Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. Lat. 4982

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Vatikan
Biblioteca Apostolica Vaticana
Vat. Lat. 4982
Sigle: V38
Digitalisat verfügbar bei BAV
Zum Artikel in der Rubrik "Handschrift des Monats" Zum Artikel in der Rubrik "Sammlung des Monats"
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

16. Jh. (nach 1572)

Äußere Beschreibung
Material: Papier
Umfang: 306 foll.
Maße: ca. 345-355 × 225-230 mm
Schriftraum: ca. 265-290 × 140-175 mm
Lagen:
25 III150 + I152 + 5 III182 + I184 + IV192 + 9 III246 + 2 I250 + IV258 + 7 III300 + I302 + II306
Reklamanten am Ende der Blätter
Zeilen: 37-39
Spalten: meist einspaltig, mit wechselnder Zeilenzahl
Schrift: Humanistenkursive
Einband:

gelblich-weißer Pergamenteinband

Inhalte
Anmerkung:

Zumindest ein Großteil des Materials, das im Vaticanus Latinus 4982 kopiert ist, wurde von Jacques Amyot, Bischof von Auxerre, in Frankreich gesammelt und 1573 den Correctores Romani übersandt (vgl. zu Einzelheiten Schellhass, Wissenschaftliche Forschungen unter Gregor XIII., S. 679 ff.). Die Texte stammen aus folgenden französischen Bibliotheken:
1) foll. 1-151 Beauvais, Abschrift aus der verschollenen, von Du Tillet, Pithou, Sirmond und Baluze benutzten Kapitularienhs., vielleicht um zusätzliches Material vermehrt (Baluze, Capitularia 1, Praefatio, § LXXIII: "librum omnium quos hactenus vidi optimum").
2) foll. 153-197 Limoges (153r: Ex Ecclesia sancti Martialis Lemouicensis);
3) foll. 199-204 Saint-Victor, Paris (199r: Ex bibliotheca sancti Victoris);
4) ab fol. 205 Reims (205r: Ex Bibliotheca sancti Remigij Remensis; 251r: Ex bibliotheca Dni. Tilletij); der Textblock foll. 205r-238r ist nach Schmitz, Das Konzil von Trosly, S. 357, 359 Kopie aus Cod. Vatikan Reg. Lat. 418 (Authenticum des Konzils von Trosly a. 909?; Reims) und Vorlage für Cod. Rom, Biblioteca Vallicelliana, C. 23 (nach 1573; aus dem Besitz Antonio Agustíns [† 1586]).

Zum 1. Teil aus Beauvais (foll. 1-151): Wie Amyot berichtet, fand er das "volumen Capitularium (ut vocant) Caroli Magni ab Ansegiso Abbate et aliis nonnullis collectorum, cum aliis quibusdam opusculis ... in magno acervo veterum librorum temere congestorum a situque et pulvere oppletorum", d.h. also in einem reichlich desolaten Zustand (Brief vom 12. September 1573 an Kardinal Alciat, ed. P. de Nolhac, Jacques Amyot et le Décret de Gratien, in: Mélanges d’archéologie et d’histoire de l’École Française de Rome 5 [1885] S. 292).

Weitere neuzeitliche Teilkopien, von denen wohl keine Vorlage für eine der anderen gewesen ist, finden sich in den Codd. Rom, Biblioteca Vallicelliana, C. 16, Vatikan Reg. Lat. 291 und Paris Lat. 1567. Überkommen sind auch Baluzes Kollationen in Cod. Paris Baluze 2, foll. 240r-245r (Ansegis, Benedictus Levita, Capitula Karoli Calvi) und Paris Baluze 141, foll. 51r-53r (auf Beauvais bezügliche Stücke, u.a. die unten genannte Urkunde vom 26. Februar 1080, aber keine Kapitularien). Ein mittelalterlicher Überlieferungsrest hat sich nach Eckhardt in Cod. Vatikan Reg. Lat. 980, foll. 19-37 erhalten.

Das von H. Omont, Recherches sur la Bibliothèque de l’Église cathédrale de Beauvais, in: Mémoires de l’Institut National de France. Académie des Inscriptions et Belles-Lettres 40 (Paris 1916) S. 54 ff. publizierte Handschriftenverzeichnis der Dombibliothek vom Jahre 1750 bringt eine informative Kurzbeschreibung des Codex: "50. Un beau manuscrit très bien conservé, sur parchemin, de 12 pouces de haut sur 10 de large, relié; il contient les Capitulaires de nos roys. L'écriture est une minuscule Caroline ordinaire du IXe siècle et les lettres majuscules sont une capitale mérovingienne rustique. Ce manuscrit a été d’une grande utilité aux sçavans de Rome, qui vers la fin du XVIe siècle ont donné une édition de ces Capitulaires ... C'est vraisemblablement de ce manuscrit dont il est question dans les registres du chapitre de Beauvais, où on lit, le 17 juillet 1573, que Messire Jacques Amiot, évêque d’Auxerre, emprunta un manuscrit sous son recipissé ... Les premières feuilles blanches contiennent quelques actes ... d'une écriture du XIIe siècle. Le premier est une lettre d'Hildegaire, évêque de Beauvais, à Guy, évêque de Soissons (... Gallia christiana, IX, 704) ... On y a encore inséré entre deux capitulaires, sur le blanc d’un feuillet, la copie d’une charte de 1080 ..." (S. 65). Noch in der Mitte des 18. Jahrhunderts lag der Kapitulariencodex also, wie vollständig auch immer, in der Dombibliothek von Beauvais. Unsicher scheint dagegen, ob mit Nr. 96 des Inventars aus der Mitte des 15. Jahrhunderts dieselbe Hs. gemeint ist, denn die Beschreibung fällt sehr knapp aus: "Item Capitularium Ludovici imperatoris, in antiquo volumine, cum una margine; incipit in secundo folio: 'de auguriis et aliis maleficiis' (= Ansegis 1, 62, Rubrik), et in penultimo: 'incipit decreto'; precii c. solidorum" (ed. Omont, a. a. O., S. 29); immerhin begann auch der im 18. Jahrhundert registrierte Codex mit dem Werk des Ansegis, und die Bellovacensis-Kopie in Cod. Vatikan Reg. Lat. 291 setzt singulär mit zwei Stücken ein, deren erstes mit INCIPIT DECRETIO anhebt und deren zweites vom Jahre 878 zeitlich gut an das Ende des Bellovacensis passen würde.

In der für die spätkarolingische Gesetzgebung außerordentlich bedeutsamen Collectio capitularium Bellovacensis sind, nach den Sammlungen des Ansegis (Version mit dem Namen Lothars) und Benedictus Levita (in letzterer Rubriken der Additio 1 als cc. 479-558 Teil der Capitulatio von Buch 3, Additio 1 ohne Kapiteltext, sonst vollständig), die Kapitularien Karls des Kahlen, zumindest im Vaticanus Lat. 4982, streng chronologisch angeordnet von Coulaines (a. 843) bis wenigstens Pavia (a. 876).

Vat. Lat. 4982, foll. 1r-67r, 68r-75v korrespondieren mit Vatikan Reg. Lat. 291, foll. 128r-141v (verkürzt), Vat. Lat. 4982, foll. 1r-66v, 67v-75v entsprechen Paris Lat. 1567, foll. 2r-63r.

Vat. Lat. 4982, foll. 99r-151r stimmen weitgehend überein mit Vatikan Reg. Lat. 291, foll. 105r-123bisv (verkürzt) und mit Rom Vallicell. C. 16, foll. 9r-45v, 1r-2v, 47r-88r, 3r-8v.

Die Texte Vat. Lat. 4982, foll. 67v-75v und 99r-105v sind zudem verwandt mit der Sammlung der Hs. Den Haag, Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum, 10 D 2 und deren Derivaten (siehe dort).

Sirmond benutzte für seine Edition einiger der hier tradierten Kapitularien neben dem Codex Bellovacensis noch andere, heute verschollene Überlieferungen aus Laon und Lüttich (Saint-Laurent) sowie zumindest einen weiteren Codex incognitus, vgl. die Übersicht MGH Capit. 2, S. XXXIV. Durch Sirmond ist auch die vollständigste Fassung der Synodus Pontigonensis (a. 876) nach einem vielleicht Reimser Codex erhalten.

  • 1r-66v
    Benedicti Levitae capitularium collectio, Buch 3 mit Vorwort der Additio 1 bis uoluntate inuiolabiliter und Additiones 2-4 (Addit. 3 und 4 zusammengefaßt und durchgezählt), jeweils mit Capitulationes, aber ohne Rubriken im Textkorpus; die Capitulatio von Buch 3 umfaßt, weiterzählend bis 558, jene der Addit. 1 (MGH LL 2, 2, S. 98-158; das Vorwort der Additio 1 auch CCM 1, S. 545); am Ende: FINIT.

    Amyot hatte aus dem Codex des Domarchivs von Beauvais nur diesen Benedictus-Levita-Schlußteil kopieren lassen und an Kardinal Boncompagni nach Rom gesandt, da die ersten zwei Bücher der Falschen Kapitularien zusammen mit den vier Büchern des Ansegis bereits im Druck Vorlagen, vgl. Schellhass, Wissenschaftliche Forschungen unter Gregor XIII., S. 683 f.

  • 66v-67r
    Urkunde vom 26. Februar 1080: Pantaleon de Britolio (von Breteuil?) und seine Familie erlangen im Streit um das Kirchengut sancti Petri de troissonis curte (Diözese Beauvais) von Dekan Hugo und zwei Kanonikern die Absolution und gehen einen Vergleich ein.
    Zu diesem kapitularienfremden Stück siehe oben die aus dem Jahre 1750 datierende Katalogbeschreibung der Vorlage.

  • 67v-68r
    Cap. I - Conventus in villa Colonia (Konzil von Coulaines) (a. 843), ohne Vorwort: INCIPIVNT CAPITVLA QVAE ACTA SVNT Anno Quarto Regni Domni Karoli Gloriosi Regis Domni Hludouici Imperatoris filij in conuentu habito in uilla quae dicitur Colonia quæ etiam subscriptione eiusdem Principis et Episcoporum ac ceterorum fidelium Dei confirmata fuere consensu Vuarini et aliorum optimatum Indictione VI. DE HONORE Videlicet et Cultu Dei - inrefragabiliter peragat (MGH Capit. 2, Nr. 254, S. 253 Z. 10-16, S. 255 Z. 1-47; MGH Conc. 3, S. 14, 15-17, zur Hs. S. 12, 259 u.ö.).

  • 68r-69v
    Synodus ad Theodonis villam habita (Konzil von Yütz bei Diedenhofen) (a. 844), ohne Inskription und ohne Vorwort: Nobilissimi Domini vt cum pace vestra dicamus - qui loquitur in vobis (MGH Capit. 2, Nr. 227, S. 113-116; MGH Conc. 3, S. 30-35); die Kanones der Synode wurden von Lothar I., Ludwig dem Deutschen und Karl dem Kahlen approbiert und damit zum Kapitular erhoben.

  • 69v-71r
    Konzil von Ver (a. 844), cc. 1-8 und 12, ohne Inskription und ohne Vorwort (MGH Capit. 2, Nr. 291, S. 383-387; MGH Conc. 3, S. 39-44).

  • 71r-v
    Konzil von Beauvais (a. 845), ohne Inskription (MGH Capit. 2, Nr. 292, S. 387 f.; MGH Conc. 3, S. 54 f.).

  • 71v
    Notitia de conciliorum canonibus in villa Sparnaco a Karolo rege confirmatis (a. 846), mit Einleitung: Haec quae sequuntur capitula excerpta sunt a Domino Rege Karolo et Principibus eius - cum principe obseruare. De honore et cultu ecclesiarum - De sepulturis infra ecclesiam (MGH Capit. 2, Nr. 257, S. 261 Z. 4-15, S. 261 Z. 39 - S. 262 Z. 19).
    Commemorationes zum Konzil von Coulaines u.a., ohne Einleitung (MGH Capit. 2, Anhang zu Nr. 257, S. 262 Z. 22-30).

  • 72r-74r
    Capitula conciliorum Meldensis et Parisiensis in villa Sparnaco a Karolo rege confirmata (a. 846), ausgewählt nach der fol. 71v kopierten Notitia de conciliorum canonibus in villa Sparnaco a Karolo rege confirmatis (16 Kanones des Konzils von Meaux-Paris [a. 845-846]: cc. 20-22, 24, 28, 37, 40, 43, 47, 53, 56, 57, 62, 67, 68 und 72; MGH Capit. 2, Nr. 293, S. 403 Z. 17 - S. 404 Z. 18, S. 404 Z. 23-26, S. 405 Z. 27 - S. 406 Z. 9, S. 407 Z. 13-17, S. 408 Z. 4-20, S. 408 Z. 34 - S. 409 Z. 12, S. 409 Z. 33 - S. 410 Z. 12, S. 411 Z. 3-16, S. 411 Z. 23 - S. 412 Z. 6, S. 413 Z. 1-14, S. 414 Z. 16-35, S. 415 Z. 22 - S. 416 Z. 3; MGH Conc. 3, S. 94-96, 97, 99, 102, 103 f., 105, 107 f., 109 f., 110 f., 113 f., 116 f., 118 f.).

  • 74r-75r
    Hlotharii, Hludowici et Karoli conventus apud Marsnam primus (a. 847), Einleitung, cc. 1-9 mit cc. 5 und 6 der Adnuntiatio Ludwigs des Deutschen und cc. 2-5 der Adnuntiatio Karls des Kahlen: Haec quae sequuntur capitula acta sunt - communiter pergat (MGH Capit. 2, Nr. 204, S. 68 Z. 30-35, S. 69 Z. 16-39, S. 70 Z. 35 - S. 71 Z. 4, S. 71 Z. 14-25).

  • 75r-v
    Hlotharii, Hludowici et Karoli conventus apud Marsnam secundus (a. 851), Einleitung und cc. 1-8: Haec quae sequuntur capitula acta sunt - subter firmamus (MGH Capit. 2, Nr. 205, S. 72 Z. 9-14, S. 72 Z. 27 - S. 74 Z. 11).

  • 76r-98v
    Leontios von Neapolis (= Nemosia) auf Zypern, Vita Patriarch Johannes' des Almosengebers in der Übersetzung des Anastasius Bibliothecarius (BHL und BHL Suppl. 4388; Migne, PL 73, Sp. 337-384).
    Nach der Katalogbeschreibung des Beauvaiser Kanonikers Godefroy Hermant (17. Jh.) befand sich das Stück einst am Ende des alten Kapitulariencodex: "9. Capitulare Caroli Magni; excellent ... Il y a à la fin: Incipit enarratio Leontii, episcopi Neopolios Cypriorum insulae, de vita et actione S. P. N. Joannis, archiepiscopi Alexandriae; relié depuis peu" (ed. Omont, Recherches sur la Bibliothèque de l’Église cathédrale de Beauvais, S. 49).

  • 99r-100r
    Capitulare missorum Suessionense (a. 853): ISTA CAPITVLA CONSTITVTA SVNT A DOMNO Carolo in synodo apud suessionis ciuitatem in Monasterio sancti Medardi Anno Incarnationis Dominicae DCCCLIII In Mense April. VT MISSI NOSTRI PER CIVITATES ET SINGVLA Monasteria - libertate fruatur (MGH Capit. 2, Nr. 259, S. 267 Z. 4-7, S. 267 Z. 16 - S. 270 Z. 11; MGH Conc. 3, S. 284-289).

  • 100r-v
    I-V (Zählung nur in der Adnuntiatio Lothars) - Hlotharii et Karoli conventus apud Valentianas (a. 853): ADNVNTIATIO DOMNI HLOTHARII IN VALENTIANIS Mense Nouembrio. De Missis directis per Regnum - vos adiuuetis. SEQVITVR ADNVNTIATIO KAROLI. De adnuntiatione Episcopali - conloquutione nostra Fraterna (MGH Capit. 2, Nr. 206, S. 75 Z. 16 - S. 76 Z. 16).

  • 101r-102v
    K. I - K. XIII - Capitulare missorum Silvacense (a. 853), Inskription, Einleitung und cc. 1-13: SEQVVNTVR CAPITVLA QVAE IN IPSO ANNO Et in ipso Mense nouembrio Domnus Karolus consultu fidelium suorum in siluaco ędidit et per Regnum suum a missis suis adnuntiari et obseruari praecepit sed et missos suos sicut subsequitur per Regnum suum ordinauit. IN NOMINE SANCTAE ET INDIVIDVAE TRINITATIS Karolus gratia Dei Rex - iniuste non appetant (MGH Capit. 2, Nr. 260, S. 270 Z. 32 - S. 271 Z. 3, S. 271 Z. 13 - S. 274 Z. 19).

  • 102v-103r
    K. I-XIII - Capitulare missorum Attiniacense (a. 854), Inskription und cc. 1-13: HӔC MEMORABILIA CAPITVLA QVAE SEQVVNTVR dedit Missis suis Domnus Karolus Anno DCCCLIIII In Mense Junij quando apud attiniacum cum fratre suo hlothario fuit loquutus, Vt illa vnusquisque missus in suo missatico per regnum illius exequi procuret. DE MISSIS Pro latronibus - fidelitatem promittant (MGH Capit. 2, Nr. 261, S. 277 Z. 20 - S. 278 Z. 17).

  • 103r-v
    cap. I-III (Lothar) und CAP. I-IIII (Karl der Kahle) - Hlotharii et Karoli conventus Leodii habitus (a. 854), ohne Eid: HAEC SV<N>T ADNVNTIATIONES QVAS HLOTHARIVS ET Karolus apud Leudicam adnuntiauerunt Anno DCCCLIIII. HLOTHARIVS SERENISSIMVS IMPERATOR Scire volumus vestram omnium fidelitatem - volumus obseruare. KAROLVS GLORIOSISSIMVS REX. Hanc siquidem coniunctionem - obseruaturos nos esse (MGH Capit. 2, Nr. 207, S. 76 Z. 30 f., S. 77 Z. 1-45).

  • 103v-104r
    Consilium optimatum Karolo II datum (a. 856) (MGH Capit. 2, Nr. 295, S. 424 f.).

  • 104r-105v
    cap. I-XV - Capitula ad Francos et Aquitanos missa de Carisiaco (a. 856): HAEC QVAE SEQVVNTVR CAPITVLA MISIT DOMNVS Rex Karolus ad Francos et Aquitanos qui ab eo disciuerant Anno Incarnationis Dominicae DCCCLVI Non. Jul. de Palatio Carisiaco per fideles missos suos ad (!) Alardum Abbatem Rodulphum Richuinum ad (!) Algarum et Berengarium. Mandat vobis noster senior - facere possumus (MGH Capit. 2, Nr. 262, S. 279 Z. 16 - S. 282 Z. 16).

  • 105v-106r
    cap. I-V - Primum missaticum ad Francos et Aquitanos directum (a. 856): ISTA CAPITVLA MISIT REX DE BASIV PER Hadabrannum et Bettonem. Mandet vobis senior noster salutes - christiani nomini persecutoribus (MGH Capit. 2, Nr. 263, S. 283 Z. 1-23).

  • 106r-v
    Cap. I-VI - Secundum missaticum ad Francos et Aquitanos directum (a. 856): Istum missaticum transmisit Domnus Rex gloriosus Karolus per Adolardum abbatem et Richuinum et Rodulfum et Berengarium. Mandet vobis senior noster salutes - superius scripta sunt (MGH Capit. 2, Nr. 264, S. 283 Z. 34 - S. 284 Z. 27).

  • 106v
    Tertium missaticum ad Francos et Aquitanos directum (a. 856): Istum missaticum transmisit Rex per hincmarum et yrminfridum Episcopos et per Adolardum Abbatem et Rodulphum et Richuinum et Berengarium. Mandat uobis senior noster salutes - manifestum fuerit (MGH Capit. 2, Nr. 265, S. 284 Z. 35 - S. 285 Z. 19).

  • 106v-109v
    cap. I-VIIII - Capitulare Carisiacense (a. 857) mit Anhängen: IN NOMINE sanctae et indiuiduae trinitatis. Karolus gratia Dei Rex - atque firmiter denotandae (MGH Capit. 2, Nr. 266, S. 286 Z. 1 - S. 291 Z. 13; MGH Conc. 3, S. 389-396); cc. 9 und 10 zusammengezählt, keine Kapitelzählung in den groß inskribierten Anhängen (SANCTVS GREGORIVS PASTORALI DICIT und SEQVVNTVR CAPITVLA DOMNI KAROLI ET HLUDOWICI IMPERATORVM).

  • 109v-110v
    Cap. I - cap. V und cap. I-II - Karoli II et Hlotharii II conventus apud Sanctum Quintinum (a. 857) in veränderter Reihenfolge (zuerst die drei Adnuntiationes Karls des Kahlen, dann die beiden Adnuntiationes Lothars II., jeweils ohne Einzelinskriptionen, am Anfang aber mit Gesamtinskription): Adnunciatio karoli et nepotis sui hlotharii apud sanctum quintinum kl. Mart. Anno DCCCLVII Incarnationis Dominicae. Volumus vos scire quid fuit insimul noster conuentus. POSTQVVAM DEVS nostrum seniorem - permanere volo (MGH Capit. 2, Nr. 268, S. 293 Z. 22 f., S. 293 Z. 25 - S. 294 Z. 21, S. 294 Z. 28-40, S. 295 Z. 13-16, S. 294 Z. 23-26, S. 294 Z. 42 - S. 295 Z. 11); gezählt werden von Karl nur cc. 1-5 der ersten Adnuntiatio, von Lothar die erste Adnuntiatio zusammen mit c. 1 der zweiten Adnuntiatio (cap. I) und c. 2 der zweiten Adnuntiatio (II).

  • 110v
    Sacramenta Carisiaci praestita (a. 858), ohne Namensliste: Acta sunt haec sequentia apud carisiacum palatium Anno incarnationis Dominicae DCCCLVIII Regni autem Domni Karoli XVIII Indictione VI. XII kl. Aprilis In Dei nomine foeliciter. Quantum sciero et potuero - emendare curabo (MGH Capit. 2, Nr. 269, S. 296 Z. 14-16, 18-24, 26-37).

  • 110v-118r
    Brief des Konzils von Quierzy an Ludwig den Deutschen (a. 858) (MGH Capit. 2, Nr. 297, S. 427-441; MGH Conc. 3, S. 408-427).

  • 118r-121r
    Konzil von Metz (a. 859) (MGH Capit. 2, Nr. 298, S. 442-446; MGH Conc. 3, S. 438-444).

  • 121r-122r
    Konzil von Savonnières (a. 859), ohne c. 13 (14) und ohne Teilnehmerliste (MGH Capit. 2, Nr. 299, S. 447-449; MGH Conc. 3, S. 458-462; Zählung wie in der Kapitularienausgabe).

  • 122r-125r
    cap. I-XII und cap. I-VII - Hludowici, Karoli et Hlotharii II conventus apud Confluentes (a. 860): ADNVNTIATIO DOMINI KAROLI. Vos scitis quomodo aliquanti homines - finem imposuit; gezählt werden jeweils die von Sirmond so genannten Capitula ab omnibus conservanda und die ADNVNTIATIONES DOMNI HLVDOVVICI Regis apud confluentes lingua Theodisca (MGH Capit. 2, Nr. 242, S. 153 Z. 42 - S. 154 Z. 19, S. 154 Z. 21 - S. 155 Z. 6, S. 155 Z. 8 - S. 158 Z. 34).

  • 125r-127r
    cap. I-VIII, cap. I-VI und cap. I-IIII - Capitula post conventum Confluentinum missis tradita (a. 860): Haec quae sequuntur Domnus Karolus reuersus a confluente cum consilio fidelium suorum per regnum suum denuncianda et obseruanda direxit. Haec missi nostri discurrentes faciant. Omnibus in suo missatico firmitatem - adiuuante Domino disponamus (MGH Capit. 2, Nr. 270, S. 297 Z. 29 - S. 299 Z. 2, S. 299 Z. 17 - S. 300 Z. 6, S. 299 Z. 3-16, S. 300 Z. 8 - S. 301 Z. 11); die Summa capitulorum (C.) steht hinter der Adnuntiatio (D.); jeweils neue Kapitelzählung in (A.), (D.) und (C.).

  • 127r-v
    Constitutio Carisiacensis de moneta (a. 861), bricht in der Mitte der Verso-Seite ab: Hoc edictum constituit Domnus Karolus in Carisiaco Anno incarnationis Dominicae DCCCLXI. IN Nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis Karolus gratia Dei Rex - ministerialibus de sua (MGH Capit. 2, Nr. 271, S. 301 Z. 23 - S. 302 Z. 24); die Marginalnotiz hic deest folium bezieht sich wie im Vallicellianus C. 16 offensichtlich auf Textverlust in der Vorlage.

  • 128r
    Capitula Pistensia (a. 862), setzen entsprechend dem Textverlust der Vorlage fragmentarisch in der obersten Zeile der Seite ein: et expressius a nobis atque successoribus nostris - satisfactionis poenitentiam (MGH Capit. 2, Nr. 272, S. 310 Z. 13-23).

  • 128r-131r
    cap. I-X, cap. I-III, Cap. I - cap. III und cap. I - cap. II - Hludowici, Karoli et Hlotharii II conventus apud Saponarias (a. 862): Anno incarnationis dominicae DCCCLXII Quando hludouuicus Karolo mandauit ut cum eo simul et hlotarium reciperet [et] ad osculum atque conloquuium - qui cum eo fuerunt. Posteaquam proxime apud confluentes - me et meos saluauerit (MGH Capit. 2, Nr. 243, S. 159 Z. 10-21, S. 159 Z. 37 - S. 165 Z. 2, S. 165 Z. 8-15, 4-7; vor der Adnuntiatio Ludwigs des Deutschen: Rubrik S. 163 Z. 42 f., Variante c); Adnuntiatio-Rubriken teilweise oder ganz in Majuskel, nur die letzte Adnuntiatio-Rubrik (Karls: S. 165) fehlt; c. 2 der Adnuntiatio Lothars trotz neuen Absatzes zu c. 1 gezählt, c. 3 als cap. II.

  • 131r-139v
    cap. I-III, cap. I-XXXVII und Cap. I-III - Edictum Pistense (a. 864): ADNVNTIATIO DOMNI KAROLI APVD PISTAS. Multas gratias agimus vobis - gratia gaudeamus (MGH Capit. 2, Nr. 273, S. 311 Z. 19 - S. 328 Z. 38); Kapitelzählung zu Teil (A.), (B.) und (C.) jeweils neu, Rubrik vor (C.) in Majuskel (ET POST OMNIA LECTA).

  • 139v-141r
    cap. I-XVI - Capitulare Tusiacense in Burgundiam directum (a. 865): Haec quae sequuntur capitula missit Domnus Rex Karolus in burgundiam exequenda per Gauslinum et fulconem et per Vualtarium et Lantuinum de cusiaco Anno incarnationis Dominicae DCCCLXV. IN Nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis Karolus gratia Dei Rex - inde exigant (MGH Capit. 2, Nr. 274, S. 329 Z. 19 - S. 332 Z. 22).

  • 141r-142r
    cap. I - cap. VII - Hludowici et Karoli pactum Tusiacense (a. 865): ANNO Incarnationis Dominicae DCCCLXV. XI kl. Martij haec quae sequuntur Hludouuicus et Karolus Reges in tusiaco villa populo adnuntiauerunt. Sicut vos et plures alios audisse credimus - missos nostros mandamus (MGH Capit. 2, Nr. 244, S. 165 Z. 23-25, S. 166 Z. 1 - S. 167 Z. 18).

  • 142r-144r
    Cap. I-XII und cap. I - cap. IIII - Capitula Pistensia (a. 869), ohne die stilistisch als Einschub erkennbaren Schlußbestimmungen gegen Ende von c. 12: Haec quae sequuntur capitula constituti sunt a Domino nostro Karolo Rege glorioso cum consilio et consensu Episcoporum ac caeterorum Dei et suorum fidelium qui adfuerunt in loco qui dicitur pistis Anno incarnationis Dominicae DCCCLXIX Anno autem regni sui XXX Indictione secunda et ab eo denuntiata sunt a se et ab omnibus fidelibus sub secundum uniuscuiusque ordinem et personam Inuiolabiliter conseruanda. De honore et cultu Dei - voluntatem reconiungamur (MGH Capit. 2, Nr. 275, S. 333 Z. 17 - S. 336 Z. 38, S. 337 Z. 5-29); Adnuntiatio Karls des Kahlen ohne Rubrik, aber mit neu einsetzender Kapitelzählung.

  • 144r-145v
    cap. I-III und cap. I - cap. IIII - Electionis Karoli capitula in regno Hlotharii factae (a. 869), mit den ausführlichen Zwischenrubriken zur Responsio Karls des Kahlen und zur Adnuntiatio Hinkmars von Reims, ohne abschließende Benedictiones: Anno Incarnationis Dominicae DCCCLXIX Indictione secunda V Idus septemb. Metis ciuitatis in ecclesia sancti stephani martyris haec quae sequuntur capitula Aduentius Episcopus ipsius Ciuitatis coram Rege et Episcopis qui affuerunt publice populo et scripto et verbis denuntiauit. Vos scitis et multis in plurimis regnis est cognitum - Deum laudamus (MGH Capit. 2, Nr. 276, S. 338 Z. 6-10, S. 338 Z. 34 - S. 339 Z. 17, S. 339 Z. 36 f., 19-29 und 38-42, S. 339 Z. 31 - S. 341 Z. 6); die Kapitel der Adnuntiationes Adventius’ von Metz (A.) und Hinkmars von Reims (C.) jeweils neu gezählt.

  • 145v
    Pactiones Aquenses (a. 870) (MGH Capit. 2, Nr. 250, S. 191 Z. 33-36 [Inskription] und S. 192 Z. 4-26).

  • 145v-146v
    Der Ludwig den Deutschen betreffende Teil der Divisio regni Hlotharii II (a. 870) von Meersen (MGH Capit. 2, Nr. 251, S. 193 Z. 10-14, S. 193 Z. 36 - S. 194 Z. 21).

  • 146v
    Sacramenta apud Gundulfi-villam facta (a. 872) (MGH Capit. 2, Nr. 277, S. 342 Z. 1-20).

  • 146v-147v
    cap. I, cap. III (c. 2 nicht numeriert) - Capitulare Carisiacense (a. 873), endet c. 3 unvollständig mitten in Text, Seite und Zeile, also wohl wie die Vorlage: Anno incarnationis Dominica: DCCCLXXIII Regni vero Domni Karoli XXXIII indictione V haec capitula quae sequuntur ab eodem Rege statuta sunt in placito generali apud carisiacum omnium cum voluntate et consensu et a praefato Rege et ab omnibus qui praesentes fuerunt confirmata. Quia necesse est ut quod male reincrescit - et praesentatum (MGH Capit. 2, Nr. 278, S. 343 Z. 1 - S. 344 Z. 33).

  • 148r
    Johannes VIII. an die Bischöfe Galliens und Germaniens (a. 876), JE 3032 (MGH Epp. 7, S. 316).

  • Eine Vorbemerkung zum Folgenden: Electio und Kapitular Karls des Kahlen von Pavia (Nrn. 220 und 221) wurden auf der Synode von Ponthion (a. 876) bestätigt und rezipiert (MGH Capit. 2, Nr. 279, Abschnitte A., C. und D.); ihre Texte sind in der MGH-Edition bei Pavia vollständig, bei Ponthion nur verkürzt wiedergegeben. Nach Boretius/Krause, MGH Capit. 2, S. 347 dürfte sich Sirmond für den Druck der Synodus Pontigonensis in seinen Karoli Calvi ... capitula, S. 407 ff., des Codex Bellovacensis bedient haben, während er in Bd. 3 der Concilia antiqua Galliae, S. 437 ff., vielleicht einen heute unbekannten Codex Remensis benutzt haben soll.
    Karoli II imperatoris electio (a. 876), Treueid: Sic promitto Ego - patrocinia (MGH Capit. 2, Nr. 220, S. 100 Z. 3-12; MGH Capit. 2, Nr. 279, S. 348 Z. 32 f. [C.]).

    148r-v
    Konzil von Ponthion (a. 876), Libellus proclamationis ecclesiae Remensis adversus Hludowicum regem Carolo imperatori oblatus (MGH Capit. 2, Nr. 279, S. 350 [E.]).

  • 148v
    Karoli II imperatoris electio (a. 876), ohne Treueidformeln: Gloriosissimo et a Deo Coronato - sig. Airboldi Comitis (MGH Capit. 2, Nr. 220, S. 99 Z. 11 - S. 100 Z. 2; MGH Capit. 2, Nr. 279, S. 348 Z. 13-22 [A.]).

  • 148v-150r
    cap. I-X (cc. 9 und 11-15 nicht numeriert) - Karoli II capitulare Papiense (a. 876): In nomine Patris et filij et spiritus sancti Incipiunt capitula quae Domnus Imperator Karolus - sig. Berardi comitis (MGH Capit. 2, Nr. 221, S. 101 Z. 6 - S. 104 Z. 5; MGH Capit. 2, Nr. 279, S. 348 Z. 34 - S. 349 Z. 4 mit Anm. m [D.]); direkt angehängt:

  • 150r-v
    Konzil von Ponthion (a. 876), Unterschriftenliste zur Bestätigung der Kaiserwahl, mit Lücken (MGH Capit. 2, Nr. 279, S. 349 f. [D.]).

  • 150v
    Konzil von Ponthion (a. 876), Definitio synodi Pontigonensis de Adalgaudo presbytero infamato (MGH Capit. 2, Nr. 279, S. 350 f. [F.]) und Consensus Leonis episcopi missi et apocrisiarii, cum post synodum discessurus esset (MGH Capit. 2, Nr. 279, S. 352 f. [H.]).

  • 151r
    Laut Randnotiz: Decretum Gratiani C. 22 q. 5 c. 18 (das Exzerpt aus Fulbert von Chartres' Ep. 58 schon bei Ivo von Chartres, Decr. 12, 76 und Panormia 8, 122).

  • 151v, , 152r-v
    Leer (Ende der Lage).

  • 153r-183v
    Konzil von Limoges (a. 1031), endet unvollständig aut filios aut agros (Mansi 19, Sp. 507-548; Migne, PL 142, Sp. 1353-1400), dann, auf den fragmentarischen Charakter der Vorlage hinweisend, in neuer Zeile die Notiz Reliqua desunt.

  • 184r-v
    Leer (Ende der Lage).

  • 185r-196v
    Collectio Quesnelliana c. 66 (Migne, PL 56, Sp. 741 f. mit Sp. 594 f.), Schlußteil von c. 67 (ab In magno se sacrilegio, PL 56, Sp. 743 mit PL 54, Sp. 1169, 1171 und 1173), c. 52 (PL 56, Sp. 664-673), c. 53 ohne Formula libelli fidei (PL 56, Sp. 673-678) und c. 40 (PL 56, Sp. 585-587).

  • 197r-v
    Konzil von Reims (a. 1148): die Gilbert (Porretanus) von Poitiers in den Mund gelegten Assertiones und das Glaubensbekenntnis seiner Gegner (Mansi 21, Sp. 711-713).

  • 198r-v
    Leer (Ende der Lage).

  • 199r-200r
    Zwei Briefe Innocenz' II. gegen Abaelard: JL 8148 und JL 8149 (Mansi 21, Sp. 564 f.).

  • 200r-204r
    2. Laterankonzil unter Innocenz II. (a. 1139), Kanones mit Kapitelverzeichnis (Mansi 21, Sp. 525-533; die Kanones ed. C. Leonardi, in: J. Alberigo u.a. [Ed.], Conciliorum oecumenicorum decreta [Bologna 3. Aufl. 1973] S. 197-203).
    Alle drei Texte finden sich auch in dem hochmittelalterlichen, wohl Reimser Cod. Reims 672, foll. 224va-225vb, der zudem das unten foll. 247r-248r kopierte Konzil von Reims (a. 1148) überliefert.

  • 204v
    Leer (Ende der Lage).

  • 205r-236v
    Konzil von Trosly (a. 909) (Mansi 18, Sp. 263-308; Migne, PL 132, Sp. 675-716; G. Schmitz, Das Konzil von Trosly (909). Studien zur Reimser Kirchen- und kirchlichen Rechtsgeschichte 2: Edition [phil. Diss. Tübingen 1975, Ms.] [ohne Edition der unten angeführte Teildruck in DA 33]).

  • 237r
    Bericht über die Vereinbarung, die Heriveus von Reims und Hatto von Mainz zum Schutz Reimser Güter im Wormsgau bei einer Zusammenkunft in Herrici monasterio trafen, und Altarinschrift über die von Heriveus von Reims vorgenommene Kirchweihe zu Kusel (16. und 18. September 902) (ed. Werminghoff, Reise nach Italien, S. 598 f., hiernach ed. F. Baethgen, MGH SS 30, 2 [Leipzig 1934] S. 755 f.; Bericht über die Zusammenkunft auch bei von Pflugk-Harttung, Iter Italicum, S. 380 f. Nr. 4 [nur nach dieser Hs., nicht Cod. Vatikan Reg. Lat. 418] und M. Stimming, Mainzer Urkundenbuch 1: Die Urkunden bis zum Tode Erzbischof Adalberts I. (1137) [Darmstadt 1932] S. 109 f. Nr. 176; vgl. G. Schmitz, Heriveus von Reims (900-922). Zur Geschichte des Erzbistums Reims am Beginn des 10. Jahrhunderts, in: Francia 6 [1978] S. 66 f.).

  • 237v-238r
    Reskript Johannes' X. an Heriveus von Reims, JL 3553 (ed. Zimmermann, Papsturkunden 1, Nr. 38, S. 66 f., Hss. und Literatur S. 65 f.).

  • 238v-240v
    Leer (Ende der Lage).

  • 241r-v
    Karlmanni principis capitulare Liptinense (a. 743/744): De alio Synodali Conuentu. Modo autem in hoc synodali Conuentu - damnetur quindecim solidis (MGH Capit. 1, Nr. 11, S. 26 Z. 19 f., S. 27 Z. 42 - S. 28 Z. 22; MGH Conc. 2, 1, Nr. 2, S. 6 f.; MGH Epp. sel. 1, Nr. 56 [2. Teil], S. 101 f.).

  • 241v- 245v
    Briefe des Bonifatius an König Aethelbald von Mercien (a. 746/747), ohne Schluß (MGH Epp. sel. 1, Nr. 73, S. 146 - S. 154 Z. 20 uniuersum mundum lucretur), und an Äbtissin Bugga (vor 738) (MGH Epp. sel. 1, Nr. 27, S. 48 f.).

  • 246r-v
    Leer (Ende der Lage).

  • 247r-248r
    Konzil von Reims unter Eugen III. (a. 1148), Kanones ohne Rubriken (Mansi 21, Sp. 713-718).

  • 248v
    Leer (Ende der Lage).

  • 249r
    Glaubensbekenntnis Gregorios’ des Wundertäters (Thaumaturgos) in der Version der Hispana (ed. Martínez Díez - Rodríguez, La Colección canónica Hispana 3, S. 89 f.) und damit Pseudoisidors (ed. Hinschius, Decretales Pseudo-Isidorianae, S. 260 Sp. 2).

  • 249r-250r
    Pseudoisidorische Dekretale Damasus' I. Quod si quis patiatur, mit Überschrift (ed. Hinschius, S. 508 f.).

  • 250v
    Leer (Ende der Lage).

  • 251r-299r
    Remigius oder Florus von Lyon, De tribus epistolis (Migne, PL 121, Sp. 985-1068).

  • 299v-300v
    Leer (Ende der Lage).

  • 301r-v
    Konzil von Angers (a. 453), Titelverzeichnis und Kanones (CCL 148, S. 139 und 137 f.).

  • 302r-v
    Leer (Ende der Lage).

  • 303r-304v
    Aus der bonifatianischen Briefsammlung: Zwei Briefe Bonifatius' an Stephan II. (a. 752 und 753) (MGH Epp. sel. 1, Nr. 108 und 109, S. 233-236; Nr. 109 ohne Adresse, direkt anschließend an Nr. 108), Empfehlungsschreiben Bischof Daniels von Winchester für Winfrid (Bonifatius) (a. 718) (MGH Epp. sel. 1, Nr. 11, S. 16), Schutzbrief Karl Martells für Bonifatius (a. 723) (MGH Epp. sel. 1, Nr. 22, S. 37 f.).

  • 305-306
    Leer.

Bibliographie
Literatur:
Kataloge:
  • Inventarium librorum latinorum Mss. Bib. Vat. 6 (handschriftlich in der Biblioteca Apostolica Vaticana)
Projektspezifische Referenzen:


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Ein sehr gutes Farbdigitalisat der BAV online sowie ein älteres s/w-Digitalisat vom Mikrofilm, auf dem z.T. Buchstaben im Falz besser zu erkennen sind.

Schreiber

Eine Hand des 16. Jahrhunderts (nach 1572), die sich selbst korrigiert. Umfangreichere Tilgungen sind zum Teil durch Unterstreichen angezeigt. Daneben gelegentlich kleine zusätzliche Verbesserungen, wohl eines späteren Nutzers. Bei Korrekturen wird fast nie radiert, sondern vor allem durch- oder unterstrichen, überschrieben oder über der Zeile bzw. auf dem Rand ergänzt. Am Ende von verso-Seiten setzte der Schreiber jeweils Reklamanten.

Buchstabenformen

Die meisten Nomina sacra sowie Adelsbezeichnungen beginnen mit einer Majuskel. Am Wortanfang oft v (statt u), im Wortinneren beides möglich, aber hauptsächlich u.

Ligatur aus langem und rundem s, ähnlich einem modernen ß.

Gliederungsmerkmale

Die Schrifthierarchien der Vorlage werden anscheinend teilweise mit einfachen Federstrichen imitiert: Rubriken in einfachen Majuskeln (in Texttinte), ebenso die ausgerückten Initialen. Gelegentlich sind Rubriken oder ein Explicit jedoch auch deutlich nach Gepflogenheiten neuzeitlicher Drucke gestaltet, z.B. fol. 98v-99r. Die Kapitelzählung (vorhanden in etwas mehr als der Hälfte der Stücke) steht meist am Schluss der vorangehenden Zeile, seltener auf dem Rand und wird nur gelegentlich von einem cap. (oder k.) begleitet. Eine klare optische Hervorhebung des Anfangs einer neuen Kapitelliste erfolgt nur unregelmäßig und im Verlauf der Handschrift immer spärlicher. Ob dies bereits in der Vorlage der Fall war oder die Motivation des neuzeitlichen Kopisten während der Arbeit nachließ, lässt sich nicht bestimmen. Eine systematische Differenzierung von Listenanfängen gegenüber Zwischenüberschriften innerhalb eines Kapitulars ist nicht festzustellen. Mehrfach beginnt eine Liste unscheinbar mit einer Rubrik, die wie ein gewöhnlicher Textabsatz gestaltet ist (reguläre Kursive, leicht ausgerückte Initiale, manchmal aber zumindest durch eine zusätzliche Leerzeile vom vorherigen Textblock abgesetzt), weist dann aber deutlich herausstechende Zwischenüberschriften auf, bei denen die ersten Worte oder die ganze erste Zeile in Majuskeln gehalten sind (z.B. bei BK 243 auf fol. 128r und 130r). Ein Grund hierfür könnte sein, dass viele der Rubriken mit ihrer relativ einheitlichen Nennung von Aussteller, Ort und Datum wohl nachträglich von einem einzigen Sammler formuliert wurden, in der Vorlage also möglicherweise z.T. in einfachen Minuskeln auf dem Rand nachgetragen waren. Obwohl die Abgrenzung der einzelnen Kapitularien voneinander häufig nur schwach ausgeprägt ist, kommt es nie vor, dass mehrere Kapitularien mit einer gemeinsamen, durchlaufenden Kapitelzählung versehen wurden. Vielmehr sind auch dort, wo der Anfang eines neuen Kapitulars irrig ohne jegliche Hervorhebung in gleicher Zeile wie der Schluss des vorherigen Kapitulars einsetzt, die Kapitel des neuen Stücks neu ab I gezählt, z.B. bei BK 263-264 auf fol. 106r. Dies weist darauf hin, dass die Kapitelzählungen direkt aus der Vorlage übernommen wurden und nicht vom neuzeitlichen Kopisten selektiv ergänzt wurden.

Fol. 67v-75v: Der erste große Block mit Einzelüberlieferungen versammelt chronologisch gereiht Texte von 843-851 aus dem westfränkischen Bereich bzw. von Herrschertreffen unter Beteiligung Karls des Kahlen. Eingeleitet wird er von einer 6-zeiligen selbständigen Rubrik (zu BK 254, dem ersten Stück in diesem Block), deren erste Zeile in Majuskeln gestaltet ist und in der feierlich Aussteller (Karl der Kahle), Ort (Coulaines) und Datum (viertes Herrschaftsjahr Karls des Kahlen, 6. Indiktion) sowie weitere Entstehungsumstände genannt werden. Auch das nach einer Leerzeile folgende erste Kapitel beginnt noch mit zwei Wörtern in Majuskeln, allerdings schrumpft die Schrift sodann im Laufe der ersten Textzeile auf ein deutlich kleineres Normalmaß in einfacher Humanistenkursive. Allen Texten dieses Blocks gemeinsam ist das Fehlen jeglicher Kapitelzählung oder hervorgehobener Zwischenüberschriften oder auch nur klar markierter Listenanfänge, von der umfangreichen Rubrik zu BK 254 abgesehen. Stattdessen präsentiert sich der Block als eine Abfolge einfacher Absätze mit jeweils leicht vergrößerten und versalienartig ausgerückten Initialen. Auf den unvollständigen Text von BK 254 (alle sechs Kapitel von Karls des Kahlen Conventus in Coulaines 843, aber ohne den Prolog) folgen in dieser Weise die Konzilsakten von Yütz, Ver und Beauvais. Das anschließende BK 257 (mit einigen der Commemorationes) fügt sich thematisch diesem kirchenrechtlichen Schwerpunkt ein und benennt genau diejenigen von Karl dem Kahlen auf der Reichsversammlung von Epernay bestätigten Kanones des Konzils von Meaux/Paris, die in den hierauf folgenden Auszügen der Konzilsakten von Meaux/Paris im Wortlaut kopiert sind. Beschlossen wird der Block mit BK 204-205, den hier gekürzten Erlassen der beiden Brüdertreffen von Meerssen 847 und 851 von Karl dem Kahlen, Lothar I. und Ludwig dem Deutschen. Erhalten sind jeweils vor allem die gemeinsamen Kapitel der drei Brüder. Ausgelassen wurden bei BK 204 die Adnuntiatio Lothars sowie Kapitel mit nur tagesaktueller Bedeutung (c. 10-11 der gemeinsamen Kapitel zu geplanten Gesandtschaften zu Bretonen und Dänen; c. 1-4 der Adnuntiatio Ludwigs des Deutschen zu diesen beiden Gesandtschaften sowie weiteren Gesandtschaften zu Pippin I. von Aquitanien sowie zu Anhängern Lothars im Machtbereich Karls; c. 1 der Adnuntiatio Karls des Kahlen zur Ansetzung eines geplanten, später aber nicht realisierten weiteren Brüdertreffens bei Paris). Bei BK 205 sind alle gemeinsamen Kapitel erhalten, aber alle Adnuntiationes der drei Brüder ausgelassen. Der Übergang von BK 204 zu BK 205 erfolgt ausnahmsweise nahtlos in gleicher Zeile (fol. 75r Z. 1). Beide Stücke haben, wie zuvor bereits BK 254 und BK 257, gegenüber der Edition von Boretius/Krause eigene Rubriken, die jeweils Aussteller, Ort und Datum nennen, im Falle von BK 257, 204 und 205 mit der stereotypen Einleitung Haec quae sequuntur capitula (die gleiche Formulierung findet sich später auch zu BK 262 [fol. 104r], BK 274 [fol. 139v] und BK 275 [fol. 104r]). Das Ende dieses ersten Blocks ist deutlich markiert, insofern nach dem Schluss von BK 205 auf fol. 75v der Rest der Seite frei gelassen wurde.

Fol. 99r-147v: Der zweite Block mit Einzelüberlieferungen aus dem westfränkischen Bereich bietet Texte von 853-873, unterbrochen durch einen Blattverlust der Vorlage, dem der Schluss von BK 271 (auf fol. 127v) sowie der Anfang von BK 272 (ab fol. 128r) zum Opfer fielen. Der neuzeitliche Kopist merkte fol. 127v selbst an: hic deest folium. Bis zum Blattverlust wird der Textblock noch überwiegend durch in Majuskeln gehaltene Überschriften untergliedert, die meist zugleich den Anfang eines neuen Kapitulars anzeigen. Die meisten Stücke dieses Blocks weisen eine eigene Kapitelzählung auf, die aber wohl nicht systematisch von einem Sammler ergänzt wurde, da die Nummerierung mal von einem k. (z.B. BK 260-261), mal von cap. (z.B. BK 242) begleitet wird, oft aber auch lediglich die römischen Zahlen allein stehen. Eröffnet wird der Block mit einer aufwändig gestalteten Rubrik zu BK 259 und seinen hier unnummerierten 12 Kapiteln. Deutlich schlichter, aber immer noch in Majuskeln gehalten sind die beiden Rubriken zu BK 206, die jeweils die Adnuntiatio von Lothar (fol. 100r; 5 nummerierte Kapitel) bzw. von Karl dem Kahlen (fol. 100v; 10 unnummerierte Kapitel) eröffnen. Ähnlich verhält es sich bei den folgenden fünf Listen mit BK 260, 261, 207, 295 und 262: neben Majuskel-Rubriken weist BK 260 auch eine Hervorhebung des Anfangs von Prolog und c. 1 durch Majuskeln auf, während in BK 207 die jeweils separat gezählten Kapitel der Adnuntiationes von Lothar und Karl durch Zwischenüberschriften in Majuskeln hervorgehoben sind. Mit Ausnahme von BK 295, das nur aus einem langen Absatz besteht, weisen alle Listen eine Kapitelzählung auf. Die anschließenden BK 263-265 sind unter der Majuskel-Rubrik zu BK 263 vereint, wobei aber die Kapitel von BK 263 und 264 jeweils eine eigene Zählung aufweisen, der einzige Absatz von BK 265 dagegen ungezählt bleibt. BK 266 ist von Majuskel-Überschriften in drei Sektionen aufgespalten (fol. 106v, 107v, 108v), wobei die letzte Sektion (mit unnummerierten 13 Kapiteln) ohne besonderen optischen Einschnitt von der als einfacher Absatz gestalteten Rubrik zu BK 268 beschlossen wird. Der folgende Text von BK 268 ist, in gegenüber der Edition leicht veränderter Reihenfolge, erneut durch eine Zwischenüberschrift in zwei Sektionen mit eigener Kapitelzählung aufgeteilt, wobei sich an die zweite Kapitelliste noch die Eidformeln von BK 269 anschließen. Die Texte vom Herrschertreffen in Koblenz 860 (BK 242) werden zunächst ungewöhnlicherweise und offensichtlich fehlerhaft durch eine schlichte Majuskel-Rubrik (ADNVNTIATIO DOMNI KAROLI) eingeleitet, d.h. ohne die sonst übliche Nennung von Ort und Datum. Auf diese Rubrik folgen aber neben der Adnuntiatio Karls des Kahlen auch noch eine Liste der anwesenden Bischöfe, Äbte und Laien, die Eidformel Ludwigs des Deutschen sowie die 12 (nummerierten) gemeinsamen Kapitel. Der Schluss des Stücks, in gegenüber der Edition leicht abweichender Reihung, folgt nach einer Zwischenrubrik, die nun immerhin auch den Ausstellungsort nachliefert (ADNVNTIATIONES DOMNI HLVDOVVICI Regis apud confluentes lingua Theodisca). Noch in gleicher Zeile schließt sich eine kommentierende Zwischenrubrik an, die zum Text von BK 270 überleitet (von Boretius/Krause ediert, obwohl dem Wortlaut nach wohl kaum authentisch). Mit Ausnahme von BK 273 (fol. 131r) werden im verbleibenden Teil dieses Blocks Majuskeln nur noch bei Zwischenüberschriften (in BK 271 und 243), aber nicht mehr für Listenrubriken eingesetzt. Auf fol. 127r eröffnet entsprechend ein unscheinbares Hoc edictum die kurze Rubrik zu BK 271, bevor der folgende Absatz (mit dem Prolog) immerhin mit IN Nomine einsetzt. Der Anfang von BK 272 ist dem Blattverlust zum Opfer gefallen, mit der Rubrik zu BK 243 auf fol. 128r beginnt die für den Schlussteil des Blocks typische Verwendung von einfachen Rubriken, die mit einer Datierung nach Inkarnationsjahr einsetzen (Anno incarnationis dominicae DCCCLXII ...; analog der Beginn der Rubriken zu BK 244, 250, 251, 277 und 278 auf fol. 141r, 145v [2x] und 146v [2x]). Die Abfolge der Listen, die ab BK 243 jeweils mit einem Kapitular deckungsgleich sind, orientiert sich weiterhin strikt chronologisch am jeweiligen Entstehungsjahr. So folgen auf BK 243 zunächst das große Kapitular von Pîtres (864), sodann BK 274, 244, 275, 250, 251, 277 und 278. Trotz der grundsätzlich westfränkischen Perspektive ist in BK 251 (der Teilung von Meerssen 870) nur der Anteil Ludwigs des Deutschen aufgeführt, nicht aber derjenige Karls des Kahlen. Nach BK 278 ist der Rest der Seite (fol. 147v) freigelassen, wodurch das Ende dieses Abschnitts signalisiert wird.

Fol. 148r-151r: Der kurze letzte Block dieses Teils der Handschrift beschränkt sich ganz auf Texte zur Kaisererhebung Karls des Kahlen 876 in Pavia sowie der Bestätigung der dabei erlassenen Kapitel noch im gleichen Jahr auf dem Konzil von Ponthion. Auf einen Brief Johannes VIII. an die fränkischen Bischöfe folgt die erste Eidformel von BK 220 (bzw. deren Wiederholung in BK 279), ein Libellus Hinkmars (Teil der als BK 279 edierten Konzilsakten von Ponthion), sodann der Anfang von BK 220 (bzw. von BK 279). Hierauf folgt das Kapitular von Pavia (BK 221; wiederholt in BK 279), die Unterschriftenliste aus Ponthion sowie zwei weitere kurze Texte zu in Ponthion verhandelten Problemfällen. Das einzige Kapitular in diesem Block, BK 221, ist mit einer gewohnt unscheinbaren Rubrik nur durch eine Leerzeile vom vorherigen Text abgesetzt (fol. 148v). Die das Kapitular beschließende Unterschriftenliste geht am Ende bruchlos und in gleicher Zeile in die Unterschriftenliste von Ponthion über.

Benutzungsspuren

Zu Beginn diverse Randverweise zu Drucken der enthaltenen Texte, beispielsweise fol. 67v zum Beginn von BK 254: Est Capitulare Caroli Calvi quod J. Sirmundus edidit, sowie im Folgenden zu dessen c. 1: sunt hec in 3 volumine conciliorum pagina 454, zu c. 2: Ibid. pag. 455, zu c. 3 und c. 4: ibid.; auf fol. 68r am Ende von c. 6 schließlich hucusque in 3 tom. concil. Fol. 74r bei BK 204 von anderer, aber zeitnaher Hand Capitula Treiecti edita.

Auf fol. 128v eine Folge von sechs historischen Glossen zu BK 243 von anderer Hand.

[fol. 67v] [1]
INCIPIVNT CAPITVLA QVAE ACTA SVNT Anno Quarto Regni Domni Karoli Gloriosi Regis Domni Hludouici Imperatoris filii in conuentu habito in villa quae dicitur Colonia quae etiam subscriptione eiusdem Principis et Episcoporum ac ceterorum fidelium Dei confirmata fuere consensu Vuarini et aliorum optimatum Indictione1* VI ·  
Capitulum · I ·  
[BK 254 c. 1]
DE HONORE Videlicet et Cultu Dei atque sanctarum ecclesiarum quae auctore Deo Sub ditione et tuitione regiminis nostri consistunt communiter Domino mediante decernimus ut sicut tempore beatae recordationis Domni ac genitoris nostri excultae et honoratae atque rebus ampliatae fuerunt salua aequitatis ratione ita permaneant , et quae nostra liberalitate honorantur atque ditantur de caetero sub integritate sui seruentur et sacerdotes ac serui Dei uigorem ecclesiasticum et debita priuilegia iuxta Reuerendam auctoritatem obtineant , eisdem vero Regalis potestas et illustrium virorum strenuitas seu Reipublicae administratores ut suum ministerium competenter exequi ualeant in omnibus rationabiliter , et iuste concurrant ·  
1*
gek. Indiction
[BK 254 c. 2]
Honor etiam Regius et potestas regali2* dignitati competens atque sinceritas et obtemperantia seniori debita remota omni socordia et calliditate · seu qualibet indebita quorumcunque coniunctione contra honorem et potestatem atque salutem nostram siue regni nostri soliditatem nobis in omnibus et ab omnibus sicut tempore antecessorum nostrorum consueuerat exhibeatur · Et si quis quemcunque contra nos , et contra hanc pactam · sinceritatem aliquid moliri manifeste cognouerit si eum conuerti nequiuerit aperte · prodat atque denotet , et sic consilio atque auxilio Episcopalis auctoritas , et fidelium vnanimitas , vt noster honor et potestas regia inconuulsa permaneat totis nixibus decertare et adiuuare procuret ·  
2*
korr. aus regalis
[BK 254 c. 3 BK 254 c. 4]
Quia vero debitum esse cognoscimus ut a quibus honorem suscipimus eos iuxta dictum dominicum honoremus · Volumus ut omnes fideles nostri certissimum teneant neminem cuiuslibet ordinis aut dignitatis Deinceps nostro inconuenienti libitu aut alterius calliditate vel iniusta cupiditate promerito honore debere priuare , nisi iusticiae Iudicio et ratione atque aequitate dictante legem vero vnicuique competentem sicut antecessores sui tempore meorum praedecessorum habuerunt in omni dignitate et ordine fauente · Deo me obseruaturum perdono  - - -3* quod ut facilius atque obnixius4* nostra auctoritas ualeat obseruare omnes sicut in vestra bene memoriali conuenientia pepigistis conseruare studebitis Immo etiam cuncti in postmodum sollicite praecauebunt ne aliquis pro quacunque priuata commoditate aut reiicienda cupiditate siue alicuius consanguinitatis vel familiaritatis seu amicitiae coniunctione nobis Immoderatius suggerat vel postulationibus aut quolibet modo [fol. 68r] inliciat ut contra iusticiae rationem et nostri nominis dignitatem ac regiminis aequitatem agamus ·  
3*
Der Schreiber ließ Platz für 3-4 Wörter; offenbar konnte er den Kapitelwechsel in seiner Vorlage an dieser Stelle nicht erkennen und vermutete stattdessen, dass hier Text fehlte.
4*
korr. aus obnoxius
[BK 254 c. 5]
Et si forte subreptum nobis quippiam ut homini fuerit competenter et fideliter prout sublimitati regiae conuenit , et necessitatibus subiectorum expedit ut hoc rationabiliter corrigatur vestra fidelis deuotio admonere curabat ·  
[BK 254 c. 6]
Tandem autem visum est nobis adnectare ut si quis hoc foedus concordiae salubris quod propter pacis caritatisque custodiam iniuimus et cyrographi virtute subscripsimus rebelli atque animo pertinaci inruperit christiani dilectatione admeneatur [!] · et in conuulsum caritatis Vinculum conseruandum , quod qui tentauerit corrumpere facilius poterit seipsum disrumpere , quam illud possit inrumpere iuxta monita diuina ut resipiscat hortetur5* · et si audierit fiat de societate fideli omnibus gaudium , si vero obaudire renuerit tunc Pontificalis auctoritas , et regalis sublimitas atque in caritatis connexione persistentium magnanimitas , secundum quod res et necessitas6* postulauerit ac ratio expetierit seu qualitati personae conuenerit Zelum suae deuotionis feruentissime exerat , et quod inspirante Deo agendum in omnem salutis et vtilitatis atque honestatis parte iudicauerit inrefragabiliter peragat ·  
5*
o korr. (?)
6*
s1 korr. (?)
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 71v] [8]
[BK 257 Prolog]
Haec quae sequuntur capitula excerpta sunt a Domino Rege Karolo et Principibus eius ex his capitulis quae7* anno DCCCXLVI · aediderunt Episcopi in synodis Vuenilo scilicet cum suffraganeis suis Guntboldus cum suffraganeis suis , Vrsmarus cum suffraganeis suis , Hincmarus cum suffraganeis suis , Amalo8* cum suffraganeis suis , Et oblata sunt eidem Principi sicut ipse iusserat collecta ad relegendum in sparnaco villa Remensis ecclesiae · Et quia factione quorundam motus est animus ipsius Regis contra Episcopos dissidentibus primoribus regni sui ab eorundem Episcoporum ammonitione , et remotis ab eodem concilio Episcopis ex omnibus illis capitulis , haec tantum obseruanda et complacenda sibi collegerunt et episcopis scripto tradiderunt dicentes non amplius decorum capitulis acceptas quam istam , et ista se velle cum principe obseruare9*  
7*
ae korr. (?)
8*
o korr. (?)
9*
e2 korr. (?)
[BK 257 Abschnitt A c. 1]
De honore et cultu ecclesiarum ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 2]
De honore Episcoporum et veneratione seruorum Dei  
[BK 257 Abschnitt A c. 3]
De Iusticiis ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 4]
Vt cautela fiat erga eos qui causa iuuentutis aut insipientiam in aliquo fallunt siue contemnunt admonitionem Episcoporum ne subito aut incaute damnentur anathemate ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 5]
De his qui contra regiam potestatem contumaces esse molliuntur ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 6]
De praecariis ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 7]
De hospitalibus ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 8]
De rapacibus ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 9]
Vt Episcopi tempus congruum obseruetur ad ministerium suum peragendum  
[BK 257 Abschnitt A c. 10]
Vt Clerici arma militaria non contingant ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 11]
Vt missi dirigantur qui inquirant si praecepta a nobis de rebus ecclesiarum ad proprium sint facta ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 12]
De haeresi symoniaca ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 13]
Vt a nullo sedes Episcopalis proprio infirmante Episcopo Vsurpetur ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 14]
Vt Canonici infra dormitorium dormiant  
[BK 257 Abschnitt A c. 15]
Vt Monachi ad palatium non veniant nisi causa obedientiae exceptis abbatibus  
[BK 257 Abschnitt A c. 16]
Vt layci decimas de ecclesiis non contingant ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 17]
De sanctimonialibus contra auctoritatem n[u]ptis  
[BK 257 Abschnitt A c. 18]
De sponsis aliorum  
[BK 257 Abschnitt A c. 19]
De sepulturis infra ecclesiam ·  
Commemoratio prima  
[BK 257 Abschnitt B c. 1]
de honore Videlicet et cultu ecclesiarum sicut supra scriptum habetur · In villa colonia subscriptione Regis et Principum roboratum ·  
Commemoratione secunda  
[BK 257 Abschnitt B c. 2]
de honore Episcoporum et veneratione seruorum Dei similiter  
Commemoratione ·  
[BK 257 Abschnitt B c. 3]
De Iusticiis similiter ·  
Commemoratione  
[BK 257 Abschnitt B c. 5]
De his qui contra regiam potestatem contumaces esse moliuntur similiter ·  
Commemoratione ·  
[BK 257 Abschnitt B Epilog]
Caeterę autem commemorationes sequuntur ita in praefata plenitudine cum suis capitulis continetur  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 74r] [36]
[BK 204 Prolog]
Haec quae sequuntur capitula acta sunt quando tres Reges fratres hlotharius scilicet et Hludouuicus , et Carolus simul conuenerunt secus municipium Traiectum10* in loco qui dicitur marsna Anna [!] incarnationis Dominicae DCCCXLVII · per mensis11* Febroarium12* · quae etiam capitula singulorum adnunciationes sequuntur ·  
10*
von anderer Hand korr. aus Treiectum
11*
gek. mens
12*
gek. Febr
[BK 204 Abschnitt A c. 1]
De pace et concordia atque vnanimitate13* trium fratrum , et regnum inter se [fol. 74v] et quod verissimo et non ficto caritatis vinculo sint vniti , et vt nullus deinceps scandalorum inter eos occasiones serere possit ·  
13*
e korr. (?)
[BK 204 Abschnitt A c. 2]
Vt ipsi mutuo sibi auxilientur · et contra Dei sanctaeque ecclesiae ac suos inimicos secundum oportunitatem temporis Inuicem adiuuent ·  
[BK 204 Abschnitt A c. 3]
Vt nemo per quamlibet cupiditatem leges pacis in cuiuslibet eorum regno conuellere praesumat , quod facere praesumpserit communem ab eis vltionem incurrat ·  
[BK 204 Abschnitt A c. 4]
Vt ecclesiae Christi per omne eorum regnum pristinam dignitatem honoremque retine[at] et quicquid superstite Domino Hludouuico imperatore Iure legitimo possiderunt14* absque ulla diminutione recipiunt ·  
14*
u korr. (?)
[BK 204 Abschnitt A c. 5]
Vt singulis eorum fidelibus talis conseruetur qualem temporibus priorum regum et praecipue aui patrisque eorum habuisse noscuntur si tamen et ipsi pristinam fidem erga ipsos conseruent ·  
[BK 204 Abschnitt A c. 6]
Vt rapinae et depraedationes quae quasi iure legitimo hactenus factae sunt penitus interdicantur · et nemo se impune post haec eas praesumere posse confidat ·  
[BK 204 Abschnitt A c. 7]
Vt singulis partibus regni missi idonei constituantur qui quaerelas pauperum et oppressiones siue quorumcunque causas examinare , et secundum legis aequitatem valeant definire , et si ab uno in aliud regnum huiusmodi praesumptores confugerint15* ibi similiter opprimantur ·  
15*
korr. aus confuger[†]t
[BK 204 Abschnitt A c. 8]
Vt nullus in omni eorum regno deinceps rapt[u]m facere praesumat aut si fecerit legaliter puniatur ·  
[BK 204 Abschnitt A c. 9]
Vt regum filii legitimam haereditatem regni secundum definitas presenti tempore portiones post eos retineant , et hoc quicunque ex his fratribus superstes fratibus fuerit consentiat si tamen ipsi nepotes16* patruis obedientes esse consenserint ,  
16*
korr. aus nep[†]s
[BK 204 Abschnitt C c. 5]
Et sciatis quia volumus vt res ecclesiarum in cuiuscunque regno caput fuerit tam de Episcopatibus quam de abbatiis sine vlla contradictione rectoresque ipsarum ecclesiarum sicut tempore Domni ac genitoris nostri fecerunt illas possideant  
[BK 204 Abschnitt C c. 6]
Similiter et de Episcopatibus et monasteriis vbicunque in nostro communi regno aliter est modo quam debeat , Volumus vna cum Dei adiutorio illud emendare ut ecclesia Dei suum honorem debitum habere possit , et populus suam legem et iusticiam habeat  
[BK 204 Abschnitt D c. 2]
Volumus etiam vt vnusquisque liber homo in nostro regno seniorem qualem voluerit in nobis et in nostris fidelibus accipiat ·  
[BK 204 Abschnitt D c. 3]
Mandamus etiam ut nullus homo seniorem suum sine iusta17* ratione dimittat ne aliquis eum recipiat nisi sicut tempore antecessorum nostrorum consuetudo fuit ·  
17*
iu korr. (?)
[BK 204 Abschnitt D c. 4]
Et volumus ut sciatis quia nos fidelibus nostris rectum consentire volumus et contra rationem eis facere non volumus , ut similiter vos ac caeteros fideles nostros admonemus , vt vos vestris hominibus rectum consentiatis , et contra rationem illis non faciatis  
[BK 204 Abschnitt D c. 5 BK 205 Abschnitt A c. 1]
Et volumus ut cuiuscunque nostrum homo in cuiuscunque regno sit cum seniore suo in hostem vel aliis suis utilitatibus pergat nisi talis Regni Inuasio quam lantuueri dicunt quod absit acciderit vt omnis populus illius regni ad eam [fol. 75r] repellendam communiter pergat · Haec quae sequuntur capitula acta sunt Anno DCCCLI · incarnationis Dominicae quando tres fratres Reges hlotharius scilicet iterum conuenerunt , et consultu Episcoporum · et caeterorum fidelium eadem capitula subscripserunt manibus propriis , et inter se ac inter fideles suos perpetuo conseruaturos promiserunt · Quae capitula singulorum in populo adnunciationes sequuntur · Vt omnium praeteritorum malorum et18* contrarietatum et supplantationum ac malarum machinationum atque molitionum seu nocumentorum inuicem actorum abolitio ita et inter nos et apud nos fiat , et a nostris cordibus penitus auellatur cum omni malitia et rancore ut nec in memoriam ad retributionem · dumtaxat mali vel contrarietatis atque exprobrationis seu improperii de cetero exinde quidam veniat ·  
18*
korr. (?)
[BK 205 Abschnitt A c. 2]
Vt tanta Domino cooperante inter nos verae caritatis benignitas abhinc inante maneat de corde puro , et conscientia bona , et fide non ficta sine dolo , et simulatione vt nemo suo pari suum regnum19* aut suos fideles , vel quod ad salutem siue prosperitatem ac honorem regium pertinet discupiat aut forsconsiliet aut per occultos susurrones libenter composita mendacia seu detractiones acceptet  
19*
u korr. (?)
[BK 205 Abschnitt A c. 3 BK 205 Abschnitt A c. 4 BK 205 Abschnitt A c. 5]
Vt vnusquisque fideliter suum20* parem ubicunque necessitas illi fuerit et ipse potuerit , aut per se aut per filium aut per fideles suos , et consiliov et auxilio adiuuet ut regnum fideles prosperitatem atque honorem regium debite ualeat obtinere , et veraciter vnusquisque erga alterum certatim demonstret quia in fratris sui aduersitate fraterno modo constritatur [!] et in prosperitate illius laetatur , et talem fidem sicut inter nos modo abhinc ante conseruaturos confirmatum habemus sic vnusquisque infantibus fratris sui si obierit qui superfuerit conseruabit · Et quia per vagos et tyrannicam consuetudinem inreuerentes homines pax et quies regni perturbari solet · Volumus ut ad quemcunque nostrum talis uenerit vt de his quae egit rationem et iusticiam subterfugere possit nemo ex nobilium ad aliud recipiat vel retineat nisi ut ad rectam rationem et debitam emendationem perducatur , et si rationem rectam subterfugerit omnes in commune in cuius regnum venerit illum persequamur donec aut ad rationem perducatur · aut de regno deleatur · Similiter et de eo agendum est qui pro aliquo capitulo uel aliquo crimine a quolibet Episcopo corripitur vel excommunicatur · aut ante excommunicationem21* crimen faciens regnum et Regis regimen mutat ne debitam poenitentiam suscipiat aut susceptam legitime peragat Interdum etiam incestam propinquam suam aut sanctimonialem et raptam siue22* adulteram quam illic ei non licebat habere fugiens secum ducit · Hic talis cum Episcopus ad cuius curam pertinebit nobis notum fecerit diligenter perquiratur ne morandi et latendi locum in regno alicuius nostrum inueniat et Dei ac nostros fideles suo morbo inficiat , sed a nobis et per ministros rei publicae constringatur ut simul cum diabolica praeda quam secum duxit ad Episcopum suum redeat et de quocunque crimine publico debitam poenitentiam suscipiat ut susceptam legitime pergat compellatur · [fol. 75v]  
20*
folgt getilgtes patrem
21*
gek. excoicationem
22*
korr. aus s[†]e
[BK 205 Abschnitt A c. 6]
Vt nostri fideles vnusquisque in suo ordine et statu veraciter sint de nobis securi quia23* nullum abhinc inante contra legem et iusticiam et auctoritatem ac iustam rationem aut damnabimus aut dehonorabimus aut opprimemus , et indebitis machinationibus affligemus et illorum scilicet veraciter nobis fidelium communi consilio secundum Dei voluntatem et commune saluamentum ad restitutionem sanctae Dei ecclesiae et statum regni et ad honorem regium atque pacem populi commissi nobis pertinenti adsensum praebebimus · In hoc vt illi non solum non sint nobis contradicentes et resistentes ad ista exequenda verum etiam sic sint nobis fideles , et obedientes ac veri adiutores atque imperatores vero consilio et sincero auxilio ad ista peragenda quae praemisimus sicut per rectum vel quisque in suo ordine et statu suo principi et suo seniori esse debet ·  
23*
korr. aus qui[†]
[BK 205 Abschnitt A c. 7 BK 205 Abschnitt A c. 8 BK 205 Abschnitt A Epilog]
Vt simul coniuncti et vos fratres ad inuicem , et nos cum fidelibus nostris et fideles nostri nobiscum et omnes simul cum deo nos24* reconiungamus , et vt nobis sit25* propitius illi pro deuoto munere offeramus vt vnusquisque omnium nostrum absque sua propria excusatione atque iustificatione recognoscamus26* in quibus aut sigillatim [!] aut communiter contra illius mandata et decreta suorum sanctorum fecimus aut consensimus in ordine27* ecclesiastico et statu regni et per singula in medium illa producamus et nemo nostrum suo aut amico aut propinquo et confęderato · Immo nec sibi ipsis seculariter parcat ut spiritaliter et salubriter parcere possit Quim [!] sicut premisimus in praecedenti capitulo vero consilio et sincero auxilio illa in commune certatim emendare totis viribus procuremus quam citius rationabiliter poterimus · Et aliquis de subditis in quocunque ordine et statu de hac conuenientia exierit aut se retraxerit et huic communi decreto contradixerit seniores cum veraciter fidelibus suis haec secundum Dei voluntatem et legem ac iustam rationem velit aut nolit ille quidam vno concilio et decreto et huic couenientiae resistens et contradicens fuerit exequatur · Et si aliquis de senioribus de hac conuenientia exierit aut se retraxerit et huic communi decreto quod absit contradixerit complures seniorum nostrorum fideles et Regnorum primores in vnum conuenerint eorum qui haec obseruauerint seniorum consilio et Episcoporum Iudicio ac communi consensu qualiter de eo qui debite admonitus incorribilis [!] perseuerauerit agendum sit fauente Domino decernetur Et vt obnoxius Suprascripta capitula nobis auxiliante Domino Inuiolabiliter obseruentur , et nos illa obseruaturos certius credatur manibus propriis eadem subter firmamus · [fol. 76r]  
24*
deo nos korr. aus domnis
25*
korr. (?)
26*
korr. aus recognoscimus
27*
ne korr. (?)
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 99r] [1]
ISTA CAPITVLA CONSTITVTA SVNT A DOMNO Carolo in synodo apud Suessionis ciuitatem in Monasterio sancti Medardi Anno Incarnationis Dominicae DCCCLIII28* In Mense April ·  
[BK 259 c. 1]
VT MISSI NOSTRI PER CIVITATES ET SINGVLA Monasteria tam Canonicorum quam Monachorum siue sanctimonialium vna cum Episcopo parroechiae vniuscuiusque in qua consistunt cum consilio etiam et consensu ipsius qui Monasterium retinet quem volumus et expresse praecipimus ut praesens sit vitam ibi degentium et conuersationem inquirant , et ubi necesse est corrigant et ubi desunt congruas officinas construere iubeant , et ubi sunt factae , et per negligentiam sunt destructae , instaurari praecipiant , et victum ac potum et vestitum atque caetera necessaria pro qualitate et possibilitate loci , et inhabitantium necessitate ordinent , et hospitalitatem superuenientium hospitum et receptionem pauperum ibidem ponant et ordinent , Ecclesiae quoque luminaria et ornatum debitum ordinent , et Thesaurum ac vestimenta seu libros diligenter inbreuient , et breues nobis reportent , Inbreuient etiam , quid vnusquisque ecclesiarum Praelatus , quando praelationem ecclesiae suscepit ibi inuenerit , et quid modo exinde ibi minus sit vel quid et quantum sit superadditum quid etiam nortmannis per nostram commendationem siue sine nostra commendatione datum sit , quidue relictum , vel quid a quoquam ibi in eleemosina datum numerum etiam canonicorum et monachorum siue sanctimonialium vniuscuiusque loci describant , et nobis referant , ut secundum qualitatem et quantitatem loci cum consilio Episcoporum , et fidelium nostrorum vbi minor numerus fuerit nostra auctoritate addamus · Vbi vero indiscretionem Praelatorum superfuerit ad mensuram redigamus , Inquirant quoque quo tempore aui nostri Karoli et Domni genitoris nostri Hludouuici vnoquoque in loco fuerint , et quot modo sint et vbi loca a nortmannis , siue a quibuslibet aliis destructa sunt , et penitus adnullata quot ibi nunc propter paucitatem rerum et deuastationem earundem constitui vel ordinari possint , et inde cum consensu fidelium nostrorum ordinemus quid de caetero agendum sit , Et qualiter abbatiarum Prelati et in locis sacris inhabitantes , De his quae missi nostri praeceperint obedierint nobis diligentissime et capitulatim referre procurent ·  
28*
korr. aus DCCCLIV
[BK 259 c. 2]
Vt missi nostri diligenter Inuestigent per singulas parroechias simul cum Episcopo De monasteriis quae Dominum timentes in suis proprietatibus aedificauerunt [fol. 99v] et ne ab haeredibus eorum diuiderentur , parentibus et praedecessoribus nostris sub Immunitatis defensione tradiderunt , et postea in alodem sunt data ut describant quae sint , et quo vel a quibus in proprietatem data sunt , et nobis renunciare procurent , ut cum Episcopis , et caeteris fidelibus nostris consideremus quid et qualiter inde secundum Dei voluntatem , et nostram salutem agere debeamus ·  
[BK 259 c. 3]
Vt missi nostri per singulas parroechias29* vna cum Episcopo parroechiae ipsius requirant , de capellis et abbatiolis ex casis Dei in beneficium datis qualis census inde exeat ut ecclesia de qua supra exinde vestituram habere possit et nobis renuncient , ut hoc nostra auctoritate commendetur atque firmetur , Et secundum qualitatem et quantitatem loci clericos et luminaria ibi ordinent , et loca restaurari faciant ·  
29*
e ergänzt
[BK 259 c. 4]
DENVNTIANDVM Est omnibus et a missis nostris ordinandum vt omnes ecclesiae et presbiteri sub Immunitate , ac priuilegio , et ordinatione , atque dispositione Episcoporum singularum parroechiarum in quibus consistunt secundum auctoritatem canonicam et Capitularia domni karoli Imperatoris aui nostri , et pii augusti hludouuici domni et genitoris nostri permaneant  
[BK 259 c. 5]
VT Missi nostri diligenter Inuestigent , cum Episcopo et Praelatis monasteriorum et per fideles et strenuos viros30* in vnaquaque parroechia , de rebus ecclesiasticis in alodem datis , et sicut euidentibus , et veris i[u]diciis ac auctoritatibus compererint diligenter a quo et quibus datae sint vel quantum exinde sit describant et nobis renuntient ·  
30*
korr. aus [†]iros
[BK 259 c. 6]
Vt Missi nostri expresse , et cum omni diligentia , cum Episcopo et Praelatis monasteriorum per singulas parroechias requirant de rebus ecclesiasticis · vnde nonae et decimae solui debent , et non soluuntur ut persolui ab , easdem res tenentibus faciant et si aliqua contradictio quae rationabilis videatur oborta fuerit describatur et Praelatus ipsius casae dei vnde res esse noscuntur , et ille qui eas detinet et nonam ac decimam soluere detractat , simul cum missis nostris ad nostram iubeatur venire praesentiam , et tunc veritate comperta , et diffinitione decreta quod rationabiliter Inuenerimus inde praecipiamus · Volumus etiam vt inuestigent missi nostri qualiter illi qui easdem res ecclesiasticas , vnde decimae dantur siue non dantur illas saluas habeant , et in casticiis et in siluis custoditis , et si terrae aut mancipia inde perdita sint , vel aliquid huiusmodi , aut si familia oppressa sit contra legem et omnia per breues renuntient nobis missi nostri  
[BK 259 c. 7]
Vt missi nostri per singulas parroechias Comitibus et Rei publicę ministris ex banno nostro precipiant ne malla31* et placita in exitibus et in atriis ecclesiarum et presbiterorum mansionibus , Neque in dominicis vel festiuis diebus tenere praesumant sed comes conuenientem locum consideret et Inueniat ubi stationem ad mallum tenendum constituat , quia nefas est ibi reos puniri , ubi respectu diuinae32* [fol. 100r] reuerentiae misericordiam consensu fidelium et decreto praedecessorum nostrorum consequuntur ·  
31*
l1 ergänzt
32*
folgt getilgtes reu
[BK 259 c. 8]
Vt missi nostri Comitibus et omnibus rei publicae ministris firmiter ex verbo nostro denuncient atque praecipiant , ut a quarta feria ante initium quadragesimae nec in ipsa quarta feria usque post octauam paschae mallum vel placitum publicum nisi de concordia et pacificatione discordantium tenere praesumant Similiter etiam quarta feria ante natiuitatem Domini vsque post consecratos dies obseruent , necnon et Ieiuniis quatuor temporum et in rogationibus simili obseruatione eosdem feriatos dies obseruent33* , necnon et Ieiuniis quatuor temporum , et in rogationibus simili obseruatione eosdem feriatos dies venerari omnimodis studeant ·  
33*
Der Kopist wiederholte aufgrund eines Augensprungs versehentlich obseruent ... feriatos dies
[BK 259 c. 9]
Vt missi nostri omnibus per singulas parroechias denuncient quia si Episcopus aut ministri Episcoporum34* pro criminibus colonos flagellauerint cum virgis propter metum aliorum , et ut ipsi criminosi corrigantur cum tali discretione sine ulla occasione indebita , sicut in synodo conloquutum est , et vel inuiti poenitentiam temporaliter et corporaliter agant ne aeternaliter pereant si seniores ipsorum colonum indigne tulerint , et aliquam vindictam · inde exercere voluerint aut eosdem colonos ne distringantur contendere praesumpserint sciant quia et bannum nostrum component , et simul cum excommunicatione ecclesiastica nostram armiscaram durissimam sustinebunt  
34*
r korr. (?)
[BK 259 c. 10]
Vt missi nostri omnibus Rei publicae ministris denuncient vt comis et rei publicae ministris simul cum Episcopo vniuscuiusque parroechiae sint vt ministeriis illorum quando Idem Episcopus suam parroechiam circumierit , cum Episcopus eis notum fecerit et quos per excommunicationem Episcopus adducere non potuerit ipsi regia auctoritate et potestate ad poenitentiam et rationem atque satisfactionem adducant  
[BK 259 c. 11]
Sciant etiam fideles nostri quia concessimus in synodo venerabilibus Episcopis ne super beneficia ecclesiastica vel prestarias etiamsi Episcopus aut quilibet monasteriorum Praelatus inrationabiliter petierit praecepta confirmationis nostrae vllo modo faciamus , et Ideo ab inrationabili petitione se vnusquisque compescat ·  
[BK 259 c. 12]
Vt missi nostri omnibus per illorum missaticum denuncient ne commutationes rerum , et mancipiarum quilibet Praelatus earumdem [!] rerum ecclesiasticarum sine licentia et consensu nostro facere praesumat , neque mancipia ecclesiastica quisquam nisi ad libertatem commutet , Videlicet vt manicipia , quae pro ecclesiastico dabuntur in ecclesiae seruitute permaneant et ecclesiasticus homo qui commutatus fuerit perpetua libertate fruatur ·  
ADNVNTIATIO DOMNI HLOTHARII IN VALENTIANIS Mense Nouembrio  
I  
[BK 206 Abschnitt A c. 1]
De Missis directis per Regnum vt populus et pacem et Iusticiam habeant [fol. 100v] De Raptoribus De praedatoribus , De latronibus , et aliis malefactoribus et de omnibus iusticiis  
II ·  
[BK 206 Abschnitt A c. 2]
Vt ubi missatici simul venerint missi simul ueniant et si de uno Regno in aliud aut de vno missatico in aliud fugerint simul eos constringant ,  
III  
[BK 206 Abschnitt A c. 3]
Vt ubicunque fugerint illuc indiculas transmittatur vt comis illos distringat , aut cum alode aut per quodcunque potest ut illuc reueniat et emendet ubi malum fecit  
IIII35*  
[BK 206 Abschnitt A c. 4]
Vt missis commendetur vt faciant Iusticias et si non fecerint quod ipsi pergere debeatis ·  
35*
folgt getilgtes Vt m
V ·  
[BK 206 Abschnitt A c. 5]
Vt si necessitas alicui fuerit omnes sint parati quomodo inuicem vos adiuuetis ·  
SEQVITVR ADNVNTIATIO KAROLI ·  
[BK 206 Abschnitt B c. 1]
De adnuntiatione Episcopali , Et de honore sacerdotum  
[BK 206 Abschnitt B c. 2]
De reaedificatione ecclesiarum et de nonis et decimis ·  
[BK 206 Abschnitt B c. 3]
De obseruatione capitulorum Domni Karoli et domni Hludouuici de ecclesiis  
[BK 206 Abschnitt B c. 4]
De obseruatione pacis , et cauenda rapacitate et oppressione rerum ecclesiasticarum ac pauperum ·  
[BK 206 Abschnitt B c. 5]
Quod nos cum consilio fidelium nostrorum ordinare volumus qualiter honeste et sine indigentia in curte nostra sicut antecessores nostri fecerunt viuere possimus , et comites ac caeteros fideles nostros admonemus vt ipsi sic suum esse et viuere ordinent qualiter propter illorum necessitatem vicini eorum ac pauperes36* non opprimantur ·  
36*
e2 korr. (?)
[BK 206 Abschnitt B c. 6]
De concordia et mutuo adiutorio Episcopi et comites ad iusticias faciendas et diuinum ministerium exequendum :  
[BK 206 Abschnitt B c. 7]
De Iusticiis per Episcopos et missos ac comites nostros37* in regno nostro studendis ·  
37*
folgt getilgtes ad iusticias faciendas et diuinum ministerium
[BK 206 Abschnitt B c. 8]
De Raptis et coniunctione Sanctimonialium atque propinquarum seu sponsarum aliarum , Vt quid in praeterito actum est secundum consilium et Iudicium Episcoporum corrigatur et de cetero omnimodis caueatur  
[BK 206 Abschnitt B c. 9]
Quodsi aliquid per necessitatem in ecclesiis Dei aut contra aliquem fidelium nostrorum fecimus hoc quam citius potuerimus libentissime emendabimus , et de cetero38* si aliquis apud nos patrem suum nocere voluerit hoc secundum consuetudinem antecessorum nostrorum diffinire volumus ·  
38*
e1 korr. (?)
[BK 206 Abschnitt B c. 10]
De placito nostro39* et de communi adiutorio contra nortmannos , et de conloquutione nostra Fraterna [fol. 101r]  
39*
o2 korr. (?)
SEQVVNTVR CAPITVLA QVAE IN IPSO ANNO Et in ipso Mense nouembrio Domnus Karolus consultu fidelium suorum in siluaco ędidit et per Regnum suum a missis suis adnuntiari et obseruari praecepit sed et missos suos sicut subsequitur per Regnum suum ordinauit  
[BK 260 Prolog]
IN NOMINE SANCTAE ET INDIVIDVAE TRINITATIS Karolus gratia Dei Rex , Dilectis et fidelibus missis nostris per Regnum nostrum constitutis Salutem , Sicut vobis notum esse credimus Cum dilectissimo fratre nostro Hlothario40* apud valentianas loquuti sumus et communi consilio cum fidelibus nostris communibus , considerauimus vt inter caetera sanctae Dei ecclesiae , et nostri principatus , ac regni a Deo nobis commissi negotia necessaria de his quae subsequuntur Vos specialiter ammoneremus ut sicut hic descripta habentur vna cum Dei adiutorio prout melius potueris strenue exequi procuretis , et hoc praesentialiter necessarium opus sine aliqua dilatione et excusatione sicut in missaticis coniuncti et deputati estis simul conueniatis et hoc ad perficiendum quanto citius inchoetis , et quantum et qualiter inde factum habueritis vnus vestrum sicut in missatico constituti estis , de vno quoque missatico nobis ad colloquium · quod in proximo cum fratribus nostris habebimus renuntiare procuret , et si contigerit , vt aliquis vestrum nostro seruitio et infirmitatem aut quacunque occasione detentus fuerit pro hoc alius non dimittant ut commendata exequi non studeant etiam si vnus vacauerit a praedictis occupationibus ipse quantum Deus dederit Iussa adimplere studeat ·  
40*
o2 korr. (?)
ISTA DENVNTIANDA SVNT POPVLO A MISSIS NOSTRIS  
Kapitulum41* I  
[BK 260 Abschnitt A c. 1]
Nostri seniores sicut audistis Parabolauerunt simul et considerauerunt cum communibus illorum fidelibus , de dei seruitio et sanctae ecclesiae ac regni statu , et qualiter vos qui in regno consistitis pacem et iusticiam habere possitis , et ordinauerunt42* missos per regnum illorum qui in hoc decertent quantum Deus adiutorium dederit  
41*
gek. K
42*
a korr. (?)
Kapitulum43* II ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 2]
Inter omnes iusticias quas ordinauerunt , vt vnusquisque habeat primo considerauerunt de honore ecclesiarum Dei , et orphanorum et viduarum causis , et de regalibus iusticiis tum maxime de raptoribus puellarum et viduarum causis , et sanctimonialium , et de his qui presbiteros flagellare praesumunt , et qui presbiteros de ecclesiis sine Episcoporum consensu eiicere et recipere aut census de manso , et ex his quae Dominus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis in Immunitate concessit exigere non timent · Et qui de censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias persoluere detractant , vt firmiter inquirantur et acriter distringatur , et plena iusticia inde fiat , secundum quod in capitularibus , aui et patris illorum statutu[m] habetur [fol. 101v] et ipsi per certos fideiussores ad praesentiam illius in cuius regno tales Inuenti fuerint perducantur ut inde ipse commendet quid de tali homine fiat qui nec Deum timet , nec contra sanctos Canones facere nec legem et praeceptum regium infringere pertimescit , salua censura ecclesiastica et Episcopalis poenitentiae vindicta  
43*
gek. K
Kapitulum44* III ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 3]
Similiter de collectis quas Theodisca45* lingua herizuph · appellat , et de his qui Immunitates46* infringunt , et qui incendia ; et voluntaria homicidia , et adsalituras in domos faciunt ·  
44*
gek. K
45*
korr. aus Theodesca
46*
mm korr. (?)
Kapitulum47* IIII  
[BK 260 Abschnitt A c. 4]
De latronibus autem commendauerunt ut missi omnibus denuncient in illa fidelitate , quam Deo et Regi vnusquisque debet et promissam habet et in illa christianitate , quam pacem proximo vnusquisque seruare debet , vt sine exceptione alicuius personae , nec pro amicitia48* vel propinquitate aut amore vel timore ullus49* latronem cęlet , sed illum missis illorum manifestet , et ad accipiendum illum adiutorium , quantum potuerit vnusquisque prestet et per sacramentum hoc missi illorum firmare faciant , sicut tempore antecessorum illorum consuetudo fuit , et si aliquis missos illorum non obaudierit , si Regis homo fuerit per fideiussores ad illius praesentiam perducatur · Si autem alterius homo fuerit , Senior cuius homo fuerit illum Regi praesentet ·  
47*
gek. K
48*
a1 korr. (?)
49*
korr. aus ull[†]s
Kapitulum50* V ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 5]
Commendauerunt etiam , vt si alicui denunciatum fuerit , vt ad accipiendum latronem adiutorium praestet , aut aliquis sonum inde audierit , ut ad latronem accipiendum concurratur et se inde retraxerit vt ad hoc adiutorium non prestet · Si liber homo non fuerit bannum Dominicum componat , et si colonus fuerit LX · ictus accipiat et si latro ibi occisus fuerit qui eum occiderit leudem inde non soluat , et nullus inde faidam portare praesumat , quodsi quis facere praesumpserit per certos fideiussores ad Regis praesentiam perducatur ·  
50*
gek. K
Kapitulum51* VI ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 6]
Quicunque autem abhinc inante latronem receperit maxime autem illum qui forbannitus fuerit , et qui illos quos missi nostri forbanniere recepit postquam forbanniti ab eisdem missis nostris fuerunt secundum quod constitutum est in capitularibus aui et patris nostri in libro III · capitulo · XXIII52* si francus est cum XII · similibus francis iuret quod ipse latronem eum fuisse non scisset licet Pater eius sit aut frater et propinquus , si hoc iurare non potuerit53* , et ab alio conuictus non fuerit quod latronem in hospitio suscepisset quasi latro et infidelis Iudicetur , quia latro est et infidelis est noster , et francorum et qui illum suscepit similis est illi , si autem audiuit , quod latro fuisset , et tamen non scit pro firmiter aut iuret solus quod nunquam eum audisset , nec per veritatem nec per mendacium latronem aut sit paratus54* , si ille de latrocinio euictus fuerit , vt similiter dampnetur ·  
51*
gek. K
52*
I3 korr. (?)
53*
e korr. (?)
54*
a1 korr. (?)
Kapitulum55* VII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 7]
Vt quando missi nostri latronem forbannierint hoc et missis aliis et Comitibus [fol. 102r] scire faciant et si de vno missatico in alium fugerit si in56* vicinitatem venerit pro hoc qui eum forbanniuit non dimittat ut eum non persequatur et comprehendat et si longius fugerit missus in cuius missaticum fugerit si alodem habuerit illi tollat et illum constringi , et ut illuc velit nolit reueniat et ibi malum emendet ubi illud perpetrauit , et si in alicuius villam fugerit et ipsa villa eum contenderit secundum quod in capitularibus aui et patris nostri scriptum habetur inde fiat · Et si necesse fuerit ut iusticia non proteletur Aduocato denuncietur ut ipsum latronem reddat , et eos qui eum contenderunt praesentet ut debitam disciplinam inde sustineant et emendationem inde congruam faciant , quodsi facere neglexerit usque ad secundam vicem bannum Dominicum inde componat , et sic per fideiussores ad praesentiam eorum deducatur ut et de illo , et de contradictoribus , et de ipso latrone secundum quod causa coniacuerit sic decernatur vt caeteri motum habeant  
55*
gek. K
56*
folgt getilgtes ciuit
Kapitulum57* VIII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 8]
Hoc etiam commendauerunt seniores nostri vt si huiusmodi malefactores sicut praediximus de vno regno in aliud fugerint similiter missi illius de cuius regno fugerit ad alios missos in illo regno vbi fugit hoc notum faciant , et illi missi eos constringant ut ad illud regnum et ad illos missos reueniant ut ibi distringi possint ubi malum fecerunt ·  
57*
gek. K
Kapitulum58* · IX ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 9]
De Aduenis qui oppressione Nortmannorum , vel Britannorum In59* partes istorum regnorum confugerunt , statuerunt seniores nostri vt a nullo Rei publicae ministro quamcunque violentiam vel oppressionem aut exactationem patiantur , sed liceat eis conductum suum quaerere et habere donec aut ipsi redeant ad loca sua , aut seniores illorum recipiant , Quod qui Inuentus fuerit ex rei publicae ministris aut aliis quibuslibet contra hoc pietatis praecept[u]m facere aut fecisse bannum dominicum exinde componat  
58*
gek. K
59*
korr. aus [†]
Kapitulum60* X  
[BK 260 Abschnitt A c. 10]
Vt omnibus denuncietur qualiter cuncti sint praeparati ad quamcunque necessitatem Imminentem vt secundum consuetudinem prout necessitas euenerit ad Dei seruitium et illorum atque defendendum sanctam Dei ecclesiam et regnum omnes sint praeparati ·  
60*
K korr. (?)
Kapitulum gek. K
Kapitulum61* · XI ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 11]
Capitula autem aui et patris nostri quae in praescriptis commemorauimus62* qui ex missis nostris non habuerint et eis indiguerint vt commissa per illa corrigere possint , sicut in eisdem capitulis iubetur de scrinio nostro a cancellario63* nostro accipiant , vt rationabiliter et legaliter cuncta corrigant et disponant  
61*
gek. K
62*
korr. aus commemoraui[†]
63*
gek. canrio
Kapitulum64* XII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 12]
Vt vnusquisque missus in suo missatico prouisionem habeat , vt si aliquis de nostris fidelibus per missaticum suum transierit , aut ibi consistens et commanens [fol. 102v] rapinas et depredationes aut alia inlicita fecerit de quibus Deus offendi solet et populus pro oppressione gemere , quatinus hoc subtiliter et veraciter Inuestiget et nobis renuntiet qualiter inde nos sic ordinemus vt nec ipsum nec alium hoc agere delectet ·  
64*
gek. K
Kapitulum65* XIII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 13]
Vt missum illorum missaticis curam habeant ne homines nostri aut alii quilibet vicinos maiores et minores tempore aestatis66* , quando ad herbam suos caballos mittunt et tempore hyemis , quando marascalcos illorum ad fodrum dirigunt vicinos maiores et minores depredentur67* et sic egerint hoc etiam ut praediximus veraciter missi nostri Inuestigent , et nobis renuncient vt in seniore hoc sic emendemus , quatenus homines suos in potestate habeant et contenti sint debitis , et indebita iniuste non appetant ·  
65*
gek. K
66*
e korr. (?)
67*
korr. aus depredantur
HAEC MEMORABILIA CAPITVLA QVAE SEQVVNTVR dedit Missis suis Domnus Karolus Anno DCCCLIIII · In Mense Iunii quando apud attiniacum cum fratre suo hlothario fuit loquutus , vt illa vnusquisque missus in suo missatico per regnum illius exequi procuret ·  
Kapitulum68* I ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 1]
DE MISSIS Pro latronibus scilicet ut addantur et suppleantur missi qui illa peragant quae in capitulis continentur quas supra in siluaco illum edidisse praescripsimus ·  
68*
gek. K
II ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 2]
De maritima custodia et secundum consuetudinem vigilanter disponeretur  
III ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 3]
De Viis per aquas videlicet , vt ubi nouiter clausae erant aperirentur sicut antiquitus fuerunt apertae ,  
IIII ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 4]
De pontibus restaurandis , videlicet vt secundum capitularia aui et patris sui vbi antiquitus fuerunt reficiantur ab his qui honores illos tenent de quibus ante pontes facti vel restaurati fuerunt ·  
V ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 5]
De nauibus quae uadunt sub pontibus videlicet vt inde Teloneum non exigatur69*  
69*
Es folgt eine nicht entzifferbare Zeichenfolge.
VI ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 6]
De aduenis quos affligunt ministri rei publicae , scilicet vt qui ab illis quos nortmanni vel Britannes afflixerunt , et Ideo mendicando in istud regnum venerunt , vel qui propter afflictionem aquitanicam huc venerunt censum vel operationes exigere hoc cum sua lege illis emendent , et qui deinceps hoc facere praesumpserint simul cum emendatione dominicum bannum componat ·  
VII  
[BK 261 Abschnitt A c. 7]
De latronibus qui nunc nihil mali faciunt , et quod iam diu fecerunt emendatum habent et nullus modo super eos clamat , videlicet vt propter hoc modo non punia[m]ur ·  
VIII ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 8]
De hominibus qui in banno , et in penitentia missi sunt , et peius semper faciunt scilicet vt a missis capiantur · et constringantur  
IX ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 9]
De monetis et falsariis fabris videlicet vt diligenter inquirantur et emendantur70*  
70*
a korr. (?)
X [fol. 103r]  
[BK 261 Abschnitt A c. 10]
De rebus ecclesiarum in alodem datis videlicet vt a missis inquirantur et describantur et rei renuntietur ·  
XI ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 11]
De Monasteriis circumeundis , id est vt sicut ordinatum fuit ita missi exequi procurent  
XII ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 12]
De hominibus qui iterum a nouo raptos faciunt ut a missis comprehendantur et constringantur et ad Regis praesentiam deducantur ·  
XIII ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 13]
De fidelitate Regi promittenda id est omnes per Regnum illius franci fidelitatem illi promittant , et qui dicunt se illam promisisse aut certis testibus hoc approbent aut iurent se illam ante iurasse aut illam ipsam fidelitatem promittant ·  
HAEC SVT [!] ADNVNTIATIONES QVAS HLOTHARIVS ET Karolus apud leudicam adnuntiauerunt Anno DCCCLIIII ·  
HLOTHARIVS SERENISSIMVS IMPERATOR  
capitulum I ·  
[BK 207 Abschnitt A c. 1]
Scire volumus vestram omnium fidelitatem quia frequenter praesenti anno Dilectissimum fratrem nostrum hludouuicum inuitamus ut commune colloquium cum fidelibus nostris haberemus atque cum illis de Domini Voluntate quantum ipse inspirare vellet , ac de sanctae Dei ecclesiae vtilitate nostroque ac nostrorum profecto honore et necessitate tractaremus et ordinaremus , Sed quia praedictus Frater noster hactenus sicut optaueramus quibusdam Impedientibus causis venire distulit nos illud omittere uoluimus quin vtiliter nos coniungeremus  
II ·  
[BK 207 Abschnitt A c. 2]
Nunc volumus vos certos reddere de nostra coniunctione quia christo propitio secundum Deum ad salutem sanctae Dei ecclesiae nostramque ac vestram communem vtilitatem , et necessitatem indissolubiliter corde et opere coniungere nos volumus71* vt vnum simus in christo , et vos vnum sitis nobiscum ·  
71*
korr. aus voluimus
III ·  
[BK 207 Abschnitt A c. 3]
Sapiatis quia legem qualem antecessores nostri hoc72* est Pater et Auus noster vestris antecessoribus concesserunt et seruauerunt , nos similiter vobis perdonamus , et Inuiolabiliter atque incorrupte , et praesentibus et futuris temporibus per omnia volumus obseruare ·  
72*
korr. aus [†]oc
KAROLVS GLORIOSISSIMVS REX ·  
CAPITULUM I ·  
[BK 207 Abschnitt B c. 1]
Hanc siquidem coniunctionem facere idcirco usque nunc distulimus quia volumus ut supradictus Frater noster nobiscum pariter conueniens in ea coniunctione se nobis associaret · Sed quia ille aliquibus impedimentis prepeditus venire omisit , nos audita perturbatione , quam filius eius facere conatur consociare nos uoluimus · Sciatis ergo quoniam et in prosperis et in aduersis simul erimus · Nec poterit Nos Deo adiuuante ullum offendiculum ab ea caritate separare , qua fraternis vinculis astricti sumus , sed ubicunque alterno solatio , et adiutorio indiguerimus , quantum Dominus permiserit in Inuicem sustentari et supportari cupimus · atque contra omnem terrenum [fol. 103v] Inimicum auxilium in alterutrum ferre volumus  
II  
[BK 207 Abschnitt B c. 2]
Si autem isdem frater noster sicut optamus et ei mandamus hoc agere distuleri[t] Nos ita coniuncti sumus vt vnus alteri tale praebeat solatium et adiutorium quatenus vbicunque necesse fuerit amodo et deinceps sicut praemisimus vnusquisque73* regnum sibi diuinitus commissum quiete optinere possit et si aliquis patri [!] suo superstes extiterit ipse qui remanserit nepotes suos vna cum Regno patris sub tuitione et defensione habeat , vt contra aduersantium machinationes , auxiliante Deo ita muniti existant qualiter quieto ordine regnum patris opprimere valeant ·  
73*
s2 korr. (?)
III ·  
[BK 207 Abschnitt B c. 3]
Certissime igitur deuotionem vestram scire cupimus quia veraciter recognoscimus in multis Dominum offendissime animosque vestros negligenter molestasse quae videlicet cuncta ita fauente christo pro viribus emendare voti habemus ut et deum placare , et vestrae deuotioni satisfacere possumus , De quibus omnibus certiores vos reddere curabimus cum pluriores nostri fideles conuenerint aut cum praefatus frater noster , vt enim mandamus venerit , si tamen venire voluerit , quomodocunque vobis amabilius erit74* ita ut veraciter cognoscatis permissionem [!] nostram omnimodis attendere , et plenissime nos obseruare velle  
74*
korr. aus erat
IIII  
[BK 207 Abschnitt B c. 4]
Illud praeterea in commune vestra omnium comperiat solertia , quia ideo vobis in hoc sacro loco haec solicite denunciare volumus vt noueritis cuncta quae dicimus Domino fauent[e] , sanctisque eius suffragantibus in quorum praesentia denuntiantur Inuiolabiliter obseruaturos nos esse  
HOC EST CONSILIVM75* QVOD EPISCOPI ET CAETERI FIDELES DOMNI Karoli apud bonoilum communiter illi dederunt Anno Incarnationis Domini nostri Iesu christi DCCCLVI · In mense Augusti ·  
[BK 295]
Increpatio quam in epistola Domini apostolici vobiscum et cum aliis fidelibus vestris audiuimus seuerissime nos tangeret si nos aliter non egissemus quam isdem Domnus Apostolicus nos egisse secundum quod ipse audierat cum magna auctoritate mandauit · Nam quia nos in isto facto vnde nos specialiter redarguit consentientes nos fuimus , et vos ac fideles vestros quos inde admonere conuenit et verbis et scriptis , sicut ipsi scitis , et manentia scripta testantur , frequenter et salubriter commonuimus , vt contra salutem , et auctoritatem factum erat emendaretur et ne deinceps conmitteretur omnimodis caueretur damnabiliter ista increpatione non tangimur · Sed et nunc nostris monitis illius monita coniungentes , et illius monitis nostra monita subiungentes , hortamur ut statum monasteriorum in regno nostro consistentium aliter quam debeat et deceat peruersum ac confusum quanto citius ac melius , et possibilius atque rationabilius potueritis restituere et corrigere76* studeatis et non solum hoc vos , et commissos vobis in regno vestro agere commonemus verum etiam monemus hortamur et precamus vt capitula quae vos ipse [fol. 104r] cum fidelibus vestris in colonia villa manu propria confirmastis , sed et ea quae in belluaco ciuitate Episcopis tradentibus sub conditione notissima suscepistis Illa quoque quae cum fratribus vestris secus teudonis villam in loco qui dicitur iudicium approbastis cum illustribus viris et sapientibus baronibus vestris obseruanda delegistis · Sed et illa quae cum fratribus vestris apud marsnam manu propria confirmastis · verum et illa quae in synodo suessonica cui vestram praesentiam exhibere dignati fuistis acceptastis · Necnon et illa quae in siluaco decreuistis cum his quae in leodico cum fratre vestro hlothario adnuntiastis diligenter et frequenter ad memoriam reducatis ac relegatis , et quae in regno vestro contra illa acta sunt contraque diuinam77* et salubrem auctoritatem quam progenitores et praedecessores vestri directo ordine tenuerunt et obseruauerunt perpetrata sunt quantotius ratio et possibilitas permittat corrigere procuretis · Et ne de cetero a quocunque contra haec agantur omnes communiter cooperante Domino caueamus , Et si quid contra haec actum fuerit statim vt citius fieri potuerit aequitate et ratione ac possibilitate dictante absque dolo cum recta intentione et lege ac auctoritate competente vnicuique ordini corrigatur , Et ne leue cuiquam Videatur , quod Deo teste ac mediante manu propria confirmatum , et sponsione cum78* ueritatis , quae Deus est , assertione prolatum est , discat ex confirmationis cautione in terris et ex baptismatis ac ceterarum obseruationum confirmatione in coelis quantis nexibus quisque teneatur79* obstrictus , omnisque quod diuino spiritu dicitur communiter audiamus , Nisi conuersi fueritis gladium suum vibrabit , arcum suum tetendit , et parauit illud , et in eo parauit vasa mortis De quibus nos omnes ad se et ad mandatorum suorum obseruationem conuersos et in obsersuatione eorundem permanentes eripiat Iesus Christus Dominus noster cui est honor et gloria potestas et Imperium per omnia secula seculorum amen ·  
75*
LI korr. (?)
76*
folgt getilgtes debeatis
77*
ui korr. (?)
78*
korr. aus con
79*
e1 korr. (?)
HAEC QVAE SEQVVNTVR CAPITVLA MISIT DOMNVS Rex Karolus ad Francos et Aquitanos qui ab eo disciuerant Anno Incarnationis Dominicae DCCCLVI · Nonis Iulii80* De Palatio Carisiaco per fideles missos suos ad Alardum Abbatem Rodulphum Richuinum ad [!] Algarum et Berengarium  
capitulum I ·  
[BK 262 c. 1]
Mandat Vobis noster senior quia suus auunculus Rodulphus illi de vestra fidelitate nuntiauit et quod vos illum praecastis , ut ad vos suos denominatos fideles in sua mercede transmitteret , et vos illi per illos vestram necessitatem et voluntatem mandare uolebatis , et si aliquid factum habebatis quod necessitas fuisset emendare voluntarie per illorum consilium emendabatis , et quod vobis consilium donauerint ad nostri senioris fidelitatem , et vestram saluationem81* voluntarie faceretis ·  
80*
Nonis Iulii gek. Non Iul
81*
t korr. (?)
Capitulum II ·  
[BK 262 c. 2]
Et mandat vobis noster senior quia placet ei quod illi suus auunculus de vestra fidelite [!] , et bona voluntate nuntiauit et secundum vestram depraecationem transmisit nos sicut praecastis , ad vos et mandat vobis , quia si aliquis aut ipse senior noster aut aliquis ad illum aliquem de vobis comperdere uoluit , et propter hoc ad tempus [fol. 104v] aliquis de vobis ab illius praesentia et ab illius seruitio se subtraxit quia omnis quicunque de uobis ad rectam rationem ad illum et82* ante suos fideles venire uoluerit , hoc ei concedit , et si iuste et rationabiliter inuentum fuerit quod rectam rationem contra eum aliquis de vobis habuerit cum consilio fidelium suorum hoc voluntarie emendabit , Et si [in]uentum fuerit , quod illam causam vnde aliquis de vobis conquirere uoluerit per rationem fecerit volet ut sicut per rationem fecit ita facta per rationem permaneat ·  
82*
folgt getilgtes ad
capitulum III ·  
[BK 262 c. 3]
Mandat vobis vt si aliquis de vobis rectam rationem ad illum et ante suos fideles praecauerit et inde in rectam rationem venerit et iuste et rationabiliter Inuentum fuerit quod rectam rationem aliquis de vobis non habeat , et ipsa recta ratio illum conuicerit quasi secum crediderit et humiliauerit et emendare uoluerit , et in ipsa emendatione permanere uoluerit quia sicut cum suis fidelibus rationabiliter Inuenerit ut rationabilem misericordiam faciat voluntarie paratus est facere  
IIII ·  
[BK 262 c. 4]
Mandat vobis quia si aliquis est de uobis qui non se confidit in sua conscientia ut rectam rationem precare aut non velit aut non audeat , et se recognoscit et poenitet et misericordiam illius et indulgentiam petierit , quia illum tantum vt inante sicut debet se caueat voluntarie vnicuique qui sic se recognoscit misericordiam et indulgentiam donat ·  
V ·  
[BK 262 c. 5]
Mandat vobis , ut ne aliquis de illo Inante dubitet quia ipsam rectam rationem qui illam querit , semper illi vult conseruare , et illam misericordiam quam modo illi concedit similiter illam semper vult conseruare si ille aliam iterum talem causam non commiserit pro qua rectam rationem iustum iudicium debet sustiner[e]  
VI  
[BK 262 c. 6]
Mandat vobis quia si aliquis de vobis talis est qui dicat quia paupertate et necessitate quia multos dies in illius seruitio misit et omnia quae habuit dispendit ad talem coniunctionem vt aliquid impetraret quod per seruitium83* impetrare non potuit sic iunxit quia si hoc nostro seniori ante suos fideles demonstrare potuerit et hoc si verum inuentum fuerit quod senioris nostri culpa fuerit quod per necessitatem aliquis de vobis rationabiliter de seruitio illius se tali modo subtraxerit , quia senior noster hoc voluntarie recognoscit , et cum consilio de suis fidelibus hoc quam citius et rationabilius potuerit emendabit ·  
83*
um korr. (?)
VII ·  
[BK 262 c. 7]
Mandat vobis quia si aliquis de vobis dixerit quod84* hoc quod fecit non pro sua infidelitate aut pro sua deinhonorantia fecit et timet aliquis de [v]obis , quod noster senior alicui de vobis reputare inante debeat hoc factum , aut pro sua infidelitate aut pro sua deinhonorantia , et propter hoc iam vltra ad illum non debeat consilium acaptare , quia qualiscunque de vobis tali modo in isto facto conmisculatus est si inante illi sic fidelis et obediens et adiutor ad suum regnum et debitum honorem continendum fuerit sicut per rectum homo suo seniori et suo Regi esse debet , quia nulli de ista causa volet reputare , sed totum85* ex corde dimittere quod in illius persona in ista causa commisit et suum seruitium quod illi et ante fecit , et adhuc Deo Iuuante faciet debite et rationabiliter vult illi merere [fol. 105r] Si autem aliquis illi aut alicui iniuste abstulit lex hoc sicut consuetudo et rectum est pacificabit ·  
84*
gek. q
85*
t2 korr. (?)
capitulum VIII ·  
[BK 262 c. 8]
Et sciatis quia senior noster86* sicut subinde uoluit Deo gratias nunc ad bonum effectum perduxit et rogauit fideles suos ut sine ulla mala suspitione de illius iracundia aut animi commotione communiter quaerant et inueniant atque describant , hoc quod ille secundum suum ministerium facere debet , et quae facere illum non87* condeceant et ubicunque inuentum fuerit quod fecit quod facere non debuit , paratus est vt cum Dei adiutorio , et fidelium suorum consilio hoc quam citius cum ratione et possibilitate emendare potuerit emendet et inante corrigat , et correcta custodiat , et quod facere debuit quod ad salutem et honestatem illius pertinuit et aliquid munus fecit hoc cum Dei adiutorio et fidelium suorum88* consilio et auxilio facere quam citius cum ratione et possibilitate potuerit faciat ·  
86*
n korr. (?)
87*
n1 korr. (?)
88*
o korr. (?)
capitulum IX ·  
[BK 262 c. 9]
Et similiter vult ut nos quaeramus et inueniamus et describamus , quid et qualiter nobis fidelibus suis in vnoquoque ordine contra illum conueniat facere , et quid non conueniat facere , ut illa quae conueniunt faciamus , et illa quae non conueniunt caueamus , et vbicunque in retro aliquid a nobis89* suis fidelibus in quocunque ordine facta sunt quae non condeceant cum Dei et illius auxilio , et nostro communi consilio quam citius cum ratione et possibilitate emendare potuerimus emendemus et inante corrigamus et correcta custodiamus ·  
89*
folgt getilgtes esse
capitulum X ·  
[BK 262 c. 10]
Et sciatis quia sic est ille adunatus cum omnibus suis fidelibus in omni ordine et statu et nos omnes sui fideles de omni ordine et statu ut si ille iuxta humanam fragilitatem aliquid contra talem90* pactum fecerit illum honeste et cum reuerentia sicut seniorem decet91* admoneamus vt ille hoc corrigat et emendet , et vnicuique in suo ordine debitam legem conseruet , Et si aliquis de nobis in quocunque ordine contra istum pactum incontra illum fecerit si talis est , vt ille eum inde admonere uelit ut emend[e]t faciat · Et si talis est causa ut illum inde familiariter non debeat admonere ante suos pares illum in rectam rationem mittat , et ille qui debitum pactum et rectam legem et debitam seniori reuerentiam non vult exhibere et obseruare Iustum Iusticiae Iudicium sustineat , et si sustinere non Voluerit , et contumax et rebellis extiterit · et conuerti non potuerit a nostra omnium societate et regno ab omnibus expellatur Et si senior noster legem vnicuique debitam et a se et a suis antecessoribus nobis et nostris antecessoribus perdonatam , et rectam rationem et misericordiam competentem vnicuique in suo ordine92* conseruare voluerit , sciatis quia sic est ille nobiscum , et nos cum illo adunati et sic sumus omnes per illius voluntatem et consensum confirmati Episcopi atque abbates cum laicis , et laici cum Viris ecclesiasticis , Vt nullus suum parem dimittat , ut contra suam legem , et rectam rationem et iustum Iudicium etiamsi uoluerit quod absit Rex noster alicui facere non possit ·  
90*
m korr. (?)
91*
d korr. (?)
92*
in korr. (?)
XI ·  
[BK 262 c. 11]
Et sciatis quia ad hoc quaerendum et Inueniendum et statuendum atque confirmandum cum nostro et caeterorum fidelium suorum consensu habet noster senior constitutum locum uermeriam palatium et tempus ac diem XIIII · kalendas93* Augusti et habet ex nomine descriptos fideles suos per quorum tractatum ista causa Deo adiuuante [fol. 105v] ad perfectam perfectionem perueniat , et habet VII · kalendas94* Augusti ad ipsum palatium Vermeriam generaliter95* omnes fideles suos conuocatos vt omnibus suam Voluntatem et perdonationem et nostram96* qui fideles illius sumus deuotionem adcognouit97* , et ut ista98* conuenientia quam Teste Deo Confirmabimus inante diebus vitae suae et diebus vitae nostrae conseruetur et ipse suis successoribus contra successores nostros , et nos nostris successoribus suis successoribus conseruandam in Dei nomine relinquamus ·  
93*
gek. kl
94*
gek. kl
95*
korr. aus [†]
96*
o korr. (?)
97*
korr. aus adcogn[†]
98*
is korr. (?)
XII ·  
[BK 262 c. 12]
Et sciatis quia vult senior noster , et nos caeteri fideles illius vt si vos qui illius99* fideles et consiliarii esse debetis volueritis sicut100* vobis diximus ad illius praesentiam et fidelitatem atque seruitium venire , et cum nobis in ista societate esse quia et ipse et nos quae voluntarie volemus , vt cum nobiscum hoc et quaeratis et inueniatis et statuatis atque conseruetis , et nos cum vobis similiter et vobis aliis omnibus sicut et nobis debitam legem et rectam rationem dehinc inante sicut rectum est vult conseruare sicut101* sui antecessores , qui hoc melius et rationabiliter fecerunt nostris et vestris antecessoribus in omni ordine conseruauerunt  
99*
iu korr. (?)
100*
folgt getilgtes debemus
101*
korr. aus sicu[†]
XIII ·  
[BK 262 c. 13]
Et mandet vobis noster senior quia si aliquis de vobis talis est cui suus senioratus non placet , et illi simulat ad alium seniorem melius quam ad illum acaptare possit , veniat ad illum , et ipse tranquillo et pacifico animo donat illi commeatum tantum , ut ipsi et in suo regno id suis fidelibus aliquod damnum aut aliquam marritionem non102* faciat , et quod Deus illi cupierit et ad alium seniorem acaptare potuerit pacifice habeat ·  
102*
non ergänzt
XIIII ·  
[BK 262 c. 14]
Et si aliquis fuerit de vobis , qui velit dicere , quia non credit fidem senioris nostri et suspectus sit de sua perditione , et propter hoc non audeat ambulare ad illum nos vobis damus Dei et nostri senioris karoli fidem ; et de suis Episcopis et fidelibus damus fidem , quia quantum Deus vos saluauerit103* , et vos ipsos saluaueritis sani ambuletis , et sani cum illo sitis et sani si vobis cum illo sicut debet non conuenerit retornetis , tantum vt pacifice et sine seditione ambuletis , et suos fideles non solicitetis ·  
103*
ue korr. (?)
XV ·  
[BK 262 c. 15]
Et si adhuc dubitatis et aliam firmitatem quaeritis tantum vt contra rationem non quaeratis si ad illum sicut diximus ambulare vultis etiam et ad hoc parati sumus ut faciamus quia certi sumus quia omnia cum securitate facere possumus ·  
ISTA CAPITVLA MISIT REX DE BASIV PER Hadabrannum et Bettonem ·  
capitulum I ·  
[BK 263 c. 1]
Mandet vobis senior noster salutes , mandet etiam vobis quia valde miratur quod placitum tale non custoditis sicut vos illi promisistis et sicut ipse vobis mandauit ·  
capitulum II · [fol. 106r]  
[BK 263 c. 2]
Mandet vobis senior noster quodsi propterea hoc placitum dimisistis ut fratres104* eius expectare voluisset , et is aduentum iuxta quod illi mandastis non sine aliis suis fidelibus quos modo secum non habuit inuenire potuit , vt necesse esset inde aliquam expectationem facere ·  
104*
korr. aus fratris, aber unklarer Befund, so dass auch eine Korrektur von fratres zu fratris nicht ganz ausgeschlossen werden kann
III ·  
[BK 263 c. 3]
Habet senior noster constitutum aliud placitum kalendas105* septembris in villa melfa vbi ei occurrere sui fideles debent , propterea mandat vobis vt vos tali loco et vobis congruo et eidem praemisso loco proximo veniatis vbi tales vos fideles transmittere ad vos possit106* , quos vobis mittendos postulaueritis ·  
105*
gek. kl
106*
korr. aus posset
IIII ·  
[BK 263 c. 4]
Scitis quia vult vobis hoc obseruare secundum quod vobis in vermeria concessit , et sicut scriptis et verbis antea mandauerat , et quicquid amplius Iuste et rationabiliter postulare vultis Patri , et de expectatione secundum quod cum fidelibus suis inuenerit quod Dei uoluntati et eius fideli usque suorum honori non sit indignum propter Deum et nutrimentum Domni et genitoris sui ac illius et seruitium illi a vobis impensum hoc vobis adsentire non contradicit ·  
V ·  
[BK 263 c. 5]
Mandet uobis ut memores sitis Dei et vestrae christianitatis et nutrimenti genitoris eius , et sui et debitae fidelitatis , et regni superuenientis periculi studeatis suos fideles sanctae matris ecclesię et sui unanimes fieri et omnipotentis Dei voluntatem ac illius fidelitatem commmunemque salutem · simul cum ipso fideliter explere ad resistendum Inimicis , et chistia[ni] nomini persecutoribus · Istum107* missaticum transmisit Domnus Rex gloriosus karolus per Adolardum abbatem et Richuinum et Rodulfum et Berengarium108* ·  
107*
Der hier vorliegende Beginn eines neuen Kapitulars ist (nachträglich?) durch Unterstreichung des ersten Wortes markiert.
108*
um korr. (?)
Capitulum I ·  
[BK 264 c. 1]
Mandet vobis senior noster salutes , et mandat uobis quia quicquid in vestra causa secundum consilium suorum fidelium melius et honestius inuenire potuit per suos fideles et sua capitula iam per duas vices uobis mandauit ·  
II ·  
[BK 264 c. 2]
Mandat vobis quia sicut per illos suos fideles , et per eadem capitula vobis innotuit si vult ergo vos adtendere109* et obseruare , et si vos adhuc talem causam eum postulare volueritis quae ad suum honorem et ad vestrum perfectum pertineat paratus est etiam in hoc secundum vestram petitionem facere iuxta consilium fidelium suorum ·  
109*
d1 korr. (?)
capitulum III ·  
[BK 264 c. 3]
Mandat etiam ut recordemini Dei , et vestrae christianitatis , et condoleatis atque compatiamini huic sanctae ecclesiae quae et a vobis et ab aliis miserabiliter est oppressa et depraedata , et quae crudeliter ex altera parte persequitur a Paganis et non vos dissocietis ab vnitate et vnanimitate fidelium Dei ; sed accederetis praesentaliter vos illi adunare et coniungere aliis Dei suisque fidelibus ad defensionem sanctae ecclesiae et suam fidelitatem ·  
IIII  
[BK 264 c. 4]
Si autem dicitis vos propter pares vestros qui praesentes non sunt hoc non posse facere , mandat vt vos qui in praesentiarum estis talem securitatem ei faciatis , vt non propter aliam causam hoc dimittatis quod per nos vobis mandat nisi propter illos vestros pares qui praesentes non sunt , et facit ei securitatem , vt illos vestros pares ad Dei [fol. 106v] seruitium et ad suam fidelitatem in quantum potueritis exhortemini et conuertatis , et si illos conuerti non potueritis uos ab eius seruitio non vos subtrahatis quoniam si110* omnes ad eum conuerti uolueritis , paratus est uos omnes , secundum sanctae ecclesiae utilitatem , et suum honorem , et vestrum communem profectum recipere et saluare , et honorabiles semper habere et nulli umquam imputare in quantum ad se pertinet quicquid negligenter factum habetis de eius seruitio aut in ista causa contra illum egistis ·  
110*
folgt getilgtes vos
V ·  
[BK 264 c. 5]
ET mandat uobis quia postquam vestram fidelitatem cognouerit securos etiam vos faciet ex sua parte quod nulli debeat reputare hoc quod erga illum negligenter egit in hac causa ita tamen suos quoque erga illum debitum honorem et debitam fidelitatem conseruaueritis sicut Dei suique fideles ·  
VI ·  
[BK 264 c. 6]
Et si aliqua pars ex vobis ad eius senioratum , et ad eius fidelitatem reuerti voluerit similiter est paratus eos benigne recipere et erga illos omnimodis adimplere quae superius scripta sunt  
Istum missaticum transmisit Rex per hincmarum et yrminfridum Episcopos et per Adolardum Abbatem et Rodulphum et Richuinum et Berengarium ·  
[BK 265]
Mandat uobis senior noster salutes , et mandat vobis quia pro Dei amore et pro vestrae quandam fidelitatis seruitio sibi impenso  - - -111* omnes suos112* vult saluos esse et sine aliqua occasione omnes suos ad Dei seruitium , et ad suam fidelitatem attrahere cupit · Et ut omnibus manifestum fiat quia113* sic omnes uos vult saluare · sicut suos fideles et nulla occasione intermissa aliquem ex vobis perdere vult , et ut etiam contra pares vestros absque laesione salui esse possitis sicut debetis et christianos oportet talem114* causam qualem vos eum postulastis libentissime vobis concedit secundum consilium suorum fidelium vsque ad condictum placitum quod est V · Idus115* octobris116* carnutum · Ita tamen vt vos securitatem talem ei faciatis vt usque ad illum placitum in pace maneatis , et nullam dehonorationem in aliqua causa erga eum aut erga suos fideles faciatis quam rationabiliter et possibiliter vitare et cauere potestis , neque impedimentum suis fidelibus faciatis nec inpraedatione nec in aliqua inquietudine117* · Et concedit vobis vt omnes si in honoribus et in alodis nostris118* interim consistatis119* exceptis his quorum honores senior noster donatos habet · Et si aliqui sunt ex vobis qui honores non habent si volunt in suis alodibus consistere aut cum aliis eorum paribus vel amicis faciant et etiam si voluerint cum seniore nostro manere ita tamen vt cum pace viuant et ipsi et sui etiam hoc clementer concedit , ea videlicet ratione vt vos securum de vobis illum faciatis , et vt nullum suum fidelem aliquo modo de sua fidelitatis subtrahatis neque solicitetis , et si aliquis ex vobis fuerit qui hanc pacem isto modo seruare noluerit a vestro consortio omnes eum vnanimiter expellatis si emendare noluerit quod negligenter fecisse manifestum fuerit ·  
111*
freigelassener Platz in der Zeile, mit drei kurzen, waagerechten Strichen
112*
suos ergänzt
113*
q korr. (?)
114*
folgt getilgtes q
115*
I korr. (?)
116*
gek. octob
117*
d korr. (?)
118*
korr. aus v
119*
s1 korr. (?)
[BK 266 Prolog]
IN NOMINE sanctae et indiuiduae trinitatis · Karolus gratia Dei Rex Illustris120* [fol. 107r] Episcopo et Dilectis ac fidelibus missis Illustribus , Comitisque nostris Illustribus121* salutem ·  
capitulum I ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 1]
Notum sit fidelitati Vestrae quia XVI Kalendas122* Martii secundum sacram auctoritatem synodum Venerabilium Episcoporum ac conuentum fidelium nostrorum apud Carisiacum fecimus conuenire · Cum quibus inter caetera ecclesiastica vtlitatis ac Regni necessitatis negotia considerauimus qualiter rapinae , et depopulationes quae partim occasione superinruentium paganorum partim mobilitate quorundam fidelium nostrorum in regno nostro per eos etiam qui ecclesiam Dei defenderi [!] et tuere123* et regni soliditatem ac quietem debuerant prouidere grassantur aliquo modo annuente Domino sedari valeant et amoueri ·  
120*
gek. Ill
121*
gek. Ill
122*
gek. Kl
123*
korr. aus tueri
II ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 2]
Quorum consultu decreuimus ut quia peccata quae in suo initio , vt sunt magni ponderis aestimantur pernitioso processu ipso etiam exitiabili supra ius mentibus leuantur et quasi insensibiles reddunt ac si quando resipiscere molliuntur eas sępius obligent , vt si resurgere velint non possint antequam censura ecclesiastica et legales sententiae huiusmodi praedatores terribiliter et damnabiliter feriant · Episcopi quique in suis parrochiis et missi in illorum missaticis , Comitesque in eorum comitatibus pariter placita teneant quo omnes Rei publicae ministri , et vassi Dominici , omnesque quicunque uel quorumcunque homines in eisdem parrochiis et Comitatibus commanent sine vlla personarum exceptione et excusatione aut dilectione conueniant  
III  
[BK 266 Abschnitt A c. 3]
Et Episcopi illius parrochiae breuiter adnotatas sententias de huiusmodi causa euangelicae videlicet et apostolicae atque prophaeticae auctoritatis necnon et decreta apostolica atque canonica omnibus relegat , et aperto sermone cunctis quale quantumque peccatum sit , et qualem quantamque poenitentiam , et quam Immanem seuerissimamque vindictam exposcat cum aliis debitis et necessariis atque vtilibus praedicationibus innotescere curet  
IIII  
[BK 266 Abschnitt A c. 4]
Missi quoque legales sententias sicut eas cognitas habent adnotent et praedecessorum nostrorum Regum atque Imperatorum nostraque capitula de hac causa in vnum collecta omnibus nota fiant , Et episcopi Dei , et episcopali124* auctoritate tales deprędationes omnibus omnibus [!] interdicant , et missi ac Comites nostri cunctis ex nostro Regio nostro banno prohibere firmiter studeant ut cognoscant omnes quia si125* abhinc inante in regno nostro talia facere aliquis praesumpserit secundum diuinas sententias episcopalem excipiet sententiam et secundum leges ac capitula regia emendare cogetur126* , et secundum Iudicium fidelium nostrorum condignam vindictam suscipiet ·  
124*
korr. aus c
125*
quia si korr. aus quasi
126*
emendare cogetur korr. aus emendet recogetur
V ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 5]
Et si talis persona fuerit vt Episcopi et missi nostri ac Comites in illorum ministeriis quod prauum actum fuerit potuerint emendare secundum praefixum modum illud enim dare studeant , aut per fideiussores ad nostram presentiam uenire fiant ·  
VI ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 6]
Si autem aliquis quiscunque inobediens extiterit cum summa festinatione nobis notum facere curent ut quantotius ad nostram presentiam illum venire iubeamus et dignam vltionem secundum iudicium fidelium nostrorum sustineat ·  
VII ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 7]
Et si quod absit talis emerserit qui Dei timorem postponat et ecclesiasticam auctoritatem contemnat et regiam potestatem refugiat , sciat quiscunque ille fuerit quia et secundum [fol. 107v] canonicam auctoritatem ab omnium christianorum coetu et sanctae ecclesiae consortio et in coelo et in terra alienus efficietur et regali potestate atque omnium Regni fidelium vnanimitate sicut Dei et ecclesiae inimicus et Regni deuastator persequetur usque dum a regno exterminetur ·  
VIII  
[BK 266 Abschnitt A c. 8]
Et si aliquis Comes fuerit qui hoc in suo comitatu fuerit aut ibi talia increscere permiserit ut aut ipse illa non emendet aut nobis nota non fecerit vt nostra auctoritas talia corrigat , sciat quia talem sententiam inde sustinebit sicut tempore antecessorum nostrorum consuetudo fuit ·  
VIIII  
[BK 266 Abschnitt A c. 9 BK 266 Abschnitt A c. 10]
Et si aliqui iterantes depredationes et rapinas per regnum nostrum fecerint et Episcopi ac missi et Comites hoc emendare non potuerint quan [!] citius possint nobis notum facere curent ut127* Iubeamus ipsos depredatores per eandem viam cum misso nostro redire et illa omnia que alii egerant legaliter emendare et talem harmiscaram sicut nobis iussum fuerit aut Iudicium sicut cum fidelibus nostris considerauerimus sustinere , quia autem Dilecti fratris nostri ac nepotum nostrorum homines fuerint qui talia egerint et hoc nobis Innotescant in illis nota faciamus et illi suos homines sicut illis melius uisum fuerit de talibus castigare procurent sicut et nos nostros homines castigare volumus si in illorum Regnis indecentia , et aliqua noxia quod absit facere praesumpserint ·  
127*
t korr. (?)
[BK 266 Abschnitt B]
SANCTVS GREGORIVS PASTORALI DICIT ·  
[BK 266 Abschnitt B]
Ammonendi sunt qui aliena rapere contendunt ut solicite audiant quod venien[.] in Iudicio Dominus dicat Esuriui enim et non dedistis mihi manducare et cetera Quibus dicit · Discedite a me maledicti in ignem aeternum qui paratus est dyabolo et angelis eius · Hinc ergo colligendum est quanta damnatione plectendi sunt qui aliena rapiunt si tanta animaduersione feriuntur qui sua indiscrete tenuerunt · Perpendant128* quo eos obliget reatu res rapta si tali subiicit poena non tradita · Perpendant quid meretur iusticia inlata si tanta percussione digna est pietas non impensa · Audiant raptores Vae ei qui multiplicat non sua usquequo et aggrauat contra se densum lutum , Densum lutum contra se aggrauare est terrena lucra cum pondere peccati cumulare ·129* Audiant quid christus dicat · Quid prodest homini si totum mundum lucretur animae vero suae detrimentum fiat , Id est quid prodest homini si totum quod extra se congregat , sed hoc solum quod ipse est damnat · Audiant illi qui rapiunt in hoc seculo deficient aut in seculo dimittent , sed secum ad Iudicium causas rapinae id est damnationem secum ferent · Et alibi scriptum est · Audiant quid prophaeta Esaias dicit Rapina pauperis in domo nostra ; et causa viduae non ingreditur ad eos et lachryma viduae usque ad maxillam descendit , et Dominus non delectabitur in Illis · Audiant [fol. 108r] quia in Cuius domo rapina est siue in domo corporis siue in domo mansionis non habitat in illa domo spiritus sanctus , sed spiritus malignus , et si accedit ad communionem corporis et sanguinis christi ante dignam satisfactionem non mundatur per illam communionem a peccato sed plenius sicut iudas quando in coena plenus rapina et iniquitate communicare praesumpsit de manu christi possidetur a diabolo , vnde et suspensus crepuit medius et ad quem causa viduae non ingreditur130* , nec ipse si digne non satisfecerit in coelestem ecclesiam intrare ualebit · Audiant Rapaces quid iterum prophaeta dicat , Quid praedaris , nonne et ipse praedaberis , videlicet quia ille qui praedatur res pauperum et ecclesiarum ac seruorum Dei , praedatur a Dyabolo et praeda illius fit · Audiant quid sanctus Apostolus dicat per quem loquutus est christus et qui raptus fuit usque ad tertium coelum , et qui raptus fuit in paradisum , et audiuit talia secreta verba quae non licebat homini loqui · Ait namque Quia neque rapaces neque homicidae neque adulteri Regnum Dei possidebunt , vnde131* intendat quale quantumque peccatum est rapina , quam cum adulterio et homicidio sanctus comparauit Apostolus Item ipse dicat Si quis fornicator aut adulter aut rapax aut homicida est cum huiusmodi nec cibum sume132* christi discipulo id est christiano licet ante satisfactionem id est correctionem ac emendationem , et dignam133* poenitentiam · Audiant quod sanctus Ioannes Apostolus electus et dilectus christi qui in coena super pectus eius recubuit talem hominem salutare vetat dicens · Nec aue ei dixeris neque in domum receperis , Audiant quid in toletano concilio sancti Episcopi qui in coelo cum Deo regnant et in terris miraculis coruscant de totius mundi partibus congregati decreuerunt · Si quis inquiunt de potentibus clericum aut quemlibet pauperem aut religiosum expoliauerit et mandauerit ad ipsum Episcopus ut eum audiat , Et si contempserit inuicem mox scripta percurrant per omnes prouintiae Episcopos quoscunque adire potuerit ut excommunicatus habeatur donec audeat et reddat aliena , Ecce de pauperum Raptoribus · Audiant raptores et prędones rerum ecclesiasticarum quid sanctus Anatcletus Papa ab ipso beato Petro apostolo presbiter ordinatus cum totius mundi sacerdotibus iudicauit134* · Dicit namque , Qui abstulerit aliquid patri vel matri homicidae particeps est · Pater noster sine dubio Deus est qui nos creauit , Mater vero nostra ecclesia quae nos in baptismo spiritaliter regenerauit , Ergo qui christi pacunias et ecclesiae rapit aufert vel fraudatur homicida est atque homicida ante conspectum Iusti Iudicis deputabitur Qui rapit pecuniam proximi sui iniquitatem operatur · Qui autem pecuniam vel res ecclesiae abstulerit sacrilegium facit et ut sacrilegus iudicandus est Item sanctus Vrbanus Papa et martir res et facultates ecclesiasticae oblationes appellantur quia Domino offeruntur et vota sunt fidelium ac praetia peccatorum atque patrimonia pauperum · Si quis illa rapuerit Reus est damnationis annaniae et Zaphirae , et oportet huiusmodi tradere sathanae ut spiritus saluus sit in die Domini [fol. 108v] Item sanctus Lucius Papa · Rerum ecclesiasticarum et facultatum raptores a liminibus sanctae ecclesiae anathematizatos apostolica auctoritate pellimus135* et damnamus atque sacrilegos esse iudicamus et non solum eos sed etiam omnes consentientes eis qui non solum qui faciunt rei iudicantur sed etiam qui facientibus consentiunt par enim poena et agentes et consentientes136* comprehendit · Et sanctus Augustinus in sermone euangelii sancti Ioannis ita dicit , fur sacrilegus loculorum sacrorum et dominicorum · est iudas , et qui aliquid de ecclesia furatur et rapit Iudae perdito comparatur · Item in sacris canonibus sanctu [!] spiritu dictatis et christi sanguine confirmatis scriptum est · Si quis oblationes ecclesiae extra ecclesiam accipere et dare voluerit praeter conscientiam Episcopi et eius cui huiusmodi officia commissa sunt nec cum eius uoluerit agere consilio anathema sit · Episcopus autem omnibus dicere debet quid sit anathema et ne desperent ostendere debet quandiu duret anathema Id est quandiu quisque errorem non corrigit et digna137* satisfactione138* non emendet vt reconciliationem et indulgentiam valeat promereri Si quis vero ante satisfactionem et reconciliationis indulgentiam in peccatis suis perseuerat mortuus fuerit iam anathema perpetuum illi erit et peccatum ad mortem · pro quo non dicit apostolus ut oretur · Sed et plura si necesse fuerit Episcopus quisque colligere et dicere procurabit ·  
128*
r ergänzt
129*
folgt getilgtes Accipiant
130*
r1 korr. (?)
131*
folgt getilgtes non
132*
sume mit Einfügungszeichen ergänzt
133*
folgt getilgtes emendationem
134*
i2 korr. (?)
135*
i korr. (?)
136*
folgt getilgtes eis qui non solum
137*
korr. aus dignam
138*
korr. aus satisfactionem
SEQVVNTVR CAPITVLA DOMNI KAROLI ET HLVDOVVICI IMPERATORVM ·  
[BK 266 Abschnitt C c. 1]
Vobis vero Comitibus dicimus vosque commonemus quia ad vestrum Ministerium maxime pertinet vt reuerentiam et honorem sanctae ecclesiae Dei exhibeatis et cum Episcopis vestris concorditer viuatis , et eis adiutorium ad suum ministerium peragendum praebeatis ut et vos ipsi in ministeriis vestris pacem et iusticiam faciatis ut quae nostra auctoritas publice139* fieri decernit ut in ministeriis vestris studiose perficiatur studeatis · Proinde monemus vestram fidelitatem vt memores sitis fidei vestrae nobis promissae et in parte ministerii nostri vobis commissi in pace scilicet , et iustitia facienda · vosmetipsos coram Deo et coram hominibus tales exhibeatis , ut et veri nostri adiutores et populi conseruatores iuste dici et vocari possitis , et nulla quaelibet causa aut munerum acceptio aut amicitia cuiuslibet vel odium aut timor aut gratia ab statu rectitudinis vos deuiare compellat , qui inter proximum et proximum semper iuste dicens · Pupillorum vero et viduarum et caeterorum pauperum adiutores ac defensores140* et sanctae ecclesiae vel seruorum illius honoratores iuxta141* vestram possibilitatem sitis , Illos quoque qui temeritate et violentia in furta et latrocinia siue rapinis communem pacem populi perturbare moliuntur vestro studio142* et correctione sicut decet compescite · Et si aliqua persona in aliquo vobis impedimentum fuerit quin143* ea quae dicimus facere non valeatis , nobis ad tempus illud notum fiat ut nostra auctoritate adiuti ministerium vestrum digne adimplere possitis ·  
139*
e korr. (?)
140*
s1 korr. (?)
141*
x korr. (?)
142*
korr. aus stud[†]
143*
korr. aus qui in
[BK 266 Abschnitt C c. 2]
Omnes vero laycos monemus vt honorem ecclesiasticum conseruent et dignam [fol. 109r] venerationem Episcopis et Dei sacerdotibus exhibeant et ad eorum praedicationem cum suis deuote occurrant , et ieiunia ab illis communiter indicta reuerentur conseruent et suos obseruare doceant et compellant , ut etiam Dies Dominicus sicut decet obseruetur et colatur omnes studeant , et vt liberius fieri possit mercata et placita a144* comitibus sicut sępe admonitum fuit illo die prohibeantur ·  
144*
a mit Einfügungszeichen ergänzt
[BK 266 Abschnitt C c. 3]
De pace vero in exercitali itinere seruanda usque ad marcham hoc145* omnibus notum fieri uolumus quod quicunque auctorem damni sibi praeterito anno inlati146* nominatim cognoscit ut iusticiam de illo quaerat et accipiat ·  
145*
h korr. (?)
146*
i2 korr. (?)
[BK 266 Abschnitt C c. 4]
Deinceps tamen omnibus denuntiare uolumus ut unusquisque cognoscat omnes qui in suo obsequio in tali itinere pergunt siue sui sint siue alieni vt ille de eorum factis rationem se sciat redditurum , vt quicquid in pace violanda deliquerint ad ipsius debet periculum pertinere ea scilicet conditione , vt pacis violator primum iuxta facinoris qualitatem , siue coram nobis , siue coram misso nostro dignas poenas persoluat , Et senior qui secundum talem duxerit aut quem constringere noluit aut non potuit147* ut nostram iussionem seruaret et super in regno nostro praedas facere non timuerit pro illius negligentia si ante eum de his non admonuerit et postquam negligentia contemptoris148* ad eius noticiam peruenerit eum corrigere sicut decet149* neglexerit , honore suo priuetur · Vt scilicet neuter illorum sine iusta vindicta remaneat  
147*
u korr. (?)
148*
korr. aus cont[†]mptoris
149*
folgt getilgtes de
[BK 266 Abschnitt C c. 5]
Comites vero ministris ecclesiae in eorum ministeriis , ut hoc plenius et de nostris et de se et de suis hominibus obtinere possint adiutores in omnibus fiant , et quicunque prima et secunda vice de his a comite admonitus non se correxerit volumus ut per eundem comitem eius negligentia ad nostram noticiam perferatur , ut150* nostra auctoritate quod in nostro capitulari continetur subire cogatur ·  
150*
korr. aus n
[BK 266 Abschnitt C c. 6]
De pace admonemus ut omnes qui per aliqua scelera rebelles sunt constringantur ·  
[BK 266 Abschnitt C c. 7]
Se [!] pacem et iusticiam infra patriam sicut sepe per alia capitula iussimus adimpletum151* fiat ·  
151*
d korr. (?)
[BK 266 Abschnitt C c. 8]
Si quis domum alienam cuiuslibet infregerit quicquid exinde per vim abstulerit aut rapuerit , vel furauerit , secundum legem eam illi cuius domus fuerit infracta et spoliata in triplum componat , et insuper bannum Dominicum soluat , si seruus hoc fecerit sententiam superiorem accipiat , et insuper secundum suam legem compositionem faciat · Si quislibet homo aliquid tale damnum alicui fecerit pro quo plenam compositionem facere non valeat semetipsum in vadio pro seruo dare studeat usque dum plenam compositionem adimpleat ·  
[BK 266 Abschnitt C c. 9]
Si quis messes aut annonas in hoste super bannum Dominicum rapuerit vel pauerit152* aut furauerit aut cum caballis vastauerit aestimato damno secundum legem in triplum componat , Et si liber homo hoc feccerit [!] bannum Dominicum pro hac re componere cogatur · seruus vero secundum legem tripla compositione damnum in locum restituat153* , et pro damno corporali subiaceat · [fol. 109v]  
152*
a korr. (?)
153*
e korr. (?)
[BK 266 Abschnitt C c. 10]
Si quis in exercitu infra regnum sine iussione Domiinica [!] per vim hostilem aliquid praedare uoluerit aut foenum tollere aut granum siue pecora maior[.] et minora domosque infrangere uel incendere hae [!] ne fiant omnino prohibemus  
[BK 266 Abschnitt C c. 10]
Quodsi ab aliquo presumptioso factum fuerit LX · solidis · si liber est sit culpabilis , et omnia similia restituat , aut cum XII · testibus se purget , si vero seruu[s] hoc fecerit capitali crimini subiaceat et dominus omnia similia restituat , quia seruum suum non correxit nec custodiuit vt talia non perpetraret · Quoniam si nos ipsos comedimus cito deficiemus , vnusquisque tamen custodiat exercitum suum , ne aliqua depredatio infra regnum fiat ·  
[BK 266 Abschnitt C c. 11]
Si quis infra regnum rapinam fecerit154* aut cuiquam nostro fideli eiusque homi[n][.] aliquid vi abstulerit in triplo cui aliquid abstulit legibus componat , et insuper bannum nostrum id est · LX · solidos nobis persoluat postmodum vero a comite ante nos adducatur , ut in bastonico retrusus usque dum nobis placuerit poenas luat · Nam si publice actum fuerit publicam inde agat poenitentiam iuxta sanctorum canonum sanctionem · Si vero oculte [!] sacerdotum consilio ex hoc agat poenitentiam ·  
[BK 266 Abschnitt C c. 11]
Quoniam Raptores ut ait Apostolus nisi veram egerint poenitentiam regnum Dei non possidebunt · Qui vero de rebus ecclesiarum aliquid abstulerit grauius inde Iudicetur155* , quia sacrarum rerum ablatio sacrilegium est , et sacrilegus uocatur , qui ex eis aliquid abstulerit aut rapuerit , extorres156* namque a liminibus sanctae matris ecclesiae , tales personae usque ad satisfactionem ecclesia[.] quam laeserunt sunt habendae atque firmiter denotandae ·  
154*
korr. aus fece[†]
155*
korr. aus Iudicemur
156*
korr. aus extorrens
Adnunciatio karoli et nepotis sui hlotharii apud sanctum Quintinum kalendis157* Mar[...] Anno DCCCLVII · Incarnationis Dominicae  
157*
gek. kl
[BK 268 Abschnitt A c. 1]
Volumus vos scire quid fuit insimul noster conuentus ·  
Capitulum I ·  
[BK 268 Abschnitt A c. 1]
POSTQVAM DEVS nostrum seniorem vocauit de isto saeculo semper Inuenit tale consilium in meo dilecto fratre hludouuico sicut mihi necesse fuit , et ego in illum quaesiui , et illum ostendere decuit , et illius adhortatione et interuentione deuenit Deo gratias talis vnanimitas inter me et bonae memoriae fratrem meum hlotharium sicut inter fratres esse debebat , et propter tales causas quae sicut inter nos coniacuerunt inuenimus cum communibus fidelibus nostris qui adfuerunt et illa in sua vita contra nos conseruauit158* et Deo gratias nos contra illum conseruauimus , et contra illius filios nepotes nostros adiuuante Deo quantum scimus et possumus , et illi ad nos quaesierint conseruare volumus ·  
158*
korr. aus conserua[†]
capitulum II ·  
[BK 268 Abschnitt A c. 2]
Post obitum vero illius ex parte pro mea sicut audistis infirmitate ex parte pro paganorum superuentione , et pro aliis occupationibus quae in regno nostro acciderunt usque modo non fuit oportunus locus ut ego et iste meus carissimus [fol. 110r] nepos insimul parabolare potuissemus , et Inuicem nobis praesentes nostras voluntates demonstraremus quas in corde vnusquisque contra alterum retinebamus  
capitulum III ·  
[BK 268 Abschnitt A c. 3]
Euenit autem locus congruus quia iste meus carissimus nepos cum dilectissimo fratre meo hludouuico parabolauit et tale receptum et consilium in eo inuenit sicut et isti necesse fuit et illum demonstrare decuit quod mihi satis complacuit et nunc quando mecum parabolauit dixit mihi quod in illa firmitate quam ego cum patre suo bonae memoriae fratre meo feci et illum suscepi in ipsa susceptione vellet perseuerare , et illam firmitatem quam suus pater meus frater contra me fecerat vellet adiuuante159* Domino per omnia obseruare  
159*
e korr. (?)
Capitulum IIII ·  
[BK 268 Abschnitt A c. 4]
Et Inuenimus cum160* communibus fidelibus nostris , ut pro talibus necessitatibus sicut scitis et videtis In161* isto regno euenire nos inuicem confirmaremus sicut et fecimus ut ad honorem sanctae Dei ecclesiae et communem profectum et fidelium nostrorum saluamentum et regnum nostrum contra quoscunque nobis necesse fuerit continendum Inuicem nos saluemus et aduuemus [!] sicut auunculus nepotem et nepos auunculum per rectum saluare et adiuuare debet ·  
160*
folgt getilgtes omnibus
161*
I korr. (?)
capitulum V ·  
[BK 268 Abschnitt A c. 5 BK 268 Abschnitt C]
Et nostri fideles qui praesentes fuerunt et hoc consilium nobis dederunt dixerunt nobis quod parati sunt nos auxiliante domino in omnibus adiuuare vt istam firmitatem possimus ad Inuicem obseruare , Et propterea volumus a vobis vestrum consensum et voluntatem audire · si et hoc vobis bene videtur , et nobis inde auxilium vultis praestare vt hoc possimus cum Dei et vestro adiutorio obseruare162* · Volumus vos scire , quia propter istas rapinas et depredationes , quae in regno nostro increuerunt ex parte quia pagani nobis superuenerunt ex parte pro talibus occasionibus quae in regno nostro acciderunt synodum Episcoporum , et aliquantos de nostris fidelibus per oportunitatem temporis conuocauimus , et considerauimus cum ipsis vt per omne163* regnum nostrum , Episcopi et missi nostri ac comites in singulis parroechiis et comitatibus placita teneant , et ad illa placita omnis homo qui placitum custodire debet , et in illis comitatibus commanet sine exceptione et excusatione custodiat , et Episcopi omnibus demonstrent quam graue hoc peccatum sit , et qualem poenitentiam164* quaerat et qualem damnationem nisi poenitentia succurrerit acquirat · Et missi nostri capitula legis , et antecessorum nostrorum de hoc omnibus ostendant et tantam miseriam interdicant , et sciant omnes quia quiscunque abinde talia facere · praesumpserit et canonicam et regalem vindictam suscipiet sicut tunc omnibus , et Episcopi et missi nostri plenius adnunciabitur  
162*
er korr. (?)
163*
korr. aus omnem
164*
gek. poenitiam
[BK 268 Abschnitt E]
DEVS OMNIPOTENS Nobis donet vt vestram fidelitatem et vestrum adiutorium quae semper contra nos cum omni barnatu ˙ demonstrastis vobis sic emere possimus sicut antecessores nostri , vestris antecessoribus in bene [!] meruerunt , et nos vobis165* cum omni166* bonitate volumus commerere ·  
capitulum I ·  
[BK 268 Abschnitt B BK 268 Abschnitt D c. 1]
Sicut meus auunculus vobis dicit quantum Deus mihi scire et posse donauerit [fol. 110v] et in illa firmitate cum seniore meo facta in qua me suscepit , et quam senior meus contra illum fecit volo perseuerare , et illam quam contra eum feci cum Dei adiutorio , volo firmiter obseruare , Sciatis etiam quia considerauimus vt quiscunque malefactor de vno regno nostro in alterum venerit Episcopus vel missus siue comes de quorum ministerio effugerit vt iusticiam non reddat aut dignam vindictam non sustineat illis missis in quorum missatico in alio regno fugerit notum faciant , et ipsi illum taliter constringant ut ad compositionem aut ad vindictam illuc reueniat vbi malum perpetrauit  
165*
korr. aus vobiscum
166*
korr. aus omnibus
II ·  
[BK 268 Abschnitt D c. 2]
Et sciatis quia sicut Deus per suam misericordiam ; et per meos auunculos167* bonitatem et per mei senioris ac meos fideles adiutorium meo seniori in regno successi ita et in omni bonitate ; et in obseruatione de illis capitulis quos meus senior cum suis fratribus et meis auunculis ad marsnam de Dei voluntate , et sanctae ecclesiae honore , et regni stabilitate et sanctae ecclesiae ac Regni fidelium saluamento considerauit et confirmauit cum Dei adiutorio et meis auunculis , consilio et auxilio , et vestro adiutorio permanere volo  
167*
n korr. (?)
Acta sunt haec sequentia apud carisiacum palatium Anno incarnationis Dominicae DCCCLVIII · Regni autem Domni Karoli XVIII · Indictione VI · XII · kalendas168* Aprilis In Dei nomine foeliciter ·  
168*
gek. kl
[BK 269 Abschnitt A]
Quantum sciero et potuero Domino adiuuante absque ulla169* dolositate aut seductione , et consilio et auxilio secundum meum ministerium et secundum meam personam fidelis170* vobis adiutor ero , vt illam regiam potestatem quam in regio nomine et Regno Deus vobis concessit ad ipsius voluntatem et ad vestram ac fidelium vestrorum saluationem cum debito et honore et vigore tenere et gubernare possitis , et pro vllo homine non me inde retraham quantum mihi Deus intellectum et possibilitatem donauerit  
169*
korr. aus ullo
170*
folgt getilgtes ero
[BK 269 Abschnitt B]
Et ego quantum sciero et rationabiliter potuero Domino adiuuante vnumquemque vestrum , secundum suum ordinem et personam honorabo , et saluabo , et honoratum ac saluatum absque ullo dolo ac damnatione vel deceptione conseruabo et Vnicuique171* competentem legem et iusticiam conseruabo , et qui illam necesse habuerit et rationabiliter petierit rationabilem misericordiam exhibebo sicut fidelis Rex suos fideles per rectum honorare et saluare et vnicuique competentem legem et iusticiam in vnoquoque ordine conseruare et indigentibus , et rationabiliter petentibus rationabilem misericordiam debet impendere · Et pro nullo homine ab hoc quantum dimittit humana fragilitas per studium , aut maliuolentiam vel alicuius indebitum hortamentum deuiabo , quantum mihi Deus intellectum et possibilitatem donauerit · Et si per fragilitatem contra hoc mihi subreptum fuerit cum hoc recognouero , voluntarie illud emendare curabo ·  
171*
c korr. (?)
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 122r] [30]
ADNVNTIATIO DOMNI KAROLI  
[BK 242 Abschnitt A]
Vos scitis quomodo aliquanti homines minus quam necesse fuerat Deum timentes nostrum fratrem172* Hludouuicum quasi sub bona intentione hoc anno solicitauerunt vt in Regnum nostrum taliter veniret sicut ipsi scitis , vnde Nos Deus et vestra fidelitas sic adiuuauit sicut et bene cognoscitis · Post hoc laborauit adiuuante Domino iste carissimus nepos noster , vt inter nos Pax fieret sicut per rectum esse debet , Et ut monentibus Episcopis ad [fol. 122v] illam caritatem et fraternam concordiam rediret , sine qua vllus christianus saluus esse non potest · Propterea transmisit ad vos suos missos , et mandauit nobis primum tale missaticum quod nobis impossibile visum fuit · Deinde quia illud missaticum non suscepimus aliud missaticum nobis sui missi173* dixerunt , quod quia et secundum Deum salubre , et secundum sęculum vtile nobis videtur , volumus vobis illud dicere , et si vobis ita sicut et nos , videtur cum vestro consilio volumus illud recipere et quod Deus concesserit ad necessarium effectum perducere  
172*
gek. frem, aber ohne jegliches Kürzungszeichen
173*
mi korr. (?)
[BK 242 Abschnitt A Epilog]
Haec sunt nomina Episcoporum qui anno incarnationis Dominicae DCCCLXo nonis Iuniis174* · in secretario Basilicae sancti Castoris considerauerunt cum nobilibus laicis firmitatem quam gloriosi Reges nostri Hludouuicus et Karolus atque Hlotarius inter se fecerunt · VII · Idus Iunias175* · In eodem Monasterio , et qui haec capitula ab omnibus conseruanda acceptauerunt ·  
[BK 242 Abschnitt A Epilog]
[fol. 122va] [15] Hincmarus Guntharius Altfridus Salomon Aduentus Atto Franco Teudericus Leutbertus Gebehardus Christianus Vulfadus abba Vuitgarius abba Haec nomina laycorum Ghuonradus Eurardus176* Adalardus Arnustus Vuarnarius L[ui]tfridus Hyuodulfus Erkangarius [fol. 122vb] [15] Gislebertus Ratbotus Alnulfus Huto Item chuonradus L[ui]tharius Beringarius Matfridus Boso Sigeri Hartmannus Luthardus Richuinus Vuigricus Hunfridus Bernoldus Atto Adalbertus177* Burchardus Christianus Leutulfus [fol. 122vc] [15] Hessi Herimannus Item Hruodulfus sigardus [fol. 123r]  
174*
nonis Iuniis gek. non Iun
175*
Idus Iunias gek. Id Iun
176*
u1 korr. (?)
177*
l korr. (?)
[BK 242 Abschnitt B]
Amodo et quandiu vixero istum fratrem meum Karolum , et nepotes meos Hludouuicum Hlotarium et Karolum ad Dei voluntatem et sanctae eius ecclesiae statum et honorem et atque [!] defensionem , et ad nostram salutem communem et honorem , et ad populi christiani nobis commissi saluamentum et pacem et ad legis ac Iusticiae atque rectae rationis conseruationem178* quantum mihi Deus scire et posse donauerit et ipsi me obaudierint et a me ipsi quaesierint vero consilio et secundum vt mihi rationabiliter et salubriter possibile fuerit sincero auxilio adiutor ero ad regnum illorum continendum , et nec in vita , nec in membris neque in regno illorum eos forconsiliabo179* in hoc ut ipsi erga me similem promissionem faciant et conseruent si me Deus adiuuet et istae sanctae reliquiae ·  
178*
korr. aus con[†]ationem
179*
n korr. (?)
capitulum I ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 1]
Vt omnium praeteritorum malorum et contrarietatum et supplantationum180* ac malarum machinationum atque molitionum seu nocumentorum Inuicem actorum abolitio ita inter nos , et apud nos fiat , et nostris cordibus poeniturus auellatur cum omni malitia et rancore vt nec in memoriam ad retribuendum dumtaxat mali vel contrarietatis atque exprobrationis seu improperii de caetero exinde quidam veniat ·  
180*
m korr. (?)
capitulum II ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 2]
Vt tanta Domino cooperante inter nos verae caritatis benignitas abhinc inante semper maneat de corde puro et conscientia bona , et fide non ficta sine dolo et simulatione vt nemo suo patri suum Regnum aut suos fideles , et quod ad salutem siue prosperitatem ac honorem regium181* pertinet discupiat aut forconsiliet aut per occultos susurrones libenter composita mendatia seu detractiones acceptet ·  
181*
korr. aus regnum
Capitulum III ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 3]
Vt vnusquisque fideliter suum fratrem vbicunque necessitas illi fuerit et ipse potuerit aut per se aut per filium aut per fideles suos et consilio et auxilio adiuuet ut regnum fideles prosperitatem atque honorem regium debite ualeat obtinere et veraciter182* vnusquisque erga alterum certatim demonstret quia in fratris sui aduersitate · sic venerit fraterno modo constristetur183* , et in prosperitate illius laetetur , et talem fidem sicut inter nos modo abhinc inante conseruaturos confirmatum habemus sic vnusquisque infantibus fratris sui si obierit184* qui superfuerit conseruabit ·  
182*
et consilio … et veraciter mit Einfügungszeichen ergänzt
183*
s2 ergänzt
184*
korr. aus obedierit
IIII ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 4]
Et quia per vagos et tirannica consuetudine inreuerentes homines pax et tranquillitas185* Regni perturbari solet volumus ut ad quemcunque nostrum talis venerit ut de his quae egit rationem et Iusticiam subterfugere · possit nemo ex nobis illum ad aliud recipiat et retineat nisi ut ad rectam rationem et debitam emendationem perducatur , et si rationem rectam subterfugerit omnes in commune in cuius regni venit illum persequamur donec ad rationem perducatur aut de regno deleatur ·  
185*
l1 ergänzt
V [fol. 123v]  
[BK 242 Abschnitt C c. 5]
Similiter et Deo agendum est qui pro aliquo capituli et publico crimine aliquolibet186* Episcopo corripitur et excommunicatur aut de excommunicatione crimen faciens regnum et Regis regimen mutat ne debitam poenitentiam suscipiat , ut susceptam187* legitime peragat · Interdum etiam incestam propinquam suam aut sanctimonialem et raptam siue adulteram , quam illic ei non licebat habere fugiens secum ducit hic talis cum episcopus ad cuius curam pertinebit nobis notum fecerit diligenter perquiratur ne morandi et latitandi locum in regno alicuius nostrum Inueniat et Dei ac nostros fideles suo morbo inficiat sed a nobis et ministros Rei publicę constringatur , et vt simul cum diabolica praeda quam secum duxit ad Episcopum suum redeat , et de quocunque crimine publico debitam poenitentiam vt susceptam legitime188* peragat compellatur  
186*
gek. aliquolt
187*
folgt getilgtes poenitentiam
188*
folgt getilgtes pergat
VI ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 6]
Vt nemo Episcoporum hominem peccantem ab ecclesia christiana communione alienet189* donec illum secundum euangelicum praeceptum ut ad emendationem et poenitentiam redeat commonitum habeat , qui peccans si commonitus190* inobediens et incorrigibilis permanserit , et ad emendationem redire noluerit Regiam et rei publicae potestatem per seipsos et per Ministros suos adeat ut constringatur , et ad emendationem191* et poenitentiam peccator redeat · Qui etiam si ita ad correctionem perduci nequiuerit tunc secundum leges ecclesiasticas medicinali separatione communione ecclesiastica segregetur  
189*
korr. aus aliena
190*
korr. aus commonitur
191*
folgt getilgtes redire noluerit
VII ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 7]
Vt illis hominibus qui in talibus perturbationibus sicut in his praeteritis annis acciderunt in Deum , et in sanctam ecclesiam atque in nos peccauerunt si se ex veritate recognoscentes petierunt et deinceps nobis veraciter fideles esse voluerint et in regnis nostris pacifici et quieti , et legibus ac iusticiae obedientes extiterint rationabilis misericordia impendatur · Non solum in indulgentia192* commissorum et in concessione proprietatum verum etiam , et in largitione honorum secundum nostram rationabilem possibilitatem  
192*
folgt getilgtes impendatur
VIII ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 8]
Vt de rapinis ac depraedationibus et de conspirationibus ac seditionibus , et de raptis foeminarum sicut ecclesiasticae et christianae legis atque progenitorum nostrorum capitula continent ita in omnibus et ab omnibus conseruentur  
IX ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 9]
Vt alia etiam capitula eorundem progenitorum nostrorum de sanctae ecclesiae honore et Immunitate ac conseruatione et de193* regio194* etiam honore atque vigore195* et populi nobis commissi lege ac iusticia in omnibus et ab omnibus conseruentur ·  
193*
e korr. (?)
194*
korr. aus r[†]
195*
e korr. (?)
X ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 10]
Vt nostri fideles vnusquisque in suo ordine et statu veraciter sint de nobis securi quia nullum abhinc in antea contra legem et iusticiam et auctoritatem ac iustam rationem aut damnabimus aut dehonorabimus aut opprimemus [fol. 124r] et indebitis machinationibus affligemus et illorum scilicet veraciter nobis fidelium communi consilio secundum Dei voluntatem et commune saluamentum ad restitutionem sanctae Dei ecclesiae , et statum Regni , et ad honorem regium atque pacem populi commissi nobis pertinenti adsensum praebebimus In hoc vt illi non solum non sint nobis contradicentes et resistentes ad ista exequenda verum etiam sic sint nobis fideles et obedientes ac veri adiutores atque cooperatores vero consilio atque sincero auxilio ad ista peragenda quae praemisimus sicut per rectum in suo ordine et statu suo principi , et suo seniori esse debet ·  
Capitulum XI ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 11]
Vt sic simul et coniuncti , et nos fratres ac nepos noster ad inuicem , et nos cum fidelibus nostris , et fideles nostri nobiscum et omnes simul cum Deo nos reconiuramus , et ut nobis sit propitius illi pro deuoto munere offeramus , et vnusquisque omnium vestrum absque sua propria excusatione et iustificatione recognoscamus in quibus aut sigillatim aut communiter aut contra illius mandata et decreta suorum196* sanctorum fecimus aut consensimus in ordine ecclesiastico197* et statu regni et per singula in medium illa producamus , et nemo nostrum suo aut amico aut propinquo , et confoederato Immo nec sibi ipsi seculariter pateat ut spiritaliter et salubriter parcere possit · Quoniam sic praemisimus in praecedenti capitulo vero consilio et sincero auxilio illa in commune certatim emendari totis viribus procuremus quatotius rationabiliter procuremus ·  
196*
korr. aus suorumque
197*
c3 korr. (?)
XII ·  
[BK 242 Abschnitt C c. 12 BK 242 Abschnitt C Epilog]
Et si aliquis de subditis in quocunque ordine et statu de hac conuenientia extiterit aut se retraxerit , et huic communi decreto contradixerit seniores cum veraciter fidelibus suis haec secundum Dei voluntatem et legem ac iusticiam rationem velit nolit ille198* qui diuino consilio et decreto et huic conuenientiae resistens et contradicens fuerit exequantur Et si aliquis de senioribus , de hac conuenientia exierit aut se retraxerit , et huic communi decreto quod absit contradixerit complures seniorum nostrorum consilio et Episcoporum iudicio a communi consensu , qualiter de eo qui debite ammonitus incorrigibilis perseuerauerit agendum sit fauente Domino decernatur , Et vt obnoxius suprascripta capitula a nobis auxiliante Domino Inuiolabiliter obseruentur et nos illa obseruaturos certius credatur manibus propriis subter firmamus ·  
198*
e korr. (?)
ADNVNTIATIONES DOMNI HLVDOVVICI Regis apud confluentes lingua Theodisca  
capitulum I ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 1]
Vos scitis quid in isto regno deuenit , et Ideo huc conuenimus , vt de Dei voluntate , et sanctae eius ecclesiae statu , et de nostra ac vestra communi salute atque honore et de pace populi christiani cum Dei adiutorio , et fidelium nostrorum consilio tractaremus ·  
II ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 2]
Et misimus hoc super episcopos199* et caeteros200* fideles nostros vt illi hoc inuenirent201* qualiter nos ad haec quae diximus exequenda adunaremus et volumus vt sciatis [fol. 124v] quia sicut illi inuenerunt et scripto nobis ostenderunt ad inuicem adunati sumus sicut fratres per rectum esse debent et nos simul cum isto nepote nostro et ille nobiscum et etiam suos fratres nepotes nostros in hac adunationis firmitate nobiscum recepimus , Ita tamen202* si et ipsi hanc firmitatem erga nos fecerint et obseruauerint  
199*
os korr. (?)
200*
aetero korr. (?)
201*
folgt getilgtes qualte
202*
gek. tn
III ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 3]
Et sciatis quia non volumus vt ullus inter nos abhinc in antea alia verba portet nisi talia quae Deo sint placita , et ad nostram communem salutem et nostrum honorem pertinent ut sic simus203* sicut fratres inuicem et patrui cum nepotibus , et nepotes cum patruis esse debent , et si aliquis fuerit qui hoc facere temptauerit producatur in medium ad rationem Et taliter inde castigetur vt nemo alius similia agere tentet ·  
203*
korr. aus sumus
IIII  
[BK 242 Abschnitt E c. 4]
Et volumus ut ecclesiastica204* et casae Dei et episcopi et Dei homines clerici et Monachi , et Nonnae talem mundeburdem et honorem habeant sicut tempore antecessorum nostrorum habuerunt ·  
204*
gek. ecca
V ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 5]
Et volumus vt vos et caeteri homines fideles nostri talem legem et rectitudinem et tale saluamentum in regnis nostris habeatis sicut antecessores vestri tempore antecessorum nostrorum habuerunt , et nos talem honorem et rectam potestatem in nostro regio nomine apud vos habeamus sicut nostri antecessores apud vestros antecessores habuerunt , et iusticia et lex omnibus conseruetur et pauperes homines talem defensionem habeant sicut tempore antecessorum nostrorum lex et consuetudo fuit , et sicut hic fideles nostri communiter consenserunt et scripto nobis demonstrauerunt , et nos cum illorum consilio consentimus et obseruari communiter volumus Et si aliquis hoc perturbare voluerit a nullo nostrum recipiatur nisi vt ad rectam rationem aut ad rationabilem indulgentiae concessionem deducatur ·  
VI ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 6]
Sed et de istis rapinis et depraedationibus quae iam quasi pro lege multi per consuetudinem tenent ab hoc die et deinceps de Dei banno , et de nostro uerbo bannimus , ut nemo hoc amplius praesumat , sed vnusquisque infra patriam cum pace et sine oppressione pauperum , et circummanentium consistat , et in hostem , et ad placitum siue ad curtem veniens de suo sic uuarnitus , et de domo sua moueat ut cum pace venire et nobiscum stare , et ad domum suam redire possit · Et qui hoc transgressus fuerit , sicut tempore antecessorum nostrorum consuetudo fuit , et in illorum capitulis continetur volumus , vt hoc in illis transgressoribus emendetur ·  
VII ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 7]
Similiter et de conspirationibus , et de raptis foeminarum tam viduarum quam et puellarum atque nonnarum bannimus ex Dei et nostro verbo , vt nullus hoc in regnis nostris agere praesumat · Et si quis hoc praesumpserit secundum legem , et sicut in capitularibus progenitorum nostrorum continetur si hoc emendare cogatur · [fol. 125r]  
[BK 242 Epilog 1]
Haec eadem domnus Karolus Romana lingua adnunciauit , et ex maxima parte lingua theodisca recapitulauit ·  
[BK 242 Epilog 2 BK 242 Epilog 3]
Post haec Domnus Hludouuicus ad Domnum Karolum fratrem suum lingua Romana dixit · hoc205* si vobis placet vestrum verbum habere uolo de illis hominibus qui ad meam fidem venerunt · Et Domnus Karolus excelsiori voce lingua romana dixit ·  
205*
korr. aus Hunc
[BK 242 Epilog 3]
Illis hominibus qui contra me sic fecerunt sicut scitis et ad meum fratrem venerunt propter Deum et propter illius amorem , et pro illius gratia totum perdono quod contra me misfecerunt206* , et illorum alodes de hęreditate , et de conquisitu et quod de donatione nostri senioris habuerunt , excepto illo quod de mea donatione venit illi concedo · si mihi firmitatem fecerint quod207* in meo regno pacifici sint , et sic ibi208* viuant , sicut christiani in christiano regno viuere209* debent · In hoc si frater meus meis fidelibus qui contra illum nihil misfecerunt210* , et me quando mihi opus fuit adiuuauerunt similiter illorum alodes quos in regno illius habent concesserit sed et de illis alodibus quos211* de mea donatione habuerunt , et etiam de honoribus sicut cum illo melius considerabo illis qui ad me se retornabunt voluntarie faciam ·  
206*
korr. aus nimis fecerunt
207*
o korr. (?)
208*
korr. aus ubi
209*
e1 korr. (?)
210*
nihil misfecerunt auf dem Rand korrigiert zu nihilominus, diese Korrektur dann aber wieder durchgestrichen.
211*
korr. aus quosdam
[BK 242 Epilog 4 BK 242 Epilog 5]
Et Domnus Hlotarius lingua Theodisca in supra adnunciatis capitulis se consentire212* dixit et se obseruaturum illa promisit , Et tunc Domnus Karolus iterum lingua Romana de pace commonuit , et ut cum Dei gratia sani et salui irent et ut eos sanos reuiderent orauit et adnunciationibus finem imposuit · Haec quae sequuntur Domnus Karolus reuersus a confluente cum consilio fidelium suorum per regnum suum denuncianda et obseruanda direxit · Haec missi nostri discurrentes faciant213* ·  
212*
korr. aus consentiri
213*
korr. aus [†]ant
capitulum I ·  
[BK 270 Abschnitt A c. 1]
Omnibus in suo missatico firmitatem quae inter nos et carissimum fratrem nostrum atque Dilectos nepotes nostros facta est nota faciant ·  
II ·  
[BK 270 Abschnitt A c. 2]
Capitula etiam quae apud confluentes accepta sunt a nobis et communibus fidelibus nostris adnuncient ·  
III ·  
[BK 270 Abschnitt A c. 3]
Sed et illa capitula quae ante per regnum nostrum obseruanda misimus cum capitulis Episcopalibus et progenitorum nostrorum Imperatorum adcognitent et cognitamentum quod modo apud confluentes fecimus omnibus Innotescant , et firmitatem ab omnibus qui ita contra nos misfecerunt214* sicut notum est , et de quibus carissimus frater noster nos petit qui alodes in regno nostro habere uolunt sicut in cognitamento nostro scriptum est firmamentum recipiant · Ita tamen vt si maiores homines voluerint ad nos veniant et in presentia nostra ipsam firmitatem faciant · Homines vero illorum ante missos nostros eandem215* firmitatem faciant  
214*
mis unterstrichen wie bei anderen Korrekturen, aber ohne diesmal eine solche auf dem Rand einzutragen
215*
a korr. (?)
IIII ·  
[BK 270 Abschnitt A c. 4]
Vt missi nostri eis qui firmitatem fecerint alodes illorum quos de hęreditate et de tali conquisitu qui de nostra donatione non uenit habuerunt , et quos senior noster Domnus Imperator eis dedit , si praecepta illius ostenderint , quantum in ipsis praeceptis inde continetur illis reddat ·  
V [fol. 125v]  
[BK 270 Abschnitt A c. 5]
Vt omnes qui firmitatem fecerint , et quibus alodes reddiderint diligenter imbreuient , et si aliqui eam facere noluerint similiter imbreuient , et nobis renuncient ·  
VI ·  
[BK 270 Abschnitt A c. 6]
De rapinis autem , et violentiis et caeteris iniusticiis , quae in istis praeteritis annis postquam ista perturbatio exorta est in regno nostro fecerunt , quantum rationabiliter potuerint missi nostri pacificare procurent , Et si de ipsa pacificatione uuadii ad nostram partem venerint ex toto sicut frater noster carissimus nos petiit ex nostra auctoritate perdonent in hoc ut talia decreta non faciant  
VII ·  
[BK 270 Abschnitt A c. 7]
De pacificatione vero illorum qui in regno nostro consistentes postquam Deus suam nobis ostendit gratiorem misericordiam per illorum indebitam praesumptionem rapinas et violentias atque alias iniusticias fecerunt si uuadii ad nostram partem exierint missi nostri inbreuient et nobis renuncient vt nos inde commendemus quid nobis tunc visum fuerit ·  
VIII ·  
[BK 270 Abschnitt A c. 8 BK 270 Abschnitt A c. 9 BK 270 Abschnitt B]
Et ut pax in regno Nostro216* pro illorum missatico sicut nos adcognitauimus et capitula a nobis directa commendant omnibus modis obseruetur diligenter prouideant et qualiter217* eam quisque obseruauerit218* atque respectu alicuius personae vt veritatem inde nobis renuncient diligenter inspiciant · Et quicquid exinde quod commendamus per se adimplere non potuerint219* ad missos maiores per ipsum missaticum constitutos referant , vt cum illorum consilio et auxilio omnia impleant · Firmitas autem quam a praedicitis hominibus missi nostri debent recipere ista est · De ista die In ante , Karoli hludouuici Imperatoris filii regnum illi non forconsiliabo neque uuerribo , si me Deus adiuuet , et istae sanctae reliquiae · Confirmatio seniorum nostrorum Regum modo apud confluentes facta ista est , quod ad Dei uoluntatem , et sanctae eius ecclesiae statum et honorem atque defensionem , et ad illorum communem salutem et honorem et ad populi christiani illis missi saluamentum et pacem , et ad leges ac iusticiae ac rectę rationis conseruationem quantum illi deus scire et posse donauerit vero consilio et secundum quod illis rationabiliter et salubriter possibile fuerit sincero auxilio adiutoris sibi Inuicem ad Regnum illorum continendum erit , et nec in vita nec in membris neque in regno aliquis eorum suum parem forconsiliabit  
216*
korr. aus vostro
217*
l korr. (?)
218*
e1 korr. (?)
219*
korr. aus potuer[†]nt
ADNVNTIATIO autem illorum ita est ·  
capitulum I ·  
[BK 270 Abschnitt D c. 1]
Quia secundum quod in praedicta firmitate continetur220* deinceps obseruare volunt et Domino adiuuante obseruabunt ·  
220*
korr. aus continentur
II ·  
[BK 270 Abschnitt D c. 2]
Et non volunt vt aliquis inter eos alia aliqua verba portet nisi quae Deo sint placita et ad communem salutem et honorem sint pertinentia , et si aliquis aliter praesumpserit in medium adducatur , et taliter inde castigetur , ut nemo alius similia agere tentet ·  
III ·  
[BK 270 Abschnitt D c. 3]
Et volunt ut ecclesiae et casae Dei et Episcopi et Dei homines Clerici et monachi et Nonnae talem mundeburdem et honorem habeant , sicut tempore antecessorum [fol. 126r] suorum habuerunt ·  
IIII ·  
[BK 270 Abschnitt D c. 4]
Et volunt ut fideles illorum talem legem et iusticiam et talem saluamentum in regnis illorum habeant sicut antecessores eorum tempore antecessorum illorum habuerunt , et ipsi Reges talem honorem et rectam potestatem habeant sicut ipsorum antecessores habuerunt · et iusticia et lex omnibus conseruetur , et si aliquis hoc perturbare voluerit a nullo eorum recipiatur nisi ut aut ad rectam rationem ut ad rationabilem indulgentiae concessionem deducatur ·  
V ·  
[BK 270 Abschnitt D c. 5]
Et ut illi homines qui in isto regno contra seniorem nostrum Domnum Karolum mispriserunt si se cognouerint propter Deum et propter fratris nostri depraedationem quicquid contra eum misfecerunt eis vult indulgere , Et sicut praescriptum est alodes illorum de haereditate , et de conquisitu quod tamen de donatione sua non venit sed et illos alodes , quos de donatione Domni Imperatoris hludouuici habuerunt eis concedit si talem firmitatem ei fecerint sicut praediximus221* ·  
221*
i1 korr. (?)
VI ·  
[BK 270 Abschnitt D c. 6]
Sed et de rapinis222* et depredationibus et de coniurationibus223* , et de conspirationibus , et de raptis foeminarum tam viduarum quam et puellarum atque nonnarum firmiter bannierunt ut amodo et deinceps nullus praesumat , et qui praesumpserit secundum leges diuinas et humanas , et secundum imperatorum ac praedecessorum suorum hoc emendare cogatur , et vnusquisque infra patriam cum pace , et sine oppressione pauperum et circummanentium consistat , et in hostem et ad placitum siue ad curtem veniens de suo sic uuarnitus de domo sua moueat ut cum pace venire stare et ad domum suam redire possit  
222*
korr. aus papinis
223*
n2 korr. (?)
Summa capitulorum quae apud confluentes modo acceptata sunt a senioribus nostris Regibus et illorum fidelibus haec est ·  
capitulum I ·  
[BK 270 Abschnitt C c. 1]
De illorum concordia et fraterna coniunctione atque mutuo adiutorio sicut in cognitamento illorum continetur  
II ·  
[BK 270 Abschnitt C c. 2]
Et de illorum indulgentia qui in isto regno mispriserunt si se recognouerint et deinceps a talibus se cauere uoluerint et in regno pacifici esse voluerint sicut in cogitamento illorum224* continetur ·  
224*
i korr. (?)
III ·  
[BK 270 Abschnitt C c. 3]
De lege et iusticia omnibus vnicuique in suo statu et ordine conseruanda  
IIII ·  
[BK 270 Abschnitt C c. 4]
Vt a rapinis ac depredationibus atque a coniurationibus et conspirationibus et a raptis foeminarum se omnes caueant et qui deinceps talia praesumpserit sicut in cognitamento illorum continetur secundum leges ecclesiasticas et mundanas et secundum capitula praedecessorum Regum hoc emendare cogetur et in compositione et in harscara , et in poenitentia ab Episcopo parroechiae illius suscipienda  
Capitula autem Imperatorum domni karoli et domni hludouuici de talibus rebus ut de multis pauca hic ponamus ista sunt ·  
[BK 270 Abschnitt E c. 1 BK 270 Abschnitt E c. 2 BK 270 Abschnitt E c. 3]
Si quis infra regnum rapinam fecerit aut cuiquam nostro fideli eiusque homini aliquid vi abstulerit in triplo cui aliquid abstulit legibus componat [fol. 126v] et insuper bannum nostrum id est LX · solidos nobis persoluat · Postmodum vero a comite ante nos adducatur ut in bastinico retrusus usque dum nobis placuerit poenas luat · Nam si publice actum fuerit publica indigeat poenitentia iuxta sanctorum canonum sanctionem · Si vero occulte225* sacerdotum consilium ex hoc agat poenitentiam , quoniam raptores ut ait Apostolus nisi veram egerint poenitentiam regnum Dei non possidebunt · Qui vero de rebus ecclesiarum aliquid abstulerit aut rapuerit extorres namque a liminibus sanctae matris ecclesiae , tales personae usque ad satisfactionem ecclesiae quam laeserunt sunt habendae atque firmiter denotandae , Et item · Si quis in exercitu infra regnum sine iussione Dominica per vim hostilem aliquid praedari uoluerit aut foenum tollere · aut granum siue pecora maiora et minora domosque infrangere et incendere hae ne fiant omnino prohibemus Quodsi ab aliquo praesumptiose factum fuerit LXta solidos si liber est sit culpabilis et omnia similia restituat aut cum duodecim testibus se purget si vero seruus hoc fecerit capitali crimini subiaceat , et dominus omnia similia restituat quia seruum suum non correxit nec custodiuit vt talia non perpetraret , Quoniam si nos ipsos comedimus cito deficiemus , vnusquisque tamen custodiat exercitum suum ne aliqua depredatio infra regnum fiat · Et item · Si quis domum alienam cuiuslibet infringerit quicquid exinde per viam abstulerit aut rapuerit et furauerit secundum legem eam illi cui domus fuerit infracta et spoliata in triplum componat , et insuper bannum Dominicu[m] soluat · Si seruus hoc fecerit sententiam superiorem accipiat , et insuper secundum legem suam compositionem faciat · Si quislibet homo aliquod tale damnum alicui fecerit pro quo plenam compositionem facere226* non valeat , semetips[..] in vadio pro seruo dare studeat usque dum plenam compositionem adhibeat  
225*
lt korr. (?)
226*
e2 korr. (?)
[BK 270 Abschnitt E c. 4 BK 270 Abschnitt E c. 5 BK 270 Abschnitt E c. 6 BK 270 Abschnitt E c. 7]
De capitulis autem a nobis per Regnum nostrum directis ista excepta227* sunt , Vt vnusquisque missus in suo missatico prouisionem habeat , et si aliquis de nostris fidelibus per missaticum suum transierit aut ibi consistens , et commanens rapinas et depredationes aut alia inlicita fecerit , De quibus Deus offendi solet et populus pro oppressione gemere quatenus hoc subtiliter et veraciter Inuestiget , et secundum legem emendari faciat nobisque renuntiet qualiter inde nos sic ordinemus , vt nec ipsum nec alium hoc agere delectet Et item Vt missi in illorum missaticis curam habeant ne homines nostri aut alii quilibet vicinos suos maiores et minores tempore aestatis quando ad herbam suos capollos [!] mittunt , Et tempore hyemis quando marascalcos illorum ad fodrum dirigunt vicinos maiores et minores depredentur et si egerint hoc etiam ut praediximus veraciter missi nostri Inuestigent et legaliter emendatum [fol. 127r] nobis renuntient vt in seniore hoc sic emendamus quatenus homines suos in potestate228* habeat et contenti sint debitis et indebita iniuste non appetant · Volumus etiam ut de beneficiis destructis et siluis venditis tam ex re publica quam ex rebus ecclesiasticis missi nostri omnes admoneant , vt de cetero qui illa habent exinde se caueant , et hoc quod male actum est quantum potuerint emendare procurent nec vindictam secundum capitularia predecessorum nostrorum sustinere cogantur · Capitula autem legum diuinarum atque mundarum et Imperatorum de raptis foeminarum et de conspirationibus et de coniurationibus ; et de ecclesiarum infracturis atque clericorum dehonorationibus , et de comitibus qui in comitatibus suis Iniusta faciunt hic non adnotauimus , quia et cognita sunt et maiori distructione indigent de quibus omnes admoneri atque omnes ex Dei banno , et nostro cauere praecipimus , De his inter missi nostri discurrentes cum consilio maiorum missorum ut praemisimus studeant donec plenitudinem capitulorum et adnuntiandam et obseruandam ad communem omnium nostrum salutem et pacem per Regnum nostrum adiuuante Domino disponamus ·  
227*
p korr. (?)
228*
e2 korr. (?)
Hoc edictum constituit Domnus Karolus in Carisiaco Anno incarnationis Dominicae DCCCLXI ·  
[BK 271 Prolog BK 271]
IN Nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis Karolus gratia Dei Rex , omnibus Regni nostri fidelibus / peruenit ad nos quia quod ad timorem incutiendum ne aliquis bonum denarium id est merum et bene pensantem reiicere audeat229* more praedecessorum nostrorum pro generali utilitate regni nostri commendauimus aliqui missi ad hoc constitutum exequendum minus intelligentes deuotionem voluntatis nostrae , et obsequentes intentionem voluntatis suae quasdam adinuentiones quod multum Dominus detestatur et immallatione , et in exactione intromittunt cum in eo quod ad regni230* utilitatem · iubetur et agatur non priuato contra generalem vtilitatem commoditas neque aliquid turpe luchrum quod in christiana religione , et in regia dignitate , aut in missorum fidelium sinceritate non condecet se debet vllo modo Immiscere · Propterea necessarium duximus ut commendationem231* nostram ex hoc scribere rogaremus · quae ex more in nostro palatio apud cancellarium retineatur , et inde per missos nostros dirigatur ut nemo per ignorantiam nemo per industriam ab ea valeat deuiare ·  
229*
korr. aus audeant
230*
korr. aus regnum
231*
m2 korr. (?)
[BK 271]
Vnde volumus quia et timor utilis et consideratio misericors et discretio232* moderata in hac commendatione nostra nostra [!] est necessaria propter paupertatem hominum , quia necesse fuit in istis temporibus coniectum de illis accipere et ad nauium compositionem et in nortmannorum causa pro regni sicut res coniacet saluamento , et omnes cognoscant qui ante quaestum inhonestum , sed publicam regni utilitatem quaerimus salua constitutione , et inpostmodum iure firmissimo permanente quae in capitulari aui et patris nostri ex hoc scripta habetur quilibet Francus homo conuictus quia bonum denarium id est merum et bene pensantem post hunc bannum nostrum reiecerit medietatem francilis banni componat De colonis autem et seruis cuiuslibet potestatis si in ciuitatibus et mercatis aliis [fol. 127v] deprehensus aliquis fuerit denarium reiicere missus rei publicae prouideat , vt si non Inuenerit illum denarium merum et bene pensantem ut cambiare233* illum mercanti iubeat · Si autem illum denarium bonum Inuenerit consideret aetatem et infirmitatem , et sexum hominis quia et foeminae barcaniare solent et aut ictibus prout uiderit competere aut minutis virgis cum ratione et discretione illum qui denarium bonum reiecit castiget quatenus et caeteri timorem habeant et homo crudeliter non damnetur · Et qui post hunc praesentem bannum Inuentus fuerit , pro tali correptione non castigatur · Habeat missus Rei publicae in Ciuitatibus , et in mercatis denarium sic affectatum vt deprehensum In fronte denario234* calefacto saluis uenis taliter coquat , ut ipse homo et caeteri castigentur et homo non pereat , et videntibus signum castigationis ostendat Missi autem nostri colonos et seruos pauperes cuiuslibet potestatis non mallent nec bannum francilem soluere cogant , sed aduocatus eorum non cum aliqua noua adinuentione , sed quia de sua aduocatione coloni et serui contra bannum nostrum bonum denarium id est merum et bene pensantem reiecerint sicut lex est malletur · Et vnusquisque aduocatus pro omnibus de sua aduocatione si suo sacramento eos inculpabiles de hoc banno nostro reddere non potuerit , vnum tantum integrum bannum componat conuenientia vt cum ministerialibus de sua235* [fol. 128r]  
232*
folgt getilgtes considerata
233*
b korr. (?)
234*
korr. aus denarium
235*
Hier bricht der Text ab, der Rest der Seite bleibt leer. Am Rand die Anmerkung: hic deest folium.
[BK 272 c. 4]
et236* expressius a nobis atque successoribus nostris inconuulsa seruentur propriis manibus his subscribere communi consensu decreuimus · Ea conditione seruata quia omnes in cunctis ordinibus a regia ditione sibi expetunt competentia legis iura seruari regiae quoque potestati in cunctis ordinibus lex iuris debiti et honor ab omnibus obedienter et fideliter cooperante Domino237* conseruetur ·  
[BK 272 c. 4]
Post haec omnia relecta et conlaudata communi consensu · decreuimus ut si aliquis homo propter mala facta quae emendare et per legem et per poenitentiam noluerit seniorem suum dimiserit aut ab illo propter haec eiectus fuerit ab alio non recipiatur donec illa quae male fecit emendet , et per legalem compositionem et per ecclesiasticae satisfactionis poenitentiam ·  
236*
Wegen Blattverlusts in der Vorlage fehlt der größte Teil dieses Kapitulars.
237*
folgt getilgtes seruetur
[BK 243 Abschnitt A Prolog]
Anno incarnationis dominicae DCCCLXII · Quando hludouuicus Karolo mandauit ut cum eo simul et hlotarium reciperet et ad osculum atque conloquium misit Karolus per eum , et per altfridum atque per Salomonem , et per aduentium , et per hattonem Episcopos , hlotario haec quae sequuntur capitula dicens quia pro his causis ei non auderet communicare nisi ita perficeretur sicut ibidem scriptum est · Renuntiantibus autem ex parte hlotarii hludouuico238* et praefatis Episcopis Karolo et Hincmaro , Itemque hincmaro , et hodoni atque christiano Episcopis quod ita se velle , et se facturum esse fuerat professus hlotarius sub hac conuenientia receperunt eum ad osculum atque conloquium Karolus atque Episcopi qui cum eo fuerunt ·  
Capitulum I ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 1]
Posteaquam proxime apud confluentes nos Inuicem mutua indulgentia annuente239* Deo communi fidelium nostrorum consilio reconciliauimus , et sacramento de obseruanda inter nos pace , et de praestando alterutrum adiutorio nos confirmauimus et capitula a communibus fidelibus nostris dictata240* et nobis relecta nos obseruaturos promisimus et publice communibus fidelibus nostris adnuntiauimus vobis vnice ac carissime frater reputare non volo , ut illa quae inuicem nobis promisimus hactenus erga me obseruata241* non habeam · Quodsi quis fecerit paratus inde vobis certam reddere rationem et dignam facere satisfactionem · Et si aliquis mihi reputare voluerit quod quantum ex242* me est illa quae debeo nepoti nostro hlotario obseruatam non habeam , similiter paratus sum certam reddere rationem , et congruam facere satisfactionem , Qualiter autem ea quae mihi promisit ille erga me obseruata habeat non solum ego sed et plures alii sciunt ·  
238*
h korr. (?)
239*
korr. aus annuentibus
240*
korr. aus dictatata
241*
korr. aus obseruatam
242*
korr. aus In
Capitulum II ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 2]
Sed et sicut nobis tunc ibi conuenit ut tempore statuto ad locum condictum cum primoribus regnorum nostrorum conueniremus , ut ibi quaeque in regnis nostris emendatione digna et necessaria erant , et in sancta Dei ecclesia et in nostro ac populi saluamento tractaremus , et nos erga fideles nostros et fideles nostri erga nos emendaremus , et obseruanda de caetero statueremus , et semel et secundo ad243* haec exequenda paratus fui et ab hoc etiam nunc conueni [fol. 128v] sicut sępe mihi per communes fideles nostros mandastis  
243*
korr. aus a[†]
capitulum III ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 3]
Pro quibus autem causis cum praefato nepote nostro ante alloqui244* non volui quam vobiscum inde acciperem consilium quaedam volo hic designare , quaedam vero postea congruo loco et conuenienti modo vobis Innotescere ·  
244*
l1 ergänzt
capitulum IIII ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 4]
Quando altera vice245* pro his quae dixi tractantis ad tusiacum ueni adportauit mihi et Episcopis regni nostri boso246* ex parte · Domni apostolici · epistolas quasdam nepoti nostro et Episcopis Regni sui mittendas quas illi secundum mandatum Domni papae transmisimus , quasdam autem nobis legendas et obseruandas quarum et hic textum habemus In quibus inuenimus nos increpatos cur fornicarios in regno nostro Immorari permitteremus ; et non solum ipsam foeminam ; sed et omnibus fauentibus facinori eius a corpore et sanguine Domini excommunicatos usque dum ipsa mulier · ad virum suum rediret , Et scimus sicut sanctus dicit Gregorius quoniam †† qui resecanda247* si potest non corrigit · Ipse illa committit · Nos autem audiuimus praedictam foeminam · in regno nepotis nostri commorari , et hanc sententiam postea non audiuimus immutatam , et qui grauamur nostris timemus alienis etiam communicare peccatis communicando excommunicatis ·  
245*
e korr. (?)
246*
Am Rand mit Verweiszeichen eine Glosse von anderer Hand: Boso maritus Ermentrudis, quę amositum secuta in regnum Lotarii profugerat, et quam excommunicari a papa, Thado Mediolanen(sis) Archiepsicopus cum coepiscopis suis perierat.
247*
d korr. (?)
capitulum V ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 5]
Filiam nostram Iudith viduam secundum leges diuinas et mundanas sub248* tuitione ecclesiastica et regio mundeburge constitutam Balduinus249* sibi furatus est in vxorem , quem post legale Iudicium Episcopi Regni nostri excommunicauerunt secundum sacros canones , et diffinitionem sancti Gregorii papae qui dicit Si quis viduam furatus fuerit in vxorem , et consentientes ei anathema sint · Quae et verbis et literis nos et Episcopi Regni nostri nepoti nostro hlotario Innotuimus nos etiam sicut scitis consilio et consensu fidelium nostrorum communiter confirmauimus , vt nemo nostrum huiusmodi hominem in regno suo recipiat neque Immorari permittat , sed ad rectam · rationem reddendam250* et ad poenitentiam agendam sicut statutum est illum redire cogat , Qualiter autem nepos noster hlotarius non solum erga nos et consanguinitatem verum et contra Deum et sacram auctoritatem , et communem christianitatem inde egerit , spero quia vos non latet quod est plurimis251* cognitum , Et sanctus Paulus per quem loquutus est Christus dicit · Non solum qui faciunt sed qui consentiunt facientibus digni sunt morte ·  
248*
folgt getilgtes timore
249*
Am Rand mit Verweiszeichen eine Glosse von anderer Hand: qui deinde fuit ps. comes Flandrię
250*
e2 korr. (?)
251*
korr. aus plurimus
capitulum VI ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 6]
Nota · est uobis causa de uxore252* nepotis nostri · hlotarii vnde a nobis et ab Episcopis regni nostri , sed et ab aliis Episcopis praesentibus nobis consilium quaesiuit et audiuit , sed secundum illud consilium exinde non fecit · Scimus etiam , quia et ad Donnum [!] apostolicum253* pro hoc transmisit , et ab illo epistolas exinde recepit · Negare quoque non volumus nos scire , quid Domnus apostolicus et illi et quibusdam Episcopis254* inde mandauit , Et scimus quod negare non possumus nec volumus , quoniam non debemus , quia Domni apostolici commendatio ab euangelica veritate , et ab apostolica atque canonica auctoritate in nullo discordat [fol. 129r] Et secundum mandatum illius de hoc facto executum non audiuimus nec videmus illa etiam sancta et prima in toto orbe terrarum sedes per diuinum Paulum coelestem scilicet tubam , qui ad tertium coelum , et ad paradysum255* raptus hoc ab ipso Domino didicit , nobis et omnibus christianis semper in omni mundo clamat cum huiusmodi nec cibum sumere , Et per beatum Ioannem apostolum , qui de aeterno et viuo christi pectoris fonte in256* cęna quando sacramenta redemptionis nostrae sunt cęlebrata et tradita super eo recumbens hausit , quod redemptis omnibus propinauit manifestissime sedes apostolica interdicit huiusmodi hominem non debere quemquam in domum suam recipere · nec aue ei dicere · Quia qui dicit ei aue communicat operibus eius malignis · Et per Beatum Gregorium papam In homeliis Ezechielis dicit , quia sicut ille qui fide a Deo recedit apostata est , Ita et ille qui a Deo recedit opera sine dubio aposita est , Quoniam sicut dicit Apostolus fides sine operibus mortua est , Et item sicut alius dicit apostolus sunt qui confitentur se nosse Deum factis autem negant , Et ipse Dominus dicit de semel et de secundo , et de tertio legaliter commonito , et non correcto vt sit257* nobis sicut gentilis et publicis criminibus implicatus cum quo et apostolica et canonica auctoritas258* nec cibum sumere vt praemisimus nobis concedit ·  
252*
Am Rand mit Verweiszeichen eine Glosse von anderer Hand: Thietberga, quam repudi[...]erat, inducta pellice valdrada
253*
Am Rand mit Verweiszeichen eine Glosse von anderer Hand: Nicolaum pm
254*
Am Rand mit Verweiszeichen eine Glosse von anderer Hand: Coloniensi, Guntario, et Maguntino, siue potius legatis, q[...]orum n[...]a [.]ide apud Regi[..]tem
255*
u korr. (?)
256*
korr. aus Hi
257*
korr. aus sicut
258*
as korr. (?)
VII259* ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 7]
Propterea vnice et frater carissime et vobismetipsis accipite et mihi consilium date , et ipsi nepoti nostro suae salutis et honoris date consilium · et praestate auxilium quia et ego ad hoc quantum mihi Dominus scire et posse donauerit sum paratus simul vobiscum · agere si voluerit ipse recipere  
259*
korr. aus V[†]
capitulum VIII ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 8]
Quod autem consilium ego cum Episcopis et caeteris fidelibus nostris solicitus et pro nostra comuni [!] vestra scilicet et mea , sed et pro ipsius nepotis nostri salute et honore , et pro communi omnium fidelium nostrorum indemnitate et saluatione nunc proxime et in synodo , et in placito nostro accepi vobiscum nullum bonum negare sed omne bonum meum paratus sum participare dico si placet · Et si ita vobis bene uisum fuerit accipiamus illud communiter Et si melius nobis per rationem et auctoritatem diuinam · et humanam nostrae saluationi , et christianitati260* congruentem ostenderitis paratus sum illud cum omni deuotione accipere et vobiscum , Deo cooperante , et communium fidelium nostrorum consilio et auxilio adminiculante libentissime sequi et exequi ·  
260*
korr. aus christianitate
IX ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 9]
Quia scriptum est dicente bono Rege · qui tamen deliquit vt homo recognouit se ut foelix ex voluntate mea confitebor illi , profiteatur Idem Nepos noster coram vobis et coram Episcopis261* qui uobiscum fuerint , et remandet nobis per vos et per illos , quia vult secundum Domini262* apostolici , et Episcopale Immo diuinum consilium ad placitum conuenire cum Episcopis et fidelibus atque [fol. 129v] amicis Dei et nostris ac suis quoniam haec causa generalis est omnibus christianis et aut ostendere quia secundum legem diuinam et humanam christianis congruam hoc factum de vxore sua habeat executum · aut secundum Dei consilium et legem christiano Regi conuenientem , hoc et illa duo quae praemisimus emendare velit et debeat , et paratus sum cum tali caritate263* et honorabilitate illum recipere sicut christianus Rex christianum Regem , et sicut diligens patruus dilectum nepotem debet recipere et in illius amicitia ad illius saluationem et honorem si ita fecerit permanere · Et constituatur tempus congruum et locus oportunus quando simul pacifice conueniamus et hanc causam sicut de nobis ipsis , quia sicut scriptura dicit os nostrum et caro nostra est ad communem nostram et fidelium nostrorum saluationem et honorem diffamamus · Neque fidelibus nostris et omnibus christianis in bono , exemplum esse debemus perditionis exemplum donemus · Et quoniam malorum correctores esse debemus caput malorum , quod absit fiamus , Sed et ea quae ut supra diximus apud confluentes promisimus nos tractaturos , et obseruanda constituturos tractemus et statuamus · Et qui undique propter peccata nostra , et malum discordiae quod in regnis nostris manet percutimur , placato Deo misericordiae illius consolatium consequi mereamur · Et non sit nepoti nostro hoc agere in mente sua durum , quia scriptum est qui mentis est durae corruet in malum , sed timeat Deum et compescat istud scandalum , quod tam grande in ista christianitate sine ulla necessitate est generatum et propagatum cum per rationem et auctoritatem potuisset ad debitum effectum perduci quod multis hominibus uidetur sine plena ratione et auctoritate debito executum , Et quia scriptum est , beatus homo qui semper est pauidus Et dominus dicit , diligentes me diligo pro amore et timore Dei honoret se et suam christianitatem et suum nomen Regium , et exuat se , et nos omnes ab ista calumnia quae illum sequitur , et per illum ac propter illum nos propinquos illius , et honoret inde Deum , sciens Dominum dicere honorantes me honorabo et eos qui tempnunt me erunt ignobiles  
261*
korr. aus v
262*
korr. aus Dominum
263*
a1 korr. (?)
X ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 10]
Et si ita noluerit , faciat quod iudicauerit faciendum · Ego in vestra amiciti[.] et debita fraternitate persistere et omni debito obsequio illam promerer[i] cupiens qui non quęro quae sunt illius sed illum , si eum salubriter habere non possum · me Deo pro illius amicitia tollere nolo , Nec ad malum alicui prestare auxilium volo , Quia legimus in scriptura · Dominum dixisse cuidam Regi , Impio prębes auxilium et his qui oderunt me amicitia iungeris , Idcirco iram Domini merebaris quidem , et sicut ibidem in reliquo scriptum est · Et item legimus · quia de quacunque impietate quiscunque impius conuersus fuerit , et ex corde se conuerti264* velle dixerit , iam non inter impios computatur , et a piis pie recipi debet et salubriter potest dicente scriptura , verte impios et non erunt non quia nouerunt in essentia ; sed non erunt in Impietatis culpa , Haec autem [fol. 130r] diximus non vt nepotem nostrum in numero limpiorum [!] computari cupiamus quem piorum numero sociari a Domino exoptamus ·  
264*
folgt getilgtes neglexerit
SEQVVNTVR ADNVNTIATIONES Quas tres Reges apud sablonarias adnuntiare debuerunt ·  
ADNunciatio Domni Hludouuici  
capitulum I ·  
[BK 243 Abschnitt B c. 1]
Sicut scitis quia ibi adfuistis quando proxime apud confluentes suos adiuuante Domino coniunximus , et capitula a nobis , et a fidelibus nostris obseruanda statuimus , conuenit nobis vt congruo tempore et oportuno loco iterum simul conueniremus , et cum Dei adiutorio , et fidelium nostrorum consilio , quae in statu sanctae ecclesiae , et in nobis , et in regnis nostris fidelibus emendanda erant emendaremus , et ut emendata de cętero obseruarentur statueremus , et ad haec agenda iam per tres vices et tempus et locum condiximus ,265* sed aut mihi aut fratri266* meo aut communi nepoti nostro tales causae acciderunt , pro quibus hoc quod condiximus implere non potuimus ·  
265*
folgt getilgtes sed aut mihi aut fratre meo aut communi nepoti nostro tales causas acciderunt pro quibus hoc quod condiximus
266*
korr. aus fratre
II ·  
[BK 243 Abschnitt B c. 2]
Interea peruenit ad me quia meus frater , et communis nepos noster inter se non erant sicut tunc fuerunt quando nos simul coniunximus · Et Ideo ad hoc veni inter eos priuatus mediator existerem , et ipsi sic inter se sint sicut per rectum esse debent , Vnde frater noster per me , et per Episcopos nostros ac per Episcopos nepotis nostri , et scripto et verbo tales causas nepoti nostro mandauit , pro quibus illi si priuatus non erat sicut antea fuerat , Quas si illa emendare vellet sicut ei mandabat uoluntarie illi erat sicut diligens patruus dilecto nepoti , et christianus Rex chistiano Regi esse per rectum debet · De quibus causis nos et Episcopi qui nobis fuerunt ex parte nepotis nostri , fratri nostro , Et episcopis qui cum eo erant tale267* responsum reddidimus , quia illas causas quas ei reputabat paratus erat aut emendare , aut de illis certam reddere rationem et dignam facere satisfactionem · Quod responsum et frater noster et Episcopi libenter receperunt , et Deo gratias sunt ita modo frater et nepos noster sicut per rectum esse debent ·  
267*
korr. aus tales
III ·  
[BK 243 Abschnitt B c. 3]
Et volumus ut sicut nobis conuenit ut inter nos fideles missi discurrant et quae in vniuscuiusque nostrum regno emendenda sunt , et alter alteri innotuerit emendentur · et casae Dei et sacerdotes ac serui Dei legem et honorem debitum habeant , et vnusquisque fidelium nostroroum in regnis nostris cuiuscunque nostrum sit homo , legem et iusticiam , et in se et in suis proprietatibus , et in suis honoribus habeat sicut tempore antecessorum nostrorum habuerunt , et sicut inter nos iam conuenit , et in illis capitulis est constitutum quae antecessores nostri Reges constituerunt , et sicut nos apud marsnam firmauimus , et sicut nunc proxime apud confluentes statuimus , donec [fol. 130v] adiuuante Deo congruo tempore et oportuno loco iterum similiter conueniamus , et vna cum communium fidelium nostrorum consilio quae perfecta non fuerint268* pacifice tractemus atque perficiamus , et ita nos ad inuicem adiuuemus ut cum Dei adiutorio nos et fideles nostros saluemus et oppressoribus sanctae ecclesiae resistamus · Et hanc adcognitionem ideo scribi communi consensu fecimus , ut vnusquisque nostrum illam habeat , et certius sciat , quid et qualiter exinde obseruare expressius debeat , quia non decet ut Rex a sua cognatione269* deuiet , et sicut non conuenit ut Episcopus a sua recta praedicatione discordet ·  
268*
korr. aus fuerunt
269*
korr. aus cognitatione
ADNVNTIATIO DOMNI KAROLI ·  
Capitulum I ·  
[BK 243 Abschnitt C c. 1]
Hoc quod Dilectus frater noster dixit nos proxime apud confluentes constituisse quantum ex me fuit hactenus obseruaui , et obseruare cupio si et erga me ita fuerit obseruatum , et ei reputare non volo , ut ipse similiter erga me illa obseruatio non habeat , Credo etiam quia nec ille velit nec aliquis alius mihi reputare possit , ut erga eum illa obseruata non habeam · Quodsi aliquis fecerit paratus sum , aut illa quae emendanda sunt emendare , aut de hoc quod mihi reputatum fuerit certam reddere rationem ·  
Capitulum II ·  
[BK 243 Abschnitt C c. 2]
Et si hic communis nepos noster fecerit sicut frater noster et Episcopi qui cum eo inter nos mediatores fuerunt , mihi et Episcopis qui mecum erant ex parte illius nuntiauerunt , et frater noster nunc dixit , et ita mihi familiaris , et amicus atque adiutor secundum rationabilem possibilitatem extiterit sicut nepos patruo , et christianus Rex christiano Regi esse per rectum debet sic ei priuatus et amicus atque adiutor secundum rationabilem possibilitatem esse uolo sicut diligens patruus dilecto nepoti , et sicut christianus Rex christiano Regi per rectum esse debet ·  
Capitulum III ·  
[BK 243 Abschnitt C c. 3]
De fidelibus autem missis inter nos discurrendis , et de his quae in regnis nostris emendenda sunt emendandis , et de statu atque honore ecclesiarum et sacerdotum ac seruorum Dei , et de lege ac iusticia conseruanda vnicuique fidelium nostrorum · in regno nostro cuiuscunque nostrum sit homo , et in suis proprietatibus , et in suis honoribus270* et de capitulis obseruandis sicut frater noster nunc dixit ita et ego per omnia cupio obseruare ·  
270*
i korr. (?)
ADNVNTIATIO HLOTARII ·  
capitulum I ·  
[BK 243 Abschnitt D c. 1]
Postquam iste Patruus meus271* Hludouuicus me272* in sua bonitate in filio loco suscepit sic erga me semper in sua mercede fecit , sicut et illum decuit273* , et mihi necesse fuit , vnde paratus sum illi debitum obsequium exhibere sicut per rectum debeo facere  
271*
folgt getilgtes Hlotarius
272*
m korr. (?)
273*
korr. aus dicuit
 ·274*  
[BK 243 Abschnitt D c. 2]
Et de his quae Patruus meus Karolus proxime nunc quando primum simul conuenimus mihi mandauit sic obseruare cupio sicut patruus meus [fol. 131r] Hludouuicus , Et Episcopi · qui cum eo inter me et patruum meum Karolum mediatores fuere , ex mea parte illi et Episcopis qui cum eo erant nuntiauerunt et si ipse mihi ita priuatus et amicus atque adiutor secundum rationabilem possibilitatem extiterit sicut patruus nepoti , et christianus Rex christiano Regi esse per rectum debet , Ita et illi et familiaris et amicus atque adiutor secundum rationabilem possibilitatem esse uolo , sicut diligens nepos dilecto patruo , et chistianus Rex christiano Regi esse per rectum debet ·  
274*
Die Kapitelzählung als II wurde hier zunächst korrekt ausgeführt, dann aber ersatzlos durchgestrichen.
capitulum II ·  
[BK 243 Abschnitt D c. 3]
De fidelibus autem missis inter nos discurrendis , et de his quae in regnis nostris emendanda sunt emendandis , et de statu atque honore ecclesiarum et sacerdotum , ac seruorum Dei , et de lege ac iustitia conseruanda vnicuique fidelium nostrorum in regno nostro cuiuscunque nostrum sit homo , et in illo et in suis proprietatibus , et in suis honoribus , et de capitulis obseruandis , sicut isti mei patrui nunc dixerunt , ita et ego per omnia cupio obseruare ·  
[BK 243 Abschnitt D Epilog]
Quoniam istas quae praecedunt adnuntiationes hludouuicus , et hlotarius cum illorum sequacibus postquam coram omnibus qui adfuerunt trium regum consiliariis fere ducentis tam Episcopis quam Abbatibus et laicis relectas penitus reiecerunt ne populo legerentur vt causa hlotarii penitus taceretur · Hanc quae sequitur adnuntiationem Domnus Karolus istis ipsis verbis iam vesperi adnuntiauit apud sablonarias , Anno incarnationis Dominicae DCCCLXII · Indictione XI · III · Nonas Nouembris275* in ipsa casa ubi relectae sunt praecedentes adnuntiationes in quam pauci alii intrauerunt quam qui antea fuerunt quoniam fere plena de ipsis erat  
275*
Nonas Nouembris gek. Non Nouembr
[BK 243 Abschnitt E]
Sic cum ego verbis et scriptis per fratrem meum , et per Episcopos nepoti meo mandaui et illi de sua parte mihi renuntiauerunt sic illi amicus esse et illum saluare volo sicut auunculus per rectum nepotem saluare debet si ille sicut nepos per rectum auunculum saluare debet me et meos saluauerit ·  
ADNVNTIATIO DOMNI KAROLI · APVD PISTAS ·  
capitulum I ·  
[BK 273 Abschnitt A c. 1]
Multas gratias agimus vobis de vestra fidelitate et de vestra bona voluntate quam semper erga nos in omni adiutorio et obsequio demonstrastis sicut276* vestri antecessores erga nostros antecessores demonstrauerunt , et quia pacem iam praeterito tertio anno hic communiter confirmauimus , et adcognitari fecimus , secundum quod causa in quibusdam locis coniacuit , etsi non omnes sicut desiderauimus tamen ex maiori parte obseruastis , et quia pleniter et cum pace ad hoc nostrum placitum conuenistis  
276*
c korr. (?)
II ·  
[BK 273 Abschnitt A c. 2]
Et quia bonam voluntatem vestram in istis et in aliis uidemus , et experti sumus fiducialius vos commonemus vt et de ipsa pace obseruanda et de istis operibus quas contra Dei , et sanctae eius ecclesiae , et nostros [fol. 131v] communes Inimicos nortmannos incepimus sine defectu et lassatione uiriliter laboretis scientes qualiter nobis placuisset , si istas firmitates , hic factas habuissemus quando in tali277* angustia sicut experti estis ad meldis contra eos communiter laborauimus , vnde nos Deus sicut suae misericordiae placuit278* manifestae suae clementiae279* inditio adiuuauit ·  
277*
korr. aus talia
278*
korr. aus [†]lacuit
279*
korr. aus dementiae
III ·  
[BK 273 Abschnitt A c. 3]
Et quoniam illa quae iam tertio anno hic vna cum consensu et consilio fidelium nostrorum constituimus et vobis adcognitari fecimus libenter audisse et suscepisse comperimus , quae nunc etiam ad nostram communem salutem et pacem atque honorem hic fidelium nostrorum consensu atque consilio constituimus uobis per scriptum nota facere volumus , ut illa plenius audire et ad illum scriptum recurrendo , quod in singulis comitatibus dari et relegi atque haberi praecipimus firmius retinere et certius obseruare possitis , quae etiam ab Episcopis vel eorum ministris per singulos comitatus de eorum parroechiis aperto sermone ut ab omnibus possint intelligi tradi volumus ·  
[BK 273 Abschnitt B Prolog]
Karolus gratia Dei Rex · Notum esse uolumus omnibus Dei et nostris fidelibus per haec quae sequuntur capitula nunc in isto placito nostro Anno ab incarnatione Domini nostri Iesu christi DCCCLXIIII · Anno videlicet Regni nostri ipso propitio XXV · Indictione XI · VII · kalendas Iulias280* in hoc loco qui dicitur Pistis , vna cum fidelium nostrorum consensu atque consilio constituimus , et cunctis sine ulla refragatione per regnum nostrum obseruanda mandamus ·  
capitulum I ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 1]
Primo considerauimus de honore ecclesiarum et sacerdotum ac seruorum Dei et Immunitate rerum ecclesiasticarum ut nullus sibi de ipsis rebus contra auctoritatem praesumat · Et comites Episcopis et ministris ecclesiae in eorum ministeriis adiutores in omnibus fiant , sicut in capitulari praedecessorum ac progenitorum nostrorum continetur in secundo libro capitulo XXIII · Et quicunque comitum vel ministrorum Rei publicae haec quae mandamus obseruare neglexerit si prima et secunda vice de his admonitus non se correxerit volumus vt negligentia comitis ad nostram noticiam per Episcopos et per misso[s] nostros deferatur , et aliorum negligentia per Comites ad nostram noticiam perferatur , vt nostra auctoritate , quod in capitulari praedecessorum nostrorum continetur subire cogatur ·  
280*
kalendas Iulias gek. kl Iul
capitulum II ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 2]
Post haec de orphanorum et viduarum causis et de regalibus iusticiis , et summopere de raptoribus puellarum et viduarum et sanctimonialium , et de his qui presbiteros flagellari praesumunt , et qui presbiteros281* de ecclesiis sine episcoporum consensu eiicere et recipere aut censum de manso Ex his quae Domnus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis Immunitate · concessit exigere non timent · Et qui censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias persoluere [fol. 132r] detrectant ut firmiter a missis et a comitibus habetur , et ipsi contemptores legum diuinae scilicet et humanae ad nostram praesentiam legaliter perducantur vt inde consilio fidelium Dei ac nostrorum commendemus qui de talibus hominibus sit faciendum qui nec Deum timent nec contra canones sanctos facere nec legem et praeceptum regium infringere pertimescunt salua censura ecclesiastica et Episcopalis poenitentiae vindicta  
281*
gek. pbros, korrigiert aus pbtos
III  
[BK 273 Abschnitt B c. 3]
Vt lex et iusticia vnicuique in suo ordine omnibus conseruetur et pacem quam proxime Deo teste propriis manibus communi consensu confirmauimus , quando hic placitum nostrum habuimus sic omnes et infra patriam , et quando ad placitum vnusquisque uenerit et quando redierit , et quando necessitas nobis euenerit , vt hostem nostram adnuntiemus usque constituta loca secundum consuetudinem , et capitula praedecessorum nostrorum obseruare procuret Et qui contra hanc confirmationem per contemptum venerit , aut quantotius quod contra hanc confirmationem excessum fuerit emendare neglexerit ab Episcopis et missis ac Comitibus nostris hoc nobis nuntiare mandamus , quatenus tantum Dei et nostrum ac totius christianitatis contemptum sicut secundum leges diuinas et humanas inuenerimus emendare curemus , ne ipso nostro iudicio a Deo quod absit condemnati simus , Et videant Episcopi et missi ac comites nostri ne si contra nostram communem confirmationem aliquis perceptum fecerit et emendare noluerit , ne per alium quam per illos qui ad hoc constituti sunt hunc contemptum sciamus , quoniam si per alium , quam per Illos282* hoc sicut non conuenit audierimus sicut nec ipsi immunes a peccato erunt sic nec ab ultione immunes existant ·  
282*
korr. aus [†]s
IIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 4]
Volumus et expresse mandamus comitibus nostris ut sicut in XXIIIIor capitulo secundi libri capitulorum decessorum nostrorum continetur vassalli nostri nobis et nostrae coniugi famulantes condignim [!] apud283* omnes honorem habeant , sicut a genitore nostro et a nobis sepe admonitum est , Et sicut ipsi uolunt se a nobis honoratos tenere , ita et nobis famulantibus sicut consuetudo fuit tempore antecessorum nostrorum debitum honorem exhibeant ·  
283*
folgt getilgtes nos
Capitulum V ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 5]
Volumus et expresse comitibus284* nostris mandamus ut illae [!] nostrae indominicatae sed et villae de monasteriis quae coniugi nostrae et filiis ac filiabus285* nostris concessa atque donata habemus , quaeque sub Immunitate consistunt cum saluamento et debita reuerentia in comitatibus illorum consistant sed quae homines nostri , ac illorum illarumque qui sine ulla differentia , et nostri sunt cum Saluamento et debito honore habere possint , Et non ignorent neque obliuiscantur Comites ac missi nostri nos scire quod Dominorum Dominus de se dicit , honorificantes me honorificabo , et qui contempnunt me inhonorati erunt ·  
284*
korr. aus comi[†]bus
285*
korr. aus filiae
capitulum VI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 6]
Et quoniam humana fragilitas procliuior est ad contra iusticiam facienda , quam ad iusticiam exequendum , et diabolus semper certat , ut fragilitati humanae [fol. 132v] oculos mentis claudat nec castigationem Dei uideat et semetipsum emendet , sicut ad nos peruentum est quidam leues homines de istis comitatibus qui deuastati sunt a nortmannis in quibus res et mancipia et domos habuerunt quia nunc ibi mancipia et domos non habent , quasi licenter malum faciant , quia sicut dicunt non habent unde ad iusticiam faciendam adducantur · Et quia non habent domos ad quas secundum legem manniri et banniri possint , dicunt quod de mannitione et bannitione legibus comprobari et legaliter iudicari non possunt , Contra quorum malas insidias consensu et consilio fidelium nostrorum statuimus vt comes missum suum ad illam terram in qua domos habuit mittat286* et eum bannire et mannire iubeat · Et quoniam lex consensu populi et constitutione Regis sit franci iurare debeant quia secundum regium mandatum nostrum ad iusticiam reddendam venire noluerit Et mandet Comes qui hoc executus fuit alteri comiti in cuius comitatu res et mancipia habet , quid inde factum habet , et ex nostro verbo illi mandet ut per illa quae in suo comitatu habet illum distringat quatenus ad iusticiam reddendam et faciendam in suum comitatum redeat ·  
286*
a korr. (?)
capitulum VII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 7]
Audiuimus etiam quia huiusmodi leues homines in aliis comitatibus depraedationes et Iniusticias faciant , et ad illum comitatum in quo commanent , et in quo malitias non faciunt , factis malitiis in aliis comitatibus reueniunt unde mandamus et comitibus nostris expresse praecipimus , vt illi comites in quorum comitatibus tales homines iniusticias faciunt illis comitibus hoc mandent in quorum Comitatibus refugium habent , et vna287* mente vnoque consensu et vno certamine , ad tales homines comprehendendos se erigant et decertent , ut ecclesiae Dei , et ministri eius et serui Dei ac populus pacem et quietem habere possit ·  
287*
v korr. (?)
capitulum VIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 8]
Vt denarii ex omnibus monetis ac bene pensantes sicut et in capitulare praedecessorum ac progenitorum nostrorum regum libro quarto XXIIo capitulo continetur in omni regno nostro non reiiciantur , usque ad missam sancti martini , et in omnibus ciuitatibus et vicis ac uillis tam nostris indominicatis quam et his quae de immunitate sunt , et de comitatibus atque hominum nostrorum siue cuiuscunque sint per omne regnum nostrum a Iudicibus nostris et ab eis quorum villae sunt vna cum ministris rei publicae secundum quantitatem locorum et villarum tanti ac tales de ipsis incolis et inibi manentibus constituantur qui inde prouidentiam habeant ne boni denarii reiiciantur et non nisi meri et bene pensantes accipiantur ·  
capitulum IX ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 9]
Vt illi qui ex hac causa prouidentiam habebunt sacramento iurent quod sicut eis ex hac causa iniunctum fuerit quantum scierint et potuerint debeant fideliter obseruare , et illum hominem quem scierint merum et bene pensantem denarium reiicere non debeant celare , sed ministris rei publicae eum debeant notum facere · De quo sacramento , quicunque comprobatus fuerit periuratus , et [fol. 133r] secundum legem mundanam ut periurus puniatur sicut in capitulari decessorum ac progenitorum nostrorum continetur in fine capituli decimi ex tertio libro et secundum legem ecclesiasticam publicae pęnitentiae subigatur  
capitulum X ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 10]
Vt ab ipsa missa sancti Martini per omne regnum nostrum non nisi istius nouae nostrae monetae meri et bene pensantes denarii accipiantur , Et quicunque ab illa die alium denarium negotiandi causa protulerit a comite et ministris eius auferantur ab eo sicut in libro capitulorum secundo XVIIIo capitulo continetur ·  
XI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 11]
Vt in denariis nouae nostrae monetae ex vna parte nomen nostrum habeatur in giro , et in medio nostri nominis monogramma , ex altera vero parte nomen ciuitatis , et in medio crux habeatur ·  
XII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 12]
Sequentes consuetudinem praedecessorum288* nostrorum [.]icut in illorum capitulis inuenitur constituimus , ut in nullo loco alio in omni regno nostro moneta fiat nisi in palatio nostro et in quentouico ac rotomago quae moneta ad quentouicum ex antiqua consuetudine pertinet , et in remis , et in senonis et in parisio , et in aurelianensi et in cauillono , et in metullo et in Narbona  
288*
ae korr. (?)
XIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 13]
Vt hi in quorum potestate deinceps monetae permanserint omni gratia et cupiditate seu luchro postposito fideles monetarios eligant sicut Dei et in nostram gratiam volunt habere , Et ipsi monetarii iurent , quod ipsum ministerium quantum scierint et potuerint fideliter faciant , et mixtum denarium et minus quam debeat pensantem non monetent nec monetari consentiant et sine ulla fraude , et absque malo ingenio contra eos quorum argentum ad purgandum acceperint ipsum argentum exmerent et sine fraude tam impensa [!] quam in purgatione denarios concambient · Contra quod sacramentum si quilibet fecisse reputatus fuerit iudicio Dei se examinet , Et sicut contra hoc fecisse comprobatus fuerit , quia non maiorem fraudem facit si mixtum Denarium et minus quam debeat pensantem monetauerit , quam si in purgatione et concambio argenti per malum ingenium fraudem de argento rei publicae , et de argento rerum ecclesiasticarum et de facultate pauperum fecerit sicut constitutum est de falsis monetariis in libro quarto capitulorum XXVIII capitulo manum perdat et vt sacrilegus ac pauperum spoliator publicae poenitentiae iudicio Episcopali289* subiiciatur In illis autem Regionibus , in quibus secundum legem Romanam iudicia terminantur iuxta ipsam legem culpabilis iudicetur ·  
289*
li korr. (?)
XIIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 14]
Vt in proximis kalendis290* Iulii qui hanc duodecimam indictionem habeat in siluanectis ciuitate vnusquisque comes in cuius comitatum291* moneta esse iussimus [fol. 133v] Vicecomitem suum cum duobus aliis hominibus qui in eius comitatu res et mancipia et beneficia habeant et suum monetarium cum ipsis habeat quatenus ibi accipiant per manus suas de camera nostra ad opus vniuscuiusque monetarii de mero argento cum pensa libras quinque ut habeat vnde initium monetandi possit incipere , Et pensam argenti quam ex camera nostra accepit per manus eorum per quas illud accepit sabbato ante initium quadragesimae in monetatis denariis in praefato loco , et cum ipsa pensa cum qua argentum acceperat vnusquisque monetarius in camera nostra reddat ·  
290*
gek. kl
291*
at korr. (?)
XV  
[BK 273 Abschnitt B c. 15]
Vt nullus more solito pro vllo lucro et auaritia hoc leuiter accipiat sed omnes ab ipsis kalendis iulii292* argentum suum in constitutis monetis concambiari faciant293* , scientes quia post missam · sancti martini nulli alii denarii in regno nostro nisi istius nouae nostrae monetae recipientur , et ab ipsis kalendis294* Iulii ipsi noui denarii ab omnibus accipiantur · Et quicunque liber homo ab ipsa die Denarium merum nouae nostrae monetae in regno nostro reiecerit , sicut in praefato libro et capitulo regio continetur bannum nostrum id est solidos LXta componat · Si vero serui ecclesiastici aut comitum aut vassallorum nostrorum hoc facere praesumpserint quia in praefato capitulari continetur vt LX · ictibus vapulent , et hoc occasionem discreti homines modum in disciplina faciebant constituimus fidelium nostrorum consensu atque consilio ut quorumcunque295* coloni et serui pro hoc conuicti non cum grossa fuste sed nudi cum virgis vapulent , Et in ciuitatibus atque vicis seu villis Episcopi per suos ministros et presbiteros prouidentiam vna cum Rei publicae ministris accipiant ne et in hac296* causa modum disciplinae transgrediatur sed taliter fiat , qualiter et homines castigentur , et quasi pro intentione et occasione castigationis disciplinam facientes peccatum non incurrant , et disciplinam sustinentes in corpore suo debiliores non fiant Quodsi quis hoc mandatum nostrum transgressus fuerit nobis ab Episcopis nuntietur quatenus taliter castigetur ne deinceps mandatum nostrum quemquam delectet contemnere , Et si Dominus et magister qui liber est aut aduocatus talium hominum eos et Comiti et misso nostro ad disciplinam sustinendam contradixerit et misso nostro iusso praesentare noluerit praedictum bannum LX · solidorum componat sicut in predicto capitulari habetur ·  
292*
kalendis iulii gek. kl iul
293*
a2 korr. (?)
294*
gek. kl
295*
cu korr. (?)
296*
c korr. (?)
XVI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 16]
Vt si aliquis homo a proximis kalendis Iulii297* de hac nostra noua moneta mixtum et minus quam debeat pensantem denarium Inuenerit constringat eum qui ipsum denarium ad negotiandum protulit et ipse dicata [!] · quo eum accepit , et sic de manu ad manum veniat usque dum ad298* falsitatis [fol. 134r] auctorem perueniatur et Inuentus mixti et minus quam debeat pensantis denarii monetator · in illa terra in qua iudicia secundum legem Romanam terminantur , secundum ipsam legem Iudicetur , Et in illa terra in qua299* Iudicia secundum legem romanam non iudicantur monetarius sicut supra diximus falsi deniarii [!] manum dexteram perdat sicut in quarto libro capitulorum continetur capitulo XXXIII · et qui hoc consenserit si liber est LX · solidos componat · si seruus et colonus nudus cum virgis vapuletur  
297*
kalendis Iulii gek. kl Iul
298*
d korr. (?)
299*
folgt getilgtes s
XVII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 17]
Vt diligenter Comites et ministri Rei publicae per suos comitatus ac ministeria prouideant ne in aliquo loco occulta et fraudulenta moneta fieri possit , et si Inuentus ac comprobatus quilibet fuerit fraudulentam monetam percutiens sicut constitutum est de falso monetario ex praefato capitulari praedecessorum nostrorum manus ei amputetur , Et qui hoc consenserit si liber est LX · solidos componat si seruus et colonus nudus cum virgis vapuletur  
XVIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 18]
Et si falsus monetarius aut de illis locis in quibus monetam fieri iussimus aut oculte monetam percutiens aut denarium falsum de noua moneta ad negotiandum proferens ut constringi et puniri non possit sicut est constitutum in fiscum nostrum Et in quamcunque immunitatem aut alicuius potentis potestatem et proprietatem confugerit , si in nostrum confugerit Fiscum requiratur a Ministro nostro · Et si ille eum defenderit aut occultauerit nuntietur nobis quatenus ita in eo secundum capitulare regium vindicetur nec vllus alius umquam falsitatem nostra auctoritate et potestate · consentire aut defendere audeat · Si autem in Immunitatem et potestatem aut proprietatem alicuius potentis confugerit , secundum quod in tertio libro capitularis XXVIo capitulo continetur de his qui furtum aut homicidium , et quodlibet crimen foris committens infra immunitatem fugerit inde fiat id est mandet comis et publice rei minister Episcopo et Abbati , et illi quicunque locum Episcopi aut Abbatis et Abbatisse tenuerit et potentis hominis in cuius potestatem et proprietatem confugerit vt reddat ei reum , Si ille contradixerit et eum reddere noluerit in prima contradictione solidis XV · culpabilis iudicetur si ad secundam inquisitionem eum reddere noluerit quicquid reus damni fecit , totum ille qui eum infra Immunitatem retinet nec reddere vult soluere cogatur , et si ipse Comes veniens licentiam habeat ipsum hominem infra Immunitatem quaerendi vbicunque eum Inuenire potuerit · Si autem in prima inquisitione Comiti responsum fuerit quod reus infra vnitatem quidem fuisset , sed fuga lapsus sit iuret quod ipse eum ad iusticiam cuiuslibet disfaciendam fugere non fecisset et sit ei in hoc satisfactum , si vero intranti in ipsam Immunitatem et in cuiuslibet hominis potestatem et proprietatem300* comiti collecta manu quilibet resistere tentauerit , Comes hoc ad Regem et Principem deferat [fol. 134v] et ibi iudicetur , Et sicut ille qui in Immunitate damnum fecit De [!] solidis componi debeat , ita quod Comiti collecta manu resistere praesumpserit de [!] solidis culpe iudicetur ·  
300*
folgt getilgtes homini
XIX ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 19]
Vt melius et commodius haec prouidentia de bonis denariis non reiiciendis et de monetae falsae denariis custodiri possit , Volumus vt vnusquisque Comes de Comitatu suo omnia mercata imbreuiari faciat et sciat nobis dicere quae mercata tempore aui nostri fuerunt , et quae tempore Domini et Genitoris nostri esse coeperunt , et quae illius auctoritate constituta fuerunt quae sine auctoritate illius facta fuerunt , Et quae tempore nostro conuenire coeperunt , et quae in antiquis locis permanent , et si mutata sunt cuius auctoritate mutata fuerunt , Et ipsum breuem · vnusquisque comes ad proximum placitum nostrum nobis adportet ut decernere possimus quatenus necessaria et utilia , et quae per auctoritatem sunt maneant · Quae vero superflua interdicantur , et locis suis restituantur , Et mercata Die Dominico in nullo loco habeantur sicut in primo libro capitulorum capitulo CXXXVIo habetur ·  
XX  
[BK 273 Abschnitt B c. 20]
Vt comes et Rei publicae ministri ac caeteri fideles nostri301* prouideant quatenus iustus modius ęquusque sextarius secundum sacram scripturam et capitula praedecessorum nostrorum in ciuitatibus , et in vicis et in villis ad vendendum et emendum fiat et mensuram secundum antiquam consuetudinem de palatio nostro accipiant , et non pro hac occasione a mansuariis et ab his qui censum debent maior modius nisi sicut consuetudo fuit exigatur Et ipsi homines qui per villas de denariis prouidentia iurati habebunt ipsi etiam de mensura ne adulteretur prouideant sicut in libro capitulo[rum] capitulo XCmo continetur et si quis reputatus fuerit mensuram adulterasse et cum iam maiori modio et sextario annonam et vinum accepisse , et cum minori mensura venundare si liber homo est , aut secundum suam legem se inde sacramento idoneum reddat aut si hoc fecisse et fieri iussisse aut consensisse comprobatus fuerit , hoc unde mensuram adulterauit id est vinum et annona · a ministris rei publicae tollatur ab eo Insuper et bannum nostrum id est solidos LX · componat · Si autem Colonus et seruus inde reputatus fuerit aut Iudicio Dei inde examinet , aut si inde conuictus fuerit hoc ut supra diximus unde mensuram adulterauit perdat , insuper et virgis nudo corio vapuletur302* · Et siue liber siue colonus et seruus de hoc conuictus fuerit post legalem emendationem episcopale iudicium suscipiat , quia contra tale interdictum Domini fecit dicentis Qui pecuniam suam non dedit ad usuram vnde regnum Dei sibi clausit , et infernum sibi aperuit , Quod peccatum [fol. 135r] inter illa criminalia peccata computatur De quibus dicit Apostolus quod qui eas fecerit cum huiusmodi nec cibum sumere christiano licet , et vnde sacri niceni303* Canones clericos gradum perdere iubent , et de tali causa vnde seculares homines vitam perdunt inde clerici ecclesiastici gradum amittunt Ministri autem rei publicę se caute custodiant ne pro hac occasione ducti cupiditate per aliquod malum ingenium a liberis hominibus et colonis seu seruis sua iniuste tollant quia si inde ad nos clamor venerit et inde conuicti fuerint304* sic iniusticiam istam exsoluent , sicut illi qui in suo ministerio tortum faciunt · In illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam iudicantur iudicia iuxta ipsam Legem committentes talia iudicentur quia super illam legem , et contra ipsam legem , nec antecessores nostri quodcunque capitulum statuerunt nec nos aliquid constituimus · Similiter per ciuitates et vicos atque per mercata ministri rei publicae prouideant , nec illi qui panem coctum aut carnem per deneratas et vinum per sextaria vendunt adulterare et minuere possunt , sed quantos mensurabiles panes in vnaquaque ciuitate de iusto modio Episcopi et abbatis seu comitis ministeriales a pistoribus suis recipiunt tantos mensurabiles panes de aequo modio a pistoribus qui panem vendunt fieri faciant · Quos si Inuenti fuerint adulterare et minorare vt supra diximus secundum suum modum culpabiles iudicentur · Homines etiam qui prouidentiam habere debebunt ne mance mensurae305* fiant si de periurio quod iurauerunt quia hoc consentire non debuissent reuicti fuerint secundum legem puniantur sicut in fine capituli decimi ex libro tertio capitulorum habetur Et postea ab Episcopo publicam poenitentiam de periurio accipiant  
301*
caeteri fideles nostri korr. aus caeteris fidelibus nostris
302*
folgt getilgtes  , Aut si inde conuictus fuerit , hoc ut supra diximus , vnde mensuram
303*
n2 korr. (?)
304*
er korr. (?)
305*
e1 korr. (?)
XXI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 21]
Vt quia per tres306* iam annos bannum pro iectione bonorum denariorum perdonauimus volumus ut modo secundum discretionem quam missis nostris commendabimus reuuadiatum persoluatur , Et ubi reuuadiatum non est reuuadietur et soluatur quatenus ex hoc , et ex disciplina constituta ita constricti deinceps cessent denarios bonos reiicere , Et quoniam audiuimus occasione accepta pro reuuadiato banno quosdam plus a pauperibus accipisse quam bannus leuet hoc a missis nostris diligenter requiri volumus , Et quicunque plus ab eis acceperunt quam Iussimus cogantur illis restituere et illo absque ulla excusatione ad praesentiam nostram missi nostri adducant quatenus per nostram harmiscaram ita castigentur ne vlterius tali conludio eos delectet opprimere pauperes  
306*
es korr. (?)
XXII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 22]
Vt a colonis qui iam pro reiectione bonorum denariorum flagellati et flagellandi sunt nulla alia exactione requiratur , et si ab aliquo eorum aliquid inde acceptum fuit a missis nostris cogatur restitui et qui beneficia et alodes in duobus et tribus aut quatuor comitatibus habent , et non habent in vnoquoque comitatu inde plenum bannum [fol. 135v] ualeant soluere et qui nunc tantum comitatum alodem et beneficia habent et non tantum ibi habent inde plenum bannum iure valeant soluere missis nostris hoc notum faciant , et hoc ab eisdem missis nostris diligenter imbreuietur , et nobis renuntietur , vt nostra discretione decernamus qualiter et castigatio ex compositione fiat , et homines ultra mensuram et indebite307* non grauentur Quia sicut sancta scriptura dicit Non inde requirimus datum sed fructum id est non inde requirimus inhonestum lucrum sed regni ex castigatione perfectum · Turpe et inhonestum est lucrum , vt Augustinus exponit per varias circumuentiones et occasiones lucrandi causa inhonestae res quaslibet congregari Et non solum in pauperioribus , sed etiam in ditioribus considerare volumus discretionem quam decessores nostri Reges in quarto libro capitulorum posuerunt capitulo LVII · Decernentes ut debito inquiunt quod ad prius nostrum fuerit reuuadiatum talis consideratio fuit ut is qui ignoranter peccauit non totum secundum legem componere cogatur sed iuxta quod possibile visum fuerit , Is vero qui308* tantum mala uoluntate peccauit totam legis compositionem cogatur exsoluere  
307*
korr. aus indebitam
308*
i korr. (?)
XXIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 23]
Vt nullus deinceps in regno nostro mixturam auri309* et argenti ad vendendum face[re] et310* consentire pręsumat , et nullus a missa sancti remigii id est a proximis kalendis311* octobris aurum et argentum ,312* ad uendendum et emendendum nisi purificatum proferat Et si quis inuentus fuerit post praefatas kalendas313* octobris aurum et argentum et quodcunque fabricinium ex auro et argento mixtum ad vendendum et emendum314* portare a ministris rei publicae ipsum quod portauerit ab eo tollatur et ipse per315* fideiussores si res et mancipia in illo comitatu non habet ad praesentiam nostram cum ipso auro et argento adducatur , vt nos inde commendemus , qualiter culpabilis iudicetur , si vero Res et mancipia et mobile per quae distringi legaliter possit in ipso Comitatu habuerit , secundum legem ad nostram praesentiam venire Iubeatur · Et si quisquam Inuentus fuerit suum aurum et argentum , et quodcunque fabricinium ex auro et argento portare ad fabrum ut purgetur prouideant rei publicae ministri nec ac occasione ab eo quod suum fuerit tollant · Quodsi fecerint , et ad nos inde reclamatio venerit , sicut ille qui tortum in suo comitatu et ministerio fecerit in nostra et fidelium nostrorum praesentia culpabilis iudicabitur · Faber uero qui post praefatas kalendas316* comprobatus fuerit aurum et argentum317* ad uendendum et emendum adulterasse et misculasse nullis regionibus in quibus iudicia secundum legem Romanam terminantur iuxta illam legem puniatur , In aliis autem regionibus regni nostri secundum capitulare regium318* sicut falsam monetam percutiens manum perdat · Et liber homo qui hoc consenserit , sicut in praefato continetur capitulo bannum nostrum id est solidos LX · componat Colonus et seruus nudus cum virgis flagelletur , si vero Iudaeus fuerit , ipsum quod mixtum proferat perdat , et bannum nostrum sicut tempore [fol. 136r] praedecessorum nostrorum consuetudo fuit componat ·  
309*
r korr. (?)
310*
folgt getilgtes emendum
311*
gek. kl
312*
folgt getilgtes et quodcunque fabricinium ex auro et argento mixtum
313*
gek. kl
314*
korr. aus [†]mendum
315*
korr. aus semper
316*
gek. kl
317*
korr. aus argen[†]um
318*
g korr. (?)
XXIIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 24]
Vt in omni Regno nostro non amplius319* vendatur libra auri purissime cocti nisi duodecim libras argenti de nouis et meris denariis Illud vero aurum quod coctum quidem fuerit , sed non tantum320* ut ex eo deauratura fieri possit libra vna de auro vendatur decem libris argenti de nouis et meris denariis , Et omnimodis prouideant tam comites quam caeteri omnes ministri rei publicae , ne aliqua adiectione et fraude per occasionem aliquid amplius vendatur , sicut de suis honoribus volunt gaudere , Et quicunque hanc commendationem nostram aliquo ingenio infirmare et fraudari , seu aliter immutare Inuentus fuerit si liber homo fuerit bannum nostrum id est LX · solidos componat · Colonus et seruus nudus cum virgis flagelletur ·  
319*
iu korr. (?)
320*
gek. tm
XXV ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 25]
Vt quoniam in praefatis capitulis continetur in libro tertio capitula LXXV · vt nullus sine permisso Regio bruniam et arma extraneo dare aut uendere praesumat Et in eodem libro capitulo sexto designata sunt loca Regni usque ad que negotiatores brunias et arma ad venundandum portare et vendere debeant , quodsi inuenti fuerint vltra portantes aut venundantes , vt omnis substantia eorum auferatur ab eis , dimidia quidem pars partibus palatii , alia vero medietas inter missos Regios et inuentorum diuidatur , quia peccatis nostris exigentibus in nostra vicinia Nortmanni321* deueniunt et ei a nostris bruniae et arma atque caballi , aut pro redemptione dantur aut pro praetii cupiditate venundantur cum pro redemptione vnius hominis ista donantur de pro pauco praetio venundantur pro hoc auxilium illis contra nos praestitum et regni nostri maximum fit detrimentum , et multae Dei ecclesiae destruuntur et quamplurimi christiani depredantur et facultates ecclesiasticae , et Regni exhauriantur Propterea vna cum consensu atque consilio nostrorum fidelium constituimus vt quicunque post proxima322* Iulii kalendas323* huius duodecimae indictionis Nortmannis quocunque ingenio et pro redemptione , et pro aliquo praetio bruniam et quaecunque arma aut caballum donauerit sicut proditor patriae , et expositor christianitatis ad perditionem gentilitatis sine ulla retractatione et redemptione de vita componat , Quae omnia omnibus citissime a missis nostris et comitibus324* nota fiant ne de ignorantia se excusare valeant ·  
321*
a korr. (?)
322*
p korr. (?)
323*
gek. kl
324*
it korr. (?)
XXVI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 26]
Vt Pagenses franci qui caballos habent , et habere possunt cum suis Comitibus in hostem pergant , et nullus per violentiam , et per aliquod malum ingenium aut per325* quamcunque indebitam oppressionem talibus Francis suas res aut caballos tollet , ut hostem faceret debitos paraueredios secundum antiquam consuetudinem nobis exsoluere non possint , neque comes neque aliquis minister Rei publicae , quodsi fecisse aliquis eorum comprobatus fuerit sic hoc cogatur componere sicut de illis est constitutum in capitularibus Regiis qui tortum in suo comitatu et ministerio faciunt ·  
325*
korr. aus p[†]
XXVII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 27]
Vt iuxta Regium capitulare quod Domnus et genitor noster Anno XVI Regni sui capitulo VII · constituit , Comites et missi nostri diligenter inquirant quanti homines [fol. 136v] liberi in singulis Comitatibus maneant qui per se possunt expeditionem facere et quanti de his quibus vnus alium adiuuet quanti etiam de his qui a duobus tertius adiuuetur et praepararetur [!] ut expeditionem exercitalem facere possint , et eorum summam ad nostram notitiam deferant , vt illi qui in hostem pergere potuerint iuxta antiquam et aliarum gentium consuetudinem ad ciuitates nouas et pontes ac transitus paludium apportent326* et in ciuitate atque in marca uuactas faciant ad defensionem patriae omnes sine vlla excusatione veniant · et qui de talibus hostem dimiserint heribannum iuxta discretionem quam in progenitorum nostrorum tertio libro capitulorum capitulo XIIII · continetur persoluant · Et quod ad defensionem patriae non occurrerint secundum antiquam consuetudinem , et capitulorum constitutionem iudicentur ·  
326*
korr. aus oporterent
XXVIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 28]
Vt illi franci qui censum de suo capite et de suis rebus ad partem regiam debent , sine nostra licentia ad casam Dei et ad alterius cuiuscunque seruitium se non tradant vt res publica quod de illis habere debet non perdat , Quodsi aut seipsos aut res suas ad327* Dei casam , aut ad alterius cuiuscunque seruitium sine licentia nostra tradere voluerint , sicut in328* capitular[i] aui nostri continetur , de his qui pro furto se in seruitium tradere cupiunt Comites et Vicarii hoc eis non consentiant sed ex banno nostro prohibeant Quod et si contra bannum329* nostrum fecerint , ipsi qui eos receperint bannum nostrum Id est LX · componat , et si ipsos in seruitio suo habere uoluerint , et illorum res de quibus census ad partem regiam · exiebat330* tenere uoluerint censum quod ipsi Franci debeant , et quod de illorum rebus exire solebat ad nostram regiam partem componant · sicut in praefato capitulorum libro III · capitulis XV · et LXXXVI · et in libro IIII · capitulo XXXVI · habetur · Et quia sicut et in sacris ecclesiasticis regulis Inuenitur prior obseruatio durior331* , posterior autem exigente causa inclinatior fuit post haec praefat[a] capitula decessorum et progenitorum nostrorum huiusmodi sicut praediximus franccis hominibus res suas ad casam Dei et aliis tradere ac vendere , eosque ad diuinum seruitium conuerti si vellent non prohibuerunt , sicut in capitulis libri primi capitulis CXXXII · et CXXXIIII · et in libro IIo capitulo XXXI · et in libro IIII · capitulo XIX · continetur , si quis de talibus francis de suis rebus tradere332* et vendere uoluerit non prohibemus tantum vt Ius regium quod sibi debetur sine ratione non perdat quia iniustas consuetudines nouiter institutas imponere cuiquam non volumus quas in quarto libro eorundem capitulorum prohibitas capitulo LXVII legimus · De illis autem qui secundum legem Romanam viuunt , nihil aliud nisi quod in eisdem continetur , et legibus diffinimus  
327*
folgt getilgtes easdem
328*
in ergänzt
329*
n2 korr. (?)
330*
korr. aus exhiebat
331*
folgt getilgtes durior
332*
korr. aus traderet
XXIX ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 29]
Vt illi coloni tam fiscalis quam et ecclesiastici qui sicut in polipticis continetur [fol. 137r] et ipsi non denegant carropera et manopera ex antiqua consuetudine debent et margilam , et alia quaeque carricare quae illis non placent renuunt quoniam adhuc in illis antiquis temporibus forte margila non trahebatur quae in multis locis tempore aui ac domni et patris nostri trahi coepit et de333* manopere in scuria battere nolunt , et tamen non denegant quia manoporam [!] debent quicquid eis carricare praecipitur de opera carropere quando illam facere debent sine vlla differentia carricent , et quicquid eis de opera manopere quando illam facere debent praecipitur334* similiter sine vlla differentia faciant ·  
333*
folgt getilgtes manospere
334*
folgt getilgtes De opera carropere
XXX ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 30]
Vt quoniam in quibusdam locis coloni tam fiscales quam et de casis Dei suas hęreditates id est mansa quae tenent non solum suis paribus sed et clericis canonicis ac villanis presbiteris , et aliis quibuscunque hominibus vendunt et tantummodo se illam retinent , et hac occasione sic destructae fiunt villae , vt non solum census debitus inde non possit exigi , sed etiam quae terrae de singulis mansis fuerunt iam non possint agnosci constituimus vt praecipiatur a nostris ministerialibus , et a ministris ecclesiasticis vt hoc nullo modo de cetero fiat ne villae destructae335* atque confusae fiant · Et quicquid de singulis mansis sine licentia dominorum et magistrorum336* per quoscunque venditum est recipiatur et singulis mansis de quibus terrae venditae sunt et de quibus census decidit propter eorum Impossibilitatem337* qui mansa deseruire non possunt restituatur et iuxta qualitatem et quantitatem terrae et vinearum ad singulos mansos pertinentium postquam restaurati fuerint ab vnoquoque manso census ad partem dominicam exigatur  
335*
t2 korr. (?)
336*
gek. magrorum
337*
korr. aus [†]ibilitatem
XXXI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 31]
De aduentitiis istius terrae quae a Nortmannis deuastata est constituimus vt sicut in capitulari aui nostri Karoli imperatoris habetur vnusquisque comes de suo Comitatu et nomina eorum , et qui sunt eorum seniores describi faciant et ipsos aduenas qui a tempore aui nostri atque a tempore Domni , et patris nostri in illorum comitatibus commanent secundum consuetudinem quae illorum temporibus fuit eos ibi manere permittent , Illos vero qui per persecutionem Nortmannorum nuper de istis partibus in illas partes confugerunt Episcoporum missi cum missis rei338* publicae taliter de istis partibus in istas partes venire faciant vt non opprimantur nec aliquis census et quaecunque exactio ab illis exigatur , et habeant licentiam , quae in illis partibus suo seruitio promouerunt , et quocunque iusto ingenio adempti sunt commendandi , et illi qui Nullum339* lucrum de opere in vineis sperant kalendis340* septembris vnusquisque ad locum suum iam peruentus sit , Et qui lucrum de vineis in illis partibus promeruit octo dies post missam sancti Remigii in istas partes iam sit peruentus , et sibi in istis partibus in futurum prouideat , et suo seniori seruiat , et si necesse illi fuerit ad341* missam sancti Martini ad suum conductum in illas partes redeat et usque ad kalendas342* [fol. 137v] Aprilis ibidem vnusquisque inmorandi licentiam habeat inde quae ad terram suae natiuitatis et ad senioratum suum vnusquisque redeat et usque ad medium Maium propter seminationem ibidem maneat indeque si illi necessitas fuerit ad suum conductum redeat , Et inde ad messiones in terram suam vnusquisque redeat , et de caetero ibidem permaneat · Si autem343* de istis partibus in illis partibus femina344* maritum aut maritus foeminam accepit illud coniugium , quia non est legale neque legitimum sicut leo in suis decretis , et sanctus Gregorius in suis epistolis monstrant dissoluatur , et cuius fuerit vir et foemina mancipium suum quaeque potestas recipiat et suae potestatis homini coniungere faciat · Et si infantes345* inde nati sunt secundum legem et antiquam consuetudinem nostram infantes matrem sequantur In illis autem regionibus quae legem romanam sequuntur secundum eandem legem fieri exinde decreuimus ·  
338*
korr. aus [†]ei
339*
korr. aus [†]ullum
340*
gek. kl
341*
folgt getilgtes vineam
342*
gek. kl
343*
Am Rand die Glosse: Nota.
344*
korr. aus semina
345*
folgt getilgtes indem
XXXII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 32]
Vt conlimitanei et vicini comites in vna die si fieri potest mallum non teneant maxime post octauas paschae propter Francos homines et aduocatos qui ad utrumque346* mallum non possunt occurrere sed mittant sibi Inuicem missos , Et si vnus die lunis mallum habuerit alter347* die Iouis , aut die lunis sequentis ebdomadae mallum habeat , Et ne graue ei sit qui suum mallum interiecit qui vno anno primus tenuerit mallum sequenti anno consentiat alteri primum tenere · Et sunt sacramenta legalia in primo die lunis post pascha iuranda deuenerint ut in aliis feriis quando mallum tenere debuerat mittat quisque comes missum suum qui ipsa sacramenta auscultet ne ipsi homines iectiui inueniantur et ipse sic mallum suum teneat ut barigildi eius et aduocati qui in aliis comitatibus rationes habent ad suum mallum occurrere possint348*  
346*
korr. aus utr[†]mque
347*
korr. aus altera
348*
korr. aus possunt
XXXIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 33]
Et quia sacramenta post quadraginta noctes legaliter iuranda accipiuntur et in praefatis praedecessorum ac progenitorum nostrorum capitulis inuenitur , ut postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint ex eo die super XL · noctes sit bannus resisus349* quod in lingua theodisca scastlegi id est armorum depositio uocatur · Multi inde contendunt et se inter iectiscunt · Alii enim suum sacramentum quadragesimo die in quo illud accipiunt iurare uolunt · Et in tantum concedunt etiamsi intra quadragesimam sacri ieiunii quadragesimus dies aduenerit suum sacramentum se iurare debere contendant , et contra causatores suos si ad hoc audiendum non venerint iectiscunt · Numerant enim dies , et non numerant cum eis noctes sicut numerantur dies , et non numerantur noctes a natiuitate Domini usque ad purificationem sanctae Mariae , et a resurrectione Domini usque ad ascensionem Domini350* Quadragesimo enim die et purificatio sanctae Mariae , a natiuitate Domini et XL die a resurrectione [fol. 138r] Domini quae est in Dominica die ascensio Domini celebratur quae euenit quinta feria id est nouischae [!] et de diebus sine memoria noctium Dominus per prophaetam dicit · Adhuc quadraginta diebus et niniue subuertetur · Et XL · dies simul cum noctibus in ieiunio heliae prophaetae et Moysi quando legem secundo accepit , et ipsius Domini ieiunio computatur In quibus sex septimanae id est XL · et duo dies fiunt usque ad resurrectionem Domini quae fit in Dominica die , sicut et initium quadragesimae · Et haec non sine Domini mysterio fiunt per quem conditores legum iusta decernunt · Vnde sicut in quibusdam regionibus rectius tenere comperimus vna cum consensu et fidelium nostrorum consilio351* constituimus , et ipsa die quo sacramentum accipitur post XL · dies et XL · noctibus id est XLmo secundo die de sex septimanes ipsa feria qua illud sacramentum accepit sic pascha ipsa feria fit qua initium quadragesimae352* accipitur qui sacramentum legaliter accipit , legaliter in locis constitutis iuret sicut in capitulorum libris decessorum et progenitorum nostrorum continetur · Et amodo nulla discessio , et retractatio in regno nostro a quolibet ex hoc fiat · Quod mandatum nostrum si quis contempnere praesumpserit bannum nostrum Id est XL · solidos componat · Et si ipsa dies intra quadragesimae sacra ieiunia euenerit nemo illud sacramentum quod accepit in quadragesima353* iurare praesumat quia ex hoc iam etiam manifestam Dei vindictam vidimus et audiuimus · Et si quis praesumpserit similiter bannum nostrum componat · et inde poenitentiam episcopali iudicio faciat Ipsam autem quadragesimam a quarta feria id est a capite ieiunii cum ipsa quarta feria qua publice poenitentes poenitentiam accipiunt obseruari usque ad sanctam resurrectionem secundum consuetudinem antiquam praecipimus sed expectet qui sacramentum ante quadragesimam seruatum accepit si XL · dies et XL · noctes ante illud quadragesima non habuit sine ulla legali compositione et iectitione usque ad diem lunis post octauas Paschae , et tunc quod legaliter accepit legaliter et perficiat ·  
349*
s1 korr. (?)
350*
folgt getilgtes caelebratur , quae euenit quinta feria
351*
korr. aus consi[†]
352*
d korr. (?)
353*
m korr. (?)
XXXIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 34]
Notum fieri volumus omnibus Dei et nostris fidelibus quoniam quidam Comites nostri nos consuluerunt de illis Francis hominibus qui censum regium de suo capite sed et de suis rescellis debebant qu[i] tempore famis necessitate354* cogente seipsos ad seruitium uendiderunt , Vnde cum Episcopis et caeteris Dei ac nostris fidelibus tractauimus quid nobis esset355* agendum , Et quid cum eis inde inuenimus , ac constituimus praesenti edicto decreuimus , Id est quia non in lege salica ex hoc expressius quidem inuenimus , Continetur tamen in tertio capitulorum libro356* capitulo XXIX · De homine libero qui se loco uuadii tradidit in alterius potestatem et ibi constitutus Damnum aliquod cuilibet fecerit vt is qui eum loco uuadii357* suscepit aut damnum soluat aut hominem in mallo productum admittat perdens358* simul debitum propter quod eum pro uuadio suscepit · Et qui damnum fecit dimissus iuxta qualitatem rei cogitatur emendare , Si vero liberam foeminam [fol. 138v] habuerit , et usque dum in pignore extitit filios habuerint liberi permaneant Et in lege digito Dei scriptam legimus vt si attenuatur Frater noster se in seruitium tradiderit sex annis seruiet illi qui eum emit et septimo egrediatur liber gratis Quae sacra historia et obseruantes moraliter aedificat , et altiori sensu intelligentes inluminat · In lege etiam quam praedecessores nostri et nominatissimi imperatores constituerunt , De his qui filios suos famae359* aut alia aliqua Necessitate360* cogente vendunt plura habentur capitula , Quae omnia hic non necesse duximus ponere , Tamen illud capitulum quod cum sanctis ecclesiasticis regulis et maxima parte concordare inuenimus hic ponere necessarium duximus in quo dicit , Vt quicunque ingenui filios suos , quod et de ipsis liberis361* hominibus qui se vendunt obseruari uolumus qualibet necessitate seu famis tempore vendiderint ipsa necessitate compulsi , emptor si quinque solidis emit sex recipiat si decem duodecim solidos similiter recipiat aut si amplius , secundum suprascriptam rationem augmentum praetii consequatur Sanctus autem Gregorius etiam de his qui liberi a paganis captiui fuerint si aliquis eos redemerit ipsi qui redempti sunt procurent ut tantum praetium redemptori suo donent sicut ab eo redempti fuerunt , et in sua libertate permaneant · Si autem ecclesia eos redemerit gratis sine aliqua compositione liberi fiant · Quod et nos per regnum vna cum consensu et fidelium nostrorum consilio obseruari regia auctoritate praecipimus · Et si quis dixerit , quia non Vult aut tempore famis aut pro al[ia] necessitate praetium suum dare pro liber[o] homine si semper illum habere seruum non debet , Attendet quid ei Dominus per apostolum suum dicat , Qui habuerit inquiens substantiam huius mundi et viderit fratrem suum necesse habere et clauserit viscera sua ab eo n[on] manet caritas secundi In eo , Et qui non habet hanc caritatem etiamsi ad martyrium et ad ignem se tradidit sine ista caritate remissionem peccatorum suorum habere non poterit , et nullatenus in regnum Dei intrabit Quia pro Deo suos denarios , et suam annonam quae a Deo accepit dare non indura[t] cum Deus seipsum et sanguinem suum pro eo in cruce clauis et lancea transfixus fudit , Et quia hominum ingenia per Deum non timent Diabolo suadente multa excogitant potest fieri vt qui tales homines liberos necessitate vt diximus cogente in seruos suscipiunt in alteras partes illos dispendant et uendant362* , propterea vna cum consensu et fidelium nostrorum consilio constituimus quod in antiquis legibus decretum inuenimus vt si huiusmodi personas aliqui363* aut ad extraneas gentes aut ad transmarina loca transferre aut venundare praesumpserint , ipse qui hoc contra statuta praesumpserit constitutionem regii banni componat · Et si talis homo antea liber usque dum in tali seruitio fuerit de libera foemina filios habuerit ipsi filii liberi permaneant , sicut in praefato XXIXo capitulo quarti libri capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum habetur de eo qui se loco uuadii in alterius potestatem commiserit salua constitutione [fol. 139r] legis Romanae in eis qui secundum illam viuunt ·  
354*
e3 korr. (?)
355*
korr. aus essed
356*
gek. lib
357*
folgt getilgtes sui
358*
d korr. (?)
359*
a2 korr. (?)
folgt getilgtes at
360*
N korr. (?)
361*
folgt getilgtes h††
362*
ant korr. (?)
363*
korr. aus aliquid
capitulum XXXV ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 35]
Et sciant Comites nostri quia per singulos comitatus missos nostros dirigemus qui specialiter de his quae nunc constituimus inquirant qualiter in his nostram iussionem adimplere certauerint , sicut in secundo libro capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum continetur capitulo XVIII Et qui cum negligens inde inuentus fuerit praecipiemus vt ante nostram praesentiam venire iubeamus , et rationem reddat utrum hoc quod iussimus facere uoluerit [!] aut non potuerit , aut si aliqua re prepediente id facere non potuit cur nobis ipsam Impossibilitatem ad tempus non adnuntiauit , Quia si ipse hoc non voluit , aut s[ua]e negligentiae causa non potuit , nos talem Inuenire volumus qui hoc quod iubemus seruare velit et possit ·  
XXXVI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 36]
Volumus ut sicut in secundo libro capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum continetur capitulo XXIIIIor · haec capitula quae nunc et alio tempore consultu fidelium nostrorum a nobis constituta sunt a cancellario nostro Archiepiscopi et Comites eorum de propriis ciuitatibus modo aut per se aut per suos missos accipiant et vnusquisque per suam diocesim caeteris episcopis Abbatibus Comitibus et aliis fidelibus nostris ea transcribi faciant , et in suis comitatibus coram omnibus relegant , vt cunctis nostra ordinatio , et voluntas nota fieri possit · Cancellarius autem noster nomina Episcoporum et Comitum qui ea accipere curauerint notet et ea ad nostram noticiam perferat , vt nullus hoc praetermittere praesumat ·  
XXXVII364* ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 37]
Et quoniam fideles nostri in istis quae in sequana365* fiunt et in aliis operibus laborant et heribergum nostrum quod praeterito anno hic fieri iussimus homines et de illa parte sequanę in istas partes venientes , et de istis partibus , in illas partes euntes destruxerunt per occasionem quia in illo contra debitam reuerentiam manere coeperunt , et nunc istud heribergum366* , non sine labore et dispendio fidelium nostrorum fieri fecimus , volumus et expresse mandamus vt sicut nec in nostro palatio ita nec in isto heribergo aliquis alius sine nostra iussione manere praesumat nec illud aliquis destruat · Quodsi aliquis praesumpserit et a custodibus quos ad hoc deputatos habemus nobis notum factum fuerit Nec sine debita vindicta praesumptor euadet · Quia semper praeparati esse volumus , et vos paratos esse iubemus vt in istis partibus , et in aliis quibuscunque nobis necesse fuerit , et contra paganos , et contra alios quoscunque sicut consuetudo fuit et vestri antecessores nostris antecessoribus auxilium praebuerunt et vos nobis debitum et necessarium adiutorium exhibuistis , Ita nunc et semper communiter ad Dei voluntatem et sanctae ecclesiae atque istius christianitatis defensionem et nostram communem salutem et pacem obtinendam et defendendam in omnibus quantum Deus auxilium praestare dignatus fuerit parati semper , et in omnibus simus ·  
364*
X1 korr. (?)
365*
u ergänzt
366*
korr. aus herig
ET POST OMNIA LECTA ·  
Capitulum I ·  
[BK 273 Abschnitt C c. 1]
Monemus fidelitatem vestram vt haec firmiter obseruetis et nostri dilecti fideles parati sitis , vt si necessitas nobis euenerit aut contra Paganos aut contra quoscunque alios ut statim quando vnicuique nuntius venerit aut nobis necesse audierit , sine ulla dilatione hostiliter praeparatus in Dei et nostrum seruitium ad communem vtilitatem possit [fol. 139v] mouere367* et citissime nobis occurrere Et volumus et expresse mandamus vt quicunque istis temporibus castella et firmitates368* et haias sine nostro verbo fecerunt kalendis369* Augusti omnes tales firmitates disfactas habeant quia vicini et circummanentes exinde multas depraecationes et impedimenta sustinent , Et qui eas disfacere non voluerint Comites in quorum comitatibus factae sunt ea disfaciant · Et si aliquis eis contradixerint ad tempus nobis notum facere curent · Qui si hoc sicut mandamus adimplere neglexerint sciant quia sicut in istis capitulis ex capitularibus praedecessorum nostrorum continetur , Tales comites quaeremus , et in illorum comitatibus constituemus qui nostrum mandatum facere uelint et possint ·  
367*
u korr. (?)
368*
es korr. (?)
369*
gek. kl
II  
[BK 273 Abschnitt C c. 2]
Et qui interpellatus est ut hic aliquam causam debeat diffinire hic stet usquequo diffinita sit ratio de qua interpellatus habetur , Et qui pro sua causa hic dem[o]randi habet necessitatem , et ipse nobiscum stare potuerit quantum ei necessitas fuerit , Sed et vassalli nostri cum tantis hominibus sicut eis commoditas fuerit nobiscum remaneant et nobiscum pergant  
III ·  
[BK 273 Abschnitt C c. 3]
Vos autem alii sed et ipsi qui nobiscum remanebunt in eundo et in patria manendo , et ad nos redeundo pacem a nobis communiter confirmatam seruantes et cum Dei et nostra gratia , Et Deus nobis concedat vt cito et per plures annos sani et laeti nos inuicem videamus , et de Dei super nos misericordia et gratia gaudeamus  
Haec quae sequuntur capitula misit Domnus Rex Karolus in burgundiam exeque[n]da per Gauslinum et Fulconem , et per Vualtarium et Lantuinum de cusiaco Anno incarnationis Dominicae DCCCLXV ·  
[BK 274 Prolog]
IN Nomine sanctae et indiuiduae Trinitatis Karolus gratia Dei Rex omnibus Episcopis Abbatibus Abbatissis Comitibus et vassis nostris seu cunctis Dei et nostris fidelibus in Regno Burgundiae consistentibus salutem Volumus et expresse pręcipimus370* ut in his quae subiecta sunt exequendis et in aliis ad Dei uoluntatem et sanctae ecclesiae statutum , atque ad nostram fidelitatem , et ad nostrum honorem ac ad regni soliditatem , necnon ad commune fidelium nostrorum saluamentum pertinent vnusquisque secundum quod suo ordini et suae personae competit istis missis nostris obedientes et adiutores in omnibus existatis ·  
370*
r korr. (?)
capitulum I ·  
[BK 274 c. 1]
Vt sicut nostri infideles et communes contrarii nostri se inuicem confirmauerunt ad nostram contrarietatem vt nullus de his quae considerauerint suum parem discooperiat et perdat neque ad illa quae adimplere [u]olunt dimittat ita fideles nostri se confirment ad Dei voluntatem , et nostram fidelitatem , et ad honorem et sanctae ecclesiae statum , et regni vtilitatem , et illorum commune adiutorium et saluamentum · Et nullus fidelium nostrorum cuicunque infideli nostro quocunque modo se coniungat aut in aliquo faueat , et in quacunque causa in qua illum impedire potuerit illi parcat nisi statim ad fidelitatem nostram se [fol. 140r] conuertere uoluerit , et si pro certo cognoscere potuerit qui contra istud capitulum fecerit non nobis cęlet , Et si aliquis audierit quod pari suo fideli nostro necessitas euenerit aut euenire debeat ad resistendum infideli nostro non expectet vt illi hoc mandetur , sed statim sit praeparatus sicut Dei fidelis371* et noster ad suum parem in nostra fidelitate adiuuandum quantum potuerit pergere festinet ·  
371*
korr. aus fideles
II ·  
[BK 274 c. 2]
Vt omnes qui fidelitatem nobis adhuc promissam non habent , fidelitatem nobis promittant , sicut in capitulis aui et patris nostri continetur ·  
III ·  
[BK 274 c. 3]
Vt qui fidelitatem nobis promiserunt et post illud sacramentum ad infideles nostros in nostrum damnum sicut iunxerunt proprietas illorum in nostrum Indominicatum recipiatur , donec ipsi per fideiussores in nostram praesentiam veniant ·  
capitulum IIII ·  
[BK 274 c. 4]
Vt nullus infidelium nostrorum qui liberi homines sunt in nostro regno immorari et proprietatem habere permittatur nisi fidelitatem nobis promiserit , et noster aut nostris fidelis homo deueniat ·  
V ·  
[BK 274 c. 5]
Vt ille372* traditiones iniustae , et a nostris antecessoribus , atque a nobis prohibitae quae factae sunt aut mulieribus aut matribus aut quibuscunque personis ut liberius Ipsi traditores nostram infidelitatem perficere possint aut Iniusticiam in comitatibus non reddant tanquam factae non fuerint pro nihilo habeantur , Et sicut ipsi ipsos alodes in sua manu · tenuissent ita de ipsis alodibus fiat , et si nec ita ad fidelitatem nostram aut ad iusticiam reddendam adduci potuerint ipsi alodes in nostrum Dominicatum recipiantur , et certa illorum descriptio nobis adportetur , Ipsi autem infideles nostri in nostro regno locum habere non permittantur Similiter et de commendationibus quarumlibet373* facultatum et pecuniarum fiat Et si ad casam Dei aliquid commendatum habent ipse Episcopus et Rector ecclesiae ubi commendatae sunt aut illis praesentaliter in praesentia missorum nostrorum reddant qui eas commendauerunt aut coram missis nostris sigillentur , et sub sigillo custodiantur donec ipsi veniant qui eas commendauerunt aut coram missis nostris illis recipiant , et perinde distringantur , ut ad fidelitatem nostram , et ad pacem ecclesiae ac regni reuertantur ·  
372*
korr. aus ill[†]
373*
l korr. (?)
VI ·  
[BK 274 c. 6]
Vt de iniustis commutationibus quae ad casas Dei factae sunt sine Regia auctoritate missi nostri inquirant et eas dissoluant sicut in capitularibus aui et patris nostri continetur , Et si mortua manus et praeceptum Regium super eas interiacet describantur diligenter atque fideliter qualiter factae sunt , et nobis missi nostri renuntient , Et signatis ipsis praeceptis sicut lex Romana praecipit ad nostram praesentiam deferri faciant sicut in capitularibus progenitorum nostrorum continetur  
VII  
[BK 274 c. 7]
Quia ut comperimus plures nobis petierunt alodes , et petentes parum plus inde acceperunt , volumus vt missi nostri hoc diligenter inquirant et describant et ipsos homines cum praeceptis ad nostram praesentiam venire faciant ·  
VIII ·  
[BK 274 c. 8]
Vt missi nostri De omnibus censibus et paraueredis quos franci homines ad regiam potestatem exsoluere debent inquirant , et ubi per neglectum dimissum est exsolui faciant , et diligenter de singulis comitatibus cuncta describant et nobis renuntient [fol. 140v] similiter et de terris censalibus et de rebus ad casas Dei traditis vnde census ad partem Regis exiuit antiquitus374* , et si aliquis aliquam auctoritatem regiam inde375* ostenderet ad nostram praesentiam ipsam auctoritatem deferri faciant  
374*
u2 korr. (?)
375*
folgt getilgtes Deo
IX ·  
[BK 274 c. 9]
Vt missi nostri de locis ad claustra nostra canonicorum et monachorum vbi necesse fuerit nostra auctoritate exequantur sicut in capitularibus aui et patris nostri continetur  
X ·  
[BK 274 c. 10]
Vt de nonis et decimis ad casas Dei reddendis , missi nostri exequantur sicut in praefatis376* capitularibus continetur  
376*
gek. ptis
XI ·  
[BK 274 c. 11]
Vt de vno manso ad ecclesiam dato nullus census neque caballi pastus a senioribu[s] de presbiteris requiratur sicut in praefato capitulari continetur sed neque de terrulis ac vineolis pro loco sepulturae ad easdem ecclesias datis , neque de decimis sicut in canonibus et in praefatis capitularibus continetur , Et ubi inuentum fuerit a missis nostris quod seniores sine conscientia Episcoporum presbiteros de ecclesiis eiiciunt et in ecclesiis statuunt missi nostri sicut in praefatis capitularibus continetur inde faciant et Episcopi de Clericis hominum nostrorum ita faciant , sicut in eisdem capitularib[us] continetur ·  
XII ·  
[BK 274 c. 12]
Vt missi nostri iustitias quantum temporis qualitas permiserit omnibus ind[i]gentibus faciant , et quod modo pro qualitate et breuitate temporis facere non potuerint comitibus commendent vt tempore congruo eis legem et iusticiam faciant , et in suis memoralibus adnotent de quibus comitibus commendauerunt ut si iterum illi homines se reclamauerint quod iusticiam habere non potuerunt nos ipsi inuestigemus et decernamus , quare hoc ipsi comites dimiserunt  
XIII377* ·  
[BK 274 c. 13]
Vt si infideles nostri se adiuuauerint ad deuastationem Regni nostri fideles nostri tam Episcopi quam abbates et comites , et abbatissarum homines , sed et ipsi Comites ac vassi nostri , seu cęteri quique fideles Dei et nostri de vno missatico se in vnum adunare378* procurent , et missi nostri de ipso missatico prouidentiam habea[nt] qualiter vnusquisque Episcopus vel Abbas seu abbatissa cum omni plenitudine et necessario hostili379* apparatu et ad tempus suos homines illuc transmiserit cum Guntfanonario qui de suis paribus cum missis nostris rationem habeat , et qualiter ipsi comites et vassi nostri seu cęteri quique Dei fideles ad hoc occurrerint et nobis scripto renuntient · Et si de vno missatico ad hoc pręualere non potuerint ad aliud missaticum celeriter380* missos suos dirigant , Et omnes sicut praediximus De alio missatico ad illos quae indigent praeparati occurrant Et si illi duo missatici ad hoc non381* sufficerint nobis ad tempus hoc mandent , qualiter aut per nos aut per filium nostrum aut sicut viderimus eius necessarium solatium transmittamus quatenus in regno nostro nullus noster infidelis et contrarius locum nocendi habeat  
377*
korr. aus XII[†]
378*
korr. aus ad[†]
379*
korr. aus hostil[†]
380*
e3 korr. (?)
381*
korr. aus [†]n
XIIII382*  
[BK 274 c. 14]
Vt quia sicut audiuimus quidam in domibus suis resident quandiu383* pacem habere possunt , et cum necessitas venit dicunt se in nostrum venire seruitium384* nolumus [fol. 141r] ut aliquis de his qui in illa terra manent et eam contra inimicos nostros defendere debent deinceps hanc occasionem habeat sed cum necessitas fuerit sicut praediximus ad missos nostros , et ad pares suos occurrant , et nos eum specialiter ad nos venire mandauerimus aut ipse nobis necessariam causam de nostra fidelitate nuntiare voluerit plenitudinem hominum suorum illic ad nostram fidelitatem exequendam dimittat et missis nostris et patribus suis hoc notum faciat · Aliter autem in nullam partem de illa terra pergat nisi cum communi consilio et commendatione missorum nostrorum aut reliquorum fidelium qui illam terram defendere debent , Et missi nostri cum Episcopis et comitibus ac vassis nostris qui super aquas commanent per quas infideles nostri ad regnum nostrum transeunt ordinent qualiter illae naues custodiantur ne infideles nostri ad Regnum nostrum deuastandum transire possint , et per cuius neglectum ipsae naues postea bene custoditae non fuerint , nobis renuntietur , vt nos decernamus qualiter de illo contemptore praecepti nostri quasi de proditore patriae agi debeat ·  
382*
korr. aus X[†]II
383*
u2 korr. (?)
384*
ui korr. (?)
XV ·  
[BK 274 c. 15]
Vt missi nostri talem causam in illa terra inuenerint quam ad debitum finem nec per ista capitula , nec per capitula progenitorum nostrorum , neque per legalia · capitula perducere possint , nobis rationabiliter et veraciter remandare procurent ut nos illis remandemus qualiter inde agere debeant ·  
XVI ·  
[BK 274 c. 16]
Vt ministri Comitum in vnoquoque comitatu dispensam missorum nostrorum a quibuscunque dari debet recipiant sicut in contractoria nostra continetur · Et ipsi ministerialibus385* missorum nostrorum eam reddant · Missi autem nostri prouideant ne pro hac occasione inde ministri comitatum amplius nisi quantum in tractoria nostra continetur inde exigant ·  
385*
folgt getilgtes ministrorum
ANNO · Incarnationis386* Dominicae DCCCLXV · XI kalendis387* Martii · haec quae sequuntur Hludouuicus et Karolus Reges in tusiaco villa populo adnuntiauerunt  
[BK 244 Prolog]
Sicut vos et plures alios audisse credimus Iam388* secundo et tertio in isto tempore conuenire insimul proposuimus , sed uariis occupationibus prepedientibus hoc usque modo implere · nequiuimus · Nunc quia Deo gratias insimul conuenimus volumus vos scire quoniam ad nullius deceptionem et condemnationem neque pro ulla indebita cupiditate insimul conuenimus , Propter quae autem excepto debito ac fraterno desiderio ut nos Inuicem dilectione mutua uideremus noster conuentus fuerit vobis nota facere uolumus , et quae Deo placita et nobis ac fidelibus nostris salubria et proficua sunt , vna cum Dei adiutorio et vestro ac cęterorum communium fidelium nostrorum consilio et auxilio tenere Immutabiliter et augere utiliter volumus ·  
386*
n2 korr. (?)
387*
gek. kl
388*
folgt getilgtes tert
capitulum I ·  
[BK 244 c. 1]
Primo nostras et sanctae Dei ecclesiae ac Regni nobis commissi necessitates fraternae et sincera mente ad inuicem exposuimus  
II  
[BK 244 c. 2]
Illa quae nuper cum fidelium nostrorum consilio apud confluentes inter nos confirmata fuerunt diligenter rememorauimus quae inuiolabiliter adiuuante Domino conseruabimus ·  
III ·  
[BK 244 c. 3]
Sicut Deus hoc in corde nostro videt volumus et vos scire , quoniam de corde puro et conscientia bona , et fide non ficta adunati id est vnanimes effecti sumus quantum ipse [fol. 141v] dederit a quo est omne datum optimum et omne donum perfectum ad Dei uoluntatem , et nostrum communem honorem et saluamentum ; et ad sanctae Dei ecclesiae statum et sacerdotum ac seruorum eius debitum honorem et vigorem ac regni389* nobis a deo390* commissi soliditatem restituenda et conseruanda ut ecclesia et regnum quod Deus in manus progenitorum nostrorum adunauit et nobis misericordia sua391* commisit in nostro tempore necessariam defensionem et tuitionem et honorem atque soliditatem habeat ·  
389*
folgt getilgtes a
390*
a deo ergänzt
391*
su korr. (?)
capitulum IIII ·  
[BK 244 c. 4]
Quoniam sicut dicit sancta scriptura qui suorum et maxime domesticorum · curam non habet fidem negauit , et est infideli deterior considerauimus et confirmauimus in fide nostra inter nos de vxoribus , et filiis nostris qui ita fideliter nobis subditi et obedientes fuerint sicut filii patribus et suis senioribus esse debent , vt vnusquisque nostrum alterius filios sicut proprios in vera dilectione et qui superstes de nobis alteri fuerit illius qui decesserit vxori et filiis sicut inter nos conuenit debitum , et necessarium adiutorium praestet et fidem conseruet ·  
Capitulum V ·  
[BK 244 c. 5]
Considerauimus et statuimus ut communes fideles nostri quorum consilio et auxilio sanctam Dei ecclesiam et regnum nobis commissum gubernare debemus debitum honorem et saluamentum habeant , et ipsi ad dei voluntatem et ad nostrum392* debitum honorem et vigorem et saluamentum et ad sanctae Dei ecclesiae statum , et ad regni soliditatem et defensionem ; qualiter populus in regno393* nostro legem et iusticiam · et pacem ac tranquilitatem habeat de corde puro , et conscientia bona , et fide non ficta fideli consilio et auxilio nobis sint in omnibus adiutores , Et si aliquis quod absit ab hoc deuiare temptauerit vnanimiter ut ad hoc redeat illum conuertere decertemus , Et si ad hoc reduci non potuerit vnanimiter studeamus ut sibi soli noceat , et contra hoc quod salubriter conseruare debemus non possit damnabiliter agere , Et omnes tam nobis amici quam et contrarii certissimum teneant394* quoniam qui contra quemlibet nostrum quidam aduersi machinatus et molitus fuerit apud alium locum familiaritatis et amicitiae non395* habebit ·  
392*
n korr. (?)
393*
o korr. (?)
394*
a korr. (?)
395*
non mit Einfügungszeichen ergänzt
capitulum VI ·  
[BK 244 c. 6]
Vos scitis qualiter nepos noster hlotarius per suam Iuuentutem et per l[uui]m hominum consensum et hortamentum , et etiam per eorum fauorem qui illud saluare debuerant fecit et facit contra illam legem , quam Deus primo in paradiso primis hominibus dedit , et quam in euangelio , per praesentiam carnis cum hominibus habitans renouauit et confirmauit , quae ad omnes homines pertinet qui secundum Deum legitimo vtuntur coniugio , vnde et vniuersalis396* ecclesia Dei pulsatur , et sacerdotes sunt dehonorati , et populus christianus sicut de mali morbi contagio est maculatus , propterea quod Deus dixit Diliges proximum tuum sicut teipsum , et sicut scriptum est , Ipse os nostrum , et caro nostra est , et ecclesia vobis et illi commissa , et regnum vnum est et populus ac christianitas vna est [fol. 142r] considerauimus ut ad illum missos nostros mittamus , et ei tale397* consilium mandamus · qualiter et ipse · coram Deo saluus et coram seculo honoratus esse valeat et ecclesia et regnum quod illi ad saluationem commissum est solidum esse possit et populus Dei saluus sit , et legem ac iustitiam et pacem ac tranquilitatem habeat ·  
396*
r korr. (?)
397*
korr. aus talem
capitulum VII ·  
[BK 244 c. 7]
Quia etiam ipse suos missos ad nos transmisit quasi consilium quaerens per nostros missos , et de his vnde nobis mandauit quantum nobis Dominus dedit ei verum et sincerum consilium remandamus , et talem voluntatem nostram esse erga eum sicut vobis dicimus illi per eosdem missos nostros mandamus ·  
Haec quae sequuntur capitula · constituti sunt a Domino nostro Karolo Rege glorioso cum consilio et consensu · Episcoporum ac caeterorum Dei et suorum fidelium qui adfuerunt in loco qui dicitur pistis Anno incarnationis Dominicae DCCCLXIX · Anno autem regni sui XXX · Indictione secunda et ab eo denuntiata sunt a se et ab omnibus fidelibus suis secundum vniuscuiusque ordinem et personam Inuiolabiliter conseruanda ·  
Capitulum I ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 1]
De honore et cultu Dei atque sanctarum ecclesiarum · in regno nostro decernimus ut sicut tempore aui , et patris nostri excultae et honoratae fuerunt , et sicut a nostra largitione honoratae et ditatae sunt vel deinceps fuerint salua aequitatis ratione ita sub immunitate permaneant Archiepiscopi quoque et Episcopi caeteri sacerdotes ac serui et ancillae Dei quique vel quaeque in ordinis sui dignitate honorem atque Immunitatem secundum sacras leges et canones habeant  
capitulum II ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 2]
Vt ab Archiepiscopis et Episcopis , et ab aliis fidelibus nostris honor regius et potestas ac debita obedientia atque adiutorium ad regnum nostrum continendum et defensandum nobis in omnibus secundum vniuscuiusque ordinem et dignitatem atque possibilitatem sicut tempore antecessorum nostrorum iuste et rationabiliter consueuerat exhibeatur ·  
capitulum III  
[BK 275 Abschnitt A c. 3]
Vt omnes nostri fideles veraciter sint de nobis securi quia quantum sciero et iuste ac rationabiliter potuero Domino adiuuante vnumquemque secundum sui ordinis dignitatem et personam honorare et saluare et honoratum ac saluatum conseruare volo et vnicuique eorum in suo ordine secundum sibi competentes leges tam mundanas quam ecclesiasticas398* rectam rationem et iusticiam conseruabo et nullum fidelium nostrorum contra legem et iusticiam et auctoritatem ac iustam rationem damnabo aut dehonorabo aut opprimam vel indebitis machinationibus affligam et legem vt praediximus vnicuique competentem sicut antecessores sui tempore antecessorum399* meorum habuerunt in omni dignitate et ordine adiuuante Domino conseruaturum perdono cuslibet400* dumtaxat ex eis qui mihi fideles et obedientes ac veri adiutores atque cooperatores iuxta suum ministerium et personam · consilio et auxilio secundum suum scire et posse , et secundum Deum , ac secundum saeculum fuerunt sicut per rectum , vnusquisque in suo ordine et statu Regi suo ac suo [fol. 142v] seniori esse debet , et capitula quae auus et Pater noster pro statu et munimine sanctae Dei ecclesiae , ac ministrorum eius , et pro pace ac iustitia populi et quiete Regni constituerunt , et quae nos cum fratribus nostris Regibus et nostris ac eorum fidelibus communiter constituimus , Sed et quae nos consilio et consensu Episcoporum ac caeterorum Dei et nostrorum fidelium pro suprascriptis causis in diuersis placitis nostris conseruanda statuimus permanere inconuulsa decernimus ·  
398*
si korr. (?)
399*
folgt getilgtes eorum, das zunächst durch übergeschriebenes m zu meorum verbessert wurde, bevor das korrigierte Wort gestrichen und danach wiederholt wurde
400*
korr. aus cuilibet
capitulum IIII ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 4]
Vt quia Regia nostra potestas hoc adiuuante Domino ex eo qui per omnia cupit regni ministri quantum Deus scire et posse illis donauerit Episcopis et caeteris sacerdotibus ac seruis et ancillis Dei Vt suum ministerium implere possint seu ab antecessoribus nostris Imperatoribus et Regibus , et a nobis constitutum est adiutorium praestent et sanctis ecclesiis et sacerdotibus ac seruis et ancillis Dei secundum sacras leges tam mundanas quam ecclesiasticas et secundum capitula aui et patris nostri ac nostra debitum honorem et Immunitatem conseruent vt quiete pro stabilitate regni ac nostra et illorum salute Dominum exorare possint exhibeant ·  
Capitulum V ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 5]
Vt Episcopi comitibus missis et vassis nostris · sed et suis ipsis subditis tam clericis quam laicis et Comitum ac vassalorum nostrorum hominibus paternam benignitatem secundum suum ministerium et debitum et honorem ac legem et iusticiam vnicuique secundum suum ordinem et dignitatem impendant et conseruent sicut sacrae leges tam mundanae quam ecclesiasticae et capitula aui et patris nostri decernunt401* , et sicut in capitulis a nobis , et a fratribus nostris Regibus ac communibus fidelibus nostris est constitutum et sicut temporibus aui et patris nostri iusta et rationabilis consuetudo fuit , similite [!] Comites et missi402* ac vassi nostri Episcopis ac presbiteris debitam reuerentiam et vassallis Episcoporum legem et iusticiam et debitum honorem impendant secundum praefatas leges et praefata capitula ac praefatam consuetudinem  
401*
r ergänzt
402*
folgt getilgtes nostri
capitulum VI  
[BK 275 Abschnitt A c. 6]
Vt si Episcopi suis clericis iniuste fecerint secundum sacros canones et sacras leges , quas ecclesia catholica probat et seruat praefigunt hoc eorum Iudicio quorum interest emendare procurent ·  
VII ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 7]
Vt si Episcopi suis laicis iniuste403* fecerunt et ipsi laici se ad nos inde reclamauerint404* nostrae regiae potestati secundum nostrum et suum ministerium ipsi Archiepiscopi et Episcopi obediant ut secundum sanctos Canones , et iuxta leges quas ecclesia catholica probat et seruat , et secundum capitula Aui et patris nostri hoc emendare curent et sicut temporibus aui et patris nostri iusta et rationabilis consuetudo fuit ·  
403*
korr. aus intus te
404*
korr. aus reclamauerunt
capitulum VIII ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 8]
Vt presbiteri parrochiani suis senioribus debitam reuerentiam et competentem honorem atque obsequium secundum suum ministerium impendant sicut in legibus sacris , et in praefatis capitulis continetur , et sicut temporibus Aui et Patris nostri iusta et rationabilis consuetudo fuit quodsi ipsi presbiteri non fecerint seniores illorum Episcopis non per occasionem aut malitiam sed405* per rationem [fol. 143r] et veritatem hoc innotescere studeant Et Episcopi presbiteros secundum suum ministerium et leges ecclesiasticas taliter castigent ut hoc illos emendare delectent , qualiter cum necessaria benignitatis concordia , et illi pro senioribus suis orare , et seniores illorum sacra officia et diuina mysteria406* puro corde per illos suscipere possint ·  
405*
korr. aus set
406*
y korr. (?)
capitulum IX ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 9]
Vt si Abbates vel Abbatissae aut Comites seu vassi nostri aut caeteri laici clericos probabilis407* vitae et doctrinae Episcopis canonice conseruandos suisque in ecclesiis constituendos obtulerint Nulla qualibet occasione eos Episcopi vel ministri eorum reiiciant , et Episcopi praeuideant quem honorem presbiteri pro ecclesiis suis , senioribus suis tribuere debent et Episcopi parroechias et decimas antiquis ecclesiis seruent et seniores Immunitatem de manso ad ecclesiam dato conseruent , et non sine auctoritate vel consensu Episcoporum presbiteri in quibuslibet ecclesiis constituantur vel compellantur sicut in primo libro capitulorum Avi et patris nostri et sicut in capitulis patris nostri Anno XVI · Imperii eius factis continetur et senioribus presbiterorum hoc sufficiat , et amplius per ingeniosas machinationes a presbiteris non exigant et exquirant nisi sicut in eisdem capitulis aui et patris nostri ac nostris est constitutum · Ne Domini offendant et pro lucro terreno quod absit suas animas perdant , et nostram offensam Incurrant , ac post debitam emendationem408* dignam harmiscaram a nobis dispositam sustineant , Et Episcopi tam seniores presbiterorum quam presbiteros sed et seipsos custodiant · Ne laici per ignorantiam et presbiteri per necessiatem , Et ipi [!] Episcopi vel ministri eorum per cupiditatem et auaritiam quod absit , in simoniacam haeresim cadant , quia ut sanctus Gregorius dicit qui praemio vel gratia aut supplicatione indebita ad sacros ordines accedit vel promouetur , Haereticus a Domino deputatur tam ille qui promouetur quam ille a quo taliter promouetur , et qui pro tali ordinatione inlicita409* quolibet malo ingenio , quod Deum latere non potest aliquid dederit vel acceperit , vel mediator factus fuerit a Deo sicut canones Dei spiritu conditi demonstrant condemnatur per illorum iudicium , quod cum Deo in coelis regnant et in terris miraculis coruscant · Damnantur utique in praesenti sęculo comburendi igne perpetuo tales negotiatores praui cum quod iuste bene meritus dare gratias debent410* iusticiam sicut iudas christum , qui ut dicit Apostolus factus est nobis a Deo iusticia vendidit ita et isti Deum Patrem omnipotentem et eandem Iusticiam christum atque consubstantialem illis sanctum spiritum qui per impositionem manuum sacerdotalium hominibus tribuitur , quoniam sanctae trinitatis vna est natura voluntas et operatio gradus ecclesiasticos temporali commodo dantes , vel accipientes vendunt , et qui praetium proinde donant , emunt peccatum et haeretici fiunt Et qui primum proinde accipiunt , sicut item sanctus demonstrat Gregorius facti et ipsi haeretici eos malitiae suae gladiis occidunt quos viuificare orationis suae intercessione debuerint  
407*
korr. aus pro habilis
408*
em korr. (?)
409*
korr. aus [†]ta
410*
korr. aus debeant
capitulum X ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 10]
Vt nemo Episcopus , nemo presbiter excommunicet aliquem antequam causa probetur propter [fol. 143v] quam ecclesiastici canones hoc fieri iubent et donec illum qui peccauit , et inde aut sponte confessus aut aperte conuinctus fuerit secundum Euangelicum praeceptum ut ad emendationem et poenitentiam · commonitum habeat ; Qui peccator si commonitus de certa et manifesta causa ut ad emendationem et correctionem redeat , Inobediens , et incorrigibilis permanserit , et ad emendationem redire noluerit , et excommunicationem canonicam de causis designantis et manifestis paruipenderit regiam vel Rei publicae potestatem per se vel per ministros suos aut per literas suas Episcopus adeat ut constringatur quatenus ad emendationem ac poenitentiam isdem peccator redeat · Ne dicatur nobis a Domino quod olim populo veteri ab eo legimus411* dictum Anathema in medio tui non poteris stare coram Inimicis tuis , si autem idem peccator de manifesta vel comprobata , aut a se sponte confessa causa ad poenitentiam venire voluerit , sed ipsam poenitentiam propter faidum secundum canones suscipere et quiete agere non potuerit Episcopus per se vel per ministros aut per literas suas regiam nostram , vel rei publicae nostrae potestatem adeat ut ipsa faida secundum constitutionem Aui et patris nostri legaliter pacificetur aut iuxta leges secundum quas in aliis regionibus quilibet viuunt sedetur , et tunc peccator medicinam poenitentiae , secundum sacros canones cum pia et salubri discretione , secundum regulas sacras sapiat et peragat , et reconciliationem atque communionem percipiat , sicut in eisdem sacris regulis discretissime ac misericorditer continetur ·  
411*
korr. aus legitimus
capitulum XI ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 11]
Vt Comites et missi ac vassi nostri et ministeriales regni nostri vnusquisque secundum ordinem et dignitatem ac possibilitatem suam pacem et iusticiam in suis ministeriis412* faciant , et iuste omnes sub Dei respectu iudicent attendentes quod Dominus omnibus iudicantibus dicit In quo iudicio iudicaueritis iudicabitur de vobis , et beati qui custodiunt iudicium et faciunt iusticiam in omni tempor[e]  
412*
i2 korr. (?)
XII ·  
[BK 275 Abschnitt A c. 12]
Vt Episcopi et Abbates et comites , ac vassi nostri et omnes fideles laici concordi dilectione , et vnanimi voluntate , ad Dei et sanctae ecclesiae , ac nostrum et Regni nostri honorem et statum , atque communem nostram saluationem , sine Inuidia et maleuolentia413* atque indebita contentione communiter decertare procurent , ut pax et iusticia et vera cum Dei voluntate concordia inter nos omnes et in regno nostro maneat · Quia sicut sancta414* scriptura dicit · Iusticia eleuat gentem , miseros populos facit peccatum , et vbi non est vera cum Dei voluntate concordia , Ibi nisi ad iudicium non habitat Deus , qui sicut psalmus dicit facit vnanimes habitare in domo id est in sancta ecclesia in qua fideliter consistentibus spiritum caritatis infundit , qui propter nimiam caritatem suam qua415* dilexit nos , tradidit semetipsum pro nobis , et cum essemus mortui in peccatis nostris conuiuificauit416* nos in seipso vt essemus sancti , et Immaculati in conspectu eius417* in caritate , et simus sectatores bonorum operum , In [fol. 144r] quibus cum fide recta perseuerantes perueniamus omnes ipso praeuenientes adiuuante et subsequente ad regna coelorum ·  
413*
korr. aus maliuolentia
414*
ct korr. (?)
415*
korr. aus quam
416*
korr. aus cum viuificauit
417*
s korr. (?)
capitulum I ·  
[BK 275 Abschnitt B c. 1]
Volumus vos scire quia secundum consuetudinem antecessorum nostrorum considerauimus in hoc palatio cum Episcopis et caeteris fidelibus nostris de honore sanctae ecclesiae , et Episcoporum ac caeterorum seruorum Dei vt debitum honorem habeant , sicut tempore antecessorum nostrorum habuerunt , et hominibus fidelibus nostris vnicuique in suo ordine legem et iusticiam conseruabimus , sicut eorum antecessores tempore antecessorum nostrorum habuerunt ·  
capitulum II ·  
[BK 275 Abschnitt B c. 2]
Et volumus atque iubemus vt vassalli Episcoporum Abbatum et Abbatissarum atque comitum et vassorum nostrorum talem legem et iusticiam apud seniores suos habeant sicut eorum antecessores apud illorum seniores tempore418* antecessorum habuerunt , et aliquis Episcopus Abbas aut Abbatissa vel comes aut vassus noster suo homini contra rectum et iusticiam fecerit , et se inde ad nos reclamauerit , sciat quia sicut ratio et lex atque iustitia est hoc emendare faciemus ·  
418*
korr. aus temporum
III ·  
[BK 275 Abschnitt B c. 3]
Et uolumus atque iubemus ut Episcopi atque abbates comites et vassi nostri concordi dilectione et vnanimi voluntate ad Dei et sanctae ecclesiae ac nostrum et regni nostri honorem et statum atque communem nostram saluationem decertare procurent ut pax et iusticia , et vera cum Dei voluntate concordia inter nos omnes et in regno nostro maneat et omnes ita sint semper parati , vt si nobis necessitas euenerit ad defensionem patriae contra paganos aut contra alios Dei et nostros inimicos sicut consuetudo fuit tempore antecessorum nostrorum absque mora statim vt eis nuntiatum fuerit possint venire ·  
capitulum IIII ·  
[BK 275 Abschnitt B c. 4]
Volumus ut sciatis quia commendauimus vt vnusquisque de sua opera tale certamen habeat sicut scit necesse esse ad defensionem istius sanctae ecclesiae secundum nostram commendationem gratias vobis agimus , quia fideliter secundum nostram commendationem in nostro venistis seruitio , et iterum Dei gratia sani et salui , et Deus nobis concedat , ut iterum cum sanitate et gaudio ad suam voluntatem reconiungamur ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 145v] [13]
Anno incarnationis Domini nostri Iesu christi DCCCLXX · indictione III · pridie Nonas419* Martii Anno XXXII · Karoli gloriosi Regis Aquisgrani palatio haec pactiones inter ipsum et hludouuicum Regem fratrem ipsius factae sunt ·  
[BK 250 Abschnitt A BK 250 Abschnitt B BK 250 Abschnitt C BK 250 Abschnitt D]
Ingelramnus comes ex parte Karoli Regis , sic promitto ex parte senioris mei quod senior meus Karolus Rex fratri suo hludouuico Regi talem portionem de Regno hlotarii Regis consentit habere qualem aut ipsi iustiorem et plus aequaliorem , aut communes fideles eorum inter se inuenerint Nec eum in ipsa portione , vel in Regno quod antea tenuit per aliquam fraudem · vel subreptionem decipiet aut forconsiliabit , si frater suus hludouuicus tandem [!] firmitatem et fidelitatem , quam ex parte senioris mei illi habeo promissam , Frater suus hludouuicus seniori meo ex sua parte quamdiu vixerit Inuiolabiliter seruauerit · Item leutfridus Comes ex parte hludouuici Regis , Sic promitto ego ex parte senioris mei , quod senior meus hludouuicus Rex fratri suo Regi Karolo talem portionem de Regno hlotarii Regis consentit habere qualem aut ipsi Iustiorem , et plus aequaliorem , aut communes fideles eorum inter se inuenerint , Nec eum in ipsa portione vel in regno quod antea tenuit per aliquam fraudem vel subreptionem decipiet aut forconsiliabit si frater suus Karolus seniori meo ex sua parte quandiu vixerit inuiolabiliter seruauerit · Haec eadem tertius Theodericus Comes ex parte gloriosi Regis Karoli , Et quartus Radulfus comes ex parte Hludouuici Regis prosequuti sunt , Isti praesentes fuerunt , Leurbertus [!] Archiepiscopus Altifredus Episcopus , Odo Episcopus , Adalelmus Comes , Ingelrannus comes , Liutfridus Comes , Theodoricus comes Item Adalelmus comes ·  
419*
gek. Non
Anno incarnationis Dominicae420* DCCCLXX · Regni Karoli XXXIII · Indictionis tertiae , VI Idus Augusti Inter gloriosos Reges Karolum et hludouuicum fuit haec diuisio Regia facta in procaspide super fluuium Mosam [fol. 146ra]  
[BK 251 Abschnitt A]
Coloniam Treueris Vtrech Stratsburch Basulam Abbatiam suestre Berch Niu monasterium Indam Sancti maximini Ephterniacum Horream Sancti gangulfi Fauerniacum421* Polemniacum Luxouium Luteram Balmam Offonis uillam Megeni monasterium Sancti Deodati Bonodis Monasterium Stiuaium Romerici montem Morbach · Mauri monasterium422* Eboresheim Ho[in]ovua Masonis monasterium423* Homburc Sancti Stephani in trastburch [!] Erenste[in] Sancti Vrsi in salodro Grandivallem Altam petram Iustinam [fol. 146rb] vallem clusae castellum carnones Heribodesheim Abbas de aquis Hoenchirche Augustchirche Comes testrebant Batua Hattuaris Masau subterior de ista parte Item Masau superior quod de ista parte est Liugas quod de ista parte est Districtum aquense Districtum tectis In Ripuarias comitatus424* Megenensium Bedagouua Nittachouua425* Sarachouua subterior Blesitchouua Seline Albechouua Suentisium Calmontis Sarachouua superior Odornense quod Bernardus habuit426* Solocense Basiniacum Elischouue Uuarasch · Scudingum Emaus Basalchouua In alisatio comitatus427* De frisia duas partes de regno quod hlotarius habuit ·/ [fol. 146v]  
[BK 251 Abschnitt A]
Super istam diuisionem propter pacis et caritatis custodiam superaddi in istam adiectionem · ciuitatem Metis cum Abbatia sancti Petri et sancti Martini et Comitatu Moslensi cum omnibus villis in eo consistentibus tam Dominicatis quam et Vassallorum de Arduenna sicut flumen vrta surgit428* inter bislanc et tumbas ac decurrit In mosam et sicut recta via pergit in bedendensi secundum quod communes fideles nostri rectius inuenerint excepto ad de condustro , est ad partem orientis trans urtam et abbatias prumiam et stabolau et omnibus Villis dominicatis et vassallorum  
420*
korr. aus Domi[†]icae
421*
korr. aus Faue[†]niacum
422*
gek. monast
423*
gek. monast
424*
gek. com
425*
h ergänzt
426*
gek. hab
427*
gek. com
428*
u korr. (?)
Anna [!] Incarnationis Dominicae DCCCLXXIII · Indictione quinta V Idus septembris429* in placito generali apud gundulsi villam cum hludouuicus sacramenta superius scripta disrupisset , et aequiuoco suo430* itidem431* hludouuico Imperatore se coniunxisset , et sacramenta quae superius scripta sunt fieri Iussisset ingilberga Regina , et legatis sedis apostolicae formoso scilicet et gaderico praesentibus hac tempestate urgente Episcopi omnes ex Regno gloriosi Regis Karoli hanc professionem infra scriptam fecerunt , et omnes laici · hoc sacramentum similiter infra scriptum iurauerunt ·  
[BK 277 Abschnitt A BK 277 Abschnitt B]
Professio Episcoporum quantum sciero et potuero adiuuante Domino consilio et auxilio secundum meum ministerium fidelis vobis adiutor ero , vt Regnum quod vobis Deus donauit vel donauerit ad ipsius voluntatem et sanctae ecclesiae ac debitum regium honorem vestrum , fideliumque vestrorum saluationem continere habere et obtinere432* possitis , Sacramentum laicorum Quantum sciero et potuero adiuuante Domino consilio et auxilio fidelis vobis adiutor ero vt regnum quod habetis ad Dei voluntatem et sanctae ecclesiae , et vestrum honorem , atque ad vestram saluationem continere possitis , et quod Deus adhuc vobis concesserit acquirere433* et contra omnes homines defendere valeatis ·  
429*
gek. septemb
430*
folgt getilgtes et fideli hlu
431*
t korr. (?)
432*
er korr. (?)
433*
korr. aus acquireret
Anno incarnationis Dominicae DCCCLXXIII434* · Regni vero Domni Karoli XXXII[I] indictione V · haec capitula quae sequuntur ab eodem Rege statuta sunt in placito generali apud carisiacum omnium cum voluntate et consensu , et a praefato Rege et ab omnibus qui praesentes fuerunt confirmata ·  
434*
korr. aus DCCCLXXXI
capitulum I ·  
[BK 278 c. 1 BK 278 c. 2]
Quia necesse est ut quod male reincrescit iterum recidatur de constitutionibus antecessorum nostrorum et nostris quae in illorum et nostris capitulis constitutae sunt ad resecanda mala quae specialiter iterum reemergunt [!] missis et comitibus nostris exequenda proponimus id est ut quando missi vel comites nostri latronem vel aliquem malefactorem vel infidelem nostrum forbannierint hoc nobis in nostro palatio , et aliis missis , et comitibus scire faciant , vt si ad nostram curtem venerit inde faciamus quod nostrum est · Et si de vno missatico vel Comitatu in alium missaticum , vel comitatum fugerit435* missus vel comes [fol. 147r] In cuius missaticum fugerit per fideiussores constringat vt velit nolit illuc reueniat , et ibi malum emendet ubi illud perpetrauit , et si fideiussores non habuerit sub custodia illum habeat donec ad illum comitem in cuius comitatu forbannitus fuerit illum reuenire faciat , et si alodem habuerit vel in illo comitatu vnde fugit vel in illo comitatu ad quem fugit comes ipsum alodem in fiscum recipiat , Et qui talem forbannitum receperit secundum quod constitutum est in capitularibus aui et patris nostri in libro tertio · Si Francus est  - - -436* dixi similibus francis iuret quod ipsum latronem vel forbannitum esse non scisset licet pater eius sit aut frater aut propinquus , si hoc iurare non potuerit vel ab alio conuictus fuerit quod latronem vel malefactorem aut infidelem nostrum forbannitum in hospitio suscepisset , sicut ipse forbannitus , et vt infidelis iudicetur · Vt comites et missi nostri maximam curam adhibeant quatinus in illorum comitatibus et missaticis populus iusticiam et pacem habeat , et de latronibus extirpandis maximum certamen habeant , et si talis malefactor aut infidelis noster emerserit vt per se illum comprehendere comes in suo comitatu non possit accipiat tam nostros quam Episcoporum vel Abbatum et abbatissarum in suo comitatu commanentes et sic illum persequatur donec comprehendat , et qui ad talem malefactorem accipiendum vocatus fuerit , et se inde retraxit ut ad hoc adiutorium non prestet , si liber homo fuerit bannum · dominicum componat , Et si colonus fuerit LX · ictus accipiat , et si talis malefactor in illa persecutione occisus fuerit , qui eum occiderit leudem inde non soluat et nullus inde faidam illi portare praesumat quodsi quis facere praesumpserit per certos fideiussores ad nostram praesentiam perducatur ·  
435*
u korr. (?)
436*
Lücke von ca. 6 Buchstaben
capitulum III ·  
[BK 278 c. 3]
De illis liberis hominibus qui infames vel damodici [!] sunt detescens [!] vel latrociniis et rapacitatibus et assaltariis vel de infidelitate nostra , et cum furto non compręhendunt si eis iam vita perdonata est propter aliquod malefactum fiat de illis sicut in capitulari437* Aui et patris nostri conetur [!] in libro III438* et suam de latronio [!] reuicti sunt fiat de illis sicut de reuictis · Si autem illis adhuc uita perdonata non fuit et reuicti439* non sunt et res et mancipia vel mobile habent fiat de illis in IIIIor libro capitulorum capitulo XXIX · dicitur cum ad mallum Comitis venerint si autem ad mallum non venerit banniantur et per res et mancipia vel mobile distringantur Inueniant · Si autem non uenerint fiat de illis sicut in capitulari continetur , Et si post secundam comitis admonitionem ad mallum venire noluerint rebus eorum in bannum missis venire et iusticiam reddere compellantur Et si talis est , quem aut parentes aut propter faidam homines accusare noluerint aut ausi non fuerint et cum malefacto comprehensus non fuerit et negauerit Iuret cum XII talibus Francis quorum testimonium leges publice non reiiciunt quod teste iam uel440* latrocinium aut rapinam non fecerit , et post hoc iuret ipse tantum [fol. 147v] quod deinceps teste iam uel latrocinium non faciet neque facienti consentiet , et si scierit qui haec fecerit illis ministris nostris per quos talis causa emenda[ri] debet non celet , Et qui res et mancipia , vel mobile non habent per quem distringi possint , vt ad mallum veniant et ibi aut se legaliter ut permisimus excondicant , aut si se excondicere non potuerint quod male fecerunt legalite[r] emendent · Post secundam bannitionem Comitis si ad mallum non venerint compraehendantur secundum praefatum capitulare libri tertii capitulo LVI · quo dicitur441* de latronibus qui magnam habent blasphemiam · Quicunque aliquem ex his comprehenderit nullum damnum exinde patiatur comprehensus aut si fideiussores habere potuerit per fideiussores ad mallum adducatur , si fideiussores habere non potuerit a ministris Comitis custodiatur , et ad mallum perducatur Et si aliquis eum accusauerit fiat de illo secundum praefatum capitulum libri capitularis si autem eum nullus accusauerit excondicat442* se praedicto modo , et iuret quod deinceps teste iam vel latrocinium non faciet neque facienti consentiet , et si scierit qui hoc faciet non celet ministris Regni per quos talis causa emendari debet si vero tales ut praediximus ad mallum adduci non poterint in forbannum mittantur , Et de his missi vel Comites , sicut supra diximus faciant , et de illis qui tales receperint sicut praescripsimus fiat · Si autem Fiscalinus noster ita Infamis in fiscum nostrum confugerit vel de colonis443* de immunitate · Immunitatem confugerit , mandet comes Iudici nostro vel aduocato cuiuscunque casa dei , ut talem infamem · in mallo suo praesentet , et si talem praesentauerit , si aliquis eum comprobare voluerit faciat , Et si nullus eum comprobare uoluerit tamen in suam Infamiam ad Dei iudicium purgent , Et per illud Dei Iudicium aut liberetur aut condemnetur · Si autem Iudex noster vel aduocatus De casa Dei commonitus talem444* blasphemum Comiti in mallo suo non praesentauerit445* fiat Inde secundum capitulare libri tertii capitulo XXVI · Et si seruus alicuius ita clamosus est Comes Dominum serui commoneat eum vt in mallo praesentet et praesentatum446*  
437*
korr. aus capitularia
438*
I3 korr. (?)
439*
t korr. (?)
440*
uel mit Einfügungszeichen ergänzt
441*
gek. dr
442*
korr. aus exdondicat
443*
folgt getilgtes Im
444*
folgt getilgtes blasphemiam
445*
folgt getilgtes faciat
446*
Hier bricht der Text ab, der Rest der Seite ist leer.
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 148v] [33]
In nomine Patris et filii et spiritus sancti Incipiunt capitula quae Domnus Imperator Karolus hludouuici augusti447* piae memoriae filius vna cum consensu et suggestione venerabilium Episcoporum et Illustrium optimatum reliquorumque fidelium suorum ad honorem sanctae Dei ecclesiae , et ad pacem ac [fol. 149r] profectum totius imperii sui fecit Anno incarnationis Domini nostri Iesu christi DCCCLXXVII Regni vero sui in Francia XXXVI · Imperii autem sui primo indictione IX · mense februarii in palatio Ticinensi ·  
capitulum I ·  
[BK 221 c. 1]
Vt sancta Romana ecclesia sicut est caput omnium ecclesiarum ita ab omnibus honoretur et veneretur448* neque quisquam contrarius , et potestatem ipsius aliquid iniuste agere praesumat , sed liceat ei debitum tenere vigorem , et pro vniuersali ecclesia pastoralem exhibere curam atque sacris praecibus omnium pro omnibus interpellare auctorem  
447*
gek. aug
448*
e2 korr. (?)
II  
[BK 221 c. 2]
Vt honor Domno et spiritali patri nostro Ioanni summo Pontifici et vniuersali Papae ab omnibus conseruetur , et quae secundum sacrum ministerium suum auctoritate apostolica decreuerit cum summa veneratione ab omnibus suscipiatur ut debita illi obedientia in omnibus conseruetur ·  
capitulum III ·  
[BK 221 c. 3]
Et licet in omnibus id obseruare iubemus449* praecipue tamen sancimus vt in termino beatorum Petri et Pauli apostolorum principum nemo in eundo et redeundo , vel ibi morando aliquam vastationem et deprędationem facere praesumat Et quae ipsius sanctae Dei ecclesiae propria sunt nemo aliqua iniqua machinatione sine voluntate ipsius sacri pontificis sibi vindicare praesumat · Quodsi quisquam fecerit restitutis male praesumptis immunitatem ipsius ecclesiae persoluat et bannum nostrum tripliciter componat ·  
449*
korr. aus videmus
capitulum IIII ·  
[BK 221 c. 4]
Vt ecclesiasticus honor et sacerdotalis atque clericalis reuerentia debita competentique sinceritatis religione ab omnibus amplectatur , et in omnibus custodiatur · sicut aui et genitoris nostri monent edicta ·  
capitulum V ·  
[BK 221 c. 5]
Vt imperialis honor ab omnibus fideliter obseruetur , et quae ab eo seu per epistolam seu per legatos praecipiuntur a nullo impune · audeat violari  
capitulum VI ·  
[BK 221 c. 6]
Vt Episcopi ministerium suum secundum sacros et sancto spiritu promulgatos canones peragant parroechias suas abque [!] alicuius impedimento praedicando corrigendo et confirmando circumeant , Et hoc in agendo nullus eis contraire , et quod ad ministerium illorum pertinet contradicere in ipsis parroechiis audeat vel eis exinde aliquam molestiam inferat sed adiutor si oportuerit inuitatus a Pontifice quisque ecclesiae filius existat ut liceat eis criminalia scelera et alia quaeque corrigenda inquirere discutere et diiudicare canonice · Quod qui temerare proterue praesumpserit triplicem legem et triplex bannum nostrum exsoluat ·  
VII ·  
[BK 221 c. 7]
Vt Episcopi secundum sacram iussionem Domini nostri Iesu christi praedicationem per se vel per suos congruenter exerceant et presbiteros suos vt similiter faciant instruere procurent et vt seculares et fideles laici diebus festis qui in ciuitatibus sunt ad publicas stationes occurrant , et qui in villulis et possessionibus sunt ad publicum officium in plebem festinent , et nullus latibulosa missarum · in suis domibus officia caelebrare praesumat sine sui rationali licentia Episcopi  
VIII [fol. 149v]  
[BK 221 c. 8 BK 221 c. 9]
Vt Episcopi in ciuitatibus suis proximum ecclesiae suae claustrum instituant in quo ipsi cum clero secundum canonicam regulam Deo militent et sacerdotes suos ad hoc constringant , vt ecclesias suas non relinquant , et aliubi habitare praesumant · Sint etiam subiecti proprio Episcopo secundum canonicam auctoritatem nec per contumaciam ab eorum potestate dissiliant , neque sęculari potestati ad hoc eis commendare se liceat aut eos quilibet recipere audeat , aut contra canonicas leges , et debitam Episcopi potestatem quodammodo defensent · Huiusmodi vero sacerdotes Episcopalis illico censura disciplinis ecclesiasticis subdant nec fas est omnium eorum solicitudinem Episcopos non gerere quibus in committendis sacris ordinibus dignum visum est communicasse vt domibus sacerdotum propter malae opinionis famam habitaculo foeminarum penitus tollatur , Neque illi in domos450* earum451* intrare indiscrete praesumant , ne nomen Dei quod absit per illos blasphemetur , per quos452* laudari453* pie et iugiter debet · Venationem quoque nullus tam sacrior diuinis454* exercere praesumat , Neque arma militaria pro qualicunque seditione portare audeat aut habitum quemlibet tantum apicem sacerdotii non decentem assumat  
450*
korr. aus dom sua
451*
folgt getilgtes ind
452*
korr. aus eos
453*
korr. aus laudare
454*
sacrior diuinis unterstrichen, aber ohne eine auf dem Rand vermerkte Korrektur
X ·  
[BK 221 c. 10 BK 221 c. 11 BK 221 c. 12 BK 221 c. 13 BK 221 c. 14 BK 221 c. 15 BK 221 Epilog]
Vt res ecclesiasticas tam mobiles quam et455* Immobiles nemo inuadere vel auferre praesumat · Et quae a Rectoribus ecclesiae hactenus optimorum vel fauorem alicui libellario vel enphiteocario iure dolose et cum damni detrimento ecclesiae amissae videntur ad pristinum ius reuertantur quatinus liceat illis quibus earum cura commissa est quieto et pacifico ordine eas tenere et pro nobis et regno a Deo456* commisso orare , pauperibusque dedita stipendia erogare , familiam ecclesiae iuste et rationabiliter regere et gubernare , transgressoribus autem iudici Iniuste praesumpta restituere , et sicut superius praefixum est triplicem legem , et triplex bannum nostrum persoluere , vt decimae conlaborationum , et animalium secundum sacra praecepta Domino absque fraude et aliqua retractione offerantur et in potestate Episcopi maneat qualiter presbiteris dispensentur canonice , et ut ecclesias baptismales plebes appellant secundum antiquam consuetudinem ecclesiae filii instaurent · Vt Episcopi Comites et vassos nostros in parroechia eorum manentes paterno amore secundum ecclesiasticum ministerium diligant Ipsi vero comites et vassalli seu reliqua generalitas457* praedictos Episcopos vt sanctos patres honorent , et venerentur et ad ministerium illorum peragendum vbicunque potuerint eos adiuuare decertent · Si vero quod non optamus eis infesti quominus quae Dei458* sunt exercere possint reperti fuerint aut ipsi contra leges officia sua violauerint , et eos quos venerari debent inquietauerint459* secundum capitulare460* Aui et genitoris nostri emendent Qualiter quoque presbiteros ac reliquos gradus honorent ipsius capitularis forma doceantur , Ipsi nihilominus Episcopi singuli in suo Episcopio missatici nostri potestate et auctoritate fungantur , Vt Episcopi et Comites in suis ministeriis commorantes in suis consistant domibus cum suis vassallis , neque praesumant [fol. 150r] occasione hospitii in pauperioris cuipiam vicini domo nisi rogati commorari quia ob hoc maxime depredationes et discordias hactenus pululasse manifestum est · Praeuideant quoque secundum ministerium vnusquisque suum ne in potestate illorum prędae et deuastationes fiant , Et si aliqui hoc facere tentauerint omni sua virtute illis resistant et super se constringere ad emendationem illos non potuerint constitutis missis nostris renuncient vt ipsorum Iudicio legaliter secundum capitulare Aui et genitoris nostri emendetur · Quodsi et ipsi hoc emendare nequiuerint ad nostram noticiam perducant · Vt quotiens diuinum Iudicium aliquem ecclesiae praesulem e seculo vocauerit nullus ad suimet perditionem facultates omnimodas diripiat et ad ius suum transferat sed erogatariis et ęlemosinariis461* ecclesiasticis cum ipsius ecclesiae constituto economo libera sit canonico more iuste rationabiliterque deputata successio reseruare vel quibuscunque sicut expedit pro eisus [!] spiritu distribuere Quod qui iniqua cupiditate transgredi praesumpserit ut superius praelibatum est inrefragabiliter multetur · Vt nemo fidelium nostrorum quodammodo aliquem celet quem nostrum scierit esse infidelem neque ei sustentationem quemcunque praestare pertemptet si eum ad nostram fidelitatem reuocare nequiuerit , Quicunque autem contra haec fecerit , praedecessorum et progenitorum nostrorum iudicium experietur · Ansbertus Archiepiscopus , subscripsi462* Ioannes humilis Aretinae ecclesiae Episcopus subscripsi463* Adalardus seruus seruorum464* Dei sanctae veronensis ecclesiae Episcopus subscripsi465* Aldalgandus Vercellensis ecclesiae Episcopus subscripsi466* Azo eporediensis Episcopus subscripsi467* Benedictus Episcopus Cremonensis subscripsi468* Hildradus Albanensis Episcopus subscripsi469* Gerardus exiguus Laudensis Episcopus subscripsi470* Ioannes humilis sanctae Ticinensis ecclesiae Episcopus subscripsi471* Teudulfus Terraconenis472* Episcopus subscripsi473* Hilduinus Astensis474* Episcopus subscripsi475* Sabbatinus humilis Ienuensis476* ecclesiae Episcopus subscripsi477* Signum478* Bolonis Ducis et missi italiae atque sacri palatii479* archiminister · Signum480* Bernardi Comitis481* signum482* Beodradi Comitis483* Palatii signum484* Comitis485* Ricardi · signum486* Airboldi comitis487* signum488* cuniberti comitis489* signum490* supponis comitis491* signum492* Alberici493* comitis494* Signum495* item Bernardi comitis496* signum497* Hardingi comitis498* signum499* Berardi comitis500* ·  
455*
et ergänzt
456*
folgt getilgtes nobis
457*
korr. aus [†]eneralitas
458*
korr. aus Deus
459*
korr. aus inquietauerunt
460*
korr. aus capitulari
461*
korr. aus ęlemosinasiis
462*
gek. subs
463*
gek. subs
464*
r1 korr. (?)
465*
gek. subs
466*
gek. subscr
467*
gek. subscrip
468*
gek. sub
469*
gek. sub
470*
gek. s
471*
gek. s
472*
gek. Terraconen
473*
gek. s
474*
gek. Asten
475*
gek. s
476*
gek. Ienuen
477*
gek. subs
478*
gek. Sig
479*
ii korr. (?)
480*
gek. Sig
481*
gek. Com
482*
gek. sig
483*
gek. Com
484*
gek. sig
485*
gek. Com
486*
gek. sig
487*
gek. com
488*
gek. sig
489*
gek. com
490*
gek. sig
491*
gek. com
492*
gek. sig
493*
korr. aus [†]rici
494*
gek. com
495*
gek. Sig, korr. aus Iig
496*
gek. com
497*
gek. sig
498*
gek. com
499*
gek. sig
500*
Bruchlos in gleicher Zeile folgt die Unterschriftenliste von BK 279.