Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reg. Lat. 417

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Vatikan
Biblioteca Apostolica Vaticana
Reg. Lat. 417
Sigle: V8
Digitalisat verfügbar bei BAV
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10. Jh., 1. Hälfte; Reims

Provenienz:

Saint-Remi, Reims (1r, 41r Exlibris saec. XIII: liber sancti Remigii Remensis. Vol. XL); Königin Christine von Schweden (Montfaucon Nr. 1180); weitere alte Signaturen: 47; 342; 107; 106.

Äußere Beschreibung
Material: Kräftiges Pergament
Umfang: 73 foll. (34 und 55 eingelegte Streifen [zweite Hand]), 2 weiche Pergamentschutzblätter
Maße: 226-227 × 175-180 mm
Schriftraum: 180-185 × 125- 130 mm
Lagen:
(IV-1)7 + 3 IV31 + (IV+1)40 + IV48 + (IV+1)57 + 2 IV73
Zustand: unten Wasserschäden, letztes Blatt leicht defekt
Zeilen: 21, 22 und 24
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel
Schreiber: zwei Hände
Ausstattung:

Text in (mittel)brauner Tinte; Rubriken rot und in Texttinte, bis fol. 62v meist orangerot, auch die Zahlen, ab fol. 63 nur noch Texttinte; Initialen rot und in Texttinte, sehr einfach.

Inhalte
Anmerkung:

Zur Collectio des Ansegis, hier verbunden mit den Wormser Kapitularien von 829, hat eine wenig jüngere Hand Kapitel aus einem Exemplar der „Reimser Gruppe“ nachgetragen. Zur weiteren Einordnung der Hs. in die Tradition siehe Cod. Paris Lat. 10758.

  • 1r-67v
    Ansegisi abbatis capitularium collectio, Praefatio, Bücher 1-4 (4, 71-74 von der zweiten Hand) und Appendices 1 und 2 (MGH Capit. 1, S. 397-449), mit folgenden „Reimser“ Zusätzen:

  • 34r
    (kleines eingefügtes Extrablatt, beschrieben von der zweiten Hand und mittels Verweiszeichen hinter Ansegis 2, 32 gesetzt) cap. XXXIII und cap. XXXIIII - Capitula Francica, cc. 2 und 3: De causis uiduarum pupillorum orphanorum - iustitiam reddat (MGH Capit. 1, Nr. 167, S. 333 Z. 16-24); Kapitelzahlen mit den Rubriken (Cap. XIII. Qualiter iustitie fiant pauperibus und Cap. XXXIIII. De illis hominibus qui iniustas quęrellas habent) in der Capitulatio fol. 24r nachgetragen, doch wurde die Zählung der folgenden Ansegis-Kapitel weder hier noch im Textkorpus entsprechend erhöht;

  • 55r
    (schmaler eingefügter Pergamentstreifen, beschrieben von der zweiten Hand als Addendum nach Ansegis 4, 14) cap. XV - Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 186 (aus einem echten Kapitular?): Presbiteri interfecti episcopo ad cuius parrochia - domino eum sociauit (MGH LL 2, 2, S. 55; auch Mordek 1995, Anhang I, Nr. 27, 3: Capitula a Benedicto Levita singillatim tradita, c. 3); Kapitelzahl mit Rubrik (CAPL. XV. De solutione occisi presbiteri) in der Capitulatio fol. 50v nachgetragen, doch wurde die Zählung der folgenden Ansegis-Kapitel weder hier noch im Textkorpus entsprechend erhöht.

  • In der „Reimser Gruppe“ wären nach Ansegis 4, 24 die Capitula incerta Ludwigs des Frommen, cc. 2 und 3, zu erwarten, doch hat sich im Reginensis nur noch ihre Einfügung in die Capitulatio erhalten (fol. 51r, von der zweiten Hand): Cap. XXVI. Qualiter de statu suo pulsatus euindicet libertatem suam (MGH Capit. 1, S. 440 Anm. b zu Nr. 156, S. 315 Z. 27 ff.). Capitula Francica, c. 7, in der „Reimser Gruppe“ nach Ansegis 4, 69 inseriert, steht hier weiter unten fol. 73r (womöglich in der Vorlage als Zettel verlegt).

  • 67v-68r
    Constitutio de synodis anno 829 in regno Francorum habendis (a. 828): ANNO SEXTO DECIMO REGNANTE DOMNO NOSTRO HLUDUUUICO. Conuentus episcoporum debet fieri - octauas paschę (MGH Capit. 2, Nr. 184, S. 2 Z. 19 - S. 3 Z. 5).

  • 68r-v
    I-VI (c. 3 unter II subsumiert) - Capitula ab episcopis in placito tractanda (a. 829): Haec capitula ab episcopis tractanda sunt. De decimis quae ad capellas - notitiam deferant (MGH Capit. 2, Nr. 186, S. 6 Z. 40 - S. 7 Z. 14); c. 7 (Capitulum de expeditione exercitali) dürfte nach Form und Inhalt einem sonst unbekannten Kapitular Ludwigs des Frommen (a. 828/829) entstammen.

  • 68v-70v
    I-X - Capitulare Wormatiense (a. 829): De his qui sine consensu - uenire conpellatur (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 17 - S. 14 Z. 13).

  • 70v-72r
    I-XIIII - Capitulare missorum (a. 829), ohne c. 7 und ohne die Ansegis-Zitate in cc. 1 und 8: Ut de beneficiis destructis hoc - ministerium amittat (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 14 Z. 35 f., S. 15 Z. 1-19, 24-26, S. 16 Z. 6 - S. 17 Z. 9).

  • 72r-73r
    XV-XVIIII - Capitulare pro lege habendum Wormatiense (a. 829), cc. 2-4, 6 und 7: Quicumque propter cupiditatem rerum patrem - fidelitatem promittere faciatis (MGH Capit. 2, Nr. 193, S. 18 Z. 25 - S. 19 Z. 16, S. 19 Z. 30 - S. 20 Z. 3).

  • 73r
    XX - Capitula Francica, c. 7 ohne Rubrik (zur Herkunft siehe oben bei Ansegis): Uolumus ut missi nostri et unusquisque - haec nota fiant (MGH Capit. 1, Nr. 167, S. 334 Z. 33-36).

  • 73r-v
    XXI-XXIII - Capitulare pro lege habendum Wormatiense (a. 829), c. 5: De uicariis et centenariis qui magis propter cupiditatem - bannum nostrum persoluat. FINIT (MGH Capit. 2, Nr. 193, S. 19 Z. 17-29); c. 5 in drei Kapitel aufgeteilt (Einleitung, erstes Ansegis-Zitat, zweites Ansegis-Zitat mit Schluß).


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Ein von der BAV online zur Verfügung gestelltes, hochauflösendes Farbdigitalisat.

Schreiber

An der Herstellung der Handschrift waren mehrere Hände beteiligt, die alle eine ähnliche, regelmäßige und gut lesbare karolingische Minuskel schreiben. Die Wormser Gesetzgebung Ludwigs des Frommen (foll. 67v-73v) wurde von einer einzigen Hand in karolingischer Minuskel geschrieben. Der Schreiber verwendet oft ae, sowohl bei der Vorsilbe prae- wie auch z.B. bei aeclesia oder memoriae. Der Nachtrag in der Capitulatio zu Ansegis Buch 4 (fol. 51r) stammt von anderer Hand.

Buchstabenformen

Das s hat keine Unterlänge. Meist wird doppelstöckiges a verwendet, gelegentlich taucht jedoch auch offenes a auf, z.B. auf fol. 68r Z. 2: -atur. Das e hat oft einen Balkenfortsatz, z.B. auf fol. 70r Z. 3: terrae (am Wortende) und ebd. Z. 8: aeclesiarum (im Wort). Vereinzelt begegnet unziales D, z.B. fol. 70r Z. 4: de opere.

Abkürzungen

Der Schreiber verwendet kaum Kürzungen (Endungs-m, nrt. für noster). Gekürztes com/n- vor p wurde mit con-, prbo. mit presbitero aufgelöst wie in der an anderer Stelle im Text jeweils ausgeschriebenen Form.

Gliederungsmerkmale

Fol. 51r (= Rubrik zu BK 156 cc. 2 und 3): Die Rubrik zu BK 156 cc. 2 und 3 (= Zusatzkapitel nach Ansegis 4, 24; ed. Schmitz G 1996 S. 638) wurde nachträglich von anderer Hand in der Capitulatio zu Ansegis Buch 4 ergänzt; hier zwischen der Rubrik zu c. XXV (= Ansegis 4, 24) und c. XXVI (= Ansegis 4, 25) mit der Zählung Cap. XXVI (die Zählung XXVI kommt somit hier doppelt vor). Der Text dieses Zusatzkapitels ist jedoch nicht erhalten; vermutlich befand er sich auf einem eingelegten, verlorengegangenen Zettel (vgl. Schmitz G 1996, S. 161; ein heute noch vorhandenes Beispiel für diese Einlegezettel: fol. 55).

Foll. 67v-73v (= BK 184, 186, 191-193): BK 184 ist als zusammenhängender Textblock unter der Überschrift ANNO SEXTO DECIMO REGNANTE DOMNO NOSTRO HLUDUUUICO (in Capitalis rustica) kopiert; daran schließt sich BK 186 als durchnummerierte Liste (I-VI) an, wobei c. 7 nicht gezählt wird. BK 191 erscheint als eigenständige Liste (Zählung von I-X), BK 192 (ohne c. 7) und 193 folgen in einer einzigen, von I-XXIII durchgezählten Liste, wobei bei BK 193 c. 1 fehlt und c. 5 (auf drei Kapitel aufgeteilt) erst ganz am Ende erscheint, nach dem hinter BK 193 c. 7 eingeschobenen Kapitel BK 167 c. 7. Die Kapitellisten werden durch römische Zahlen (in der Regel am Ende der Zeile, in der das vorangehende Kapitel endet) sowie Initialen am Kapitelanfang gegliedert. Letztere sind eher zurückhaltend gestaltet und oft nicht mehr als vergrößerte Versalien. Alle Gliederungselemente sind in Texttinte ausgeführt (im Unterschied zum ersten Teil der Handschrift mit der Collectio Ansegisi, in dem dafür rote Tinte verwendet wird). Abgesehen von BK 184 finden sich keine Überschriften oder Rubriken. Auch der Satz, der inhaltlich als Einleitung zu BK 186 dient (Haec capitula ab episcopis tractanda sunt, fol. 68r Z. 8), wird in keiner Weise visuell vom vorangehenden Text abgesetzt.

[fol. 50v] [4]
INCIPIVNT CAPITVLA  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 51r] [8]
Capitulum · XXVI · Q[ualit]er de statu suo pulsatus euindicet libertatem suam1*  
1*
Capitulum · … libertatem suam von anderer Hand ergänzt
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 67v] [4]
[BK 184 Abschnitt A]
ANNO SEXTO DECIMO REGNANTE DOMNO NOSTRO HLUDUUUICO ˙  
[BK 184 Abschnitt A BK 184 Abschnitt B]
Conuentus episcoporum debet fieri in quattuor locis · id est2* in magontiaco · In quo isti archiepiscopi cum eorum suffraganeis conuenire debent ˙ Autcarius · hadebaldus · heti · bernuinus · In parisio · ebo · rainouuardus · lamtramnus · archiepiscopus · Senonis qui fuerit cum eorum suffraganeis · In lugduno · Agobardus3* · bernardus · andreas · In tolosa · noto · bertolomeus · adelelmus · Aiulfus · cum eorum suffraganeis · Benedictus · Agaricus · cum eorum suffraganeis · In quibus conuentibus tractare · querere et cum dei adiutorio inuenire debent · de causis ad religionem christianam · et eorum curam pertinentibus et qui a principibus et reliquo populo · uel ita ut diuina auctoritas docet · Aut aliter teneatur · uel quod exinde parte · uel ex toto dimissum sit · ut non teneatur ˙ Deinde quid in ipsorum qui pastores populi constituti sunt moribus conuersatione et actibus inuenire possit · quod diuine regulę · atque auctoritati non concordet · simulque inuenire quae occasiones in utroque ordine id efficerint · ut a recto tramite deuiassent · ut quicquid [fol. 68r] ab eis de his causis inuentum fuerit · tam sollerti cura custodiatur · ut nullatenus ad aliorum notitiam peruenire permittant · Ante tempus constitutum · et ideo unus notarius inter omnes eligatur · quicquid ipsi inuenerint · subtiliter describat · et sub iuramento constrictus fideliter conseruet ˙ Volumus etiam ipsorum conuentum fieri · octauas pentecosten · Missi uero nostri suam incipiant legationem peragere octauas paschę · haec capitula ab episcopis tractanda sunt ˙  
2*
id est gek. ide
3*
korr. aus Agoberdus
I ·  
[BK 186 c. 1]
De decimis quae ad capellas dominicas dantur · et hominibus qui eas habent et4* in suos usus conuertunt ˙  
4*
t korr. (?)
II ·  
[BK 186 c. 2 BK 186 c. 3]
De feminis quae in quibusdam locis inrationabiliter uelamen sibi sanctum inponunt ˙ Similiter de monasteriolis puellarum in legatione autgarii · in quibus nullus ordo bene conuersationis tenetur ;  
III ·  
[BK 186 c. 4]
De monasteriolis autem diuersis in missatico albrici ·  
IIII ·  
[BK 186 c. 5]
De iudicio aquę frigide ˙  
V ·  
[BK 186 c. 6]
De his qui usuris deseruiunt ˙  
VI ·  
[BK 186 c. 7]
Volumus atque iubemus ut missi nostri diligenter inquirant · quanti homines liberi in singulis comitatibus maneant · qui per se possint expeditionem facere · uel quanti de his quibus unus adiuuet · quanti etiam de his qui a duobus tertius additur · et praeparatur necnon de his qui a tribus quartus adiuuatur et praeparatur ˙ Eandem expeditionem exercitalem facere possint · ut eorum [fol. 68v]summam ad nostram notitiam deferant ·  
I ·  
[BK 191 c. 1]
De his qui sine consensu episcopi praesbiteros in aecclesiis suis constituunt · uel de aecclesiis eiciunt · et ab episcopo uel a quolibet misso dominico admoniti oboedire noluerint · ut bannum nostrum reuuadiare cogantur · et per fideiussores ad palatium nostrum uenire iubeantur · et tunc nos decernamus utrum nobis placeat · ut aut illum bannum persoluat · aut aliam armiscaram sustineat ;  
II ·  
[BK 191 c. 2]
De eclesiis quae inter coheredes diuise sunt consideratum est quatinus si secundum prouidentiam · et admonitionem episcopi · ipsi coheredes eas uoluerint tenere · et honorare faciant · si autem hoc contradixerint · in episcopi potestate maneat · utrum eas ita consistere permittat · aut reliquias exinde auferat · et ubi ad beneficium nostrum aeclesię pertinentes · Ita inuente diuise fuerint · ut describantur · et nobis renuntietur :  
III ·  
[BK 191 c. 3]
De aeclesiis destructis · ut episcopi et missi inquisitionem faciant · utrum per neglegentiam · aut inpossibilitatem destructę sint · et ubi neglegentia inuenta fuerit · episcopali auttoritate emendare cogantur · hi qui eas restaurare debuerant · si uero per inpossibilitatem contigit · ut aut plures sint quam necesse sit · Aut maioris magnitudinis quam cite ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possint · episcopus modum inueniat · qualiter congrue [fol. 69r] emendari et consistere possint ˙  
IIII ·  
[BK 191 c. 4]
De uno manso ad ecclesiam dato · de quo aliqui homines contra statuta sibi seruitium exigunt · quicumque pro hac causa accusatus fuerit · comes · uel missi hoc quod inde subtractum · est presbiteros cum sua lege restituere faciant ˙  
V ·  
[BK 191 c. 5]
De his qui nonas et decimas iam per multos annos · aut ex parte aut ex toto dare neglexerunt · Uolumus ut per missos nostros constringantur · ut secundum capitularem priorem soluant unius anni nonam et decimam cum sua lege · et insuper bannum nostrum · et hoc eis denuntietur · quod quicumque hanc neglegentiam iterauerit · beneficium unde hęc nona et decima · persolui debunt · amissurum se sciat ˙ Ita enim continetur in capitulare bone memoriae genitoris nostri In libro primo · capitulo · CLVII ut qui aeclesiarum beneficia habent · nonam · et decimam ex eis aeclesię cui res sunt donent · et qui talem beneficium habent ut ad medietatem laborent5* · et de eorum portione proprio presbitero decimas donent · Item in capitulo nostro libro · II · capitulo · XXI · de eadem re ˙ De nonis quidem et decimis · unde et genitor noster · et nos frequenter · et in diuersis placitis admonitionem fecimus · et per capitularia nostra · qualiter haec obseruentur ordinauimus ˙ Uolumus atque iubemus · ut de omni cumlaborato et de uino · et de feno · fideliter · et pleniter ab omnibus [fol. 69v]nona et decima persoluatur ˙ De nutrimine uero · per · Xma · sicut actenus consuetudo fuit · ab omnibus obseruetur · Si que tamen episcoporum fuerit · qui argentum pro hoc accipere uelit in sua maneat potestate · Iuxta quod ei et illi qui hoc persoluere debet conuenerit ˙  
5*
korr. aus laborant
VI ·  
[BK 191 c. 6]
Quicumque decimam abstrahit de aeclesiam adque per iustitiam debet dari · et eam praesumptiose · uel propter munera · aut amicitiam · uel aliam quilibet occasionem ad alteram aeclesiam dederit · a comite uel a misso nostro distringatur · ut eiusdem decime quantitatem cum sua lege restituat ·  
VII ·  
[BK 191 c. 7]
De decimis quae dare populus non uult · nisi quolibet modo ab eo redimantur · ab episcopis prohibendum est ne fiat ˙ et si quis contemptor inuentus fuerit · et nec episcopum · nec comitem audire uelit · si noster homo fuerit · ad praesentiam nostram uenire conpellatur · Ceteri uero distringantur · ut inuiti aeclesię restituant · quae uoluntariae dare neclexerunt [!] ˙  
VIII  
[BK 191 c. 8]
Vt de rebus aeclesiarum quae ab eis per XXXta annorum spatium sine ulla interpellatione possessa sunt testimonia non recipiantur · sicut ad fiscum dominicum pertinentes contineri solent ·  
VIIII ·  
[BK 191 c. 9]
Quicumque de reb[us] aecclesiarum quas in beneficium habent restaurationes earum facere neglexerint · iuxta capitularem anteriorem in quo de operibus [fol. 70r]et nonis et decimis · constitum [!] · est · sic de illis adimpleatur · id est in libro · IIII · capitulo · XXXVIII · de opere et restauratione aecclesiarum consideratum est · ut de frugibus terrae · et animalium nutrimine persoluantur · De opere uero et restauratione aeclesiarum · comes · et episcopus · siue abbas · una cum misso nostro · quem ipsi sibi ad hoc elegerint · considerationem faciant · ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum · et restaurandum · quantum rerum aeclesiarum habere cognoscitur · Similiter et uassi nostri · aut in commune tantum operis accipiant · quantum rerum aecclesiasticam habent · uel unusquisque per se iuxta quantitatem qui ipse tenet · aut si inter eos conuenerit · ut pro opere faciendo argentum donent · iuxta aestimationem operis in argento persoluent · Cum quo praecio rector aeclesię ad praedictam restaurationem operarios conducere · et materiamen emere possit · et qui nonas et decimas dare neglexerit · primum quidem illas cum sua lege restituat · et insuper bannum nostrum soluat · ut ita castigatus caueat · ne sepius iterando beneficium amittat ˙  
X ·  
[BK 191 c. 10]
De illis qui agros dominicos propterea neglexerunt excolere · ut nonas · et decimas · exinde non persoluant · et alienas terras ad excolendum propter hoc accipiunt ˙ Uolumus ut de tribus annis ipsam nonam cum sua lege persoluant · et si quis contemptor · aut comitis · aut missorum nostrorum propter hoc extiterit · per fideiussores [fol. 70v]ad palatium uenire conpellatur ˙  
I ·  
[BK 192 c. 1]
Ut de beneficiis destructis hoc obseruetur · quod in capitulare priori cont[..]etur · id [.] in libro · IIII · capitulo · XXXVI ·  
II ·  
[BK 192 c. 2]
Ut missi nostri ubicumque malos scabinos inueniunt eitiant · et totius populi consensu in locum eorum bonos eligant · et cum electi fuerint iura[r]e faciant · ut scienter iniuste iudicare non debeant ˙  
III ·  
[BK 192 c. 3]
Vt in omni comitatu · hi qui meliores · et ueratiores inueniri possunt eligant[u]r ad missis nostris ad inquisitiones faciendas · et rei ueritatem dicendam · et ut adiutores comitum sint ad iustitias faciendas ˙  
IIII ·  
[BK 192 c. 4]
Uolumus ut quicumque de scabinis depraehensus fuerit propter munera · aut propter amicitiam · uel inimicitiam iniuste iudicasse · ut per fideiussores missus ad palatium nostrum ueniat ˙ De cetero omnibus scabinis denuntietur ne quis deinceps etiam iustum iudicium uendere praesumat ˙  
V ·  
[BK 192 c. 5]
Ubicumque commutationes tam tempore nostro · quique genitoris nostri · legitime et rationabiles atque utiles aeclesiis dei facte sunt permaneant · Ubicumque uero inutiles et incommode · atque inrationabiles facte sunt dissoluantur · et recipiat unusquisque quod dedit · ubi uero mortua manus interiacet · aut alia quelibet causa quę rebellis · esse · uidentur inuenta fuerit · diligenter discribatur · et ad nostram notitiam perferatur ˙  
VI · [fol. 71r]  
[BK 192 c. 6]
Quicumque cumprobatus fuerit de eo quod scienter testes in periurium induxisset6* · sub fideiussione ad palatium nostrum uenire compellatur · et ibi cum fidelibus nostris cons[i]deremus quid de tali homine faciendum sit ˙  
6*
d korr. (?)
VII ·  
[BK 192 c. 8]
De bonis denariis quos populus recipere non uult · uolumus ut hoc obseruetur · et teneatur · quod in priore capitulare nostro constitutum · est · id est in libro · IIII · capitulo XXXI ·  
VIII ·  
[BK 192 c. 9]
De homicidiis · uel aliis iniustitiis · quae [.]d fiscalinis nostris fiunt · quia inpunes ea committere posse existimant · nos actoribus praecipiendum · esse · decernimus · ne ultra inpune fiant · Ita ut ubicumque facta fuerint soluere cum disciplina iubemus ·  
VIIII ·  
[BK 192 c. 10]
Collecte ad malum faciendum · fieri · omnimodis prohibeantur · et ubicumque huiusmodi prae[..]mptiones facte fuerint · digna emendatione corrigantur · et si per neglegentiam comitis · uel facte sunt ˙ uel inemendate remanserunt hoc ad nostram notitiam perferatur · Auctor uero facti · si fuerit praepositus uel aduocatus · siue centenarius · uel qualibet alia dignitate praeditauit libera persona · post legem emendationem in loco factam · sub fideiussoribus ad nostram praesentiam ueniat · multitudo uero · siue de seruis · siue de liberis sit · legitima emendatione multetur ˙  
X ·  
[BK 192 c. 11]
De pontibus publicis destructis · placuit nobis · ut hi qui iussionem nostram in reparandis pontibus contempserunt ˙ Uolumus ac iubemus [fol. 71v] ut omnes homines nostri in nostram ueniant praesentiam rationes reddere · cur nostram iussionem ausi sunt contempnere ˙ Comites autem reddant rationem de eorum pagensibus · cur eos aut non consstrinxerunt ut hoc facerent · Aut nobis nuntiare neglexerunt · Similiter et de iniustis theloneis ubicumque accipiuntur sciant se exinde nobis rationem reddituros ˙  
XI ·  
[BK 192 c. 12]
Ut examen aquę frigidę quod actenus faciebant a missis nostris omnibus interdicatur ne ulterius fiat ˙  
XII ·  
[BK 192 c. 13]
Postquę [!] comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint · ex eo die super XL noctes sit bannus recisus · quod lingua teodisca scatlegi · id est armorum depositio uocatur ˙  
XIII ·  
[BK 192 c. 14]
Hoc missi nostri notam faciant comitibus et populo · quod nos in omni ebdomada unum diem ad causas audiendas et iudicandas sedere uolumus · Comites autem et missi nostri magnum studium habeant · ne forte propter eorum necglegentiam [!] pauperes crucientur · et nos tedio propter eorum clamores patiantur · si nostram gratiam habere uelint ˙ Populo autem dicatur ut caueat de aliis causis se ad nos reclamare · nisi de quibus aut missi nostri · aut comites eis iustitias facere noluerint ˙  
XIIII ·  
[BK 192 c. 15]
Quicumque uicarii uel alii ministri comitum tributum quod inferenda uocatur maioris praecii a populo exige[fol. 72r]re praesumpsit · quam a missis bone memoriae genitoris nostri constitutum fiat · hoc est · duos solidos pro una uacca · hoc quod iniuste superposuit · atque abstulit sibique retinuit his quibus hoc tulit cum sua lege restituat · et insuper fredum nostrum componat · et ministerium amittat ˙  
XV ·  
[BK 193 c. 2]
Quicumque propter cupiditatem rerum patrem · aut matrem · aut fratrem · aut sororem · uel nepotem · uel alium propinquum suum interfecerit · hereditas7* eius interfecti ad alios suos legitimos heredes perueniat · Interfectoris uero hereditas in fiscum redigatur Ipse uero ordinante episcopo publice paenitentiae subdatur ˙  
7*
h ergänzt
XVI ·  
[BK 193 c. 3]
Quicumque propria uxore derelicta uel sine culpa interfecta · aliam duxerit uxorem · armis depositis publicam agat paenitentiam · et si contumax fuerit compraehendatur a comite · et ferro uinciatur · et in custodia mittatur done[c] res ad nostram notitiam8* deducatur ˙  
8*
t1 korr. (?)
XVII ·  
[BK 193 c. 4]
Quicumque res alienas cuilibet homini uendiderit · et ipse homo easdem res alicui alteri dederit · siue uendiderit · et ipse qui tunc easdem res comparata habet per malum ingenium proprio filio · aut alteri cuilibet · necdum legitimos annos habenti iustitiae tollende causa tradiderit ˙ Uolumus atque firmiter praecipimus · ut si pater eiusdem paruuli uixerit · Ipse intret in causam rationem reddendi pro filio suo ˙ Si autem pater ipse mortuus · est · [fol. 72v]tunc legitimus eius propinquus qui iuste ei tutor · ac defensor esse · uidetur · pro ipse rationem reddere compellatur S[..]il[...]r de omnibus aliis iustitiis ad eum pertinentibus excep[.]a su[.] legitima hereditate qui ei per successionem parentum suorum legitime uenire debuit quod si quis hanc iussionem nostram contempserit · sicut de ceteris contemptoribus [...] de eo a[ga]tur · Is uero qui easdem res primus inuasit · et iniuste uendidit · necnon · et emptores · excepto sola persona · par[uu]li · hoc quod fraudul[e][.]ter amiserunt · infra patriam emendare cogantur · et postea sicut contemptores iussionis nostrae sub fideiussoribus ad nostram praesentiam uenire compella[ntur]  
XVIII ·  
[BK 193 c. 6]
De liberis hominibus qui propria non habent sed in terra [dom]inica resident · ut propter res alterius [a]d testimonium non recipiantur · Coniu[ra]tores [.....] · [.]liorum liberorum hominum ideo · esse · possunt quia liberi sunt · Illi uero qui et propr[...] habent · et tamen in terra dominica resident propter hoc non abiciantur · quia in terra domi[..]ca resident · sed propter hoc ad testimonium recipiantur quia proprium habent  
XVIIII ·  
[BK 193 c. 7]
Uolumus atque iubemus · ut missi nostri diligenter inquirant quanti liberi homines in singulis comitatibus maneant hinc uero ea diligentia et h[e]c r[a]tio examinetur per sin[fol. 73r]gulas centenas ut ueraciter sciant illos atque describant · qui in exercitalem ire possunt expeditionem · ac inde uidelicet secundus ordo de his qui per se ire non possunt · ut duo tertium adiutorium praeparent · et qui necdum fidelitatem [.]obis promiserunt · cum sacramento nobis fidelitatem promittere faciatis ·  
XX ·  
[BK 167 c. 7]
Uolumus ut missi nostri et unusquisque in suo ministerio hoc capitulare legi faciat coram populo et nota sint omnibus · ne aliquis excusationem habere poss[.]t et non prius bannum exigant [a] quoque homine donec omnibus haec nota fiant ˙  
XXI ·  
[BK 193 c. 5]
De uicari[i]s et c[.]ntenariis qui magis propter cupiditatem qua[m] [p][...​.​.​...][s]titiam faciendam sepissime placita tenent · et exinde populum nimis aff[li]gu[nt] [...​.​...]atur sicut in capitul[...​.​.​.​.​.​.​.​...]li imperatoris [.....]netur in libro · IIII · capitulo [..]  
XXII ·  
[BK 193 c. 5]
Ut nullus ad placi[..] manniat[..] nisi qui causam querit · aut si alit[..] ei querere debet [...​.​...]s scabinis · VI[.] · qui ad omnia plac[ita · esse · de]bent · Item de eadem re · In capitulare nostro in l[ibro · ] [..] capitulo [..]  
XXIII ·  
[BK 193 c. 5]
De plac[it]is siquidem quę liberi homines obseruare debent · constitutio genitoris nostri paenitus obseruanda atque ten[.]nda est ˙ Ut uidelicet in anno tria uidelicet solummodo generalia placita obseruent · et nullus eos placita amplius obseruare compellat · nisi forte quilibet aut accusatus fuerit · aut alium accusauerit · aut ad testimonium per[fol. 73v]hibendum uocatus fuerit ˙ Ad cetera uero que centenarii tenent · non alius uenire iubeatur · nisi qui aut litigat aut iudicat · aut testificatur et quicumque huius constitu[t]ionis transgressor a missis nostris inuentus fuerit bannum nostrum persolua[t]  
FINIT ·