Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Paris, Bibliothèque nationale de France, Lat. 5516

Beschreibung der Handschrift nach Duchesne 1886-1955, Bd. 1, S. CXCIII. Kodikologische Angaben nach Rand 1929, S. 139 f.

Aufbewahrungsort
Paris
Bibliothèque nationale de France
Lat. 5516
Sigle: P60
Digitalisat verfügbar bei Gallica
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

1. Teil (foll. 1-115): 9. Jh. (Duchesne), nach 850 - vor 871 (Herbers), 9. Jh., 2. Viertel (Bischoff); Zum Teil turonische Schrift (in Rom?), zum Teil italienische Schrift (in Rom?) (Bischoff). 2. Teil (foll. 116-170): 10. Jh. (Werminghoff), kurz nach 829 (Rand), 9. Jh., 2. Viertel (Bischoff); Zum Teil Tours , zum Teil etwa Reims (?) (Bischoff)

Provenienz:

Erstbesitzer Ebf. Herardus v. Tours (ca. 833/836, † 1. Juli 871); dann an St. Martin in Tours (noch im 13. Jh.); Mitte d. 18. Jhs. in der Bibl. v. De Thou (?); dann Colbert 1925; Reg. 4060 (nach Duchesne) oder 17060.1 (nach Werminghoff)

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 170 foll. (2 Teile, 1. Teil: foll. 1-115, 2. Teil: 116-170)
Maße: 250 × 193 mm
Schriftraum: 186 × 140 mm
Zeilen: 32 (26-37)
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel
Ausstattung:

rote Rubriken in Capitalis; einfache rote und braune Initialen

Inhalte
  • 1r-115v
    Liber pontificalis (Ep. Hieronimi ad Damasum papam et responsio eius libro pontificali praemittitur) (ed. Duchesne 1886-1955 oder MGH Gesta pont. Rom. 1).

  • 116r-117r
    Hludowici et Hlotharii epistola generalis (a. 828), Langversion (B) (MGH Capit. 2, Nr. 185, S. 4 Z. 5 - S. 6 Z. 16).

  • 117r-170v
    Concilium Parisiense (6. Juni 829) (MGH Conc. 2, 2, Nr. 50D, S. 606 Z. 26 - S. 680 Z. 17).

Bibliographie
Kataloge:
  • Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae 3, 4 (Paris 1744) S. 127


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Sehr gutes farbiges Digitalisat bei Gallica

Zur Handschrift

Hs. nicht bei Mordek 1995 beschrieben. Sie besteht aus zwei unterschiedlich datierten Teilen. Die Beschreibung erfolgte nach Duchesne 1886-1955, Bd. 1, S. CXCIII, Rand 1929, S. 139 f. und Bischoff 2014, S. 109 Nr. 4365-4366.

Schreiber

Geschrieben in einer regelmäßigen karolingischen Minuskel. Epistola und Beginn der Konzilsakte von einer Hand, die evtl. älter sein kann als die vorangehende Hand des Liber pontificalis.

Buchstabenformen

Nach einer media distinctio meistens weiter mit einer Majuskel. Bei überlangen Zeilen am Ende manchmal ein rundes S (wie in den -uS-Ligaturen) als Abschluss (vgl. fol. 117r Z. 15 suis).

Ligaturen: Insgesamt eine ligaturenarme Schrift. Gerne -uS- oder -nT-Ligatur am Zeilenende.

Besonderheiten: Incipit in Capitalis; Invocatio und Intitulatio in Unziale.

Abkürzungen

Es werden nur wenige und hauptsächlich die herkömmlichen Abkürzungen verwendet.

Interpunktion

Fast ausnahmslos nur media distinctio und punctus elevatus. Auf fol. 116v Z. 16 ein punctus versus vor einem Bibelzitat.

Gliederungsmerkmale

Incipit in roter Capitalis. Invocatio und Intitulatio über drei Zeilen in brauner Unziale, Beginn mit roter Initiale. Im Kontext meist nach einer media distinctio weiter mit einer vergrößerten Majuskel.

Auf fol. 117r sind die vier festgelegten Tagungsorte der abzuhaltenden Konzilien vom Fließtext abgesetzt und jeweils mit einer roten Initiale versehen, wobei Nr. 2: Paris fehlt (evtl. durch Augensprung oder vorsätzlich?). Der letzte Absatz In quibus conuentibus ebenfalls mit einer roten Initiale eingeleitet.

[fol. 116r] [1]
INCIPIT · EPISTOLA · CAESAREA ·  
[BK 185b]
IN NOMINE DOMINI DEI · ET SALUATORIS NOSTRI IESU CHRISTI · HLUDOUUICUS · ET HLOTARIUS · DIUINA ORDINANTE · PROUIDENTIA · IMPERATORIS · AUGUSTI ·  
[BK 185b]
Omnibus fidelibus sanctae dei ecclesiae · et nostris · Recordari uos credimus qualiter hoc anno consilio · sacerdotum · Et aliorum fidelium nostrorum generale ieiunium per totum regnum nostrum celebrare iussimus · deumque tota deuotione deposcere · Ut nobis propitiari · Et in quibus illum maxime offenderimus · Nobis manifestare · Et ad correctionem nostram · necessariam tranquillum tempus nobis tribuere dignaretur · Uolueramus siquidem tempore congruo placitum nostrum generale habere · Et in eo de1* communi correctione agere · Et ita a2* deo miserante fieret · nisi commotio inimicorum · sicut nostis praepedisset · Sed quia tunc fieri non potuit iuxta uoluntatem nostram uisum nobis fuit pręsens placitum cum aliquibus ex fidelibus nostris habere · Et in eo de his quae propter praedictum inpedimentum remanserunt · qualiter ad effectum peruenirent domino adiuuante considerare · Quapropter nosse uolumus sollertiam uestram quod in isto praesenti placito cum fidelibus nostris considerauimus · Ut primo omnium archiepiscopi cum suis suffraganeis in locis congruis tempore oportuno conuenirent · Et ibi tam de sua quam de omnium nostrum correctione · et emendatione · secundum diuinam auctoritatem quaerendo inuenirent · et nobis atque fidelibus nostris secundum ministerium sibi commissum adnuntiarent · Quis enim non sentiat deum nostris prauissimis actibus esse · offensum et ad iracundiam3* prouocatum cum uideat tot annis multifariis flagellis iram illius in regno nobis ab eo commisso deseuire uidelicet · In fame continua · In mortalitate animalium In pestilentia hominum · In sterilitate pene omnium frugum et ut ita dixerim diuersissimis morborum cladibus atque ingentibus penuriis populum istius regni miserabiliter [fol. 116v] Uexatum et adflictum atque omni abundantia rerum quodam modo exinanitum · Nec illud etiam dubitamus ex iusta uindicta illius euenire .' quod saepe scandala per tyrannos in hoc regno exsurgunt · qui pacem populi4* christiani · et unitatem imperii sua prauitate nituntur scindere · Nam et illud nihilhominus peccatis nostris deputandum · est · quod inimici christi nominis praeterito · anno5* in hoc regnum ingressi depraedationes incendia ecclesiarum et captiuationes christianorum · Et interfectiones seruorum dei Audemter [!] Et inpune immo crudeliter fecerunt6* · Agitur siquidem iusto iudicio dei · Ut qui in cunctis delinquimus interius simul et exterius flagellemur · Beneficiis quippe dei euidenter existimus ingrati · quoniam his non ad uoluntatem dei · sed ad libitum nostrum carnalem uti inuenimur · Et idcirco merito creaturae dei · Nobis diuinitus concessę pro deo contra nos ingratos pugnant · Iuxta illud ; Pugnabit pro eo orbis terrarum contra insensatos · Verum quia tot modis uexamur atque percutimur .' ad eum a quo percutimur toto corde dignum necessarium quę · est · ut reuertamur · Quatenus illud propheticum in nobis impleatur quo dicitur · Sola uexatio .' intellectum dabit auditui · Sed quia pius et clemens dominus sic ipsum flagellum moderatur · Ut non ad interitum sed potius ad correctionem nostram inferre uideatur · Debemus in conspectu eius ueraciter humiliari · Et faciem illius in confessione praeuenire eiusque pietatem pronis mentibus exorare .' Ut qui fecit nos iustissima dispensatione flagella sentire faciat nobis peccata nostra pro quibus iuste ab eo flagellamur cognoscere · Et in quibus maxime illum offendimus · Et iram illius prouocauimus manifestius intelligere · Vt post eo miserante praua deserendo et corrigendo bona etiam sectando · Et tota cum deuotione exsequendo ualeamus per spiritum humilitatis et animam contritam sacrificium deo libitum offerre Iramque illius indignationis euadere · Et per dignam congruamque correctionem · Et bonorum operum exhibitionem gratiam eius propitiationis licet indigni promereri · At quia nos magis in hoc peccasse cognoscimus qui forma7* salutis omnibus esse · debuimus · et omnium8* curam gerere · Et per auctoritatem imperialem prauarum acta ne tantum adcrescerent corrigere cupimus domino nobis propitio in conspectu pietatis illius per dignam satisfactionem ueniam [fol. 117r] adipisci · Et per saluberrimam correctionem uel per bonum studium quod nostra desidia et ignorantia hactenus neglectum · est · consultum fidelium tempore oportuno quantum in nobis · est · studiosissime emendare · et nostram in hoc uoluntatem omnibus manifestam facere · Quapropter statuimus atque decreuimus cum consultu sacerdotum ceterorumque fidelium nostrorum huius rei gratia ob placandum scilicet contra nos nobisque subiectos domini furorem conuentus9* eorundem episcoporum in quattuor imperii nostri locis congruentissime fieri  
[BK 185b]
Primo scilicet im [!] mogonciacensi urbe · Ubi conueniant archiepiscopi · Autgarius · Adubaldus · Hethi · Bernuinus · Cum suffraganeis suis · conueniant10*  
[BK 185b]
Tertio uero apud lugdunum · Ubi · Agobardus · Bernardus · Andreas · Benedictus · Agericus · Cum suffraganeis suis similiter conueniant ·  
[BK 185b]
Quarto etiam apud · Tolosanam urbem · quo simul conueniant · Notho · Bertholomeus · Adalelmus · Agiulfus · Cum suffraganeis suis ·  
[BK 185b]
In quibus conuentibus tractare quaerere · Et cum dei adiutorio inuenire debent de causis ad religionem christianam · Et eorum curam pertinentibus quid a principibus et reliquo populo uel ita ut diuina · Auctoritas docet · Aut aliter teneatur · Vel quid inde ex parte · Uel ex toto dimissum sit · Ut non teneatur · Deinde quid in ipsorum11* · qui pastores populi constituti sunt · moribus conuersatione Et actibus inueniri possit · quod diuinae regulę Atque Auctoritate non concordet · Simulque inueniant .' quae occasiones in utroque ordine id effecerint · Ut a recto tramite deuiatum sit · Et quicquid de his causis inuentum fuerit tam sollerti cura custodiatur .' Ut nullatenus ad aliorum notitiam · peruenire permittant · Ante tempus constitutum · Et ideo unus · Notarius inter omnes eligatur .' qui quod ipsi inuenerint describat · Et ipse sub iuramento constrictus · Ea quae inuenta et digesta fuerint diligenter fideliterque conseruet ·  
1*
eo de korr. aus eodem
2*
Darüber ein Punkt. Evtl. expungiert?
3*
korr. aus iracundiam [†]
4*
korr. aus popuci
5*
a korr. (?)
6*
über -ru- ein redundanter Kürzungsstrich
7*
f korr. (?)
8*
über dem u ein redundanter Kürzungsstrich
9*
us korr. (?)
10*
interlinear, evtl. nachgetr., da hier ein Augensprung (Secundo bis suffraganeis suis fehlt) folgt. conueniant vllt. vom Schreiber ergänzt, um den unvollständigen Satz der Vorlage zu korr.?
11*
p korr. (?)