Capitularia - Edition of the Frankish Capitularies

Paris, Bibliothèque nationale de France, Lat. 4613

Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. Lat. 263

Manuscript description according to Mordek

Repository
Paris
Bibliothèque nationale de France
Lat. 4613
Siglum P5
Digital image available at Gallica
To the "Manuscript of the Month" blogpost To the "Chapter of the Month" blogpost To the "Chapter of the Month" blogpost
Origin and history
Origin:

10. Jh.; Italien

Provenance:

nach Baluze, der die Hs. benutzte, aus der Bibliothek des Jacques-Auguste de Thou († 1617) (nicht zu verwechseln mit den Codd. Thuani, auf die sich Baluze in Praefatio § LXX zu beziehen scheint: Paris Lat. 4638 und 4762); wohl über de Menars gelangte Lat. 4613 in den Besitz Jean-Baptiste Colberts († 1683). Alte Signaturen fol. 1r: Colbert 1385; Regius 5192.3.

Physical description
Material: Pergament
Number: 100 foll. (numeriert 1-98, 49bis, 55bis). Eine alternative Paginierung von 1-200 von neuzeitlicher Hand findet sich am unteren Rand, meist auf jeder Recto-Seite direkt unterhalb des Schriftspiegels.
Size: 280-285 × 160-168 mm
Body text: 200-205 × 120-125 mm
Quires:
(IV-1)7 + 3 IV31 + 2 (IV-1)45 + 6 IV91 + (IV-1)98 (vor fol. 1 sind fünf Lagen, nach fol. 91 ist eine Lage verlorengegangen; auch am Ende defekt)
Kustoden: qR. VI (7v) bis qR. VIIII (31v), qR. XI (38v) bis qR. XII (45v) (fehlerhafte Zählung; kein Verlust der zehnten Lage!)
Condition: Die Hs. hat durch Löcher, Stockflecken und häufigen Pergamentabriß (meist wohl wegen schöner Initialen) Schaden genommen.
Lines: 25-27
Columns: 1
Script: schöne karolingische Minuskel
Decoration:

Rubriken (Capitalis rustica und Minuskel) orangerot oder in dunkelbrauner Texttinte mit roten Schattenstrichen. Zahlreiche Initialen mit Ranken und Tiermotiven verziert.

Binding:

alter gelblicher Pergamenteinband

Contents
Note:

Zusammengestellt wurde das langobardische Gesetze und auffallend viele italienische, aber auch bedeutende allgemeine Kapitularien umfassende Rechtsbuch im Italien der spätkarolingischen Zeit (nach 856).

Seine Langobardengesetze ähneln denen der wohl beneventanischen Codd. Madrid, Biblioteca Nacional, 413 (früher D. 117) und Cava dei Tirreni, Biblioteca della Badia, 4.

Die Kapitularien, die teilweise mit anderen italienischen Collectiones zusammengehen (siehe bei Cod. St. Gallen 733), hat offenbar ein im Gegensatz zum Kopisten recht fähiger Redaktor zu ordnen versucht. Mehrfach bemühte er sich, die Kapitularien laufend zu zählen (I-LXX, I-XXXIII, I-LXXVIIII, XL-L, I- ... CVII, I-XVI, I-XI...), ohne damit freilich eine wirklich durchstrukturierte Sammlung schaffen zu können. Immerhin ist die zeitliche Abfolge nach Herrschern gewahrt: Auf Kapitularien Karls des Großen (ab a. 779) und Pippins von Italien folgen Erlasse Ludwigs des Frommen, Lothars I. und Ludwigs II. (bis a. 856).

Singulär überliefert Cod. Paris Lat. 4613 unter anderem die Kapitularien Nr. 25 (foll. 67v-69r), Nr. 33 (83v-91v), Nr. 96 (67r-v), Nr. 105, cc. 4-5 (83r-v) und Nr. 219, cc. 3-4 (98v). Um so bedauerlicher, daß die aufgrund ihrer Unikate enorm wichtige Hs. viele Blätter verloren hat und einen häufig verderbten Text bietet, aus dem sich der ursprüngliche Sinn nicht immer zweifelsfrei erkennen läßt.

  • 1r-13r
    Fragment des Edictus Rothari, setzt ein in c. 273 mit minus eum inuenerit (MGH LL 4, S. 66-90; Sigle 7; zur Hs. S. XXVI f.).

  • 13r-15r
    Leges a Grimoaldo additae, ohne Capitulatio; da die unteren zwei Drittel von fol. 15 abgeschnitten sind, bricht der Text in c. 9 mit quod est figangit ab (MGH LL 4, S. 91, 92-95).

  • 15v-52v
    Liutprandi leges, Capitulatio (Beginn einst fol. 15r unten, wegen des Blattbeschnitts fehlen die Rubriken I-VII und XVI-XXXI), Prolog und Text; Blattverlust nach foll. 36 und 38 (MGH LL 4, S. 96 [mit Anm. d] - S. 141 Z. 2, S. 142 Z. 22 - S. 146 Z. 5, S. 148 Z. 6 - S. 175).

  • 52v-53r
    Memoratorium de mercedibus commacinorum, ohne Capitulatio, als Kapitel CLXV den Gesetzen Liutprands angehängt (MGH LL 4, S. 177-180).

  • 53r-57r
    Ratchis leges, ohne Capitulatio und ohne Capitula in breve statuta (MGH LL 4, S. 183-186, 187-192).

  • 57r-62v
    Aistulfi leges (beginnen fragmentarisch, da die untere Hälfte von fol. 57 abgeschnitten ist), auch ursprünglich wohl ohne Capitulatio (MGH LL 4, S. 194 Anm. a, S. 195-204, vgl. S. 195 Z. 47 f. [Anm. d] und S. 196 Z. 30 [Anm. i] zu den Lücken).

  • 62v
    Aistulfi regis capitulum spurium, nur hier überliefert (MGH LL 4, S. 205). Das nach freier Zeile einsetzende Kapitel (ohne Kapitelzahl) entspricht teilweise Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 279 (vgl. MGH LL 2, 2, S. 61) und dürfte als Nachtrag in die Sammlung geraten sein.

    Auf neuer Zeile: EXPLICIT (direkt anschließend Beginn des Herstal-Proömiums).

  • 62v-64v
    I-XXI - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma communis: ANNO FELICISSIMO VNDECIMO REGNI NOSTRI KAROLVS GLORIOSISSIMO REGI IN MENSE MAR. QVALITER - CONSENSERVNT DECRETUM. DE METROpolitanis episcopis ut suffraganis eis secundum canone - emendauerit moriatur (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Z. 16 - S. 51 Z. 26); cc. 11 und 12, cc. 14 und 15, cc. 20 und 21 zusammengezählt; c. 16 zweigeteilt.

  • 64v-66r
    XXIII-XXVI, XXVIII-XXXIII, XXXV - Pippini Italiae regis capitulare Papiense (a. 787), ohne Inskription, ohne den zweiten Teil von c. 13 und ohne c. 14: Placuit nobis adque conuenit ut - ubi uoluerint (MGH Capit. 1, Nr. 94, S. 198 Z. 25 - S. 200 Z. 5); cc. 3 und 4 unter XXV, cc. 7 und 8 unter XXVIIII subsumiert.

  • 66r-67r
    XXXVI-LII - Karoli Magni capitulare Italicum (a. 787?): Vt qui sinadochia habuerit sit a pauperes - sit factum (MGH Capit. 1, Nr. 95, S. 200 Z. 30 - S. 201 Z. 40).

  • 67r-v
    LIII-LV, LVII-LVIII - Capitula cum Italiae episcopis deliberata (790/800?), nur hier überliefert: De his feminis qui se deo uouerant - uuidrigildum suum conp. (MGH Capit. 1, Nr. 96, S. 202 Z. 11 - S. 203 Z. 3); c. 6 ohne Kapitelzahl, direkt anschließend an c. 5 (LVIII).

  • 67v-69r
    LVIIII-LXII - Capitulare missorum (a. 789 vel 792/793), nur hier überliefert und in c. 6 wegen Blattabrisses (fol. 69 oben links) fragmentarisch: De singulis capitulis quibus domnus rex - se coniungi (MGH Capit. 1, Nr. 25, S. 66 Z. 26 - S. 67 Z. 32; c. 6 mit Konjekturen von G. H. Pertz); cc. 3 und 4 ohne Kapitelzahl, direkt anschließend an c. 2 (LX). Für 789 als Entstehungsjahr des Kapitulars plädiert, nach Diskussion der älteren Forschung, mit guten Gründen Becher, Eid und Herrschaft, S. 79 ff.

  • 69r-70r
    LXIII-LXX - Capitulare Italicum (a. 801), Vorwort, cc. 1-7, wegen des Blattabrisses im Vorwort und c. 1 fragmentarisch: tibus gastaldeis seu regi per prouincies - conponere cogatur (MGH Capit. 1, Nr. 98, S. 204 Z. 28 - S. 206 Z. 2); da LXIII für das Vorwort und LXVI für c. 2 sichtbar sind, dürften <LXIIII> neben der Überleitung Capitula autem ... (mit kleiner Initiale) und <LXV> neben c. 1 gestanden haben; c. 7 beließ der Schreiber ohne Initiale <S> und ohne Kapitelzahl.

    Da am Anfang des Kapitulars nur etwa 15 Buchstaben verlorengegangen sind, dürften mit ziemlicher Sicherheit Invocatio und Inscriptio gefehlt haben. Offenbar wollte der Sammler die an der Spitze stehende Karlsrubrik des Kapitulars von Herstal auch für die folgenden Kapitel bis LXX gelten lassen, denn erst mit dem Neubeginn der Zählung fol. 70r erscheint auch wieder eine den Namen des Gesetzgebers nennende Inskription.

  • 70r-72r
    I-XI - Capitulare legibus additum (a. 803): Hęc sunt capitula que domnus karolus magnus imperator iussit scribere in consilio suo et iussit eas ponere inter alias leges. INPRimis de homicidiis clericorum. De homicidiis clericorum. Qui subdiaconus occiderit CCC sol. conponat - possunt indicere (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 113 Z. 1 - S. 114 Z. 27). Die nur hier überlieferte Inskription Hęc sunt capitula - inter alias leges gibt wohl offiziellen Wortlaut wieder, vgl. Karoli Magni ad Pippinum filium epistola (a. 806/810): capitula quae in lege scribi iussimus (MGH Capit. 1, Nr. 103, S. 212 Z. 10).

  • 72r-73r
    XII-XXXIII (c. 1 nicht numeriert) - Capitulare missorum (a. 803), Rubrik, cc. 1-7, 9-22, 28, 24, 29: De causis audiendis uel ecclesiis emendandis - alie res preocupauerunt (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 17-29, S. 115 Z. 31 - S. 116 Z. 20, S. 116 Z. 27, 22, 28); cc. 7 und 9 unter XVII subsumiert, cc. 20 und 29 in Kurzform, in cc. 21 und 28 gegenseitige Textverwirrung.

  • 73r-82r
    I-LXV - Admonitio generalis (a. 789), ohne cc. 9, 11, 26 und 27, Adressaten (omnibus etc.) meist am Ende des jeweils voraufgehenden Kapitels: REGNANTE DOMNO NOSTRO IESU CHRISTO IMPERATOR IN PERPETVVM. EGO KAROLVS gratia dei eiusque misericordia donante rex - gloria domino nostro iesu christo amen (MGH Capit. 1, Nr. 22, S. 53 Z. 21 - S. 54 Z. 38, S. 55 Z. 1-4, S. 55 Z. 8-40, S. 56 Z. 5 - S. 62 Z. 14; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 14-34; etwas abweichende Kapitelzählung), anschließend in neuer Zeile Datierung mit Kapitelzahl LXV und großer Initiale: ANNO dominice incarnationis DCCC VIII - factum est hec XIIII die kl. aprilis (MGH Capit. 1, S. 62 Z. 32-34).

  • 82r-83r
    LXVI-LXXVIIII, XL-L - Duplex capitulare missorum (a. 789?), cc. 1-4, 6, 5, 7, 9-31, 35-37 (Augensprung von c. 26 zu c. 27): Et dominicis girouagis uel sacrabitis (!) - ipsis ostendat (MGH Capit. 1, Nr. 23, S. 63 Z. 1-11, S. 63 Z. 13 - S. 64 Z. 13, S. 64 Z. 15-22, 27-31); Zählung XL-L ab c. 15; cc. 24 und 25 unter XLVIIII, Rest unter L subsumiert, doch mit eigenen Initialen (c. 37: für Initiale freigelassener Raum) und meist in neuer Zeile.

  • 83r-v
    Capitula Italica, cc. 4 und 5, nur hier überliefert: ITEM DE REBUS ECCLESIARUM. Uolumus ut qui aliqui per testes - aliter facere (MGH Capit. 1, Nr. 105, S. 216 Z. 22-30).

  • 83v-91v
    PRIMUM CAP.-XXXIII - Capitulare missorum generale (a. 802), trotz seines bedeutenden Inhalts nur hier überliefert: PRIMUM CAP. de legatione a domno impr. directa. Serenissimus igitur et christianissimus domnus imperator (korr. aus in-) karolus - nosse cupimus feliciter (MGH Capit. 1, Nr. 33, S. 91 Z. 41 - S. 99 Z. 3; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 38-54); c. 14 und 15 (XIIII), cc. 19-21 (XVIII), cc. 22-24 (XVIIII), cc. 37 und 38 (XXXII), cc. 39 und 40 (XXXIII) jeweils zusammengezählt.

    Zur Nachwirkung dieses Unikats: Einige Kapitel des Capitulare missorum generale (a. 802) flossen in die italienische Collectio V librorum ein, z.B. c. 27 in lib. IV c. 396 (Zählung nach Cod. Vatikan Vat. Lat. 1339). Aus der 5-Bücher-Sammlung ist das Stück in die MGH Capit. 1, S. 96 Z. 43 genannte Beneventana-Hs. Rieti, Biblioteca Capitolare, V (11. Jh.) (Rubrik nach Boretius: Ut omnis homo ad alium hominem hospitium preparent. Kar. rex) übergegangen, eine kleine, gleichfalls italienische Kanonessammlung, die, nur fragmentarisch erhalten, mit ihren Auszügen aus den Büchern III und IV der 5-Bücher-Sammlung noch näherer Untersuchung bedarf.

  • 91v
    Missi cuiusdam admonitio (a. 802?), wegen Lagenverlusts fragmentarisch abbrechend: AVDITE fratres dilectissimi pro salute uestra - caritatem perseuerant (MGH Capit. 1, Nr. 121, S. 239 Z. 1-15); sonst nur noch, und zwar vollständig, in Cod. Cava dei Tirreni 4 überliefert.

  • 92r
    Capitulare missorum (a. 818/819), beginnt fragmentarisch erst im letzten Kapitel (c. 29): ministeriali nostro unicuique detur cottidie panes XXX - ad cauallos modia II (MGH Capit. 1, Nr. 141, S. 291 Z. 33-37).

  • 92r-v
    LXXXIIII-LXXXVIII - Capitulare Wormatiense (a. 829), cc. 1-3: Primo capitulo de his qui sine consensum - consistere possint (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 17-33).

  • 92v
    LXXXVIIII-LXXXXII - Capitulare missorum Wormatiense (a. 829), cc. 2, 4, 5 und 7: Ut missi nostri ubicumque malos scabinos - considerandum sit (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 15 Z. 1-3, 7-16, 20-23).

  • 92v-93r
    LXXXXIII-LXXXXIIII - Memoria Olonnae comitibus data (a. 822/823), cc. 12 und 15: Ut cancellarii electi boni et ueraces - agnoscant esse (MGH Capit. 1, Nr. 158, S. 319 Z. 13-15, 19-22).

  • 93r-94v
    LXXXXV-CVII - Capitulare Olonnense mundanum (a. 825), ohne letztes Kapitel (c. 14): Statuimus ut liberi homines que - reddiderit eum (MGH Capit. 1, Nr. 165, S. 329 Z. 33 - S. 331 Z. 19); c. 1 zweigeteilt, cc. 8 und 9 zusammengezählt.

  • 94v-97r
    I-XVI - Hlotharii capitulare Papiense (a. 832), Inskription, cc. 1-8, 11-14 und vier weitere, in dieser Form und Zusammenstellung dem Parisinus Lat. 4613 eigentümliche Kapitel (cc. 13-16 nach der Zählung der Hs.): HEC SVNT CAPI. QVE DOMNVS LOTHARIVS REX INSTITVERE IVSSIT. De ecclesiis emendandis uolumus ut ita obseruetis - optime libre X (MGH Capit. 2, Nr. 201, S. 60 Z. 36 [Anm. a], S. 60 Z. 6 - S. 61 Z. 29, S. 61 Z. 38 - S. 62 Z. 27, S. 62 Z. 34 - S. 63 Z. 7).

  • 97r-v
    I-VI - Capitulare Papiense pro lege tenendum (a. 856), ohne c. 6: IN NOMINE SANCTE ET INDIVINITATIS (!) ANNO INCARNATIONIS DOMINI NOSTRI IESV CHRISTI CLIIIIor IMPERII NOSTRI VI INDIC. IIII PREPHATIO. Dum conuentu fidelium nostrorum palatio nostro - hisdem adiungere capitulis id est (MGH Capit. 2, Nr. 215, S. 90 Z. 20 - S. 91 Z. 11, S. 91 Z. 16-18); Schluß (Concessas - id est) als VI gezählt. Vollständig kennen wir das Kapitular nur aus dem Druck Heinrich Canisius' (Antiquae Lectionis Tomus V, 2 [Ingolstadt 1604] S. 685 f.), der eine heute verschollene St. Galler Überlieferung benutzte; einzelne Kapitel werden auch von den Codd. Wolfenbüttel Blankenb. 130 (cc. 2, 5-6) und Salzburg a. IX. 32 (c. 6) tradiert.

  • 97v-98v
    VII-VIII - Hludowici II capitula Papiensia in legem data (a. 855), cc. 1-3: Si quis aliquem de aliquo - de seruitio permaneat (MGH Capit. 2, Nr. 214, S. 89 Z. 1-39); sonst nur noch in Cod. Wolfenbüttel Blankenb. 130 überliefert. C. 1 schließt sich hier direkt (gleiche Zeile, keine Kapitelzahl) dem voraufgehenden Kapitular ... capitulis id est an; Kapitelzahl VIII vor Absatz Et sunt aliquid ... (c. 2).

  • 98v
    IIIII (statt VIIII), X und XI (ohne Text) - Capitula singillatim tradita Hlothario vel Hludowico II adscripta, Inskription und cc. 3-4, nur hier überliefert: ALIO TEMPORE [E]DICTVS SERENISSIMVS AVGVSTVS INSTITVERE PREVIDIT CAPITVLA. Si quislibet episcopus abba uel comes - a uino abstineat (MGH Capit. 2, Nr. 219, S. 97 Z. 25f., 28-36). Mit der alleinstehenden Kapitelzahl XI bricht die Hs. fragmentarisch ab.1*

Bibliography
Catalogues:
  • Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae 3, 3 (Paris 1744) S. 614
Images:
Project-specific references:
1*
Zwei Doppelblätter aus dem letzten, ansonsten verlorenen Teil der Handschrift haben sich in dem Miszellancodex Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. Lat. 263 aus dem Besitz der Königin Christinas von Schweden erhalten, vgl. Mischke 2025.


Transcription

Editorial Preface to the Transcription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde erstellt auf Grundlage eines Graustufendigitalisats, das online von Gallica zur Verfügung gestellt wird. Die Angaben zur Verwendung farbiger Tinte konnten daher nur pauschal erfolgen.

Zur Handschrift

Zwei Doppelblätter aus dem letzten, ansonsten verlorenen Teil der Handschrift haben sich in dem Miszellancodex Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. Lat. 263 aus dem Besitz der Königin Christinas von Schweden erhalten, vgl. Mischke 2025.

Schreiber

Der Schreiber verwendet eine gut lesbare karolingische Minuskel. Neben den klaren karolingischen Buchstabenformen begegnen auch einige Merkmale der Corsiva nuova Italiana (vgl. Cherubini 2010 S. 267); so verwendet er regelmäßig eine ri-Ligatur mit weit in die Unterlänge gezogenem i und gelegentlich eine ro-Ligatur sowie eine 8-förmige ti-Ligatur bei assibiliertem t. Sprachliche Besonderheiten, die auf die romanische Prägung des Schreibers hinweisen: b statt u/v (bassus), c statt g (neclegens), prothetisches h (obhedire), Weglassen des epenthetischen p zwischen m und t (contemnere, presumserit).

Buchstabenformen

Einzelbuchstaben:

An den Oberlängen von b, d, h, l bzw. den Unterlängen von p, r, s sind oft Serifen angesetzt.

Ligaturen:

Verwendung einer ri-Ligatur sowie gelegentlich einer nt-Ligatur am Wortende, bei der das t auf seinem Deckbalken liegt (z.B. fol. 92v, Z. 5: debeant). Gelegentlich taucht eine ro-Ligatur (fol. 83r, Z. 2) oder eine ti-Ligatur auf; z. B. fol. 77r, Z. 14: omnititione sowie fol. 79v, Z. 16: conplitionem; fol. 83r, Z. 10: renuntiare; fol. 89v, Z. 19: inimititia.

Besonderheiten:

Die Initialen sind mehrfarbig und mit Ornamenten verziert; zu Beginn von BK 22 (fol. 73r), BK 165 (fol. 93r), BK 201 (fol. 94v) und BK 215 c. 3 (fol. 98v) stehen aufwändig gestaltete Flechtbandinitialen.

Abkürzungen

Verwendung der außergewöhnlichen Kürzung ppr für propter (z.B. fol. 68v Z. 5, fol. 70r Z. 4, fol. 74r Z. 23 oder fol. 95v, vorletzte Zeile) sowie au mit zwei waagerechten, übereinander gesetzten Kürzungsstrichen für autem (fol. 65v Z. 19). Öfters werden an Kürzungsstriche erinnernde Betonungszeichen (?) gesetzt, besonders über einsilbigen Wörtern (z. B. fol. 70v. zweitletzte Zeile: hoc, fol. 72r, Z. 8: his); durchaus aber auch bei mehrsilbigen Wörtern (z. B. fol. 73v, Z. 21: losias, ebd. Z. 24: ubique oder fol. 75r, Z. 18: utrisque).

Gliederungsmerkmale

Charakteristisch für die Sammlung ist die Zusammenfassung mehrerer Kapitularien bzw. Auszüge aus solchen in sehr umfangreichen, durchgängig gezählten Listen. Aufgrund von Zählfehlern, Auslassungen und Sprüngen stimmt jedoch die nominelle Zählung dieser Listen oft mit ihrem tatsächlichen Umfang nicht überein.

Die einzelnen Absätze werden gegliedert durch eine römische Zählung in farbiger Tinte, meist am Ende der dem Abschnitt vorangehenden Zeile, sowie durch über zwei (gelegentlich auch mehr) Zeilen reichende Initialen, die z.T. in Texttinte ausgeführt, z.T. nur in Texttinte gerahmt und farbig gefüllt bzw. mit Ornamenten verziert sind.

Fol. 62v-91v (Benedictus Levita 1, 279; BK 20a, 22, 23, 25, 33, 39, 40, 94, 95, 96, 98, 105, 121): Am Ende der Leges Langobardorum (fol. 62v), bevor der Kapitularienteil der Handschrift beginnt, findet sich nach einer Leerzeile ein ungezähltes Kapitel, das in der Edition von Bluhme (MGH LL 4, S. 205) als "Ahistulfi capitulum spurium" bezeichnet wird. Tatsächlich handelt es sich hierbei jedoch um eine stark verkürzte und durcheinandergeratene Fassung von Benedictus Levita 1, 279; vgl. dazu den Blogpost zum Kapitel über Immunität.

Die Kapitulariensammlung wird eröffnet mit dem Kapitular von Herstal Karls des Großen in der "Forma communis" (BK 20a), dem eine sich über 9 Zeilen erstreckende Rubrik in Capitalis rustica (Texttinte mit roter Schattierung) vorangestellt ist. Unter dieser Überschrift folgt eine 71-Kapitel-Liste (fol. 62v-70r), die BK 20a, 94, 95, 96, 25 und 98 in einer durchgehenden Kapitelzählung umfasst (I-LXX plus ein ungezähltes Kapitel am Ende). Die Zählung enthält aber einige Auslassungen und Sprünge, die zum Teil auf den Schreiber oder dessen Vorlage zurückgehen, wie im Fall von BK 20a c. 11 und 12, die unter XI zusammengefasst werden, oder c. 16, das auf XIIII und XV aufgeteilt wird. An anderen Stellen sind Fehler erst durch den Rubrikator in die Zählung gebracht worden, der übersah, dass der Schreiber den Anfang eines neuen Kapitels in neuer Zeile ansetzte und den ersten Buchstaben ausließ, der als Initiale gestaltet werden sollte. Dies ist der Fall bei BK 20a c. 14 und 15 (= XIII) sowie c. 20 und 21 (= XVIIII). Ab XXIII beginnt BK 94. Bei BK 94 c. 4 wurde wiederum die Ausführung der Anfangsinitiale und Kapitelnummer vom Rubrikator vergessen, c. 5 demzufolge um eins zu niedrig gezählt (= XXVI); bei c. 6 springt die Zählung aber auf XXVIII. Kapitel 7 und 8 werden unter XXVIIII zusammengefasst. Nach dem als XXXIII gezählten c. 12 springt die Zählung auf XXXV für BK 94 c. 13 (1. Teil), danach wird die Liste mit BK 95 (XXXVI-LII) fortgeführt (darin irrtümlich XVIIIII statt XVIIII für c. 14). Bei LIII setzt BK 96 ein. Von BK 96 c. 3 auf 4 erfolgt ein Sprung in der Zählung von LV auf LVII. Kapitel LVIII wurde in der Edition von Boretius/Krause auf zwei Kapitel aufgeteilt (BK 96 c. 5 und 6), obwohl die Handschrift der unikale Überlieferungzeuge für den Text darstellt. Auch bei dem hierauf folgenden Text von BK 25, das ebenfall unikal überliefert ist, haben Boretius/Krause die originale Gliederung der Handschrift verändert: Das Kapitel LVIIII unterteilten sie in eine Inskription und c. 1, LX (eingeleitet mit einer ungewöhnlich großen, über fünf Zeilen reichenden Flechtbandinitiale) wurde von ihnen auf drei Kapitel aufgeteilt (BK 25 c. 2-4). Bei BK 25 c. 6 ist jeweils am Zeilenanfang Text verloren gegangen (siehe unten). Ab LXIII beginnt BK 98 (ohne Invocatio und Intitulatio am Beginn des Prologs).

Mit BK 39 beginnt eine neue Liste aus 33 Kapiteln (fol. 70r-73r), in der BK 39 (gezählt als I-XI) und 40 (ein ungezähltes Kapitel sowie XII-XXXIII) in einer übergreifenden Zählung zusammengefasst sind. Sie wird eingeleitet durch eine Rubrik in roter Tinte. Der Beginn von BK 40 auf fol. 72r ist nicht erkennbar; offenbar übersah der Rubrikator, dass hier eine Anfangsinitiale samt Zählung erforderlich war und übersprang das Kapitel (bei dem die Rubrik zu BK 40 mit dem Text von c. 1 zusammengefasst wurde) bei seiner Zählung. Erst ein späterer Benutzer oder Korrektor fügte hier einen Trennstrich sowie eine angedeutete D-Initiale ein. Von BK 40 wurden nur Auszüge aufgenommen: c. 1-7, 9-22, 28, 24 und 29. Nach BK 40 c. 7 (XVII) übersah der Rubrikator wiederum, dass bei dem folgenden c. 9 eine neue Anfangsinitiale samt Zählung hätten gesetzt werden müssen; das Kapitel wurde also bei der Zählung übersprungen.

BK 22 und 23 werden nominell in einer 50-Kapitel-Liste zusammengefasst (fol. 73r-83r), die aber aufgrund von mehreren Zählfehlern bzw. Auslassungen und Sprüngen in der durchlaufenden Zählung faktisch 99 gezählte Einheiten bzw. 111 Kapitel nach BK-Zählung umfasst. Die Kapitelrubriken in BK 22, in denen jeweils die Adressaten der einzelnen Bestimmungen genannt werden (episcopis, sacerdotibus, omnibus) erscheinen nicht als einleitende Rubriken zum jeweiligen Kapitel, sondern stehen regelmäßig in nicht hervorgehobener Schrift am Ende des vorangehenden Kapitels, als würden sie dessen Text abschließen. BK 22 c. 5-7 werden in eins zusammengefasst, wobei von c. 5: interdictum est bis c. 6: legitur) ein Augensprung erfolgte. Kapitel 9 wurde ausgelassen, war in der Vorlage aber wohl vorhanden, da die Rubrik zu c. 10 (am Ende des vorangehenden Kapitels) sacerdotibus lautet, wie bei c. 9 zu erwarten wäre, und nicht omni clero (= Rubrik zu c. 10). Kapitel 11 fehlt ebenfalls; da dieses aber dieselbe Rubrik wie c. 12 gehabt hätte, ist in diesem Fall nicht sicher, ob es in der Vorlage vorhanden war oder nicht. BK 22 c. 20-22 nach c. 19 wurden zunächst übersprungen; auch hier steht am Ende von c. 19 (gezählt als XVI) aber noch die Rubrik zu c. 20 (sacerdotibus) anstelle der bei c. 23 (gezählt als XVII) zu erwartenden Rubrik omnibus. Die Kapitel 20-22 folgen dann nach c. 23, wobei c. 20 und 21 zusammengezogen wurden (gezählt als XVIII). An c. 22 angehängt wurde wiederum die Rubrik zu c. 23, danach folgt aber der Text von c. 24. Nach c. 22 (also beim Sprung von c. 22 zu c. 24) fügte wieder der spätere Benutzer oder Korrektor einen Trennstrich ein. Kapitel 26 und 27 fehlen. Kapitel 30 (dessen Rubrik am Ende von c. 29 nicht erkennbar ist; es heißt oppinionibus statt richtig opinio. Omnibus) und c. 31 und 32 (in eins zusammengefasst) werden zwar durch farbige Anfangsinitialen eingeleitet, haben aber keine Zählung. Die Kapitelzählung springt zudem von XXIII (für c. 29) auf XXV (für c. 33). Die Kapitelzählung XLII (für BK 22 c. 50) fehlt, es wurde aber bei BK 22 c. 51 weitergezählt mit XLIII. Kapitel 59-63 wurden in eins zusammengezogen (gezählt als LI). Die Anfangsinitiale zum darauf folgenden c. 64 (fol. 77v) ist als sich über sieben Zeilen erstreckende Flechtbandinitiale gestaltet. Kapitel 64 wurde zweigeteilt (LII, LIII), c. 65 und 66 wurden jeweils in vier Kapitel unterteilt (LIIII-LVII und LVIII-LXI). Kapitel 67-69 wurden wieder in eins zusammengezogen (LXII). Die Anfangsinitiale zu c. 71 (LXIIII) auf fol. 79r ist wiederum als aufwändige, sich über die gesamte Länge des Kapitels (10 Zeilen) erstreckende Flechtbandinitiale gestaltet. Nach LXIIII springt die Zählung zurück auf LV. BK 22 c. 82 wird auf 5 Kapitel aufgeteilt (LX-LXIIII); c. LXIIII wird durch eine kunstvoll gestaltete, sich über 13 Zeilen erstreckende Flechtbandinitiale eingeleitet (fol. 81v). BK 23 wird in fortgeführter Zählung an die (bei Boretius noch als Vorspann zu BK 23 gedruckte) Datierungszeile der Admonitio generalis angeschlossen; die Datierung wird als LXV gezählt, BK 23 c. 1 als LXVI. BK 23 c. 5 und 6 wurden in der Reihenfolge vertauscht (c. 5 = LXXII, c. 6 = LXXI). BK 23 c. 8 fehlt. BK 23 c. 12 wurde versehentlich doppelt gezählt: Einmal am Seitenende von fol. 82r als LXXVI, dann mit Beginn des Textes auf fol. 82v erneut, aber diesmal als LXXVII. Von BK 23 c. 14 (LXXVIIII) springt die Zählung zurück auf XL (BK 23 c. 15). BK c. 23 und 24 werden unter derselben Kapitelzählung zusammengefasst (XLVIII), obwohl beide mit einer separaten Schmuckinitiale beginnen. BK 23 c. 26 bis 31 sowie 35 bis 37 sind unter der Kapitelzahl L subsummiert, c. 32-34 fehlen. Bei c. 37 wurde die Anfangsinitiale nicht ausgeführt.

Fol. 83v-94v: Mit der Rubrik PRIMUM capitulum de legatione a domno imperatoris directa beginnt auf fol. 83v eine Liste, deren Umfang wegen der zwischen fol. 91 und 92 verlorenen Blätter nicht mehr sicher rekonstruiert werden kann. Wenn auf den verlorenen Blättern keine neue Liste begann, dann umfasste sie die 107 Kapitel, die sich ab BK 191 c. 1 (LXXXIIII) auf fol. 92r bis CVII auf fol. 94v erhalten haben. Die Rubrik bezieht sich inhaltlich offensichtlich nur auf das erste Kapitel der Liste, nämlich c. 1 des hier unikal überlieferten Capitulare missorum generale Karls des Großen (BK 33), das mit einer über die Höhe von fünf Zeilen reichenden Flechtbandinitiale beginnt und das, abgesehen vom primum der einleitenden Rubrik, keine Kapitelzählung hat. Boretius hat aus c. XIIII zwei Kapitel gemacht (BK 33 c. 14 und 15), obwohl die Handschrift hier keinen erkennbaren Einschnitt hat. Ebenso wurden in der Edition von Boretius gegen die Zählweise der Handschrift aufgeteilt: c. XVIII = BK 33 c. 19-21; c. XVIIII = BK 33 c. 22-24; c. XXXII = BK 33 c. 37 und 38 sowie c. XXXIII = BK 33 c. 39 und 40. Die an BK 33 anschließende Missi cuiusdam admonitio (BK 121, fol. 91v) wird durch eine Rubrik eingeleitet, deren erstes Wort (Audite) in Majuskeln geschrieben ist und die durch eine auffällige, sich über die Höhe von acht Zeilen erstreckende Flechtbandinitiale eingeleitet wird. Der nicht weiter untergliederte Text bricht wegen Blattverlusts aber bereits am Seitenende von fol. 91v fragmentarisch ab (nach caritatem perseuerant).

Fol. 92r-94v (BK 141, 191, 192, 158, 165): Die Kapitularien Ludwigs des Frommen, BK 141 (nur fragmentarischer Schluss von c. 29), 191 c. 1-3, 192 c. 2, 4, 5, 7 und Lothars, BK 158 c. 12 und 15 sowie 165 (ohne c. 14), bilden mit der Zählung LXXXIII-CVII den erhaltenen letzten Teil der 107-Kapitel-Liste. Auf fol. 92r setzt der Text im letzten Kapitel des Capitulare missorum Ludwigs des Frommen von 818/19 (BK 141) wieder ein. Das folgende Kapitel (BK 191 c. 1) wird als LXXXIIII gezählt, was einen Anhaltspunkt für die Anzahl der verlorenen Kapitel bietet; vgl. dazu den Blogpost zur Handschrift des Monats Juli 2018.

Die Zählung springt von LXXXVI zu LXXXVIIII bei den aufeinanderfolgenden Kapiteln BK 191 c. 3 und BK 192 c. 2. BK 165 c. 1 wird mit einer aufwändiger gestalteten Flechtbandinitiale eingeleitet (fol. 93r), so dass an dieser Stelle, trotz der weitergeführten Kapitelzählung, der Beginn eines inhaltlich neuen Abschnittes vermutet werden kann.

Fol. 94v-97r (BK 201): Das direkt auf die 107-Kapitel-Liste folgende Hlotharii capitulare Papiense, BK 201 (ohne c. 9 und 10), ist hingegen deutlich als eigenständige Kapitelliste mit neu einsetzender Zählung (I-XVI) erkennbar; sie wird mit einer Rubrik in Capitalis und einer auffälligen Flechtbandinitiale vor c. 1 eingeleitet. Die Fassung bietet vier zusätzliche Kapitel, die nur hier überliefert und wohl vom Sammler aufgrund ihres Inhaltes hier angefügt wurden (c. XIII-XVI; vgl. Boretius 1897, S. 62 f. Anm. ***). Am Ende von BK 201 c. 4 wurde ein Teil des frei gebliebenen Zeilenendes mit einem Schlaufenband aufgefüllt.

Fol. 97r-98v (BK 214, 215, 219): BK 215 (ohne c. 6), BK 214 und BK 219 c. 3-4 werden in einer von I-X durchgezählten Kapitelliste zusammengefasst. Diese war ursprünglich noch länger und umfasste weitere, unbekannte Kapitel, die durch Blattverluste am Ende der Handschrift verlorengegangen sind. Am Ende von fol. 98v ist nur die Kapitelzahl XI ohne weitere Hinweise auf den darauf folgenden Text erhalten geblieben. Der Epilog von BK 215 (ab concessas denique) und BK 214 c. 1 wird zusammengefasst und als c. VI gezählt. BK 219 c. 3 und 4 schließen mit fortlaufender Kapitelzählung VIIII und X an BK 215 an, werden allerdings durch eine Zwischenüberschrift und eine auffällige Flechtbandinitiale zu Beginn von c. 3 abgesetzt und sind so als separate Unterliste erkennbar.

Benutzungsspuren

Auf fol. 90v wurde BK 33 c. 36, in dem es um den Meineid geht, zweimal mit der Glosse periurio markiert; einmal am Rand auf Höhe des Kapiteltextes, aber aufgrund der Bindung nur teilweise sichtbar, und noch einmal gut lesbar am oberen rechten Seitenrand, hier wohl von anderer Hand.

Ein neuzeitlicher Benutzer hat gelegentlich Zahlen (Seitenzahlen in älteren Editionen?) am Seitenrand auf Höhe des Beginns einzelner Kapitularien vermerkt; z. B. auf fol. 62v 223 auf Höhe des Prologanfangs von BK 20a oder auf fol. 82r B. 260 auf Höhe des Prologanfangs von BK 23.

Im Teil mit den Kapitularien Karls des Großen finden sich gelegentlich Kreuze am Rand, z. B. auf fol. 66v auf Höhe von BK 95 c. 5, auf fol. 67r auf Höhe von BK 95 c. 14 oder auf fol. 67v auf Höhe von BK 96 c. 4.

Auf fol. 92r einige Randnotizen von neuzeitlicher Hand: vor Z. 1, in der das fragmentarische Ende von BK 141 c. 29 einsetzt: Lib. 4 S. 73 (wohl Verweis auf eine Edition des Stückes, evtl. in der Collectio Ansegisi?) sowie am Rand neben Z. 6 (zu Beginn von BK 191): Ludouici an. XVI. Im gesamten Teil mit den Kapitularien Ludwigs des Frommen sind einzelne Textpassagen unterstrichen; evtl. von demselben neuzeitlichen Bearbeiter, der auch die Randnotizen eintrug. Die unterstrichenen Stellen lassen auf ein Interesse an der Gerichts- und Strafpraxis schließen, z.B.: per fideiussores ad palatium nostrum (uenire iubeantur) ... bannum persoluat aut aliam armisctra [sic statt harmiscara] sustineant (BK 191 c. 1, fol. 92r); ut per fideiussores missos ad nostra presentia ueniat (BK 192 c. 4, fol. 92v); bannum nostrum id est LX solidos persoluat (BK 165 c. 1, fol. 63r).

Sonstiges

Zusätzlich zu der von Mordek beschriebenen Kustodenzählung finden sich Spuren einer jüngeren Kustodenzählung jeweils am oberen Seitenrand, beginnend ab fol. 46r mit XII, dieselbe Zahl wie das Ende der alten Kustodenzählung auf fol. 45v. Es folgen XIII auf fol. 53r, XIIII auf fol. 60r (am Ende der Lage auf fol. 67v noch einmal wiederholt) und XV auf fol. 68r, womit diese alternative Kustodenzählung abbricht.

Fol. 69 ist durch einen von der Bindung ausgehenden Ausriss beschädigt, der sich über die Höhe der ersten 11 Zeilen erstreckt, in denen jeweils ca. ein Drittel des Textes verlorengegangen ist.

Fol. 96 ist am unteren Rand zu etwa einem Fünftel beschnitten, jedoch erst unterhalb des Schriftspiegels, so dass kein Textverlust entstand. Auch der Seitenrand scheint beschnitten worden zu sein, da von der Kapitelzählung [X]IIII auf fol. 96v die erste Ziffer fehlt.

Auf fol. 83 stehen sowohl auf der Recto- als auch auf der Verso-Seite auf Höhe der rot ausgeführten Rubriken am äußeren Seitenrand im rechten Winkel zum Schriftspiegel zwei Notizen in Texttinte, in denen jeweils der Wortlaut der Rubrik wiederholt wird. Vermutlich handelt es sich um Anweisungen für den Rubrikator, die beim Beschnitt der Seiten entfernt werden sollten, was aber unterblieb.

Auf fol. 90v stehen am inneren Seitenrand zwei spätmittelalterliche (?) Glossen (periurio?).

[Nicht transkribierter Text]
[fol. 62v] [11]
[Benedictus Levita 1,279]
Uilla exceptro [!] uillarum et piscatoria manufacta et quicquid fossibus aut sepius uel etiam alium genere · clausurarum munitione precingitur edodem [!] inmunitate · et temeratoribus dicatur · campo · et silua que sine laborationibus sunt · nullo modo munitione cinguntur ·,· Non plus inmunitate nomina conplete quam claustra1* monasterii ·,·  
1*
korr. aus cla[†]
[BK 20a Prolog]
EXPLICIT ANNO FELICISSIMO VNDECIMO REGNI NOSTRI KAROLVS · GLORIOSISSIMO REGI IN MENSE MARTIO2* QVALITER CONGREGATIS IN VNVM · SINODOCHIALIS CONSILIO · [fol. 63r] EPISCOPIS · ABBATIBUS VIRIQVE COMITIBUS INLVSTRIBUS VNA CVM PIISSIMO DOMNO NOSTRO · SECVNDVM DEVM VOLVNTATE · CAVSIS OPORTVNIS CONSENSERVNT DECRETUM ;,  
I ·  
[BK 20a c. 1]
DE METROPOLITANIS episcopis ut suffraganis eis secundum canone subiecti sunt · et erga ministerium illorum emendet cognoscunt libenter animo emendet adque corrigant ·,·  
2*
gek. MAR
II  
[BK 20a c. 2]
Vbi presens episcopis ordinati non3* sunt ut sine tarditate ordinentur  
3*
non mit Einfügungszeichen ergänzt
III  
[BK 20a c. 3]
De monasteriis que regulares fuerunt · ut secundum regulam uibant4* · necnon et monasteria · puellarum secundum ordine custodiant · et unaquemque abbatissa in suo monasterio · sine intermissione resedeat ·  
4*
korr. aus uibu
IIII  
[BK 20a c. 4]
Vt episcopis · presbiteris · et clerici · infra illorum parrocinia potestatem habeant secundum canonem ·,·  
V  
[BK 20a c. 5]
Ut episcopis diuitiosis · emendandi licentiam habeant · seu et de uiduis infra sua patrocinia · potestatem habeant ad corrigendum ·,·  
VI  
[BK 20a c. 6]
De episcopis · et presbiteris5* qui alterius clerici recipiunt ut nullus liceat alterius clericus recipere aut ordinare in aliquo gradu ·  
5*
i2 korr. (?)
VII  
[BK 20a c. 7]
Ut unusquisque suam decimam donet adque iussione episcopis dispensetur ·  
VIII  
[BK 20a c. 8]
De homicida · aut ceteros reos · qui legibus mori debent · si ad ęcclesia confugium fecerint · non excusetur neque eis · ibidem uictum detur ·  
VIIII ·  
[BK 20a c. 9]
De latrone et latrones · de infra inmunitate illi iudici ad comitum palatii · presentetur et quod hoc non fe[fol. 63v]cerit beneficium et honorem suum perdat · similiter et bassus noster · si hec non adimpleuerit · et beneficium non habuerint .' bannum soluant : >  
 · X ·  
[BK 20a c. 10]
Qui periurium fecerit nulla redemptionem nisi manum perdat · et si accusator contendere uoluerit de ipso stent ad crucem · et si iurator uicerit accusator legem suam emendet · tunc uero de minoribus causis obseruandum de maioribus uero aut de statum ingenuitatis secundum legem custodiant ∴  
XI ·  
[BK 20a c. 11 BK 20a c. 12]
Factum est testimonium episcoporum absque peccato comitis esse dicunt · licet absque inuidia aut occasione mala · et nihil ibi aliut interponat nisi uera iustitia ad perficiendum · et si per hodium aut per malum ingenium · nisi per iustitia faciendo homine · defecerit honorem suum perdat et legibus contra que iniuste fecerit · secundum penam quam intulit emendetur · caput uero que bone memorie · genitor noster in sua placita constituit · et sinodus conseruare :  
XII  
[BK 20a c. 13]
De rebus uero ecclesiarum · unde modo census exeunt · decima · et nona · et honorem perdat · et qui beneficium cum ipso sit solutus · et unde antea non exierunt similiter nouem · et decima detur · adque de casatis solidum · I · et triginta solidos medium6* et XXX tremisses unum et de precariis ubi modo sunt renouentur et ubi non sunt scribantur et sit discretio inter precariis et de uerbo nostro facta inter eas7* que spontanea uoluntate de ipsis [fol. 64r] rebus ecclesiarum faciant ·;  
6*
gek. med
7*
korr. aus eos
XIII ·  
[BK 20a c. 14]
De truste faciendo · ut nemo presumatur ·  
[BK 20a c. 15]
e8* ceterariis · et tabulariis adque cartolariis sicut a lango [!] sunt obsorbetur ·;  
8*
Hier sollte offenbar vom Rubrikator noch eine D-Initiale sowie eine Kapitelzählung ergänzt werden, was aber unterblieb.
 · XIIII  
[BK 20a c. 16]
De sacramentis pro nihil doma inuicem coniurantibus nemo facere presumat ·;  
 · XV ·  
[BK 20a c. 16]
Alio uero modo de illorum9* helymosynis aut de incendiis aut de naufrago · quamuis continentiam faciant nemo in hac iurare presumat ·;  
9*
korr. aus l
XVI ·  
[BK 20a c. 17]
De illos homines qui ad palatium uel ubicumque pergunt · ut eos collecta nemo sit ausus adsalire · aut nemo erba alterius · tempore defensionis · tollere presumat · nisi in hoste pergendum aut missus noster sit et qualiter presumit · emendet ·  
XVII ·  
[BK 20a c. 18]
De toloneis · quia iam antea forbanniti fuerunt nemo tollat nisi ubi antiqua tempore fuerunt ;  
XVIII ·  
[BK 20a c. 19]
De mancipiis que uendunt · ut in presentia episcopi uel comiti sit aut in presentia archidiaconi · aut centenarii aut in presentia uicedomino · aut iudici · comiti aut ante bene nota testimonia · aut sorores marca · nemo mancipia uendat · et qui hoc fecerit tantas uices banno soluant · quantas mancipias uendidit · et si non habet pretium in uuadia pro seruo semetipsum comiti donet usque dum ipso bannum soluat ·;  
XVIIII  
[BK 20a c. 20]
De brunia · ut nullus foras nostrorum regno uendat ·  
[BK 20a c. 21]
e10* iustitia si comis in suo ministerio iustitia non fe[fol. 64v]cerit missos nostros de suas cavsas11* · cogitare faciat usque dum iustitias ibidem facta fuerit · et si bassus noster iustitia non fecerit · tunc et comis et missus ad ipsius12* causa resedeat et de suo uiuat quousque iustitia faciat ;  
10*
Hier sollte offenbar vom Rubrikator noch eine D-Initiale sowie eine Kapitelzählung ergänzt werden, was aber unterblieb.
11*
v ergänzt
12*
Über dem Wort ein redundanter Kürzungsstrich
XX ·  
[BK 20a c. 22]
Si quis pro faida · pretium recipere non uult · tunc ad sit transmissus · et nos eum dirigamus ubi damnum minime facere possit Simili modo · et qui pro faida · pretium soluere noluerit nec iustitia exinde facere in tali eum loco mittere uolumus13* ut pro eodem maiorem damnum crescat ·  
13*
gek. uolus
XXI ·  
[BK 20a c. 23]
De latronibus ita precipimus obseruandum ut pro prima culpa non moriatur sed oculum perdat · de secunda uero nasum perdat · tertia si non emendauerit14* moriatur ·  
14*
non emendauerit korr. aus nom
XXIII ·  
[BK 94 c. 1]
Placuit nobis adque conuenit · ut omnem iustitiam pleniter facta esse debeat infra regno nostro absque ulla dilatione · tan [!] de ecclesiis · quam de sinodocchiis [!] · seu pauperes a uiduis · uel orfanis adque de reliquiis hominibus secundum iussionem domini nostri karoli ;  
XXIIII  
[BK 94 c. 2]
De monachi · qui de francia ueniunt · instituimus enim ut sicut domnus15* noster · rex karolus demandauit de illos monachos qui de francia uelud aliunde uenerunt · et eorum monasteria · dimiserunt ut presentaliter illis parentibus reuertatur ad monasterium · et nemo ex uobis deteneat ipsos ;  
15*
gek. dns
XXV  
[BK 94 c. 3]
De presbiteris de alia prouincia ueniunt ut nullus eos debeant recipere sine dimissoria episcopi sui ;  
[BK 94 c. 4]
e16* episcopis presbiteriis abbatibus uel bassis domnici · [fol. 65r] seu ceteris homines qui ad palatium ueniunt · aut de uadunt17* · uel ubicumque per regnum nostrum pergunt · ut non presumat ipse nec homines eorum · alicui homini suam causam tollere nec suum laboratum in tantum si non conparauerit · aut ipse homo eis · per suam spontaneam uoluntatem dederit et quando ybernus tempus fuerit nullus debeat mansionem uetare ad ipsos iter agentes in tantum ut ipsis iniuste nullam causam tollat · et si aliquid hoc facere presumserit · tam seniores quam et bassalli · et ipse homo ibidem ad eos proclamauerit · tunc uolumus ut presentaliter ille homo · qui hoc malum fecit · hoc qui ad ipsum hominem tulit · proclamauit sęcundum suam legem emendet · et ad palatium exinde · bannum nostrum conponat18*  
16*
Hier sollte offenbar vom Rubrikator noch eine D-Initiale sowie eine Kapitelzählung ergänzt werden, was aber unterblieb.
17*
u1 korr. (?)
18*
gek. conp
 · XXVI  
[BK 94 c. 5]
Stetit nobis de illos homines · qui hic19* infra italia eorum seniorem dimittunt · ut nullus eos debeant recipere in bassallatico · sine uoluntate senioris sui · antequam sciat ueraciter · pro qua causa aut culpa eum suum senior dimisit · et ille homo qui eum recipere uoluerit · et ipsum secum habuerit debeat eum in nostra presentia presentare aut ipse aut missus suus · infra quadraginta noctes · postquam ipse homo ad eum uenerit · si nos infra italia · sumus · et si nos infra italia non fuerimus · tunc postquam dei nomen · fuerimus reuersi ipsum infra XL · noctes · eum ad nostra presentia debeat presentare · sicut supra diximus · ut qui supra hoc facere presumserit · et si non adimpleuerit exinde bannum nostrum ad partem nostram conponat20* [fol. 65v]  
19*
c korr. (?)
20*
gek. conp
XXVIII  
[BK 94 c. 6]
Stetit nobis de homines libellarios · ut nullus comes nec iuniores illorum · eos amplius non distringat · nec inquietent · nisi sicut a tempora langobardorum eorum fuit consuetudo ;  
XXVIIII  
[BK 94 c. 7]
Placuit nobis21* de ęcclesiis baptismalis · ut in omnibus sic conseruate et ordinate esse debeat · quomodo domnus karolus rex demandauit · et in suum capitulare continet ·  
21*
o korr. (?)
[BK 94 c. 8]
Et hoc statuimus ut et munitates a iamdicto domno nostro firmatas in omnibus sit conseruatas esse debeant sicut est iussio · ipsius domno nostro karulo regi ;  
XXX  
[BK 94 c. 9]
Considerauimus · ut uia porturas · uel pontes infra regno nostro in omnibus pleniter emendata esse debeant · pro ipsa loca ubi antea · semper fuerunt nam per alia loca · ipsa flumina porturas nullatenus ·  
XXXI ·  
[BK 94 c. 10]
Placuit nobis de illa feminas cuius maritus in francia esse uidetur .' ut missi nostri per regnum nostrum hoc debeant inquirere si eorum iustitias sic pleniter habeant sicut fuerit iussio domno nostro an non : Et qui hic habuerit bene sic autem tunc uolumus ut ipsi missi nostri · ita conpleant sicut domnus noster demandauit ;  
XXXII  
[BK 94 c. 11]
Stetit nobis ut missos nostros unum monachum · et unum capellatum [!] · direximus infra regnum nostrum · prouidendum per monasterium uirorum · et puellarum · qui sub sancta regula uiuere debent · quomodo est eorum habitatio .' uel qualis est uita · aut conuersatio eorum et quomodo unumquemque monasterium · de res habere uidetur unde [fol. 66r] uiuere possit ·  
XXXIII  
[BK 94 c. 12]
Placuit nobis ut nullus comis · nec iunio [!] eorum nullatenus presumat alicui homini sua testimonia tollere nisi permittatur ei ipsa testimonia · habere · qui eas potest · conquirere adque rogare · et si aliquis contra hoc facere presumserit nostra est uoluntas ; ut ipse in nostra presentia · ueniat et ibidem talem accipiat sententiam · quomodo nostra fuerit uoluntas ad iudicandum ;  
XXXV  
[BK 94 c. 13]
Stetit nobis de illis liberis hominibus langobardis ut licentiam habeant se commendandi ubi uoluerint ·,·  
XXXVI ·  
[BK 95 c. 1]
Vt qui sinadochia habuerit sit a pauperes pascere uoluerint · et consilio facerent .' quomodo abantea fuit · habeant ipsa sinedochia · et regant ordinaliter · et si hoc facere uoluerint ipsi dimittant · et per talem hominem inantea sunt · gubernata qualiter deum et nobis placeant ·;  
XXXVII  
[BK 95 c. 2]
Ut nullatenus eos laici homines tenere debeant sed per sacerdotes fiant ordinate · et gubernate et neque palenses22* neglegentiam habeant de hoc quomodo ordo canonica lex exposuit ;  
22*
et gubernate et neque palenses korr. aus [†]
XXXVIII  
[BK 95 c. 3]
Uolumus ut pro ecclesiastico honorem · et pro illorum reuerentiam · aduocatum habeant ·  
XXXVIIII  
[BK 95 c. 4]
Uolumus ubicumque contigerit unde faida cresceret potest pro satisfactionem hominis illis qui contra qui culpauit · secundum ipsius legem cui neglegentiam commisisset · emendet de uiro statu · ingenuitatis ut aliis [fol. 66v] querellis unusquisque secundum legem suam · se ipsi defendant ;  
XL ·  
[BK 95 c. 5]
Si comites ipsas causas commouerint ad requirendum illam · tertia parte ad eorum recipiant opus duas uero ad palatium · et si per suam neglegentiam · remanserit ut missos domnicos · ipsas causas ceperit requirere · tunc uolumus ut ipsis comites · illa tertia parte non habeant · sed cum integritas in palatio ueniant ·,·  
XLI  
[BK 95 c. 6]
De monasteria · et sinodochias · qui per diuersos comites esse uidentur · ut regales sint · et quicumque habere uoluerint per beneficia domni regis habeant ·  
XLII  
[BK 95 c. 7]
De rebus forfactis per diuersos comites uolumus ut ad palatium pertineant ;  
XLIII  
[BK 95 c. 8]
Si cui res in helymosyna date sunt · et ipse mortuus fuerint antequam eas despenset · tunc missos domnicos · una cum episcopo parrochie illa conredet · qualiter domno regi mercede · ipsa elymosyna fiant facta et infra XXX noctes impleta esse debeant ·  
XLIIII  
[BK 95 c. 9]
De filia cuius pater per manu uero erogatores omnes seruos · iussit fieri liberos · et quia contra legem esse uidentur instituimus quod ipsa filia in tertiam portionem de factu serui iterum introire possit ·  
XLV23* ·  
[BK 95 c. 10]
Placuit inserere ubi lex est · precellat consuetudinem et nulla consuetudo superponatur legis ·  
23*
korr. aus XLI
XLVI  
[BK 95 c. 11]
Placuit etiam nobis ut quicumque feminam potestatem habet per comniato [!] uiri sui uendere potestatem habeant donare ;  
XLVII [fol. 67r]  
[BK 95 c. 12]
De mancipias palatii nostri · et ęcclesiarum nostrarum uolumus mundio recipere · nostras mancipias habere ;  
XLVIII  
[BK 95 c. 13]
Placuit nobis ut illos liberos homines · comites nostri ad eorum opus seruire non obpremant et quicumque hoc fecerint · secundum iudicatum · habemus emendare ·,·  
XLVIIIII ·  
[BK 95 c. 14]
De rebus que ildegarde regine · tradite fuerunt · uolumus ut fiant descriptas · per brebes et ipsa brebes ad nos fiant adductas  
L ·  
[BK 95 c. 15]
Non est nostra uoluntas ut homines placentini per eorum precepta · de curte palatii nostri · illo aldiones recipiant ·  
LI  
[BK 95 c. 16]
De fugiuis partibus beneuento .' et spoleti · siue romani · uel pentapolicon · confugiens faciunt · et reddantur et sint reuersi a propriam locam ·,·  
LII  
[BK 95 c. 17]
Sicut consuetudo fuit sigillum · et epistola · et uias uel porturas · custodire ita nunc sit sit [!] factum ·,·  
LIII  
[BK 96 c. 1]
De his feminis qui se deo uouerant · et se monachica ueste induerant · et postea se maritos copulauerunt ut inquiratur unusquisque in iudicariam · sibi commissas · ubi eas inuenerint · ut sine dilatatione eas ab ipsis illicitas coniunctionibus separare debeant · ut ipsas de supra memorata inlicita coniunctione · ad penitentie recurrant medicamentum ·,·  
LIIII  
[BK 96 c. 2]
De illos homines qui aliquam incantationem uel diuinationem agent · uel his similia que in conspectu dei abhominatione esse uidentur · similiter inquirat unusquisque ubi eos inuenerint non dimittat illos · sine disciplina · [fol. 67v] correptionis et faciant eos penitentiam agerent de has inlicitas presumtiones ·  
 · LV ·  
[BK 96 c. 3]
De prauos illos homines qui brunaticus colunt et de hominibus suis subtus maida · cerias incendunt · et uotos uouent ad tale uero iniquitas eos remouere faciant unusquisque nisi uoluerint ad ęcclesia panem offerre · simpliciter offerant non cum aliqua de ipsa iniqua commixtione ·,·  
 · LVII ·  
[BK 96 c. 4]
Similiter inquirat unusquisque homines sibi commissos · ubi forsitan inuenitur · ubi facte sunt inlicitas coniunctiones · Ita ut qui uxorem consobrino · aut insobrino suo · uxorem duxisset aut etiam qualibet parentem · suam · sibimetipsos uxorem copulasset · sine omnem moderatione eos ab inuicem separentur · et eos ad penitentie remedium faciat destinari ;  
 · LVIII ·  
[BK 96 c. 5 BK 96 c. 6]
Et hoc etiam scribimus ut cunctis diligentes inquirat · ut si est homo uxorem habens · ut supra ipsa cum alia adulterans · et concubam [!] habuerint · aut tali igitur inlicita perpetratione faciat eos cum omni sollicitudine separari · sic placuit domni regi · ut qui as nefandas criminas emendare de terminibus sibi commissis · ut diximus emendare neglexerit · ut in sacro palatio uuidrigildum suum conponat24* ·  
24*
gek. conp
LVIIII  
[BK 25 c. 1]
De singulis capitulis quibus domnus rex missis suis precepit qui nulla25* sacramenta debeant audire · et facere · quam ob rem istam sacra[fol. 68r]menta sunt necessaria per ordine ex antiqua consuetudine · explicare faciunt · et quia modo isti Infideles26* homines · magnum conturbium in regnum domni karoli regi · uoluerint terminare · et in eius uita consiliati sunt · et inquisiti dixerunt · quod fidelitatem ei non iurasset  
25*
korr. aus nullu
26*
korr. aus infideles
LX  
[BK 25 c. 2 BK 25 c. 3 BK 25 c. 4]
Quomodo illum sacramentum iuratum esset debeat ab episcopis · et abbatis · sine comitibus uel bassis regalibus necnon uicedomini27* archidiaconibus adque canonicis · clerici qui monachorum nomine non pleniter conseruare uidentur et ubi regula sancti benedicti secundum ordinem tenent · ipsi in uerbum tantum · et in ueritate permittant · de quibus specialiter abbas · adducant domno nostro · deinde aduocatis · et uicariis · centenariis · siue fore censiti presbiteri · atque cunctas generalitas populi · tam puerilitate annorum XII · quamque de senili · qui ad placita uenissent et iussionem adimplere seniorum · et conseruare possunt · siue palenses · siue episcoporum · et abbatissuarum · uel comitum · hominum et reliquorum hominum · fiscilini quoque et coloni · et ecclesiasticis adque serui · qui honorati beneficia et ministeria tenent · uel in bassallatico honorati sunt · cum domini28* sui · et caballos · arma · et scuto · et lancea · spata et senespasio · habere possunt · omnes iurent · et nomina uel numerum · de ipsis qui iurauerunt ipsis missis in brebem · secum adportent · et comites similiter de [fol. 68v] singulis centini esse noti tam de illis qui infra pago nati sunt · pagensales fuerint · quamque et de illis · qui aliunde in bassallatico · commendati sunt ·,· Et si fuerint aliquis qui per ingenio fugitando · de comitatu · ad aliud comitatu · se propter29* ipsum sacramentum distulerit · aut per superbia · iurare noluerint · semoti per brebem · renuntiare sciant · et tales aut per fideiussores · mittant · et ipsi fideiussores non habuerint · qui in presentia domni regis · illos abducant sub custodia seruetur · aut si in illo uicinio habitare uoluerint · sicut ceteri iurent · et si fugitiuum quis deuenerint · domno regi nuntiatum fiant · per ipsos missos ·  
27*
gek. uicedni
28*
gek. dni
29*
gek. ppr
LXI  
[BK 25 c. 5]
Explicare debent ipsi missi · qualiter domni regi dictum est · quod multi se conplangunt legem non habere conseruatam · et quia omnino uoluntas · domni regis est · ut unusquisque homo suam legem pleniter habeat · conseruata · et si alicui contra legem · factum est non est uoluntas · nec sua iussio .' uerumtamen · si comis · aut missus uel quislibet homo hoc fecit · fiat annuntiatum domni regi · quia ipse plenissime hec emendare uult .' et per singulos inquirant quale habeant legem · ex nomine et nullatenus · si comite de ipso pago · istam legationem perficiant · excepto si ille comis30* in alia utilitate domni regis · non fuerit · aut aliqua infirmitates · eum non detenuerit quod ibi esset non habeat ·,·  
30*
s korr. (?)
LXII [fol. 69r]  
[BK 25 c. 6]
[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]itia habeant ipsi missi una cum [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]rum ministeriis fuerint · ut omnes [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]oc anno ueniant hostiliter in solatio [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] sicut sua fuerit iussio · et pacem in tran[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]nt infra patria qui per epistolas suas de [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]lis · significare uult · quando uel ubi [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]ter se coniungi ·,·  
LXIII  
[BK 98 Prolog]
[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]tibus gastaldeis seu regi · per prouincies [...​.​.​.​.​.​.​.​...]a · mansuetudine prepositis · anno ab in[...​.​.​.​.​.​.​...]ione domini31* nostri iesu christi DCCC · prima indictione32* · VIII · [A]nno uero regni nostri in francia XXII · in italia XXVIII · consolatus autem nostri primo cum italia · propter33* utilitatem sancte dei · ecclesie · hac prouinciarum · disponendarum · uenissemus · et multe adque diuerse · per urbe singulas · ante conspectu nostro quesitiones tam de ęcclesiasticis34* · quam et publicis · hac priuatis rebus · discuterentur · pleraque statim · recitata ex romana seu langobardica legem conpetendi sententiam · terminata est · quadam uero in nostris examinis arbitrium · ad tempus dilata corum iudicia legislatoribus · ad penitus ammissa est · aut posterios obliuiones · tradata quocirca nos · considerantes utilitatem nostram et populi a deo nobis concessi · ea que ab antecessoribus nostris legibus italie ac dictis legis langobardice · ab ipsis edite pretermissa sunt iuxta rerum et temporis · consideratione addere curauimus · explicet que necessaria qui le [!] defuerant · supplerentur · et in rebus [fol. 69v] dubiis quorumlibet iudicium · ar[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] auctoritatis sanctio preualeret [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]  
[BK 98 Prolog]
Capitula autem a nobis addere plac[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]  
31*
gek. dni
32*
gek. indic
33*
gek. ppr
34*
ęcclasticis ohne Kürzungsstrich
[BK 98 c. 1]
Si quis langobardus tantum human[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] gitans pro salute anime sue de rebus [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] onis cuilibet facere uoluerit · non s[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] lebat · iussibus uendendum · commota[n][...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] eas res alienandi · reseruet sed absolu[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] de rebus suis quo uellit · et nouerit sibi a n[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] penitus interdictum · duas de eadem · res [...​.​.​.​.​.​.​...] onem · sed postquam unam de rebus suis · traditio[n][.] fecerit · aliam de ipsa faciendi · nullus habet potestatem · Ita tamen ut usufructum per precariam res traditas · usque in tempus diffinitum · possidendi sunt · ei concessa faccultas ·  
LXVI  
[BK 98 c. 2]
Si quislibet contenta · iussione nostra · ceterit · in exercitum pergentibus domi resedere presumserit · plenum eribanno secundum legem francorum id est solidos XL · sciat deberet conponere similiter · et pro contemtu singulorum capitulorum · qui per nostra regia · auctoritatis bannum promulgabunt · id est qui per pacem ecclesiarum dei uiduarum orphanorum · et pupillorum · hac minus potentium · inruperint · XL · solidos multa exolbat ·,·  
LXVII ·  
[BK 98 c. 3]
Si quis35* ad deo contumax · aut superbus · extiterit · et dimisso exercitum · absque iussionem · uel licentiam regis · domum reuertatur · et quod nos teudisca lingua · dicimus erisliz · ipse reus maiestatis · uite incurrat periculum · [fol. 70r] et res eius in fisco nostro socientur ;  
35*
gek. q
LXVIII  
[BK 98 c. 4]
Si quis latronem mortem dignum sibi ad occidendum · traditum seruauerit · et uita indigno concesserit · medietatem damni propter36* quod traditus est pro latrone conponat37* · et idem latro si rursus · in latrocinio fuerit · conprehensus quod38* prius debuerat capitulis · debitum exsoluat ;  
36*
gek. ppr
37*
gek. conp
38*
korr. aus qui
LXVIIII  
[BK 98 c. 5]
Si quis39* alterum presumtiue sue sponte castrauerit · et ei40* ambos testiculos amputauerit · in integrum uuidrigildum suum · iuxta conditione persone conponat41* si uirga absciderit · similiter suum testiculum · medietatem42* · soluat · aut de oculos manibus ac pedibus · uel de lingua sancimus · ut si unum chorum · abscisum fuerit · medietas43* uuidrigild · si ambo integritas pro facti emendatione conponatur44*  
39*
gek. q
40*
korr. aus ai
41*
gek. conp
42*
gek. med
43*
gek. med
44*
gek. conp
LXX  
[BK 98 c. 6]
Aldiones uel aldiane · ad huius publicum pertinentes · ea lege uiuant in italia in seruitute domnorum suorum quas fiscalini · uel lites45* uiuunt in francia ;  
45*
l korr. (?)
[BK 98 c. 7]
i46* quis47* furonem uel latronem · conprehenderit · et eum indemnem dimiserit · neque illum ad presentiam ducis · aut comitis · uel locis seruatoris · qui missus comitis est adduxerit · et de hoc facto · uel nequitia · posthac in presentia · iudicum conuinctus fuerit · ipsi damni estimatione pro qua fuit uel latro conprehensus · conponere cogatur ·  
46*
Hier sollte offenbar vom Rubrikator noch eine S-Initiale sowie eine Kapitelzählung ergänzt werden, was aber unterblieb.
47*
gek. q
Hęc sunt capitula que domnus karolus magnus imperator iussit scribere in c[on]silio suo et iussit eas ponere inter alias leges · INPRimis de homicidiis clericorum ·,· [fol. 70v]  
I  
[BK 39 c. 1]
De homicidiis clericorum · Qui subdiaconus occiderit CCC solidos conponat48* · qui diaconus49* · CCCC · qui presbiter · DC · qui episcopum DCCCC solidos · qui monachus · CCCC solidos conponat50* cuius iudicentur ·  
48*
gek. conp
49*
gek. diac
50*
gek. conp
II ·  
[BK 39 c. 2]
Si quis in munitatem damnum aliquid fecerit · DC solidos conponat51* Si autem homo furtum · aut homicidium uel quolibet crimen foris committens · infra inmunitatem fugerit mandet omnes · uel episcopi uel abbati · uicedomino52* uel quicumque locum episcopi · uel abbati uel uicedomini53* · tenuerit ut reddat ei · reum si illum contradixerit · et eum reddere uoluerit · in prima contradictione · solidis54* XV · culpa iudicetur55* · si ad secundas inquisitione · eum reddere noluerit · XXX solidos culpabilis56* iudicet · si nec ad tertia inquisitionem consentire noluerit quicquid reus damnum fecerit · totum illi qui eum infra munitatem retinet · nec reddere uult soluere cogatur · et57* ipse comis ueniens · licencia ueniat · ubicunque eum inuenire potuerit58* · si autem statim in primam inquisitionem · comiti responsum fuerit · quod reus infra munitatem quidem fuisset de fuga lapsus est · statim iuret quod ipse eum ad iustitiam · cuiuslibet disfaciendam · fugire non fecisset · sit ei in hoc satisfactum · si autem intrauerit in ipsa munitatem comiti collecta manum quilibet resistere · temtauerit · comis hoc ad regem uel principem differat · ibique iudicetur ut sicut ille qui in munitatem · [fol. 71r] damnum fecit · DC · solidos conponere debeat · ita qui comiti · collecta manu · resistere presumserit ;  
51*
gek. conp
52*
gek. uicedno
53*
gek. uicedni
54*
gek. sol
55*
gek. iud
56*
gek. culp
57*
e korr. (?)
58*
i korr. (?)
 · III ·  
[BK 39 c. 3]
Si quis ad ęcclesia confugium fecerit · intra ipsius atria ęcclesię pacem habeat · nec sit ei · necesse · ecclesia ingredi · et nullus eum per uim abstrahere presumat · sed liceat ei confiteri quod fecit · et inde per manus bonorum hominum · in discussionem · in publico producatur ·,·  
IIII  
[BK 39 c. 4]
Si quis hominem in iudicium iniuste contra alium altercantem · adiuuare per malum ingenium · presumserit · adque inde coram iudicibus uel comitem increpatus fuerit · et negare non potuerit solidos culpa iudicetur ·,·  
 · V ·  
[BK 39 c. 5]
Si quis libertate sua fuerit interpellatus · sed timent nec in seruitium cadant · aliquem de propinquis suis .' per quem se in seruitium · causarum · timens occiderit · id est patrem · matrem · patruelem auunculum uel quemlibet huiusmodi propinquitatis · persona · ipse qui eum inpetrauerit · moriatur agnitio eius · et consanguinitas · in seruitutem cadat · et si negauerit se illum occidisset · ad VIIII moderes ignotos · iudicio dei examminet accedat ·,·  
VI ·  
[BK 39 c. 6]
Qui res suas pro anima sua · in casa dei tradere uoluerit · doni tradictione faciat · coram testibus legitimis · et que actenus in hoste facte sunt tradictiones59* de quibus nulla est questio stabilis permaneat · Si uero aliquis60* alii res suas tradiderit · et [fol. 71v] in hoste profectus fuerit · et ille cui res tradite sunt · interim mortuus fuerit qui res suas tradidit cum reuersus fuerit adhibitis testibus quorum fides quibus traditio facta est · res suas recipiat · si autem et ipse mortuus fuerit heredes eius legitimi · res tradita recipiat ·,·  
59*
di korr. (?)
60*
q korr. (?)
VII ·  
[BK 39 c. 7]
Si quis per cartam ingenuitatis · a domino61* suo legitime libertatem · et consecutus permaneat liber · Si uero aliquis eum iniuste · inseruire temtauerit · et ille cartam ingenuitatis sue · ostenderit et aduersarium se in seruitium uelle conparauerit · et ille hoc temtauerit62* · multa que in carta discripta est · soluere cogatur · Si uero carta non paruerit · sed iam ab illo · qui inseruire uoluerit disfacta est · uuidrigild eius conponat63* duas partes illi · qui inseruire uoluerit · tertiam regis · et ille iterum per preceptum regis · libertatem suam conquirat ·,·  
61*
gek. dno
62*
a korr. (?)
63*
gek. conp
VIII  
[BK 39 c. 8]
Liber qui se loco uuadii in alterius potestate commiserit ubique constituit · damnum aliquot cuilibet fecerit · qui eum in loco uuadii suscepit · aut damnum solbet aut hominem in malum perductum dimittat perdat simul debitum propter64* quod eum uuadii suscepit · et qui damnum fecit dimissus iusta · qualitatem regi cogitatur · emendare · si uero liberam feminam habuerit · usque dum in pignus adsteterit et filios habuerint liberi permaneant ·,·  
64*
gek. ppr
VIIII  
[BK 39 c. 9]
Omnia deuita que ad partem regi solui debent · solidis65* · XII · denariorum soluant · excepto66* freda que [fol. 72r] in lege salicha scripta est illa · eadem soluant quo cetere conpositiones solui debent · conponatur ·,·  
65*
gek. sol
66*
korr. aus excepta
 · X ·  
[BK 39 c. 10]
Si quis67* causam iudicatam · repetire presumserit in mallo · ibique68* testibus conuinctus fuerit aut quindecim ictus habet scabinis qui causa superius iudicauerunt accipiat ·,·  
67*
gek. q
68*
i2 korr. (?)
 · XI ·  
[BK 39 c. 11]
Optimi quisque in pago · uel ciuitate in testimonium · adsumatur · et cum in his contra quem testimoniari debent nullum crimen possunt indicere ·  
[BK 40 c. 1]
e69* causis audiendis · uel ecclesiis emendandis · ut ubi in unum locum plures sunt qua necessit ut destruentur que necessaria non sunt · et hodia construantur ·  
69*
Die Anfangsinitiale wurde nicht ausgeführt, ebenso fehlt die hier zu erwartende Kapitelzählung; allerdings hat ein Bearbeiter in hellerer Tinte einen Trennstrich zwischen diesem und dem vorangehenden Absatz gezogen sowie einen Bogen vor dem ersten Wort wie für D(e) gesetzt.
 · XII ·  
[BK 40 c. 2]
Ut presbiteri non ordinatis priusquam examminentur et ut excommunicationis passim · et sine causa non faciant ·,·  
XIII  
[BK 40 c. 3]
Ut missi nostri scabinos aduocatos · notarios per singulas loca · eligant · et eorum nomina · quando reuersi fuerint · secum scriptas referant ·,·  
XIIII ·  
[BK 40 c. 4]
De his qui legem seruare consenserint et per fideiussores ad presentia regis deducantur ;  
XV ·  
[BK 40 c. 5]
Ut illi qui aribannum soluere debent concessum faciant ad ribannatorem ·  
XVI ·  
[BK 40 c. 6]
De fugitiuis ac peregrinis ut distringantur ut sire [!] possumus quid sint aut unde ueniunt ;  
XVII ·  
[BK 40 c. 7]
Ut baucas aut brunias non dentur negotiatoris ·  
[BK 40 c. 9]
t70* non mittantur testimonia super uestitura dom[fol. 72v]ni pipini regis :  
70*
Hier sollte offenbar vom Rubrikator noch eine U-Initiale sowie eine Kapitelzählung ergänzt werden, was aber unterblieb.
 · [XV]III ·  
[BK 40 c. 10]
Ut nec colonus nec fiscalinus · possit alii · ubi traditionem facere ·  
XVIIII  
[BK 40 c. 11]
Ut nullus presumat hominem ad iudicium mittere · nisi iudicatum fiat ·,·  
XX ·  
[BK 40 c. 12]
Ut libero homo · qui in monasterio reguli · comman [!] deposuerit · promissionem factam secundum regulam firmitatem teneat ·  
XXI  
[BK 40 c. 13]
Ut omnia que uuadiari debent · iusta quod in lege continet · pleniter secundum legem ipsa rediatam fiant · et in postmodum uel domnus rex uel ille cuius causa est · iuxta quod ei placuerint misericordia71* faciant ·,·  
71*
gek. mia
 · XXII ·  
[BK 40 c. 14]
De episcopis abbatibus comitibus · qui ad palatium nostrum non ueniunt ·,·  
XXIII ·  
[BK 40 c. 15]
Ut nullus ebrius suam causam possit72* conquirere nec testimonium dicere nec placitum comis habeat nisi ieiunus  
72*
korr. aus p[†]
XXIIII  
[BK 40 c. 16]
Ut nemini liceat alium quoque rem adhibendum ;  
XXV ·  
[BK 40 c. 17]
De missis nostris discurrentibus uel ceteris hominibus propter73* utilitatem nostram iter agentibus nullus mansionem contradicere presumat ;  
73*
gek. ppr
XXVI ·  
[BK 40 c. 18]
De canibus qui in destro tunsi sunt ut homo qui eum habuerit · cum ipsi cane in presentia regis ueniat ;  
XXVII ·  
[BK 40 c. 19]
Ut populus interrogetur de capitula · que in lege mittenda sunt · et postquam omnes consenserint scriptionis · et manusfirmationis suas in ipsis capitulis faciant ·  
XXVIII  
[BK 40 c. 20]
Ut nullus habeat exceptis · scabinos VII · qui ad dominica [fol. 73r] placita precesse debent ·,·  
 · XXVIIII  
[BK 40 c. 21]
De falsis testimoniis · requirendum est · ut non recipiantur ·  
XXX  
[BK 40 c. 22]
Ut nullus presumat pro uita regis · et filiorum eius iurare :  
XXXI ·  
[BK 40 c. 28]
De falsis testibus monetariis requirendum ·,·  
XXXII  
[BK 40 c. 24]
De signatis et mentiendum uadunt ·,·  
XXXIII  
[BK 40 c. 29]
Si alie res preocupauerunt ·,·  
[BK 22 Prolog 1]
REGNANTE DOMNO NOSTRO IESV CHRISTO IMPERATOR · IN PERPETVVM · EGO KAROLVS ·  
[BK 22 Prolog 1]
gratia dei · eiusque misericordia donante rex · et rector regni francorum · et deuotos · sancte dei ecclesie defensor humilis · qui atiutor omnibus ecclesiastici pietatis · ordinibus seu secularis · potentia dignitatibus · christo domino74* deo · eterne perpetue · pacis et beatissimis salutem · considerans75* pacifici · hac pie mentis inuito · una cum sacerdotibus et consiliaribus nostris · habundantem in nostraque populum · christi regis clementiam ·,· et quam innecessarium · ergo non solum toto corde · et hore · quam pietatis agere gratia · siue necessantes seu ediam continuo76* · bonorum operum · exercitationem eius insistere · laudibus quatinus qui nostro regno · tanto contulit honores sua protectione · nostrumque regnum · in eternum conseruare dignetur · quapropter77* ampliauit nobis · uestra rogare solertiar78* · pastor ecclesiarum christi et doctores · regis eius clarissima mundi luminaria · ut uigili cura · et regula ammonitionem populum dei [fol. 73v] pro pasca uite eterne · duere studeatis · et errantes oues bonorum · exemplorum seu adorationum humeris intrare · ęcclesiastice · firmitatis in uiro reportare satagimini · ne lupis insidians aliquem canonicam sanctionem · transgredi uite · uel paterna traditione · uniuersalium consiliorum .' escendentem quod absit inueniens deuore ·,· Ideo magna deuotionis · et studio ammonendi · et adortandi sunt · imino [!] conpellandi · ut firma fide · et infatigabilis perseuerentia · intra paternas sationes · re conteneant · In quo opere et studio fiat · testissime sanctitas uestras nostrum nobis quod operare diligentia · qui oportet et nostros ad uos direximus .' missos qui ex nostris nominis auctoritate una nobiscum · corrigerent qui corrigenda essent · sed et aliqua capitula · ex canonicis institutionibus · quem magis nobis necessaria · uidebantur subiuncximus · nec aliquis queso huius pietatis ammonitiosam esse presumtiosa · ubi dicent quia nus [!] erecta · corrigere superflua · abscidere recta · coartare studeamus sed magis beneuolo caritatis animo suscipiant episcopis · Nam legimus in regnorum libris · quomodo sanctus losias · regnum sibi ad deo datum · circumeundo corrigendo · aduendo · ad cultum ueri dei · studiit reuocare · non omnibus ut in eius sanctitate equiparauilem faciant · sed quod nobis erit79* · ubique sanctorum semper exempla sequenda · et quo sancta que poterimus · ad studium bone uite · In laudem et gloriam domini80* · nostri iesu christi · congregare necesse [fol. 74r] est · quapropter ut supradiximus · aliquis capitulis · notasse iussimus · ut simul eadem uos ammonere studeatis · ut quecumque nobis alia necessaria esse scitis · et ista ęqualitatis intentione · predictis nec aliquid quod suum est · sanctitatis populi dei · ut ille uideant ammittere ut pio studio · non ammoueatis · quatenus ut et uestra solertia · et subiectorum · hobedientia eternam81* felicitate ab omnipotenti deo regnum remunerentur omnibus ;  
74*
gek. dno
75*
korr. aus cons[†]ans
76*
t korr. (?)
77*
gek. quapropr
78*
s korr. (?)
79*
gek. er
80*
gek. dni
81*
e2 korr. (?)
I  
[BK 22 c. 1]
Sunt enim aliquid qui culpis · exigentibus ad christi priori · excommunicantur · et ab aliis ecclesiasticis · uel laicis presumtionem in communione accipiuntur · quod omnino sanctum nicenum concilium simul et calcidonensem · necnon et antioceno · adque sardicense fieri prohibea  
II ·  
[BK 22 c. 2]
ITem enim habeat In eodem concilio · ut eorum qui ad ordinandum ueniunt fides et uita · pro a sua christo diligenter discutitur et sic ordinetur ·,·  
 · III ·  
[BK 22 c. 3]
Item de eodem concilio necnon et antiocheno simul et calcidonense · ut fugitiui clerici · et peregrini nullus recipiatur nec ordinentur sine commenditis litteris · et suis episcopis uel abbatibus licentiam omnibus  
IIII  
[BK 22 c. 4]
ITem in eodem sinodo · interdictum · et presbiteri82* · et diaconibus uel omnibus qui in clero sunt · mulierem habere in domo sua · propter83* suspitionem · nisi matrem84* · aut sororem · uel eas tantum · personas que suspitiones affugiunt omnibus85* :  
82*
b korr. (?)
presbiteri gek. pbri
83*
gek. ppr
84*
gek. mat
85*
u korr. (?)
V  
[BK 22 c. 5 BK 22 c. 6 BK 22 c. 7]
ITem in eodem concilio · seu in discretis pape leonis · necnon in canonibus · que dicant apostolorum · sicut et in le[fol. 74v]ge ipse dominus86* precepit · omnino omnibus interdictum est · legitur uel quomodo dicere recte potest · si non communicaueri sumsimus domino87* sacramenta hec uero per singula capitula · in statutis nec enim concilii legere potetis seu in aliarum sanctorum patrum sinodolib[.] et dictis omnibus in antioceno · concilio quod si qui damnati sunt a sinodo uel a suo episcopo · et postea missi isti trahere presumunt precipiat · ut nulla audeant ei communicare · si quis uero communicant · simili sententia subiaceant sicut et damnatis episcopis ·  
86*
gek. dns
87*
gek. dno
VI  
[BK 22 c. 8]
Item In eodem concilio ut tamen propolitanum episcopis · suffraganis episcopis respiciant · et nihil noue audeant facere in suis parrochiis sine conscientie et consilio sui · etropolitani [!] · nec metropolitanis sine eo consilio sacerdotibus  
VII  
[BK 22 c. 10]
Item In eodem concilio · ut episcopis uel quilibet · et ex clerico sine concilio · uel litteris episcoporum · uel metropolitani · non audeant regalem dignitatem pro suis causis clamare se in commune episcopo post consilio · causa eius examinetur episcopis ;  
VIII  
[BK 22 c. 12]
ITem In eodem concilio · ut episcopis eius et clerici curam habeant et qua ordinatus est episcopis ;  
VIIII ·  
[BK 22 c. 13]
ITem In eodem · concilio · necnon et in calcidonense · ut prouincialis episcopis · cum su [!] metropolitani88* · nobis in anno propter89* causas · ecclesiarum concilio celebretur episcopis ;  
88*
r korr. (?)
89*
gek. ppr
 · X ·  
[BK 22 c. 14]
In concilio laudicense · necnon in africano precipitur · ut monachi et clerici · taberna non ingrediatur edendi libendi causa clerici ·  
 · XII ·  
[BK 22 c. 15]
ITem in eodem concilio · ut a uespera usque ad uespera · die dominica seruetur omnibus ;  
XIII · [fol. 75r]  
[BK 22 c. 16]
Tem90* in eodem concilio · ut ignabo angelorum nomina nec figuratur · nec nominetur nisi illos quos habemus in auctoritatem [.]d sunt michaher · raphahel ·  
90*
Die Anfangsinitiale ist im Falz der Bindung verschwunden.
 · XIIII  
[BK 22 c. 17]
Tem91* in eodem concilio · quod non oporteat muliere ad altare sacerdotibus ·  
91*
Die Anfangsinitiale ist im Falz der Bindung verschwunden.
XV ·  
[BK 22 c. 18]
ITem in eodem concilio · ut codeane · inmalici · incantatores uel incantatricis fieri non sumantur omnibus  
XVI ·  
[BK 22 c. 19]
ITem In eodem concilio necnon et in sardicense quod non potebant in uillolis92* · uel in agris episcopis constituit sacerdotibus  
92*
korr. aus uollolis
XVII ·  
[BK 22 c. 23]
Item in eodem concilio infra dua capitula93* · necnon et in decretis leoni pape nec monachus · nec clericus · in seculari negotio transeat · et ut serui94* alterius · et ad clericum uel in monachicum95* ordine sine uoluntate et licentia domini sui sacerdotibus ;  
93*
korr. aus capitulo
94*
i korr. (?)
95*
Das nachträglich übergeschriebene -ic- steht an der falschen Stelle, nämlich über -ac-, so dass sich eigentlich eine (sinnlose) Korrektur zu monaicchum ergibt.
XVIII ·  
[BK 22 c. 20 BK 22 c. 21]
Item in eodem concilio · ut canoni liberi tantum legunt in ecclesia clericis · et monachis in concilio calcidonense · ut non oporteat episcopus ut qualiuet ex clero per pecunie · ordinare quia utrisque deponendi sunt · et qui ordinent · et qui ordinantur · necnon · et qui mediator est inter eos omnibus ;  
XVIIII  
[BK 22 c. 22]
ITem deadem [!] rem · in canonibus apostolorum legitur · quam eresi iam princeps apostolorum in symone mago · terribiliter damnauit omnibus  
XX ·  
[BK 22 c. 24]
ITem in eodem concilio · infra dua capitula96* · necnon et in sardicense ut nec episcopis · nec clerici · non transmigretur de ciuitate in ciuitate omnibus ;  
96*
gek. cap
XXI ·  
[BK 22 c. 25]
ITem in eodem synodum · ut nullus absolutus ordinetur [fol. 75v] sine prenuntiationem et stabilitatem loci adque ordinetur monachi  
XXII ·  
[BK 22 c. 28]
ITem in eodem concilio · ut si clerici inter se negotium · aliquit hoc habuerit causa episcopis iudicetur non ad secularis97* omnibus ;  
97*
i korr. (?)
XXIII ·  
[BK 22 c. 29]
Item In eodem concilio · ut clerici nec monachi · conspirationis uel insidias contra pastorem suum non faciat omnibus ;  
[BK 22 c. 30]
ITem in eodem concilio · ut laici episcopis · aut clericus non accusent nisi prius eorum discutiatur existimationi oppinionibus  
[BK 22 c. 31 BK 22 c. 32]
Item in eodem concilio · ut loca que semel deo dicata sunt ut monasteria non possunt ultra fieri secularia · habitacula · omnibus in consilio cartaginense primo omnium et fides esse trinitatis · et incarnationis christi passionis resurrectionis · et adsectionis in cęlo diligenter · omnibus predicentur omnibus ·;  
XXV ·  
[BK 22 c. 33]
ITem in eodem prouidenda abaritia bonulas [!] alienas · furare potest uel terminos petru [!] orans [!] cedat ;  
XXVI  
[BK 22 c. 34]
Ite [!] in eo de his qui in pericula constituti sunt et conuertant se ad domini · ut canonice inquirunt reconciliatione98* · et canonice reconcilietur omnibus  
98*
n2 korr. (?)
XXVII  
[BK 22 c. 35]
ITem in eodem ut illi qui non sunt bone conuersationis ad eorum uita accusabili · et non audeant episcopi uel maiores natum accusare omnibus ·,·  
XXVIII  
[BK 22 c. 36]
ITem In eodem · ut qui ex canonica obpresumtione communicauerit excommunicetur ;  
XXVIIII  
[BK 22 c. 37]
ITem in eodem concilio infra dua capitula · ut nullus presbiter aut diaconus · contra suum episcopum superbe audeat omnibus [fol. 76r]  
XXX  
[BK 22 c. 38]
Item in eodem clericis · et ęcclesiasticis ordinis · si culpam curserit ut aput ęcclesiasticum iudicetur non aput secularem · hominibus  
XXXI ·  
[BK 22 c. 39]
ITem In eodem mutauerit et cuniam accipiant si speciem aliam eadem · eadem speciem quam dederit accipiet omnibus  
XXXII  
[BK 22 c. 40]
In consilium africanum ut uirginem non sacrate a grauioribus personis dirigenti custodia seruentur episcopis ;  
XXXIII  
[BK 22 c. 41]
ITem In eodem · ut non liceat episcopo · principalem cathedram seu parrochie neglegere · et aliquam ęcclesiam in suo dicesses · magis frequentare episcopus ;  
XXXIIII ·  
[BK 22 c. 42]
Item in eodem ut falsa nomina mathirium · et incerte sancte trinitatis · memorie non uenerentur omnibus ;  
XXXV ·  
[BK 22 c. 43]
ITem in eodem ut nec uxor · a uiro dimisso alio accipiant · uiuent uxor priore episcopus ·  
XXXVI  
[BK 22 c. 44]
ITem in eodem uos probatis a metropolitano iudices · non pernuntur omnibus ·,·  
XXXVII ·  
[BK 22 c. 45]
ITem in eodem infra dua capitula · ut ad persone non habeant potestatem accusandi · et in primo crimine uincti sunt falso dicere in secundo · non habeant potestatem dicendi omnibus  
XXXVIII ·  
[BK 22 c. 46]
Item · in eodem et uirgine · non uelentur · ante XXX · et quinque anni · nisi rationabili necessitate cogente omnibus ·  
XXXVIIII  
[BK 22 c. 47]
ITem in eodem concilio · gangarense · ut nulli liceat oblata que ad pauperem pertineat recipere uel dare omnibus sacerdotibus ·,·  
XL ·  
[BK 22 c. 48]
ITem in eodem · ut ecclesiastici ieiunia sine necessitate rationabilem non soluatur sacerdotibus ·,·  
XLI · [fol. 76v]  
[BK 22 c. 49]
In concilio acirinense · inuentum est in eo · qui cum quadrupedibus uel masculi contra natura peccant duram · et districtum penitentiam · quampropter99* episcopis presbiter quibus iudicium penitentie · iniunctum est et conentur omnimodis ad malum ad consuetudine prohibere uel abscidere episcopis ·,·  
99*
gek. quampropr
[BK 22 c. 50]
IN conciliis concessariens ut nullatenus · presbiterum ordinentur ante XXX · et quinque annorum etatis sue quia dominus100* iesus non predicauit · ante XXX · et V · annorum omnibus  
100*
gek. dns
XLIII  
[BK 22 c. 51]
In decretalibus syrichi pape ut alterius sponsa nemo · accipit episcopis · monachi uirginibus :  
XLIIII  
[BK 22 c. 52]
tem101* ei unde102* ut monachi et uirgines · suum prepositum omnismodis obseruent omnibus ·,·  
101*
Die hier zu erwartende I-Initiale wurde nicht ausgeführt.
102*
unde ergänzt
XLV ·  
[BK 22 c. 53]
IN Decreta liber innocenti pape · ut pax detur ab omnibus confectus episcopis · sacramenta sacerdotibus ·,·  
XLVI  
[BK 22 c. 54]
ITem in eiusdem ut nomina non recitentur ante precem sacerdotale episcopis et sacerdotibus ·,·  
XLVII ·  
[BK 22 c. 55]
Item in eiusdem ut nullus sacerdotum liceat ignorare sanctorum canones · instituta episcopis ·,·  
XLVIII ·  
[BK 22 c. 56]
IN decretis leoni pape · sicut et in sardicensum · concilio uestrum episcopis alterius clericus a se non colliget · nec ordinet episcopus ·,·  
XLVIIII  
[BK 22 c. 57]
Item in eiusdem ut nullus episcopus · seruus ad clericatum officium · sine domini103* sui uoluntatem promouere presumat · et hoc gangarense concilio prohibet episcopis ·,·  
103*
gek. dni
 · L ·  
[BK 22 c. 58]
ITem in eiusdem ut si quis sacerdotum · contra constituta · decretalia presumtiose agunt et corrigant nolens ab officio suo · moueatur episcopis ;  
 · LI ·  
[BK 22 c. 59 BK 22 c. 60 BK 22 c. 61 BK 22 c. 62 BK 22 c. 63]
IN Decretis scelus pape · ut nullus episcopus uidua ue[fol. 77r]lare presumat · nec enim dilectissimi pio studio · et magna104* dilectionem intentionem uestram unam unitatem amore studuimus · que magis necessaria uidebatur · ut sanctorum patrum canonicis institutis inicerensis [!] premia cum illis ęterne felicitatis accipere mereamini sunt iamque pro dei tamen uestram · quam terribilis sint · attematicis censuram · ferientur · qui presumtiose contra statuta uniuersalia · conciliorum uenire audeunt · quia propter105* et uos diligentius · ammonemus · ut omni intentionem orribilem execrationem · indicio uobis capere studeatis · sed magis canonica instituta · sequentes et pacificas unitates · nitentis ad eterne pacis gaudia peruenire dignemini ; Unaquoque alia capitula · que nobis subtilia · huic predicentia · omnititione subiungere · uisa sum omnibus · primo omnium fide catholica ab episcopis · et presbiter diligenter legatur · et omni populo predicetur · qui hoc primum preceptum · et suo domini106* dei omnipotentis in lege ; Audi israel107* quia dominus108* deus tuus deus tuus · et diligatur ex toto corde · et ex tota mente et ex tota anima · et ex tota uirtute uestra omnibus ut pax sitis · et concordia unanimiter · cum omni populo christiano · inter episcopi · abbati comitis iudices et omnes absque maiores · seu minoris personas · quia nihil deo sine pace placet · nec munus sancte oblationis nisi ad altare sicut euangelio ipso domino109* precipiente legimus quia et illius secundum mandatum est in legem ·; diligis proximum tuum sicut te ipsum · in euangelio beati pacifici · quoniam filii dei uocabuntur ·; Et iterum in hoc cog [fol. 77v]noscent omnes quia mei discipuli estis · Si dilectionem habueritis ab inuicem · In hoc enim preceptum discernunt · filii dei et filii diaboli · semper discensionem · et discordia habere satagunt ; Filii autem dei semper pacem · et dilectionem studeant omnibus ut quibus data est · potestas iudicandum · iuste iudicent sicut scriptum est · Iuste iudicate fili hominum · non in muneribus quia mumera [!] excecant corda prudentium · et subuertunt · corda iustorum · non in adulationem persone sicut unde utero nominum dictum est quia iustum est iudicate · sibe ciuis sit ille · siue peregrinus nulla sit distantia · personarum quia dei iudicium est · Primo namque iudici diligenter · discendant · et lex sapientibus populo · conposita · nec per ignorantia · ad uia ueritatis miserit · et humile rectum intellegat iudicium caueat · nec declinet · aut per adulationem aliquorum aut per amore · huius liceat amici · aut per amore alicuius ; potentium aut propter110* premium rectum iudicium declinet · et honestum nobis iudicet ieiuni causas · audeant et discernant omnibus ·,·  
104*
n korr. (?)
105*
gek. propr
106*
gek. dni
107*
gek. isrl
108*
gek. dns
109*
gek. dno
110*
gek. ppr
 · LII ·  
[BK 22 c. 64]
ITem habemus in lege domino111* precipientem · non periurauis In nomine meo nec pollues nomen dei tui · nec assumes nomen domini112* dei tui in uanum · Ideo omnino ammonendi sunt omnes diligenter ut caueant periurium non solum in sanctum euangelium · uel in altare seu in sanctarum reliquiis · sed in communi loquilla · quia sunt aliqui · quia per caritatem · et ueritatem iurat · et cauet se · ad iuramina in nominis dei · nesciunt · quia deus · quod deus [fol. 78r] caritas est · Item ipse dominus113* in euuangelio dicit · sum uia et ueritas · Ideo quia ueritatem · et caritate iurant in domino114* iurant ·  
LIII ·  
[BK 22 c. 64]
ITem cauendum est nec farasicca · subscriptione aliquid · pulsarum honorem quam altera · nec dicant · ei dominus115* · Stulte et ecce quod est malus a nostris uel altare · quod sanctificaturus · sed et nobis honestum uidetur · ut quod in sancti habitat iurare · ieiunium faciat · cum omni honestatem · et timorem dei · et scient se rationem reddituri deo uniuscuiusque iuramenti · quecumque sint sic uenerint · uniuscuiusque ecclesia iuramenti quecumque sint si uenerint · ecclesias siue exora ecclesias · et uos paruuli · sine rationabilia · etate sunt non cogantur iurare sicut guneo · digni faciunt · et qui semel periuratum fuerit omni testes sit posthec · nec ad sacramentum accedat · nec in sua causa · uel alterius iuratur existat omnibus  
111*
gek. dno
112*
gek. dni
113*
gek. dns
114*
gek. dno
115*
gek. dns
 · LIIII ·  
[BK 22 c. 65]
Item habemus in lege mandatum domini116* · non auguriamini · et un deuteronomio nemo sit · qui ariolus suscitetur uel somnia obseruet uel ad auguria intendant ;  
 · LV ·  
[BK 22 c. 65]
Item ne sit malificus · nec incantator · nec pictone consolatur :  
LVI ·  
[BK 22 c. 65]
ITem precipimus · ut caculatores · nec incantatores · nec tempestarii · uel obligatores · non fiant ubicumque sunt emendetur quod damnentur ·,·  
LVII ·  
[BK 22 c. 65]
ITem de arboribus uel de petris uel de fontibus ubi aliquis instulti luminaria · uel alia subseruatione omnino damnamus ut isto proximo usus et deo · exsecrabilis ubicumque [fol. 78v] inueniat attollatur · et dextruatur omnibus ·  
116*
gek. dni
LVIII ·  
[BK 22 c. 66]
ITem predicare necesse est quantum malum si hodium uel inuiam quia in legem scriptum non hoderis contra fratrem tuum in corde tuo publice argue eum ;  
LVIIII  
[BK 22 c. 66]
ITem uobis euangelista · qui hodit fratrem suum homicida est ;  
LX ·  
[BK 22 c. 66]
ITem in euangelio · si peccauerit in te frater tuus · uade corripe eum inter te ipsum solum et cetera eaque legunt de auaritia aut apostolorum legimus dicentem auaritia que est idolorum seruitus cauenda ·,·  
LXI ·  
[BK 22 c. 66]
ITem de concupiscentia legitur quod radix esse omnium malorum · et in legem non concupiscis rem proximi tui omnibus  
LXII ·  
[BK 22 c. 67 BK 22 c. 68 BK 22 c. 69]
Item ut homicida infra patria · sicut in lege domini117* interdictum est nec causam ultionis · nec auari · nec latrocinandi non fiant · et ubicumque inuenta fuerunt · aut iudicibus nostris secundum legem · et nostrum mandatum uindicetur et non accedat omnes si lege iubeatur omnibus Nam et furta et in ista conubia · necnon et falsa testimonia sicut semper rogauimus prohibentes diligenter sicut et lex domini118* prohibet · et hoc cum magno studio ammonete · ut filii honorem patrem suum · quia ipse dominus119* dicit · honora patrem tuum et matrem tuam · ut sis longeuus super terram .' quam dominus120* deus tuus dauit tibi ·,·  
117*
gek. dni
118*
gek. dni
119*
gek. dns
120*
gek. dns
LXIII  
[BK 22 c. 70]
Sacerdotibus ut episcopis · diligenter excutiant sua patrocinia · presbiteri eorum fidem baptisma · et missarum celebrationem ut et fidem rectam teneant · et baptisma catholica obseruent et missarum presbiteri bene intellegent · et ut per psalmis digne secundum diuisionem · uersuum modulenter dominica orationem [fol. 79r] ipsi intellegant · et omnibus predicent · intellegent ut quisque sciant · qui peccant ad deo · ut gloria patris cum omni honore · aput omnem cantentur .' et ipse sacerdos cum sanctis angelis · et populi dei cum uni uote · Sanctus Sanctus · Sanctus decantent · et omnimodi dicendi · et presbiteri · et diaconibus ut arma non portet sed magis se confidat in defensionem quam in armis aliquid sacerdos aliquid populi ;  
LXIIII ·  
[BK 22 c. 71]
ITem placuit nobis ammonere · reuerentia uestra · ut unusquisque uestrum uideant per suam parrochiam · ut ecclesia dei suum habeat honorem · simul et altaria sacrata ad deo eum cum magna diligentia hab eis colligent · que digni sunt uel cum honorem seruent · et ut secularia negutia · uel uaniloquia121* in ęcclesia non agantur quia domus dei domus orationis · debet esset non speluncam latronum · et ut intentes habeant animus ad deum quando ueniunt ad missarum sollemnia · ut non exeant conplitionem uenditionem sacerdotalis sacerdotibus ·,·  
121*
i1 korr. (?)
LV  
[BK 22 c. 72]
Set et hoc flagitia uestra almitatem ut ministri altaris dei suum ministerium bonis moribus ornent sed alii canonici obseruantes ordines · uel monachi prepositi · consecratione obsecramus ut bonum et probabilem habeant conuersationem sicut ipse dominus122* in euuangelium precepit sic luceant luxuram coram omnibus ut uideant opera uestra bona · et glorificent patrem uestrum qui in celis est · ut eorum bona conuersationem multi pertraatur ad seruitium dei · et non so [!] seruulis coniunctionis · infantes · sed etiam · filiorum filio adgreca · siue quos hodia · [fol. 79v] aut scole gentium puerorum fiant · psalmos uec[t]es cantunt conputum gramaticum per singula monasteria uel episcopia et libros canonicos · bene emendate que sepe iam bene · aliquid deum rogare cupiunt · et pro emendatis libros · mali rogant et puro uestro non sinite eos uel legendo · uel scribendo corrumpere · et si opes euangelium · psalterium missalem scribere · perfecte etates homines scribant cum omnia diligentia sacerdotibus ;  
122*
gek. dns
LVI ·  
[BK 22 c. 73]
Simul et hoc rogare curauimus ut omnes ubicumque persone uotum monache uita contrinxerunt monachi · et regulariter omnimodis · secundum uotum suum uibant secundum quod scriptum est uota uestra reddite domino123* deo uestro · et iterum melius uotum non uouere · quam non redderet erunt ad monasteria · ut mentes secundum regularem ordinem primum in pulsatorio · probentur · et si capiant · et qui secularia habitum in monasteria mittantur antequam intus bene rudiant · ut monachi ad secularia placita non uadant ·,·  
LVII  
[BK 22 c. 73 BK 22 c. 74]
Similiter qui ad clericatum accedant · quod nos nominamus canonica uita uolumus ut illis canonis · secundum suam regulam omnes monachi · et ipsi illorum rogat uitam sicut abbas124* monachorum · equales mensuras · et recta et pondera eius · equalia omnes habeant siue in ciuitatibus siue in monasteriis · siue ad dandas accipiendo · sicut in lege domini125* scriptum habemus  
123*
gek. dno
124*
gek. abb
125*
gek. dni
LVIII ·  
[BK 22 c. 74 BK 22 c. 75 BK 22 c. 76 BK 22 c. 77]
Item in salomone domino126* dicentem pondus · et pondus · mensuram et mensuram hodit animam meam omnibus hoc nobis conpetens · et uenerabilem uidentur · ut hospitem [fol. 80r] et peregrinum et pauperem susceptionem regularem · et canonica spelunca diuersa habeant · quia ipse dominus127* dicturus erit murmurationem magni dei · hospis eram · et suscepisti me · et apostolis hospitalitates laudes dixit · per hanc quidam placuerunt deo · angeli hospitio rem dei sancte dei ecclesie benedictione sancta manus inpositionis et signacula sancte crucis · super capita uiuorum darent · et non euellare uirginis cum benedictionem sacerdotales · quod omnino uobis sanctissimi patres uestri · parrochii interdiscendum est · scitotem clerici ut illi clerici · qui se figunt habitum uel nomine monachus esse omnino · hodii studetur · corrigendas adque emendandas esse · ut uoluerint monachi sint · uel ueri canonici omnibus  
126*
gek. dno
127*
gek. dns
LVIIII  
[BK 22 c. 78 BK 22 c. 79 BK 22 c. 80 BK 22 c. 81]
ITEm · eti pseuodograffida · et dubia · et narrationis · uel in omnino que contra lege catholica sunt · uel epistola128* pessima quam transacto anno dicebant aliquid erantes · et in errore aliis mittentes · quod de celo cecidisse credantur ·,· nec legantur nec conburetur in errore per talis scripta · populus mittatur · sed soli canonici libri · et catholice tractatur · et sanctorum auctorum dicta legantur · et tradantur aliquit sacerdotibus aliquid dominibus que isti in agone · actiones qui sine omnes leges · uacabundi uadunt · per ista129* terra non sinantur uacare · et deceptionem omnibus age · nec isti nudi cum ferro · qui dicunt se data sibi penitentia · se uocantes melius uidetur · ut si aliquod inconsuetu · et in capitalem crimen · commiserit ut in uno loco permane[fol. 80v]ant laborantes deseruientes et penitentiam130* agentes ·,· Secundum quod sibi canones · inpositum · sit omnis clero ut tantum romanum pleniter discant · et dinabiliter · et per nocturnabile uel gradale officium pagatur · Secundum quod beate marie genitor noster pipinus decertauit fieri · quando galliam tulit ab ob una munitate apostolice sedis · et sancte dei ęcclesię pacifica concordia omnibus statuimus omnia eoque et secundum quod in lege dominus131* precepit · ut opera seruuli a diebus dominicis non agatur sicut bone memorie · genitor noster omnis in suis sinodalibus edictis mandauit · quod nec ueri rosalia exerceat nec in uinea colenda · nec in campis orandi · uel fenum secandum · uel sepe ponendum · nec in silui stirperei · uel arbore adere · uel in petris laborare · et domum construere nec orto laborarent · nec ad placitas conueniat · nec uenationem exerceat · et tria curari opera licet fieri in die dominico · Idem hostialia curam · uel uictualia uel si forte necesse erit corpus · cuiusliuet induere ad sepulchrum  
128*
gek. epla
129*
i ergänzt
130*
korr. aus penitente
131*
gek. dns
LX  
[BK 22 c. 81 BK 22 c. 82]
ITem femine opera testrilia non faciant · nec cappelle uestitus · nec consuent · uel acupintile faciant · nec lana carpere · uel lino battere · nec in publico uestimenta lauare · nec berbicem tundere habeant licitum · ut omnis modis honorem requiem dies dominicis .' seruatus sed ad missarum · sollemnia ad ecclesia uidique conueniat · et ad laudem deus in omnibus bonis que nobis in illa die fecit omnibus sed et uestrum uidendum deum · et uenerabilem pastorem et rectorem ecclesiarum dei · ut presbiterorum132* comitatis per parrochi[fol. 81r]as uestras ad uidendum et ad regendum per ecclesias uestras populum dei · seruientes ut recte et honeste predicent · et sinatis noua · uel canonica aliquos ex suo sensum · et non secundum scripturarum · sacras fingere ad predicare populo · sed et uosmetipsis · utilia honesta · et recta · et que ad uitam ducunt · eterna predicate alios bonum esse deum que instruite ut hec eadem predicent · primum omnium predicandum est omnibus ·,· Generaliter133* ut credant patrem et filium · et spiritum sanctum unum esse deum omnipotentem · eternum uisibilem qui creauit celum et terra · mare et omnia · ut nam esse deitatem substantiam et maiestatem in tribus personis patrem et filium et spiritum sanctum ;  
132*
gek. pbroru
133*
korr. aus Ceeraliter
LXI ·  
[BK 22 c. 82]
ITem predicantem quomodo dei filium incarnatus esset · de spiritu sancto ex maria semper uirgine · et salutem · et reparationem humani generis · passus et sepultus · et tertia die surrexit a mortuis · et ascendit in cęlis · et quomodo uenturus sit in maiestate diuina · iudicare omnes homines secundum merita propria · et quomodo impii pre scelera sua · cum diabolo · in ignem eternum mittitur .' et iusti cum christo · et sanctis angelis suis in uitam eternam ·,·  
LXII ·  
[BK 22 c. 82]
ITem diligenter predicate de resurrectione mortuorum .' ut sciant et credant in hisdem corporibus · premia meritorum accepturus ·,·  
LXIII ·  
[BK 22 c. 82]
ITem in omni diligentia · cunctis predicandus ex quibus criminibus depu deputentur · cum diabolo · In ęternum · supplicium · legimus enim apostolorum dicentem · mani[fol. 81v]festa autem sunt opera carnis · Que sunt fornicatio · Inmunditia .' luxuria · Idolorum seruitus · beneficia Inimicitia · Contentione · Emulatione · Animositatis · Ire · rixe · discensiones · ereses · secte Inuidie · homicidie · Ebrietates · commessationes · et his similia que predico uobis sicut predixit · Quoniam qui talia agunt regnum dei non consecuntur · neque possidebunt ;  
LXIIII ·  
[BK 22 c. 82]
Ideo hec eadem magnus predicator ęcclesia dei singillatim nominatiuum omni studio preibite intellegentes quam sint terribile illut quod dixit · qui talia agunt regnum dei non consecuntur sed omnem stantiam · ammonet eos de dilectionem dei · et proximi · de fide spe in deo .' de humilitatem et patientiam · de castitatem · et continentiam · de benignitatem et mansuetudinem de helymosynis · et confessionem peccatorum suorum .' ut et debitoribus suis · secundum dominicam orationem debita dimittant · Scientes certissime · quod qui talia agunt · regnum dei possidebunt · Et hic ideo diligentius iniungimus uestre caritatis et simus temporibus nouissimis · pseudodoctores esse · uenturus sicut ipse dominus134* in euuangelio predixit · et apostolus paulus a timotheus testatur ·,· Ideo dilectissimi · toto corde · preparemus nos scientia ueritatis · ut poscimus contradicentibus uerita resistere · et diuina donante gratia uestra dei crescat et currat · et multiplicetur in perfectum sancte ecclesię et salutem animarum nostrarum · et laudem et gloria domini135* nostri iesu christi · pax pre[fol. 82r]dicantibus gratia obsedentibus gloria domino nostro iesu christo · amen ·  
134*
gek. dns
135*
gek. dni
LXV ·  
[BK 23 Prolog]
ANNO dominice incarnationis · DCCCVIII · indictione136* XII · ANNO XXI · regni nostri137* actum est huius legationis · edictum In aquis palatio · factum est · hec XIIII die · Kalendas138* aprilis :  
136*
gek. indic
137*
regni nostri korr. aus regnum
138*
gek. Kl
LXVI ·  
[BK 23 c. 1]
Et dominicis girouagis uel sacrabitis ;  
LXVII  
[BK 23 c. 2]
De unachoriti melius est ut ortentur in congregatione permanere · quam animus eorum alihubi ambulare temtetur ;  
LXVIII ·  
[BK 23 c. 3]
Item non paruit pendentes sine pastore animarum sibi · commissarum · nec maiora cura habebit de lucris terrenis quam de animabus sibi commissis ;  
LXVIIII ·  
[BK 23 c. 4]
De obhedientia quam abbas exhibere debet ut absque murmuratione fiat ·,·  
LXX ·  
[BK 23 c. 6]
De cellariis monasteriis ut abari mittentur sed quali regula precipit ·,·  
LXXI ·  
[BK 23 c. 5]
De decanis et prepositis · ut eorum mutatio secundum regula fiant ·  
LXXII  
[BK 23 c. 7]
Ut ubi corpora sanctorum requiescunt aliut oratoria habeatur ubi fratres secrete possant [!] orare ·  
LXXIII ·  
[BK 23 c. 9]
De susceptione hospite sicut regula continet ;  
LXXIIII ·  
[BK 23 c. 10]
De uestimenti monachorum · ubi superfluum estas abscidatur et ubi minimus augeatur ·,·  
L[XX]V [·]  
[BK 23 c. 11]
De nouiter conuenientibus ad conuersationem · ut secundum regulam probentur · ut non antea suscipiant · nisi sicut regula iubent · et nullus cogatur inuiter promittere et de hobhedientia et de stauilitate permanendi sicut regulam habent ;  
LXXVI · [fol. 82v]  
LXXVII  
[BK 23 c. 12]
De filiis nobilium qui offeruntur ;  
LXXVIII  
[BK 23 c. 13]
De ordinatis abbatibus ;  
LXXVIIII  
[BK 23 c. 14]
De fratribus inuidia directis ;  
XL  
[BK 23 c. 15]
Ut nullus abbas post successionem monachi premium non quirat :  
XLI ·  
[BK 23 c. 16]
Ut disciplina monachi secularis imponentur secularis idem non orbentur · nec mancationem alia habeant nisi ex auctoritatis regule ·,·  
XLII ·  
[BK 23 c. 17]
Primum comitem pupillarum · et orphanorum139* causam · primum audeant et inuentionem · non uadant illo die quando placitum debent custodire · nec ad pastum :  
139*
a korr. (?)
XLIII ·  
[BK 23 c. 18]
De sacramentis fidelitatis · causam quam nobis · et filii uestri iurare debent · quod his uerbis constare debent sic promitto ille partibus domini140* mei Karoli regis et filiorum eius quia fidele sum et eorum diebus uite meę sine fraude uel malo ingenio ;  
140*
gek. dni
XLIIII ·  
[BK 23 c. 19]
De monasteriis minutis · ubi nonam et regulam sedent uolumus ut in uno loco congregatio fiant · regulares episcopis · preuideant ubi fieri possint · et ut nulla abbatissa fora monasteria · exire non presumant sine nostra iussione nec sibi subdite facere permittat · et earum claustra bene firmata · et nullatenus ubi melius discriuere uel mittere presumat et de pallore aurum · propter141* sanguinem nouationem ·,·  
141*
gek. ppr
XLV ·  
[BK 23 c. 20]
De tabulis uel codicibus · requirendi · et ut nullus in psalterio · uel in euangelio · uel in aliis rebus ordine presumat · nec diuinatione aliqua obseruare ·  
XLVI ·  
[BK 23 c. 21]
Ut nullus glorietur per iusta ratione aut conquirere aliquit aut [co]ntinere ·,·  
XLVII ·  
[BK 23 c. 22]
Ut ille discip[l]ine que propter142* legem conseruande sunt consti[fol. 83r]tute propter143* premium non dimittatur ·,·  
142*
gek. propr
143*
gek. ppr
XLVIII ·  
[BK 23 c. 23 BK 23 c. 24]
Audeant episcopis baptisterium presbiterorum ut secundum nomen romanum baptizet · De sacramentis secundum romanum usum  
XLVIIII ·  
[BK 23 c. 25]
Ut in diebus festis · uel in diebus dominicis · ut omnes ad ecclesia ueniant et non inuitationis presbiterum ad domus suas missas missas [!] ad faciendas ·  
L ·  
[BK 23 c. 26 BK 23 c. 27 BK 23 c. 28 BK 23 c. 29 BK 23 c. 30 BK 23 c. 31 BK 23 c. 35 BK 23 c. 36 BK 23 c. 37]
Omnino prohibendum est omnibus ebrietatis malum · et istas coniurationes qua faciunt · per sanctum stephanum · aut per nos · aut per filios nostros · prohibemus · et precipimus · ut episcopus uel abbas uel comites seu qualecumque gradus · sic et nobis renuntiare ; De iniustis cedoneis · De leprosis manus · Ut monachi qui in sacerdotale gradus constituti sunt ad secularia negotium non transeat de reliquis · detonsoratis · de[t]ur spatium usque in per sinodum nostrum ; Ut episcopis et abbatibus · et abbatisse · coppla canum non habeant nec falcones nec acceptores · nec ioculares ·,· · Vt missis nostris prouideant beneficia nostra quomodo sint conderata · et nobis renuntiata sunt · De leprosis ut non se intermisceant ad alio populo ; t144* omnino missis nostris precipimus ut bona que alii per uerbum nostrum doceat facere factis in se ipsis ostendat ;  
144*
Die E-Initiale wurde nicht ausgeführt.
[BK 105 c. 4]
ITEM DE REBUS ECCLESIARUM145* ·  
[BK 105 c. 4]
Uolumus ut qui aliqui per testes exinde qualecumque rem · tollere uoluerit · per quinque uel septe testimonia dicant suum testimonium · et sic tollantur qualecumque rem · quia testamento quod romani faciunt firmum non [fol. 83v] posset nisi per quinque aut per septem confirmatur ;  
145*
Am äußeren Seitenrand steht rechtwinklig zum Schriftspiegel der Wortlaut der Rubrik (in Minuskel und Texttinte); vermutlich handelt es sich um eine Anweisung für den Rubrikator.
[BK 105 c. 5]
ITem de thesauro · quod subtus terra inuenitur inuentus fuerit · in terra ęcclesiarum · tertia ad parte episcopi reuocetur · et si aliquod langobardus · aut qualibet homo propria · expontanea uoluntate · cauauerit · et aliquit ei dominus146* dederit · in propria sua quarta portione · exinde tollantur · et ille uero tres portiones ad nos perueniat · et de uerbo nostro ut nullus presumat aliter facere ·,·  
146*
gek. dns
[BK 33 c. 1]
PRIMUM capitulum147* de legatione a domno imperatore148* directa149*  
[BK 33 c. 1]
Serenissimus igitur · et christianissimus domnus Imperator150* Karolus elegit ex optimatibus suis prudentissimis · et sapientissimos uiros · tam archiepiscopis · quam et reliqui episcopis · simulque et abbates · uenerabiles laicos · que religiosos · et dixit in uniuersum regnum suum · et per eos cunctis subsequentibus secundum rectam legem uiuere concessit ; Ubi autem aliter quam recte · et iuste in lege · aliquit esse · constitutum · hoc diligentissimo animo · exquirere iussit · et sibi innotescere · quod ipse donante deo · meliorare cupit · et nemo per ingenium suum · uel astutiam perscriptam legem · ut multi solent · uel sibi suam iustitiam · marrire audeat · uel preualeat · neque ęcclesiis dei · neque pauperibus nec uiduis · nec pupillis · nullique homini christiano · Sed omnes omnino · secundum dei preceptum iusta uiuerent · rationem iusto iudicio · et unusquisque in suo proposito · uel professione · unianimiter permanere · ammonere canonici uita · Canonica absque t[u]rpis lucris · negotio pleniter obseruassent · [fol. 84r] Sanctemoniales sub diligentia custodia uitam suam custodirent · Laici et seculares recte legibus · suis uterentur absque fraude maligno · Omnem In inuicem in caritate · et pace perfecte uiuerent · et ut ipsi missi diligenter perquirere ubicumque aliquis · homo sibi iniustitiam factam ab aliquo reclamasset · sicut dei omnipotentis gratiam · ubi cupiant custodire · et fidelitate sibi promissa conseruare · Ita ut omnino · in omnibus ubicumque siue in sanctis ecclesiis dei · uel etiam pauperibus pupillis · et uiduis adque cuncto populo · legem pleniter adque iustitia · exhiberent secundum uoluntatem · et timorem dei · et si tale aliquit esset · quod ipsi per se cum · comitibus prouincialibus emendare et ad iustitiam reducere · nequiuissent ; Hoc absque ulla ambiguitate · cum brebitariis suis · ad suum reserent [!] iudicium · et per nullius hominis · adulationem uel premium nullius queque consanguinitas · defensione · uel timore potentum · rectam iustitia uia inpediretur ab aliquo ;  
147*
gek. cap
148*
gek. impr
149*
Am äußeren Seitenrand steht rechtwinklig zum Schriftspiegel der Wortlaut der Rubrik (in Minuskel und Texttinte); vermutlich handelt es sich um eine Anweisung für den Rubrikator.
150*
I ergänzt
II  
[BK 33 c. 2]
De fidelitate promittenda domno imperatori · precepitque ut omni homo · in toto regno suo · siue ęcclesiasticis · siue laicus unusquisque secundum uotum et propositum suum qui antea fidelitate · sibe regis nomine promisissent · Nunc ipsum promissum hominis · cesaris faciat · et hii qui adhuc ipsum promissum · non perficerunt omnes usque ad duodecimo · ętatis annum similiter facerent et ut omnes traderetur publice · qualiter unusquisque intellegere posset · magna151* in isto sacramento · et quam multa conprehensa sunt ·,· Non ut multi usque nunc extimauerunt [fol. 84v] tantum fidelitate domno imperatori · usque in uita ipsius et ne aliquem inimicum · in suum regnum causa inimicitię inducat et ne alicui · infidelitate illius consentiant · aut retaciat · sed ut sciant omnes ista miserationem · hoc sacramentum habere ;  
151*
korr. aus magno
III ·  
[BK 33 c. 3]
Primum ut unusquisque et persona propria se in sancto dei seruitio · secundum dei preceptum · et secundum sponsionem suam · pleniter conseruare studeat · secundum intellectum · et uires suas · quia ipse domnus imperator non omnibus singulariter · necessariam potest · exhibere curam et disciplinam ·,·  
IIII ·  
[BK 33 c. 4]
Secundo ut nullus homo · neque cum periuri · neque alii ullo ingenio · uel fraude · per nullius umquam · adolationem · uel premium : neque seruum domni imperatoris · neque terminum · neque terram nihilque quod iure potestatiuo permaneat ·,· Nullatenus contradicat · neque abstrahere · audeat · uel celare · et ut nemos fugitiuos · fiscales suos · qui se iniuste et cum fraudes · liberas dicunt celare neque abstrahere cum periurio · uel alio inienio presumat ;  
V ·  
[BK 33 c. 5]
Ut sanctis ecclesiis dei · neque uiduis · neque orphanis · neque peregrinis · fraude uel rapinam uel aliquit iniurię quis facere presumat quia ipse domnus imperator post domini152* et sanctis eius quorum et protector et defensor esse constitutus est ·,·  
152*
gek. dni
VI ·  
[BK 33 c. 6]
Ut beneficium domni imperatoris · desertare nemo · audeat propriam suam exinde construere ;  
VII ·  
[BK 33 c. 7]
Ut ostile bannum · domni imperatori nemo pretermittere presumat · nullusque commixtam presumtiosum sit · ut illum de his qui hostem facere debiti sunt exinde uel aliqua propinquatis defensionem uel cuius muneris adolationem [fol. 85r] dimittere audeant ;  
VIII  
[BK 33 c. 8]
Ut nullum bannum uel preceptum domni imperatori · nullus omnino in nullo marrire presumat · neque opus eius stricare uel inpedire uel minuere uel in alia contrarius fierit uoluntati uel preceptis eius · et ut nemo debitum suum uel censum marrire ausus sit ;  
VIIII ·  
[BK 33 c. 9]
Ut nemo in placito pro alio rationare · usum habeat defensionem · alterius iniuste · siue pro cuditate · aliqua minus · rationare ualente uel pro ingenio rationis · sue iustum iudicium marrire · uel rationem suam minus ualente opprimendi studio · sed unusquisque pro sua causa uel censum · uel debito ratione reddat nisi aliquis isti infirmus aut rationes nescius · pro quibus missi uel priores · qui in ipso placito sunt · uel iudex qui causa huius rationis sciat · rationetur con placito · uel si necessitas sit talis persone · largitur ut rationem · qui omnibus prouabilis sit · et qui in ipsa bene nouerit · causa quod tamen omnino fiat · secundum conuenientiam priorum · uel missum · qui presentem adsunt quod et omnimodis · secundum iustitiam legem fiat · adque premium mercedem · uel aliquo male · adulationis ingenio · uel defensione propinquitatis · ut nullatenus iustitia · quis marrire preualeat · et ut nemo aliquit alicui iniuste consentiat · sed omni studio et uoluntate · omnes ad iustitia perficiendam preparati sunt · hec enim omnia supradicta imperiali sacramento · obseruari debetur ·,·  
 · X ·  
[BK 33 c. 10]
Ut episcopis presbiteris · secundum canones uibant · et itaque ceteros doceant ·,·  
 · XI · [fol. 85v]  
[BK 33 c. 11]
Ut episcopi · abbates adque abbatisse que ceteris prelati sunt · cum summa ueneratione · hac diligentia · subiectis · sibi precesse studeat · non potentiua dominationem uel tyrannide · sibi subiectos premant · sed simplici dilectionem cum mansuetudinem et caritatem uel exemplis bonorum operum · commissa sibi grege sollicite custodiant ·,·  
XII ·  
[BK 33 c. 12]
Ut abbate ubi monaci sunt · pleniter cum monachis secundum regula uibant · adque canonicis diligenter discant et obseruent similiter abbatisse faciant ·,·  
XIII ·  
[BK 33 c. 13]
Ut episcopi · abbates · adque abbatisse · aduocatos adque uicedomini153* · centenariosque legem scientes · et iustitiam diligentes · pacificosque et mansuetus habeant · qualiter per illosque sancte dei ecclesie · magis preceptum uel merces adcrescat quia nullatenus · neque prepositos · neque aduocatos · damnosus et cupidus · in monasteria habere uolumus a quibus magis nos blasphemia uel detrimenta oriantur sed tales sint quale eos canonica · uel regularis intuitu fieri iubet uoluntati dei · subditos et ad omnes iustitia perficiendi · semper paratos · legem pleniter obseruantes · absque fraude maligno · iustum semper iudicium in omnibus exercentes · prepositos uestros tales quales · sancta regula fieri docet · et hoc omnino obseruent · ut nullatenus a quibus magis nobis a canonica · uel regulari norma discendant · sed humilitatem in omnibus habeant ·,· Si autem aliter presumserint · regulare disciplina sentiant · et si se emendare noluerit a prepositum remoueantur et qui digni sunt in loca eorum subrogentur ;  
153*
gek. uicedni
XIIII [fol. 86r]  
[BK 33 c. 14 BK 33 c. 15]
Ut episcopi abbates adque abbatisse · comiteque unanim[.] inuicem sint · consentientes · legem ad iudicium iustum terminandum · Cum omni caritate · et concordia pacis · et ut fideliter uiuant secundum uoluntate dei · ut semper ubique et propter154* illos · et inter illos iustum Iudicium155* · ibique perficiantur pauperes uidue orphani · et peregrini consolationem adque de confessionem hab eis habent · ut et nos per eorum bona uoluntatem · magis premium uite ęterne · quam supplicium mereamur · Abbates autem et monachis · omnis modis uolumus · et precipimus · ut episcopis suis omni humilitate et hobhedientia sint subiecti sicut canonica · constitutione mandat · et omnis eclesie adque basilice · in eclesiastica defensione · et potestatem permaneat · et de rebus ipse basilice · nemo ausus sit · in diuisione aut in sorte mittere .' et quod semel offeritur · non reuoluatur · et sanctificat et uindicet · et si autem aliter presumpserit presoluatur · et bannum nostrum conponat156* · et monachi ab episcopo · prouincie ipsius corripiantur quod si se non emendent · Tunc archiepiscopis eos ad sinodum · conuocet · et si neque sic157* consurrexerint · tunc ad nostra presentiam · simul cum episcopo · suo ueniant ·,·  
154*
gek. ppr
155*
I korr. (?)
156*
gek. conp
157*
Über dem Wort ein Betonungszeichen; eventuell handelt es sich aber auch um ein Kürzungszeichen, dann wäre mit sicut aufzulösen.
XV ·  
[BK 33 c. 16]
De ordinatione elegenda · ut domnus imperator · iam olim ad francorum banno concessit · ut episcopi · abbatibus · ita etiam nunc · et firmauit eo tamen tinore · ut neque episcopis · neque abbas · in monasterio uiliores · meliori · plus diligit · et eum sibi propter158* consanguinitatem · suam uel aliqua adolationem · melioribus suis · preferre studeat · et talem [fol. 86v] nobis duce · ordinandum · cum meliorem eo habet occultato · et oppressu quod nequaquam fieri uolumus · quia inrisior et delusio nostra · hoc fieri uide[t]ur · set talis in monasteriis · nutriantur ad ornandum · in quo et nobis et merces · et profectus adcrescat commendatoribus suis ;  
158*
gek. ppr
 · XVI  
[BK 33 c. 17]
Monachi autem ut firmiter ac fortiter · sęcundum regula uiuant quia displicere deo nouimus · quisquis in sua uoluntate · tepidus est · testante iohanne in apocalypsin .' utinam calidus esse · aut frigidus · sed quia tepidus es incipiante euomere · ex ore meo seculare sibi neglegentiam ; Nullatenus usurpent · foris monasterio · nequaquam progrediendi licentiam habeant · nisi maxima cogente necessitatem quod tamen episcopis · in cuius doces erunt · omnino precuret · ne foris monasterio uagandi usum · habeant · sed si necessitas sit · ad aliquam obhedientiam · aliquis foris pergere · et hoc cum consilio · et consensum episcopi fiat · et tales persone cum testimonium foris mittantur · in quibus nulla sit suspitio mala · uel a quibus nulla oppinio mala oriatur foris uero peculium · uel res monasterii · abbas cum episcopi sui · licentiam et consilium ordinet qui preuideat non monachum · nisi olium fidelem .' questum uerum seculare · uel concupiscentia mundanarum rerum omnismodis deuideant · quia · auaritia uel concupiscentia · huius mundi · omnes est deuetanda christiani · maxime tamen in his qui mundo · et concupiscentiis abrenuntiasse uidetur · lites · et contentiones · nequaquam · neque infra · neque foris · monasterio mouere presumat · Qui autem presumserit grauissima disciplina · regu [fol. 87r]lari corripiantur .' et taliter ceteri metum habeant · talia perpetranda · ebrietatem · et commessationem omnino fugiant · quia inde libidine maxime · polluari omnibus notum est ·,· Nam peruenit ad aures nostras oppinio perniciosissima · fornicationes · et in habhominatione · et inmunditia multas · iam in monasteriis esse deprehensos · maxime antrifat · et conturbat · quod sine errore magno dici potest ut inde maxima spe salutis omnibus · christianis orriri crederent id est de uita · et castitate monachorum · in detrimentum · ut aliquis ex monachus · sodomitas esse auditum ; Unde etiam rogamus · et contextamur · ut certissime amplius ex his diebus omnia custodia se · et his malis conseruare studeant159* ut numquam amplius tela · quid aures nostras perueniat · et hoc omnibus notum sit · quia nullatenus in ista mala · in nullo loco amplius In toto regno nostro consentire audeamus · quanto minus qui inter eos qui castitatis · et sanctimonie emendatiores · esse cupimus · Certes amplius quot tales ad aures nostras peruenerit · non solum in eos · sed etiam · et in ceteris · Quur160* talia consentiant · talem ultionem facimus · ut nullus · christianus · qui hoc audierit · nullatenus tele quid perpetrare amplius sumserit ·,·  
159*
n korr. (?)
160*
Lies: Cur (vgl. Stotz, Handbuch Bd. 3, S. 149 § 111.6). Über dem Wort ein Zeichen, das einer -ur-Kürzung ähnlich sieht, bei dem es sich vermutlich aber wiederum nur um ein Betonungszeichen handelt.
XVII ·  
[BK 33 c. 18]
Monasteria puellarum · firmiter obseruata sint · et nequaquam uagare sinantur · sed cum omni diligentia conseruentur · neque litigationes · uel contentione inter se mouere · pręsumat · neque in nullo magistris · et abbatissis inhobedientes uel contrarie fieri audeant · [fol. 87v] Ubi autem regulares sunt · omnino secundum regula obseruent ; Ne fornicatione dedite · Non ebrietatis · Non cupiditati seruientes · sed omnimodis iuste · et sobrie uiuant · et ut in claustra uel monasterium · earum uir nullus intret · nisi presbiter propter161* uisitationem · infirmarum · cum testimonio intret uel ad missam tantum et statim exeat · et ut nemo alterius filiam suam in congregationem · sanctemonialium recipiat absque notitia uel consideratione episcopi · ad cuius diocense pertinet locus ille et ut ipse diligenter · exquirat qualiter · in sancto dei seruitio · permanere cupiat · et stabilitatem suam ibidem firmare uel professionem · ancilla autem aliorum hominum uel tales feminas que secundum more conuersationis in sancta congregatione uiuere uolunt omnes pleniter de congregatione eiciantur ;  
161*
gek. ppr
XVIII  
[BK 33 c. 19 BK 33 c. 20 BK 33 c. 21]
Ut episcopi abbates · presbiteri · diaconus · nullusque ex omni clero · canes ad uenandum · aut acceptores · falcones · seu sparuarios · habere presumant · sed pleniter se unusquisque in ordine suo · canonice uel regulariter · custodiant · qui autem presumserit · sciat unusquisque honorem suum perdere · ceteri uero tale exinde damnum patiatur ut reliqui metunt habeant · talia sibi usurpare · ut abbatisse una cum sanctemonialibus suis · seu anianimiter [!] · aut diligenter infra claustra se custodiant · et nullatenus foris claustra · ire presumant sed abbatisse cum propter162* aliquas de sanctemonialibus · dirigere hoc nequaquam · absque licentiam · et consilium episcopi sui faciant · Similiter et cum ordinationem163* ali[fol. 88r]qua in monasteriis · agere debeant · uel aliquas in monasteriis · receptiones facere · et hoc cum episcopis suis pleniter · antea retractent · et quod salubrius uel utilius · fieri disponat · episcopi archiepiscopo · annuntient · et cum eius consilio · que agenda sunt perficiantur · ut presbiteros ac ceteros canonicos · quos comites seu in misteriis habent omnino eos · episcopis suis subiectos · exhibeant ut canonica institutio iubet de his episcopis suis pleniter sub sancta disciplina · eos erudire sunt · consentientes sicut nostra gratia · uel suos honores habere desiderant  
162*
gek. ppr
163*
n1 korr. (?)
XVIIII  
[BK 33 c. 22 BK 33 c. 23 BK 33 c. 24]
Canonici autem pleniter uitam164* obserbent · canonicam · et domo episcopali · uel etiam monasteria cum omni diligentiam secum canonica disciplina · erudiantur nequaquam foris uariis mantur · sed sub omni custodia uibant · non turpis lucri dediti · non fornicarii · non fures · non homicides · Non raptores · Non litigiosi · Non iracundi · Non elati · Non ebriosi · sed casti corde et corpore · Humiles · modesti · Sobrii · Mansueti · pacifici · ut filii dei digni sint · ad sacro ordine promouere · Non per uicos · neque per uillas ad ęcclesiam uini · uel terminantes · sine magisterio · uel disciplina · qui sarabaiti dicuntur · luxoriando · uel fornicando · uel etiam cetera iniqua operando que consentiri absordum est · presbiteri cleros · quos secum habent sollicite preuideant .' ut canonice uiuant · non inanis lusibus uel conuiuiis secularibus uel canticis · uel luxoriosis · usum habeant · sed caste · et salubre uiuant ; Si quis autem presbiter · sine diaconos · qui post hoc in domo sua secum mulieres extra canonicam · licentiam · [fol. 88v] habere presumserit · honorem simul et hereditatem priuet · utriusque ad nostram presentiam ;  
164*
uitam ergänzt
XX ·  
[BK 33 c. 25]
Ut comites et centenarii ad omnem iustitiam faciendum conpellent · et iuniores tales · in misteriis suis habeant · in quibus securi confident · qui legem adque iustitiam · fideliter obseruent · pauperes nequaquam oppriment · fures · latronesque et homicidas adulteros · malificos · adque incantatores · uel auguriatrices · omnesque sacrilegos · nulla adulatione · uel premium .' nulloque sub tegimine celare audeat sed magis prodere · ut emendentur · et castigentur · secundum legem · ut deo largiente omnia hec mala a christiano populo auferatur ;  
XXI ·  
[BK 33 c. 27]
Ut iudices secundum scriptam legem · iuste iudicent · non secundum arbitrium suum ;  
XXII165* ·  
[BK 33 c. 27]
Precipimusque ut in omni regno nostro · neque diues · neque pauper neque per nemini inspicia denegare audeant · id est siue peregrinus propter166* deum perambulantibus · terram siue cuilibet iteranti · propter167* amorem dei et propter168* salutem anime suę · tectum · et focum · aqua · nemo illi deneget .' si autem amplius eis · aliquis boni facere uoluerit · a deo sibi sciant retributionem optimam ut ipse dixit · qui autem susceperit unum paruulum propter169* me · me suscepit · et alibi hospes fuit · et suscepistis me ;  
165*
korr. aus XXIII
166*
gek. propr
167*
gek. ppr
168*
gek. propr
169*
gek. propr
XXIII  
[BK 33 c. 28]
De legationibus a domno imperatore · uenientibus missis directis · ut comites · et centenarii · preuideant · omni sollicitudine sicut gratia domni imperatori · cupiunt · ut absque ullum orteant · per misteria eorum omnibusque omnino · precepit · quia hoc debiti sunt · preuidere · ut nullum moram · nusquam patiatur · sed [fol. 89r] cum omni festinatione eos faciant · ire uiam suam · et taliter prouidentiam suam habeant ut missi nostri disponant ·  
XXIIII  
[BK 33 c. 29]
De pauperinis uero · qui in sua elymosyna · domnus imperator concedit · qui pro banno suo soluere debent · ut eos iudices co mites · uel missi nostri pro concesso non habeant · constringere pro arte sua ;  
XXV  
[BK 33 c. 30]
De his quos uult · domnus imperator · christo propitio pacem defensionem habeant · in regno suo id sunt qui ad suam clementiam festinant · aliquo nuntiare cupientes · siue et christianis · Siue ex paganis · aut propter170* inopia · uel propter171* famem suffragantia querunt ; Ut nullus eos · sibi seruitio · constringere uel usurpare audeant · neque alienare · neque uindere · sed ubi sponte manere uoluerint · sub defensione · domni imperatoris172* · ibi habeant · subfragia in sua elymosina · Si quis hoc transgredere presumserit · sciant se exinde damnum · pati uitam presumtiosus · dispositum iussa domnum imperator ;  
170*
gek. ppr
171*
gek. ppr
172*
gek. imper
XXVI ·  
[BK 33 c. 31]
Et his qui iustitiam domni imperatoris · annuntiant nihil lesiones · uel iniuria qui machinare presumat · neque aliquid inimicitie contra eos mouere · qui autem presumserit bannum dominicum soluat · uel si maioris debiti reus sit · ad sua presentia perduci iussum est ;  
XXVII ·  
[BK 33 c. 32]
Homicidia pro quibus multis · de operi populus · christianus · omni contextatione · deserere · ac uetare mandamus · qui ipse dominus173* audiuit · et inimicitie suę fidelibus contradixit · Multo174* magis homicidia quomodo enim · secundum placatum fouere · confidit qui filium suum proximum sibi occiderit qualiter [fol. 89v] uero christum dominum175* sibi propitium esse arbitretur · qui fratrem suum interficerit · magnum quoque et inhabitaculum periculum est cum deo patre · et christo cęli terre dominatore inimicitias hominum · moueretur quos aliquit tempus laudando et fugere · potest sed tamen causa · aliquando in manus inimicorum suorum · incidit deum autem ubi effugere ualet · cui omnia secreta manifesta sunt · qui temeritatem eius ira quis extimat dere · Qua ne propter176* populus nobis · ad requirendum commissos hoc male · pereat · hoc omni disciplina deuitare preuidimus · quia nos ullo modo placatum uel propitius habere · qui sibi deum iratum non formidauerit · Sed seuissima distraationem [!] uindicare uellimus qui malum homicidii · ausus fuerit perpetrare · tamen etiam peccatum adcrescat · ut inimicitia maxima · inter christianos non fiat · ubi suadentes diabulo · homicidia contingant statim reus ad suam emendationem recurrat totaque celaritate perpetratum · malum et propinquos · extincti digna conpositionem emendet · et hac firmiter banniamus · a parentes interfecti nequaquam inimititia · super commissum malum · adauge audeant · neque pacem fidei petendi · denegare sed datam fidem · paratam conpositionem recipere · et pacem perpetuam reddere · rerum autem nulla moram conpositionis facere · ubi autem hoc peccatorum merito contingerit a quis uel fratres · uel propinquum suum occiderit statim se ad penitentia · sibi conpositam sumit · et ita ut episcopis eius · sibi disponat adque ulla ambiguitate sed iuuante [fol. 90r] domino177* perficere suum remedium studeat · et conponat occisum secundum legem · et cum propinquus suus se omnino conplaceat · et data fidem ullam inimicitiam · exinde mouere nemo audeat ·,· Qui autem digna emendationem facere · contemserit hereditatem priuet usque ad iudicium nostrum ·  
173*
gek. dns
174*
Über o ein Zeichen, bei dem es sich wohl wiederum nur um ein Betonungszeichen handelt (BK: multommagis).
175*
gek. dnm
176*
gek. ppr
177*
gek. dno
XXVIII ·  
[BK 33 c. 33]
INcertuosum scelus omnino · prohibemus · Si quis autem nefanda a fornicatione · contaminatus fuerit · nullatenus sine districtione graui relaxetur · Sed taliter ex hoc corripiantur · ut ceteri metum habeant · talia perpetrandi · ut auferetur penitus · et inmunditia populo christiano · et ut reus ex hoc per penitentia · ammittat pleniter sicut ei · ab episcopo suo disponatur et eadem femina in manus parentum · sit constituta usque ad iudicium nostrum ·,· Si autem iudicium episcopi ad suam emendationem consentire noluerit · tunc ad nostra presentia perducantur · memores exemplo quod de incestis factum est · quod fricco perpetraui · in sanctimoniali dei ;  
XXVIIII  
[BK 33 c. 34]
Ut omnes pleniter bene parati sint · quandocumque iussio nostra uel annuntiatio aduenerit · Si quis autem tunc se inparatum · esse dixerit · et preterierit · mandatum ad palatium perducatur · et non solum ille sed etiam omnes · qui bannum uel preceptum nostrum transgredere presumunt ·,·  
XXX ·  
[BK 33 c. 35]
Ut omnes omnino episcopus · et presbiteros suos · omni honore uenerentur in seruitio · et uoluntate dei · ut in celestis nuptiis · et se ipsos et ceteros maculare audeant · [fol. 90v] Coniunctiones · facere non presumat · antequam episcopi · presbiteri cum senioribus populi · consanguinitatem coniungentium diligenter exquirant · et tunc cum benedictionem iungantur ebrietatem deuitant rapacitatem fugiant · furtum non faciant lites et contentiones adque blasphemia · siue in conuiuiis · siue in conplacito · omnino dubitentur sed cum caritate et concordia uibant ·,·  
XXXI ·  
[BK 33 c. 36]
Et178* ut omnes omnino ad omnem iustitia et sequenda et missis nostri sint · consentientes et usum periurii omnino permittant · qui hoc pessimum scelus · christiano populo offerre necesse est · Si quis autem post hoc in periurio probatus fuerit · manum dextera semperdere [!] sciat · tamen hereditatem propria priuentur · usque ad nostrum iudicium ;  
178*
Am Rand auf Höhe des Kapitelbeginns von einem spätmittelalterlichen Benutzer die Glosse per ..., wohl periurio, wie nochmals am oberen rechten Seitenrand, dort aber wohl von anderer Hand.
XXXII  
[BK 33 c. 37 BK 33 c. 38]
Ut179* hii qui patricidia · uel fracidia · fecerit auunculum patruum · uel aliquem ex propinquis · occiderint · et iudicium episcoporum presbiterorum · ceterorumque iudicium obhedire et consentire noluerint · quod ad salutem anime suę iustumque iudicium soluendum · missi nostri et comitis · in italia custodia coartent · ut salui sint · nec ceterum populum quoinquinent usque dum in nostra presentia perducatur · et de res propria sua · interim nihil habeant · Similiter et his fiat qui inlicitis et incestis coniunctionibus reprehensi sunt correcti et nec se emendare uolunt neque episcopis · neque presbiteris suis obtemperare · et bannum nostrum presumat contempnere ;  
179*
korr. aus U[†]
XXXIII  
[BK 33 c. 39 BK 33 c. 40]
Ut in forestes · nostras feramina nostra · nemine furare audeat quod iam multis uicibus · fieri contradiximus · [fol. 91r] ut nunc iterum banniamus · firmiter ut nemo amplius · faciat sicut fidelitatem nobis promissa unusquisque conseruare cupiat · ita sibi caueat ; Si quis180* autem comis uel centenariis · aut bassus noster aut aliquis de ministerialibus nostris feramina nostra · furauerit omnino ad nostra presentia · perducantur ad rationem · ceteris autem uulgis qui ipsum furtum de feraminibus fecerit omnino quod iustum est · conponat181* · nullatenusque eis exinde aliquis relaxetur ·,· Si quis182* autem hoc sciente alicui perpetratum in ea · fidelitate conseruatam quam nobis promiserunt · et nunc promittere habent ; Nullus hoc celare audeat ·,· Nouissime igitur ex omnibus decretis nostris nosse cupimus in183* uniuerso regno nostro · et missos nostros nunc directos · siue inter ecclesiasticos uiros episcopos · abbates presbiteros diaconus · canonicos · omnes monachos · siue sanctemoniales · qualiter unusquisque in suum ministerium · uel professione nostra bannum · uel decretum habeat conseruatum uel ubi ciuibus ex his · dignum sit ex bona uoluntate sua gratias agere · uel adiutoria inpendere uel ubi aliquid adhuc sit · necessitatis emendare ·,· Simili autem laicos et in omnibus ubicumque locis ·,· Si de mundeburde sanctorum ecclesiarum · uel etiam uiduarum · et orphanorum seu minimum potentium adque rapina · necnon de exercitali placito instituto · et super ipsis causis qualiter preceptum uel uoluntate nostre sint · obhedientes uel etiam · liter [!] bannum nostrum · habeat conseruatum · qualiterque super omnia unusquisque certamen habeat · in sancto seruitio deo seipsum custodire · ut hec omnia bona et [fol. 91v] bene sunt ad dei omnipotentis laudem · et gratias referamus · ut dignum est ubi autem aliquid · inultum esse credimus · sit ad emendandum omne studio · et uoluntate certamen habeamus · ut cum dei adiutorio hoc ad emendationem perducamus · et ad nostra eterna mercedem · et omnium fidelium nostrum similiter et de comitibus uel centenariis · ministerialibus nostris inter nos omnia supradicta · nosse cupimus feliciter ·,·  
180*
gek. q
181*
gek. conp
182*
gek. q
183*
i korr. (?)
AVDITE fratres dilectissmi  
[BK 121 Abschnitt A BK 121 Abschnitt B]
pro salute uestra hunc missus ut ammoneamus uos quomodo secundum deum iuste · et bene uiuatis · et hoc secundum cum iustitia · et cum misericordia conuersemur ·,· Ammonemus uos inprimis ut credatis unum deum patrem omnipotentem et filium et spiritum sanctum · hic est unus deus · et uerus perfecta trinitas · et uera unitas · deus creator omnium bonorum · nostrorum ; Credite filium dei pro salute mundi · hominem factum natum de spiritu sancto · et uirgine maria · Credite quod pro nostra salute morte passus est · et tertia die surrexit184* a mortuis · ascendit in cęlo sedit ad dexteram dei ·,· Credite eum uenturum ad iudicando uiuos · et mortuos et tunc reddet unicuique secundum opera sua ; Credite unam ecclesiam · id est congregatio bonorum hominum per totum orbem terrę · et scitote185* quia illi soli · salui esse potuerunt · et illi soli ad regnum dei pertinent · qui in istius ecclesie sedis · et communionem et caritatem perseuerant186*  
184*
gek. surrex
185*
korr. aus sancti
186*
Mit diesem Wort bricht der Text aufgrund von Blattverlust ab.
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 92r] [1]
[BK 141 c. 29]
ministeriali nostro unicuique detur cottidie panes XXX friscinge due · de potum modia · II · porcellus unus · pulli tres · oba XV · annonas ad cauallos modia tres ad bassallos nostros panes XVII · friscinga · I · porcellus unus de potum modium187* · I · pulli duo · oba · X · annonas ad cauallos modia · II ·  
187*
gek. modi
LXXXIIII ·  
[BK 191 c. 1]
Primo capitulo de his qui sine consensum · episcopi · presbiteri in ecclesiis suis constitutum · uel de ecclesiis eiciunt · et ab episcopo uel a quolibet misso domnico ammoniti obhedire noluerunt ut bannum nostrum seu uuadiare quogantur · et per fideiussores · ad palatium nostrum uenire iubeantur · et tunc nos decernamus utrum deo placeant · ut autem illum bannum persoluat aut aliam armisctra [!] sustineant ·,·  
LXXXV ·  
[BK 191 c. 2]
De ęcclesiis qui inter quoheredes diuise sunt consideratum est quatenus si secundum prouidentiam · et ammonitionem episcopi · ipsi quoheredes eos uoluerint tenere et honorare faciant · si autem hoc contradixerint · in episcopi potestate maneant · utrum eas ita consistere permittere aut reliquias exinde auferat · et ubi ad nostrum beneficium ęcclesię pertinentes · ita diuise inuenta fuerint ut describantur et nobis renuntiantur ·,·  
LXXXVI ·  
[BK 191 c. 3]
De ecclesiis destructis ut episcopi et missi inquisitione faciant utrum per neglegentiam aut inpossibilitatem destructe sunt · et ubi neglegentiam inuenta fuerint episcopi auctoritatem emendare cogatur qui eam restaurare debuerunt Si uero per inpossibilitatem contigerit ut aut plure [!] sunt quam necessit · aut maioris magnitudinis · quam ut rebus ad eas perti[fol. 92v]nentibus restaurari possint episcopis modum inueniat qualis congrue mendari [!] · et consistere possint ;  
LXXXVIIII  
[BK 192 c. 2]
Ut missi nostri ubicumque malos scabinos iuueniunt [!] eiciunt · et totius populi consensum in locum eorum bonos eligant · et cum electi fuerint iurare faciant et scienter iniuste iudicare debeant ;  
LXXXX  
[BK 192 c. 4]
Uolumus ut quicumque de scabini deprehensus fuerit propter188* munera aut propter189* amicitiam iniuste iudicasset ut per fideiussore missos ad nostra presentia ueniat ; De cetero omnibus scauinis denuntietur · ne quis deinceps etiam iustum iudicium uendere pręsumat ·,·  
188*
gek. ppr
189*
gek. ppr
LXXXXI  
[BK 192 c. 5]
Ubicumque contumationes tam tempore nostro quamque et ienitore nostro legitime · et rationabiliter adque utiliter eclesiis dei facte sunt perteneat · Ubicumque uero inutiliter · et incommodes · adque rationabiles facte sunt · dissoluantur et recipiant unusquisque quod dedit ubi uero mortua interiacet aut a qualibet causa · que rationabilis est uideatur inuentor fuerit · diligenter describatur et ad nostra iustitia perforatur [!] ·,·  
LXXXXII ·  
[BK 192 c. 7]
De his qui decordiis et contentionibus studere solet · et in pacem uiuere nollent · et inde conuinctus190* fuerit uolumus ut sub fideiussoribus · ad nostrum placitum ueniant ubi cum fidelibus nostris consideremus quod de talibus nostris considerandum sit ·,·  
190*
Die Lesung coniunctus ist ebenfalls möglich.
LXXXXIII  
[BK 158 c. 12]
Ut cancellarii electi boni et ueraces cartas publicas conscribant ante comites et scauinis191* et uicarius eius nullis modis hoc facere pręsumat de pecunia antequam legitimum pretium addetur ·,·  
191*
korr. aus scauinu
LXXXXIIII ·  
[BK 158 c. 15]
De cancellarii qui ueraces · uel electi sunt ad homines infir[fol. 93r]mi ueniant · et secundum lex tormenta conscribant · et testim cu[m] scripta cartula fuerint ostendam eam · episcopo · comiti · iudices uel uicariis aut impleues ut ueraces agnoscant esse ;  
LXXXXV  
[BK 165 c. 1]
Statuimus ut liberi homines que tantum proprietatis habent unde hostem bene facere possint et iussit facere · nolunt ut prima uice secundum legem illorum statuto damno subiaceat · Si uero secundum inuentus fuerit · neglegens bannum nostrum id est LX · solidos persoluat ·,· Si uero tertio qui sine ad culpa defuerit implicatus sciat se omnem substantiam suam admissuram aut in exilio esse mittendum ·,·  
LXXXXVI  
[BK 165 c. 1]
De metiocribus quippe liberis que non possint per se ostem facere comitum fidelitatem commus · ut inter duo aut tres seu quattuor uel si necesse fuerint · amplius unique meliores sed uidetur adiutorium preueniant · ad nostrum seruitium faciendum diis [!] quoque hoc nimiam paupertatem neque per se hostem facere neque adiutorium prestare possunt conseruentur quousque ualeant recuperare ∴  
LXXXXVII  
[BK 165 c. 2]
Placet nobis ut liberi homines que non propter192* paupertatem sed obitandam · reipublice utilitatem fraudulenter hac ingeniose res suas ęcclesię deleant easque denuos · scenso · utesdas recipiunt ut quocumque res ipsas possident · hostem · et reliquas publicas · functiones faciant quodsi iussa facere necglexeris licentiam eos distringendi · comitibus permittimus per ipsas res · nostra non resistentes emunitate ut satis · et utilitas regni huiusmodis · adinuentionibus non infirmetur ·,·  
192*
gek. propr
LXXXXVIII  
[BK 165 c. 3]
Uolumus ut similis mensura in laicali ordine de hac [fol. 93v] re seruetur uidelicet ; Si quis ulterius proprietatem que hoste facere potest emerit aut quoduis modo · ad eum peruenerit eiusque adducendum eas dimiserit si neclegens de hoste fuerit · per ipsa res · a comite distringantur ut in quoque publica non minoretur ·,· utilitas ·  
LXXXXVIIII  
[BK 165 c. 4]
Precipimus de his fratribus qui in nostre sed romane finibus paterne seu materne succedunt hereditati si contigerit quod unus eorum ecclesiastice malitie sit mancipiatus et idcirco qui seculariter militare debuerant ut se ad defensionem regni nostri · subtraat in nostris finibus partem substantię accipere dissimulauerat idcirco ut neque distringendi · ubicumque comis suus eum inuenerit licentiam distringendi ei concedimus · Ita ut primi fidemiussorem inueniam usque ad placitum suum et bannum nostrum persolbat · Si uero fideiussores non inuenerit tandiu sub custodia per comitem teneatur que aut fideiussores inueniat aut bannum persolutum habeant ·,·  
 · C ·  
[BK 165 c. 5]
De liberis uero hominibus qui in alienam potestatem mobilem suum transferunt · ut causator eorum eos pignerare possit ·,· placet nobis ut res eorum infiscentur · quousque uenientes ad audientiam iustitiam faciant si uero uenire contemserit secundum capitulare hoc domni genitoris nostris de eorum de rebus agatur Nam et de ipsis rebus ubi habita estimatione damnum quesitori sarciat que uero mobilem illut recipit · si hoc sacramenta prouare non potuerit quod propter193* iustitiam ulterius differendam illud recipisset bannum nostrum persoluat ·,·  
193*
gek. propr
 · CI ·  
[BK 165 c. 6]
De fratribus namque qui simul in paterna · seu materna hereditatem communiter uiuunt · nolentes substantia [fol. 94r] eorum ad occasiones ut unus tantum eorum in hostem uadat sui autem duo similiter si tres fuerint · huius remaneant · et si ultra tres numerus fratrum creuerit unus semper propter194* domesticam curam adque rerum communum est colentia remaneat · si uero inter eos aliqua hora fuerit continentia quis eorum expeditione facere debuit .' impleat prohibimus ut nemo illorum remaneat · In ętate quoque illorum · lex propria seruetur simili et in nepotibus hec conditio teneat ·,·  
194*
gek. propr
 · CII195*  
[BK 165 c. 7]
Ut in testimonium non recipiuntur de his capitulis id est de libertate196* uel proprietatem in mancipiis · et in terris seu de homicidio · et de incendio · illique non habent · si coniuncti fuerint falsum dixisset testimonium unde secundum conpositionem plenam reddere possit ·,·  
195*
I2 korr. (?)
196*
r korr. (?)
 · CIII ·  
[BK 165 c. 8 BK 165 c. 9]
Statuimus ut omnes iuratores singillatim iurent ·,· Ut quique [!] sacramentum uel debitum · ante solis occasum persoluerit securus inde sit ·,·  
 · CIIII  
[BK 165 c. 10]
Uidetur nobis ut quicumque liberint ieniose in seruitio · tradiderit hisque recipit · hoc quod ille qui in seruitium se tradiderit in publicum per antiquam consuetudinem facere debuit implere ·,·  
CV  
[BK 165 c. 11]
De his qui proprietatem suam habent et eas spontaneę pro alii delegant · et postea fraudulenter ab alio aliquo ignorantur pretium easdem rex uenundaces accipiunt · et his cui easdem res prius tradite fuerint cognita negotio agnum integrum si lex non contradixerit sed pro inlusionem tacens sine tempore inludere · si infra patriam anni spa[fol. 94v]tium ut dictum est fuerit prior traditio nihil ei ualeat uendiderint · Si uiuent comprobatus fuerit hanc in iussionem fecit bannum dominicum persoluant id est LX · solidos ·,· Si uero bannum unde conponat197* non habet uerberetur ·,·  
197*
gek. conp
 · CVI ·  
[BK 165 c. 12]
Quibuscumque per legem propter aliquam contentionem pugna fuerit iudicatam · propter198* de infidelitatem · cum fustibus pugnent sicut in capitulare domni199* · quod prius constitutum fuit ·,·  
198*
gek. ppr
199*
gek. dni
 · CVII ·  
[BK 165 c. 13]
De fugitiui precipimus ut ministri regi publice domno200* fugitiui nihil accipias cum reddiderit eum ·,·  
200*
gek. dno
HEC SVNT CAPITVLA201* QVE DOMNVS LOTHARIVS REX INSTITVERE IVSSIT ·,·  
 · I ·  
[BK 201 c. 1]
De ecclesiis emendandis · uolumus ut ita obseruetis sicut in capitulare nostro continetur · quod add [!] olonam fecimus et ubi in uno loco plures sunt destruantur · quodsi forte in aliquo loco sit ęcclesia constructa · que tamen necessaria sint · et nihil doti habuerit uolumus ut secundum iussionem domni et genitoris202* nostris unus mansus XII bunuariis de terra arabili ibi detur et mancipia duo · aut liberis hominibus qui ad eadem ecclesia officium dei audire ut sacerdos ibi203* possit esse diuinus cultus fieri quodsi hoc populus facere noluerit destruatur ·  
201*
gek. CAPI
202*
korr. aus dom
203*
korr. aus ubi
 · II ·  
[BK 201 c. 2]
Sanguinis effusio in ecclesia facta cum fuste si presbiter fuerit triplo conponatur · duas partes eidem presbitero · tertiam pro fredo ad ecclesia insuper bannus noster ·,· Similiter de diacono [fol. 95r] iuxta conpositionem ei in triplo cum banno nostro conprobatur de subdiaconus similiter triplos secundum suam conpositionem · et de uniuscuiusque ordinis · secundum suam conpositionem triplo persoluatur insuper banno nostro similiter et de ictus · sine sanguinis effusionem de uniuscuiusque ordinis clero secundum suam conpositionem triplo persoluantur · Insuper banno nostro et qui non habet unde ad ecclesia persoluat tradat se in seruitio eidem ęcclesię usque dum totum debitum persoluat ∴  
III ˙  
[BK 201 c. 3]
Statuimus de presbiteri · et diaconibus ęccleasticis [!] honore priuatis ut rediguatur [!] · sub penitentia sicut canones precipiunt · et si habet episcopus in sua parrochias suum ministerium ibi mittitur · quodsi ministerium non habuerit · tunc precipiat episcopus · ut illi tales habeant in illa plebem unde sunt eligant sibi patronum quod de ipsis rebus uictum et uestimentum eis ministret ipsi tamen nulla habeant204* licentiam uagandi · aut discurrendis · siue ad placita205* · sue ad palatium siue ad ipsas res quas proprias ante fuerit sine licentia sui episcopo sed in eodem loco ubi siue constitum [!] est · suam penitentiam · iugiter agant ; Quodsi hoc non206* obseruauerit primum uerberibus207* quoerceantur ·,· Quodsi nec208* sit se castigauerit in tali loco retrudantur .' ubi uelint209* sup penitentia uibant ;  
204*
b korr. (?)
205*
a1 korr. (?)
korr. aus placitum
206*
n1 korr. (?)
207*
u2 korr. (?)
208*
ec korr. (?)
209*
ue korr. (?)
IIII  
[BK 201 c. 4]
Ut nullus ebrius suam causam in mallo possit conquerere210* · nam testimonium dicere nec placitum comis habeant nisi ieiunus ·  
210*
q korr. (?)
V  
[BK 201 c. 5]
De reclamatoribus uel causedicimus qui nec iudicium scabinorum acquiescere nec blapsemare [!] · uolunt · [fol. 95v] antiqua consuetudo seruetur item ut in custodia reclaudatur donec unum · et duobus faciant et si ad palatium pro hanc re clamauerint · et litteras de[t]ulerunt non quidem eis credatur · nec tamen in carcere ponatur sed cum custodia et cum ipsis litteris pariter ad palatium nostrum remittantur · ut ibi discutiantur sicut dignum est ;  
VI ·  
[BK 201 c. 6]
De conspirationibus quicumque facere presumserint et sacramento quamcumque conspiratione firmauerint · triplici ratione iudicentur · primo ut ubicumque aliquo malum · per hoc perpetratum fuerit auctores facti interficiantur adiutores uero eorum alter ab altero flagellentur · et nares sibi inuicem precidant ·,· Ubi uero nihil mali perpetratum est simili quidem inter se flagellentur et capillos sibi uicissim detundant · si uero per dextras aliqua conspiratio · firmata fuerit si liberi sunt aut iuret cum idoneis iuratoribus hoc pro malo non fecisset aut si facere non potuerunt · suam legem conponant211* · Si uero in regno nostro nulla huiusmodis conspiratio fiat nec per sacramentum · nec sine sacramentum ;  
211*
gek. conp
VII ·  
[BK 201 c. 7]
De oppressione pauperum liberorum hominum ut non fiat a potentioribus per aliquod malum ingenium · contra iustitiam oppressit ita ut quod actiore se eorum uendant aut tradant · Ideo hec de liberis hominibus diximus ne forte parentes contra · iustitiam faciant exeredatis et regale obsequium · muniatur et ipsi heredes propter212* indigentiam mendaci uel latrones · seu malefactores efficiantur ;  
212*
gek. propr
VIII ·  
[BK 201 c. 8]
Si quis litteras nostras dispexerit id est tratoriam que propter213* missos recipiendos dirigitur aut honores quos habent dimit[fol. 96r]tant aut in eo loco · ubi predicto missos suscipere debuit · tandiu resideat et de suis rebus legationes illuc ueniant suscipiant · quousque animo nostro satisfactum habeant ; Qui uero epistolam nostram quocumque modo dispexerit iusso nostro adolatium ueniat · et iuxta uoluntatem nostram congruam stultitie suę castigatione accipiat · et si homo liber uel minister comitis hoc fecerit honorem qualecumque habuerit · sibe beneficium ammittat · et si seruus fuerit nudus ad palatium uapulent et caput eius tundantur ·,·  
213*
gek. ppr
VIIII ·  
[BK 201 c. 11]
Decernimus ut quisquis aliter testes · habere non potuerit · uolumus ut per comiti iussionem quos in suo testimonio necessarios · quisque habuerit ueritatem probaturi publico · conuentum adducantur ut ipsa ei ueritas cum iuramento ualeat inquirit quodsi de duabus partibus fuerit inquisitio facta · idcirco quod nullus eorum possit habere testes214* antequam iurent fiant inquisitio facta quodsi omnes ad unam partem dixerint testimonium iurent uerum dixisse testimonium · quodsi disscenserint [!] et quedam pars testium uni prebuerit testimonium · et alia alteri · tunc interrogetur si audierit per pugnam illorum · testimonium approbare quodsi nulla pars alteri cesserint iurent et pugna prouentur · illorum testimonium · quodsi una pars se subtraxerit · tunc illa que ausa fuerit contendere recipiantur ad testimonium ·,·  
214*
Über e2 ein redundanter Kürzungsstrich.
 · X ·  
[BK 201 c. 12]
Quod per XXX annos serui liber fieri non possit si pater illius seruus aut mater ancilla fuit similiter de aldionibus precipimus ;  
XI ·  
[BK 201 c. 13]
Quod nullus cancellarius pro ullo iudicato · aut scripto aliquid amplius accipere audeat nisi dimidiam libram argenti de maioribus scriptis · de minoribus autem infra ipsam dimi[fol. 96v]diam libram quantum rex exposuit et iudicibus rectum uidetur accipiat ·,· De orphanis autem et ceteris pauperibus · qui exoluere hoc non possunt in prouidentia comiti sit ut nequaquam inde aliquid accipiat Notarii autem hoc iurare debent · quod nullum scriptum falsum faciant215* · nec in occulto nec scriptum aliquis faciat · de unu comitatu in alio nisi per licentia illius comitis · in cuius comitatum stare debet · quodsi aliter fecerit · inanis et uacuus appareat ·,· Si uero necessitas euenerit itineris aliquem capulauerit aut infirmitas grauis secundum capitularem faciat domni nostri ·,·  
215*
falsum faciant korr. aus [†]
XII ·  
[BK 201 c. 14]
Placuit nobis ut hec capitula que exersimus [!] de capitulis sancte memorię auii nostri karoli ac domini genitoris lodouuicus imperatoribus ab omnibus sancte dei ęcclesię et nostris fidelibus in regno italie · consistentibus pro lege teneantur · et conseruentur ·,· Et quicumque eorum capitulorum contemtorum extiterit LX · solidorum multa conponat216* sicut in capitulis predicti domni217* aui nostri karoli continetur ;  
216*
gek. conp
217*
gek. dni
XIII ·  
[BK 201 13bis]
Placuit nobis de liberis feminis que sibi serui copulant sicut ad nostram en [!] regiam potestatem perteneunt ita uolumus ut inceps ad ipsos langobardos perteneant ipse et filiis suis · et filiabus eorum ·  
[.]IIII218*  
[BK 201 14bis]
Statutum est ut si qua femina libera · cum seruum alterius se copulauerit · et parentes eius eam anni spatium ad uindictam non dederit uolumus · ut curtis regia adquirat se ipsa femina cum ipso seruum · annu et diem steterit · habeat eam cuius seruo est · et filii219* qui · ex ea nati fuerint sic serui sicut pater eorum ·  
218*
Das hier zu erwartende X am Anfang der Kapitelzahl ist durch Seitenbeschnitt verloren.
219*
filii ergänzt
XV ·  
[BK 157 c. 4]
Statutum220* est ut si quis liber homo uxore habens liberam propter221* aliquid crimen aut debitum seruitium alteri se subdidit eademque coniux cum ipso manere noluerit ipsorum procreatio · que [fol. 97r] tali coniugio sit libertatis · statutum non ammittat ·,· Si uero ea defuncta secunda uxor · et tamen libera tali se sciens tulerit iuncxerit coniugio liberi eorum subdantur ·,·  
220*
Bei dem von Boretius / Krause als BK 201 c. 15bis gedruckten Zusatzkapitel handelt es sich um eine verderbte Textfassung von BK 157 c. 4.
221*
gek. propr
XVI ·  
[BK 201 16bis]
Si quis percusserit presbiter id est sacerdos conponat222* aurum optime libre · X ·  
222*
gek. conp
[BK 215 Prolog]
IN NOMINE SANCTE ET INDIVINITATIS [!] ANNO INCARNATIONIS DOMINI223* NOSTRI IESU CHRISTI CLIIIIor · IMPERII NOSTRI · VI224* · INDICTIONE225* IIII ·  
PREPHATIO : I  
[BK 215 c. 1]
Dum conuentu fidelium nostrorum palatio nostro ticine ciuitatis conuocaremus et simul episcoporum · et nobilium nostrorum consultu · non solum ęcclesiasticam utilitatem et populi pacem uel saluationem sed etiam totius regni statum perquirere studeremus · inter reliquos populus noster · nobis quadam petitiones · optulit quas nos dei amore · et eorum fidelitate ducti · libenter suscepimus · adque ideo subter annotata · capitula ad eorum utilitatem conscribi fecimus · quas in futurum pro lege tenenda firmamus ·,·  
223*
gek. DNI
224*
korr. (?)
225*
gek. INDIC
II ·  
[BK 215 c. 2]
De feminis que defunctis uiris · lex langobardorum prohibet ante anno spatium uestem religionis mutare uelumque suscipere · petierunt ut nostra licentia eis · mox diuina pietas · inspirauerat eas indemnes licere suscipere · Nos autem considerantes quia preterita pro ipsa dilatione multi etiam raptu intra eodem spatio · ad aliam partem distracte fierunt ; Ideo et eorum petitione quam iusta censuimus suscepimus et eis ita fierit concedimus ·,· [fol. 97v]  
III  
[BK 215 c. 3]
Nostre maiestatis reclamauerunt uel patris nostri super eos superflua facta fuisse inquisitiones ·,· Ideo eis concedimus abhic [!] in futurum nullas alias super eos fieri inquisitiones · nisi unde karoli auii [!] nostri tempore facte fuerunt ·,·  
IIII ·  
[BK 215 c. 4]
De liberis hominibus qui super alterius res resident et usque nunc ad ministri rei publice contra legem ad placita protrahebantur et ideo pignerabantur ∴ Constituimus secundum legem patronos eorum ad placitum eos adducant · et si quis contra hanc nostra auctoritatem et eorum legem eos pignerare aut distringere presumserint patroni omnia cum lege emendent · et insuper pro incauta presumtione bannum nostrum conpona [!] ·,·  
V ·  
[BK 215 c. 5]
De homicidio unde lex pro simplicitate probatione trium testium querit · et testes habere non potuerit · concedimus ut cum duodecim iuratoribus iuret et ab eadem simplicitatem absolutus proprium non ammittat ·,·  
VI ·  
[BK 215 Epilog BK 214 c. 1]
CONcessas denique petitiones uestras considerauimus etiam ea que ad nos · iam pridie peruenerunt · et ad resecandas malorum insidiatores · hisdem adiungere capitulis id est ·,· Si quis aliquem de aliquo mallauerit negotio · et ille qui mallatus fuerit dicat ·,· Ideo ei respondere nollet quia seruus est alterius · aut si testimonia produxerit · et similiter dixerit quod eum recipere non debet quia aliquis eorum seruus sit nominet dominum eius · et sic det uuadia · de eo adducendo · et posito placito · in quantum ire ubi eum inuenire credit et reuerti posse iudices dixerint ·,· Si in placito constituto dominum226* non adduxerit nisi pro certo ita uerum esse crederit quodsi iurare ausus non fuerit : quia pro occasione prolongandi iustitia obdixe[fol. 98r]rit · Conponat227* illi bannum nostrum et iustitiam plenissimam faciat · Si uero aliquem adduxerit · qui se dominum228* eius dicat et illum que de seruitium appellauit applicare ad seruitium non ualuerit · Tunc ipse qui se dominus229* essę230* dixerit bannum nostrum illi conponat231* · Eo quod conculcandam iustitiam in ieiunium tale ausus fuerit facere crimina uero · si super eum pro dilatanda · iustitiam imponere uoluerit · probare cogatur ·,· Et si probare non potuerit et iustitiam faciat · et insuper bannum nostrum pro tanta caliditate conponere cogatur  
226*
gek. dnm
227*
gek. Conp
228*
gek. dnm
229*
gek. dns
230*
essę von anderer Hand ergänzt
231*
gek. conp
VII ·  
[BK 214 c. 2]
Si forte quispiam aliquem mallauerit et ille qui mallatus fuerit dixerit eum suum seruus esse · uel aliut in ipsa altercatione · ueniens ad seruitium mallauerit iubemus ut presentaliter inter se uuadient ut ad primum et secundum uel tertium placitum causam ipsam definiat ·,· Inter placitum uero et placitum sint dies XV · Tertium autem quando comes placitum habuerit si infra unum comitatum est · si autem in alia sint XX · ne pro tali occasione ei iustitia prolongentur · quodsi in his tribus placitis ille qui querit neglexerit · excepto seruitio regis aut inebitabili · necessitate et comes placitum habuerit · ille quoque alius ad suam probandam libertatem paratus fuerit ; Tunc comes causam prodefiniat ueluti si ipse qui querit presens fuisset · et ultra ille qui quesierit facundia de seruitio illius dicendi non habeat ·,· Et insuper ut supra bannum nostrum illi conponat232* et iustitiam pleniter faciat ·,·  
VIII ·  
[BK 214 c. 2 BK 214 c. 3]
Et sunt aliquid dum alii in seruitium mallant ; et ipsi de sua libertate adprobare uuadia dant · in tantum eos mutandi placidum laterant · ut uis · [fol. 98v] pro sua paupertate euadere possint unde tertium adere [!] capitulum placuit ·,· Si uero aliquid alium ad seruitium mallauerint et ille qui mallatus fuerit uuadiam de sua probanda libertate dederit · iuuemus ut supra ad primum aut secundum uel tertium placitum causam deliberent · Inter placitum et placitum dies XV · tertium uero quando comes placitum habuerit · si infra unum comitatum est · Si autem in alium sint dies XX · et si in his tribus placitis ipse qui querit uenire contemserit anteposito que superius anteposuimus · et comes placitum habuerit ille namque alius cum suis testibus paratus fuerit ·,· Tunc comes ipsos testes · recipiant et causas definiant ueluti si ipse qui querit presens fuisset · et ultra ille qui quesierit tacito illius de seruitio permaneat ·,·  
232*
gek. conp
alio tempore EDICTVS SERENISSIMVS AUGVSTVS INSTITVERE PREVIDIT CAPITVLA ·,·  
VIIII  
[BK 219 c. 3]
Si quislibet episcopus abba uel comes · in propria sede uel domos aut uilla residet homines ipsius depredationes fecerint messes uel prata · defensionis tempore deuastauerint · et hoc cognitum adque iniusta dilatatione non emendauerint · et factori condigna castigatione non inposuerit ipsum malum ut lex est · emendare cogatur · et insuper XL · dies et noctes a uino et carne abstineat ·,·  
 · X ·  
[BK 219 c. 4]
Per uiam quoque ad palatium ueniens · aut rediens · cuicumque homines · rapinam fecerint et cognito statim · non emendauerit et factori condignam · castigationem non inposuerit · omnia que rapta sunt ut lex est · emendare cogatur · et insuper XXX dies et carnes et a uino abstineat ·,·  
XI ·233*  
233*
Der Text bricht hier am Ende des Codex aufgrund von Blattverlust ab.