiter et comites et alii ˙ homines qui beneficia
nostra habere videntur comparant sibi proprietates de Ipso nostro beneficio et
faciunt ˙ seruire ad Ipsas proprietates seruientes nostros de eorum beneficio et
curtes nostras Remanent deserte et in aliquibus locis Ipsi · manentes multa mala
paciuntur /
VII
Audiuimus quod
aliqui Reddunt beneficium
nostrum ad alios homines in proprietatem et in ipso
placito dato pretio comparent
ipsas res iterum sibi in alodem quod omnino
cauendum est ˙ quia qui hoc faciunt
non bene custodiunt fidem per nobis promissam
habent Et ne forte in aliqua
infidelitate Inueniantur quia qui hoc faciunt ˙ per
eorum voluntatem ad aures
nostras talia opera Illorum non perueniunt
VIII
Sunt et alii
qui Iusticiam legibus
Recipere debent et in tantum fiunt in
quibusdam locis · fatigati vsque dum Illorum
Iusticiam per fideiussorum manus
tradant ita vt aliquid vel paruum possint
habere et forciores suscipiant maiorem
porcionem
IX
De mendicis [fol. 157v] qui per patrias discurrunt volumus vt vnusquisque fidelium nostrorum suum
pauperem de beneficio aut de propria familia nutriat et non permittat alicubi ire
mendicando et vbi tales Inuenti fuerint qui sibi manibus laborent nullus eis
quicquam tribuere presumat ˙ /
X
De theloneis et
cespitaticis sicut in alia capitula ordinauimus ita teneant id est vt vbi antiqua
consuetudo fuit / exigantur et ubi noua fuerint Inuenta destruantur
XI
Vsi [!]
est vbi amplius Requiritur quam datur / verbi gratia si
dederis
solidos X et amplius Requirieris vel si dederis modium vnum frumenti et Iterum
super aliud exigeris
XII
Cupiditas in
bonam partem potest accipi et I[mm]alam · In bonam Iuxta
apostolum cupio dissolui et esse cum christo · et in psalmo concupiui
[a]nima mea in atria ˙ domini
XIII
Cupiditas vero
in malam partem accipitur
si quis supra modum Res quaslibet Iniuste appetere vult
Iuxta salomonem
pre concupiscencias tuas non eas
XIIII
Auaricia est
alienas Res appetere et adheptas nulli largiri et Iuxta apostolum · hec ˙ est
Radix omnium malorum
XV
Turpe
lucrum excercent ˙ qui per varias circumuenciones
luc
randi
causa inhoneste
Res
qua
slibet
congregare decertant
XVI
Foenus
est qui aliquid prestat Iustum
foenus est ˙ qui amplius non
Requirit nisi
quantum prestitit
XVII
Quicunque enim
tempore messis vel tempore vindemie non necessitate sed propter cupiditatem
comparat annonam aut vinum / verbi gratia de duobus denariis comparat
modum vnum · et seruat vsque dum iterum venundare possit contra denarios IIII aut
VI ˙ seu amplius hoc turpe lucrum dicimus / si autem propter necessitatem
comparat vt si habeat et aliis tribuat negocium dicimus
XVIII
Consideramus
itaque quia per plurima loca fames valida esse videtur vt omnes episcopi abbates
abbatisse optimates et comites seu domestici et cuncti fideles qui beneficia
Regalia tam de Rebus ecclesiasticis quamque et de reliquis habere videntur vt ˙
vnusquisque de suo beneficio suam familiam nutuare faciat et de sua proprietate
propriam familiam nutriet ˙ et si deo donante · super se et super familiam suam
aut in beneficio aut in allode · annonam habuerit et venundare uoluerit non
carius
vendat nisi ˙ modium de auena
denarios · II modum de hordeo
denarios III
modum vnum de sigilo
denarios IIII mod
ium vnum de spelta parata
denarios III mod
ium
vnum de frumento parato
denarios VI et ipse modius sit quem omnibus habere
constitutum est ˙ vt
vnusquisque habeat equam mensuram et equalia modia
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 158r]
[30]
Pactus childeberti Regis pro tenore pacis /
[BK 3 c. 1 BK 3 c. 2 BK 3 c. 3 BK 3 c. 4 BK 3 c. 5 BK 3 c. 6 BK 3 c. 7 BK 3 c. 8]
Childeberti et chlotharii emissum
vt
quia mallorum insania
conualuerit malis pro immanitate scelerum digna Reddantur
idcirco decretum
est vt
apud
quemcunque post Interdictum si
latrocinius comprobatur vite incurr
[..]
periculum
Si quis hominum ingenuum ˙ pro furto ligauerit et negat XV
Iurato
[r][..]
donec medius electus dare debet ˙ quod furtum quod obicit verum sit et si
[.]
[fol. 158v] latro redimendi se habeat ˙ facultatem Si facultas deest tribus mallis
parentibus
offeratur et si non Redimitur de vita componat /
Qui furtum suum Inuenit et
occulte sine Iudice composicionem acceperit latronii
similis erit
Si
quis homo
ingenuus in furto inculpatur et ad eneum prouocatur manum incenderit de
quantum
inculpatur furtum componat
Si
seruus pro furto inculpatur requiratur domino ·
vt ad / XX noctes Ipsum in malum
presentet et si dubietas est ad sortem ponatur
Quod si placitum sunnis non
detricat ad alias ˙ XX noctes ˙ Ita faciat et prosecutor
cause de suos consimiles
III et de electos ˙ alios III dabit que sacramenta
firment per placita quod lex
salica habet ˙ fuisse completum et ˙ dominus seruum ˙
non presentauerit legem unde
inculpatur componat et cessionem de seruo
faciat
Si seruus minus tramisso
furauerit · et sortemia proinderit dominus
suus
solidos ˙ III ˙ soluat et ˙ seruus CCC ictus ˙ accipiat flagellorum
Si
quis mancipia ˙
aliena Iniuste tenuerit et infra dies XL non rediderit vt latro
mancipiorum
teneatur
†† obnoxius
Si litus de quo culpatus ad sortem prinderit
medietatem
Ingenu
[ii] legem componat et VI Iuratores donec medius electus
dare debet /
Decretio chlotharii Regis /
[BK 3 c. 9 BK 3 c. 10 BK 3 c. 12 BK 3 c. 13 BK 3 c. 14 BK 3 c. 15 BK 3 c. 17 BK 3 c. 18]
Decretum est ut vigilias ˙ constitutas nocturnas fures non
caperent
eo quod per diuersas intercedente conclusio scelera sua pretermissa
custodias
excercent ˙ centenas fieri In cuius centena aliquid deperierit capitale
qui perdiderat a centena illa accipiat absque dubio hoc est ˙ de secunda vel
tertia custodia Si vestigiis comprobatur latronis tamen presencia nichil
longe
militando aut supersequens latronem suum comprehenderit ˙ integram sibi
composicionem percipiat ˙ Si perstruste Inuenitur mediam composicionem trustis
acquirat et
capitalem exeat a latrone
Si
quis in domo alterius vbi clauis est ˙ furtum ˙
Inuenerit dominus ˙ domni
de
vita componat Si quis cum furtum capitur antedictae
subiaceat lege Si de
suspicione inculpatur ad sortem veniat et si mallam
sortem prinderit culpabilis
iudicetur
Si quis cuiuslibet de potencioribus seruis ˙
que per diuersa possident de crimne
habere suspectus domino secretius ˙ cum ˙
testibus condicatur vt infra XX noctes
ipsum seruum ante Iudicem debeat presentare
Quod si In statutum placitum faciendi
conludio ne fecerit Ipsi dominus status ˙
sui iuxta modum culpe ˙ Inter fretum et
faceidum compensabitur /
Si seruus ante admonitum
domino defuerit capitale dominus restituat et de seruo faciat
cessionem vt cum
Inuentus fuerit ˙ detur uindictam
Si
quis occulte de Re sibi furata
a quolibet latrone composicionem acceperit vtraque
latronus ˙ culpa subiaceat
fures tamen iudicibus presentatur /
Nullus latronem vel quemcunque culpabilem sicut
[fol. 159r] cum episcopis conuenit de
atrio ecclesia trahere ˙ presumat Quod si sunt ecclesie quibus atrie
clause non
sint ab vtrasque partibus parietum terre spacium aripennis pro atrio obser
[...]
Nullus confugiens foris antedicta loca pro operarum cupiditate ˙ se dicat exire
Quo
[d]
si sit et capiti fuerint ad dignum ˙ sibi publico condemnetur
Si
cuilibet ˙ seruus deseren
[.]
suo
domino ad ecclesiam ˙ confugerit ibi prius
dominus eius aduenerit contento excusatus reddat
[..]
futurum vt se de pretum
Si
quis ad vestigium vel latronem
persequendum admonitus
ire noluerit V
solidos a iudici condemnetur
et que indici nomen pro pacis tenore constitu
[....]
et in perpetuo uolumus custodire ˙ item dicentes vt si quis ex iudicibus hoc
decretum
violare presumpserit vite periculum submittere cognoscat ˙ Si
quis alterum pitto
excusserit ˙
malbergis vuistritto sunt
denariis CXX qui ˙ faciunt
solidos XV
culpabilis
iudicetur excepto
capitale
in loco Restituat ˙
Incipit decretum karoli preciosi Regis
francorum
Anno feliciter XI Regni
domini nostri karoli gloriosissimi Regis facto capitula
[..]
in mense marcio qualiter congregatis in vnum sinodale concilio episcopis
abbatibus vir
[..]que illustribus comitibus
vna cum piissimo
domino nostro · secundum
domini voluntatem pro causis ˙
opportunis consenserunt decretum
De
metropolitanis vt suffragani episcopi
eis secundum decretum canonis subiecti sint
et ea quae erga ministerium illorum ˙
emendenda cognoscunt libenti animo emend
ent
atque corrigant
II /
De episcopis
vbi ·
presentes episcopi · ordinati non sunt sine tarditate ordinentur
III /
De monasteriis
qui regular
[..]
fuerunt vt secundum Regulam viuant necnon et monasteria puellarum ordinem sanctum
custodiant ˙ et vnaqueque abbatissa in suo monasterio sine intermissione Resedeat
nec duo monasteria non habeat
IIII
Vt episcopi
de presbiteris et clericis infra illoru[.]
parrochias potestatem habeant secundum canones
IIIII ˙
Vt episcopi
de incestuosis hominib
[us]
licenciam habeant ˙ emendandi et si aliquis eos defendit vt non adpresententur cum
sua lege emendet ˙ seu et de viduis Infra suam parrochiam habeant
corrigendum
VI
Vt nulli
liceat alterius clericum Recipere / aut ordinare in aliquo gradu nec
null[us]
homo presbiterum Recipiat sine commeati episcopi et si hoc fecerit
cum sua lege emendet /
VII
De decimis vt
vnusquisque suam decimam donet atque per Iussione[m]
pontificis dispensetur
VIII /
Vt homicidas
aut ceteros Reos qui legibus mori
debent ˙ si in ecclesia · confugerint non
excusentur nec eis
ibidem victus detur
VIIII
Vt latrones
de infra imunitate illi iudices ad comitem placita presentent[..]
et qui hoc ˙ non fecerit beneficium et honorem perdat Similiter et uassi nostri
si hoc non adimpleuerint beneficium et honorem perdat et qui beneficium non
habuerit bannum soluat
X
De eo qui
periurium fecerit nullam Redempcion
[em]
nisi manum perdat Quod si accusator contendere uoluerit de ipso periurio
[fol. 159v] stent ad crucem et si iurator uicerit legem suam accusator emendet Hec
vero de minoribus ˙
causis
obseruandum / de maioribus vero rebus aut de statu ingenuitatis secundum legem
custodiant
XI
De latronibus
qui in custodiam missi sunt Vt nullus iudex publicus ˙
de eis precium prendat et
si hoc ˙ fecerit ˙ honorem suum perdat et qui ecclesiam
inffregerit
moriatur
XII /
De vindicta
et iudicium in latronibus factum testimonium
episcoporum absque peccato esse
comitis dicunt ˙ ita tamen vt absque Inuidia aut occasionem
malam et nichil aliud
ibi Interponatur
nisi vera iusticia ad
perficiendum et ˙
si per odium aut malo ingenio nisi per iusticiam
faciendam hominem defecerit
honorem suum perdat et legem contra quam iniuste fecit
secundum poenam
quam Intulit emendetur
XIII
Capitulis
vero quod bone memorie noster in sua placita constituit conseruare uolumus
XIIII
De Rebus vero
ecclesiarum vnde
nunc censa exeunt decima et nona cum ipso censu ˙ sit soluta ·
vnde ante
non exierunt similiter nona et decima detur atque de casatis · L
solidum I et de casatis
XXX dimidio
solido et de XX tremisso et precariis vbi modo sunt Renouentur ˙
et vbi non
sunt scribantur ˙ et ˙ sit di
[sc]re
[ct]io inter
precarias de verbo nostro factas
et ˙ inter eas qui spontanea voluntate de ipsis
Rebus ecclesiarum faciunt
XV /
De truste
faciendum nemo presumatur
XVI /
De cerariis
et tabulariis atque cancellariis sicut a longo tempore ˙ fuit obseruetur
XVII
De
sacramentis ghildonie In Inuicem ˙ consencientibus ˙ nemo facere presumat Alii
vero modo de illorum elemosinis aut de incendio aut de naufragio quamuis
conuenienciam faciant nemo in hoc Iurare presumat
XVIII /
De
iterantibus qui ad palacium aut alicubi pergunt
vt eos cum co
llecta
nemo sit ausus adsallire et ˙ nemo alterius herbam
defensionis tempore tollere
presumat nisi in hoste pergendum aut missus
noster sit et qui aliter facere
presumpserit emendetur ˙
XVIIII /
De theloneis
qui Iam antea forbanniti fuerunt nemo tollat nisi ibi vbi antiquo
tempore
fuerint
XX
De mancipia
que venduntur vt in presencia episcopi vel comitis sit ˙
aut in
presencia archidiaconi et centenarii aut in presencia
vicedomino et iudice comitis
aut ante
bene
nota testimonia et foris marca nemo mancipia vendat Qui
hoc fecerit ˙
tantas vices banno soluat quanta mancipia vendit et si non
habet precium in vadium
pro seruo semetipsum donet comiti vsque dum Ipso ˙
banno soluat ˙
XXI /
De brunis vt
nullus foras nostro ˙ Regno vendere presumat ˙
XXII
Si comes in
suo ministerio iusticias non fecerit missos nostros de sua casa soniare faciat ˙
vsque dum Iusticias Ibidem factas fuerint et si uassi ˙ nostri ˙ iusticias non
fecerint tunc et ˙ comes et missus noster ad ipsius casa sedeant et de suo viuant
quousque Iusticias faciant
XXIII
Si quis [fol. 160r] pro faida ˙ precium
Recipere noluerit tunc ad nos sit transmissus et nos eum dirigamus vbi damnum
minime facere possit ˙
XXIIII
[BK 20a c. 22 BK 20a c. 23]
Simili modo et ˙ qui pro faida precium ˙
soluere noluerit nec iustitias exinde
facere in tali loco eum mittere uolumus
vt pro eodem maior damnus non crescat
XXV
De latronibus ita
precipimus
obseruandum vt pro prima
culpa ˙ non moriatur sed oculum perdat ˙ de secunda vero culpa
nasum Ipsius
capuletur de tercia vero culpa si non se emendauerit moriatur
Incipiunt capitula que dominus Imperator
constituit bononie que est in littore · maris Anno
Regni sui XLIIII mense octobrio indicione
De homine libero inhoneste bannito
I
Quicunque liber homo inhoneste bannitus fuerit et venire
contempserit
plenum heribannum ˙ id est
solidos LX persoluat aut si non habuerit vnde illam summam ˙
persoluat ˙
semetipsum pro vuadio in seruicium principis tradat donec per tempora ˙
Ipse
bannus ab eo fiat persolutus et tunc iterum ad statum libertatis sue reuertatur
Et
si ille homo qui se propter heribannum in seruicium tradidit in Illo seruicio ˙
defunctus fuerit ˙ heredes eius hereditatem que ad eos pertinet ˙ non perdant nec
libertatem nec de ipso banno obnoxii fiant /
De heribanno exactando
II
Ut non per aliquam
occasionem
nec de uuata nec de
s
[c]a
[r]a nec de uuarda nec pro
herobergare
neque pro alio banno heribannum comes exactare presumat nisi
missus noster prius
heribannum ad partem nostram Recipiat et ei suam terciam ˙
partem exinde per
iussionem nostram donec / ipse vero heribannus non exactetur
neque in terris neque
in mancipiis sed in auro et ˙ in argento palliis atque armis
et animalibus atque
pecoribus siue talibus speciebus que ˙ ad vtilitatem pertinent
De his qui Regales habent honores et inhoneste ˙ banniti ad †††† condictum placitum non venerunt /
III
Quicunque homo nostros honores habens inhoneste bannitus
fuerit et ad condictum placitum non venerit quo[t] diebus post
placitum conditum venisse ˙ comprobatus fuerit ˙ tot diebus abstineat a carne et
vino /
De his qui sine
licentia de honeste Reuertuntur ˙ /
IIII ˙
Quicunque absque licencia vel permissione principis de honeste
reuersus fuerit quod factum franci heriscliz dicunt uolumus vt antiqua
constitucio id est capitali sentencia erga illum punienda custodiatur ˙
De his qui beneficia principum habent
V
†††
Quicunque ex his qui beneficium principis habent parem suum
contra
hostes communes in excercitum pergentem dimiserit et cum eo ·
[fol. 160v] ire vel ˙ stare noluerit honorem suum et beneficium perdat
De non cogendo bibere in hoste ˙
VI
Ut in hoste ˙ nemo parem suum vel quemlibet alterum hominem
bibere Roget et quicunque ˙ in excercitu ebrius Inuentus fuerit ita
excommunicetur vt in bibendo sola aqua vtatur quousque se malo fecisse cognoscat ˙
De uassis adhuc in palacio seruientibus et tamen beneficia habent ˙
VII
De vassallis dominicis qui adhuc intra casam seruiunt et tamen
beneficia habere
no
scuntur
statutum est vt quicunque ˙ ex eis cum
domino Imperatore domi Remanserint
vassallos suos casatos secum non
Retin
eat
sed cum comite cuius pagenses sunt
ire ˙ permittat /
De preparacione ad hostem secundum antiquam consuetudinem
VIII
Constitutum est vt secundum antiquam consuetudinem preparacio
ad hostem
faciendam indicaretur et obseruaretur id est victualia de marca ad tres
menses
et arma atque vestimenta ad dimidium annum quod tamen ita obseruari placuit
vt his qu
[i] de Rheno ad ligerem per
gunt
de ligere inicium victus sui
computetur
his vero qui de ligere ad rhenum iter faciunt de rheno trium
ensium [!]
victualia
habenda esse dicatur Qui autem trans rhenum sunt
et per saxoniam pergunt
ad albiam
marcam esse sciant et qui trans ligerem manent atque in spaniam
profi
cisci
debent montes pirineos marcam sibi
esse cognoscant
· IX ·
Quicunque liber homo Inuentus fuerit anno
presente cum seniore
suo in hoste non fuisse plenum heribannum ·
persoluere cogatur Et si senior
vel comes illius eum domi dimisit Ipse pro
eundem bannum persolu
at
et tot heribanni ab eo exigantur quot homines domi dimisit Et quia nos
anno presente vnicuique seniori duos homines quos domi dimitteret
concessimus
Illos uolumus vt missis nostris ostendant ˙ quia is tantummodo
heribannum ˙
concessimus / ˙
De hoc vt non nisi per iussionem Regalem
brunia vel gladius
homini extraneo a quolibet detur aut
[nemini]
detur /
X
Constitutum est vt nullus
††
episcopus aut abbas aut abbatissa vel quilibet ˙
rector aut custos ecclesie
bruniam vel gladium sine nostro permisso cuilibet homini
extraneo aut dare aut
venundare presumat nisi tantum vassallis suis
Et si euenerit vt in qualibet
ecclesia vel sancto loco plures brunias habeat quam
ad homines rectoris
eiusdem ecclesie sufficiant tunc principem Idem
rector ecclesie interroget quid de his fieri debeat /
XI
Ut quandocunque ˙ nauigium mittere uolumus ipsi seniores In
ipsis nauibus pergant et ad hoc sint preparati / [fol. 161r]
Item capitula que propter iusticias intra patriam
faciendas constituta sunt
I
De termino causarum et litium statuimus vt ex · quo bone
memorie dominus
pippinus Rex obiit et ˙ nos regnare cepimus cause vel lites Inter
partes fact
[e]
atque exorte discuciantur et congruo sibi iudicio terminentur
Prius vero
id est ante obitum predicti
domini
pippini Regis cause commisse · vel omnino non ˙
moueantur
vel salue vsque ad nostram Interrogacionem Reseruentur :
De episcopis comitibus et potencioribus si
causam inter se habuerint
II
Vt episcopi · abbates et comites et potenciores quique si
causam Inter se habuerint ac se pacificare noluerint ad nostram iubeantur venire
presenciam neque illorum contencio alicubi diiudicetur ne
propter hoc ˙ pauperum et minus potentum Iusticias Remaneant neque comes palacii
nostri potenciorum causas sine nostra Iussione finire presumat sed tantum ad
pauperum et minus potentum Iusticias ˙ faciendas sibi sciat esse vacandum
De testibus ad rem quamlibet discuciendam
eligendis /
III ˙
Ut quando
cunque
testes ad Rem
quamlibet
discuciendam querendi atque eligendi sunt
a misso nostro et comite in cuius
ministerio de re qualicunque agendum est tales
eligantur quales optimi In ipso
pago Inueniri possint et ˙ non liceat litigatoribus
per premia ˙
falsos testes adducere sicut hactenus fieri solebat
De placito centenarii
IIII
Ut nullus homo in placito centenarii nec ad mortem nec ad
libertatem suam ·
amittendam aut
ad Res Reddandas vel mancipia
iudicetur sed ista in presencia
comitis aut ˙ missorum nostrorum Iudicentur
De Inquisicione et descripcione vniuscuiusque missi in suo missatico
V ·
Et missi nostri diligenter Inquirant et describere faciant
vnusquisque ˙ in suo missatico quid vnusquisque ˙ de beneficio habeat vel quod
homines casatos In ipso beneficio habeat
De beneficiis qualiter condricta sunt
VI
Quomodo eadem beneficia condricta sint aut quis de beneficio suo
alodem comparauit vel
struxit /
De beneficiis episcoporum abbatorum et Reliquorum et de fiscis
Regalibus
describendis
VII ˙
Et non solum benefici[a] episcoporum abbatum
abbatissarum atque comitum siue vassorum nostrorum sed eciam nostri fisci
describantur in breuem vt : [fol. 161v] scire possimus quantum eciam de nostro in
vniuscunque legacione habeamus
De legacionibus propter Iusticias quo tempore excerceantur ˙
VIII
Volumus vt propter Iusticias quovsque modo de parte comitum ˙
Remanserunt quatuor tantum mensibus in anno missi nostri legaciones suas ˙
excerceant id est in hyeme Ianuario In uerno aprili in estate iulio in autumn[.]
octobrio Ceteris vero mensibus vnusquisque comitum placitum suum habeat et
Iusticias faciat Missi autem nostri quater in vno mense ˙ et in quatuor ˙ locis
habeant placita sua cum illis comitibus ˙ quibus congruum fuerit vt ad eum locum
possint conuenire
De
Iussione
dominica in quolibet missatico non adimpleta
IX
Et quicquid ille missus nullo missatico aliter factum
Inuenerit quam nostra sit Iussio non solum illud emendare Iubeat sed eciam ad nos
ipsam Rem qualiter ab eo Inuenta est deferat
De Censu Regali Inquirendo ·
X
Et missi nostri census nostros perquirantur diligenter
vndecunque antiquitus ad partem Regis exire solebant similiter et freda et nobis
Renuncient vt nos ordinemus quid de eis In futurum fieri debeat
De Rebus de quibus census ad partem Regis exire solebat
XI ·
Et de Rebus vnde census ad partem Regis exire solebat si ad
aliquam ecclesiam tradite sunt aut Reddantur propriis heredibus aut qui eas
Retinuerit Illum censum persoluat
De ˙ placitis a missis dominicis comitibus notum faciendis ·
XII ·
Et vnusquisque missorum nostrorum in placito suo notum faciat
comitibus qui ad eius missaticum pertinent vt in nullis mensibus quibus ille
legacionem suam non facit conueniant Inter se et communa placita faciant tam ad
latrones distringendos quam ad ceteras Iusticias faciendas
De fidelitate Regis permittenda
XIII ˙
Et missi nostri populum nostrum · Iterum nobis fidelitatem
promittere faciant
secundum consuetudinem
Iamdudum ordinatam et ˙ Ipsi aperiant ˙ et interpret
entur
Illis
hominibus qualiter ipsum · sacramentum et ˙ fidelitatem erga nos seruare
debeant /