[fol. 1r]
[1]
[HEC C]APIT[UL]A
PROP[RIE]
AD EPISCOPIS UEL ORDINES QUOSQUĘ
[........................]
[........................]
[.]ED ET ETIAM SIBI SUBIECTIS UEL
[.]OMMISSIS FACIENDA PERDOCE
[....][BENT]
[..][ia] iuxta sanctorum patrum traditionem noui[.]us res ecclesię uota esse fidelium pretia
pec[..]torum et patrimonia pauperum
cuique [.]on solum habita conseruare
U[e]rum etia[m]
[..]lta deo opitulante conferre optauimus [..]men ut ab ecclesiasticis [.]e
non diui[d]end[es] [!]
[......][ll][.][us] suscepti[..]em dudum conceptam
[....]tus amo[.]eremus ·
statuimus ut ne · [.....]is neque filiorum et
deo dispensante suc[......][u]m
nostrorum temporibus qui nostram uel proge[......]m nostrorum uoluntatem uel exemplum [.......] uoluerint
nullam pęnitus diuis[.......][t]
iacturam patiatur ·
[CAPITULUM]
[..]
[........] canonum non ignari ut in dei [..][m][..........][ę]sia suo liberius patiretur [h]ono[.......]sum [ordine]
ecclesiastico [fol. 1v]prebuimus · ut scilicet episcopi per electionem
cler[.]
et populi secundum statuta canonum de prop[r][..]
diocesa remota personarum et munerum [..]ceptione ob uite meritum et sapientiae d[....]
eligantur · ut exemplo et uerbo sibi sub[...]tis usquequaque · prodesse ualeant ·
[CAPITULUM]
Capitulum · III ·
Qui uero canonica professio
a multis p
[..]tim ignorantia partim desideria ·
dehonest
[.]batur opere pretium duximus ·
deo annuente
apud sacrum conuentum ut ex dictis sanctorum pa
trum
uelut ex diuersis partis quosdam uer
nant
[e]s flosculos
carpendo in unum regul
[a][.]
canonicorum et canonicarum congerere ·
Et canonicis
uel sanctimonialibus seruandam
[...]tradere ·
ut per eam canonicus ordo absq
[u][...]biguitate posset seruari ·
et quoniam illam
sacer conuentus ita eam l
audibus
ext
[....]
ut usque ad unum iota obseruandam per
[........]
statuimus ut ab omnibus in eadem pro
[f][.......]
degentibus indubitanter teneatur
[.......]
omnibus siue canonicis siue a sanctimo
[........]
canonice degentibus deinceps o
[b][........]
Statutum est ut quicquid temp[o][..]
imperii nostri · a fidelibus ecclesi[e]
[......]
[fol. 2r]conlatum fuerit in ditioribus locis · duas partes in usus
pauperum · tertia in stipendia cedere clericorum aut monachorum ; In
minoribus uero locis aeque inter clericos et pauperes fore
diuidendum · nisi forte a datoribus ubi specialiter dande sunt
constitutum fuerit ;
CAPITULUM
V
Capitulum · V ·
[.]onachorum siquidem causam qualiter deo op[itu]lante ex parte dispos[u]erimus et quomodo ex se
ipsis sibi eligendi abbates licentiam dederimus · et qualiter
de[o o]pitulante quieti uiuere proposit[.]mque suum indesesse [!] custodire
ualerent ordinauerimus in aliis cellulas diligenter anotari fecimus ;
Et ut apud successores nostros ratum foret et
inuiolabili[.]er conseruaretur
confirmauimus ·
CAPITULUM VI
capitulum · VI ·
[.]e se
[r][...]um
uero ordinatione qui passim ad gra
[.][us] ecclesiasticos indiscre
[t]e promouebantur
[...][cuit] omnibus cum sacris
canonibus concor
[..][ri]
debere ·
Et st
[a][......]st
[..][nu]llus
episcoporum
[....]ceps eos ad sacros ordines promouere
pre
[su][...] nisi prius a dominis propriis libertate
[m]
[...]secu
[ti] fuerint ·
Et si quilibet seruus dominum
[...]m fugiens
aut latitans aut adhi
[b]itis
[fol. 2v]testibus munere conductus uel
corruptis aut qua
libet calliditate uel fraude ad gradus eccle
siasticos peruenerit · decretum est ut depona
tur · et
dominus eius eum recipiat · Si uero
auus uel pater ab alia patria in aliam migrans
In eadem prouintia filium genuerit et ipse filius
ibidem edocatus · et ad
gradus ecclesiasticos
promotus fuerit · et utrum seruus sit ignora
uit
·
et postea ueniens dominus illius legibus eum
adquisierit .' sanctitum est ut si
dominus eius
libertare eum uoluerit in gradu suo permaneat ·
Si uero eum catena seruitutis a castris
dominicis
abstrahere uoluerit ut gradum am
[it][..][t] · quia
iuxta sacros ordines uilis persona
manens · sacer
dotii dignitatem fungi non potest ·
De rebus ue
ro illorum uel peculiare quia propriis dominis li
bertate donantur ut ad grados ecclesiasticos iu
re
promoueantur · statutum est ut in potestat
[e]
dominorum consistat · utrum illis conced
[ere]
an sibi uindicare uellint ·
Ceterum si pos
[.]
ordinationem aliquid adquisierit illud ob
[ser]uetur quod in canonibus
††††† de co
[.]sec
[...]dis nihil habentibus
constitutum est · De
[e][....]siarum uero seruis communis sententi
[a]
[fol. 3r]decretum est · ut archiepiscopi per singulas prouinti
as
constituti nostram auctoritatem · suffraga
nei uero illorum exemplar
illius poenes se
habeant · et quandocumque de familie
ecclesię utilis aliquis
ordinandus Inuentus est
In ambone ipsa auctoritas coram populo lega
tur et coram sacerdotibus uel coram fidelibus la
icis ante cornu
altaris sicut in nostra auctori
tate continetur remota qualibet
calliditate
libertatem consequatur · Et tunc demum
ad gradus ecclesiasticos
promoueantur ·
Similiter quoque de his
agendum est quos lai
ci de familię ecclesiarum ad sacros ordines
promouere uoluerint sed et de his quos preposi
ti
canonicorum aut monachorum ordinan
dos expetierunt · eodem forma seruanda
est ·
Statutum est ut nullus quilibet ecclesiasti
cus
ab his personis res deinceps accipere presu
mat
quaru
m liberi aut propinq
[ui] hac incon
sulta oblatione possent rerum propriarum ex
heredari ·
Quod si aliquis deinceps hoc facere temp
[t][..]erit .' ut et acceptor sinodali
sententia dis
[.]ricte feriatur · et res ad
exheredato redeant ·
Statutum est etiam ut nullus in
cano
[fol. 3v]nica
au [!] regulari professione constitutus ali
quem tonsorare propter res adipiscendas dein
ceps
persuadeat · et qui hoc facere tempta
uerit · sinodali uel imperiali
sententia modis
omnibus feriatur ·
capitulum VIIII ·
Statutum est ut sine auctoritate uel consensu episcopo
[..]
presbiteri In quibuslibet ecclesii
s nec
constituantur
nec expellantur · et si laici clericos probabilis
uitę et
doctrine episcopis consecrandos suisque
in ecclesiis constituendos obtulerunt .'
nulla qu
[.]libet occasione eos reitiant ,
capitulum X
Sanctitum est ut unicuique ecclesię unus man
sus
integer absque alio seruitio adtribuatur
et presbiteri in eis
constituti non de decimis neque de
oblationibus fidelium · non de domibus · neque
de altariis uel hortis iuxta ecclesiam positis neque
de
prescripto manso aliquod seruitium preter ecclesi
asticum faciant · Et si aliquid
[a][.][pl][..]s
[h]a
bueri
nt
· ind
[e]
senioribus suis debitum seruiti
[um]
Inpendant ·
capitulum XI ·
Statutum est postquam hoc impletum fue[...]
ut unaquaque ecclesie suum presbiterum ha[....]
ubi id fieri facultas prouidente episcopo permise[r][..]
capitulum X[..]
Sanccitum est de uillis nouis [fol. 5r]et ecclesiis in eisdem
nouiter constructis ut decime de ipsis ullis ad easdem ecclesias conferantur ·
capitulum XIII ·
De sacris uasis ecclesię que in pignus a
nonnullis
In quibusdam locis dari conperimus · inhibi
tum est
ne deinceps a quoque fieri presumatur ·
nisi solummodo necessitate redimendorum
captiuorum conpellentae ·
capitulum XIIII ·
[.]e ecclesiis sane destruct[.][s] · uel de nonis et decimis · siue de claustris canonicorum
qualiter constitui et ordinari nobis placuerit · aliis capitulis sub[t]er adnotauimus ·
capitulum XV
[.]ed et de eccle
siarum
honore quomodo deo adiu
uante quantum in nos est uigeat · similiter
in subter adnotatis
cap
itulis
insertum esse di
noscitur
capitulum XVI
[.]e episcopis uero in langobardia constitutis qui
ab ip[s]is quos ordinabant sacramenta et munera con[..][a] diuinam et canonicam
auctoritatem accipe[..] uel exigere soliti
erant ; modis omnibus in[....]tum est ne
ulterius fiat · quia iuxta sacros [...]ones uterque a
gradu proprio talia facien[...] decidi
debeant ·
capitulum XVII
[......][m] est
ab episcopis de presbiteris qui feminas secum
[fol. 5v]indiscrete habitare permittunt · et propter hoc male
opinionis suspitione
denotatur · ut deinceps
admoniti non se correxerint uelut contemp
tores sacrorum canonum canonica inuectio
ne feriatur ·
capitulum XV[III]
De presbiteris qui accipiendi
chrismati
s gratia a ci
uitates In caena domini uenire
soliti erant · sancci
tum est ut de his qui longe positi sunt · de octo
uel
decem unus ab episcopo eligatur · qui acceptum chris
ma sibi et
sociis diligenter perferat , Hii uero
qui non longius a ciuitate quam quattuor aut
quinque milibus habitant .' more solito ad acci
piendum chrisma per
se ueniant · discend
i uero
gratia alio non quadragesimo tempore
ad ciui
tates conuocentur ·
capitulum XV[IIII]
Ne uero episcopi occasione predicandi aut
confirmandi oneri essent populis a nobis admoniti p[..]liciti sunt · se deinceps hoc cauere uelle · et e[..]e[m]pore suum ministerium
in quantum facultas dabatur exsequi quo eorum profectio quantum in
[i][.]lis erat his
quibus prodesse possunt et debent n[..]
sit inportuna uel honerosa ·
capitulum XX ·
Ne pueri uero sine uoluntate parentum
ton[s][....]tur uel puelle
uelentur modis omnibus [....][fol. 4r]bitum est · et qui hoc facere temptauerit multa que in capitulis legis mundane a nobis
constitutis continetur persoluere cogatur ·
capitulum XXI
De feminis qui uiros ammittunt placet ne sicut
actenus indiscrete uelent · sed ut XXX dies post discessum uiri sui
expectent · Et post tregesimum diem per consilium episcopi sui uel si episcopus
absens fuerit consilio aliorum religiosorum sacerdotum · suorumque parentum adque amicorum id quod eligere debent
eligant · et quia a sacro conuentu rogati ut hi qui publicam gerebant penitentiam · et femine qui uiros amittebant · nostra
auctoritate donec deliberent quid agant tuerentur ; specialiter pro his capitula fieri · et legis mundane capitulis inserenda
decreuimus ·
capitulum XXII ·
De raptis uero et de raptoribus quamquam specialiter
decreuissemus quid pati debeant qui hoc nefas
deinceps facere
temptaueri
nt
.' quid tamen super
his sacri canonis
precipiant · hic inserendum ne
cessarium duximus
quatenus omnibus pateat
quantum malum sit ; et non solum humana sed
[et]iam diuina auctoritate constricti abhinc
[...] malum caueatur ·
capitulum XXIII · [fol. 4v]
De puellis raptis necdum disponsatis ita in con
cilio calcidonense ubi DCXXX patres adfue
runt
capitulo XXXVIIII ita habetur , Eos qui ra
piunt puellas sub nomine simul
habitandi
qui operantes et co
nhibentes
raptoribus · de
creuit sancta sinodus siquidem clerici sunt decidant
gradu proprio ·
si uero laici · anathematizentur
Quibus uerbis aperte datur intellegi · qualiter
hu
ius mali auctores dam
nanda
sunt quando parti
ceps et conibentes tanto anathemate feri
untur · et quod
iuxta canonum auctorita
tem ad coniugia legitima raptas sibi iure uin
dicare nullatenus possunt ·
capitulum X[XIIII]
De disponsatis puellis et ab aliis
raptis ita In
concilio ancyritano capitulo X legitur ,
dispons
[.]tas puellas et postea ab aliis rapt
as
placuit e
[...]
et eos reddi quibus ante fuerint disponsate
etiamsi eis a raptoribus suis
inlata constiterit
Proinde statutum est a sacro conuentu ut rapt
[..]
publica penitentia multe
tur
· Rapte ue
[..]
si sponsus recipere noluerit · et ipsa eius
[d][..]
crimini consentiens non fuit · licentia nub
[....]
non negetur , Quod si ipsa consensit .' si
[n][...]
sententia subiaceat · Quod si post hęc s
[....][fol. 6r]gere presumpserint · utrumque anathema
tizetur ·
capitulum XXV ·
De his uero qui sacris uirginibus se sotiant · ita
In
decretis pape gelasii , capitulo XX continetur ,
[U]irginibus sacris temere se quosdam sotiare
cognouimus · et post
dicatum deo propositum in
cesta federa · sacrilegaque miscere quos
proti
nus aequum a sacro communione detrudi ·
et nisi publicam
prob
[at]amque egerint peniten
tiam · omnino non
recipi · aut his certe uiati
cum de seculo transeuntibus si tamen
penitue
runt
non negetur · si uero de copulatione sa
crarum uirginum tam seuere feriuntur quanto
seuerius feriendi sunt qui eas
rapiunt , Ideo si
[.]ut
premissum est · necesse est ut ab omnibus in christia
[..]
relegione [!] consistentibus rigore auctoritatis
diuine uel humane hoc malum
radicitus amputetur ·
[......]
Ne uero puelle indiscrete uelen
tur · placuit
nobis etiam de sacris canonibus
[..]aliter obseruandum
sit hic inferre , de tem
[..]re uelandarum
puellarum in cartaginense
[...]cilio capitulo XVI continetur · Ut non ante XXV
an
[....][o]nsecrentur ·
Item in eodem
concilio · capitulo XCIII de
[...]ginibus uelandis ita
continetur ·
[fol. 6v]Item placuit ut quicumque episcoporum
necessitate
pereclitantes pudititię uirginalis uel petitor
potens uel raptor
aliquis formidatur · uel sci
entiam aliquo mortis periculoso scrupulo
conpuncta fuerit non enim uelata moriatur
aut exi
gentibus
parentibus aut his ad quorum
curam pertinentur uelauerit · uirginem seu
uelauit ante XXV annos · etatis · non ei ob
[...]
concilium quod de isto annorum numero co
[n][...]tutum est ,
Unde colligitur
qui iuxta pr
[i][....]
sanctionem uirginis · XXV etatis anno sit
[....]
consecrande sint ,
quod si premisisse
nece
[...]tates ante id fieri conpleuerint · nullum po
[....]
episcopo adferre preiuditium consecranti ·
capitulum [.....]
Sanccitum est ut nullus deinceps quamli[b][..]
examinationem crucis facere presumat
[..]
que christi passione glorificata est cuiuslib[e][...]meritate ob[t]entui habeatur ·
capitulum
XX[....]
Episcopos uero ut siue per se siue per uicarios pab
[...]
uerbi diuini sedule populis adnunciet
[..]
Quia ut ait beatus gregorius · iram
cont
[r][...]
occulti iudicis exitat sacerdos · si sine pre
[....]tionis sonitu incedit · et ut clerum sibi
[...]missum in sobrietate et castitate ·
N[....][fol. 7r]rent
diuinisque offitiis inbuerent · que rite
ad sacrossanctos ecclesiasticos ordines
promoueri
possent · Et operam dent quatenus presbiteri
missalem et lectionarium s
iue
ceteros libel
los sibi
necessarios bene correctos habeant ·
et qualiter ecclesias destructas sibi
pertinentes
Iuxta uires emendent · qualiter etiam ui
duas diligenter
instruant · quomodo etiam
secundum apostolicam auctoritatem conuer
sari debeant edoceant · et ut
superstitutionis [!]
quas quibusdam locis in exquus
mortuorum ·
nonnulli faciunt eradicent · et ut exem
plo suę innocentię alios ad
bene uiuendum
prouocent · et cunctis ecclesiasticis negotiis
quantum dominus
iuuauerit totis uiribus consu
lere satagunt diligenter admonuimus
et
ut liberius exsequi ualeant nos in quan
tum dominus possiderit opem ferre
modis om
nibus optamus ,
capitulum XXVIIII
Nonnulli uero capitula sicut de incestis
nuptiis · necnon
et de ecclesiis qui inter
coheredes diuidentur et tali occasione
proprio
honore carent · siue de his ecclesiis
[fol. 7v]qui enim mirum rebus propriis sunt
adte
nuate · uel certe de his rebus qui nuper neces
sitate conpellente a nonnullis ecclesiis
sunt ablate · et si qua sunt alie siue
in ec
clesiasticis siue in pollicis rebus · emendatio
ne
digna quę pro temporibus breuitate effi
cere nequiuimus · In tantum
differendum
illud dignum iudicauimus donec domino fauente
consultu
fideliu
m facultas nobis id efficiendi
ab eo tribuatur · Inuenta uero
ut deo opitu
lante effectum obtineant per tempora hic in
serenda
cesuimus [!] ·
FINIUNT
CAPITULA
CANONICO
[RUM]
INCIPIUNT CAPITULA QUAE LEGIBUS ADDENDA SUNT · QUAE ET MISSI ET COMITES HABERE ET
CETERIS NOTAM FACERE DEBENT ·
CAPITULUM · I ·
DE HONORE ECCLESIAR[UM]
Si quis aut leui
casa [!] aut sine causa hominem
in
ecclesia interfecerit / de uita conponat ;
si uero foris rixati fuerint et unus
alterum
in ecclesia fugerit · et ibi se defendendo eum
interfecerit / si huius
facti testes non habue
rit · cum XII iuratoribus legitimis per sacra
[fol. 8r]mentum adfirmet se defendendo eum In
terfecisse ·
et post hęc DC solidos ad partem
ecclesiae quam illo homicidio polluerat ,
et
insuper bannum nostrum soluere cogatur · Is
uero qui interfectus est / absque
conpositione
iaceat · haec deinde interfector secundum
iudicium canonicum
congruam fatinori
quod amisit penitentiam accipiat ; si propri
us
seruus hoc commiserit · iuditio aquę
feruentis examinetur · utrum hoc sponte
an se defendendo fecisset · et si manus eius ex
usta fuerit /
interfitiatur · si autem non fue
rit .' dominus eius iuxta
quod
uuirgildus illius est ad ecclesi
am soluat · aut eum si uoluerit
eidem ecclesiae
tradat · de ecclesiastico et fiscalino et bene
fi
[cia]rio seruo · uolumus ut pro una uice
uuirgildus
eius
pro eo conponatur altera uice ipse
seruus ad
supplicium tradatur · hereditas tamen libe
ri hominis qui
propter tale facinus ad mortem fue
rit iudicatus · ad legitimos heredes
illius
perueniat ; si in atrium ecclesię cuius porta
reliquiis sanctorum
consecrata est huiuscemodi
homicidium perpetratum fuerit / simili modo
[fol. 8v]emendetur uel componatur ;
Si uero
por
te ecclesie non est consecrata / eo modo conpo
natur quod in atrio committitur ·
scut [!] con
poni debet quod
in munitate uiolata commit
titur ·
CAPITULUM
II · DE INIURIIS SACERDOTUM IN ECCLESIAE
FACTIS ·
Sanguis effusione in ecclesiae facta cum
fuste · si
presbiter fuerit triplo conponatur ·
duas partes eidem
presbitero / tertia pro fredo ad
eclesiam · insuper bannus noster ;
siniliter [!]
de diachono iuxta conpositionem eius in triplo
cum banno nostro conponatur ;
de subdiacono
similiter tri
plo
secundum suam conpositionem ·
et de
uniuscuiusque ordinis clericorum secundum
suam conpositionem triplum conponatur et
insuper bannus noster ; similiter et de ict
[u s]i
ne sanguine effusione de
[un]iuscuiusque or
dinis
clericorum secundum suam conpositionem
triplo et bannum noster · et qui non habet
unde
ecclesia persoluat · tradat se in seruitium eidem
ecclesię usque dum
totum debitum persoluat ·
CAPITULUM
III DE UIDUIS ET PUPILLIS ET PAUPERIBUS [fol. 9r]
CAPITULUM
IIII
VT quandocumque In mallum ante comitem
u[enerin]t primo eorum causa audiatur et definiatur ; et
si testes per se ad causas suas querendas · habere non
potuerint / uel legem nescierint / comes illos uel illas adiuuet dando
eis talem hominem qui rationem eorum teneat uel pro eis loquatur ;
CAPITULUM
V DE RAPTU UIDUARUM ·
Qui uiduam
infra primos XXX dies uiduitatis suę uel inuitam uel uolentem sibi copolauerit
bannum nostrum id est LX solidos in triplo conponat / et si inuitam eam
duxerit legem suam ei conponat · illam uero ulterius non adtingat ·
DE HOMINE PUBLICA PENETENT[I]A AGENTE
INTERFECTUM · CAPITULUM
VI
Qui hominem publicam penitentiam
agentem In
terfecerit bannum nostrum in triplo conponat ·
et
uuirgildum eius proximis eius persoluat ·
UT OMNIS HOMO LIBER POTESTATEM HABET UBICUMQUE UOLUERIT RES SUAS
DARE PRO SALUTĘ ANIME SUĘ CAPITULUM
VII
Si quis res suas pro salute anime suę uel ad aliquem
uenerabilem locum · uel propinquo suo uel cuilibet
alteri tradere uoluerit ·
et eo tempore intra
[fol. 9v]ipsum comitatum fuerit in quo res ille posi
te sunt · legitimam traditionem facere stu
deat ; Quodsi
eodem tempore quo illas tra
dere uult extra eundem comitatum fuerit /
id est siue in exercitu · siue in palatio · siue in
alio quolibet loquo ·
adhibeat sibi uel de suis
pagensibus uel d
[e] aliis qui eadem
legem uiuant
qua ipse uiuit testes idoneos · uel si illis habere
non potuerit .' tunc de aliis quales sibi melio
res inuenire possit et coram eis rerum
suarum
traditionem fatiat · et fideiussores uesti
tura
donet · qui
ei qui illam
traditionem
accipiat
uestituram faciat · et postquam haec tra
ditio ita facta
fuerit · heres illius nullam de pre
dictis rebus ualeat
facere repetitionem · In
super et ipse per fidemiussionem faciat eiusdem
uestiturae ne heredi ulla occasione rema
neat hanc traditionem
inmutandi sed poti
us necessitas incumbat illam perficiendi · et si
non
dum suas cum coheredibus suis diuisas habuit .'
non ei hoc sit
inpedimento / sed quoheres eius
si sponte noluerint aut per comitem aut per mis
sum
eius distringatur ut
diuisionem cum illo faciat ·
[fol. 10r]ad quem defunctus hereditatem suam uolu
it peruenire ; et si cuilibet ecclesię eam tra
dere
rogauit / coheres eius eam legem cum illa
ecclesia de predicta
hereditate habeat quam cum
alio quoherede suo habere debebat · et hoc
obseruetur erga patrem et filium et nepotem
usque ad annos legitimos · postea
ipsa res
ad inmunitatem ipsius ecclesię redeant ·
DE HOMICIDIIS PROHIBENDIS · CAPITULUM
VIII
Quicumque hominem aut ex leui causa
aut sine causa interfecerit · uuirgildum eius his ad quos ille pertinet
conponat · Ipse uero propter talem presumptionem in exilium mittatur
ad quantum tempus nobis placuerit · res tamen suas non amittat ·
QUID IN CONPOSITIONE UUIRGILDI DARE NON
DE[BEAT]
CAPITULUM
[VIIII]
In conpositione uuirgildi uolumus ut ea dentur
que in lege continetur · excepto accipitre · et spata · quia per illa
duo aliquotiens periurium committitur · quando maioris
pretii
quam illa sunt esse iurantur ·
DE RAP[TU] [.....][ORU][..........]
CAPITULUM
X
Si quis sponsam alienam rapuerit aut patri eius aut ei qui
legibus eius defen[fol. 10v]sor esse debet · cum sua lege eam reddat ·
et quicquid cum ea tulerit semotim unamquamque rem secundum legem
reddat · et si hoc defensor eius perpetrari consenserit · et ideo raptori
nihil querere uoluerit · comes singulariter de unaquaque re · freda
nostra ab eo exactare faciat , sponso uero legem suam conponat · et insuper bannum nostrum id est solidos LX soluat · uel in
presentiam nostram comes eum aduenire faciat · et
quanto tempore nobis placuerit in exilio maneat · et illam feminam
habere ei non liceat
DE FALSIS TESTIBUS UINCENDIS · CAPITULUM
XI
S [!]
quis cum altero de
qualibet causa contentionem habu
erit · et testes contra eum per iuditium
producti fu
erint · si ille fals
os
eos suspicatur · liceat ei
alios test
es
quos meliores potuerit contra eos ap
ponere · ut
ueralium [!] testimonium falsorum testi
um peruersitas
superetur · Quodsi ambe partes
testium inter se dissenserint ut nullatenus una
pars alteri cedere uelit / eligantur duo ex ip
sis · id est ex
utraque parte unus qui cum scutis et fusti
bus in campo decertent · utra
pars falsitatem
utra ueritatem suo testimonio sequatur · et
[fol. 11r]campioni
qui uictus fuerit · propter periurium quod
ante pugnam commisit / ·
de
xtra
manus am
putetur · Ceteri uero eiusdem partis testes
qui falsi apparuerunt manus suas redimant
cuius conpositionis due partes ei
contra quem
testati sunt dentur · tertia freda soluatur ·
et in sęculari
quidam causa huiuscemodi testi
um diuersitas campo conprobetur · In
eccle
siasticis autem causis ubi de una parte sęcula
re
de altera uero ecclesiasticum negotium est
idem modus obseruetur · Ubi uero ex
utraque
parte ecclesiasticum fuerit / rectores earun
dem ecclesiarum
si se familiariter pacificare
uelint · licentiam habeant · si autem de hu
iuscemodi pacificatione inter eos conuenire non
possit · aduocati
eorum In mallo publico ad pre
sentiam comitis ueniant · et
ibi legitimus
terminus eorum contemptionibus inponatur ·
Testes uero de qualibet causa non aliunde
querantur nisi de ipso comitatu
in quo res
unde causa agitur positae sunt · quia non est
credibile ut uel de
statuto hominis uel de posses
sione cuiuslibet per alios melius rei
ueritas
[fol. 11v]cognosci ualeat · quam per illos qui uiciniores sunt
Si tamen conte
ntio
qui inter eos exorta est in con
finio duorum comitatum fuerit / liceat eis
de uicina centena adi
acentis
comitatus ad cau
sam suam testes habere
DE PROPRIO IN BANNO MISSO CAPITULUM
XII
Cuius†cumque hominis proprietas
ob crimen ali
quod ab eo commissum in banno fuerit missa ·
et illa
re cognita ne iustitiam faciat uenire distu
lerit / annumque ac diem in
banno illam esse per
miserit / ulterius eum non adquirat sed ipsa fis
co nostro societur , debitum uero quod his cuius ea
soluere debuit ·
per comitem ac ministros eius iux
ta aestimationem de rebus
monilibus [!] que in eadem
proprietate inuentę fuerint his quibus idem
debi
tor fuit exsoluatur , Quodsi rerum mobilium
Ibidem
inuentarum quantitas ad conpositionem
non suffitient · de inmobilis subpleatur , et
quod
superfuerit sicut dictum est fiscus noster possideat ·
Si nihil super conpositionem remanere potuerit / totum
illam expendatur ,
Si autem homo ille nondum
cum
suis coheredibus proprium suum diuisum habu
it
· conuocet eos
comes · et cum eis legitimam
[fol. 12r]diuisionem faciat · et tunc sicut iam dictum
est
partem eius fisco nostro abdicat · et
conpositioonem [!]
de ea iuxta modum
superius superius [!]
conprehensum his ad quos illa legibus pertinet
exsoluat ;
Quodsi non de alia re sed de ip
sa proprietate que in banno missa fuit ac
per hoc
in
nostram
potestatem redacta est fuerat inter
pellatus · comes in cuius ministerio eam esse cons
titerit / hoc ad
notitiam nostram perferre curet ·
ut nos eadem
proprietatate [!] que
sęcundum supra
dictum modum In nostrum dominicum redacta est
per
precepti nostri auctoritatem unius et potestatem
hominis · qui
eam querebat si sua esse debet facia
mus peruenire ·
DE MANIRE · CAPITULUM
XIII
Si quis de statu suo id est de libertate uel de hereditate conpellandus est · iuxta legis constitutionem maniatur · de
ceteris uero causis unde quis rationem est redditurus / non maniatur sed per
comitem banniatur · et si post unam et alteram comitis admonitionem
aliquis ad mallum uenire noluerit / rebus eius in bannum missis
uenire et iustitiam facere compellatur ·
DE FAIDIS COHERENDIS
[fol. 12v]CAPITULUM
XIIII
Si quis aliqua necessitate cogente homicidium
commiserit .'
comes in cuius ministerio
res perpetrata est · et conpositionem soluere
et
faidam per sacramentum pacificare faciat ,
Quodsi una pars ei ad hoc consentire
noluerit
id est aut ille qui homicidium commisit aut
his qui conpositionem
suscipere debet · faci
at illum qui eum contumax fuerit ad
presen
tiam nostram uenire · ut
eum
ad
tempus
quod nobis placuerit in exilium mittamus
done [!] ibi castigetur · ut comiti suo inobędi
ens esse ulterius non audeat , et maius dam
num inde non crescat ·
UBI SACRAMENTA IURANDI SINT · CAPITULUM
XV
Vbi antiquitus consuetudo fuit de libertate sacramentum
adhramire uel iurare · ibi mallum habeatur et ibi sacramenta iurentur · Mallus tamen · neque ecclesia neque atria eius habeatur · Minora uero
placita comes siue intra suam potestatem uel ubi imperare potuerit · hic
habeat · Uolumus utique ut domus a comite in locum ubi mallum tenere debet construatur · ut propter calorem solis [fol. 13r]et pluuiam publica
utilitas non remaneat
DE HIS QUI DE FURTU ACCUSATI
[.] ·
[....]
Si liber homo de furtu accusatus fuerit ·
et res proprias
habuerit · in mallum a
[.....]
tiam comitis se adhramiat · et si res non
[.....]
fideiussores donet qui eum adhramire ·
et in placitum adduci faciant , et
liceat
ei prima uice per sacramentum secundum legem
idoneare si potuerit · et
si alia uice duo
uel tres eum de furtu accusauerint · liceat
ei contra unum ex
his cum scuto et fuste
in campo c
ontendere
· Quodsi seruus de
furtu
accusatus fuerit dominus eius pro eo
emendat · aut
eum
sacramento
excuset ·
nisi tale furtum perpetratum habeat propter
quod ad supplicium tradi
debeat ·
DE DISPECTU LITTERARUM DOM
[............]
S[quis] litteras nostras dispexerit · id est
tractoriam
quae propter missos recipiendos
dirigitur
·
aut ho
nores quos habent amittant · aut in eo loco
ubi
predictos missos suscipere debuit tamdiu re
sedeat et
de suis rebus legationes illuc uenien
tes suscipiat quousque animo nostro
satisfactum habeat ·
[fol. 13v]Qui uero epistolam nostram quocumque modo dis
pexerit / iussu nostro ad palatium ueniat · et iux
ta
uo
[l]untatem nostram congruam stultitiae suae
[........]ionem accipiat · et si homo liber uel mi
[......]ialis comitis hoc fecerit · honorem quale
[..]mque habuerit siue benefitium amittat ,
[..] si seruus fuerit nudus ad palum uapulet ,
et caput
eius tondeatur ·
CAPITULUM
XVIII DE INIUSTIS TELONEIS · ET CONSUETUDINIBUS
VT ubi tempore aui nostri domni pipini
consu
etudo fuit teloneum dare · ibi et in futurum de
tur · Nam ubi nouiter inceptum est / ulteri
us non agatur , et ubi
necesse non est fluuium
aliquem ponte transmeare uel ubi naues per me
diam aquam aut sub pontem ierint et
[a]d ri
pam non
adpropinquauerint · neque ibidem ali
quid emptum uel uenundatum fuerit ·
ulterius
teloneum non detur , et ne cogat alium ad
pontem ire · ubi iuxta
pontem aquas trans
meare potest ; et qui ulterius in talibus locis
uel d
e his qui ad palatium seu in ostem pergunt
teloneum exactauerit cum sua lege
ipsum
[fol. 14r]teloneum reddat ; et bannum nostrum id est LX
solidos conponat ·
DE HIS QUI DINARI
OS BONOS ACCIPERE
NOLU
[NT][....]
Quicumque
liber homo
denarium meum et be
ne pensantem recipere noluerit · bannum
nostrum
id est LX solidos conponat ·
Si uero serui ec
clesiastici aut comitum aut uasallorum nostrorum
hoc facere
presumpserint · LX ictus uapulent ·
aut si magister eorum aut
aduocatus qui li
ber est eos uel comiti uel misso nostro iussu
pre
sentare noluerit predictum bannum
LX solidorum
conponat ·
DE ADULTERATORIBUS
MONETAE
[....]
De falsa moneta iubemus qui eam percussisse conprobatus
fuerit / manus eius amputetur ; et qui hoc conse[n]sit si liber est LX solidos conponat · si seruus · LX ictus accipiat
DE PROPRIO DOMINICO SINE IUSSIONE ILLIUS REDDITO ·
[..]P X[.]
Si quis proprium nostrum in uestitura genitoris nostri
fuit alicui querenti reddiderit sine nostra iussione / aliud tantum nobis de
suo proprio cum sua lege conponat · et quicumque illud scienter per
malum ingenium adquirere temptauerit / [fol. 14v]pro infidele teneatur quia
sacramentum fidelitatis quod nobis promisit · inritum fecit · et ideo
secundum nostram uoluntatem et potestatem diiudicandus est ,
DE PUERIS INUITIS PARENTIBUS DETUNSIS UEL PUELLIS
[U][...] [..]
XXII
Si quis puerum inuitis parentibus totunderit
aut puellam
uelauerit · legem suam in triplo
conponat · aut ipsi
puero
uel puelle si
iam suę
potestatis sunt · aut ille in cuius potestate
fuerint ; Illi uero
potestatem habeant ca
pitis sui ut in tale habitu permaneant quales
eis placuerit ,
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 14v]
[13]
ITEM INCIPIUNT CAPITULA QUE
PER SE SCRIBENDA ET AB OMNIBUS OBSERUANDA SUNT
CAPITULUM · I · DE FORCAPIIS
Si mancipia dominos suos fugerint · in alienam potestatem / ut propter hoc nullum premium accipiat in cuius potestate fuerint inuenta · pro eo quod ea uel reddiderit uel foras
eiecerit ; Et non solum hoc sed etiam si ea nec reddere nec foras eicere uoluerit ·
et legitimo domino ea contradixerit · et illa postea inde fugerint secundum
legem ea [fol. 15r]soluere cogatur ;
[..]P
II DE TERRA TRIB
[...]RI
[.]
Quicumque terram tributariam unde tributum ad
partem nostram exire solebat uel ad ecclesiam uel cuilibet alteri tradiderit · is
qui eam susciperit · tributum quod inde soluebatur omnimodo ad
partem nostram persoluat · nisi forte talem firmitatem de parte dominica
habeat per quem ipsum tributum sibi perdonatum possit ostendere ·
CAPITULUM
III DE BENEFICIIS DESTR[U][....]
Quicumque suum benefitium
occasionem proprii de
sertum habuerit · et intra annum postquam
ei a
comite uel misso nostro notum factum fuerit
illud emendatum non habuerit · ipsum
benefi
cium amittat ·
CAPITULUM
[I]III DE TERRA CENSAL[.] ·
Si quis terram censalem habuerit quam anteces
sores sui uel ad aliquam ecclesiam uel ad uillam
nostram dederunt · nullatenus
eam secundum
legem tenere potest · nisi ille uoluerit ad cu
ius
potestatem uel illa ecclesia uel illa uilla perti
net · nisi forte filius
aut nepus eius sit qui eam
tradidit · Et ei eadem terra ad tenendum pla
citas sit ·
Sed
in hac re considerandum est · u
trum ille qui hac tenet diues an pauper sit · et u
trum
alium benefitium habeat · uel etiam proprium ·
[fol. 15v]Et qui h
orum
neutrum habet · erga hunc mise
ricorditer agendum est · ne ex totus
expoliatus
in egestatem incidat , ut aut talem censum inde per
soluat qualis ei fuerit constit
vtus
· uel portionem
aliquam inde benefitium accipiat unde se susten
tare ualeat ·
CAPITULUM
V DE NONIS ETT [!] DECIMIS ·
Consideratum est ut de frugibus terrę · et anima
lium nutrimine persoluantur · De opere uero
uel restauratione ecclesiarum · comes
et episcopus uel
abbas una cum misso nostro quem ipsi sibi ad hoc
eligerint
consideratione faciant ut unusquisque
eorum tantum inde accipiat ad operandum et
res
taurandum / quantum ipse de rebus ecclesiarum
habere
cognoscitur ,
Similiter et uassi nostri aut
in commune tantum operis accipiant quantum
rerum ecclesiasticarum habent · uel
unusquisque
per se iuxta qualitatem quam ipse tenet ; Aut si
inter eos
conuenerit ut pro opere faciendum ar
gentum donent · iuxta ęstimationem
operis in
argento persoluant , cum quo pretio rector ec
clesię ad
predictam restaurationem operarios con
ducere · et
matheriamen [!] em
†ere possit · Et qui
nonas et decimas
dare neglex
erit
primum quidam
illas cum lege sua restituat · et insuper bannum
[fol. 16r]nostrum soluant · ut ita castigatus caueat ne
sepius iterando
benefitium amittant
CAPITULUM
VI DE MANCIPIIS IN UILLAS DOMINICAS
CONFUGIENTIBUS ·
Si cuiuslibet mancipia in uillam nostram confu
gium
ferunt · Actor eiusdem uille querenti do
mino ea non contradicat · sed
statim ea foras
de eadem uilla eiciat · et si se putat ad ea repe
tenda iustitiam habere · repetat · et secundum
legem adquirat ·
Si uero tempore domno ca
roli
genitoris nostri in uillam illa confugerunt
et dominus ea
querit actor eiusdem uille aut
legitime contineat · aut
querenti domino red
dat · Et actor propter uestituram
domni caroli ge
nitoris nostri eadem mancipia
contradicere
non ualeat · si illius propria esse noscuntur
CAPITULUM
VII DE FORESTIBUS NOUITER INSTI[TUT]IS
VT qui illas habet
dimittat · nisi forte inditio ueraci ostendere possit quod per iussionem siue
promissionem domni caroli genitoris nostri eas
instituisset preter illas que ad nostrum opos [!] pertinent
unde nos decernere uolumus quicquid nobis placuerit
CAPITULUM
VIII ·
Volumus ut missi nostri
per singulas
ciu
itates
una cum episcopo et comite
[fol. 16v] missos uel homines
ibidem commanentibus
eligant quorum curae sit pontes per diuersa loca
emendare · Et eos qui illos emendare debent
ex nostra iussione admonere ut unusquisque
iuxta suam possibilitatem et quantitatem
eos emendare studeant ·
LEGATIO [OMNIUM] MISSORUM HAEC EST
Primo ut sicut iam aliis missis iniunctum fuit
iustitiam faciant de rebus · et libertatibus iniuste ablatis · Et si episcopus aut abbas aut uicarius · aut
aduocatus · aut quislibet de plebe hoc fecisse inuentus fuerit .' statim
restituatur · Si uero uel comes · uel actor
dominicus · uel alter missus palatinus hoc perpetrauit · et in nostram
potestatem rediit .' res diligenter inuestigata et descripta · ad nostrum
reseruetur iuditium ·
Uolumus au[..]m ut de his libertatibus et rebus
reddendis que in nostra uestitura sunt , primo per optimos quosque inquiratur
et si per illos inuenire non possit .' tunc per eos qui post illos in illa
uicinia sunt meliores · Si nec per illos rei ueritas
inuenire potest · tunc liceat litigantibus ex utraque parte testes
adhibere · Et si discordauerint secundum constitutionem a
nobis [fol. 17r]promulgatam examinetur ·
De pauperibus · et uiduis · et
pupillis iniuste oppressis · ut adiuuentur et releuentur ·
De iniustis
occasionibus · et
consuetudinibus nouiter
institutis · sicut sunt tributa · et telonei · in
media uia · ubi nec aqua · nec palus · nec pontus
nec aliquid tale fuerit unde
iuste census exigi
possit · uel ubi naues subtus pontus transire
solent
· siue
in medio flumine ubi nullum est
obstaculum · ut auferantur · Antique autem
ad
nostram notitiam deferentur ·
De honore ecclesiarum · ut per
omnia ex eis exhibeatur · sicut nuper a nobis cum consensu omnium
fidelium nostrorum · constitutum est · Et ut hoc
missi nostri omnibus in sua legatione consti[t]utis notum effitiant ·
De nonis et decimis ut secundum iussionem
nostram dentur ·
De locis dandis ad claustra canonicorum
facienda · Si de eiusdem ecclesiae fuerit /
reddatur ibi · si de alterius ecclesię uel liberorum hominum
commutetur · Si autem de fisco nostro fuerit · nostra
liberalitate concedatur ·
De obseruatione preceptorum
nostrorum · et inmunitatum ut ita obseruentur sicut a nobis et ab [fol. 17v]antecessoribus nostris constitutum est ·
De
his qui per occasionem humanitatis iustitiam facere rennuunt · ut
hoc obseruetur quod a nobis constitutum est ·
De locis iamdudum sacris et nunc
spurtitia foeditatis [!] · ut iuxta possibilitatem in antiquum factum reformentur ·
De benefitiis nostris
que destructa inueniuntur · hoc impleatur quod nuper a nobis constitutum est ·
De noua moneta
et de falsa moneta · et de dispectu
litterar
um
nostra
rum · et de latronibus coherendis uel
puniendis
et de faidis pagandis ·
De homicidiis
prohibendis ·
De periuriis et
falsis testibus conpescendis ,
[BK 141 c. 12 BK 141 c. 13]
De his omnibus uel ceteris his similibus · hoc quod
modo
constituimus omnibus adnuntietur et
in futurum obseruetur ·
Hoc uolumus ut missi
nostri obseruent · Et quicumque de his causis
uel simul · uel singillatim
emendare potuerunt
emendent · Et ea que emendauerint · diligen
ter
scriptis notent · et hoc sic peragere curent /
quatenus iuste
reprehendi a quoquam nullate
nus possint · Et quę
facere debent aut possunt /
nullatenus pretermittant · Immo caueant
ne quod absit gratia alicuius · aut honoris
aut timoris · siue odii causa
illud quod agere
[fol. 18r]debeant amittant · Et summopere stude
ant
ut hoc quod per se eff
icere
non possunt · nobis
notam faciant · Et omnimodis
preuideant
ut per singula capitula tam uerbis quam scrip
tis · de omnibus quę
illic peregerint · nobis ratio
nem reddere ualeant ·
De placitis siqui
dem quos liberi homines obseruare debent ·
constitutio genitoris
nostri · poenitus obseruan
da adque tenenda est · Ut uidelicet · in an
no tria solummodo generalia placita ob
seruent · Et nullus
eos amplius placita ob
seruare conpellat · nisi forte quilibet accu
satus fuerit aut alium accusauerit · aut
ad testimonium perhibendum
uocatus fuerit ·
ad cetera uero quę c
entenarii
tenent · non ali
is uenire iubeatur nisi qui aut litigat
aut
iudicat · aut testificat ·
VT debita quod ad opus nostrum
reuuadiatur · talis consideratio fiat ut his qui ignoranter peccauit
non totum secundum legem conponere cogatur · sed iuxta quod possibile uisum
fuerit · Is uero qui tantummodo uoluntate peccauit .' totam legis
conpositionem cogatur exsoluere ·
VT nullus palatium uel in hostem [fol. 18v]pergens · uel de palatio uel de hoste rediens · tributum quod
trasturas uocant soluere cogatur
VT pontis publici qui per bannum
fieri solebant · anni presenti in omni loco restaurentur ·
VT
clerici et monachi et serui fugtiui [!] · a loca sua redire iubeant ·
VT nullus episcopus nec abbas nec comes
nec abbatissa · centenarium comitis aduocatum habeant ·
VT uicarii et
centenarii qui fures et
latrones uel
celauerint
uel defenderint · secundum sibi datam sententiam
diiudicentur ·
VT comites uicarii · et centenarii · de constitutione legis ammoneatur · qua iubet ut propter iustitiam
peruertendam munera non accipiant ·
De forestibus nostris
ut ubicumque fuerint diligentissime inquirant quomodo saluę sint et
defensę · Et ut comitibus denuntient · ne ullam forestem nouiter instituant ·
Et ubi nouiter institutas sine nostra iussione inuenerint · dimittere precipiant ·
VT ubicumque ipsi missi · aut
episcopum ·
aut
abbatem · aut alium quemlibet quo
cumque honore
predictum inuenerint · qui iusti
ciam facere uel nolunt
uel prohibent · de ipsis illo
rum rebus uiuant quamdiu i
n eo
loco iusti
[fol. 19r]tias facere debent ·
VT in illi
us
comitis mi
nisterio qui bene iustitias factas habent ·
idem
missi diutius non morentur · neque illuc mul
titudine conuenire
faciunt ·
Sed ibi moras
faci
ant
ubi iustitia uel minus · uel neglegen
ter facta est ·
VT in illius comitis ministerio ibidem
missi nostri placitum non teneant · qui in aliquod missaticum directus est donec
ipse fuerit reuersus ·
VT causa qui adhuc coram comite non fuit · et is qui se reclamat propter suam stultitiam aut contumatiam comitem inde
appellare noluerit · iterum comiti commendetur ·
VT missi nostri qui uel episcopi uel
abbatis uel comite sunt · quamdiu prope suum benefitium fuerint · nihil
de aliorum con[...]tu accipiant · postquam
uero inde longe recesserint · tu[..]
accipiant secundum quod in sua tracturia continetur ·
Vassi
uero nostri et ministeriales
qui missi sunt · ubicumque uenerint coniectum accipiant ·
VT uassi nostri · et uassi episcoporum abbatum · abba
tissarum et omnium qui anno presente in ostem
non fuerint · eribannum reuuadient ·
exceptis his qui propter necessarias
causas · et
[fol. 19v]a domno ac genitore nostro karolo
constitutas
domi dimissi fuerunt ·
id est qui a comite
propter
pacem conseruandam et propter coniugem hac
domum eius · custodiendum ·
Et ab episcopo
uel
abbatę · similiter propter pacem conse
ruandam
et propter fruges
colligendos · et familia constrin
gendam et missos recipien
[.]dos dimissi fue
runt
VT omnes episcopus
abbas comes · excepta
infirmitate uel nostra iussione · nullam excu
sationem habeat qui ad placitum missorum nostrorum
ueniat · Aut talem
uigarium [!] suum mittat
qui in omni causa pro illo reddere rationem
possit ·
DISPENSA MISSORUM NOSTRORUM
QUA
[.]LIT
UNUSQUISQUE IUXTA SUAM QUA
[LI]TATEM DANDUM UEL
ACCIPIENDUM SIT
Uidelicet
· episcopo · panes XL · frischinge
III
[.....]tum modia III · purcello · I ·
pullus · III · oua XV ·
anona ad caballus modia IIII
Abbate · comiti · adque
ministeriali nostro · unicuique detur cotidie panes XXX · frischingę · II · de
potum modia III · purcello · I · pulli · III · oua XV · anona ad caballus
modia · III ·
Uasalli nostro
panes XVII · frischinga ·
I · purcello · I · de potum
modium · I · pulli · II · oua · X · Anona ad caballus
modia · II
[fol. 20r]
EXPLICIUNT ·
CAPITULA
DOMNI CLODOUUICI
MAGNI ·
IMPERATORIS · QUE SVNT
OMNINO CUSTODIENDI · ET OBSERUANDI
FIRMITER