Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Paris, Bibliothèque nationale de France, Lat. 4613

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Paris
Bibliothèque nationale de France
Lat. 4613
Sigle: P5
Digitalisat verfügbar bei Gallica
Zum Artikel in der Rubrik "Handschrift des Monats" Zum Artikel in der Rubrik "Kapitel des Monats"
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10. Jh.; Italien

Provenienz:

nach Baluze, der die Hs. benutzte, aus der Bibliothek des Jacques-Auguste de Thou († 1617) (nicht zu verwechseln mit den Codd. Thuani, auf die sich Baluze in Praefatio § LXX zu beziehen scheint: Paris Lat. 4638 und 4762); wohl über de Menars gelangte Lat. 4613 in den Besitz Jean-Baptiste Colberts († 1683). Alte Signaturen fol. 1r: Colbert 1385; Regius 5192.3.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 100 foll. (numeriert 1-98, 49bis, 55bis)
Maße: 280-285 × 160-168 mm
Schriftraum: 200-205 × 120-125 mm
Lagen:
(IV-1)7 + 3 IV31 + 2 (IV-1)45 + 6 IV91 + (IV-1)98 (vor fol. 1 sind fünf Lagen, nach fol. 91 ist eine Lage verlorengegangen; auch am Ende defekt)
Kustoden: qR. VI (7v) bis qR. VIIII (31v), qR. XI (38v) bis qR. XII (45v) (fehlerhafte Zählung; kein Verlust der zehnten Lage!)
Zustand: Die Hs. hat durch Löcher, Stockflecken und häufigen Pergamentabriß (meist wohl wegen schöner Initialen) Schaden genommen.
Zeilen: 25-27
Spalten: 1
Schrift: schöne karolingische Minuskel
Ausstattung:

Rubriken (Capitalis rustica und Minuskel) orangerot oder in dunkelbrauner Texttinte mit roten Schattenstrichen. Zahlreiche Initialen mit Ranken und Tiermotiven verziert.

Einband:

alter gelblicher Pergamenteinband

Inhalte
Anmerkung:

Zusammengestellt wurde das langobardische Gesetze und auffallend viele italienische, aber auch bedeutende allgemeine Kapitularien umfassende Rechtsbuch im Italien der spätkarolingischen Zeit (nach 856).

Seine Langobardengesetze ähneln denen der wohl beneventanischen Codd. Madrid, Biblioteca Nacional, 413 (früher D. 117) und Cava dei Tirreni, Biblioteca della Badia, 4.

Die Kapitularien, die teilweise mit anderen italienischen Collectiones zusammengehen (siehe bei Cod. St. Gallen 733), hat offenbar ein im Gegensatz zum Kopisten recht fähiger Redaktor zu ordnen versucht. Mehrfach bemühte er sich, die Kapitularien laufend zu zählen (I-LXX, I-XXXIII, I-LXXVIIII, XL-L, I- ... CVII, I-XVI, I-XI...), ohne damit freilich eine wirklich durchstrukturierte Sammlung schaffen zu können. Immerhin ist die zeitliche Abfolge nach Herrschern gewahrt: Auf Kapitularien Karls des Großen (ab a. 779) und Pippins von Italien folgen Erlasse Ludwigs des Frommen, Lothars I. und Ludwigs II. (bis a. 856).

Singulär überliefert Cod. Paris Lat. 4613 unter anderem die Kapitularien Nr. 25 (foll. 67v-69r), Nr. 33 (83v-91v), Nr. 96 (67r-v), Nr. 105, cc. 4-5 (83r-v) und Nr. 219, cc. 3-4 (98v). Um so bedauerlicher, daß die aufgrund ihrer Unikate enorm wichtige Hs. viele Blätter verloren hat und einen häufig verderbten Text bietet, aus dem sich der ursprüngliche Sinn nicht immer zweifelsfrei erkennen läßt.

  • 1r-13r
    Fragment des Edictus Rothari, setzt ein in c. 273 mit minus eum inuenerit (MGH LL 4, S. 66-90; Sigle 7; zur Hs. S. XXVI f.).

  • 13r-15r
    Leges a Grimoaldo additae, ohne Capitulatio; da die unteren zwei Drittel von fol. 15 abgeschnitten sind, bricht der Text in c. 9 mit quod est figangit ab (MGH LL 4, S. 91, 92-95).

  • 15v-52v
    Liutprandi leges, Capitulatio (Beginn einst fol. 15r unten, wegen des Blattbeschnitts fehlen die Rubriken I-VII und XVI-XXXI), Prolog und Text; Blattverlust nach foll. 36 und 38 (MGH LL 4, S. 96 [mit Anm. d] - S. 141 Z. 2, S. 142 Z. 22 - S. 146 Z. 5, S. 148 Z. 6 - S. 175).

  • 52v-53r
    Memoratorium de mercedibus commacinorum, ohne Capitulatio, als Kapitel CLXV den Gesetzen Liutprands angehängt (MGH LL 4, S. 177-180).

  • 53r-57r
    Ratchis leges, ohne Capitulatio und ohne Capitula in breve statuta (MGH LL 4, S. 183-186, 187-192).

  • 57r-62v
    Aistulfi leges (beginnen fragmentarisch, da die untere Hälfte von fol. 57 abgeschnitten ist), auch ursprünglich wohl ohne Capitulatio (MGH LL 4, S. 194 Anm. a, S. 195-204, vgl. S. 195 Z. 47 f. [Anm. d] und S. 196 Z. 30 [Anm. i] zu den Lücken).

  • 62v
    Aistulfi regis capitulum spurium, nur hier überliefert (MGH LL 4, S. 205). Das nach freier Zeile einsetzende Kapitel (ohne Kapitelzahl) entspricht teilweise Benedicti Levitae capitularium collectio 2, 279 (vgl. MGH LL 2, 2, S. 61) und dürfte als Nachtrag in die Sammlung geraten sein.

    Auf neuer Zeile: EXPLICIT (direkt anschließend Beginn des Herstal-Proömiums).

  • 62v-64v
    I-XXI - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma communis: ANNO FELICISSIMO VNDECIMO REGNI NOSTRI KAROLVS GLORIOSISSIMO REGI IN MENSE MAR. QVALITER - CONSENSERVNT DECRETUM. DE METROpolitanis episcopis ut suffraganis eis secundum canone - emendauerit moriatur (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Z. 16 - S. 51 Z. 26); cc. 11 und 12, cc. 14 und 15, cc. 20 und 21 zusammengezählt; c. 16 zweigeteilt.

  • 64v-66r
    XXIII-XXVI, XXVIII-XXXIII, XXXV - Pippini Italiae regis capitulare Papiense (a. 787), ohne Inskription, ohne den zweiten Teil von c. 13 und ohne c. 14: Placuit nobis adque conuenit ut - ubi uoluerint (MGH Capit. 1, Nr. 94, S. 198 Z. 25 - S. 200 Z. 5); cc. 3 und 4 unter XXV, cc. 7 und 8 unter XXVIIII subsumiert.

  • 66r-67r
    XXXVI-LII - Karoli Magni capitulare Italicum (a. 787?): Vt qui sinadochia habuerit sit a pauperes - sit factum (MGH Capit. 1, Nr. 95, S. 200 Z. 30 - S. 201 Z. 40).

  • 67r-v
    LIII-LV, LVII-LVIII - Capitula cum Italiae episcopis deliberata (790/800?), nur hier überliefert: De his feminis qui se deo uouerant - uuidrigildum suum conp. (MGH Capit. 1, Nr. 96, S. 202 Z. 11 - S. 203 Z. 3); c. 6 ohne Kapitelzahl, direkt anschließend an c. 5 (LVIII).

  • 67v-69r
    LVIIII-LXII - Capitulare missorum (a. 789 vel 792/793), nur hier überliefert und in c. 6 wegen Blattabrisses (fol. 69 oben links) fragmentarisch: De singulis capitulis quibus domnus rex - se coniungi (MGH Capit. 1, Nr. 25, S. 66 Z. 26 - S. 67 Z. 32; c. 6 mit Konjekturen von G. H. Pertz); cc. 3 und 4 ohne Kapitelzahl, direkt anschließend an c. 2 (LX). Für 789 als Entstehungsjahr des Kapitulars plädiert, nach Diskussion der älteren Forschung, mit guten Gründen Becher, Eid und Herrschaft, S. 79 ff.

  • 69r-70r
    LXIII-LXX - Capitulare Italicum (a. 801), Vorwort, cc. 1-7, wegen des Blattabrisses im Vorwort und c. 1 fragmentarisch: tibus gastaldeis seu regi per prouincies - conponere cogatur (MGH Capit. 1, Nr. 98, S. 204 Z. 28 - S. 206 Z. 2); da LXIII für das Vorwort und LXVI für c. 2 sichtbar sind, dürften <LXIIII> neben der Überleitung Capitula autem ... (mit kleiner Initiale) und <LXV> neben c. 1 gestanden haben; c. 7 beließ der Schreiber ohne Initiale <S> und ohne Kapitelzahl.

    Da am Anfang des Kapitulars nur etwa 15 Buchstaben verlorengegangen sind, dürften mit ziemlicher Sicherheit Invocatio und Inscriptio gefehlt haben. Offenbar wollte der Sammler die an der Spitze stehende Karlsrubrik des Kapitulars von Herstal auch für die folgenden Kapitel bis LXX gelten lassen, denn erst mit dem Neubeginn der Zählung fol. 70r erscheint auch wieder eine den Namen des Gesetzgebers nennende Inskription.

  • 70r-72r
    I-XI - Capitulare legibus additum (a. 803): Hęc sunt capitula que domnus karolus magnus imperator iussit scribere in consilio suo et iussit eas ponere inter alias leges. INPRimis de homicidiis clericorum. De homicidiis clericorum. Qui subdiaconus occiderit CCC sol. conponat - possunt indicere (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 113 Z. 1 - S. 114 Z. 27). Die nur hier überlieferte Inskription Hęc sunt capitula - inter alias leges gibt wohl offiziellen Wortlaut wieder, vgl. Karoli Magni ad Pippinum filium epistola (a. 806/810): capitula quae in lege scribi iussimus (MGH Capit. 1, Nr. 103, S. 212 Z. 10).

  • 72r-73r
    XII-XXXIII (c. 1 nicht numeriert) - Capitulare missorum (a. 803), Rubrik, cc. 1-7, 9-22, 28, 24, 29: De causis audiendis uel ecclesiis emendandis - alie res preocupauerunt (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 17-29, S. 115 Z. 31 - S. 116 Z. 20, S. 116 Z. 27, 22, 28); cc. 7 und 9 unter XVII subsumiert, cc. 20 und 29 in Kurzform, in cc. 21 und 28 gegenseitige Textverwirrung.

  • 73r-82r
    I-LXV - Admonitio generalis (a. 789), ohne cc. 9, 11, 26 und 27, Adressaten (omnibus etc.) meist am Ende des jeweils voraufgehenden Kapitels: REGNANTE DOMNO NOSTRO IESU CHRISTO IMPERATOR IN PERPETVVM. EGO KAROLVS gratia dei eiusque misericordia donante rex - gloria domino nostro iesu christo amen (MGH Capit. 1, Nr. 22, S. 53 Z. 21 - S. 54 Z. 38, S. 55 Z. 1-4, S. 55 Z. 8-40, S. 56 Z. 5 - S. 62 Z. 14; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 14-34; etwas abweichende Kapitelzählung), anschließend in neuer Zeile Datierung mit Kapitelzahl LXV und großer Initiale: ANNO dominice incarnationis DCCC VIII - factum est hec XIIII die kl. aprilis (MGH Capit. 1, S. 62 Z. 32-34).

  • 82r-83r
    LXVI-LXXVIIII, XL-L - Duplex capitulare missorum (a. 789?), cc. 1-4, 6, 5, 7, 9-31, 35-37 (Augensprung von c. 26 zu c. 27): Et dominicis girouagis uel sacrabitis (!) - ipsis ostendat (MGH Capit. 1, Nr. 23, S. 63 Z. 1-11, S. 63 Z. 13 - S. 64 Z. 13, S. 64 Z. 15-22, 27-31); Zählung XL-L ab c. 15; cc. 24 und 25 unter XLVIIII, Rest unter L subsumiert, doch mit eigenen Initialen (c. 37: für Initiale freigelassener Raum) und meist in neuer Zeile.

  • 83r-v
    Capitula Italica, cc. 4 und 5, nur hier überliefert: ITEM DE REBUS ECCLESIARUM. Uolumus ut qui aliqui per testes - aliter facere (MGH Capit. 1, Nr. 105, S. 216 Z. 22-30).

  • 83v-91v
    PRIMUM CAP.-XXXIII - Capitulare missorum generale (a. 802), trotz seines bedeutenden Inhalts nur hier überliefert: PRIMUM CAP. de legatione a domno impr. directa. Serenissimus igitur et christianissimus domnus imperator (korr. aus in-) karolus - nosse cupimus feliciter (MGH Capit. 1, Nr. 33, S. 91 Z. 41 - S. 99 Z. 3; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 38-54); c. 14 und 15 (XIIII), cc. 19-21 (XVIII), cc. 22-24 (XVIIII), cc. 37 und 38 (XXXII), cc. 39 und 40 (XXXIII) jeweils zusammengezählt.

    Zur Nachwirkung dieses Unikats: Einige Kapitel des Capitulare missorum generale (a. 802) flossen in die italienische Collectio V librorum ein, z.B. c. 27 in lib. IV c. 396 (Zählung nach Cod. Vatikan Vat. Lat. 1339). Aus der 5-Bücher-Sammlung ist das Stück in die MGH Capit. 1, S. 96 Z. 43 genannte Beneventana-Hs. Rieti, Biblioteca Capitolare, V (11. Jh.) (Rubrik nach Boretius: Ut omnis homo ad alium hominem hospitium preparent. Kar. rex) übergegangen, eine kleine, gleichfalls italienische Kanonessammlung, die, nur fragmentarisch erhalten, mit ihren Auszügen aus den Büchern III und IV der 5-Bücher-Sammlung noch näherer Untersuchung bedarf.

  • 91v
    Missi cuiusdam admonitio (a. 802?), wegen Lagenverlusts fragmentarisch abbrechend: AVDITE fratres dilectissimi pro salute uestra - caritatem perseuerant (MGH Capit. 1, Nr. 121, S. 239 Z. 1-15); sonst nur noch, und zwar vollständig, in Cod. Cava dei Tirreni 4 überliefert.

  • 92r
    Capitulare missorum (a. 818/819), beginnt fragmentarisch erst im letzten Kapitel (c. 29): ministeriali nostro unicuique detur cottidie panes XXX - ad cauallos modia II (MGH Capit. 1, Nr. 141, S. 291 Z. 33-37).

  • 92r-v
    LXXXIIII-LXXXVIII - Capitulare Wormatiense (a. 829), cc. 1-3: Primo capitulo de his qui sine consensum - consistere possint (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 17-33).

  • 92v
    LXXXVIIII-LXXXXII - Capitulare missorum Wormatiense (a. 829), cc. 2, 4, 5 und 7: Ut missi nostri ubicumque malos scabinos - considerandum sit (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 15 Z. 1-3, 7-16, 20-23).

  • 92v-93r
    LXXXXIII-LXXXXIIII - Memoria Olonnae comitibus data (a. 822/823), cc. 12 und 15: Ut cancellarii electi boni et ueraces - agnoscant esse (MGH Capit. 1, Nr. 158, S. 319 Z. 13-15, 19-22).

  • 93r-94v
    LXXXXV-CVII - Capitulare Olonnense mundanum (a. 825), ohne letztes Kapitel (c. 14): Statuimus ut liberi homines que - reddiderit eum (MGH Capit. 1, Nr. 165, S. 329 Z. 33 - S. 331 Z. 19); c. 1 zweigeteilt, cc. 8 und 9 zusammengezählt.

  • 94v-97r
    I-XVI - Hlotharii capitulare Papiense (a. 832), Inskription, cc. 1-8, 11-14 und vier weitere, in dieser Form und Zusammenstellung dem Parisinus Lat. 4613 eigentümliche Kapitel (cc. 13-16 nach der Zählung der Hs.): HEC SVNT CAPI. QVE DOMNVS LOTHARIVS REX INSTITVERE IVSSIT. De ecclesiis emendandis uolumus ut ita obseruetis - optime libre X (MGH Capit. 2, Nr. 201, S. 60 Z. 36 [Anm. a], S. 60 Z. 6 - S. 61 Z. 29, S. 61 Z. 38 - S. 62 Z. 27, S. 62 Z. 34 - S. 63 Z. 7).

  • 97r-v
    I-VI - Capitulare Papiense pro lege tenendum (a. 856), ohne c. 6: IN NOMINE SANCTE ET INDIVINITATIS (!) ANNO INCARNATIONIS DOMINI NOSTRI IESV CHRISTI CLIIIIor IMPERII NOSTRI VI INDIC. IIII PREPHATIO. Dum conuentu fidelium nostrorum palatio nostro - hisdem adiungere capitulis id est (MGH Capit. 2, Nr. 215, S. 90 Z. 20 - S. 91 Z. 11, S. 91 Z. 16-18); Schluß (Concessas - id est) als VI gezählt. Vollständig kennen wir das Kapitular nur aus dem Druck Heinrich Canisius' (Antiquae Lectionis Tomus V, 2 [Ingolstadt 1604] S. 685 f.), der eine heute verschollene St. Galler Überlieferung benutzte; einzelne Kapitel werden auch von den Codd. Wolfenbüttel Blankenb. 130 (cc. 2, 5-6) und Salzburg a. IX. 32 (c. 6) tradiert.

  • 97v-98v
    VII-VIII - Hludowici II capitula Papiensia in legem data (a. 855), cc. 1-3: Si quis aliquem de aliquo - de seruitio permaneat (MGH Capit. 2, Nr. 214, S. 89 Z. 1-39); sonst nur noch in Cod. Wolfenbüttel Blankenb. 130 überliefert. C. 1 schließt sich hier direkt (gleiche Zeile, keine Kapitelzahl) dem voraufgehenden Kapitular ... capitulis id est an; Kapitelzahl VIII vor Absatz Et sunt aliquid ... (c. 2).

  • 98v
    IIIII (statt VIIII), X und XI (ohne Text) - Capitula singillatim tradita Hlothario vel Hludowico II adscripta, Inskription und cc. 3-4, nur hier überliefert: ALIO TEMPORE [E]DICTVS SERENISSIMVS AVGVSTVS INSTITVERE PREVIDIT CAPITVLA. Si quislibet episcopus abba uel comes - a uino abstineat (MGH Capit. 2, Nr. 219, S. 97 Z. 25f., 28-36). Mit der alleinstehenden Kapitelzahl XI bricht die Hs. fragmentarisch ab.

Bibliographie
Kataloge:
  • Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae 3, 3 (Paris 1744) S. 614
Abbildungen:
Projektspezifische Referenzen:


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde erstellt auf Grundlage eines Graustufendigitalisats, das online von Gallica zur Verfügung gestellt wird. Die Angaben zur Verwendung farbiger Tinte konnten daher nur pauschal erfolgen.

Schreiber

Der Schreiber verwendet eine gut lesbare karolingische Minuskel. Sprachliche Besonderheiten, die auf die romanische Prägung des Schreibers hinweisen: b statt u/v (bassus), c statt g (neclegens), prothetisches h (obhedire), Weglassen des epenthetischen p zwischen m und t (contemnere, presumserit).

Buchstabenformen

Einzelbuchstaben:

An den Oberlängen von b, d, h, l bzw. den Unterlängen von p, r, s sind oft Serifen angesetzt.

Ligaturen:

Verwendung einer ri-Ligatur sowie gelegentlich einer nt-Ligatur am Wortende, bei der das t auf seinem Deckbalken liegt (z.B. fol. 92v, Z. 5: debeant).

Besonderheiten:

Die Initialen sind mehrfarbig und mit Ornamenten verziert; zu Beginn von BK 165 (fol. 93r), BK 201 (fol. 94v) und BK 215 c. 3 (fol. 98v) stehen aufwändig gestaltete Flechtbandinitialen.

Abkürzungen

Verwendung der außergewöhnlichen Kürzung propr für propter (z.B. fol. 95v, vorletzte Zeile).

Gliederungsmerkmale

Die einzelnen Absätze werden gegliedert durch eine römische Zählung in farbiger Tinte, meist am Ende der dem Abschnitt vorangehenden Zeile, sowie durch über zwei (gelegentlich auch mehr) Zeilen reichende Initialen, die z.T. in Texttinte ausgeführt, z.T. nur in Texttinte gerahmt und farbig gefüllt bzw. mit Ornamenten verziert sind.

Fol. 92r-94v (BK 141, 191, 192, 158, 165): Die Kapitularien Ludwigs des Frommen, BK 141 (nur fragmentarischer Schluss von c. 29), 191 c. 1-3, 192 c. 2, 4, 5, 7 und Lothars, BK 158 c. 12 und 15 sowie 165 (ohne c. 14), erscheinen hier im Rahmen einer umfangreichen Kapitelliste von 107 Kapiteln, deren Anfang wegen eines Lagenverlustes nach fol. 91 nicht sicher zu bestimmen ist: Entweder die Liste begann bereits auf fol. 83v mit BK 33 (Capitulare missorum generale Karls des Großen) oder aber an späterer Stelle innerhalb der verlorenen Lage. Auf fol. 91v bricht der Text fragmentarisch in der Missi cuiusdam admonitio Karls des Großen (BK 121) ab. Da der Beginn dieses Textes keine eigene Kapitelzählung hat, wohl aber aufgrund einer auffälligen Zierinitiale als neuer Abschnitt erkennbar ist, könnte auch an dieser Stelle bereits eine neue Liste begonnen haben. Auf fol. 92r setzt der Text im letzten Kapitel des Capitulare missorum Ludwigs des Frommen von 818/19 (BK 141) wieder ein. Das folgende Kapitel (BK 191 c. 1) wird als LXXXIIII gezählt, was einen Anhaltspunkt für die Anzahl der verlorenen Kapitel bietet; vgl. dazu den Artikel zur Handschrift des Monats Juli 2018.

Die Zählung springt von LXXXVI zu LXXXVIIII bei den aufeinanderfolgenden Kapiteln BK 191 c. 3 und BK 192 c. 2. BK 165 c. 1 wird mit einer aufwändiger gestalteten Flechtbandinitiale eingeleitet (fol. 93r), so dass an dieser Stelle, trotz der weitergeführten Kapitelzählung, der Beginn eines inhaltlich neuen Abschnittes vermutet werden kann.

Fol. 94v-97r (BK 201): Das direkt auf die 107-Kapitel-Liste folgende Hlotharii capitulare Papiense, BK 201 (ohne c. 9 und 10), ist hingegen deutlich als eigenständige Kapitelliste mit neu einsetzender Zählung (I-XVI) erkennbar; sie wird mit einer Rubrik in Capitalis und einer auffälligen Flechtbandinitiale vor c. 1 eingeleitet. Die Fassung bietet vier zusätzliche Kapitel, die nur hier überliefert und wohl vom Sammler aufgrund ihres Inhaltes hier angefügt wurden (c. XIII-XVI; vgl. Boretius 1897, S. 62 f. Anm. ***). Am Ende von BK 201 c. 4 wurde ein Teil des frei gebliebenen Zeilenendes mit einem Schlaufenband aufgefüllt.

Fol. 97r-98v (BK 214, 215, 219): BK 215 (ohne c. 6), BK 214 und BK 219 c. 3-4 werden in einer von I-X durchgezählten Kapitelliste zusammengefasst. Diese war ursprünglich noch länger und umfasste weitere, unbekannte Kapitel, die durch Blattverluste am Ende der Handschrift verlorengegangen sind. Am Ende von fol. 98v ist nur die Kapitelzahl XI ohne weitere Hinweise auf den darauf folgenden Text erhalten geblieben. Der Epilog von BK 215 (ab concessas denique) und BK 214 c. 1 wird zusammengefasst und als c. VI gezählt. BK 219 c. 3 und 4 schließen mit fortlaufender Kapitelzählung VIIII und X an BK 215 an, werden allerdings durch eine Zwischenüberschrift und eine auffällige Flechtbandinitiale zu Beginn von c. 3 abgesetzt und sind so als separate Unterliste erkennbar.

Benutzungsspuren

Auf fol. 92r einige Randnotizen von neuzeitlicher Hand: vor Z. 1, in der das fragmentarische Ende von BK 141 c. 29 einsetzt: Lib. 4 S. 73 (wohl Verweis auf eine Edition des Stückes, evtl. in der Collectio Ansegisi?) sowie am Rand neben Z. 6 (zu Beginn von BK 191): Ludouici an. XVI. Im gesamten hier transkribierten Teil sind einzelne Textpassagen unterstrichen; evtl. von demselben neuzeitlichen Bearbeiter, der auch die Randnotizen eintrug. Die unterstrichenen Stellen lassen auf ein Interesse an der Gerichts- und Strafpraxis schließen, z.B.: per fideiussores ad palatium nostrum (uenire iubeantur) ... bannum persoluat aut aliam armisctra [sic statt harmiscara] sustineant (BK 191 c. 1, fol. 92r); ut per fideiussores missos ad nostra presentia ueniat (BK 192 c. 4, fol. 92v); bannum nostrum id est LX solidos persoluat (BK 165 c. 1, fol. 63r).

Sonstiges

Fol. 96 ist am unteren Rand zu etwa einem Fünftel beschnitten, jedoch erst unterhalb des Schriftspiegels, so dass kein Textverlust entstand. Auch der Seitenrand scheint beschnitten worden zu sein, da von der Kapitelzählung [X]IIII auf fol. 96v die erste Ziffer fehlt.

[Nicht transkribierter Text]
[fol. 83v] [9]
PRIMUM CAPITULUM DE LEGATIONE A DOMNO IMPERATORE1* DIRECTA2*  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 92r] [1]
[BK 141 c. 29]
ministeriali nostro unicuique detur cottidie3* panes XXX friscinge due · de potum modia · II · porcellus unus · pulli tres · oba XV · annonas ad cauallos modia tres ad bassallos nostros panes XVII · friscinga · I · porcellus unus de potum4* modium5* · I · pulli duo · oba X · annonas ad cauallos modia · II ·  
1*
gek. IMPR
2*
Mit dieser Rubrik beginnt die Liste von 107 Kapiteln, die (vermutlich) auch die hier transkribierten Kapitel Ludwigs und Lothars umfasste (sofern auf den zwischen fol. 91 und 92 verlorenen Blättern nicht eine neue Liste einsetzte). Die Rubrik bezieht sich inhaltlich offensichtlich nur auf das erste Kapitel der Liste, nämlich c. 1 des hier unikal überlieferten Capitulare missorum generale Karls des Großen (BK 33); eine weitere Überschrift zur Gesamtliste fehlt.
3*
t2 korr. (?)
4*
potu mit einem Häkchen über -u, das nicht den sonst vom Schreiber verwendeten Kürzungszeichen entspricht und auf dem Digitalisat etwas heller aussieht als die Texttinte.
5*
gek. modi
LXXXIIII ·  
[BK 191 c. 1]
Primo capitulo de his qui sine consensum · episcopi · presbiteri in ecclesiis suis constitutum · uel de ecclesiis eiciunt · et ab episcopo uel a quolibet misso domnico ammoniti obhedire6* noluerunt ut bannum nostrum seu uuadiare quogantur · et per fideiussores · ad palatium nostrum uenire iubeantur · et tunc nos decernamus utrum deo placeant · ut autem illum bannum persoluat aut aliam armisctra [!] sustineant ·,·  
6*
bh korr. (?)
LXXXV ·  
[BK 191 c. 2]
De ęcclesiis qui inter quoheredes diuise sunt consideratum est quatenus si secundum prouidentiam · et ammonitionem episcopi · ipsi quoheredes eos uoluerint7* tenere et honorare faciant · si autem hoc contradixerint · in episcopi potestate maneant · utrum eas ita consistere permittere aut reliquias exinde auferat · et ubi ad nostrum beneficium ęcclesię pertinentes · ita diuise inuenta fuerint ut describantur et nobis renuntiantur ·,·  
7*
korr. aus uoluer[†]
LXXXVI ·  
[BK 191 c. 3]
De ecclesiis destructis ut episcopi et missi inquisitione faciant utrum per neglegentiam aut inpossibilitatem destructe sunt · et ubi neglegentiam inuenta fuerint episcopi auctoritatem emendare cogatur qui eam restaurare debuerunt Si uero per inpossibilitatem contigerit ut aut plure [!] sunt quam necessit · aut maioris magnitudinis · quam ut rebus ad eas perti[fol. 92v]nentibus restaurari possint episcopis modum inueniat qualis congrue mendari [!] · et consistere possint ;  
LXXXVIIII  
[BK 192 c. 2]
Ut missi nostri ubicumque malos scabinos iuueniunt [!] eiciunt · et totius populi consensum in locum eorum bonos eligant · et cum electi fuerint iurare faciant et scienter iniuste iudicare [.] debeant ;  
LXXXX  
[BK 192 c. 4]
Uolumus ut quicumque de scabini deprehensus fuerit propter munera aut propter amicitiam iniuste iudicasset ut per fideiussore missos ad nostra presentia ueniat ; De cetero omnibus scauinis denuntietur · ne quis deinceps etiam iustum iudicium uendere pręsumat ·,·  
LXXXXI  
[BK 192 c. 5]
Ubicumque contumationes tam tempore nostro quamque et ienitore [!] nostro legitime · et rationabiliter adque utiliter eclesiis dei facte sunt perteneat · Ubicumque uero inutiliter · et incommodes · adque rationabiles facte sunt · dissoluantur et recipiant unusquisque quod dedit ubi uero mortua interiacet aut a qualibet causa · que rationabilis est uideatur inuentor fuerit · diligenter describatur et ad nostra iustitia perforatur [!] ·,·  
LXXXXII ·  
[BK 192 c. 7]
De his qui decordiis et contentionibus studere solet · et in pacem uiuere nollent · et inde conuinctus8* fuerit uolumus ut sub fideiussoribus · ad nostrum placitum ueniant ubi cum fidelibus nostris consideremus quod de talibus nostris considerandum sit ·,·  
8*
Die Lesung coniunctus ist ebenfalls möglich.
LXXX[X]III  
[BK 158 c. 12]
Ut cancellarii electi boni et ueraces cartas publicas conscribant ante comites et scauinis9* et uicarius eius nullis modis hoc facere pręsumat de pecunia antequam legitimum pretium addetur ·,·  
9*
s2 korr. (?)
LXXXXIIII ·  
[BK 158 c. 15]
De cancellarii qui ueraces · uel electi sunt ad homines infir[fol. 93r]mi ueniant · et secundum lex tormenta conscribant · et testim c[um] scripta cartula fuerint ostendam eam · episcopo · comiti · iudices uel uicariis aut impleues10* ut ueraces agnoscant esse ;  
10*
korr. aus imp[†]
LXXXX[.]  
[BK 165 c. 1]
Statuimus ut liberi homines que tantu[m] proprietatis habent unde hostem bene facere possint et iussit facere · nolunt ut prima uice secundum legem i[ll]orum statuto damno subiaceat · Si uero secundum inuentus fuerit · neglegens bannum nostrum id est LX · solidos persoluat ·,· Si uero tertio qui sine11* ad culpa defuerit implicatus sciat se omnem12* substantiam suam admissuram aut in exilio esse mittendum ·,·  
LXXXXV[I]  
[BK 165 c. 1]
De metiocribus quippe liberis que non possint per se ostem facere comitum fidelitatem commus · ut inter duo aut tres seu quattuor uel si necesse fuerint · amplius unique meliores sed uidetur adiutorium preueniant · ad nostrum seruitium faciendum diis [!] quoque hoc nimiam paupertatem neque per se hostem facere neque adiutorium prestare possunt conseruentur quousque ualeant recuperare ∴  
11*
n korr. (?)
12*
o korr. (?)
LXXXXVII  
[BK 165 c. 2]
Placet nobis ut liberi homines que non propter paupertatem sed obitandam · reipublice utilitatem fraudulenter hac ingeniose res suas ęcclesię deleant easque denuos · scenso · utesdas recipiunt ut quocumque res ipsas possident · hostem · et reliquas publicas · functiones faciant quodsi iussa facere necglexeris licentiam eos distringendi · comitibus permittimus per ipsas res · nostra non resistentes emunitate ut satis · et utilitas regni huiusmodis · adinuentionibus non infirmetur ·,·  
LXXXXVIII  
[BK 165 c. 3]
Uolumus ut similis mensura in laicali ordine de hac [fol. 93v] re seruetur uidelicet ; Si quis ulterius proprietatem que hoste facere potest emerit aut quoduis modo · ad eum peruenerit eiusque adducendum eas dimiserit si neclegens de hoste fuerit · per ipsa res · a comite distringantur ut in quoque publica non minoretur ·,· utilitas ·  
LXXXXVIIII  
[BK 165 c. 4]
Precipimus de his fratribus qui in nostre sed romane finibus paterne seu materne succedunt hereditati si contigerit quod unus eorum ecclesiastice malitie sit mancipiatus et idcirco qui seculariter militare debuerant ut se ad defensionem regni nostri · subtraat in nostris finibus partem substantię accipere dissimulauerat idcirco ut neque distringendi · ubicumque comis suus eum inuenerit licentiam distringendi ei concedimus · Ita ut primi fidemiussorem inueniam usque ad placitum suum et bannum nostrum persolbat · Si uero fideiussores non inuenerit tandiu sub custodia per comitem teneatur que aut fideiussores inueniat aut bannum persolutum habeant ·,·  
 · C ·  
[BK 165 c. 5]
De liberis uero hominibus qui in alienam potestatem mobilem suum transferunt · ut causator eorum eos pignerare possit ·,· placet nobis ut res eorum infiscentur · quousque uenientes ad audientiam iustitiam faciant si uero uenire contemserit secundum capitulare hoc domni genitoris nostris de eorum de rebus agatur Nam et de ipsis rebus ubi habita estimatione damnum quesitori sarciat que uero mobilem illut recipit · si hoc sacramenta prouare non potuerit quod propter iustitiam ulterius differendam illud recipisset bannum nostrum persoluat ·,·  
 · CI ·  
[BK 165 c. 6]
De fratribus namque qui simul in paterna · seu materna hereditatem communiter uiuunt · nolentes substantia [fol. 94r] eorum ad occasiones ut unus tantum eorum in hostem uadat sui autem duo similiter si tres fuerint · huius remaneant · et si ultra tres numerus fratrum creuerit unus semper propter domesticam curam adque rerum communum est colentia remaneat · si uero inter eos aliqua hora fuerit continentia quis eorum expeditione facere debuit .' impleat prohibimus ut nemo illorum remaneat · In ętate quoque illorum · lex propria seruetur simili et in nepotibus hec conditio teneat ·,·  
 · CII  
[BK 165 c. 7]
Ut in testimonium non recipiuntur de his capitulis id est de libertate13* uel proprietatem in mancipiis · et in terris seu de homicidio · et de incendio · illique non habent · si coniuncti fuerint falsum dixisset testimonium unde secundum conpositionem plenam reddere possit ·,·  
13*
r korr. (?)
 · CIII ·  
[BK 165 c. 8 BK 165 c. 9]
Statuimus ut omnes iuratores singillatim iurent ·,· Ut quique [!] sacramentum uel debitum · ante solis occasum persoluerit securus inde sit ·,·  
 · CIIII  
[BK 165 c. 10]
Uidetur nobis ut quicumque liberint ieniose [!] in seruitio · tradiderit hisque recipit · hoc quod ille qui in seruitium se tradiderit in publicum per antiquam consuetudinem facere debuit implere ·,·  
CV  
[BK 165 c. 11]
De his qui proprietatem suam habent et eas spontaneę pro alii delegant · et postea fraudulenter ab alio aliquo ignorantur pretium easdem rex uenundaces accipiunt · et his cui easdem res prius tradite fuerint cognita negotio agnum integrum si lex non contradixerit sed pro inlusionem tacens sine tempore inludere · si infra patriam anni spa[fol. 94v]tium ut dictum est fuerit prior traditio nihil ei ualeat uendiderint · Si uiuent comprobatus fuerit hanc in iussionem fecit bannum dominicum persoluant id est LX · solidos ·,· Si uero bannum unde conponat14* non habet uerberetur ·,·  
14*
gek. conp
 · CVI ·  
[BK 165 c. 12]
Quibuscumque per legem propter aliquam contentionem pugna fuerit iudicatam · propter de infidelitatem · cum fustibus pugnent sicut in capitulare domni15* · quod prius constitutum fuit ·,·  
15*
gek. dni
 · CVII ·  
[BK 165 c. 13]
De fugitiui precipimus ut ministri regi publice domno16* fugitiui nihil accipias cum reddiderit eum ·,·  
16*
gek. dno
HEC SVNT CAPITVLA17* QVE DOMNVS LOTHARIVS REX INSTITVERE IVSSIT ·,·  
 · I ·  
[BK 201 c. 1]
De ecclesiis emendandis · uolumus ut ita obseruetis sicut in capitulare nostro continetur · quod add [!] olonam fecimus et ubi in uno loco plures sunt destruantur · quodsi forte in aliquo loco sit ęcclesia constructa · que tamen necessaria sint · et nihil doti habuerit uolumus ut secundum iussionem domni et genitoris18* nostris unus mansus XII bunuariis de terra arabili ibi detur et mancipia duo · aut liberis hominibus qui ad eadem ecclesia officium dei audire ut sacerdos ibi19* possit esse diuinus cultus fieri quodsi hoc populus facere noluerit destruatur ·  
17*
gek. CAPI
18*
korr. aus dom
19*
korr. aus ubi
 · II ·  
[BK 201 c. 2]
Sanguinis effusio in ecclesia facta cum fuste si presbiter fuerit triplo conponatur · duas partes eidem presbitero · tertiam pro fredo ad ecclesia insuper bannus noster ·,· Similiter de diacono [fol. 95r] iuxta conpositionem ei in triplo cum banno nostro conprobatur de subdiaconus similiter triplos secundum suam conpositionem · et de uniuscuiusque ordinis · secundum suam conpositionem triplo persoluatur insuper banno nostro similiter et de ictus · sine sanguinis effusionem de uniuscuiusque ordinis clero secundum suam conpositionem triplo persoluantur · Insuper banno nostro et qui non habet unde ad ecclesia persoluat tradat se in seruitio eidem ęcclesię usque dum totum debitum persoluat ∴  
III ˙  
[BK 201 c. 3]
Statuimus de presbiteri [!] · et diaconibus ęccleasticis [!] honore priuatis ut rediguatur [!] · sub penitentia sicut canones precipiunt · et si habet episcopus in sua parrochias suum ministerium ibi mittitur · quodsi ministerium non habuerit20* · tunc precipiat episcopus · ut illi tales habeant in illa plebem unde sunt eligant sibi patronum quod de ipsis rebus uictum et uestimentum eis ministret ipsi tamen nulla habeant21* licentiam uagandi · aut discurrendis · siue ad placita22* · sue ad palatium siue ad ipsas res quas proprias ante fuerit sine licentia sui episcopo sed in eodem loco ubi siue constitum [!] est · suam penitentiam · iugiter agant ; Quodsi hoc non23* obseruauerit primum uerberibus24* quoerceantur ·,· Quodsi nec25* sit se castigauerit in tali loco retrudantur .' ubi uelint26* sup penitenti[a] uibant ;  
20*
u korr. (?)
21*
b korr. (?)
22*
a1 korr. (?)
korr. aus placitum
23*
n1 korr. (?)
24*
u2 korr. (?)
25*
ec korr. (?)
26*
ue korr. (?)
IIII  
[BK 201 c. 4]
Ut nullus ebrius suam causam in mallo possit conquerere27* · nam28* testimonium dicere nec placitum comis habeant nisi ieiunus ·  
27*
q korr. (?)
28*
n korr. (?)
V  
[BK 201 c. 5]
De reclamatoribus uel causedicimus [!] qui nec iudicium scabinorum acquiescere nec blapsemare [!] uolunt · [fol. 95v] antiqua consuetudo seruetur item ut in custodia reclaudatur donec unum · et duobus faciant et si ad palatium pro hanc re clamauerint · et litteras de[t]ulerunt non quidem eis credatur · nec tamen in carcere ponatur sed cum custodia et cum ipsis litteris pariter ad palatium nostrum remittantur · ut ibi discutiantur sicut dignum est ;  
VI ·  
[BK 201 c. 6]
De conspirationibus quicumque facere presumserint et sacramento quamcumque conspiratione firmauerint · triplici ratione iudicentur · primo ut ubicumque aliquo malum · per hoc perpetratum fuerit auctores facti interficiantur adiutores uero eorum alter ab altero flagellentur · et nares sibi inuicem precidant ·,· Ubi uero nihil mali perpetratum est simili quidem inter se flagellentur et capillos sibi uicissim detundant · si uero per dextras aliqua conspiratio · firmata fuerit si liberi sunt aut iuret cum idoneis iuratoribus hoc pro malo non fecisset aut si facere non potuerunt · suam legem conponant29* · Si uero in regno nostro nulla huiusmodis conspiratio fiat nec per sacramentum · nec sine sacramentum ;  
29*
gek. conp
VII ·  
[BK 201 c. 7]
De oppressione pauperum liberorum hominum ut non fiat a potentioribus per aliquod malum ingenium · contra iustitiam oppressit ita ut quod actiore se eorum uendant aut tradant · Ideo hec de liberis hominibus diximus ne forte parentes contra · iustitiam faciant exeredatis et regale obsequium muniatur et ipsi heredes propter30* indigentiam mendaci uel latrones · seu malefactores efficiantur ;  
30*
gek. propr
VIII ·  
[BK 201 c. 8]
Si quis litteras nostras dispexerit id est tratoriam que propter missos recipiendos dirigitur aut honores quos habent dimit[fol. 96r]tant aut in eo loco · ubi predicto missos suscipere debuit · tandiu resideat et de suis rebus legationes illuc ueniant suscipiant · quousque animo nostro satisfactum habeant ; Qui uero epistolam nostram quocumque modo dispexerit iusso nostro adolatium ueniat · et iuxta uoluntatem nostram congruam stultitie suę castigatione accipiat · et si homo liber uel minister comitis hoc fecerit honorem qualecumque habuerit · sibe beneficium ammittat · et si seruus fuerit nudus ad palatium uapulent et caput eius tundantur ·,·  
VIIII ·  
[BK 201 c. 11]
Decernimus ut quisquis aliter testes · habere non potuerit · uolumus ut per comiti iussionem quos in suo testimonio necessarios · quisque habuerit ueritatem probaturi publico · conuentum adducantur ut ipsa ei ueritas cum iuramento ualeat inquirit quodsi de duabus partibus fuerit inquisitio facta · idcirco quod nullus eorum possit habere testes antequam iurent fiant inquisitio facta quodsi omnes ad unam partem dixerint testimonium iurent uerum dixisse testimonium · quodsi disscenserint [!] et quedam pars testium uni prebuerit testimonium · et alia alteri · tunc interrogetur si audierit per pugnam illorum · testimonium approbare quodsi nulla pars alteri cesserint iurent et pugna prouentur · illorum testimonium · quodsi una pars se subtraxerit · tunc illa que ausa fuerit contendere recipiantur ad testimonium ·,·  
 · X ·  
[BK 201 c. 12]
Quod per XXX annos serui liber fieri non possit si pater illius seruus aut mater ancilla fuit similiter de aldionibus precipimus ;  
XI ·  
[BK 201 c. 13]
Quod nullus cancellarius pro ullo iudicato · aut scripto aliquid amplius accipere audeat nisi dimidiam libram argenti de maioribus scriptis · de minoribus autem infra ipsam dimi[fol. 96v]diam libram quantum rex exposuit et iudicibus rectum uidetur accipiat ·,· De orphanis autem et ceteris pauperibus · qui exoluere hoc non possunt in prouidentia comiti sit ut nequaquam inde aliquid accipiat Notarii autem hoc iurare debent · quod nullum scriptum falsum31* faciant · nec in occulto nec scriptum aliquis faciat · de unu comitatu in alio nisi per licentia illius comitis · in cuius comitatum stare debet · quodsi aliter fecerit · inanis et uacuus appareat ·,· Si uero necessitas euenerit itineris aliquem capulauerit aut infirmitas grauis secundum capitularem faciat domni nostri ·,·  
31*
korr. aus [†]
XII ·  
[BK 201 c. 14]
Placuit nobis ut hec capitula que exersimus [!] de capitulis sancte memorię auii nostri karoli ac domini genitoris lodouuicus imperatoribus ab omnibus sancte dei ęcclesię et nostris fidelibus in regno italie · consistentibus pro lege teneantur · et conseruentur ·,· Et quicumque eorum capitulorum contemtorum extiterit LX · solidorum multa conponat32* sicut in capitulis predicti domni33* aui nostri karoli continetur ;  
32*
gek. conp
33*
gek. dni
XIII ·  
[BK 201 13bis]
Placuit nobis de liberis feminis que sibi serui copulant sicut ad nostram en [!] regiam potestatem perteneunt ita uolumus ut inceps ad ipsos langobardos perteneant ipse et filiis suis · et filiabus eorum ·  
[.]IIII34*  
[BK 201 14bis]
Statutum est ut si qua femina libera · cum seruum alterius se copulauerit · et parentes eius eam anni spatium ad uindictam non dederit uolumus · ut curtis regia adquirat se ipsa femina cum ipso seruum · annu [!] et diem steterit · habeat eam cuius seruo est · et filii35* qui · ex ea nati fuerint sic serui sicut pater eorum ·  
34*
Das hier zu erwartende X am Anfang der Kapitelzahl ist durch Seitenbeschnitt verloren.
35*
filii ergänzt
XV ·  
[BK 201 15bis]
Statutum est ut si quis liber homo uxore habens liberam propter36* aliquid crimen aut debitum seruitium alteri se subdidit eademque coniux cum ipso manere noluerit ipsorum procreatio · que [fol. 97r] tali coniugio sit libertatis · statutum non ammittat ·,· Si uero ea defuncta secunda uxor · et tamen libera tali se sciens tulerit iuncxerit [!] coniugio liberi eorum subdantur ·,·  
36*
gek. propr
XVI ·  
[BK 201 16bis]
Si quis percusserit presbiter id est sacerdos conponat37* aurum optime libre · X ·  
37*
gek. conp
[BK 215 Prolog]
IN NOMINE SANCTE ET INDIVINITATIS [!] ANNO INCARNATIONIS DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI CLIIIIor · IMPERII NOSTRI · VI · INDICTIONE38* IIII ·  
PREPHATIO I  
[BK 215 c. 1]
Dum conuentu fidelium nostrorum palatio nostro ticine ciuitatis conuocaremus et simul episcoporum · et nobilium nostrorum consultu · non solum ęcclesiasticam utilitatem et populi pacem uel saluationem sed etiam totius regni statum perquirere studeremus · inter reliquos populus noster · nobis quadam petitiones · optulit quas nos dei amore · et eorum fidelitate ducti · libenter suscepimus · adque ideo subter annotata capitula ad eorum utilitatem conscribi fecimus · quas in futurum pro lege tenenda firmamus ·,·  
38*
gek. INDIC
II ·  
[BK 215 c. 2]
De feminis que defunctis uiris · lex langobardorum prohibet ante anno spatium uestem religionis mutare uelumque suscipere · petierunt ut nostra licentia eis · mox diuina pietas · inspirauerat eas indemnes licere suscipere · Nos autem considerantes quia preterita pro ipsa dilatione multi etiam raptu intra eodem spatio ad aliam partem distracte fierunt ; Ideo et eorum petitione quam iusta censuimus suscepimus et eis ita fierit concedimus ·,· [fol. 97v]  
III  
[BK 215 c. 3]
Nostre maiestatis reclamauerunt uel patris nostri super eos superflua facta fuisse inquisitiones ·,· Ideo eis concedimus abhic [!] in futurum nullas alias super eos fieri inquisitiones · nisi unde karoli auii [!] nostri tempore facte fuerunt ·,·  
IIII ·  
[BK 215 c. 4]
De liberis hominibus qui super alterius res resident et usque nunc ad ministri rei publice contra legem ad placita protrahebantur et ideo pignerabantur ∴ Constituimus secundum legem patronos eorum ad placitum eos adducant · et si quis contra hanc nostra auctoritatem et eorum legem eos pignerare aut distringere presumserint patroni omnia cum lege emendent · et insuper pro incauta presumtione bannum nostrum conpona [!] ·,·  
V ·  
[BK 215 c. 5]
De homicidio unde lex pro simplicitate probatione trium testium querit · et testes habere non potuerit · concedimus ut cum duodecim iuratoribus iuret et ab eadem simplicitatem absolutus proprium non ammittat ·,·  
VI ·  
[BK 215 Epilog BK 214 c. 1]
CONcessas denique petitiones uestras considerauimus etiam ea que ad nos · iam pridie peruenerunt · et ad resecandas malorum insidiatores · hisdem adiungere capitulis id est ·,· Si quis aliquem de aliquo mallauerit negotio · et ille qui mallatus fuerit dicat ·,· Ideo ei respondere nollet quia seruus est alterius · aut si testimonia produxerit · et similiter dixerit quod eum recipere non debet quia aliquis eorum seruus sit nominet dominum eius · et sic det uuadia · de eo adducendo · et posito placito · in quantum ire ubi eum inuenire credit et reuerti posse iudices dixerint ·,· Si in placito constituto dominum non adduxerit nisi pro certo ita uerum esse crederit quodsi iurare ausus non fuerit : quia pro occasione prolongandi iustitia obdixe[fol. 98r]rit · Conponat39* illi bannum nostrum et iustitiam plenissimam faciat · Si uero aliquem adduxerit · qui se dominum eius dicat et illum que de seruitium appellauit applicare ad seruitium non ualuerit · Tunc ipse qui se dominus essę40* dixerit bannum nostrum illi conponat41* · Eo quod conculcandam iustitiam inieiunium tale ausus fuerit facere crimina uero · si super eum pro dilatanda · iustitiam imponere uoluerit · probare cogatur ·,· Et si probare non potuerit et iustitiam faciat · et insuper bannum nostrum pro tanta caliditate conponere cogatur  
39*
gek. Conp
40*
essę von anderer Hand ergänzt
41*
gek. conp
VII ·  
[BK 214 c. 2]
Si forte quispiam aliquem mallauerit et ille qui mallatus fuerit dixerit eum suum seruus esse · uel aliut in ipsa altercatione · ueniens ad seruitium mallauerit iubemus ut presentaliter inter se uuadient ut ad primum et secundum uel tertium placitum causam ipsam definiat ·,· Inter placitum uero et placitum sint dies XV · Tertium autem quando comes placitum habuerit si infra unum comitatum est · si autem in alia sint XX · ne pro tali occasione ei iustitia prolongentur · quodsi in his tribus placitis ille qui querit neglexerit · excepto seruitio regis aut inebitabili · necessitate et comes placitum habuerit · ille quoque alius ad suam probandam libertatem paratus fuerit ; Tunc comes causam prodefiniat ueluti si ipse qui querit presens fuisset · et ultra ille qui quesierit facundia de seruitio illius dicendi non habeat ·,· Et insuper ut supra bannum nostrum illi conponat42* et iustitiam pleniter faciat ·,·  
VIII  
[BK 214 c. 2 BK 214 c. 3]
Et sunt aliquid dum alii in seruitium mallant ; et ipsi de43* sua libertate adprobare uuadia dant · in tantum eos mutandi placidum laterant · ut uis · [fol. 98v] pro sua paupertate euadere possint unde tertium adere [!] capitulum placuit ·,· Si uero aliquid alium ad seruitium mallauerint et ille qui mallatus fuerit uuadiam de sua probanda libertate dederit · iuuemus ut supra ad primum aut secundum uel tertium placitum causam deliberent · Inter placitum et placitum dies XV · tertium uero quando comes placitum habuerit · si infra unum comitatum est Si autem in alium sint dies XX · et si in his tribus placitis ipse qui querit uenire contemserit anteposito que superius anteposuimus · et comes placitum habuerit ille namque alius cum suis testibus paratus fuerit ·,· Tunc comes ipsos testes · recipiant et causas definiant ueluti si ipse qui querit presens fuisset · et ultra ille qui quesierit tacito illius de seruitio permaneat ·,·  
42*
gek. conp
43*
e korr. (?)
alio tempor[e] EDICTVS SERENISSIMVS AUGVSTVS INSTITUERE PREVIDIT CAPITULA ·,·  
VIIII  
[BK 219 c. 3]
Si quislibet episcopus abba uel comes · in propria sede uel domos aut uilla residet homines ipsius depredationes fecerint messes uel prata · defensionis tempore deuastauerint · et hoc cognitum adque iniusta dilatatione non emendauerint · et factori condigna castigatione non inposuerit ipsum malum ut lex est · emendare cogatur · et insuper XL · dies et noctes a uino et carne abstineat ·,·  
 · X ·  
[BK 219 c. 4]
Per uiam quoque ad palatium ueniens · aut rediens · cuicumque homines · rapinam fecerint et cognito statim · non emendauerit et factori condignam · castigationem non inposuerit · omnia que rapta sunt ut lex est · emendare cogatur · et insuper XXX dies et carnes et a uino abstineat ·,·  
XI ·44*  
44*
Der Text bricht hier am Ende des Codex aufgrund von Blattverlust ab.