Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Paris, Bibliothèque nationale de France, Lat. 9654

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Paris
Bibliothèque nationale de France
Lat. 9654
Sigle: P
Digitalisat verfügbar bei Gallica
Zum Artikel in der Rubrik "Handschrift des Monats"
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10./11. Jh.; Lotharingien (wohl Metz)

Provenienz:

Saint-Vincent, Metz (neuzeitlicher Besitzvermerk fol. Ar: olim S. Vincentii Metensis). Später im Pariser Jesuitenkolleg Clermont (Vermerk fol. lr) (Signatur: 202); dort von É. Baluze eingesehen. Am 21.12.1810 vom Buchhändler Merigot für die Kaiserliche Bibliothek erworben (Notiz fol. Ar). Alte Signaturen: G 144 (fol. Av); Suppl. Lat. 75.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 172 foll. (gezählt A, 1-171)
Maße: 270 × 200 mm
Schriftraum: 220 × 150 mm
Lagen:
5 V49 + 2 IV65 + 3 V95 + 2 IV111 + 6 V171
Zeilen: 29
Spalten: 1
Schrift: gleichmäßige, leicht nach links geneigte karolingische Minuskel
Schreiber: mehrere
Ausstattung:

Rubriken (Capitalis rustica) und Text in brauner Tinte, ebenso die Miniatur auf Av. 1r bescheidene rote Initiale I. Die Hs. ist übersät mit marginalen Nota-Zeichen.

Einband:

dunkelbrauner Ledereinband; auf dem Rücken in Goldschrift: VETERA CAPITULARIA

Inhalte
Anmerkung:

Eines der größten Rechtscorpora des Frühmittelalters mit bedeutender, zahlreiche datierte Unikate aus den letzten Jahren Karls des Großen bewahrender Kapitulariensammlung sowie einem sich ab fol. 121 anschließenden umfangreichen Leges-Teil (Salica, Francorum Chamavorum, Ribuaria, Alamannorum und Baiuvariorum).

Die nach Herrschern geordneten Kapitularien, die das deutliche Bemühen des Sammlers um chronologische Fixierung und Positionierung des riesigen Stoffes verraten, sind aus wenigstens drei Teilsammlungen bezogen:

Collectio I (foll. 1r-29v) dürfte noch unter Karl dem Großen oder gleich zu Beginn der Regierung Ludwigs des Frommen zusammengestellt sein (mit Kapitularien Pippins des Jüngeren und Karls des Großen bis 813),

Collectio II (foll. 29v-72r) mit Ansegis und Worms-Korpus (siehe bei Cod. Paris Lat. 10758) stammt wohl aus der Spätzeit Ludwigs des Frommen,

Collectio III (foll. 72r-121r) wurde nach 864 oder nach 884 kompiliert, je nachdem, ob Karlmanns Capitulare Vernense später hinzukam oder ursprünglich zur Sammlung gehörte. Ansonsten bringt diese dritte Collectio hauptsächlich Kapitularien und Konzile Karls des Kahlen.

Da sowohl Teil I wie Teil III Indizien aufweisen, die für eine Entstehung in Sens sprechen, liegt es nahe, dort nach 864 bzw. 884 auch die Heimat des großen neuen Gesamtkorpus zu vermuten. Einem Missus wie dem Senser Erzbischof mochte an einer aussagekräftigen Kompilation des geltenden Kapitularienrechts besonders gelegen sein.

Im Cod. Vatikan Pal. Lat. 582 ist eine Schwesterhs. zum Kapitularienteil des Parisinus erhalten (alles weitere siehe dort).

  • Av
    Miniatur „nach einer um 870 entstandenen Vorlage“ (Schramm - Mütherich, Die deutschen Kaiser und Könige, S. 176): Unter einem von zwei Säulen getragenen Architrav mit Vorhängen thront einsam der gekrönte Herrscher, in der Linken ein langes Stabzepter mit Lilienspitze haltend, die Rechte wie zur gesetzgeberischen Belehrung leicht erhoben.

  • 1r-2r
    Decretum Vermeriense (a. 756), anders als die Parallelhs. Vatikan Pal. Lat. 582 ohne Inskription: IN TERCIO GENV DVM (!) SEPARANTVR - aliam non accipiat (MGH Capit. 1, Nr. 16, S. 40 Z. 8 - S. 41 Z. 32); c. 9 mit der Rubrik DE MVLIERE QVAE VIRVM SVVM IN ALIO PAGO SEQVI NON VVLT.

  • 2r-3v
    Decretum Compendiense (a. 757): INCIPIT DECRETVM QVOD FACTVM FVIT AD COMPENDIVM PALATIVM PVBLICVM. Si in quarta progenie reperti fuerint - accipiant coniugium (MGH Capit. 1, Nr. 15, S. 37 Z. 38 - S. 39 Z. 18).

  • 3v
    Pippini regis capitulare (a. 751/755), cc. 1-3 (Rest foll. 6v-7r): DE INCESTIS. Si homo incestum commiserit de matre sua - ut ceteri emendentur (MGH Capit. 1, Nr. 13, S. 31 Z. 18 - S. 32 Z. 4); direkt anschließend:

  • 3v-4r
    Capitulare seu canones concilii Vernensis (a. 755), c. 14 (vorwiegend Zitat von c. 31 des Konzils von Orléans a. 538): De die dominico quia persuasum est populis - castigatione consistat (MGH Capit. 1, Nr. 14, S. 36 Z. 7-15).

  • 4r-6v
    XVIIII-XXV (cc. 1-18 nicht numeriert) - Capitulare seu canones concilii Vernensis (a. 755), Vollüberlieferung bis auf c. 14, dessen Kurzfassung De die dominico requiretur in illo synodo den vom Kapitel zitierten Kanon anspricht (siehe foll. 3v-4r): INCIPIT CONCILIVM QVOD FACTVM FVIT AD PALATIVM VERNIS. Suffecerant quidam priscorum patrum regulę - iustitia euacuatur (MGH Capit. 1, Nr. 14, S. 33 Anm. a, S. 33 Z. 20 - S. 36 Z. 6, S. 36 Z. 16 - S. 37 Z. 12); Incipit von c. 13 DE EPISCOPIS - QVALITER FVIT in Capitalis hervorgehoben.

  • 6v-7r
    Pippini regis capitulare (a. 751/755), cc. 4-7 (cc. 1-3 bereits fol. 3v): De theloneis uero sic ordinamus - causa transmiserit (MGH Capit. 1, Nr. 13, S. 32 Z. 5-27).

  • 7r-8r
    Pippini principis capitulare Suessionense (a. 744): IN DEI NOMINE ET TRINITATIS. ANNO DCCXLIIII AB INCARNATIONE domini - signum Helmigaudi (MGH Capit. 1, Nr. 12, S. 29 Z. 1 - S. 30 Z. 21).

  • 8r-9r
    CAPITVLO PRIMO, II-VII - Pippini regis capitulare (a. 751/755): INCIPIVNT CAPITVLA DE ALIA SINODO SVB IPSO DOMNO REGE PIPPINO FACTA. DE INCESTIS. Si homo incestum commiserit - causa transmiserit (MGH Capit. 1, Nr. 13, S. 31 Z. 14, S. 31 Z. 18 - S. 32 Z. 27).

  • 9r
    Datierungszeile der Admonitio generalis auf den 23. März 789: Anno dominicę incarnationis DCC°LXXX°VIIII° - data est hęc carta die decima kl. aprl. (MGH Capit. 1, S. 62 Z. 32-34). Daß dem Urheber der Sammlung eine vollständige Admonitio generalis vorlag, erhellt aus den Ergänzungen zur Collectio Ansegisi unten foll. 33r, 34v-35r und 35v. Da Ansegis den Großteil der Admonitio tradiert, dürfte sie hier übergangen worden sein - bis auf die Datierungszeile, die der Sammler offenbar auf das nachfolgende Stück Nr. 23 bezog.

  • 9r-10r
    I-XVI und I-XXI - Duplex capitulare missorum (a. 789?): De monachis girouagis uel sarabaitis - ex auctoritate regulę. Vt comites pupillorum et orphanorum - ipsis ostendant (MGH Capit. 1, Nr. 23, S. 63 Z. 1-24, S. 63 Z. 25 - S. 64 Z. 31).

  • 10r-v
    Capitula I Bischof Ghärbalds von Lüttich (MGH Capitula episcoporum 1, S. 16-21; zur Hs. S. 11 f.).

  • 10v-11r
    CAP. I-XVIIII - Capitularia missorum specialia (a. 802) in der Ausfertigung für Erzbischof Magnus von Sens und Graf Godefrid: INPRIMIS DE AVRELIANENSE CIVITATE AD SEGONNAM quomodo rectum est - adduci faciant (MGH Capit. 1, Nr. 34, S. 100b Z. 7 - S. 101 Z. 31; W. A. Eckhardt, Capitularia missorum specialia, S. 500-504, Sp. D, zur Hs. S. 500 u. ö.; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 55-57); Fassungen für andere missatica siehe bei Cod. Paris Lat. 4995, foll. 28v-29v. Dazu:

  • 11r-v
    XX - Zwei Treueidformeln (die zweite Formel ist nicht numeriert) auf Kaiser Karl den Großen: Sacramentale qualiter promitto ego - et consentiam. ITEM ALIVD. Sacramentale qualiter repromitto ego - sanctorum patrocinia (MGH Capit. 1, Anhang zu Nr. 34, S. 101 Z. 32 - S. 102 Z. 6; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 57).

  • 11v-12v
    I-XI - Capitulare legibus additum (a. 803): CAP. QVE IN LEGE SALICA MITTENDA SVNT. De homicidiis clericorum. Qui subdiaconum occiderit CCCtos sol. componat - incidere id est impingere (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 111 Z. 44 f., S. 113 Z. 4 - S. 114 Z. 27).

  • 12v-13r
    II-XXVIIII (c. 1 nicht numeriert) - Capitulare missorum (a. 803): DE CAVSIS AMMONENDIS. De ecclesiis emendandis - habere uolumus (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 17 - S. 116 Z. 30); direkt anschließend:

  • 13r-14r
    CAP. I-LXXII - Capitulare legi Ribuariae additum (a. 803): Hoc fuit datvm ad aquis in tercio anno imperii domni karoli augusti quando synodus ibi magna fuit. Si ingenuus ingenuum ictu percusserit - dampno restituet (MGH Capit. 1, Nr. 41, S. 117 Z. 14 f., S. 117 Z. 23 - S. 118 Z. 26); anstelle einer durchgehenden Zählung sind den Kapitularienkapiteln die Zahlen der angesprochenen Lex-Ribuaria-Kapitel beigegeben. Wiederum direkt anschließend:

  • 14r
    I-III - Capitula post a. 805 addita (a. 806/813): AL. CAP. ADDENDA SVNT EA QVĘ NVPER AVDITA ET COMPERTA HABEMVS. De clericis et laicis qui chrisma - ita obseruentur (MGH Capit. 1, Nr. 55, S. 142 Z. 8 f., S. 142 Z. 17-27); direkt danach:

  • 14r-v
    Lex Salica, Recapitulatio solidorum (ed. K. A. Eckhardt, Pactus legis Salicae II 2, S. 529-532).

  • 14v-15r
    CAP. XII-XV - Capitula Karoli Magni (a. 803/813): Nemini liceat seruum suum propter dampnum - cognatione eius (MGH Capit. 1, Nr. 56, S. 143 Z. 11-23); direkt anschließend:

  • 15r
    XVI-XX - Capitula omnibus cognita facienda (a. 802/813): Hoc a nobis praeceptum est omnibus cognitum facere. Vt infra regna christo propitio - componere debet (MGH Capit. 1, Nr. 57, S. 144 Z. 4-24); wieder unmittelbar anschließend:

  • 15r-v
    Responsa misso cuidam data (a. 802/813): Continebatur namque in primo capitulo - liberi esse ualeant (MGH Capit. 1, Nr. 58, S. 145 Z. 8 - S. 146 Z. 7); Rubrik zu c. 7 am Rand.

  • 15v-16r
    CAP. I-XIII - Capitula a misso cognita facta (a. 802 vel paulo post): DE BANNO DOMINICO. Inprimis de banno domni imperatoris - nec consentiat facienti (Schluß-i korr. aus e) (MGH Capit. 1, Nr. 59, S. 146 Z. 11, 17-38; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 57 f.).

  • 16r-v
    CAP. I-VIII - Capitula ecclesiastica ad Salz data (a. 803/804): IN QVARTO ANNO AD SALZ. Vt ęcclesię dei bene constructę - datum non fuerit (MGH Capit. 1, Nr. 42, S. 119 Z. 7, S. 119 Z. 14 [mit Rubriken Anm. a und c] - S. 120 Z. 3); Rubriken zu cc. 2 und 3 in Capitalis.

  • 16v-17r
    I-XIII - Capitula in dioecesana quadam synodo tractata (Bischofskapitel; wohl nach a. 803): Ammonere uos cupio fratres et filioli - canones iudicetur (MGH Capit. 1, Nr. 119, S. 236 Z. 25 - S. 237 Z. 13); c. 1 zur Einleitung gezogen, Kapitelzahlen VII und VIII ausgelassen. Den Text überliefern, abgesehen von der Parallelhs. Vatikan Pal. Lat. 582, in etwas anderer Form auch die beiden aus Cambrai stammenden Codd. Laon 201 (fragmentarisch) und St. Petersburg Q. v. II. 5, vgl. Finsterwalder, Quellenkritische Untersuchungen, S. 431 und unsere Beschreibung der Hss.

  • 17r
    CAP. I-XVI - Capitulare missorum in Theodonis villa datum primum, mere ecclesiasticum (a. 805) in einer nur von dieser Sammlung bewahrten ausführlicheren Version: AD TEOTONEM VILLAM FVIT DATVM IN ANNO V IMPER. ANTE NATALE DOMINI. De lectionibus - alii constringantur (MGH Capit. 1, Nr. 43, S. 120-122; Textfolge unter Berücksichtigung des Variantenapparats [Sigle 14]: S. 120 Z. 22 f., S. 121 Z. 12-21 [cc. 3 und 4, 6 und 7 jeweils zusammengefaßt; zu Z. 13 Zusatz in Z. 26 f.], S. 121 Z. 36-41, S. 121 Z. 22 f., S. 122 Z. 20 f., S. 122 Z. 9-18).

  • 17r-18v
    CAP. I-XXIIII - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805) in einer gleichfalls nur von dieser Sammlung bewahrten Version: AD OMNES GENERALITER. De pace vt omnes qui per aliqua scelera - esse cognoscitur (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 122-126; Textfolge unter Berücksichtigung des Variantenapparats [Sigle 14]: S. 122 Z. 29 [mit Anm. c Z. 37 f.] - S. 123 Z. 21, S. 123 Z. 40-43, S. 124 Z. 34-38, 18-25, 43-45, S. 124 Z. 29 - S. 126 Z. 3); cc. 2 und 4 zweigeteilt, Rubriken neben c. 5 und über c. 6 in Capitalis.

  • 18v-20r
    I-XVII - Capitulare missorum Niumagae datum (a. 806): CAPITVLA QVAE AD NIVMAGA ADDITA IN SEXTO ANNO IMPERII INFRA QVADRAGESIMAM. Ut unusquisque in suo missatico - ęquales modios (MGH Capit. 1, Nr. 46, S. 130 Z. 36 f., S. 131 Z. 12 - S. 132 Z. 38; die Edition von de Clercq, Neuf capitulaires, S. 62-64 läßt cc. 11-17 als „non authentiques“ aus [S. 64 Anm. 1]); c. 16 nicht gezählt, zu c. 11 Rubrik in Capitalis.

  • 20r-v
    I-III - Memoratorium de exercitu in Gallia occidentali praeparando (a. 807) (außer in dieser Sammlung einst auch in einer Vorstufe des Cod. Paris Lat. 10758, 2. Teil): ISTE CAPITVL. FVIT DATVS IN ANNO VII AD AQVIS PALATIVM. Memoratorium qualiter ordinauimus propter famis inopiam - commanere uidentur (MGH Capit. 1, Nr. 48, S. 134 Z. 16 f., S. 134 Z. 25 - S. 135 Z. 13); direkt anschließend:

  • 20v-21r
    IIII-VII - Capitula de causis diversis (a. 806): Volumus atque iubemus ut comites nostri - alodes eorum restauratos (MGH Capit. 1, Nr. 49, S. 135 Z. 36 - S. 136 Z. 23).

  • 21r
    I-XIII - Capitula cum primis conferenda (a. 808): IN ANNO OCTAVO. CAPITVLA CVM PRIMIS CONFERENDIS. De latronibus et furibus - non audant (korr. zu audent) (MGH Capit. 1, Nr. 51, S. 138 Z. 28, S. 138 Z. 35 - S. 139 Z. 10).

  • 21r-v
    I-VII - Capitula cum primis constituta (a. 808): ITEM VBI SVPRA. De marcha ad praeuidendum unusquisque - per omnia discurrant (MGH Capit. 1, Nr. 52, S. 139 Z. 15, S. 139 Z. 25 - S. 140 Z. 11).

  • 21v
    I-X - Capitulare missorum (a. 808): ITEM DE ANNO VIII. De pace infra patriam - palatium nostrum (MGH Capit. 1, Nr. 53, S. 140 Z. 19, 26-36).

  • 21v-22r
    I-XXVIIII - Capitulare missorum Aquisgranense primum (a. 809): CAPITVLA QVĘ DOMNUS IMPERATOR AQVIS PALATIO CONSTITVIT IN ANNO NONO. De ęcclesiis non bene restauratis - ibidem finiantur (MGH Capit. 1, Nr. 62, S. 149 Z. 37 f., S. 150 Z. 8 - S. 151 Z. 15). Direkt danach folgt ein Auszug aus dem thematisch verwandten Aachener Kapitular desselben Jahres (offenbar ließ sich der Kompilator von dem Prinzip leiten, nur solche Stellen aufzunehmen, die ihm vom Capitulare missorum Aquisgranense primum noch nicht angesprochen schienen):

  • 22r-v
    XXX-XXXIIII - Capitulare Aquisgranense (a. 809), zweiter Teil von c. 14: et si consacramentales - uenire cogantur (dem vorhergehenden Kapitel XXVIIII sinnvoll beigefügt) und, jetzt erst mit neuer Zahl XXX fortfahrend, Großteil der Einleitung mit c. 1 und cc. 2, 4, 7, 12: De illis hominibus qui propter - illos comparet (MGH Capit. 1, Nr. 61, S. 149 Z. 21 f., S. 148 Z. 6-23 und 26 f., S. 149 Z. 1-4 und 15-17).

  • 22v
    XXXV-XXXVII - Capitulare missorum Aquisgranense alterum (a. 809), cc. 10-12 (cc. 1-9 weitgehend schon im Capitulare missorum Aquisgranense primum von 809, oben foll. 21v-22r): De hospitalitate et susceptione iterantium - pauperes efficiuntur (MGH Capit. 1, Nr. 63, S. 152 Z. 15-19).

  • 22v-23v
    I-XVIII - Capitulare missorum Aquisgranense primum (a. 810): CAPITVLA QVȨ ANNO DECIMO IMPERII DOMNI KAROLI SERENISSIMI AVGVSTI AQVIS PALATIO COMMONITA SVNT. De clamatoribus qui magnum impedimentum - pacem habeant (MGH Capit. 1, Nr. 64, S. 152 Z. 38 f., S. 153 Z. 4 - S. 154 Z. 3); cc. 2 und 20 nicht numeriert; Schluß von c. 4 acta sunt über der Zeile nachgetragen.

  • 23v
    I-XVI - Capitulare missorum Aquisgranense secundum (a. 810): ITEM DE ANNO X. De tribulatione generali quam patimur - quomodo distringantur (MGH Capit. 1, Nr. 65, S. 154 Z. 7, 13-29).

    I-V - Capitula de missorum officiis (a. 810): Ut tali (korr. zu tales) sint missi in legatione sua - potentium hominum (MGH Capit. 1, Nr. 66, S. 155 Z. 10-26; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 64 f.).

  • 24r
    I-XIII - Capitula tractanda cum comitibus, episcopis et abbatibus (a. 811): DE INTERROGATIONE DOMNI IMPERATORIS DE ANNO XI. Inprimis separare uolumus episcopos abbates - bene ualete in domino (MGH Capit. 1, Nr. 71, S. 161 Z. 5, S. 161 Z. 11 - S. 162 Z. 5; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 68-70).

  • 24r-25v
    CAP. I-XIII - Capitula de causis cum episcopis et abbatibus tractandis (a. 811): ITEM BREVIS CAPITVLORVM QVIBUS FIDELES NOSTROS EPISCOPOS ET ABBATES ALLOQVI VOLVMVS ET COMMONERE DE COMMVNI OMNIVM NOSTRORVM VTILITATE. Primo commemorandum est quod anno - dei conuersatione (MGH Capit. 1, Nr. 72, S. 162 Z. 19 - S. 164 Z. 19; Ganshof, Note sur les "Capitula de causis cum episcopis et abbatibus tractandis" de 811, S. 21-25; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 70-74).

  • 25v-26r
    I-VIII - Capitula de rebus exercitalibus in placito tractanda (a. 811): ITEM VNDE SVPRA DE ANNO VNDECIMO. De causis propter quas homines exercitalem (er über der Zeile) obeditionem dimittere solent. Inprimis discordantes sunt et dicunt - occasionem inclinati (MGH Capit. 1, Nr. 73, S. 164 Z. 26, S. 164 Z. 35 - S. 165 Z. 31); cc. 9 und 10 ohne Kapitelzahl.

  • 26r-v
    Karoli Magni capitulare (Ratisbonense?) (a. 792/793): Capitulare qualiter institutum est in episcoporum consensu - sit completum (MGH Capit. 1, Nr. 21, S. 52 Z. 6-23; MGH Conc. 2, 1, S. 108 f.).

  • 26v-27v
    I-XXIII - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma communis: Anno filiciter (korr. zu fe-) undecimo regni domni nostri gloriosissimi karoli regis in mense marcio facto capitulare - consenserunt decretvm. De metropolitanis ut suffragani (korr. aus suffraganis) eis secundum canones - emendauerint moriantur (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Z. 16 - S. 51 Z. 26).

  • 27v-28r
    I CAP.-XXVI - Capitula e canonibus excerpta (a. 813): DE ANNO XIIIo (X nachgetragen). DE BAPTISMO. Vt unusquisque archiepiscopus suos suffraganeos - populum doceant (MGH Capit. 1, Nr. 78, S. 173 Z. 5, S. 173 Z. 27 - S. 175 Z. 5; MGH Conc. 2, 1, S. 294-297).

  • 28r-29r
    CAP. I-XI - Capitulare Bononiense (a. 811): CAP. QVĘ DOMNVS IMPER. CONSTITVIT BONONIA QVȨ EST IN LITTORE MARIS ANNO <REGNI> SVI XLIIII MENSE OCTOBRIO INDICTIONE VI. Quicumque liber homo in hostem - sint praeparati (MGH Capit. 1, Nr. 74, S. 166 Z. 15 - S. 167 Z. 32).

  • 29r-v
    I-XIII - Capitulare de iustitiis faciendis (a. 811): ITEM CAP. QVĘ PRO IVSTITIIS INFRA PATRIAM FACIENDIS CONSTITVTA SVNT. De termino causarum et litium - seruare debeant (MGH Capit. 1, Nr. 80, S. 176 Z. 15 - S. 177 Z. 30; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 66-68).

  • 29v-66r
    Ansegisi abbatis capitularium collectio, Praefatio (ohne Verse), Bücher 1-4, Appendices 1 und 2 (MGH Capit. 1, S. 394-449). Die Capitulatio des 4. Buches reicht bis c. 70 (dann: EXPLICIVNT CAPIT.); der Text bringt nur cc. 71 und 72 (mit einem Rest von c. 74 et compositionem - exsoluat), die sich beide vom Vorhergehenden durch Capitalis-Rubriken abheben.

  • Zusätze:

  • -- 33r
    XXXVIIII (nach Ansegis 1, 38) - Admonitio generalis (a. 789), c. 39, ohne Adressat (im Admonitio-Block der Collectio Ansegisi ursprünglich ausgelassen): Item in eodem ut qui commodauerit - quantum dederit accipiat (MGH Capit. 1, Nr. 22, S. 56 Z. 28 f.);

  • -- 33v
    (angehängt an Ansegis 1, 44) Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 35 (MGH LL 2, 2, S. 48);

  • -- 34v-35r
    (angehängt an Ansegis 1, 64) Admonitio generalis (a. 789), cc. 67 und 68, ohne Adressat (bei Ansegis an anderer Stelle): Item ut (ut radiert?) homicidia infra patriam - lex domini prohibet (MGH Capit. 1, Nr. 22, S. 59 Z. 14-19);

  • -- 35v
    (angehängt an Ansegis 1, 69) Admonitio generalis (a. 789), c. 74, ohne Adressat (bei Ansegis an anderer Stelle): ut ęquales mensuras et rectas - odit anima mea (MGH Capit. 1, Nr. 22, S. 60 Z. 18-21);

  • -- 49r-v
    (am Ende des 2. Buches) Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 36-37 (Inskription: XXXIII CAP.) und 186 (mit Rubrik in Capitalis), letzteres wahrscheinlich aus einem unbekannten Kapitular Ludwigs des Frommen (MGH LL 2, 2, S. 48 und 55; Kapitel 1, 186 auch Mordek 1995, Anhang I, Nr. 27, 3: Capitula a Benedicto Levita singillatim tradita, c. 3);

  • -- 56v
    XCI (am Ende des 3. Buches) - Capitulare Wormatiense (a. 829), c. 8: Vt de rebus ecclesiarum - contineri solent (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 13 Z. 27-29); aufgrund der Varianten wohl nicht Benedicti Levitae capitularium collectio Add. 4, 170.

  • -- 56v-57r
    (nach c. 8 des Wormser Kapitulars) Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 279 (mit Rubrik) (MGH LL 2, 2, S. 61). Dieses Kapitel steht nicht in der verwandten Hs. Vatikan Pal. Lat. 582.

  • 66r-v
    Constitutio de synodis anno 829 in regno Francorum habendis (a. 828): Anno sexto decimo regnante Domno nostro Hluduico. Conuentus episcoporum debet fieri - octab. paschę (MGH Capit. 2, Nr. 184, S. 2 Z. 19 - S. 3 Z. 5).

  • 66v
    I-VI - Capitula ab episcopis in placito tractanda (a. 829): Hęc capitula ab episcopis tractanda sunt. De decimis quę ad capellas - notitiam perferant (über per nachgetragen uel de) (MGH Capit. 2, Nr. 186, S. 6 Z. 40 - S. 7 Z. 14); c. 7 (Capitulum de expeditione exercitali), das nach Form und Inhalt einem sonst unbekannten Kapitular Ludwigs des Frommen (a. 828/829) entstammen dürfte, ist direkt angehängt, aber nicht gezählt.

  • 66v-67v
    I-VIIII - Capitulare Wormatiense (a. 829): De his qui sine consensu episcopi presbiteros - uenire compellatur (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 17 - S. 14 Z. 13); c. 8 ohne Kapitelzahl, doch am Rand mit einem Nota-Zeichen markiert, das sich von den anderen der Hs. unterscheidet (zeitgenössische Korrekturhand?).

  • 67v-68v
    I-XV - Capitulare missorum Wormatiense (a. 829): ITEM AL. CAP. De beneficiis destructis hoc obseruetur - ministerium amittat (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 14 Z. 34 - S. 17 Z. 9).

  • 68v-70r
    I-VIIII - Capitulare pro lege habendum Wormatiense (a. 829): I. De homicidiis in ecclesiis uel in atriis. Item cap. II. De earum commissis - non adcrescat (MGH Capit. 2, Nr. 193, S. 18 Z. 2 - S. 20 Z. 11); c. 1 zweigeteilt (siehe Incipit); Item cap. wohl verschobene Inskription für das gesamte Kapitular.

  • 70r
    Tractoria de coniectu missis dando (a. 829): Volumus ut tale coniectum missi nostri - octab. pentecosten. EXPLICIT (MGH Capit. 2, Nr. 189, S. 11 Z. 4-10).

  • 70r-v
    Titel 79 der Lex Burgundionum (MGH LL nat. Germ. 2, 1, S. 103 f.) und Kommentar zu Cod. Theod. V, 10 in der Fassung der Epitome Aegidii (ed. Hänel, Lex Romana Visigothorum, S. 148), von Boretius als „Capitula de praescriptione temporis“ einem privaten Sammler zugeschrieben: DE INSCRIPT. TEMPORVM. Licet iam pridem a nobis - non negetur (MGH Capit. 2, Nr. 195, S. 25 Z. 17 - S. 26 Z. 12).

  • 70v-72r
    I-XX - Capitulare Aquisgranense (a. 802/803): Karolus serenissimus imperator aug. a deo coronatus - fidelitate sua permansit (MGH Capit. 1, Nr. 77, S. 170 Z. 28 - S. 172 Z. 32); wahrscheinlich unter Ludwig dem Frommen erneuert, vgl. Seeliger, Kapitularien, S. 20 f. Anm. 1.

  • 72r-73v
    CAP. I-XII - Capitulare missorum Suessionense (a. 853): CAP. KAROLI REGIS IVNIORIS FACTA IN MONASTERIO SANCTI MEDARDI. Vt missi nostri per duitates - libertate fruatur (MGH Capit. 2, Nr. 259, S. 267 Z. 8, S. 267 Z. 16 - S. 270 Z. 11; MGH Conc. 3, S. 284-289).

  • 73v-75r
    CAP. I-XIIII - Capitulare missorum Silvacense (a. 853) in der Ausfertigung für oder von Erzbischof Wenilo von Sens und die missi Odo (Graf von Troyes) und Donatus (Graf von Melun), ohne Erwähnung ihrer andernorts überlieferten Kollegen und ohne Eidesformeln: CAPITVLA LOTHARII IMPERATORIS ET KAROLI REGIS FACTA IM (!) PALATIO VALENTIANAS. In nomine sanctę et indiuidue trinitatis Karolus gratia dei rex - in duobus brionisis (MGH Capit. 2, Nr. 260, S. 271 Z. 3 f., S. 271 Z. 13 - S. 274 Z. 19, S. 276 Z. 6-8).

  • 75r-78v
    CAP. I-X - Capitulare Carisiacense (a. 857) in der Ausfertigung an die missi Bischof Hunfrid von Thérouanne, Graf Ingiscalc und Graf Berengar, mit der sog. Collectio de raptoribus und Kapitularien-Exzerpten: In nomine sanctę et indiuidue trinitatis. Karolus gratia dei rex - firmiter denotande (MGH Capit. 2, Nr. 266, S. 286 Z. 1 - S. 291 Z. 13; MGH Conc. 3, S. 389-396); Kapitelzählung nur bis c. 10 (S. 287). In Capitalis hervorgehoben sind die Inskription des Gregor-Zitats (S. 287 Z. 31) und die Rubrik zu den angehängten Kapitularien-Exzerpten (S. 289 Z. 29).

  • 78v-79v
    I-V, CAP. I, CAP. II - Karoli II et Hlotharii II conventus apud sanctum Quintinum (a. 857): CAPITVLA KAROLI REGIS ET LOTHARI REGIS NEPOTIS EIVS IN VALENTIANAS. ANNVNTI<ATI>O KAROLI. Uolumus uos scire quod fuit insimul - uolumus commereri (MGH Capit. 2, Nr. 268, S. 293 Z. 17, S. 293 Z. 24 - S. 295 Z. 16); Zwischenüberschriften in Capitalis (S. 294 Z. 22 [danach CAP. I], S. 294 Z. 27, S. 297 Z. 41, S. 295 Z. 12).

  • 79v-81r
    CAP. I-XII - Hludowici, Karoli et Hlotharii II conventus apud Confluentes (a. 860), Einleitung, Capitula, Teilnehmerliste und Eid Ludwigs des Deutschen: Anno incarnationis domini nostri iesu christi DCCCLX hęc sunt capitula uenerabilium regum hlotharii hludouuici et karoli quę inter se firmauerunt II id. iun. in pago treiectinse iuxta ipsum locum treiectum (statt, wie aus der Einleitung der Teilnehmerliste zu entnehmen, an den Nonen und den 7. Iden des Juni in St. Kastor [Koblenz]). Vt omnium praeteritorum malorum et contrarietatum - et iste sanctę reliquię (MGH Capit. 2, Nr. 242, S. 153 Z. 5-8, S. 155 Z. 8 - S. 157 Z. 7, S. 154 Z. 7-19, S. 154 Z. 21 - S. 155 Z. 6).

  • 81r-83v
    CAP. I-X und CAP. I-III - Hludowici, Karoli et Hlotharii II conventus apud Saponarias (a. 862), cc. 1-10, dazu die ANNVNTIATIO DOMNI HLVDOVVICI überschriebenen Kapitel Ludwigs des Deutschen (enden unvollständig in c. 3): Posteaquam proximo apud confluentes - tractemus atque perficiamus (MGH Capit. 2, Nr. 243, S. 159 Z. 37 - S. 163 Z. 41).

  • 84r-99r
    Konzil von Meaux-Paris (a. 845-846), wie fast alle Überlieferungen ohne c. 80; ab c. 74 wegen des Toletanum-Zitats falsche Zählung (MGH Capit. 2, Nr. 293, S. 395-421; MGH Conc. 3, S. 81-84, 86-127, zur Hs. S. 64 u. ö.).

  • 99r-v
    CAP. I-VIII - Konzil von Beauvais (a. 845), ohne Überschrift (MGH Capit. 2, Nr. 292, S. 387 f.; MGH Conc. 3, S. 54 f.).

  • 99v
    VIIII-XXVII - Notitia de conciliorum canonibus invilla Sparnaco a Karolo rege confirmatis (a. 846): De honore et cultu ecclesiarum - infra ecclesiam (MGH Capit. 2, Nr. 257, S. 261 Z. 39 - S. 262 Z. 19).

  • 99v-101r
    CAP. I-XII - Konzil von Soissons (a. 853), Kanones in der Version B: Regnante in sempiternum domino deo - cohibentia (über der Zeile uel conibentia) commutentur (MGH Capit. 2, Nr. 258, S. 263 Z. 29 - S. 266 Z. 25; MGH Conc. 3, S. 279 Z. 14 - S. 284 Z. 20). Zur Einschätzung der Kanones siehe Cod. (Berlin Phill. 1762 + ) Den Haag 10 D 2, foll. 27r-29v.

  • 101r-105v
    Konzil von Soissons (a. 853), Verhandlungsprotokoll ohne Unterschriften (MGH Conc. 3, S. 264-277).

  • 105v-110r
    CAP. I-IIII - Capitula Pistensia (a. 862): In nomine sanctę et indiuiduę trinitatis Karolus gratia dei rex - satisfactionis pęnitentiam (MGH Capit. 2, Nr. 272, S. 303 Z. 16 - S. 310 Z. 23).

  • 110r-118v
    I-XXXVII - Edictum Pistense (a. 864), Hauptteil (B.): Karolus gratia dei rex notum esse uolumus - parata semper intentione sitis (MGH Capit. 2, Nr. 273, S. 312 Z. 2 - S. 328 Z. 13).

  • 118v-121r
    Cap. I-XIIII - Karolomanni capitulare Vernense (a. 884): In nomine sanctę et indiuiduę trinitatis. Karlomannus gratia dei rex - rationabiliter corrigantur (MGH Capit. 2, Nr. 287, S. 371 Z. 18 - S. 375 Z. 20).

  • 121r
    Zwei fränkische Herrscherlisten (MGH SS rer. Merov. 7, S. 853 und 854; Sigle 1; zur Hs. S. 852).

  • 121r-v
    Lex Salica, Langer Prolog (ed. K. A. Eckhardt, Lex Salica. 100 Titel-Text, S. 82-90).

  • 121v
    Lex Salica, Kurzer Prolog (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 2 f.).

  • 121v-122r
    Capitula Francica, c. 7: Si quis per cartam ingenuus dimissus - cogatur exsoluere (MGH Capit. 1, Nr. 104, S. 215 Z. 1-12); direkt anschließend Zusatzbemerkung und Überleitung zum Folgenden: et reliqua quę in capitulari continentur, prudens lector hoc modo poteris indagare. Nunc stilus flectendus est ad salica argumenta deo uolente.

  • 122r-134r
    Lex Salica (Karolina emendata), Text (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 19-234; Sigle K 32; zur Hs. S. XX).

  • 134r-135r
    Lex Francorum Chamavorum (MGH LL 5, S. 271-276; Sigle 1; zur Hs. S. 270); sonst nur noch in Cod. Paris Lat. 4628 A und seiner Kopie Paris Lat. 4631 überliefert.

  • 135r-143r
    Lex Ribuaria (Klasse B), Text (MGH LL nat. Germ. 3, 2, S. 73-134; Sigle B 3; zur Hs. S. 36).

  • 143v-154r
    Lex Alamannorum (Klasse B), Text (MGH LL nat. Germ. 5, 1, S. 62-156; Sigle B 26; zur Hs. S. 16 [unter der alten Signatur Suppl. Lat. 75]).

  • 154r-171v
    Lex Baiuvariorum (Klasse E), Prolog, Titelverzeichnis und Text (MGH LL nat. Germ. 5, 2, S. 197-473; Sigle P 4 [= E 10 in der Edition Merkels]; zur Hs. S. 183).

Bibliographie
Literatur:
Abbildungen:


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription von BK 77, 184, 186, 189, 191, 192, 193, 195 und Benedictus Levita 1, 279 wurde nach einem Schwarz-Weiß-Scan vom Mikrofilm in ausreichender Qualität vorgenommen (Gallica). Die Transkription von BK 104, 242, 243, 257, 258, 259, 260, 266, 268, 272, 273, 287 wurde dagegen auf Grundlage des neuen Farbdigitalisats (Gallica) erstellt, mit dessen Hilfe auch die älteren Transkriptionen überprüft wurden. Verbliebene Problemstellen wurden bei einer Autopsie des Originals im September 2021 überprüft.

Schreiber

Alle drei zu identifizierenden Schreiber verwenden eine gut lesbare karolingische Minuskel, wobei jene von Schreiber A deutlich eckiger ausgeführt ist als bei den anderen beiden Schreibern, die die Minuskel runder schreiben. Der Hauptschreiber ist A, der sich aber mit B und C abwechselt.

Die Schreiber teilen sich über den transkribierten Text wie folgt auf (immer einschließlich der genannten Wörter; wenn nicht anders angegeben, ist immer bis zum Ende einer Folio-Seite gemeint):

Schreiber A: Foll. 56v-57r, 66r-73v (bis Vt missi nostri), 74r-v (bis ut similiter dampnetur), 76r (bis considerauerimus sustinere), 76v (ab -ris in domo)-78r, 79r-82r (bis quoniam non debemus), 82v-83v (bis obseruentur statueremus et und von et alter alteri bis atque perficiamus), 100v (bis etiam consentiente), 105v-106r (bis bona quę), 106v (ab et periurium)-109v (bis regalis potestate und ab Quoniam nisi)-110r (bis comitum uel ministrorum), 110v (bis ipso nostro iudicio), 115r (ab et adiutor bis exilio dampnentur), 122r.

Schreiber B: Foll. 73v (ab omnibus per illorum), 74v (ab Vt quando missi)-75v, 76r (ab Si autem dilceti)-76v (bis Rapina paupe-), 78v, 82r (ab quia domni apostolici), 83v (ab ad hęc agenda bis emendanda sunt), 106r (ab nobis dominus)-106v (bis et furtum), 112v (bis capitulorum continetur CAP. XXXIII), 114r (bis pauperes XXII)

Schreiber C: Foll. 66r (von Anno bis conuenire debent), 99v (ab De sanctimonialibus)-100r, 100v (ab auunculo eius)-101r, 109v (von atque omnium regni bis sententia promulcetur), 110r (ab rei publice hęc), 110v (ab a deo quod absit)-112r, 112v (ab et qui consenserit)-113v, 114r (ab UT a colonis)-115r (bis expositor christianitatis und ab Vt pagenses franci)-121r (bis rationabiliter corrigantur), 121v (ab Si quis per cartam).

Schreiber A hat den von den anderen Schreibern kopierten Text an einigen Stellen verbessert und auch die Interpunktion revidiert. Daneben gibt es einen weiteren Korrektor, der an einigen Stellen in den Text eingegriffen hat. Allerdings kann nicht entschieden werden, ob manche Korrekturen dieses Korrektors nicht doch von Schreiber A stammen oder gar noch ein Korrektor eingegriffen hat.

Buchstabenformen

Schreiber A:

Einzelbuchstaben: Das a hat zumeist einen schrägen, geschwungenen Schaft. Regelmäßig ist eine Verdickung der Oberlängen erkennbar, besonders beim d, das auch als unziales d vorkommt. Der Schaft des r geht unter die Zeile. Gelegentlich kann man rundes s am Ende eines Wortes feststellen, genauso wie superskribiertes s. Auffällig ist die häufigere Verwendung eines v statt u, die sich über den gesamten Text zieht.

Ligaturen: Der Schreiber verwendet regelmäßig folgende Ligaturen: ct, et, NT, or, mit r und st.

Schreiber B:

Einzelbuchstaben: Bei diesem Schreiber, der eine feinere Feder als Schreiber A führt und zudem von der Anlage her breiter schreibt, ist der Schaft des a wesentlich gerader als bei Schreiber A. Er verwendet aber ebenfalls gerades neben unzialem d. Auffällig ist zudem das g, das länger gezogen ist als bei Schreiber A und bei dem der untere Bogen geöffnet sein kann. Zudem sitzt der untere Bogen rechts unterhalb des oberen Bogens, da der verbindende Strich eine deutlichere Biegung nach rechts macht. Es findet sich auch rundes s am Wortende.

Ligaturen: Der Schreiber verwendet gängige Ligaturen (et, NT, rt, st).

Schreiber C:

Einzelbuchstaben: Schreiber C schreibt das a gedrungener als die anderen beiden Schreiber, der Schaft ist ziemlich kurz. Das e hat zuweilen einen kleinen Aufsatz. Das f geht so gut wie nicht in die Unterlänge und besitzt einen verdickten Bogen. Es fällt aber besonders die Form des g auf, die sich wiederum von den anderen beiden Schreibern unterscheidet. Dabei stehen der obere und der untere Bogen fast parallel untereinander und werden durch einen winkelartigen Strich miteinander verbunden. Der Schreiber verwendet gelegentlich i-longa. Der Schaft des r geht unter die Zeile.

Ligaturen: Der Schreiber verwendet gängige Ligaturen (et, ct, st).

Abkürzungen

Schreiber A: Der Schreiber verwendet keine auffälligen Abkürzungen, gelegentlich tironisches et. Das Wort christus wird xps gekürzt.

Schreiber B: Am auffälligsten sind bei diesem Schreiber, dass quid regelmäßig qid abgekürzt wird. Hinzu kommt eine markante orum-Kürze, bei der das runde r unter die Zeile und unterhalb des o ausschwingt und durch die Cauda des r ein Kürzungsstrich gezogen wird, der noch weiter in die Unterlänge geht.

Schreiber C: Häufig wird in mit i und Kürzungsstrich geschrieben. Die Wörter quid und quod werden gelegentlich q mit superskribiertem i bzw. o und d mit einem Kürzungsstrich durch den Schaft des d gekürzt. Markant ist die Kürzung des Wortes hoc, bestehend aus einem h mit durchgestrichenem Schaft. Das Wort christus wird xpc gekürzt.

Gliederungsmerkmale

Foll. 56v-57r, 66r-70r: BK. 191 c. 8 und Benedictus Levita 1,279 (foll. 56v-57r) erscheinen als Zusätze zur Kapitulariensammlung des Ansegis. Im Anschluss an Ansegis folgen die Kapitularien BK 184, 186, 191-193 und 189, die aber nicht als zusammenhängende Liste erscheinen. Eine jeweils eigene Zählung weisen BK 186 sowie BK 191-193 auf. BK 184 und 189 haben keine Zählung. Initialen, die allerdings nicht besonders auffällig gestaltet sind, gibt es nur bei Benedictus Levita und BK 184. Ansonsten werden die Kapitel- und Satzanfänge mit Majuskeln eingeleitet. Diese können auch ausgerückt sein, wenn ein Satzanfang mit einem Zeilenwechsel zusammenfällt. Bei BK 193 c. 1 ist das Ansegis-Zitat als eigenes Kapitel gezählt, sodass die Zählung bei diesem Kapitular jeweils um eins zu hoch ist. Auf fol. 67r sind BK 191 cc. 7-8 zusammengezogen. BK 193 c. 7 ist das einzige Kapitel, wo vor der Kapitelzahl (VIII) ein cap. steht (fol. 69v).

Foll. 70r-72r: Das aus zwei Kapiteln bestehende Stück BK 195 weist keine Zählung auf. Zu Beginn wird c. 1 mit einer Rubrik in Capitalis rustica versehen, die als Überschrift für das ganze Stück erscheint, da c. 2 unmittelbar anschließend folgt, nur abgegrenzt durch eine vergrößerte S-Versalie. Mitten in der Zeile beginnt mit einer vergrößerten K-Majuskel BK 77. Solch eine vergrößerte Majuskel kommt auf den umliegenden Seiten sonst nicht vor und ist daher als ein deutlicher Einschnitt zu erkennen. BK 77 ist von I bis XX durchgezählt. Die Kapitelnummern stehen im Text selbst, nur die VII ist ausgerückt, weil der Kapitelbeginn mit einem Zeilenwechsel zusammenfällt. In solchen Fällen steht die Kapitelnummer, die auch bei den folgenden Stücken immer innerhalb des Schriftspiegels steht, am Seitenrand.

Foll. 72r-73v: BK 259 wird durch eine Rubrik in Capitalis rustica eingeleitet. Danach folgen die 12 Kapitel des Stücks, die korrekt von CAPITULUM I bis XII durchgezählt sind. Majuskeln, die teilweise leicht vergrößert sind, leiten jedes einzelne Kapitel ein.

Foll. 73v-75r: BK 260 wird ebenfalls durch eine Rubrik in Capitalis rustica eingeleitet. Danach folgen 14 Kapitel (gezählt CAPITULUM I bis XIIII). Dabei handelt es sich - neben dem vorgeschalteten Prolog - um die 13 Kapitel des Abschnitts A des Stücks und c. 10 von Abschnitt D. Vergrößerte Majuskeln leiten jedes einzelne Kapitel ein.

Foll. 75r-78v: BK 266 ist von BK 260 nur durch ein Semikolon (punctus versus) getrennt. Das einleitende Majuskel-I wurde zudem aus einem Minuskel-i korrigiert, sodass der Einschnitt ursprünglich noch uneindeutiger war. Der komplette Text des Kapitulars wird geboten, wobei die ersten 10 Kapitel von I bis X korrekt durchgezählt sind. Nur die Kapitelnummer I hat dabei ein vorgeschaltetes CAP erhalten. Die einzelnen Kapitel werden durch vergrößerte Majuskeln eingeleitet, wobei das erste Kapitel sogar mit einer großen N-Initiale eingeleitet wird. Es folgt dann die Admonitio, deren erste sechs Wörter als Rubrik fungieren, da sie in Capitalis geschrieben wurden: SANCTUS GREGORIVS IN LIBRO PASTORALI DICIT. Unter der in Capitalis rustica geschriebenen Überschrift CAPITULA DOMNI KAROLI ET LVDOVVICI IMPERATORVM folgen die nächsten Kapitel des Kapitulars, die aber ungezählt sind und als Block hintereinander weg stehen.

Foll. 79v-81r: BK 242 schließt unmittelbar an BK 266 an, wobei BK 242 mit einem vergrößerten Majuskel-A eingeleitet wird. Nach einer einleitenden Notiz mit Datierung folgt die von Boretius/Krause mit "Capitula ab omnibus conservanda" überschriebene Kapitelliste, die von I bis XII durchgezählt ist, wobei wieder nur das erste Kapitel ein vorgeschaltetes CAP hat. Danach folgt, mit einem sehr großen Majuskel-H eingeleitet, die Namensliste der Bischöfe, und - optisch nicht getrennt - die Namensliste der Laien, ehe die Eidesformel das Kapitular beschließt.

Foll. 81r-83v: Die erste Kapitelliste von BK 243 wird mit einer P-Initiale eingeleitet und ist von CAP. I bis X durchgezählt. Unter der Zwischenüberschrift ANNVNTIATIO DOMNI LVDOVVICI folgt dann die nächste, drei Kapitel umfassende Liste, die von CAP. I bis III gezählt ist. Kapitel 3 endet mitten im Text mit perficiamus.

Fol. 99v: Die jeweils sehr kurzen Kapitel von BK 257 sind komplett vorhanden und von VIIII bis XXVII durchgezählt. Die Zählung schließt an jene des vorhergehenden Stücks, des Konzils von Beauvais, an.

Foll. 99v-101r: BK 258 (Fassung B) beginnt ohne jegliche Rubrik mit einer R-Initiale. Dann folgen alle 12 Kapitel, die von II bis XII durchgezählt sind; nur Kapitel 1 hat keine Zählung erhalten.

Foll. 105v-110r: BK 272 beginnt mit dem Prolog, der mit einer I-Initiale eingeleitet wird. Danach folgen die vier langen Kapitel, die von I bis IIII gezählt sind, wobei die ersten beiden Kapitelnummern ein vorgeschaltetes CAP erhalten haben. Jedes einzelne Kapitel wird mit einer Initiale eingeleitet. Satzmajuskeln, die auch als Versalien erscheinen, gliedern den Text zusätzlich.

Foll. 110r-118v: Vom sehr langen Kapitular BK 273 bietet die Handschrift nur die zweite und damit die mit Abstand längste Kapitelliste des Stücks (bei Boretius/Krause: EDICTUM). Die insgesamt 37 Kapitel sind von I bis XXXVII durchgezählt. Allerdings haben cc. 18-19 beide die Kapitelnummer XVIIII erhalten, während c. 26 zwar deutlich als eigenes Kapitel erkennbar ist, aber gar nicht gezählt wurde. Die einzelnen Kapitel werden entweder mit Initialen oder mit vergrößerten Majuskeln eingeleitet. Der Prolog beginnt ebenfalls mit einer Initiale.

Foll. 118v-121r: BK 287 beginnt in einer neuen Zeile direkt nach BK 273. Der Prolog des Stücks wird mit einer I-Initiale eingeleitet; danach werden die 14 Kapitel korrekt von CAP. I bis XIIII durchgezählt, wobei jedes einzelne Kapitel nur durch eine manchmal leicht vergrößerte Majuskel eingeleitet wird.

Foll. 121v-122r: Als Teil der im Anschluss an die Kapitularien folgenden Lex Salica präsentiert sich BK 104 c. 7. Das Kapitel weist keine Zählung auf, wird aber durch eine auffallende S-Initiale eingeleitet und steht zwischem kurzem Prolog und dem Text der Lex, auf den es überleitet.

Benutzungsspuren

Der gesamte Codex ist geradezu mit Nota-Zeichen übersät worden, wobei mehrere Typen zu unterscheiden sind, die teilweise an Monogramme erinnern. Häufig markieren die Nota-Zeichen den Beginn eines neuen Kapitels, der tatsächlich nicht immer auf Anhieb zu finden war, da der Text insgesamt fast ohne Absätze auskommt. Zu einigen Nota-Zeichen des Parisinus vgl. Patzold 2019.

Direkt zu Beginn des Benedictus Levita-Kapitels steht der Verweis Lib.V.148. in schwarzer Tinte. Dieser bezieht sich auf die Ausgabe von Benedictus Levita und Ansegis von Pierre Pithou von 1588 (dort foll. 143r-144r). BK 189 fügt sich nahtlos an BK 193 an, nur ein ebenfalls in schwarzer Tinte geschriebenes Paragraphenzeichen trennt es optisch ab. Es finden sich zudem bisweilen Striche am Seitenrand, die wohl auch von diesem Benutzer stammen. Generell wurde neben den Beginn eines Kapitulars in vielen Fällen von einer weiteren neuzeitlichen Hand, die in brauner Tinte schreibt, die Jahreszahl des entsprechenden Kapitulars geschrieben und in vielen Fällen auch der Ort genannt, wo die Beschlüsse gefasst wurden.

Sonstiges

Der Codex wurde beschnitten, sodass die Angaben des in brauner Tinte schreibenden Benutzers am Seitenrand teilweise verstümmelt sind.

[Nicht transkribierter Text]
[fol. 49v] [17]
INCIPIVNT CAPITULA  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 50v] [18]
XCI · Vt intelligatur in quo facto immunitas frangatur1* ·  
1*
Nach diesem Eintrag endet die Capitulatio zu Ansegis, Buch 3 mit EXPLICIVNT CAP[ITVLA], danach folgt unmittelbar die Rubrik zu Ansegis 3, 1 DE PACE SERVANDA.
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 56v] [11]
XCI2* ·  
[BK 191 c. 8]
Vt de rebus ecclesiarum quę ab eis per XXX · annorum spacium sine ulla interpellatione possessa sunt testimonia non recipiantur · sed eo modo contineantur sicut res ad fiscum dominicum pertinentes contineri solent ˙  
2*
Während die Capitulatio (auf fol. 50v) das Kapitel auslässt, wird es hier als Nr. XCI gezählt, und das in der Capitulatio unter ebendieser Nummer aufgelistete Kapitel über die Verletzung der Immunität (= Benedictus Levita 1, 279) folgt ohne Nummerierung.
VT INTELLEGATVR IN QVO FACTO IMMVNITAS FRANGATVR3* ˙  
[Benedictus Levita 1,279]
Peruenit ad nos quod quędam ecclesię ac monasteria nostras et predecessorum nostrorum immunitates habentia · multa preiudicia et infestationes a quibusdam patiantur · et nec per easdem immunitates ullam defensionis tuitionem habere ualeant · propter hoc quod ab eisdem immutatum [!] temeratoribus dicatur non plus immunitatis nomine complecti quam claustra monasterii ˙ Cetera quoque quamuis ad easdem ecclesias uel monasteria pertineant extra immunitatem esse · propter hoc uolumus atque decernimus ut omnes intellegant non solum claustra monasterii uel ecclesię atque castitia ecclesiarum sub immunitatis defensione consistere · uerum etiam domos et uillę · et septa uillarum · et piscatoria manu4* facta · et quicquid fossis et sepibus uel etiam alio clausvrarum5* genere precingitur · eodem immunitatis nomine contineri · et quicquid intra huiusmodi munimenta ad ius earundem6* ecclesiarvm uel monasteriorum pertinentia A quolibet homine nocendi uel dampnum inferendi causa spontanea uoluntate committitur · in hoc facto immunitas fracta7* iudicatur ˙ Quod uero in agros8* et campos ac siluas quę sine laborationibus sunt · [fol. 57r] et nullo modo a munitione cinguntur · casu sicut fieri solet a quibuslibet hominibus quiddam dampni factum fuerit · quamuis idem ager aut campus uel silua ad ecclesiam uel monasterium preceptum immunitatis habentem pertineat · non tamen in hoc immunitas fracta iudicanda est ˙ Et ideo non sexcentorum solidorum compositione · sed secundum legem quę in eodem loco tenetur is multandus est qui scandalum uel dampnum in tali loco fecisse conuictus fuerit ·,·  
3*
In der Capitulatio (auf fol. 50v) als Nr. XCI aufgelistet, hier aber nicht gezählt.
4*
m korr. (?)
5*
korr. aus clausarum
6*
a mit Einfügungszeichen ergänzt
7*
korr. aus freta
8*
folgt getilgtes sunt
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 66r] [13]
[BK 184 Abschnitt A]
Anno9* sexto decimo regnante Domno nostro · Hluduico ;  
[BK 184 Abschnitt A BK 184 Abschnitt B]
Conuentus episcoporum debet fieri in quatuor locis · id est10* magunciaco11* in quo isti archiepiscopi · cum eorum suffraganeis conuenire debent · Autcarius12* · hadebaldus · heti · bernoinus · In parisio · ebbo · rainoardus · lantramnus · archiepiscopus senonis qui fuit cum eorum suffraganeis ˙ In lugduno · Agobardus · bernardus · andreas · benedictus · Agaricus cum eorum suffraganeis ˙ In quibus conuentibus tractare · querere · et cum dei adiutorio inuenire debent de causis ad religionem christianam et eorum curam pertinentibus et quid a principibus et reliquo populo uel ita ut diuina auctoritas docet aut aliter teneatur · uel quid inde ex parte uel ex toto dimissum sit ut non teneatur ˙ Deinde quid in ipsorum qui pastores populi constituti sunt moribus conuersatione et actibus inueniri possit quod diuinę regulę atque auctoritati non concordet · simulque inuenire quę occasiones in utroque ordine id effecerint ut a recto tramite deuiassent · ut quicquid ab eis de his causis inuentum fuerit tam sollerti cura custodiatur · ut nullatenus ad aliorum notitiam peruenire permittant ante tempus constitutvm ˙ Et ideo unus notarius inter omnes eligatur · qui quod ipsi inuenerint subtiliter describet · et sub iuramento constrictus fideliter conseruet ˙ Volumus etiam ipsorum conuentum fieri octabas [fol. 66v] pentecosten · missi uero nostri suam incipiant legationem peragere octabas13* paschę ˙  
9*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
10*
id est gek. ide
11*
korr. aus manunciaco
12*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
13*
gek. octab
Hęc capitula ab episcopis tractanda sunt ·  
I ·  
[BK 186 c. 1]
De decimis quę ad capellas dominicas dantur · et ad homines qui eas habent in suos usus14* conuertunt ·  
14*
usus mit Einfügungszeichen ergänzt
II ·  
[BK 186 c. 2]
De feminis quę in quibusdam locis inrationabiliter uelamen sanctum sibi imponunt ·  
III ·  
[BK 186 c. 3]
Similiter de monasteriis puellarum in legatione autgarii · in quibus nullus ordo bonę conuersationis tenetur ·  
IIII ·  
[BK 186 c. 4]
De monasteriolis etiam diuersis in missatico albrici ˙  
V ·  
[BK 186 c. 5]
De iudicio aquę frigidę ·  
VI ·  
[BK 186 c. 6 BK 186 c. 7]
De his qui usuris inseruiunt uolumus atque iubemus ut missi nostri diligenter inquirant · quanti homines liberi in singulis comitatibus maneant qui per se possint expeditionem facere · uel quanti de his quibus unus alium adiuuet · quanti etiam de his qui a duobus tercius additur et preparatur · necnon de his qui a tribus quartus adiuuatur et preparatur ˙ Siue de his qui a quatvor quintus adiuuatur et preparatur · eandem expeditionem exercitalem facere possint · et eorum summam ad nostram notitiam perferant15* ˙  
15*
Glosse: uel de über per
I16* ·  
[BK 191 c. 1]
De his qui sine consensu episcopi presbiteros in ecclesiis suis constituunt · uel de ecclesiis eiciunt · et ab episcopo uel a quolibet misso dominico ammoniti obędire noluerint · ut bannum nostrum reuuadiare cogantur · et per fideiussores ad palatium nostrum uenire iubeantur · et tunc nos decernamus utrum nobis placeat ut aut illum bannum persoluant · aut aliam harmiscaram sustineant ·  
16*
korr. aus [†]
II17* ·  
[BK 191 c. 2]
De ecclesiis quę inter coheredes diuisę sunt considerandum18* est · quatinus si secundum prouidentiam et ammonitionem episcopi ipsi coheredes eas uoluerint tenere et honorare faciant ˙ Sin autem hoc contradixerit ut in episcopi potestate maneat · utrum eas ita consistere permittat · aut reliquias exinde auferat · et ubi ad nostrum beneficium ecclesię pertinentes ita inuentę diuise fuerint · ut describantur et nobis renuncietur ·  
17*
korr. aus [†]
18*
korr. aus consideratum
III19* ·  
[BK 191 c. 3]
De ecclesiis destructis ut episcopi et missi inquisitionem faciant · utrum per neglegentiam aut impossibilitatem destructę sint · et ubi neglegentia inuenta fuerit · episcopali auctoritate emendare cogantur qui eam restaurare debuerant ˙ Si uero per impossibilitatem contigit ut aut plures sint quam necesse sit · aut maioris magnitudinis quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restavrari20* possint · episcopus modum inueniat qualiter congrue emendare et consistere possint ˙ [fol. 67r]  
19*
korr. aus [†]
20*
v ergänzt
IIII ·  
[BK 191 c. 4]
De uno manso ad ecclesiam dato de quo aliqui homines contra statuta sibi seruitium exigunt · quicumque pro hac causa accusatus fuerit comes uel missi hoc quod inde subtractum est presbiteris cum sua lege restituere faciant ˙  
V ·  
[BK 191 c. 5]
De his qui nonas et decimas iam per multos annos aut ex parte aut ex toto dare neglexerunt21* · uolumus ut per missos nostros constringantur · ut secundum capitularem priorem soluant unius anni nonam et decimam cum sua lege · et insuper bannum nostrum · et hoc eis denuncietur quod quicumque hanc neglegentiam iterauerit · beneficium22* unde hęc nona et decima persolui debuit amissurum se sciat · Ita enim continetur in capitulare bonę memorię genitoris nostri in libro · I · capitulo · CLVII · ut qui ecclesiarum beneficia habent nonam et decimam ex eis ecclesię cuius res sunt donent · ut qui tale beneficium habent et ad medietatem laborant · ut de eorum portione proprio presbitero decimas donent ˙ Item in capitulare23* nostro in libro · II · capitulo XXI · de eadem re · de nonis quidem et decimis unde et genitor noster et nos frequenter et in diuersis placitis ammonitionem fecimus · et per capitularia nostra qualiter hęc obseruentur24* ordinauimus · uolumus atque iubemus ut de omni conlaborato · et de uino et feno fideliter et pleniter ab omnibus nona et decima persoluentur25* ˙ De nutrimine uero pro decima sicut actenus consuetudo fuit ab omnibus obseruetur ˙ Si quis tamen episcoporum fuerit qui argentum pro hoc accipere uoluerit · in sua maneat potestate · quę iuxta quod ei et illi qui hoc persoluere debet conuenerit ·  
21*
gek. neglexer
22*
f korr. (?)
23*
gek. cap
24*
korr. aus obseruantur
25*
korr. aus persoluantur
VI ·  
[BK 191 c. 6]
Quicumque decimam abstrahit de ecclesia ad quam per iustitiam debet dari · et eam presumptvose26* et propter munera aut amiciciam uel aliam quamlibet occasionem ad alteram ecclesiam dederit · a comite uel a misso nostro distringatur ut eiusdem decime quantitatem cum sua lege restituat ˙  
26*
korr. aus presumptiose
VII ·  
[BK 191 c. 7 BK 191 c. 8]
De decimis quę dare populus non uult nisi quolibet modo ab eo redimantur · nec comitem audire uvlt27* · si noster homo fuerit ad presentiam nostram uenire compellatur ˙ ††28* Ceteri29* uero distringantur ut inuiti ecclesię restituant30* quę31* uoluntarie dare neglexerunt32* ˙ Vt de rebus ecclesiarum quę ab eis per trita33* [!] annorum spacia sine ulla interpellatione possessę sunt testimonia non recipiantur · sed eo modo contineantur sicut res ad fiscum dominicum pertinentes contineri solent ·  
27*
korr. aus uelit
28*
Zwei Buchstaben getilgt, wahrscheinlich Cu oder Ce mit Kürzungsstrich
29*
korr. aus ceteri
30*
korr. aus restituerent
31*
korr. aus qui
32*
gek. neglexer
33*
Glosse darüber: uel XXX
VIII ·  
[BK 191 c. 9]
Quicumque de rebus ecclesiarum quas in beneficium habent restaurationes earum facere neglexerint34* · iuxta capitularem anteriorem in quo de operibus ac nonis et decimis [fol. 67v] constitutum est · sic de illis adimpleatur · id est in libro quarto capitulo XXXVIII · de opere et restauratione ecclesiarum considerandum35* est · ut de frugibus terrę et animalium nutrimine persoluantur ˙ De opere uero uel restauratione ecclesiarum comes et episcopus siue abbas una cum misso nostro quem ipse sibi ad hoc elegerint considerationem faciant ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum quantum ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur ˙ Similiter et uassi nostri aut in commune tantvm operis accipiant quantum rerum ecclesiasticarum habent · uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet · aut si inter eos conuenerit ut pro opere faciendo argentum donent iuxta ęstimationem operis in argento persoluant ˙ Cum quo precio rector ecclesię ad predictam restaurationem operarios conducere · et materiamen emere possit · et qui nonas et decimas dare neglexerit · primum quidem illas cum lege sua restituat · et insuper bannum nostrum soluat · ut ita castigatus caueat ne sepius iterando beneficium amittat ˙  
34*
gek. neglexer
35*
korr. aus consideratum
VIIII ·  
[BK 191 c. 10]
De illo36* qui agros dominicatos propterea neglexit excolere ut nonas et decimas exinde non persoluat · et alienas terras ad excolendum propter hoc accipit · uolumus ut de tribus annis ipsam nonam cum sua lege persoluat · et si quis contemptor aut comitis aut missorum nostrorum propter hoc extiterit · per fideiussores ad palatium uenire compellatur ˙  
36*
korr. aus illis
ITEM ALIA37* CAPITULA38* ·  
I ·  
[BK 192 c. 1]
De beneficiis destructis hoc obseruetur quod in capitulare priori continetur · id est39* in libro · IIIIto · capitulo · XXXV · Quicumque beneficium suum occasione proprii desertum habuerit · et intra annum postquam ei a comite uel misso nostro notum factum fuerit · illud emendatvm non habuerit · ipsum beneficium amittat ˙  
37*
gek. AL
38*
gek. CAP
39*
id est gek. id
II ·  
[BK 192 c. 2]
Vt missi nostri ubicumque malos scabinios inueniunt eiciant · et totius populi consensu in locum eorum bonos eligant · et cum electi fuerint iurare faciant ut scienter iniuste iudicare non debeant ·  
III ·  
[BK 192 c. 3]
Vt in omni comitatu hi qui meliores et ueratiores inueniri possunt eligantur a missis nostris ad inquisitiones faciendas · et rei ueritatem dicendam · et ut adiutores comitvm sint ad iustitias faciendas ·  
IIII ·  
[BK 192 c. 4]
Volumus ut quicumque de scabinis deprehensus fuerit propter munera aut propter amiciciam uel inimiciciam40* iniuste iudicasse · ut per fideiussores missus ad presentiam nostram ueniat · De cetero omnibus scabinis denuncietur ne quis deinceps etiam iustum iudicium uendere presumat ˙ [fol. 68r]  
40*
m1 korr. (?)
V ·  
[BK 192 c. 5]
Ubicumque commutationes tam tempore nostro quamque genitoris nostri legittime et rationabiles atque utiles ecclesiis dei factę sunt permaneant ˙ Vbicumque uero inutiles et incommode atque inrationabiles factę sunt dissoluantur · et recipiat unusquisque quod dedit ˙ Vbi uero mortua manus interiacet aut alia quelibet causa quę rebellis esse uideatur inuenta fuerit · diligenter describatur et ad nostram notitiam perferatur ˙  
VI ·  
[BK 192 c. 6]
Quicumque comprobatus fuerit de eo quod scienter testes in periurium induxisset · sub fideiussione ad placitum nostrum uenire compellatur · ut ibi cum fidelibus nostris consideremus quid de talibus faciendum sit ˙  
VII ·  
[BK 192 c. 7]
De his qui discordiis et contentionibus studere solent et in pace uiuere nolunt · et inde conuicti fuerint · uolumus ut sub fideiussoribus ad nostrum placitum ueniant · ut ibi cum fidelibus nostris consideremus quid de tali homine faciendum sit ˙  
VIII ·  
[BK 192 c. 8]
De bonis denariis quos populus recipere non uult · uolumus ut hoc obseruetur et teneatur quod in priori41* capitulare42* nostro constitutum est id est43* in libro · IIII · capitulo XXX ˙ Quicumque liber homo uel in emptione uel in debiti solutione denarium merum et bene pensantem recipere noluerit · bannum nostrum id est44* · LX · solidos componat ˙ Si uero serui ecclesiastici aut fiscalini nostri · aut comitvm aut uassallorum nostrorum hoc facere presumpserint · LX ictibus uapulent ˙ Et si actores nostri aut aliorum uel aduocati eos missis nostris uel comitibus iussi presentare noluerint · predictum bannum id est45* · LX · solidos componant ˙ Et ad hanc constitutionem nostram adimplendam episcopi et abbates siue reliqui qui beneficia nostra habent adiuuent comites in suis hominibus distringendis ˙ Et si comites hanc nostram constitutionem neglexerint · hoc per missos nostros ad nostram notitiam perferatur ˙  
41*
korr. aus pri††e
42*
gek. cap
43*
id est gek. id
44*
id est gek. id
45*
id est gek. id
VIIII ·  
[BK 192 c. 9]
De homicidiis uel aliis iniustitiis quę a fiscalinis nostris fiunt · quia impune se ea committere posse existimant · nos actoribus nostris precipiendum esse decernimus · ne ultra impune faciant ita ut ubicumque facta fuerint soluere cum disciplina precipiamus  
 · X ·  
[BK 192 c. 10]
Collecte ad malefaciendum fieri omnimodis prohibeantur · et ubicumque huiusmodi presumptiones facte fuerint digna emendatione corrigantur · et si per neglegentiam comitis uel facte sunt uel inemendate remanserunt46* hoc ad nostram notitiam perferatur · Auctor uero facti si fuerit prepositus uel aduocatus siue centenarius · uel qualibet alia dignitate · predicta libera persona post legalem emendationem in loco factam · sub fideiussoribus ad nostram presentiam [fol. 68v] ueniat · multitudo uero siue de seruis siue de liberis sit legittima emendatione multetur ˙  
46*
gek. remanser
XI ·  
[BK 192 c. 11]
De pontibus publicis destructis placuit nobis ut hi qui iussionem nostram in reparandis pontibus contempserunt47* · uolumus ac iubemus ut omnes homines nostri in nostram ueniant presentiam rationes reddere cur nostram iussionem ausi sunt contempnere · comites autem reddant rationes de eorum pagensibus cur eos aut non constrinxerint ut hoc facerent · aut nobis nunciare neglexerint ˙ Similiter et de iniustis theloneis ubicumque accipiunt sciant se exinde nobis rationem reddituros ˙  
47*
gek. contepser
XII ·  
[BK 192 c. 12]
Vt examen aquę frigidę quod actenus faciebant a missis nostris omnibus interdicatur ne ulterius fiat ·  
XIII ·  
[BK 192 c. 13]
Postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint · ex eo die super XL · noctes sit bannus resisus quod lingua theothisca scahftlegi id est48* armorum depositio uocatur ·  
48*
id est gek. id
XIIII ·  
[BK 192 c. 14]
Hoc missi nostri notum faciant comitibus et populo quod nos in omni ebdomada unam diem ad causas audiendas et iudicandas sedere uolumus ˙ Comites autem et missi nostri magnum49* studium habeant · ne forte propter eorum neglegentiam pauperes crucientur · et nos tedium propter clamores eorum patiamur · si nostram gratiam habere uelint ˙ Populo autem dicatur ut caueat de causis aliis se ad nos reclamare · nisi de quibus aut missi nostri aut comites eis iustitias facere noluerint ·  
49*
korr. aus mignum
XV ·  
[BK 192 c. 15]
Quicumque uicarii uel alii ministri comitum tributum quod inferenda uocatur maioris precii a populo exigere presumpsit quam a missis bonę memorię genitoris nostri constitutum fuit · hoc est duos solidos pro una uacca · hoc quod iniuste superposuit atque abstulit sibique retinuit · his quibus hoc tulit cum sua lege restituat · et insuper fredum nostrum componat · et ministerium amittat ·  
I ·  
[BK 193 c. 1]
De homicidiis in ecclesiis uel in atriis · Item capitula50* ·  
 · II ·  
[BK 193 c. 1]
de earum commissis hoc obseruetur et teneatur quod in capitulari priori constitutvm est in libro · IIII · capitulo XIII · Si quis ex leui causa aut sine causa hominem in ecclesia occiderit · de uita componat ˙ Si uero foris rixati fuerint et unus alterum in ecclesiam fugiens et ibi se defendendo eum interfecerit · et si unus51* facti testes non habuerit · cum XII · iuratoribus legittimis per sacramentum affirmet se defendendo eum interfecisse · et si ipse [fol. 69r] auctor commote inter eos rixe extiterit leudem interfecti et insuper bannum nostrum soluere cogatur et publicam agat penitentiam ˙ Sin autem non ille qui alterum interfecit sed is qui interfectus est eandem rixam commouit absque compositione iaceat · et is qui eum interfecit secundum iudicium canonicum publicam habeat pęnitentiam ˙ Si cuiuslibet proprius seruus hoc commiserit · iudicio aquę feruentis examinetur utrum hoc sponte an se defendendo fecisset · et si manus eius exusta fuerit interficiatur ˙ si autem non fuerit publica pęnitentia multetur ˙ Nisi forte et ipse auctor commotę inter eos rixę fuerit inuentus · tunc dominus eius iuxta quod uuirgildus est illius ad ecclesiam persoluat · aut eum si uoluerit eidem ecclesie tradat ˙ De ecclesiastico et fiscalino et beneficiario seruo · uolumus ut pro una uice uuirgildus eius pro eo componatur · altera uice ipse seruus ad supplicium tradatur ˙ Hereditas tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus · ad legittimos heredes illius perueniat ˙ Si in atrio ecclesię cuius porta reliquiis sanctorum consecrata est huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit · simili modo emendetur et componatur ˙ Si uero porta ecclesię non est consecrata · eo modo componatur quod in atrio committitur sicut componi debet quod in immunitate uiolata committitur ˙  
50*
gek. Item cap.; wohl Inskription der gesamten Liste in der Vorlage. Vgl. die Kopie in der Schwesterhandschrift Vatikan Pal. Lat. 582.
51*
korr. aus unius
III ·  
[BK 193 c. 2]
Quicumque propter cupiditatem rerum · patrem aut matrem · aut fratrem aut sororem · uel nepotem uel alium propinquum suum interfecerit · hereditas interfecti ad alios suos legittimos heredes perueniat · Interfectoris uero hereditas in fiscum redigatur ˙ Ipse uero ordinante episcopo publicę pęnitentię subdatur ˙  
IIII ·  
[BK 193 c. 3]
Quicumque propria uxore derelicta uel sine culpa interfecta aliam duxerit uxorem · armis depositis publicam agat pęnitentiam · et si contumax fuerit comprehendatur a comite et ferro uinciatur et in custodiam mittatur · donec res ad nostram notitiam deducatur ˙  
V ·  
[BK 193 c. 4]
Quicumque res alienas cuilibet homini uendiderit et ipse homo easdem res alicui alteri dederit · et post se qui tunc easdem res comparatas habet per malum ingenium proprio filio aut alteri cuilibet necdum legittimos annos habenti iustitię tollende causa tradiderit · uolumus atque firmiter precipimus ut si pater eiusdem paruuli uixerit · ipse intret in causam · rationem reddendi pro filio suo ˙ Si autem ipse pater mortuus est tunc legitimus52* eius propinquus qui iuste ei iustor [!] ac defensor esse uidetur · pro ipso rationem [fol. 69v] reddere compellatur ˙ Similiter de aliis omnibus iustitiis ad eum pertinentibus excepta sua legittima hereditate · quę ei per successionem parentum suorum legittime uenire debet · Quodsi quis hanc nostram iussionem contempserit uel neglexerit · sicut de ceteris contemptoribus ita de eo agatur ˙ Is uero qui easdem res primus inuasit et iniuste uendidit · necnon et emptores excepta sola persona paruuli hoc quod fraudulenter admiserunt53* infra patriam emendare cogantur · et postea sicut contemptores iussionis nostrę sub fideiussoribus ad nostram presentiam uenire compellantur ·  
52*
korr. aus legittimus
53*
gek. admiser
VI ·  
[BK 193 c. 5]
De uicariis et centenariis qui magis propter cupiditatem quam propter iustitiam faciendam sepissime placita tenent · et exinde populum nimis affligunt · ita teneantur sicut in capitulari54* domni karoli imperatoris55* continetur · in libro · IIII · capitulo · XL · vt nullus ad placitum banniatur nisi qui causam suam quęrit · aut si alter ei quęrere debet · exceptis scabinis VII · qui ad omnia placita adesse56* debent ˙ Item de eadem re in capitulari57* nostro in libro · IIII · capitulo · LV · De placitis siquidem quę liberi homines obseruare debent · constitutio genitoris nostri penitus obseruanda atque tenenda est · ut uidelicet in anno · IIIa · solummodo generalia placita obseruent · et nullus eos amplius placita obseruare compellat · nisi58* forte quilibet aut accusatus fuerit · aut alium accusauerit · aut ad testimonium perhibendum uocatus fuerit ˙ Ad cetera uero quę centenarii tenent non aliis uenire iubeatur · nisi qui aut litigat aut testificatur ˙ Et quicumque huius constitutionis transgressor a missis nostris inuentus fuerit · bannvm nostrum persoluat ˙  
54*
korr. aus capitulare
55*
gek. imper
56*
ad mit Einfügungszeichen ergänzt
57*
korr. aus capitulare
58*
korr. aus ne
VII ·  
[BK 193 c. 6]
De liberis hominibus qui proprium non habent · sed in terra dominica resident · et propter res alterius ad testimonium non recipiantvr ˙ Coniuratores tamen aliorum liberorum hominum ideo esse possunt quia liberi sunt ˙ Illi uero qui et proprium habent et tamen in terra dominica resident · propter hoc non abiciantur quia in terra dominica resident · sed propter hoc ad testimonium recipiantur · quia proprium habent ·  
capitulum · VIII ·  
[BK 193 c. 7]
Volumus atque iubemus ut missi nostri diligenter inquirant quanti liberi homines in singulis comitatibus maneant · Hinc ea uero diligentia et ratio examinetur per singulas centinas59* · ut ueraciter sciant illos atque describant qui in exercitalem ire possunt expeditionem · ac inde uidelicet [fol. 70r] secundum ordinem de his qui per se ire non possunt · ut duo tercio60* adiutorium preparent · et qui necdum fidelitatem nobis promiserunt61* · cum sacramento nobis fidelitatem promittere faciatis ·  
59*
korr. aus centenas
60*
korr. aus tercii
61*
gek. promiser
VIIII ·  
[BK 193 c. 8]
De faidis coercendis obseruetur et teneatur quod in capitulari nostro uel in libro · IIII · capitulo XXV continetur ˙ Si quis aliqua necessitate cogente homicidium commisit · comes in cuius ministerio res perpetrata est et compositionem soluere et faida per sacramentum pacificare faciat · quodsi una pars ei62* ad hoc consentire noluerit · id63* est · aut ille qui homicidium commisit aut is qui compositionem recipere debet · faciat illum qui ei contumax fuerit ad presentiam nostram uenire · ut eum ad tempus quod nobis placuerit in exilio mittamus · donec ibi castigetur · vt comiti suo inobediens esse ulterius non audeat · et maius dampnum inde non adcrescat ;  
62*
ei ergänzt
63*
i korr. (?)
[BK 189 Abschnitt A BK 189 Abschnitt B]
Volumus ut tale coniectum missi nostri accipiant quando per missaticum suum perrexerint hoc est ut unusquisque accipiat panes XL · frixingas64* · II · porcellum aut agnum · I · pullos65* · IIII · oua XX · vinum sextarios66* · VIII · ceruisa modios67* · II · annonam modium68* · I · et quando prope sunt de illorum domibus nullum accipiant coniectum ˙ Volumus etiam ut octabas69* paschę incipiant suam agere legationem · episcopi uero suum debent habere conuentum octabas70* pentecosten ˙  
64*
i1 ergänzt
65*
gek. pull
66*
gek. sext
67*
gek. mod
68*
gek. mod
69*
gek. octab
70*
gek. octab
EXPLICIT  
DE INSCRIPTIONE71* TEMPORUM  
[BK 195 c. 1 BK 195 c. 2]
Licet iampridem a nobis fuerit72* ordinatum ut si quis in populo nostro barbare nationis persona aut in re sua consisteret aut alium73* inuitasset · aut si terram ad habitandum uoluntarius74* deputasset · eaquę per annos XV · sine terciis habuisset in uoluntate ipsius permaneret · neque exinde quicquam sibi ille qui dederat sciret esse reddendum · tamen absque ulla permutatione omni tempore generaliter memorata conditio debet75* custodiri76* · presenti placuit lege constitui ˙ Si quis uero terram ab altero sibi traditam77* uiolenter dixerit et conuicerit fuisse sublatam78* priusquam XXX annorum spacia79* compleantur80* · et rem constiterit occupatam et requirere poterit · et repetentes partibus reformare · Ceterum si impletis XXX annis terra a quocumque etiam peruasa fuisse dicatur non fuerit restituta · nihil sibi reddendum esse cognoscat ˙ Quapropter omnes comites quoties de priuatis causis contentio fuerit generata · secundum ordinem legis iudicare curabunt · et quia omnia ad quietem omnium pertinentia ex lege conuenit prouideri quas omnino causas de quibuscumque rebus quę intra XXX annos non fuerint diffinite · nullo eas [fol. 70v] postmodum licebit ordine commoueri · quia satis unicuique ad requirendum et recipiendum quod ei debitum fuerit suprascriptus annorum numerus constat posse sufficere ˙ Si quis colonum alienum in re sua XXX annos habuerit · acsi suum uendicet · Qui si infra XXX annos inuentus fuerit a domino cum filiis sibi debitis et omni peculio reuocetur ˙ Si uero mortuus fuerit · peculium eius dominus reuocet81* ˙ Colona uero si XX annos82* in alieno dominio permanserit · a priore domino non requiratur ˙ Colono duę partes agnationis83* sequantur · colonę uero tercia pars sequatur ˙ Nam si agnatio infra XXX annos84* edita fuerit quando adhuc colona domino competebat repetentibus non negetur · quia in nouellis legibus est constitutvm ˙ sane ne85* separatio coniugii fiat · precipimus ut a domino86* coloni uicariae87* mulieri88* cum agnatione partis tercię non negetur ˙  
71*
gek. INSCRIPT
72*
korr. aus fuerat
73*
aut alium mit Einfügungszeichen ergänzt
74*
korr. (?)
75*
korr. aus debeat
76*
korr. aus custodire
77*
sibi traditam mit Einfügungszeichen ergänzt
78*
korr. aus sublatum
79*
spacia mit Einfügungszeichen ergänzt
80*
n ergänzt
81*
korr. aus reuocetur
82*
gek. ann
83*
korr. aus agnitionis
84*
gek. ann
85*
ne ergänzt
86*
a domino korr. aus dominus
87*
e ergänzt
88*
korr. aus muliere
[BK 77 Prolog]
Karolus serenissimus imperator augustus · a deo coronatus magnus et pacificus89* · cum episcopis abbatibus comitibus ducibus omnibusque fidelibus christianę ecclesię cum consensu consilioque statuit ex lege salica romana atque congregata90* capitula ista in palatio aquis · ut unusquisque fidelis iustitias istas faceret · quę et ipse manu propria firmauit capitula ista ut omnes fideles manu roborare studuissent ·  
89*
korr. aus paci[†]cus
90*
von anderer Hand korr. aus [†]
I ·  
[BK 77 c. 1]
Vt episcopi circumeant parrochias sibi commissas · et ibi inquirendi studium habeant · de incestv · de parricidiis · fratricidiis · adulteriis · cenodoxiis · et alia mala quę contraria sunt deo quę in sacris scripturis leguntur · quę christiani deuitare debent et infra illorum parrochias ecclesię cui necesse est emendandi curam habeant ˙ Similiter nostras a nobis in beneficio datas · quam et aliorum preesse uidentur · et ut monachi per uerbum episcopi et per regimen abbatis · et per bona illorum exempla regulariter uiuant · prout loca locata sunt · et ut prepositus et hi qui foras monasteria sunt ne uenditores habeant · quia iam frequenter iussimus ne monachi foras monasteria91* habitent ˙  
91*
korr. aus monasterio
II ·  
[BK 77 c. 2]
VT ecclesię uiduę pupilli · per bannum regis pacem habeant · sin aliter in presentiam nostram hoc ueniat si fieri potest · sin autem missi nostri inuestigent illud quomodo gestum sit ·  
III ·  
[BK 77 c. 3]
UT iumenta pacem habeant similiter per bannum regis ·  
IIII ·  
[BK 77 c. 4]
Vt hi qui beneficium nostrum habent bene illud immeliorare in omni re studeant ut et missi nostri hoc sciant ·  
V ·  
[BK 77 c. 5]
Vt uicarii nostri uel centenarii [fol. 71r] a seruo regis mancipia non emant92* · et ut ipsi uicarii de hereditate foris ex heredibus si93* extiterit ad opus nostrum recipiatur ne illud fraudetur ·  
92*
korr. aus ement
93*
si ergänzt
VI ·  
[BK 77 c. 6]
De his qui litterarum conscriptione ingenui fuerint · si sine traditione mortui fuerint · hereditas eorum ad opus nostrum recipiatur · nec comes nec uicarius illud sibi societ · sed ad opus nostrum reuocetur ˙ Similiter uolumus ut banni nostri de illis unde censa exigunt · ut ipsa censa ad nostrum opus uel ubi nos iubemus ueniant ·  
VII ·  
[BK 77 c. 7]
De hereditate inter heredes si contentiose egerint · et rex missum suum ad illam diuisionem transmiserit · decimum mancipium et decimam uirgam hereditatis fisco regis detur ·  
VIII ·  
[BK 77 c. 8]
Vt uicarii luparios habeant unusquisque in suo ministerio duos · et ipsi de hoste pergendi et de placito comitis uel uicarii non94* custodiant · nisi clamor super eum ueniat · et ipsi certare studeant de hoc ut profectum exinde habeant · et ipse pelles luporum ad nostrum opus dentur · et unusquisque de illis qui in illo ministerio placitum custodiunt · detur eis modium95* · I · de annona ·  
94*
korr. aus n[†]
95*
gek. mod
VIIII ·  
[BK 77 c. 9]
De hoste pergendi · ut comiti in suo comitatu per bannum unumquemque hominem per LX solidos in hostem pergere bannire studeat · ut ad placitum denunciatum ad96* illum locum ubi iubetur ueniant · et ipse omnis97* preuideat quomodo sint parati · id est98* lanceam scutum et arcum cum duabus99* cordis100* · sagittas XII · De his uterque habeant et episcopi comites abbates hos homines habeant qui hoc bene preuideant · et ad diem denunciati placiti ueniant · et ibi ostendant quomodo sint parati · habeant loricas uel galeas · et temporalem hostem · id est101* ęstiuo tempore ·  
96*
korr. aus ab
97*
gek. oms
98*
id est gek. id
99*
korr. aus duas
100*
korr. aus cordas
101*
id est gek. id
X ·  
[BK 77 c. 10]
Vt regis spensa in carra ducatur simul episcoporum comitum abbatum et optimatum regis · farinam · uinum · baccones · et uictum habundanter · molas · dolatoria102* · secures · taretros · fundibolas · et illos homines qui exinde bene sciant iactare · et marscaloi [!] regis adducant eis petras in saumis XX si opus est · et unusquisque hostiliter sit paratus · et omnia utensilia sufficienter habeant · et unusquisque comes duas partes de erba in suo comitatu defendat ad opvs illius hostis103* · et habeat pontes bonos naues bonas ·  
102*
korr. aus dolatorias
103*
s2 ergänzt
XI ·  
[BK 77 c. 11]
Vt comites unusquisque in suo comitatu carcerem habeant · et iudices atque uicarii patibulos habeant ˙ [fol. 71v]  
XII ·  
[BK 77 c. 12]
Vt homines boni generis qui infra comitatum inique uel iniuste agunt in presentiam regis ducantur · et rex super eos districtionem faciat carcerandi exiliandi usque ad emendationem illorum ·  
XIII ·  
[BK 77 c. 13]
Ut uicarii munera non104* accipiant pro illis105* latronibus106* qui ante comitem iudicati fuerint ad mortem · quod si quis107* hoc perpetrauerit tale iudicium108* sustineat sicut latro iudicatus fuit · quia postquam scabini eum diiudicauerint non est licentia comitis uel uicarii ei uitam concedere ˙ Sed si bannus ei iudicatus fuerit · et banno peracto stet in eo interim usquedum comiti et eo qui clamorem uel causam ad eum habuit · et tunc sit foris bannum109* ˙  
104*
korr. aus ne
105*
korr. aus illos
106*
korr. aus latrones
107*
quis von anderer Hand ergänzt
108*
korr. aus facinus
109*
n2 korr. (?)
XIIII ·  
[BK 77 c. 14]
Vt episcopi et abbates aduocatos habeant · et ipsi habeant in illo comitatu propriam hereditatem · et ut ipsi recti et boni sint et habeant uoluntatem recte et iuste causas perficere ·  
XV ·  
[BK 77 c. 15]
Vt uicarii eos qui pro furto110* se in seruitium tradere cupiunt non consentiant · sed secundum iustum iudicium terminetur ·  
110*
korr. aus furta
XVI ·  
[BK 77 c. 16]
Quod nullus seniorem suum dimittat postquam ab eo acceperit ualente solido · I · excepto si eum uult occidere · aut cum baculo cedere · uel uxorem aut filiam maculare111* · seu hereditatem ei tollere ·  
111*
korr. aus maculari
XVII ·  
[BK 77 c. 17]
Quod nullus in hoste baculum habeat sed arcum ·  
XVIII ·  
[BK 77 c. 18]
De forestis ut forestarii bene illas defendant simul et custodiant bestias et pisces · et si rex alicui112* intus foresti113* feram [!] unam aut magis114* dederit · amplius non prendat quam illi datum sit ˙  
112*
alicui mit Einfügungszeichen ergänzt
113*
korr. aus foreste
114*
m ergänzt
XVIIII ·  
[BK 77 c. 19]
Vt uilicus bonus sapiens et prudens in opus nostrum eligatur · qui sciat rationem misso nostro reddere et seruitium perficere · prout ędificia locata sunt emendant · nutriant porcos · iumenta · animalia · ortos · apes · aucas · pullos · uiuaria cum piscibus uennas · molina · stirpes · terram aratoriam studeant fimare115* · in forestis mansum regale · et ibi uiuaria cum piscibus et homines ibi manentes · et plantent uineas · faciant pomeria · et ubicumque inuenient utiles homines detvr illis silua ad stirpandum ut nostrum seruitium immelioretur · et ut feminę nostrę quę ad opus nostrum sunt seruientes habeant ex partibus nostris lanam et linum · et faciant sarcillos et camisilos · et perueniant ad cameram nostram116* per rationem · per uilicos117* nostros118* aut a missis eius a se transmissis ·  
115*
korr. aus fumare
116*
m ergänzt
117*
korr. aus uilicis
118*
korr. aus nostris
XX ·  
[BK 77 c. 20]
Et si quis de fidelibus nostris contra aduersarium suum pugnam aut aliquod certamen [fol. 72r] agere uoluerit · et conuocauerit ad se aliquem de comparis suis ut ei adiutorium prebuisset · et ille noluit et exinde neglegens permansit · ipsum beneficium quod habuit auferatur ab eo · et detur ei qui in stabilitate et fidelitate sua permansit ˙  
CAPITULA119* KAROLI REGIS IVNIORIS · FACTA IN MONASTERIO SANCTI MEDARDI · CAPITULUM · I ·  
[BK 259 c. 1]
Vt missi nostri per ciuitates et monasteria singula · tam canonicorum quam monachorum siue sanctimonialium una cum episcopo parrochię uniuscuiusque in qua consistunt · cum consilio etiam et cum consensu ipsius qui locum tenet · quem uolumus et expresse precipimus ut presens sit · uitam ibi degentium et conuersationem inquirant · et ubi necesse est corrigant · et ubi desunt congruas officinas construere iubeant · et ubi sunt factę et per neglegentiam sunt destructę instaurari precipiant · et uictum ac potum et uestitum atque cetera necessaria pro qualitate et possibilitate loci et inhabitantium necessitate ordinent · et hospitalitatem120* super uenientium hospitum · et receptionem pauperum ibidem ponant et ordinent · ecclesię que luminaria · et ornatum debitum ordinent · et thesaurum ac uestimenta seu libros diligenter inbreuient · et breues nobis reportent ˙ Inbreuient etiam quid unusquisque ecclesiarum prelatus quando prelationem ecclesię suscepit ibi inuenerit · et quid modo exinde ibi minus sit · quid et quantum sit super additum · quid etiam normannis per nostram commendationem siue sine commendatione nostra datum sit · quidue relictvm · uel quid a quoquam121* ibi in elemosina datum · numerum etiam canonicorum et monachorum siue sanctimonialium uniuscuiusque loci describant et nobis referant · ut secundum qualitatem et quantitatem loci cum consilio episcoporum et fidelium nostrorum ubi minor numerus fuerit nostra auctoritate addamus · vbi uero ex122* indiscretione prelatorum superfuerit ad mensuram redigamus ˙ Inquirant quoque quot123* tempore aui nostri karoli et domni genitoris nostri hludouuici unoquoque in loco fuerint124* · et quot125* modo sint · et ubi loca a normannis siue a quibuslibet aliis destructa sunt et pęnitus adnullata · quot126* ibi nunc propter paucitatem rerum et deuastationem earundem constitui uel ordinari possint · et inde cum consensu fidelium nostrorum ordinemus quid de cetero agendum sit · et qualiter abbatissarum [fol. 72v] prelati et in locis sacris inhabitantes de his quę missi nostri preceperint obędierint nobis diligentissime et capitulatim referant ·  
119*
gek. CAP
120*
h ergänzt
121*
korr. aus quo[†]
122*
ex mit Einfügungszeichen ergänzt
123*
gek. qt
124*
korr. aus [†]uerint
125*
gek. qt
126*
gek. qt
II ·  
[BK 259 c. 2]
Vt missi nostri diligenter inuestigent per singulas parrochias simul cum episcopo de monasteriis qui deum timentes in suis proprietatibus ędificauerunt127* · et ne ab heredibus eorum diuiderentur parentibus predecessoribus nostris sub immunitatis defensione tradiderunt · et postea in alodem sunt data · ut describant quę sint et a quo uel a quibus in proprietatem data sunt · et nobis renunciare procurent · ut cum episcopis et ceteris fidelibus nostris consideremus quid et qualiter inde secundum dei uoluntatem et nostram salutem agere debeamus ·  
127*
gek. ędificauer
III ·  
[BK 259 c. 3]
Ut missi nostri per singulas parrochias una cum episcopo parrochię ipsius requirant de capellis et abbatiolis ex casis dei in beneficiis datis · qualis128* census inde exeat · ut ecclesię de qua sunt exinde uestituram habere possint · et nobis renuncient ut hoc nostra auctoritate commendetur atque firmetur · et secundum qualitatem et quantitatem loci clericos et luminaria ibi ordinent et loca restaurari faciant ·  
128*
korr. aus gek. qual, wobei der Kürzungsstrich durch den Schaft des l radiert und ein is ergänzt wurde
IIII ·  
[BK 259 c. 4]
Denunciandum est omnibus et a missis nostris129* ordinandum · ut omnes ecclesię et presbiteri sub immunitate et priuilegio ac ordinatione atque dispositione episcoporum · singularum parrochiarum in quibus consistunt secundum auctoritatem canonicam et capitularia domni karoli imperatoris aui nostri et pii augusti hludouuici domni et genitoris nostri permaneant ·  
129*
nostris mit Einfügungszeichen ergänzt
V ·  
[BK 259 c. 5]
Vt missi nostri diligenter inuestigent cum episcopo et prelatis monasteriorum · et per fideles et strenuos uiros in unaquaque parrochia de rebus et ecclesiasticis in alodem datis · et sicut euidentibus et ueris inditiis ac auctoritatibus compererint diligenter a quo et a quibus datę sunt uel quantum exinde sit describant et nobis renuncient ·  
VI ·  
[BK 259 c. 6]
Ut missi nostri expresse et cum omni diligentia cum episcopo et prelatis monasteriorum per singulas parrochias requirant de rebus ecclesiasticis unde nonę et decimę solui debent et non soluuntur · ut persolui ab easdem res retinentibus faciant · et si aliqua contradictio que rationabilis130* uideatur oborta fuerit describatur · et prelatus ipsius casę dei unde res esse noscuntur · et ille qui eas detinet et nonam et decimam soluere detrectat · simul cum missis nostris ad nostram iubeatur uenire presentiam · ut tunc ueritate comperta et diffinitione decreta quod rationabiliter inuenerimus inde precipiamus ˙ Volumus etiam ut inuestigent missi nostri qualiter illi qui easdem res ecclesiasticas unde decimę dantur siue non dantur [fol. 73r] illas saluas habeant et in casticiis et in siluis custoditis · uel si terrę aut mancipia inde perdita sint · uel aliquid huiusmodi · aut si familia oppressa sit contra legem · et omnia per breues nobis renuncient missi nostri ˙  
130*
gek. rationabil
VII ·  
[BK 259 c. 7]
Vt missi nostri per singulas parrochias comitibus et rei publicę ministris ex banno nostro precipiant ne mala [!] uel placita in exitibus et in atriis ecclesiarum et presbiterorum mansionibus neque in dominicis uel festiuis diebus tenere presumant · sed comes conuenientem locum consideret et inueniat ubi stationem ad mallum tenendum constituat · quia nefas est ibi reos puniri ubi respectu diuinę reuerentię misericordiam consensu fidelium nostrorum et decreto predecessorum uestrorum [!] consequuntur ·  
VIII ·  
[BK 259 c. 8]
Ut missi nostri comitibus et omnibus rei publicę ministris firmiter ex uerbo nostro denuncient atque precipiant · ut a quarta feria131* · ante initium quadragesime · nec in ipsa · IIIIta · feria132* usque post octabas133* paschę mallum uel placitum publicum nisi de concordia et pacificatione discordantium tenere presumant ˙ Similiter etiam a quarta feria134* · ante natiuitatem domini usque post consecratos dies obseruent · necnon et in ieiuniis quatuor temporum et in rogationibus simili obseruatione eosdem feriatos dies uenerari omnimodo studeant ·  
131*
gek. fer
132*
gek. fer
133*
gek. octab
134*
gek. fer
VIIII ·  
[BK 259 c. 9]
Vt missi nostri omnibus per singulas parrochias denuncient · quia si episcopus aut ministri episcoporum pro criminibus colonos flagellauerint cum uirgis propter metum aliorum ut ipsi criminosi corrigantur · cum tali discretione sine ulla occasione indebita sicut in sinodo conloquutum est · et135* uel inuiti pęnitentiam temporaliter uel corporaliter agant ne ęternaliter pereant · si seniores ipsorum colonorum indigne tulerint · et aliquam uindictam inde exercere uoluerint · aut eosdem colonos ne distringantur contendere presupserint [!] · sciant quia et bannum nostrum component · et simul cum excommunicatione ecclesiastica nostram armiscaram durissimam sustinebunt ·  
135*
korr. aus l
X ·  
[BK 259 c. 10]
Vt missi nostri omnibus rei publicę ministris denuncient ut comites uel rei publicę ministri simul cum episcopo uniuscuiusque parrochię sint in ministeriis136* illorum quando idem137* episcopus parrochiam circumierit · cum episcopus eis notum fecerit · et quos per excommunicationem episcopus adducere non poterit · ipsi138* regia auctoritate et potestate ad pęnitentiam uel rationem atque satisfactionem adducant ˙  
136*
ii korr. (?)
137*
gek. ide
138*
korr. aus ipsa
XI ·  
[BK 259 c. 11]
Sciant etiam fideles nostri quia concessimus in synodo uenerabilibus episcopis ne super beneficia ecclesiastica uel prestarias etiamsi episcopus aut quilibet monasteriorum prelatus in[fol. 73v]rationabiliter petierit precepta confirmationis nostrę ullo modo faciamus · et ideo ab inrationabili petitione se unusquisque compescat ·  
XII ·  
[BK 259 c. 12]
Vt missi139* nostri omnibus140* per illorum missaticum denuntient · ne commutatione rerum141* uel mancipiorum quilibet prelatus earundem rerum ecclesiasticarum142* sine licentia uel consensu nostro facere presumat · neque mancipia ecclesiastica quisquam · nisi ad libertatem commutet143* Videlicet ut mancipia quę pro ecclesiastico dabuntur · in ecclesię seruitute permaneant ˙ Et ecclesiasticus homo qui commutatus fuerit · perpetua libertate fruatur ˙  
139*
s1 korr. (?)
140*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
141*
korr. aus [†]rum
142*
korr. aus ecclesiasticorum
143*
korr. aus commutat
CAPITVLA LOTHARII IMPERATORIS ET KAROLI REGIS · FACTA IM [!] PALATIO VALENTIANAS ˙  
[BK 260 Prolog]
In nomine sanctę et indiuidue trinitatis Karolus gratia dei rex · dilectis et fidelibus missis nostris per regnum nostrum constitutis salutem ˙  
[BK 260 Prolog]
Sicut uobis notum esse credimus cum dilectissimo fratre nostro lothario aput ualentianas locuti fuimus · et communi consilio cum fidelibus nostris communibus considerauimus · ut inter cetera sanctę dei ecclesię et nostri principatus ac regni nobis a144* deo commissi negocia necessaria de his quę subsecuntur · uos specialiter ammoneremus · ut sicut hic descripta145* habentur una cum dei adiutorio prout melius potueritis strenue exequi procuretis · et hoc presentialiter necessarium opus sine aliqua dilatione uel excusatione sicut in missaticis coniuncti et deputati estis simul conueniatis et hoc ad perficiendum quantotius inchoetis146* et quantum uel qualiter inde factum habueritis unus uestrum sicut in missatico constituti estis de unoquoque missatico · nobis ad colloquium quod in proximo cum fratribus nostris habebimus renuntiare procuret · et si contigerit ut aliquis uestrum nostro seruitio uel infirmitate aut quacumque occasione detentus fuerit pro hoc alius non dimittant · ut conmendata exequi non studeat147* etiam si unus uacauerit a predictis occupationibus · ipse quantum deus dederit iussa adimplere studeat148* · ista denuntianda sunt populo a missis nostris ˙  
144*
a mit Einfügungszeichen ergänzt
145*
korr. aus s
146*
h ergänzt
147*
korr. aus studeant
148*
Über dem e befindet sich ein Zeichen unbekannter Funktion.
CAPITULUM · I ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 1]
Nostri seniores sicut audistis parabolauerunt149* simul et considerauerunt150* cum communibus illorum fidelibus de dei seruitio et sanctę ecclesię ac regni statu et qualiter uos qui in regno consistitis pacem et iustitiam habere possitis · et ordinauerunt151* missos per regnum illorum qui in hoc decertent · quantum deus adiutorium dederit ˙  
149*
gek. parabolauer
150*
gek. considerauer
151*
gek. ordinauer
II ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 2]
Inter omnes [fol. 74r] iustitias152* quas ordinauerunt153* · ut unusquisque habeat primo considerauerunt154* de honore ecclesiarum dei et orphanorum et uiduarum causis · et de regalibus iustitiis · tum etiam maxime de raptoribus puellarum ac uiduarum causis et sanctimonialium · et de his qui presbiteros155* flagellare presumunt · et qui presbiteros de ecclesiis156* sine episcoporum consensu eicere uel recipere · aut census de manso · uel ex his quę domnus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis in immunitatem concessit exigere non timent · et qui censa de rebus ecclesiasticis persoluere detrectant ut firmiter inquirantur et acriter distringantur · et plena iustitia inde fiat secundum quod in capitularibus aui et patris illorum statutum habetur · et ipsi per certos fideiussores ad presentiam illius in cuius regno tales inuenti fuerint perducantur ut ipse commendet quid de157* tali homine fiat · qui nec deum timet · nec contra sanctos canones facere · nec legem et preceptum regum infringere pertimescit · salua censura ecclesiastica et episcopalis pęnitentię uindicta ·  
152*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
153*
gek. ordinauer
154*
gek. considerauer
155*
korr. aus [†]resbiteros
156*
gek. ecclis
157*
de mit Einfügungszeichen ergänzt
III ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 3]
Similiter de collectis quas theotisca lingua herizup appellant · et de his qui immunitates infringunt · et qui incendia et uoluntaria homicidia · et adsallituras158* in domo faciunt ·  
158*
l1 ergänzt
IIII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 4]
De latronibus autem commendauerunt159* · ut missi omnibus denuncient in illa fidelitate quam deo et regi unusquisque debet et promissam habet in illa christianitate quam pacem proximo unusquisque seruare debet · ut sine exceptione alicuius persone nec pro amicicia uel propinquitate aut amore uel timore ullius latronem celet160* · sed illum missis illorum manifestet · et ad accipiendum illum adiutorium quantum potuerit unusquisque prestet · et sacramentum hoc missi illorum firmare faciant · sicut tempore antecessorum illorum consuetudo fuit · et si161* aliquis missis162* illorum non obaudierit · si regis homo fuerit per fideiussores ad illius presentiam perducatur · si autem alterius homo fuerit senior cuius homo fuerit illum regi presentet ·  
159*
gek. comdauer
160*
l korr. (?)
161*
si ergänzt
162*
korr. aus missos
V ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 5]
Commendauerunt163* etiam ut si alicui denunciatum fuerit ut ad accipiendum latronem adiutorium prestet · aut aliquis sonum inde audierit ut ad accipiendvm latronem concurratur · et se inde retraxerit ut ad hoc adiutorium non prestet · si liber homo fuerit bannum dominicum componat · et si colonus fuerit · LX · ictus accipiat · et si latro ibi occisus fuerit qui eum occiderit liudem non soluat inde · et nullus illi inde faidam portare presumat · quodsi quis facere presumpserit per certos fideiussores ad regis presentiam perducatur ·  
163*
gek. Comdauer
VI ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 6]
Quicumque abhinc inante164* latronem receperit · maxime autem illum qui forbannitus [fol. 74v] fuerit · uel qui illos quos missi nostri forbannierunt165* recepit postquam forbanniti ab eisdem missis nostris fuerunt166* · secundum quod constitutum est in capitularibus aui et patris nostri in libro IIIo · capitulo XXIII · si francus est cum XII · similibus francis iuret quod ipse latronem eum fuisse non scisset · licet pater eius sit aut frater · uel propinquus · si hoc iurare non potuerit et ab alio conuictus fuerit quod latronem in hospitio suscepisset quasi latro et infidelis iudicetur · quia latro est et infidelis noster et francorum · et qui illum suscepit similis est illi ˙ Si autem audiuit quod latro fuisset · et tamen non scit pro firmiter · aut iuret solus quod numquam eum audisset nec per ueritatem nec per mendacium latronem · aut sit paratus si ille de latrocinio euictus fuerit ut similiter dampnetur ˙  
164*
inante mit Einfügungszeichen ergänzt
165*
gek. forbannier
166*
gek. fuer
VII167* ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 7]
Vt quando missi nostri latronem forbannierint hoc et missis aliis168* et comitibus scire faciant · et de uno missatico in alium fugerit · si in uicinitatem uenerit pro hoc qui eum forbanniuit non dimittat ut eum non prosequatur et comprehendat et si longius fugerit · missus in cuius missaticum fugerit si alodem habuerit illi tollat et illum constringat et ut illuc uelit nolit reueniat · et ibi malum emendet ubi illud perpetrauit · et si in alicuius uillam fugerit et ipsa uilla eum contenderit secundum quod capitularibus aui et patris nostri scriptum habetur inde fiat et si necesse fuerit · ut iustitia non proteletur aduocato denuntietur · ut ipsum latronem reddat et eos qui eum contenderunt presentet · ut debitam disciplinam inde sustineant et emendationem inde congruam faciant · quodsi facere neglexerit usque ad secundam169* uicem inde bannum dominicum componet · et sic per fideiussores ad presentiam eorum deducatur · ut et de illo et de contradictoribus et de ipso latrone secundum quod causa coniacuerit sic decernatur ut ceteri metum habeant ˙  
167*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
168*
missis aliis korr. aus missi salus
169*
korr. aus secundum
 · VIII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 8]
Hoc etiam commendauerunt170* seniores nostri si huiusmodi malefactores sicut prediximus de uno regno in aliud fugerint · similiter missi illius de cuius regno fugerit ad alios missos in illo regno ubi fugit hoc notum faciant et illi missi eos constringant ut ad illud regnum et ad illos missos reueniant171* · ut ibi distringi possint ubi malum fecerunt ˙  
170*
gek. comendauer
171*
missos reueniant korr. aus reueniant missos
VIIII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 9]
De aduenis qui oppressione172* normannorum uel brittannorum in partes istorum regnorum confugerunt statuerunt173* seniores nostri · ut a nullo rei publice ministro quamcumque uiolaentiam [!] uel oppressionem aut exactionem174* patiantur · sed liceat eis conductum suum querere et habere donec aut ipsi redeant [fol. 75r] ad loca sua aut seniores eorum eos recipiant · quod qui inuentus fuerit ex rei publice ministris aut alius quibuslibet contra hoc pietatis preceptum facere aut fecisse bannvm175* dominicum exinde componat ˙  
172*
p1 ergänzt
173*
gek. statuer
174*
korr. aus exactationem
175*
vm korr. (?)
X ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 10]
Vt omnibus denuntietur qualiter cuncti sint preparati ad quamcumque necessitatem imminentem · ut secundum consuetudinem prout necessitas euenerit ad dei seruitium · et illorum adque ad sanctam dei ecclesiam defendendam et regnum omnes sint preparati ˙  
XI ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 11]
Capitula autem aui et patris nostri quę in176* scriptis commemorauimus qui ex missis nostris non habuerint et eisdem indiguerint ut commissa per illa corrigere possint sicut in eisdem capitulis iubetur de scrinio nostro uel a cancellario nostro accipiant · ut rationabiliter et legaliter cuncta corrigant et disponant ˙  
176*
in mit Einfügungszeichen ergänzt
XII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 12]
Vt unusquisque missus in suo missatico prouisionem habeat ut si aliquis de nostris fidelibus per missaticum suum transierit · aut ibi consistens uel commanens rapinas uel depredationes aut alia inlicita fecerit quibus deus offendi solet · et populus pro oppressione gemere · quatinus hoc subtiliter et ueraciter inuestiget et nobis renuntiet qualiter inde nos sic ordinemus · ut nec ipsum nec alium hoc agere delectet ·  
XIII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 13]
Vt missi in illorum missaticis curam habeant ne177* homines nostri aut alii quilibet uicinos suos maiores uel minores tempore estatis quando ad herbam suos caballos mittunt · uel tempore hiemis quando marascalchos illorum ad fodrum dirigunt depredentur aut opprimant · et si178* egerint hoc etiam ut prediximus ueraciter missi nostri inuestigent et nobis renuntient ut in seniore hoc sic emendemus · quatinus homines suos in potestate habeant et contenti sint debitis · et indebita iniuste non appetant ˙  
177*
korr. aus nec
178*
korr. aus sic
XIIII ·  
[BK 260 Abschnitt D c. 10]
Guenilo episcopus · odo et donatus missi in pago senonico · tricassino · uuastesino · miliduniso · moruiso · pruuiniso · et in tribus archis et in duobus brionisis ;  
[BK 266 Prolog]
In179* nomine sanctę et indiuidue trinitatis · Karolus gratia dei rex · hunfrido uenerabili episcopo · ingiscalco · et berengario · comitibus et ministerialibus ac fidelibus missis nostris in domino salutem ˙  
179*
korr. aus in
CAPITULUM · I ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 1]
Notum sit fidelitati uestrę180* · quia XVI Kalendas martii181* secundum sacram auctoritatem synodum uenerabilium episcoporum ac conuentum fidelium nostrorum apud carisiacum fecimus conuenire · cum quibus inter cetera ecclesiastice utilitatis ac regni necessitatis negotia · considerauimus qualiter rapine [fol. 75v] et depopulationes quę partim occasione182* superirruentium paganorum partim mobilitate quorundam fidelium nostrorum in regno nostro per eos etiam quia ecclesiam dei defendere et tueri et regni soliditatem ac quietem debuerant prouidere grassantur aliquo modo annuente domino sedari ualeant et amoueri ·  
180*
r korr. (?)
181*
gek. mart
182*
korr. aus occasiones
II ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 2]
Quorum consultu decreuimus ut quia peccata quę in suo inicio ut sunt magni ponderis estimantur pernitioso processv183* · Ipso etiam exitiabili usu prauis mentibus leuiantur et quasi insensibiles reddunt ˙ Ac si quando resipiscere moliuntur eas sepius obligent · ut si184* surgere uelint non possint antequam censura ecclesiastica et legales sententię huiusmodi predicatores terribiliter et dampnabiliter feriant ˙ Episcopi185* qui in suis parrochiis et missi186* in illorum missaticis comites qui in187* eorum comitibus pariter placita tenent188* · quo omnes rei publice ministri et uassi dominici omnesque quicumque uel quorumque homines in eisdem parrochiis uel comitatibus commanent sine ulla personarum exceptione uel excusatione aut dilatione189* conueniant ˙  
183*
korr. aus processi
184*
si mit Einfügungszeichen ergänzt
185*
folgt getilgtes qui
186*
korr. aus missis
187*
korr. aus an
188*
korr. aus teneant
189*
korr. aus delatione
 · III ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 3]
Et episcopus illius parrochię breuiter adnotatas sententias de huiusmodi causa euangelice uidelicet et apostolicę atque propheticę auctoritate190* necnon et decreta apostolica atque canonica omnibus relegat et aperto sermone cunctis quale quantumque peccatum sit · et qualem quantamque poenitentiam et quam immanem seuerissimamque uindictam exposcat cum aliis debitis et necessariis191* atque utilibus predicationibus innotescere curet ˙  
190*
korr. aus auctoritas ·
191*
korr. aus necessi
IIII ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 4]
Missi quoque legales192* sententias sicut eas cognitas habent adnotent et deprecessorum [!] nostrorum regum atque imperatorum nostraque capitula de hac causa in unum collecta omnibus nota faciant et episcopi dei et episcopali193* auctoritate tales depredationes194* omnibus interdicant et missi ac comites nostri cunctis ex nostro regio banno prohibere firmiter studeant ut cognoscant omnes quia si abhinc inante in nostro regno talia facere aliquis presumpserit secundum diuinas sententias episcopalem excipiet sententiam et secundum leges ac capitula regia emendare cogetur · et secundum iuditium fidelium nostrorum condignam uindictam suscipiet ˙  
192*
le mit Einfügungszeichen ergänzt
193*
korr. aus episco[†]ali
194*
korr. aus depredicationes
V ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 5]
Et si talis persona [fol. 76r] fuerit195* ut episcopi uel missi nostri ac comites in illorum ministeriis quod prauum actum fuerit potuerit emendare · secundum prefixum modum illud emendare studeant · ut per fideiussores ad nostram presentiam uenire faciant ˙  
195*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
VI ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 6]
Si autem aliquis quiscumque inobediens extiterit · cum summa festinatione nobis notum facere curent196* · ut quantotius ad nostram presentiam illum uenire ivbeamus et dignam ultionem secundum iudicium fidelium nostrorum sustineat ·  
196*
korr. aus current
VII ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 7]
Et quod absit si talis emerserit qui dei timorem postponat et ecclesiasticam auctoritatem contempnat · et regiam potestatem refugiat · sciat quicumque ille fuerit quia et secundum canonicam auctoritatem ab omni christianorum cętu et197* a sanctę ecclesię consortio et in cęlo et in terra alienus efficietur · et regali potestate atque omni regni fidelium unanimitate sicut dei et ecclesię inimicus et regni deuastator persequetur usque dum a regno exterminetur ˙  
197*
et ergänzt
VIII ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 8]
Et si aliquis comes fuerit qui hoc in suo comitatv fecerit · aut ibi talia increscere permiserit ut aut ipse illa non emendet aut nobis nota non fecerit · ut nostra auctoritas talia corrigat · sciat quia talem sententiam inde sustinebit sicut tempore antecessorum nostrorum consuetudo fuit ·  
VIIII ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 9]
Et si aliqui iterantes depredationes et rapinas per regnum nostrum fecerint · et episcopi uel comites ac missi hoc emendare non potuerint · quam citius possunt nobis notum facere curent · ut iubeamus ipsos depredatores per eandem uiam cum misso nostro redire · et illa omnia quę male egerant legaliter emendare · et talem harmiscaram sicut nobis uisum fuerit · aut iudicium sicut cum fidelibus nostris considerauerimus sustinere ˙  
X ·  
[BK 266 Abschnitt A c. 10]
Si198* autem dilecti fratris199* nostri aut nepotum nostrorum homines fuerint qui talia egerint · et hoc nobis innotescant ut illis nota faciamus et illi suos homines sicut illis melius uisum fuerit de talibus castigare procurent · sicut et nos nostros homines castigare uolumus si in illorum regnis indecentia et aliqua noxia facere quod absit presumpserit ˙  
198*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
199*
gek. frs
[BK 266 Abschnitt B]
SANCTUS GREGORIVS IN LIBRO PASTORALI DICIT ˙  
[BK 266 Abschnitt B]
Ammonendi sunt qui aliena rapere200* contendunt ut sollicite audiant quod ueniens in iudicio dominus dicat201* ˙ Esuriui enim et non dedistis mihi manducare et cetera202* quibus dicit203* ˙ Discedite a me maledicti in ignem ęternum · qui paratus est diabolo et angelis eius ˙ Hinc ergo colligendum est · quanta dampnatione plectendi sunt · qui aliena rapiunt si tanta anim[fol. 76v]aduersione204* feriuntur qui sua indiscrete tenuerunt · perpendant quo eos obligant205* reatu res rapte si tali subicit206* pena non tradita207* · perpendant quid merentur in iniustitia208* illata · si tanta percussione209* digna est pietas · non impensa ˙ Audiant raptores ve ei210* qui211* multiplicat non sua usquequo et aggrauat contra se densum lutum ˙ Densum lutum contra se aggrauare est terrena lucra · cum pondere peccati cumulare · audiant quid christus dicat ˙ Quid prodest homini si totum mundum lucretur · anime uero suę detrimentum fiat ? id est212* quid prodest homini si totum quod extra se est congregat · sed213* hoc solum quod ipse est dampnat ? audiant214* quod illa quę rapiunt in isto seculo deficient et215* in seculo dimittant · sed secum ad iudicium causas rapine id · est · dampnationes216* ferent · Et sicut217* alibi scriptum est · audiant quid propheta esaias dicit218* ˙ Rapina pauperis in219* domo uestra · et causa uiduę non ingreditur ad eos · et lacrima uiduę usque ad maxillam descendit220* · et dominus non delectabitur in illis ˙ Audiant quia in cuius domo rapina est siue in domo corporis siue in domo mansionis non habitat in illa domo spiritus sanctus sed spiritus malignus · et si accedit ad communionem corporis et sanguinis christi ante dignam satisfactionem · non mundatur per illam221* communionem a peccato · sed in peius armantvr sicut iudas quando in cena plenus rapina et iniquitate communicare presumpsit de manu christi possidetur a diabolo unde et suspensus crepuit medius ˙ Et ad quem causa uiduę non ingreditur nec ipse si digne non satisfecerit in cęlestem ecclesiam intrare ualebit ˙ Audiant rapaces et predatores quid iterum propheta dicat · qui predaris nonne et ipse predaberis ? uidelicet quia ille qui predatur res pauperum et ecclesiarum ac seruorum dei · predatur a diabolo et preda illius fit ˙ Audiant quid sanctus paulus apostolus dicat per quem locutus est christus · et qui raptus fuit usque ad tercium cęlum · et qui raptus fuit in paradisum et audiuit talia secreta uerba quę non liceat homini loqui ˙ Ait namque quia neque rapaces · neque homicidę · neque adulteri regnum dei possidebunt ˙ Vnde intendant quale quantumque peccatum est rapina quam cum adulterio et homicidio sanctus comparauit apostolus ˙ Item ipse dicit ˙ Si quis fornicator · aut adulter · aut rapax · aut homicida est · cum huiusmodi nec cibum sumere christi discipulo · id est222* christiano licet ante satisfactionem id est223* correctionem ac emendationem · et dignam pęnitentiam ˙ Audiant quia sanctus iohannes224* apostolus electus et dilectus christi qui in cena supra pectus eius recubuit · [fol. 77r] talem hominem salutare uetat dicens · nec aue ei dixeris · neque in domum receperis ˙ Audiant quid in toletano concilio sancti episcopi qui in cęlo cum deo regnant · et in terris miraculis choruscant225* · de totius mundi partibus congregati decreuerunt226* ˙ Si quis inquiunt de potentibus clericvm aut quemlibet pauperem aut religiosum expoliauerit · et mandauerit ad ipsum episcopus ut eum audiat et is contempserit · inuicem mox scriperta [!] percurrant per omnes prouincię episcopos quoscumque adire potuerint ut excommunicatus habeatur donec audiat et reddat aliena ˙ Ecce de pauperum raptoribus audiant raptores et predones rerum ecclesiasticarum quid sanctus anacletus papa ab ipso beato petro apostolo presbiter ordinatus227* cum totius mundi sacerdotibus iudicauit ˙ Dicit namque qui abstulerit aliquid patri uel matri homicide est particeps · Pater noster sine dubio deus est qui nos creauit · mater uero nostra ecclesia quę nos in baptismo spiritaliter regenerauit ˙ Ergo qui christi peccunias et ecclesię rapuit · aufert uel fraudatur homicida est atque homicida ante conspectum iusti iudicis deputabitur ˙ Qui rapit pecuniam proximi sui iniquitatem operatur · qui autem pecuniam uel res ecclesię abstulerit228* sacrilegium facit · et sacrilegus iudicandus est ˙ Item sanctus urbanus papa et martyr · res et facultates ecclesię oblationes appellantur qui a domino offeruntur · et uota sunt fidelium ac precia peccatorum atque patrimonia pauperum · si quis illa rapuerit reus est dampnationis ananie et saphire · et oportet huiusmodi tradere satane ut spiritus saluus sit in diem domini ˙ Item sanctus lucius papa ˙ Rerum ecclesiasticarum et facultatum raptores · a liminibus sanctę ecclesię anathemazandos229* apostolica auctoritate pellimus et dampnamus · atque sacrilegos esse iudicamus · et non solum eos sed et omnes consentientes eis · quia non solum qui faciunt rei iudicantur sed etiam qui facientibus consentiunt ˙ Par enim pęna et agentes et consentientes comprehendit ˙ Et sanctus augustinus in sermone euangelii sancti iohannis230* ita dicit231* ˙ Fur sacrilegus locorum sacrorum et dominicorum iudas · et qui aliquid de ecclesia furatur et rapit · iudę perditioni comparatur ˙ Item in sacris canonibus sancto spiritu dicatis et christi sanguine confirmatis · scriptum est ˙ Si quis oblationes ecclesię extra ecclesiam rapere uel dare uoluerit preter conscientiam episcopi uel eius cui huiuscemodi officia commissa sunt · nec cum eius uoluerit agere consilio · anathema sit ˙ Episcopus autem omnibus dicere debet quid sit anathema · et ne desperent ˙ Ostendere debet quamdiu duret anathema · id est232* quamdiu quisque errorem non corrigit · et digna satisfactione non emendat ut reconciliationem et indulgentiam ualeat promereri ˙ Si quis uero [fol. 77v] ante satisfactionem et reconciliationis indulgentiam in peccatis suis perseuerans mortuus fuerit · iam anathema perpetuum illi erit · et peccatum ad mortem · pro quo non dicit233* apostolus ut oretur · sed et plura si necesse fuerit episcopus quisque colligere et dicere procurabit ˙  
200*
korr. aus repere
201*
gek. dic
202*
gek. cetr
203*
gek. dic
204*
o korr. (?)
205*
korr. aus obligent
206*
korr. aus subbicit
207*
non tradita korr. aus contradita
208*
in mit Einfügungszeichen ergänzt
209*
korr. aus percussiones
210*
ve ei korr. aus rei
211*
folgt getilgtes in
212*
id est gek. ide
213*
Über dem Wort eine Glosse: uel si
214*
nt korr. (?)
215*
korr. aus ut
216*
folgt getilgtes secum
217*
sicut mit Einfügungszeichen ergänzt
218*
gek. dic
219*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
220*
korr. aus descendet
221*
korr. aus il[†]
222*
id est gek. id
223*
id est gek. id
224*
gek. ioh
225*
h ergänzt
226*
gek. decreuer
227*
presbiter ordinatus korr. aus ordinatus presbiter
228*
ecclesię abstulerit korr. aus proximi sui
229*
korr. aus anathemazatos
230*
gek. ioh
231*
gek. dic
232*
id est gek. id
233*
gek. dic
CAPITULA234* DOMNI KAROLI ET LVDOVVICI IMPERATORVM  
[BK 266 Abschnitt C c. 1 BK 266 Abschnitt C c. 2 BK 266 Abschnitt C c. 3 BK 266 Abschnitt C c. 4 BK 266 Abschnitt C c. 5 BK 266 Abschnitt C c. 6 BK 266 Abschnitt C c. 7 BK 266 Abschnitt C c. 8 BK 266 Abschnitt C c. 9 BK 266 Abschnitt C c. 10 BK 266 Abschnitt C c. 11]
Vobis uero comitibus dicimus uosque commonemus quia ad uestrum ministerium maxime pertinet · ut reuerentiam et honorem sanctę dei ecclesię exhibeatis · ut cum episcopis uestris concorditer uiuatis et eis adiutorium ad suum ministerium peragendum prebeatis · ut et uos ipsi in ministeriis uestris pacem et iustitiam faciatis · ut quę nostra auctoritas publice decernit fieri ut in uestris ministeriis studiose perficiatur studeatis ˙ Proinde monemus uestram fidelitatem ut memores sitis fidei nobis promissę et in parte ministerii nostri uobis commissi in pace scilicet et iustitia facienda uosmetipsos coram deo et coram hominibus tales exhibeatis · vt et nostri ueri adiutores et populi conseruatores iuste dici et uocari possitis · et nulla quelibet causa aut munerum acceptio aut amicicia cuiuslibet uel odium aut timor uel gratia · ab statu rectitudinis uos deuiare compellat · Quin inter proximum et proximum semper iuste iudicetis ˙ Pupillorum uero et uiduarum et ceterorum pauperum adiutores ac defensores · et sanctę ecclesię uel seruorum illius honoratores iuxta uestram possibilitatem sitis · illos quoque qui temeritate et uiolentia in furta et latrocinia siue rapinis communem pacem populi perturbare moliuntur · uestro studio et correctione sicut decet compescite ˙ Et si aliqua persona in aliquo uobis impedimentum fuerit quin ea quę dicimus facere non ualeatis · nobis ad tempus illud notum faciatis ut nostra auctoritate adiuti ministerium uestrum digne adimplere possitis ˙ Omnes uero laicos monemus ut235* honorem ecclesiasticum conseruent · et dignam uenerationem episcopis et dei sacerdotibus exhibeant · et ad eorum predicationem cum suis deuote occurrant · et ieiunia ab illis communiter indicta reuerenter conseruent · et suos obseruare doceant et compellant · ut etiam dies dominicus sicut decet honoretur et colatur omnes studeant · et ut liberius fieri possint merchata et placita a comitibus sicut sepe ammonitum fuit illo die prohibeantur ˙ De pace uero in exercitali itinere seruanda usque ad marcham hoc omnibus notum fieri uolumus · quod quique auctorem dampni sibi preterito anno inlati nominatim cognoscit · ut iustitiam de illo quęrat et accipiat ˙ Dehinceps236* tamen [fol. 78r] omnibus denunciare uolumus ut unusquisque cognoscat · omnes qui in suo obsequio in tali itinere pergunt siue sui sint siue alieni · ut ille de eorum factis rationem se sciat redditurum ut quicquid in pace uiolanda deliquerint ad ipsius debet periculum pertinere · ea scilicet conditione ut pacis uiolator primum iuxta facinoris qualitatem siue coram nobis siue coram misso nostro dignas pęnas persoluat · et senior qui talem secum duxerit quem aut constringere noluit aut non potuit ut nostram iussionem seruaret · et insuper regno nostro predas facere non timuerit · pro illius neglegentia si ante eum de his non ammonuerit · et postquam237* neglegentia contemptoris ad eius notitiam peruenerit eum corrigere sicut decet neglexerit · honore suo priuetur · ut scilicet neuter illorum sine iusta uindicta remaneat ˙ Comites uero ministris ecclesię in eorum ministeriis ut hoc plenius et nostris et de se et de suis hominibus optinere possint adiutores in omnibus fiant ˙ Et quicumque prima et secunda uice de his a comite ammonitus non se correxerit · uolumus ut per eundem comitem eius neglegentia ad nostram notitiam perferatur · ut nostra auctoritate quod in nostro capitulari continetur subire cogatur ˙ De pace ammonemus ut omnes qui per aliqua scelera rebelles sunt constringantur ˙ De pace et iustitia infra patriam sicut sepe per alia capitula iussimus adimpletum fiat ˙ Si quis domum alieni cuiuslibet infregerit · quicquid exinde per uim abstulerit aut rapuerit uel furauerit · secundum legem ea illi cuius domus fuerit infracta et spoliata in triplum componat · et insuper bannum dominicum soluat ˙ Si seruus hoc fecerit sententiam superiorem accipiat · et insuper secundum suam legem compositionem faciat ˙ Si quislibet aliquod238* tale dampnum alicui fecerit pro quo plenam compositionem facere non ualeat · semetipsum in iudicio pro seruo dare studeat · usque dum plenam compositionem adimpleat ˙ Si quis messes aut annonas in hoste super bannum dominicum rapuerit uel pauerit aut furauerit · aut cum caballis uastauerit · estimato dampno secundum legem in triplum componat ˙ Et si liber homo fecerit · bannum dominicum pro hac re componere cogatur · seruus uero secundum legem triplam compositionem dampnum in loco restituat · et pro dampno disciplina corporali subiaceat ˙ Si quis in exercitu infra regnum sine iussione dominica per uim hostilem aliquid predare uoluerit · aut fenum tollere aut granum siue pecora maiora uel minora · domosque infringere uel incendere · hęc ne fiant omnino prohibemus ˙ Quodsi ab aliquo presumptvose239* factum fuerit · LX · solidis si liber est sit culpabilis · et omnia similia [fol. 78v] restituat240* · aut · XII · testibus se purget · si uero seruus hoc fecerit capitali crimini subiaceat et dominus omnia similia restituat quia seruum suum non correxit241* · nec custodiuit ut talia non perpetraret quoniam si nos ipsos comedimus cito deficiemus · unusquisque tamen custodiat exercitum suum ne aliqua depredatio242* infra regnum fiat ˙ Si quis infra regnum rapinam fecerit aut cuiquam nostro fideli eiusque homini aliquid ui abstulerit · in triplo cui aliquid abstulerit legibus componat et insuper bannum nostrum · LX solidos nobis persoluat ˙ Postmodum uero ante nos a comite adducatur ut in bastonico retrusus usque dum nobis placuerit poenas luat ˙ Nam si publicę actum243* fuerit publicam inde hagat [!] poenitentiam · iuxta sanctorum canonum sanctionum [!] · si uero occultę sacerdotum consilio ex hoc agat penitentiam · quoniam raptores ut ait apostolus · nisi ueram egerint penitentiam regnum dei non possidebunt ˙ Qui uero de rebus ecclesiarum aliquid abstulerint grauius inde iudicetur quia sacrarum rerum ablatio sacrilegium est · et sacrilegus uocatur qui ex eis aliquid abstulerit aut rapuerit ˙ Extorres namque a liminibus sanctę matris ecclesię tales persone usque ad satisfactionem ecclesię quam leserant244* sunt habende245* atque firmiter denotande ˙  
234*
gek. CAP
235*
t korr. (?)
236*
h ergänzt
237*
gek. postq
238*
korr. aus aliquid
239*
korr. aus presumptiose
240*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
it mit Einfügungszeichen ergänzt
241*
korr. aus correxerit
242*
korr. aus depredatione
243*
ct korr. (?)
244*
korr. aus le[†]
245*
korr. aus habeun
CAPITVLA KAROLI REGIS ET LOTHARI REGIS · NEPOTIS EIVS IN VALENTIANAS ANNVNTIO KAROLI ˙  
 · I ·  
[BK 268 Abschnitt A c. 1]
Uolumus uos scire quod fuit insimul noster conuentus ˙ Postquam deus nostrum seniorem246* uocauit de isto seculo · semper inueni tale consilium in meo dilecto fratre hluduuuico sicut mihi necesse fuit et ego in illo247* quęsiui et illum ostendere decuit · et illius adhortatione et interuentione deuenit deo gratias talis unanimitas inter me et bonę248* memorię fratrem249* meum hlotharium sicut inter fratres esse debeat · et propter tales causas quę sicut inter nos coniacuerant inuenimus cum communibus fidelibus nostris quia necesse erat ut inter nos firmitas facta fuisset secundum dei uoluntatem de nostro communi profectu et adiutorio et de filiorum ac regni et fidelium nostrorum saluamento · sicut ter adcognitauimus nostris communibus fidelibus qui adfuerunt et ille in sua uita contra nos conseruauit · et deo gratias nos contra illum conseruauimus250* et contra illius filios nepotes nostros adiuuante deo quantum scimus et possumus et illi ad nos quęsierint conseruare uolumus ˙  
246*
korr. aus senionem
247*
korr. aus illum
248*
korr. aus boni
249*
m ergänzt
250*
korr. aus conserui
II ·  
[BK 268 Abschnitt A c. 2]
Post obitum uero illius [fol. 79r] ex251* parte pro mea sicut audistis infirmitate · ex parte pro paganorum superuentione · et pro aliis occupationibus quę in regno nostro acciderunt252* · usque modo non fuit oportunus locus · ut ego et iste meus253* carissimus nepos insimul parabolare potuissemus · et inuicem nobis presentes nostras uoluntates demonstraremus quas in corde unusquisque contra alterum retinebamus ˙  
251*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
252*
gek. accider
253*
gek. ms
III ·  
[BK 268 Abschnitt A c. 3]
Euenit autem locus congruus quia iste meus254* carissimus nepos cum dilectissimo fratre255* meo hludouuico parabolauit · et tale receptum et consilium in eo inuenit sicut et isti necesse fuit et illum demonstrare decuit quod mihi satis complacuit · et nunc quando mecum parabolauit256* dixit mihi quod in illa firmitate quam ego cum patre suo bonę memorię fratre meo feci et illum suscepi in illa susceptione uellet perseuerare · et illam firmitatem quam suus pater meus257* frater contra me fecerat uellet adiuuante domino per omnia obseruare ·  
254*
gek. ms
255*
korr. aus fratri
256*
gek. parabolau
257*
gek. ms
IIII ·  
[BK 268 Abschnitt A c. 4]
Et inuenimus cum communibus fidelibus nostris ut pro talibus necessitatibus sicut scitis et uidetis in isto regno euenire nos inuicem confirmaremus sicut et fecimus · ut ad honorem sanctę dei ecclesię et communem profectum ac fidelium nostrorum saluamentum et regnum nostrum contra quosque nobis necesse fuerit continendum inuicem nos saluemus et adiuuemus sicut auunculus nepotem et nepos auunculum per rectum saluare et adiuuare debet ˙  
V ·  
[BK 268 Abschnitt A c. 5]
Et nostri fideles qui presentes fuerunt258* et hoc consilium nobis dederunt259* · dixerunt260* nobis quod parati sint nos auxiliante domino in omnibus adiuuare · ut istam firmitatem possimus inuicem obseruare · et propterea uolumus a uobis uestrum consensum et uoluntatem audire · si et hoc uobis bene uidetur et nobis inde auxilium uultis prestare · ut hoc possimus cum dei adiutorio et uestro obseruare ·  
258*
gek. fuer
259*
gek. deder
260*
gek. dixer
CAPITULUM · I · ANNVNTIATIO LOTHARII ·  
[BK 268 Abschnitt B]
Sicut meus261* auunculus uobis dicit quantum deus mihi scire et posse donauerit et illa firmitate cum seniore meo facta in qua me suscepit · et quam senior meus262* contra illum fecit uolo perseuerare · et illam quam contra eum feci cum dei adiutorio uolo firmiter obseruare ˙  
261*
gek. ms
262*
gek. ms
ITEM ANNVNTIATIO KAROLI REGIS ˙  
[BK 268 Abschnitt C]
Volumus uos scire quia propter istas rapinas et depredationes quę in regno nostro increuerunt263* · ex parte quia pagani nobis superuenerunt264* · ex parte pro talibus occasionibus quę in regno nostro acciderunt265* · synodo episcoporum266* aliquantos267* de nostris fidelibus pro oportunitate temporis conuocauimus et considerauimus cum ipsis ut per omne regnum nostrum episcopi et missi nostri ac comites in singulis parrochiis et comitatibus placitum teneant · et ad illa placita omnis homo qui placitum custodire debet et in illis comitatibus commanet sine [fol. 79v] exceptione et excusatione conueniant · et episcopi omnibus demonstrent quam graue hoc peccatum sit · et qualem pęnitentiam querit et qualem dampnationem nisi pęnitentia succurrerit adquirat · et missi nostri capitula legis et antecessorum nostrorum de hoc omnibus ostendant · et tantum mysterium interdicant · et sciant omnes quia quicumque abinde talia facere presumpserit · et canonicam et regalem uindictam suscipiet sicut tunc omnibus et episcopi et missi nostri plenius annunciabunt ˙  
263*
gek. increuer
264*
gek. supuener
265*
gek. accider
266*
folgt getilgtes et
267*
li mit Einfügungszeichen ergänzt
ITEM ANNVNTIATIO LOTHARII ·  
[BK 268 Abschnitt D c. 1]
Sciatis etiam quia considerauimus ut quicumque malefactor de uno nostro regno in alterum uenerit · episcopus uel missus siue comes de quorum ministerio effugerit ut iustitiam non reddat aut dignam uindictam non sustineat · illis missis in quorum missatico in alio regno fugerit notum faciant · et ipsi illum taliter constringant ut aut ad compositionem aut ad uindictam illuc reueniat · ubi malum perpetrauit ·  
CAPITULUM · II ·  
[BK 268 Abschnitt D c. 2]
Et sciatis quia sicut deus per suam misericordiam268* et per mei269* auunculi270* bonitatem · et per mei senioris ac meos fideles in271* adiutorium meo seniori in regno successi · ita et in omni bonitate et in obseruatione de illis capitulis quos meus272* senior cum suis fratribus meis auunculis ad marsnam de dei uoluntate et sanctę dei ecclesię honore et regni stabilitate et sanctę ecclesię273* ac regni fidelium saluamento considerauit et confirmauit · cum dei adiutorio et meis auunculis consilio et auxilio et uestro adiutorio permanere uolo ˙  
268*
gek. miscrdiam
269*
korr. aus meos
270*
korr. aus auunculos
271*
in mit Einfügungszeichen ergänzt
272*
gek. ms
273*
ę korr. (?)
TERCIA ANNVNCIATIO KAROLI ˙  
[BK 268 Abschnitt E]
Deus omnipotens nobis donet ut uestram fidelitatem et uestrum adiutorium quę semper contra nos cum omni barnatv demonstrastis uobis sic merere possimus sicut antecessores nostri uestris antecessoribus in bono meruerunt274* · et nos uobis cum omni bonitate uolumus commereri ˙  
274*
gek. meruer
[BK 242 Prolog]
Anno incarnationis domini nostri iesu christi · DCCCLX · hęc sunt capitula uenerabilium regum · hlotharii · hludouuici · et karoli quę inter se firmauerunt275* · II · idus276* iunias277* in pago treiectinse iuxta ipsum locum treiectvm ˙  
275*
gek. firmauer
276*
gek. id
277*
gek. iun
CAPITULUM · I ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 1]
Vt omnium preteritorum malorum et contrarietatum et supplantationum ac malarum machinationum atque monitionum seu nocimentorum inuicem actorum abolitio ita inter nos278* et apud uos fiat · et a nostris cordibus penitus auellatur cum omni malicia et rancore ut nec in memoriam ad retributionem dumtaxat mali uel contrarietatis atque exprobrationis seu imperii · et de cetero exinde quiddam ueniat ·  
278*
s korr. (?)
II ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 2]
Vt tanta inter nos domino cooperante uere caritatis benignitas abhinc inante semper maneat [fol. 80r] de corde puro et conscientia bona et fide non ficta sine dolo et simulatione · ut nemo suo pari suum regnum aut suos fideles · uel quod ad salutem siue prosperitatem ac honorem regium pertinet discupiet aut forconsiliet · aut per occultos susurrones libenter composita mendacia seu detractiones acceptet ·  
III ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 3]
Vt unusquisque fideliter parem suum ubicumque illi necessitas fuerit et ipse potuerit aut per se aut per filium aut per fideles suos et consilio et auxilio adiuuet · ut regnum fideles · prosperitatem atque honorem regium debite ualeat optinere · et ueraciter unusquisque erga alterum certatim demonstret quia in pari sui aduersitate si euenerit fraterno modo contristetur et in prosperitate illius letetur · et talem fidem sicut inter nos modo abhinc inante conseruaturos confirmatum habemus · sicut unusquisque infantibus fratris sui si obierit ille qui superfuerit conseruabit ·  
IIII ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 4]
Et quia per uagos homines pax et tranquillitas perturbari solet · uolumus ut ad quoscumque nostrum279* talis euenerit · nemo ex nobis illum aliter recipiat nisi ut ad rectam rationem perducatur · et si subterfugerit omnes in commune in cuius regnum uenerit illum persequamur donec ad rationem perducatur aut de regno deleatur ·  
279*
korr. aus [†]ostrum
V ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 5]
Similiter et de eo agendum est qui pro aliquo capitali crimine a quolibet episcopo excommunicatur et regimen regis immutat ne debitam pęnitentiam suscipiat · interdum etiam incertam propinquam suam aut sanctimonialem uel raptam siue adulteram quam illic ei non liceat habere fugiens secum ducit · Hi tales cum episcopus ad cuius pertinet curam nobis notum fecerit diligenter perquirantur ne morandi in regno alicuius nostrum inueniant locum · et dei ac nostros fideles suo morbo inficiant · et de quoquo crimine publico debitam pęnitentiam suscipere compellantur ˙  
VI ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 6]
Ut nemo episcoporum hominem peccantem ab ecclesia et christiana communione alienet · donec illum secundum euangelicum preceptum ut ad emendationem et pęnitentiam redeat commonitum habeat · quia peccans si commonitus inobediens et incorrigibilis permanserit · et ad emendationem redire noluerit regiam uel rei publice potestatem per se episcopus aut per ministros suos adeat ut constringatur280* et ad emendationem ac pęnitentiam peccator redeat ˙ Qui etiam si ita ad correctionem perduci nequiuerit · tunc secundum leges ecclesiasticas medicinali separatione a communione ecclesiastica segregetur ·  
280*
korr. aus constringantur
VII ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 7]
Vt illis hominibus [fol. 80v] qui in talibus perturbationibus sicut in his preteritis annis acciderunt281* in deum et sanctam ecclesiam atque in nos peccauerunt282* · si se ex ueritate recognoscentes petierint · et deinceps nobis ueraciter fideles esse uoluerint · et in regnis nostris pacifici ac quieti et legibus ac iustitię obedientes extiterint · rationabilis misericordia283* impendatur · non solum in indulgentia commissorum et in concessione proprietatum · uerum etiam et in largitione honorum secundum nostram rationabilem possibilitatem ·  
281*
gek. accider
282*
gek. peccauer
283*
gek. miscrdia
VIII ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 8]
Vt de rapinis284* ac depredationibus et de conspirationibus atque seditionibus et de raptis feminarum sicut ecclesiasticę285* et christianę leges atque progenitorum nostrorum capitula continentur ita in omnibus et ab omnibus conseruetur ·  
284*
p korr. (?)
285*
ę korr. (?)
VIIII ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 9]
Vt alia etiam capitula eorundem progenitorum nostrorum de sanctae286* ecclesiae287* honore et immunitate ac conseruatione · et de regio etiam honore atque uigore et populi nobis commissi lege ac iustitia in omnibus et ab omnibus conseruentur ·  
286*
e von anderer Hand ergänzt
287*
e3 von anderer Hand ergänzt
X ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 10]
Ut nostri fideles unusquisque in suo ordine et statu ueraciter sint de nobis securi quia nullum abhinc in antea contra legem dampnabimus aut opprimemus · uel indebitis machinationibus288* affligemus · sed illorum scilicet communi consilio secundum dei uoluntatem ad restitutionem sanctę dei ecclesię atque pacem populi nobis commissi assensum prebebimus ut illi non sint nobis resistentes ad ista exequenda · uerum etiam sic sint fideles ac ueri adiutores ad ista peragenda sicut per rectum unusquisque in suo ordine principi suo esse debet ˙  
288*
korr. aus machinachi
XI ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 11]
Vt sic simul coniuncti et nos fratres ac nepos noster ad inuicem et nos cum fidelibus nostris simul cum deo reconiungamus ut nobis sit propitius · et unusquisque nostrum absque sua excusatione recognoscamus in quibus aut singillatim aut communiter contra illius mandata consensimus uel fecimus in ordine ecclesiastico seu statu regni · et per singula in medium producamus · et nemo nostrum suo amico uel propinquo nec sibi seculariter parcat · quin sicut premisimus in precedenti289* capitulo uero consilio illa in commune certatim emendare curemus quantotius poterimus ·  
289*
korr. aus precen
XII ·  
[BK 242 Abschnitt D c. 12]
Et si aliquis ex subditis in quocumque ordine de hac conuenientia exierit uel huic communi decreto contradixerit · seniores cum fidelibus suis hęc secundum dei uoluntatem et legem ac iustam rationem uelit nolit ille qui diuino consilio et huic conuenientię contradicens fuerit hęc sequatur ˙ Et si aliquis de senioribus de hac conuenientia exierit · cum plures fideles regni nostri in unum conuenerint [fol. 81r] et eorum qui hęc obseruauerint seniorum consilio ac communi episcoporum iudicio qualiter de eo qui debite ammonitus incorrigibilis perseuerauerit agendum sit fauente domino decernatur ˙ Et ut firmius supradicta capitula a nobis auxiliante domino inuiolabiliter obseruentur · et nos illa obseruaturos credatis manibus nostris subter firmauimus ˙  
[BK 242 Abschnitt B BK 242 Abschnitt C]
Hęc sunt nomina episcoporum qui · NONIS290* · IVNIIS291* · in secretario basilice sancti castoris considerauerunt292* cum nobilibus ac fidelibus laicis firmitatem quam gloriosi reges nostri · hludouuicus · et karolus · atque hlotharius · inter se fecerunt293* · VII · idus294* iunias295* · in eodem monasterio · et qui hęc capitula ab omnibus conseruanda acceptauerunt296* ˙ Hincmarus · Guntharius · Altfridus · Salomon · Aduentus · Hatto · Deodericus · Leutbertus · Gebehardus · Cristianus · Vulfadus abbas · Withgarius abbas · hęc nomina laicorum · Chonradus · Eurardus · Adelardus · Arnustus · Warnarius · Liutfridus · hrodulfus · Erchingarius · Gislebertus · Rathbodo · Arnulfus · Hugo · item Conradus · Liutharius · Berengarius · Mathfridus · Boso · Sigeri · harmannus · Richoinus · Wigricus · hunfridus · Bernolfus · hatto · Adelbertus · Burchardus · Cristianus · Leutulfus · Hessi · Eyrmannus · Item Rodolfus · Sigehardus · Amodo et quamdiu uixero istum fratrem meum · karolum · et nepotes meos · hludouuicum · hlotharium · et karolum · ad dei uoluntatem et sanctę eius ecclesię statum et honorem atque defensionem et ad nostram communem salutem et honorem · et ad populi christiani nobis commissi saluamentum et pacem · et ad legis ac iustitię atque recte rationis conseruationem quantum mihi deus scire et posse donauerit · et ipsi me obaudierint et a me ipsi quesierint uero consilio · et secundum ut mihi rationabiliter et salubriter possibile fuerit sincero auxilio adiutor ero ad regnum illorum continendum · et nec in uia nec in membris neque in regno illorum eos forconsiliabo · in hoc ut ipsi erga me similem promissionem faciant et conseruent · si me adiuuet deus et iste sanctę reliquię ˙  
290*
gek. NON
291*
gek. IVN
292*
gek. csiderauer
293*
gek. fecer
294*
gek. id
295*
gek. iun
296*
gek. acceptauer
CAPITULUM · I ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 1]
Posteaquam proximo apud confluentes nos inuicem mutua indulgentia annuente domino communi fidelium nostrorum consilio reconciliauimus · et sacramento de obseruanda inter nos pace et de prestando alter utrum adiutorio nos confirmauimus · et capitula a communibus fidelibus nostris dictata et nobis297* relicta298* nos obseruaturos promisimus · et publice communibus fidelibus nostris annunciauimus uobis unice et karissime frater reputare non uolo ut illa quę inuicem nobis promisimus · [fol. 81v] hactenus299* erga me obseruata non habeatis · nec spero ut uos aut aliquis alius mihi reputare possit aut uelit ut similiter erga uos illa obseruata non habeam · quodsi quis fecerit paratus sum inde uobis certam reddere rationem et dignam facere satisfactionem ˙ Et si aliquis mihi reputare uoluerit quod quantum ex me est illa quę debeo nepoti nostro hlothario obseruata non habeam · similiter paratus sum certam reddere rationem et congruam facere satisfactionem ˙ Qualiter autem ea quę mihi promisit ille erga me obseruata habeat · non solum ego sed et plures alii sciunt ˙  
297*
dictata et nobis korr. aus [†]
298*
korr. aus relucta
299*
h ergänzt
 · II ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 2]
Sed et sicut nobis tunc ibi conuenit ut tempore statuto ad locum condictum cum primoribus regnorum nostrorum conuenerimus · ut ibi quęque in regnis nostris emendatione digna et necessaria erant · et in sancta dei ecclesia et in nostro ac populi saluamento tractaremus · et nos erga fideles nostros et fideles nostri erga nos emendaremus · et obseruanda de cetero statueremus · et semel et secundo ad hęc exequenda paratus fui · et ad hoc etiam nunc conueni sicut sepe mihi per communes fideles nostros mandastis ˙  
 · III ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 3]
Pro quibus autem causis cum prefato nepote nostro antea loqui non uolui quam uobiscum inde acciperem consilium · quędam uolo hic designare · quędam uero postea congruo loco et conuenienti modo uobis innotescere ˙  
 · IIII ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 4]
Quando altera uice pro his quę dixi tractandis ad tusiacum ueni · adportauit mihi et episcopis regni nostri boso ex parte domni apostolici epistolas quasdam nepoti nostro et episcopis regni sui mittendas · quas illis secundum mandatum domni papę transmisimus · quasdam autem nobis legendas et obseruandas quarum et hic textum habemus · inuenimus increpatos cur fornicarios in regno nostro immorari permitteremus · et non solum ipsam feminam sed et omnibus consencientibus300* facinori eius a corpore et sanguine domini excommunicatos usque dum ipsa mulier ad uirum suum rediret ˙ Et scimus sicut sanctus dicit gregorius quoniam si quis res et causas si potest non corrigit · ipse illa committit ˙ Nos autem audiuimus predictam feminam in regno nepotis nostri commorari · et hanc sententiam postea non audiuimus immutatam · et qui grauamur nostris timemus alienis etiam communicare peccatis communicando excommunicatis ·  
300*
korr. aus facientibus
V ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 5]
Filiam nostram iudith uiduam secundum leges diuinas et mundanas sub tuitione ecclesiastica et regio mundeburde constitutam balduinus sibi furatus est in uxorem · quem post legale iudicium episcopi regni nostri excommunica[fol. 82r]uerunt secundum sacros canones et diffinitionem sancti gregorii papę qui dicit · si quis uiduam furatus fuerit in uxorem ipse et consentientes ei anathema sint ˙ Quę et uerbis et litteris nos et episcopi regni nostri nepoti nostro lothario innotvimus · nos etiam sicut scitis consilio et consensu fidelium nostrorum communiter confirmauimus ut nemo nostrum huiusmodi hominem in regno suo recipiat neque immorari permittat · sed ad rectam rationem reddendam et ad pęnitentiam agendam sicut statutum est illum redire cogat ˙ Qualiter autem nepos noster lotharius non solum erga nos et consanguinitatem nostram · uerum et contra deum et sacram auctoritatem et communem christianitatem inde egerit · spero quia uos non latet quod est plurimis cognitvm · et sanctus paulus per quem loquutus est christus dicit · non solum qui faciunt sed qui consentiunt facientibus digni sunt morte ·  
VI ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 6]
Nota est uobis causa de uxore nepotis nostri lotharii unde a nobis et ab episcopis regni nostri sed et ab aliis episcopis presentibus nobis consilium quesiuit et audiuit · sed secundum illud consilium exinde non fecit ˙ Scimus etiam quia et ad domnum apostolicum pro hoc transmisit · et ab illo exinde epistolas recepit ˙ Negare quoque non uolumus nos scire quid domnus apostolicus et illi et quibusdam episcopis inde mandauit ˙ Et scimus quod negare non possumus nec uolumus · quoniam non debemus · quia301* domni apostolici commendatio ab euangelica ueritate et ab apostolica atque canonica302* auctoritate in nullo discordat303* · et secundum mandatum illius de hoc facto exsecutum non audiuimus nec uidemus ˙ Illa etiam sancta et prima in toto orbe terrarum sedes per diuinum paulum cęlestem scilicet tubam qui ad tertium cęlum et ad paradysum raptus · hoc ab ipso domino didicit304* nobis et omnibus christianis semper in omni mundo clamat cum huiusmodi nec cibum sumere · et per beatum305* Iohannaem apostolum qui de ęterno et uiuo christi pectoris fonte in cena quando sacramenta in redemptionis nostrę sunt celebrata et tradita super eo recumbens hausit quod redemptis omnibus propinauit manifestissime sedes apostolica interdicit · huiusmodi hominem non debere quenquam in domum suam recipere nec aue ei dicere · quia qui dicit306* ei aue communicat operibus eius malignis ˙ Et per beatum gregorium papam in omeliis iezechielis dicit307* · quia sicut ille qui fide a deo recedit apostata est · ita et ille qui a deo recedit opere · sine dubio apostata est [fol. 82v] quoniam308* sicut dicit apostolus fides sine operibus mortua est ˙ Et item sicut alibi dicit apostolus · sunt qui confitentur se nosse deum factis autem negant ˙ Et ipse dominus dicit de semel et secundo ac tercio legaliter excommunicato et non correcto · ut sit nobis sicut gentilis et publicis criminibus implicatus · cum quo et apostolica et canonica auctoritas nec cibum sumere ut premisimus nobis concedit ˙  
301*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
302*
o korr. (?)
303*
korr. aus discortat
304*
korr. aus dic
305*
b korr. (?)
306*
gek. dic
307*
gek. dic
308*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
VII ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 7]
Propterea unice et frater karissime et uobismetipsis accipite et mihi consilium date · et ipsi nepoti nostro suę salutis et honoris date consilium et prestate auxilium · quia et ego ad hoc quantum mihi dominus scire et posse donauerit sum paratus simul uobiscum agere si uoluerit ipse recipere ·  
VIII ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 8]
Quod autem consilium ego cum episcopis et ceteris fidelibus nostris sollicitus et pro nostra communi uestra scilicet et mea · sed et pro ipsius nepotis nostri salute et honore · et pro communium fidelium nostrorum indemnitate et saluatione · nunc proxime et in synodo et in placito nostro accepi uobis cui nullum bonum negare · sed omne bonum meum participare debeo dico309* si placet · Et si ita uobis uisum fuerit bene · accipiamus illud communiter · et si melius nobis per rationem et auctoritatem diuinam et humanam nostrę saluationi et christianitati congruentem ostenderitis · paratus sum illud cum omni deuotione accipere et uobiscum deo cooperante et communium fidelium nostrorum consilio et auxilio adminiculante libentissime sequi et exequi ·  
309*
dico mit Einfügungszeichen ergänzt
VIIII ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 9]
Quia scriptum est dicente bono rege qui tamen deliquit ut homo et recognouit se ut felix · ex uoluntate maea [!] confitebor illi · profiteatur idem310* nepos noster coram uobis et coram episcopis qui uobiscum fuerint · et remandet nobis per uos et per illos quia uult secundum domni apostolici et episcopale immo diuinum consilium ad placitum conuenire cum episcopis et fidelibus atque amicis dei et nostris ac suis · quoniam hęc causa generalis est omnibus christianis · et aut ostendere quia secundum legem diuinam et humanam christianis congruam hoc factum de uxore sua habeat exsecutum · aut secundum dei consilium et legem christiano regi conuenientem · hoc et illa duo quę premisimus emendare uelit et debeat · et paratus sum cum tali caritate et honorabilitate illum recipere sicut christianus rex christianum regem · et sicut diligens patruus dilectum nepotem debet recipere · et in illius amicicia ad illius saluationem et honorem si ita fecerit permanere · et constituatur tempus congruum et locus oportunus quando simul pacifice conueniamus · et hanc [fol. 83r] causam sicut de nobis ipsis · quia sicut scriptura dicit · os nostrum et caro est ad communem nostram et fidelium nostrorum saluationem et honorem diffiniamus · ne qui fidelibus nostris et omnibus christianis in bono exemplum esse debemus · perditionis exemplum donemus · et qui malorum correctores esse debemus · caput malorum quod absit fiamus · Sed et ea quę ut supra diximus apud confluentes promisimus nos tractaturos et obseruanda constituturos tractaremvs311* et statuamus et qui undique propter peccata nostra et malum discordię quod in regnis nostris manet percutimus · placato deo misericordię312* illius solatium consequi mereamur ˙ Et non sit nepoti nostro hoc agere in mente sua durum quia scriptum est · qui mentis est durę corruet in malum · sed timeat deum et compescat illud scandalum quod tam grande in ista christianitate sine ulla necessitate est generatum et propagatum · cum per rationem et auctoritatem potuisset ad debitum effectum perduci quod multis hominibus uidetur sine plena ratione et auctoritate debita exsecutum · et quia scriptum est beatus homo qui semper est pauidus313* · et dominus dicit314* diligentes me diligo · pro amore et timore dei honoret se et suam christianitatem et suum nomen regium · et eruat se et nos omnes ab ista calumnia quę illum sequitur · et per illum ac propter illum nos propinquos illius et honore in deum · sciens dominum dicere honorantes me honorabo · et eos qui contempnunt me erunt ignobiles ˙  
310*
gek. ide
311*
korr. aus tractaturos
312*
gek. miscrdię
313*
gek. pauid
314*
gek. dic
X ·  
[BK 243 Abschnitt A c. 10]
Et si ita noluerit faciat quod iudicauerit faciendum · ego in uestra amicicia et debita fraternitate persistere · et omni debito obsequio illam promereri cupiens qui non quero quę illius sunt sed illum · si eum salubriter habere non possum me deo pro illius amicicia tollere nolo · nec ad malum alicui prestare auxilium uolo · quia legimus in scriptura dominum dixisse cuidam regi ˙ Impio prebes auxilium et his qui oderunt315* me amicicia iungeris · idcirco iram quidem domini merebaris · et sicut ibidem in reliquo scriptum est ˙ Et item legimus quia de quacumque impietate quicumque impius conuersus fuerit et ex corde suo se conuerti uelle dixerit316* iam non inter impios computatur · sed a piis pie recipi debet et salubriter potest dicente scriptura ˙ Verte impios et non erunt · non quia non erunt in essentia sed non erunt317* in impietatis culpa ˙ Hęc autem diximus non ut nepotem nostrum in numero impiorum computari cupiamus · quem piorum numero sociari a domino exoptamus ˙  
315*
gek. oder
316*
uelle dixerit korr. aus dixerit uelle
317*
gek. er
ANNVNTIATIO DOMNI LVDOVVICI · [fol. 83v]  
CAPITULUM · I ·  
[BK 243 Abschnitt B c. 1]
Sicut scitis qui ibi affuistis quando proxime apud confluentes nos adiuuante deo coniunximus · et capitula a nobis et fidelibus nostris obseruanda statuimus · conuenit nobis ut congruo318* tempore et oportuno loco iterum simul conueniremus et cum dei adiutorio et fidelium nostrorum consilio quę in statu sanctę ecclesię et in nobis et in regnis nostris atque in nostris fidelibus emendanda erant emendaremus · et ut emendanda de cetero obseruentur statueremus · et ad319* hęc agenda iam per tres uices et tempus et locum diximus sed aut mihi aut fratri meo aut communi nepoti nostro tales cause acciderunt pro quibus hoc quod diximus implere non potuimus ˙  
318*
korr. aus congruum
319*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
II ·  
[BK 243 Abschnitt B c. 2]
Interea peruenit ad me quia meus frater et communis nepos noster ita inter se non erant sicut tunc fuerunt quando nos simul conuenimus320* · et ideo ad hoc ueni ut inter eos priuatus mediator existerem · et ipsi sic inter se sint sicut per rectum esse debent ˙ Vnde frater noster per me et per episcopos nostros ac per episcopos nepotis nostri et scripto et uerbo tales causas nepoti nostro mandauit · pro quibus illi sic priuatus non erat sicut antea fuerat quia si ita se emendare321* uellet sicut ei emendabat uoluntarię illi erat sicut diligens patruus dilecto nepoti et christianus rex christiano regi esse per rectum debet ˙ De quibus causis nos et episcopi qui nobiscum fuerunt322* ex parte nepotis nostri fratri nostro et episcopis qui cum eo erant tale responsum reddidimus · quia illas causas quas ei reputabat paratus erat aut emendare aut de illis certam reddere rationem et dignam323* facere satisfactionem ˙ Quod responsum frater noster et episcopi libenter receperunt · et deo gratias sunt ita modo frater et nepos noster sicut per rectum esse debent ˙  
320*
von Hand A korr. aus coniunximus
321*
korr. aus emendat
322*
gek. fuer
323*
korr. aus dignum
III ·  
[BK 243 Abschnitt B c. 3]
Et uolumus ut sicut nobis conuenit ut inter nos fideles missi discurrant · et quę in uniuscuiusque nostrum regno emendanda sunt et324* alter alteri innotuerit emendent · et casę dei et sacerdotes ac serui dei legem et honorem debitum habeant · et unusquisque fidelium nostrorum in regnis nostris cuiuscumque nostrum sit homo legem et iustitiam et in se et in suis proprietatibus et in suis honoribus habeat · sicut tempore antecessorum nostrorum habuerunt325* et sicut inter nos conuenit iam et in illis a capitulis est constitutum quę antecessores nostri reges constituerunt326* · et sicut nos apud marsnam firmauimus · et sicut nunc proxime apud confluentes statuimus · donec adiuuante deo congruo tempore et oportuno loco iterum simul conueniamus · et una communium fidelium nostrorum consilio quę perfecta non fuerint pacifice tractemus atque perficiamus ˙  
324*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
325*
gek. habuer
326*
gek. cstituer
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 99v] [12]
[Nicht transkribierter Text]
VIIII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 1]
De honore et cultu ecclesiarum ·  
X ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 2]
De honore episcoporum et ueneratione seruorum dei ·  
XI ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 3]
De iustitiis ·  
XII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 4]
Vt cautela fiat erga eos qui causa iuuentutis aut insipientię in aliquo fallunt siue contempnunt ammonitionem episcoporum ne subito aut incaute dampnentur anathemate ·  
XIII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 5]
de his qui contra regiam potestatem contumaces esse moliuntur ·  
XIIII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 6]
De precariis ·  
XV ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 7]
de hospitalibus  
XVI ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 8]
De rapacibus  
XVII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 9]
Vt episcopis tempus congruum obseruetur ad ministerium suum peragendum ·  
XVIII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 10]
Vt clerici arma militaria non contingant ·  
XVIIII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 11]
Vt missi dirigantur qui inquirant si precepta a nobis de rebus ecclesiarum ad proprium sint facta ·  
XX ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 12]
De heresi symoniaca ·  
XXI ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 13]
Vt a nullo sedes episcopalis proprio infirmante episcopo usurpetur ·  
XXII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 14]
Vt canonici infra dormitorium dormiant ·  
XXIII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 15]
Vt monachi ad palatium non ueniant nisi causa obedientię exceptis abbatibus327*  
327*
gek. abbib
XXIIII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 16]
Ut laici decimas de ecclesiis non contingant ·  
XXV ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 17]
De328* sanctimonialibus329* contra auctoritatem nuptis ·  
328*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
329*
korr. aus sanctis
XXVI ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 18]
De sponsis aliorum330* ·  
330*
aliorum mit Einfügungszeichen ergänzt
XXVII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 19]
De sepulturis infra ecclesiam ˙  
[BK 258b c. 1]
Regnante in sempiternum domino deo uniuersorum · Anno regni gloriosi karoli filii ludoici religiosissimi augusti · XIII · indictione prima episcopis iuxta canones331* synodum cęlebrare uolentibus .' annuit idem332* rex karolus eosque apud urbem suessionum in monasterio sancti medardi · et sebastiani X kalendas333* mai conuenire precepit · ubi [fol. 100r] postabitis secularibus curis ipse quoque rex adesse dignatus est · ut non solum deuotione ecclesię se filium esse ostenderet uerum etiam sicubi opus esset protectorem regia potestate monstraret · Cum itaque presules diuersarum ecclesiarum pio rege multa humiliter et prudenter proponente · tractassent potius quędam quam diffinissent · VI kalendas334* maias335* synodo presidentibus hincmaro336* remorum · uuenilone senonum · amalrico turonorum metropolitanis episcopus · Idem337* remorum metropolitanus episcopus uenerabilis hincmarus · ostendit non paucos a decessore suo ebbone postquam canonice depositus fuisset nec uere canonice restitutus inrationabiliter ordinatos · iam rex absque ulla ambitione synodum solus ingressus simpliciter cum episcopis residebat · Serie igitur depositionis memorati ebbonis plenissime prolata multis metropolitanis pluribusque aliis episcopis qui auctores338* fuerunt339* recitatis340* · restitucionis autem autem [!] illius paucis admodum · et aliarum regionum presulibus nominatim341* expressis · claruit prefatum ebbonem episcopale offitium illicite repetisse · quosque gradibus ecclesiasticis estimatus fuerit promouisse dampnationi potius obnoxios effecisse342* · Hincmarum autem successorem eius canonicis sanctionibus caute ac subtiliter343* obseruatis ad sedem accessisse · et preter decreta maiorum in hac parte nihil omnino moliri ·  
331*
korr. aus canonum
332*
gek. ide
333*
gek. kl
334*
gek. kl
335*
gek. mai
336*
korr. aus hic
337*
gek. Id
338*
u korr. (?)
339*
gek. fuer
340*
s korr. (?)
341*
korr. aus nominatis
342*
korr. aus [†]ffecisse
343*
korr. aus su[†]tiliter
II ·  
[BK 258b c. 2]
Postmodum uenerabilis344* uuenilonus senonicę urbis345* metropolitani episcopi suffraganeus346* · neuernensis ecclesie nomine herimannus · pro suis excessibus uariis a sanctis presulibus acriter increpatus est quod prius frequenter correptus ordini sacratissimo perseuerancia leuitatum adhuc iniuriam faceret · et in presentia principis infirmitatem pastoris nequaquam fastidientis · iniunctum est metropolitano eius · ut adiunctis secum aliquod episcopis ad oppidum neuernense accederet · et omnia ibi negotia347* ecclesiastica sapienter componeret · Ipsum uero coepiscopum348* suum herimannum · apud urbem senonum secum haberet · donec abstinentia competenti assuetum · episcopali grauitate instructum · apostolicis moribus informatum · clerus et populus eum ad sedem propriam utiliter fauente domini gratia reuocaret ·  
344*
gek. uenerabil
345*
gek. urb
346*
korr. aus suffragi
347*
o korr. (?)
348*
o1 korr. (?)
III ·  
[BK 258b c. 3]
De burchardo etiam qui carnutum ecclesiam tenebat · statutum est ut aut se idoneum ad sumendum349* episcopalem gradum admonitu uuenilonis metropolitani episcopi ostenderet · aut certe pronam in se clementiam cognoscens cederet · principis in utroque [fol. 100v] dei350* iudicium experturus ˙ Igitur sequenti die causa illius ad medium deducta · uenerabiles episcopi remorum metropolitanus hincmarus · lugdunensium pardul Aurelianorum eius · seorsum eum ammonere precepti sunt351* ut non absque discrimine ualeret officium se posse aggredi fateretur · aut si non posset propter dei timorem impossibilitatem ingenue confiteretur parte cleri quę presens erat ac laicorum bonum ei testimonium perhibente · memoratis352* presulibus suadentibus ad concilium intromissus tanti quidem gradu se dignum esse profiteri arrogantię asseruit esse non ueritatis · si quis uero crimen aliquod sibi uellet obicere · ad id purgandum se paratum esse firmauit ˙ Nullo qui id conaretur existente · decreuit sancta synodus353* · ne diu carnutum sedes uacaret · sed directis illuc secundum uoluntatem metropolitani episcopi uenerabilis354* uuenilonis qui electionem prefati burchardi recognoscerent et ipsi referrent optantibus canonicę ordinaretur episcopus ·  
349*
ad sumendum korr. aus assumendum
350*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
351*
precepti sunt korr. aus precepimus
352*
korr. aus memaratis
353*
gek. synod
354*
gek. uenerabil
IIII ·  
[BK 258b c. 4]
Preterea cenomannicę urbis355* aldricus episcopus paralisi dissolutus epistolam direxit causam suę absentię insinuans · petensque ut maxime sibi adhuc356* uiuenti et quandocumque defuncto sacris precibus opitularentur · Quod exuberantes caritate se facturos omnes promiserunt357* · et metropolitano illius turonicę urbis358* uenerabili episcopo amalrico ut ad eandem urbem accederet iniunxerunt359* · et quęcumque essent eidem ecclesię proficua ut strenue exequeretur unanimiter preceperunt360* ·  
355*
gek. urb
356*
dh korr. (?)
357*
gek. promiser
358*
gek. urb
359*
gek. iniunxer
360*
gek. pceper
V ·  
[BK 258b c. 5]
Ante hoc tempus uenerandi concilii optinente pip pino pippini regis filii ludouuici piissimi augusti filio aquitaniam · etiam consentiente auunculo361* eius glorioso rege karolo cui eadem prouincia in partem optigerat · ecclesiastica disciplina et militari soluta eadem regio a suis indigenis362* ualde uastata est et multi illic inpune illicita perpetrarunt363* · Tandem aliquando respiciente deo populum suum idem364* pipinus a suis contemptus · et desertus atque in potestatem auunculi sui karoli redactus consilio reuerentissimorum pontificum et procerum attonsus · et in habitu monachico · ad monasterium sancti medardi custodiendus et docendus365* deductus est · Ibi366* quidam duo manachi [!] habitu propositi sui uix credibiliter367* transgressores ardentes immodica cupiditate · eundem pippinum abducere conati sunt · et pacem christiani populi dissipare · Quos presentibus diuersorum cenobiorum religiosis abbatibus368* et causam subtiliter iuxta regulam beati benedicti examinantibus concors congregatio369* sancti medardi a sua unanimitate precidit370* · attestata se ab horum crimine longe absistere · quod usi[fol. 101r]tatas culpas iam inde ab initio huius religionis monachorum omnium preter dumtaxat eutichis371* et aliorum hereticorum facile superaret · Eiectos iussu uenerabilis372* rothardi suessionum episcopi ad sinodi audientiam archidiaconus deduxit et partim confessi partim conuicti conspirationis malum se perpetrasse · canonum seueritate depositi sunt presbiteri quippe erant · et separatim in monasteria sui ordinis longe distancia relegati · ut deinceps nemo tale quid committeret · nisi qui similia373* perpeti non timeret ·  
361*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
362*
s korr. (?)
363*
per korr. (?)
364*
gek. ide
365*
gek. docend
366*
i ergänzt
367*
c korr. (?)
368*
gek. abbib
369*
korr. aus congratio
370*
korr. aus precedit
371*
ut korr. (?)
i1 ergänzt
372*
gek. uenerabil
373*
a mit Einfügungszeichen ergänzt
VI ·  
[BK 258b c. 6]
Ut in ciuitatibus et monasteriis utriusque sexsus et ordinis dei cultus quam proxime fieri posset instauretur374* · statuit sancta sinodus375* annitente pio principe · ut idonei legati dirigerentur qui singulorum locorum statum sollertissime perscrutarentur · et que376* ipsi per se non ualerent corrigere iudicio proximę futuri concilii et potestati regie releuarent ·  
374*
korr. aus instauraretur
375*
gek. sinod
376*
et que korr. aus eque
VII377* ·  
[BK 258b c. 7]
Decreuerunt378* preterea sancti pontifices ut ecclesie que olim indulgentia religiosorum principum uel aliorum fidelium deuotione inmunitatem meruissent · ea in perpetuum frui sinerentur ·  
377*
I2 korr. (?)
378*
gek. Decreuer
VIII379* ·  
[BK 258b c. 8]
Et ut ex possessionibus quę ecclesiasticę certis inditiis380* comprobantur · nec plene propter381* uarias necessitates possunt restitui · saltim none ac decime tribuantur ·  
379*
I3 korr. (?)
380*
korr. aus inn
381*
pro korr. (?)
VIIII382* ·  
[BK 258b c. 9]
Et ut in locis sacratis diebus dominicis · uel aliis sollempnitatibus iudicia publica383* non exerceantur · neque enim fas est ibi reos puniri ubi respectu384* diuine reuerentię misericordiam385* consensu fidelium consecuntur ·  
382*
I4 korr. (?)
383*
iudicia publica von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
384*
ec korr. (?)
385*
i1 korr. (?)
X ·  
[BK 258b c. 10]
Illud quoque cunctis uolentibus confirmatum est ut qui disciplina386* ecclesiastica noxii sunt · siue ingenui siue serui coherceantur387* · nulli eos audeant tueri et uindictam eorum in quoslibet ad potestatem episcoporum pertinentium retorquere · Quodsi qui388* deinceps presumpserint · et excommunicationem ecclesiasticam et motum indignationis regie perpessuros  
386*
s korr. (?)
387*
a von Hand A ergänzt
388*
korr. aus quid
XI ·  
[BK 258b c. 11]
Optentum est etiam a deuotissimo principe ut incesti quilibet perditi examine episcoporum refugientes · per iudices publicos ad eorum presentiam deduci · ne alterius illecebram peccandi nutriat inpunitas uitiorum ·  
XII ·  
[BK 258b c. 12]
Postremo quod a quibusdam conseruebatur prefixum est generaliter ab omnibus custodiendum ne ullę res ecclesiasticę absque regis cohibentia389* commutentur ˙  
389*
Über dem Wort die Glosse: uel conibentia
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 105v] [9]
[BK 272 Prolog]
In390* nomine sanctę et indiuiduę trinitatis karolus gratia dei rex et episcopi · abbates quoque et comites ac ceteri in christo renati fideles qui ex diuersis prouinciis super fluuium sequanam in locum qui pistis dicitur391* · ubi exigentibus peccatis nostris aliquandiu sedes fuit392* normannorum conuenimus · anno incarnationis393* dominicę · DCCCLXIII · Anno uero XXIII · regni domni nostri karoli regis gloriosi · indictione X  
390*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
391*
gek. dr
392*
fuit ergänzt
393*
gek. incarnat
CAPITULUM · I ·  
[BK 272 c. 1]
Reges et episcopi qui ante nos fuerunt394* ducti amore et timore diuino cum ceterorum fidelium dei consilio atque consensu plura statuerunt395* capitula · prouidentes qualiter sancta dei ecclesia statum debitum et honorem et regni habitatores in omni statu et ordine haberent legem atque iustitiam ˙ Nos etiam pro qualitate rerum et oportunitate temporum quędam huic causę conuenientia capitula superaddimus · sed diabolo satagente superuenientibus perturbationibus tam a paganis quam a nominetenus christianis miserabiliter excitatis · incepta bona defecerunt396* · et in tantum in hoc regno mala horribilia increuerunt397* · ut in nobis uideamus398* et sentiamus completum quod olim est per prophetam dictvm ˙ Terram uestram in conspectu uestro alieni deuorant · et erit sicut in uastitate hostili · et peruenit gladius usque ad animam · quoniam alieni insurrexerunt399* in nos et fortes quesierunt400* animas nostras et non proposuerunt401* deum ante conspectum suum ˙ Contra quos defensionem parauimus · sed defensionis auxilio sicut necesse fuerat hactenus adiuti non sumus ˙ Vnde compellente cordis dolore nobis est exclamandum · quod rex bonus obsidionis angustia tribulatus exclamauit402* dicens · Dies tribulationis et blasphemię dies iste · Venerunt403* filię usque ad partum · et uires non habet parturiens · Hęc omnia uidimus · sensimus et dolemus · quia cum hostes irruerunt404* · defensores nostri parati sunt · sed ad preparata non conualuerunt405* · quia illum spiritum sanctum qui requieuit406* super adiutorem in oportunitatibus in tribulatione christum dominum407* nostrum · et quem per408* impositionem manus episcopalis [fol. 106r] in consignatione accepimus contristatum malignis operibus a nobis effugauimus spiritum scilicet consilii et fortitudinis · quem quia ita ut nobis necesse fuerat non habemus · ideo contra inimicos nostros stare uiriliter et uincere fortiter non ualemus · Quę utraque sibi necessario sunt coniuncta quia neque uirtus sine consilio nec consilium sine uirtute utilis esse potest · Quid igitur prosunt qui per consilium preparantur · dum ad prelium fortitudine non procedunt ? filię quippe usque ad partum ueniunt · quando apta consilia usque ad desiderium efficiendi operis procedunt ˙ Sed uirtutem non habet parturiens · quia dum infirmus quisque consilia concipit · hęc ad utilitatem aliquantum per partvm operis non producit · uidemusque impletum quod ad nos est ante predictvm populo contra uoluntatem suam facienti · anathema in medio tui non poteris stare coram inimicis tuis ˙ Quo contra placatus placentibus sibi dixit409* · Nullus stabit contra uos · Sed et ideo terram nostram in conspectu nostro alieni deuorant · quoniam alienos a deo diabolos effugata sancti spiritus gratia in animas nostras recepimus ˙ Ideo terra nostra deserta est sicut in uastatione hostili quia flores et fructus fidei spei et caritatis et humilitatis · et castitatis · et sobrietatis · ac ceterarum uirtutum ab ara cordis nostri deuastauimus · et pro illis spinas uiciorum et urticas peccatorum · et cunctas uanitates in nobis ipsis etiam laborantes ut inique agamus non increscere sed et incrementare cum studio fecimus ˙ Ideo habitatores terrę occisi et fugati sunt · quia nos ipsos peccati gladio occidimus · et omnia bona quę nobis410* dominus siue in411* intellectu naturali siue in doctrina siue in diuitiis siue in honoribus siue in familiaritatibus quas nobis contulit apud nos412* potentiores ad carnis uoluptatem conuertimus · et nos et omnia quę nobis dominus dedit ab illius uoluntate pro qua nobis faciendi illa donauit413* auertimus ˙ Quod unusquisque potest in seipso recognoscere · si etiam de singulis membris suis cogitat quid fecit414* et quid facit415* quod deus ad operandam suam salutem donauit416* ˙ Et sicut de membris corporis inueniet apud seipsum · ita de membris animę poterit inuenire quę per spiritalia uitia dispergit atque disperdit ˙ Et spiritales in se uirtutes a deo sibi collatas aut effugat aut conculcat ; Ideo417* ecclesię et uillę incense sunt quia ignis auaritię · et rapacitatis atque inuidię et adulteriorum ac ceterarum immunditiarum non solum per naturalem sexum · sed etiam per eum sexum qui est contra naturam sine penitentia et sine resipiscentia in nobis exarsit et ardet · et quoniam illum spiritum qui super humilem et quietum418* et sermones suos trementem requiescit · per superbiam et inobedientiam ac presumptionem a nobis expulimus · ideo sanctorum ac protectorum nostrorum corpora de sepulchris suę requietionis effossa sunt ˙ [fol. 106v] Et quia nos spiritui maligno iuxta dei permissionem potestatem habentem et super nos ascendenti non resistimus ut fugiat a nobis · idcirco serui et ancillę dei de locis suis expulsi sunt · et nos de quiete celestis paradisi et de consortio cęlestis ecclesię · id est419* anglorum sanctorum eiecti sumus · nisi per dignos penitentię fructus ad hęc unde cecidimus redeamus ˙ Et quia nos tales efficimus de qualibus dominus per prophetam dixit420* ˙ Causa uiduę non ingreditur ad eos · quasi apud nos est facta uenalis iustitia · ut ad eam nemo possit peruenire nisi uiam ei apperuerint munera ˙ Ideo uota fidelium et precia peccatorum quę sacris locis conlata fuerunt421* · propter peccata nostra de hoc regno sunt penitus exportata · et uendentibus iustitiam et ueritatem · et in his scilicet ipsum christum qui est nobis a deo factus iustitia · et qui dixit422* si ego sum ueritas · nisi digne pęnituerint cum iuda traditore christi ęterna expectant incendia ˙ Et quia sanguis sanguinem tetigit · id est423* culpę culpis adiuncte sunt · et sicut scriptum est · Adulterium · et homicidium · et mendatium · et furtum · et424* periurium inundauerunt425* · et iniquitates nostrę supergresse sunt capita nostra ·426* ideo nobiles nostri et de episcopali ordine et de aliis ordinibus interierunt427* · et capti cum maximo detrimento et regni et ecclesię sunt aut redempti aut interempti ˙ Et quia nos per peccata nostra a terra uiuentium peregrinati sumus · idcirco sicut scriptum est propheta et sacerdos ierunt in terram quam ignorabant ˙ Et post hęc omnia pius pater cuius multis miserationibus non sumus consumpti · quoniam defecerunt428* miserationes eius · materna pietate nos flagellat et expectat ut ipsa uexatio donet429* intellectum auditui nostro qui illa credere noluimus quę per scripturas nobis se illaturum promisit · si illius uoluntatem non faceremus ˙ Et ostendit nobis in exterioribus uastationibus quę de interioribus depopulationibus intellegere debeamus · et intellecta ad illum redeamus · qui iterum nobis in scriptura multipliciter promisit · inter quę ueritas sic ueraciter dixit430* ˙ Reuertimini ad me et ego reuertar ad uos · et quare moriemini in peccatis uestris ? et quia non credidimus promittenti credamus tandem aliquando uel iuranti · Viuo ego dicit431* dominus nolo mortem peccatoris sed ut conuertatur et uiuat · et nisi conuersi fuerimus · sicut iam uidemus gladium suum uibrabit · arcum suum id est432* uindictam tetendit et parauit433* ad exercendam duriorem uindictam · sicut item de reprobis dictum est ˙ Ignis · sulphur · et spiritus procellarum · pars calicis eorum ˙ Et hoc quod uidemus et sentimus pars est uindicte · quia maiora et plura et grauiora uenient super nos nisi fuerimus conuersi · ut scriptum est [fol. 107r] pugnabit pro eo orbis434* terrarum contra insensatos ˙ Vnde sicut dicit apostolus sicut exhibuimus · membra nostra arma iniquitatis peccato ad seruiendum immunditię et iniquitati · ita exhibeamus membra nostra seruire iustitię in sanctificationem ˙ Quia stipendia id est435* retributio peccati mors · gratia autem436* dei pro bonis operibus ipsa donata est uita ęterna ˙ Et sicut quando solemus de istis frequentibus itineribus reuerti ad mansiones nostras detonsi et delauati cum drappis et calciamentis depannatis · et tunc nos reficimus et reparamus · ita uel nunc reparemus nos per cor contritum et humiliatum · et per confessiones ex puro corde et per benignitatem mentis et per concordiam cum dei uoluntate quia per discordiam et regnum istud temporale imminutvm et pene desertum · ęternum regnum perditum habemus ˙ Quia nec omnes reges esse possumus · nec regem super nos a deo constitutum · qui sicut scriptum est imposuit homines super capita nostra habere sustinemus · non attendentes quia sicut dicit437* apostolus non est potestas nisi a deo · et qui potestati resistit dei ordinationi resistit ˙ Quoniam deus qui essentialiter est438* rex regum et dominus dominantium participatione nominis et numinis dei id est439* potestatis suę uoluit et esse et uocari regem et dominum pro honore et uice sua regem esse in terris ˙ Et sicut archangelus qui nunc est diabolus440* cum suis sequacibus quia441* per humilitatis subiectionem conditori suo subditus esse noluit · et per qualitatem caritatis coangelis suis socius esse despexit442* de cęlo cecidit · ita et illi qui potestati a deo constitute propter deum et in deo subiecti esse nolunt · et pares uel coęquales in regno habere non sufferunt443* · per quam debitam subiectionem et parilem ęqualitatem dei amici et angelorum consortes esse poterant · subiecti diabolo dei inimici constituuntur ˙ Quapropter de diabolo scriptum est · ipse est rex super uniuersos filios superbię · et illius subiectis dominus apud quem non est uicissitudinis obumbratio quamdiu in ipso malo perseuerant semper in euangelio dicit444* ˙ Vos ex patre diabolo estis · Non quia a diabolo sunt facti aut generati · sed quia diabolum imitati ˙ Reparemus ergo nos per pęnitentiam et confessionem et per elemosinas unusquisque secundum possibilitatem suam · et quantum quisque recognoscit se a deo aruisse per culpas tantum bibat compunctionis suę lacrimas · et tunc proficient in aqua ista quas facimus firmitates si bona destruxerimus · quas in nobis destruxerunt445* peccata uirtutum munitiones ˙ Quę et tunc proficient si mala quę fecit446* quis prius prout potuerit emendauerit · aut rapta soluendo · aut per indulgentiam deprecando atque mala cetera per dignam pęnitentiam abolendo · et tunc proficiet si inante custodierit ne de illis se sordidet447* de quibus se [fol. 107v] emendauit quia scriptum est · Lauamini mundi estote · Auferte malum cogitationum uestrarum ab oculis meis dicit448* dominus · Quiescite agere peruerse · discite bene facere ˙ Quia qui se bonis operibus et lacrimis et orationibus a peccato mundat et iterum grauia peccata perpetrat · talis est ut sanctus petrus dicit449* sicut porcus qui se iactat in luto · et sicut canis qui remanducat uomitvm suum ˙ Et timere debet ne ipsas lacrimas in conspectu dei reddat450* immundas · per quas potuit mundari a peccatis ˙ Quę non dicimus ut si iterum aliquis ceciderit post confessionem in peccatum ut in peccatis quasi desperatus iaceat · sed ut a peccatis quantum potest se caueat ˙ Et si fragilitate ceciderit quia scriptum est numquid qui cadit non adiciet ut resurgat · dicat nunc cępi · et per immutationem dexterę excelsi semper per pęnitentiam resurgat · ne illum ultimus dies in peccatis inueniat · et sine fine perditus fiat ·  
394*
gek. fuer
395*
gek. statuer
396*
gek. defecer
397*
gek. increuer
398*
korr. aus uideatur
399*
gek. insurrexer
400*
gek. quesier
401*
gek. pposuer
402*
gek. exclamau
403*
gek. Vener
404*
gek. irruer
405*
gek. conualuer
406*
korr. aus requi eum
407*
gek. d
408*
per ergänzt
409*
gek. dix
410*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
411*
in mit Einfügungszeichen ergänzt
412*
korr. aus nobis
413*
gek. donau
414*
gek. fec
415*
gek. fac
416*
gek. donau
417*
korr. aus ideo
418*
e korr. (?)
419*
id est gek. ide
420*
gek. dix
421*
gek. fuer
422*
gek. dix
423*
id est gek. ide
424*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
425*
gek. inundauer
426*
folgt getilgtes et
427*
gek. interier
428*
gek. defecer
429*
t korr. (?)
430*
gek. dix
431*
gek. dic
432*
id est gek. id
433*
gek. parau
434*
gek. orb
435*
id est gek. id
436*
autem mit Einfügungszeichen ergänzt
437*
gek. dic
438*
korr. (?)
439*
id est gek. id
440*
gek. diabol, korr. aus diabbl
441*
korr. aus p
442*
gek. despex
443*
gek. suffer
444*
gek. dic
445*
gek. destruxer
446*
gek. fec
447*
korr. aus sordibus
448*
gek. dic
449*
gek. dic
450*
korr. aus reddet
CAPITULUM · II ·  
[BK 272 c. 2]
Unde quia solent medici quando genera infirmitatum uel morbus in terram uenit · generalem medicinam conficere unde omnes possint sanari · ita nunc communiter hanc medicinam cooperante et medicante domino statuimus ad recuperandam et conseruandam sanitatem nostram · ne et in isto seculo grauius affligamur · et in futuro seculo quando de isto corpore exierimus ęternis tormentis cruciemur ˙ Id est451* ut unusquisque episcopus in sua parrochia et missi in illorum missaticis et comites in illorum comitatibus cum maximo studio et summa diligentia curam habeant ut quicumque raptores et predatores ubi sunt cuiuscumque homines sint ad rationem deducantur · et secundum legem quę ibi male facta habent emendent · aut soluant secundum legale placitvm · aut per indulgentiam sibi impetrent perdonari ˙ Et episcopi secundum qualitatem et quantitatem peccatorum absque acceptione personarum · rapacibus et his similibus uiciis nominatis et coniunctis pęnitentię leges iniungant inspecta discretione et qualitate prout cuique ad salutem uiderit expedire ˙ Ad quę specialiter exequenda quędam de pluribus capitulis452* predecessorum regum et synodalium hic ponere dignum duximus · commonentes episcopos · missos · comites · ut illa capitula quę inde ante hos annos in unum collecta fuerunt453* · et in parisiaco episcopis et missis nostris per uniuersum regnum nostrum ad exequendvm donauimus · sed454* et illa quę consensu fidelium nostrorum fieri iussimus quando cum fratre nostro lothario glorioso imperatore apud ualentianas loquuti fuimus · et fidelibus nostris denunciari et obseruare precepimus · ad presentiam reducant et illa relegant455* ˙ Et quia hęc pauca hic breuitatis causa subscripsimus in talibus rebus quę eis aduenerint ad emendandum · et hic inde capitula456* non inuenerint per illam et per alia capitula [fol. 108r] regia et synodalia quę emendanda sunt · et emendanda peruiderint emendare procurent ˙ Si uero et iuxta diabolicam calliditatem et secundum humanam fragilitatem noua quęcumque acciderint · quia noua morborum genera noua quęrunt457* medicamentorum experimenta morem sequentes predecessorum nostrorum sancti spiritus gratia illustrati contra uenena diaboli ministrare curabimus · medicinalia antidota christi ·  
451*
Id est gek. Id
452*
gek. capitul
453*
gek. fuer
454*
e korr. (?)
455*
el korr. (?)
456*
gek. cap
457*
gek. quęr
III ·  
[BK 272 c. 3]
Communi placito constituimus ut usque ad missam · sancti · remigii id est458* kalendas459* octobris460* spacium habeant illi qui in istis temporibus istas depredationes et alia malefacta criminaliter et publice fecerunt461* · ut inde apud deum et apud eos quibus male fecerunt462* se pacificent · et quisquis hoc non fecerit bannum nostrum dupliciter componat · scilicet et quia postquam illis rapinas et alia malafacta in carisiaco et postea apud confluentes cum dilecto fratre nostro ludouuico glorioso rege et nepote nostro lothario forbanniuimus · et post istum bannum per consensum omnium factvm illa emendare sicut eis spacium dedimus noluerunt463* · et omnia quę commiserunt464* legaliter componere componantur · et per publicam pęnitentiam secundum sacros canones deo et ecclesię in quam peccauerunt465* satisfaciant ˙ Quibus si obędire noluerint · aut per fideiussores ad presentiam nostram perducantur · aut omnia quę in regno nostro habent in bannum nostrum mittantur · et episcopali auctoritate a communi ecclesiastica et omnium fidelium societate excludantur ·  
458*
id est gek. id
459*
gek. kl
460*
gek. octob
461*
gek. fecer
462*
gek. fecer
463*
gek. noluer
464*
gek. comiser
465*
gek. peccauer
IIII ·  
[BK 272 c. 4]
De honore autem ecclesiarum ac seruorum dei et de rapinis atque aliis malis seu presumptionibus ab ista die et in reliquum compescendis capitula466* aui et patris nostri temporibus constituta hic subiungere · et ut omnimodis obseruentur ex banno nostro precipere dignum et necessarium duximus ˙ Scriptum est enim in illis capitulis467* ˙ Si quis infra regnum rapinam fecerit · aut cuiquam nostro fideli eiusque homini aliquid ui abstvlerit legibus componat et insuper bannum nostrum id est468* LX solidos nobis persoluat ˙ Postmodum uero ante nos a comite adducatur469* ut in bastonico uel in alio carcere trusus usque dum nobis placuerit pęnas luat ˙ Nam si publice actum fuerit publicam inde agat penitentiam · quoniam raptores ut ait apostolus nisi ueram egerint pęnitentiam regnum dei non possidebunt ˙ Qui uero de rebus ecclesiarum aliquid abstulerint grauius470* inde iudicentur · quia sacrarum rerum ablatio sacrilegium est · et sacrilegus uocatur qui ex eis aliquid abstulerit aut rapuerit ˙ Extorres namque a liminibus sanctę matris ecclesię tales personę usque ad satisfactionem ecclesię quam leserunt471* sunt habende atque firmiter denotande ˙ Et item sanctus paulus per quem loquutus est christus dicit472* · quia neque rapaces neque homicidę · [fol. 108v] neque adulteri regnum dei possidebunt · et item ˙ Si quis fornicator est aut adulter aut rapax473* aut homicida · cum huiusmodi nec cibum sumere christi discipulo id est474* christiano licet ante satisfactionem475* id est476* correctionem ac emendationem et dignam pęnitentiam ˙ Et sanctus iohannes477* apostolus talem salutare478* et479* ad domum recipere uetat · et sacri canones spiritu sancto per eos dictati qui in cęlo cum deo regnant et in terris miraculis coruscant constituerunt480* dicentes ˙ Si quis de potentibus clericum aut quemlibet pauperem aut religiosum expoliauerit · et mandauerit ad ipsum episcopus ut eum audiat · et ei contempserit · inuicem mox scripta percurrant per omnes prouincię episcopos quoscumque adire potuerint ut excommunicatus habeatur donec audiat et reddat aliena ˙ Et de rebus ac facultatibus ecclesiasticis dicunt ˙ Si quis oblationes ecclesię extra ecclesiam accipere uel dare uoluerit consilio preter conscientiam episcopi uel eius cui huiuscemodi officia commissa sunt nec cum eius uoluerit agere consilio481* anathema sit ˙ Et item in capitulis aui et patris nostri scriptum est ˙ De his qui in exercitu quoscumque secum ducunt quod et nos infra patriam uolumus obseruare · deinceps omnibus denunciare uolumus ut unusquisque cognoscat omnes qui in suo obsequio sunt siue sui sint siue alieni · ut ille de eorum factis rationem se sciat redditurum ut quicquid in pace uiolanda delinquerint ad ipsius debeat periculum pertinere · ea scilicet conditione ut pacis uiolator primum iuxta facinoris482* qualitatem siue coram nobis siue coram misso nostro dignas pęnas persoluat · et senior qui secum talem duxerit quem aut constringere noluit aut non potuit ut nostram iussionem seruaret · insuper in regno nostro predas facere non timuerit pro illius neglegentia pęnas luat ·483* sin autem eum de his non ammonuerit et postquam neglegentia contemptoris ad eius notitiam peruenerit et eum corrigere sicut decet neglexerit honore suo priuetur · ut scilicet neuter illorum sine iusta uindicta remaneat ˙ Vos autem episcopi evangelica et apostolica atque episcopali484* auctoritate seniorem et regni quemlibet485* potentem si commonitus iuxta euangelicum preceptum se suosque homines corrigere noluerit · et licet ipse talia non faciat · tamen si sui uel in suo obsequio manentes talia fecerint · si eos non correxerit et emendari quę faciunt non optinuerit eosque ad pęnitentiam non perduxerit · ipse excommunicetur secundum sacros canones donec suos homines ad emendationem et pęnitentiam reducat · quia melius iudicauimus illum excommunicari per cuius fortiam sui talia faciunt · quam omnes illos qui nec deum timent nec episcopos neque missos rei publice propter [fol. 109r] eius fortiam reueruntur · et excommunicati ipsi non corriguntur · et alios suo morbo inficiunt · quia dicente apostolo · non solum qui faciunt sed qui consentiunt facientibus digni sunt morte · Non est liber a consensu qui quod emendare potest emendare neglegit ˙ Quapropter sine dubio peccati se participem facit ˙ Si autem ipse potens uel senior satisfecerit episcopo et missis regiis quia suos homines ad emendationem et ad pęnitentiam non potest adducere · sed seipsum uult aut talibus in communem ostendere aut digne486* satisfacere · et huiusmodi maleficos a suo obsequio reicere · et ut dei inimicos persequi tunc aut non excommunicetur aut ab excommunicatione soluatur ˙ Et item in capitulis487* imperatorum scriptum est ˙ Comites uero ministris ecclesię in eorum ministeriis ut hoc plenius et de nostris et de se et de suis hominibus optinere possint adiutores in omnibus fiant ˙ Et quicumque prima et secunda uice de his a comite ammonitus non se correxerit · uolumus ut per eundem comitem eius neglegentia ad nostram notitiam perferatur · ut nostra auctoritate quod in nostro capitulari continetur subire cogatur ˙ Et item · de pace in exercitali itinere seruanda usque ad marcham hoc omnibus notum fieri uolumus · quod quicumque auctorem dampni sibi illati nominatim cognoscit ut iustitiam de illo quęrat et accipiat ˙ Et item ˙ Si quis in exercitu uel infra regnum sine iussione dominica per uim hostilem aliquid predari uoluerit · aut fenum tollere aut granum siue peccora maiora uel minora domosque infringere uel incendere · hęc ne fiant omnimodo prohibemus ˙ Quodsi ab aliquo presumptiose factum fuerit · LX solidis si liber est sit culpabilis488* · et omnia similia restituat · aut cum XII testibus se purget ˙ Si uero seruus hoc fecerit sententię capitali subiaceat · et dominus omnia similia restituat quia seruum suum non correxit489* nec custodiuit ut talia non perpetraret · quoniam si nos ipsos commedimus cito deficiemus ˙ Vnusquisque tamen custodiat exercitum suum · ne aliqua depredatio infra regnum fiat ˙ Similiter et collectas quas theotisca lingua herisub appellant · et infractiones immunitatvm et incendia · et assalituras in domos et coniurationes et conspirationes et seditiones et raptus feminarum sicut et diuinę et humanę leges prohibent · et predecessores nostri reges prohibuerunt490* · firmiter ex banno nostro etiam et nos prohibemus ˙ Nos quoque episcopi auctoritate dei et sacrorum canonum sicut sancti pontifices · DCXXX · in calcidonensi concilio conspirationem fieri prohibuerunt491* · et sicut cetera concilia episcoporum huiusmodi pernitiosa facta uetverunt492* · et nos prohibemus · quia facientes illa per eorum iudicium qui cum deo iam in cęlo regnant [fol. 109v] et a cęlesti ecclesia et a christianorum societate separati sunt · nisi per dignos pęnitentię fructvs · et ad hoc redeant ut sanctę ecclesię possint readunari ˙ Similiter ut hęc capitula quę hic annotata sunt ita per hęc illa omnia quę in suprascriptis locis scilicet in carisiaco et apud ualentianas collecta et constituta sunt obseruari precipimus · et omnes communiter confirmamus ˙ Si autem aliquis quiscumque inobediens extiterit cum summa festinatione episcopi comites et missi nobis notum facere curent · ut quantotius ad nostram presentiam illum uenire iubeamus · et dignam ultionem secundum iudicium fidelium nostrorum sustineat · Et si quod absit talis emerserit qui dei timorem postponat · et ecclesiasticam auctoritatem contempnat et regiam potestatem refugiat · sciat quicumque ille fuerit quia et secundum canonicam auctoritatem ab omnium christianorum cętv · et a sanctę ecclesię consortio et in cęlo et in terra alienus efficietur · et regalis potestate atque493* omnium regni fidelium unanimitate sicut dei et ecclesie inimicus et regni uastator persequetur usque dum a regno exterminetur · Et si aliquis comes fuerit · qui hoc in suo comitatu fecerit · aut ibi talia increscere permiserit · aut ipse illa non emendauerit · aut nobis nota non fecerit · ut nostra auctoritas talia corrigat · sciat quia talem sententiam inde sustinebit · sicut tempore antecessorum consuetudo fuit · Episcopus autem secundum toletani concilii capitulum septimum ad quem pertinere noscuntur illi qui talia contra deum et ecclesię pacem faciunt · si eos quolibet munere · uel fauore · aut neglegentia admonere noluerit · aut reuertentes suscipiat · aut contempnentes de ecclesia reiciat · excommunicatus a collegio ceterorum episcoporum habebitur · quousque emendationis uel dampnationis eorum ab eo sententia promulcetur · Quoniam494* nisi communiter certauerimus ut in omnibus iustitia omnibus conseruetur · nec rex pater patrię · nec episcopi propitiatores495* et reconciliatores populi ad salutem ęternam · nec qui participatione nominis christi christiani uocantur · hoc quod humano ore dicimus in diuinis oculis esse ualemus ˙ Vt autem hęc quę obseruanda supra scripsimus ac prenominauimus nunc et de cetero certius496* et expressius a nobis atque successoribus nostris inconuulsa seruentur · propriis manibus his subscribere communi consensu decreuimus · ea conditione497* seruata ut quia omnes in cunctis ordinibus a regia ditione sibi expetunt competentia legis iura seruari · regię quoque potestati in cunctis ordinibus lex iuris debiti et honor ab omnibus obedienter et fideliter cooperante domino conseruetur ˙ Post hęc omnia [fol. 110r] relecta et conlaudata · communi consensu decreuimus ut si aliquis homo propter mala facta quę emendare et per legem et per pęnitentiam noluerit seniorem suum dimiserit aut ab illo propter hęc eiectus fuerit · ab alio non recipiatur donec illa quę male fecit emendet · et per legalem compositionem et per ecclesiasticę satisfactionis pęnitentiam ˙  
466*
capitula ergänzt
467*
gek. capitul
468*
id est gek. id
469*
korr. aus adducantur
470*
korr. aus graui[†]
471*
gek. leser
472*
gek. dic
473*
p korr. (?)
474*
id est gek. id
475*
f korr. (?)
476*
id est gek. id
477*
gek. iohs
478*
Über dem e wurde wohl ein Kürzungsstrich getilgt.
479*
et mit Einfügungszeichen ergänzt
480*
gek. cstituer
481*
korr. aus consolio
482*
korr. aus facinus
483*
pęnas luat · mit Einfügungszeichen ergänzt
484*
korr. aus episcp
485*
korr. aus quęlibet
486*
e korr. (?)
487*
gek. capitul
488*
gek. culpabil
489*
gek. correx
490*
gek. phibuer
491*
gek. phibuer
492*
gek. uetver
493*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
494*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
495*
re korr. (?)
496*
korr. aus tertius
497*
korr. aus condititione
[BK 273 Abschnitt B Prolog]
Karolus gratia dei rex · notum esse uolumus omnibus dei et nostris fidelibus quoniam hęc quę sequuntur capitula nunc isto placito nostro · Anno ab incarnatione domini nostri iesu christi · DCCCLXIIII · Anno uidelicet regni nostri ipso propitio XXV · Indictione XII · VI · kalendas498* ivlias499* · in hoc loco qui dicitur pistis · una cum fidelium nostrorum consensu atque consilio500* constituimus et cunctis sine ulla refragatione per regnum nostrum obseruanda mandamus ·  
498*
gek. kl
499*
gek. ivl
500*
korr. aus cons[†]
I ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 1]
Primo considerauimus de honore ecclesiarum et sacerdotum ac seruorum dei et immunitate rerum ecclesiasticarum ut nullus sibi de ipsis rebus contra auctoritatem presumat ˙ Et comites episcopis et ministris ecclesię in eorum ministeriis adiutores in omnibus fiant · sicut in capitulari predecessorum ac progenitorum nostrorum continetur · in · IIdo · libro · capitulo · XXIII · Et quicumque comitum uel ministrorum rei501* publice hęc que mandamus obseruare neglexerit · si prima et secunda uice de his admonitus non se correxerit · uolumus ut neglegentia comitis ad nostram noticiam per episcopos et per missos nostros deferatur · et aliorum neglegentia · per comites ad nostram noticiam perferatur · ut nostra auctoritate quod in capitulari predecessorum nostrorum continetur · subire cogantur ·  
501*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
II ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 2]
Post hęc de orphanorum · et uiduarum causis · et de regalibus iusticiis · et sumopere de raptoribus puellarum · et uiduarum · ac sanctimonialium · et de his qui presbiteros flagellare presumunt et qui eos de ecclesiis · sine episcoporum consensu eicere · uel recipere · aut censum de manso uel ex his que domnus et gentor [!] noster in suis capitularibus ecclesiis in immunitate concessit exigere non timent · et qui censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias persoluere detrectant · ut firmiter a missis et comitibus nostris inquirantur · et acriter distringantur · et plena iusticia inde fiat secundum quod502* in capitularibus aui · et patris nostri statutum habetur · et ipsi contemptores legum diuinarum · ad nostram presentiam legaliter perducantur · ut consilio fidelium dei ac nostrorum commendemus quid de talibus sit faciendum qui nec deum timent · et contra sacros canones faciunt · nec legem et preceptum503* regium infringere pertimescunt · salua censura ecclesiastica · et episcopalis penitentię uindicta ·  
502*
Über dem q des mit qd gekürzten Wortes wurde ein o getilgt.
503*
korr. aus precemptum
III · [fol. 110v]  
[BK 273 Abschnitt B c. 3]
Ut504* lex et iustitia unicuique in suo ordine505* omnibus conseruetur · et pacem quam proxime teste deo propriis manibus communi consensu confirmauimus quando hic placitum nostrum habuimus · sic omnes et infra patriam et quando ad placitum unusquisque uenerit et quando redierit · et quando necessitas nobis euenerit ut hostem nostrum denunciemus usque constituta loca secundum consuetvdinem et capitula predecessorum nostrorum obseruare procuret · et qui contra hanc confirmationem per contemptum uenerit aut quantotius quod contra hanc confirmationem excussum fuerit emendare neglexerit · ab episcopis et missis ac506* comitibus nostris hoc nobis nunciari mandamus · quatinus tantum dei et nostrum ac totius christianitatis conteptum [!] sicut secundum leges diuinas et humanas inuenerimus emendare curemus · ne ipso nostro iudicio a507* deo quod absit condempnati simus · et uideant episcopi et missi ac comites nostri · ne si contra nostram communem confirmationem aliquid per contemptum fecerit · et emendare noluerit · si per alium quam per illos qui ad hoc constituti sunt hunc contemptum resciuerimus · sicut nec ipsi immunes a peccato sunt · sic nec ab ultione immunes existent ·  
504*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
505*
korr. aus ordini
506*
korr. aus [†]
507*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
IIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 4]
Uolumus et expresse mandamus comitibus nostris · ut sicut in XXIIII capitulo secundi libri capitulorum decessorum nostrorum continetur · ut uassalli nostri nobis et nostrę coniugi famulantes condignum apud omnes honorem habeant · sicut a genitore nostro · et a nobis sepe admonitum est · et sicut ipsi uolunt se a nobis honorari · ita et nobis sicut consuetudo fuit tempore508* antedecessorum nostrorum debitum honorem exibeant ·  
508*
gek. tepre
V ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 5]
Uolumus et expresse comitibus nostris mandamus · ut uille nostrę indominicate509* · sed et uille de monasteriis quę coniugi510* nostrę · et511* filiis ac filiabus nostris concessa atque donata habemus · queque sub immunitate consistunt · cum saluamento et debita reuerentia in comitatibus eorum consistant · Sed et que homines nostri ac illorum illarumque qui sine ulla differentia · et nostri sunt cum saluamento et debito honore habere possint · et non ignorent · neque obliuiscantur512* comites ac missi nostri nos scire · quod dominorum dominus de se dicit513* · honorificantes me honorificabo · et qui contempnunt me · inhonorati erunt514* ·  
509*
ni korr. (?)
510*
con ergänzt
511*
korr. aus e[†]
512*
korr. aus [†]ntur
513*
gek. dic
514*
gek. er
VI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 6]
Et quoniam humana fragilitas procliuior est ad iniusticiam faciendam quam ad iusticiam · et diabolus semper certat ut fragilitati humane oculos mentis claudat · ne castigationem dei uideat · et semetipsum emendet · Sicut ad nos peruentum est · Quidam leues homines de istis comitatibus quę deuastate sunt a nortmannis · in quibus res et mancipia et domos habuerunt515* · quia nunc ibi non habent quasi licenter malum faciunt · eo quod516* non habeant unde · ad iusticiam adducantur · [fol. 111r] Et quia non habent domos ad quas secundum legem manniri · et banniri possint · dicunt quod de bannicione · uel mannicione legibus conprobari · et legaliter iudicari non possint · Contra quorum malas insidias consensu · et consilio fidelium nostrorum statuimus · ut comes missum suum ad illam terram in qua domos habent mittat · et eos bannire et mannire iubeat · Et quoniam lex consensu populi fit · et constitutione517* regis franci iurare debent · quia secundum regium mandatum ad iusticiam reddendam uel faciendam legaliter bannitus uel mannitus fuit · et sic ipse res iudicio scabiniorum in bannum mittantur · et si necesse fuerit ipse in forbannum mittatur quia iusticiam reddere noluit · et mandet comes qui hoc exsecutus fuerit alio comiti in cuius comitatu res et mancipia habet · quid inde518* factum habeat · et ex nostro uerbo illi mandet · ut per illa que in suo comitatu habet distringat · quatenus ad iusticiam faciendam · ad suum comitatum redeat ;  
515*
gek. habuer
516*
korr. aus qo
517*
t3 korr. (?)
518*
korr. aus in
VII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 7]
Audiuimus etiam quia huiusmodi leues homines in aliis comitatibus depredationes et iniusticias faciant519* et ad illum comitatum in quo commanent · et in quo illas malicias non faciunt · factis malitiis in aliis comitatibus reueniunt · Unde mandamus comitibus nostris expresse · ut illi comites in quorum comitatibus tales homines520* iniusticias faciunt · uno consensu · et uno certamine ad tales homines conprehendendos se erigant · et decertent ut ecclesie dei et ministri eius · et serui dei ac populus pacem et quietem habere possit ·  
519*
faciant von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
520*
tales homines von Hand A ergänzt
VIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 8]
Ut denarii ex omnibus monetis · meri521* ac bene pensantes · sicut in capitulare · predecessorum ac progenitorum nostrorum regum libro · IIII · XXII capitulo522* continetur · In omni regno nostro non523* reiciantur usque ad missam sancti martini · et in omnibus ciuitatibus et uicis ac uillis tam nostris indominicatis · quam et in his524* quę in de munitate sunt · uel de comitatibus atque hominum nostrorum siue cuiuscumque sint · per omne regnum nostrum · a iudicibus nostris · et ab eis quorum uille sunt · una cum ministris rei publice · secundum quantitatem locorum · et uillarum · tanti ac tales de ipsis incolis et inibi commanentibus constituantur · qui inde prouidentiam habeant · ne boni denarii reiciantur · et non nisi meri et bene pensantes accipiantur ·  
521*
korr. aus mere
522*
capitulo von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
523*
korr. aus nor
524*
h korr. (?)
VIIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 9]
Vt illi qui hac causa prouidentiam habent in sacramento iurent · quod sicut eis ex hac causa iniunctum fuerit · quantum scierint · et525* potuerint · debeant fideliter obseruare · et illum hominem quem scierint [fol. 111v] merum et bene pensantem denarium reicere non debeant celare · sed ministris rei publice eum debeant notum facere · De quo sacramento quicumque comprobatus fuerit periuratus · et secundum legem mundanam · ut periurus puniatur · sicut in capitulari decessorum ac progenitorum nostrorum continetur · in fine capituli · X · in tercio libro · et secundum legem sanctam publicę penitencię subigatur ·  
525*
korr. (?)
X ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 10]
Ut ab ipsa missa sancti martini · per omne regnum nostrum non nisi istius monete nostre meri et bene pensantes denarii accipiantur · et quicumque ab illa die alium denarium negotiandi causa protulerit · a comite et ministris eius · auferatur merces ab eo ·  
XI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 11]
Ut in denariis nouę nostrę monetę · ex una parte nomen nostrum habeatur in giro · et in medio nostri nominis monogramma · ex altera parte nomen ciuitatis · et in medio526* crux habeatur ·  
526*
in medio korr. aus im
XII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 12]
Sequentes consuetudinem predecessorum nostrorum sicut in illorum capitulis inuenitur · constituimus · ut in nullo alio loco · in omni regno nostro moneta fiat · nisi in palatio527* nostro · et in quantouico · ac rotomagno · que moneta · ad quantouicum · ex antiqua consuetudine pertinet · et in remis · et in senonis · et in parisio · et in aurelionis · et in cauillonum · et in metullo · et in arbona ·  
527*
korr. aus pal[†]
XIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 13]
Vt hi in quorum potestate deinceps moneta permanserit omni gratia et cupiditate seu lucro postposito fideles monetarios eligant · sicut et dei et nostram gratiam uolunt habere · et ipsi528* monetarii iurent quod ipsum ministerium · quantum scierint et potuerint fideliter faciant · et mixtum denarium · et minus quam debeat529* pensantem non monetent · nec aliis monetariis consentiant · et sine ulla fraude · et absque malo ingenio contra eos quorum argentum ad purgandum acceperint ipsum argentum exmerent · et sine fraude tam in pensa quam in purgatione denarios concambient · contra quod sacramentum si quilibet fecisse repertus fuerit · iudicio dei examinatus · sicut probatus fuerit · quia530* minorem denarium · minusque531* quam debeat pensantem monetauerit · et in purgatione et in concambio argenti · per malum ingenium fraudem rei publice · et ecclesiarum · et pauperum facultate intulerit · sicut constitutum est de falsis monetariis in libro · IIII · capitulorum XXVIII capitulo532* manum perdat · et ut sacrilegus ac pauperum spoliator · publice penitentię iudicio episcopali subiciatur ; In illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam iudicia terminantur · iuxta ipsam legem culpabilis533* iudicetur [fol. 112r]  
528*
korr. aus ipsum
529*
t von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
530*
korr. aus qui non
531*
minorem denarium · minusque korr. aus m[†]que
532*
capitulo von Hand A ergänzt
533*
gek. culpabil
XIIII  
[BK 273 Abschnitt B c. 14]
Vt in proximis · kalendis534* iulii535* per hanc XII indictionem · habeant in siluanetis536* ciuitate · unusquisque comes in cuius comitatu monetam esse iussimus uicecomitem suum cum duobus aliis hominibus qui in eius comitatu · res et mancipia · uel beneficia habeant et suum monetarium cum ipsis habeant · quatenus ibi accipiant · per manus suas de camera nostra ad opus uniuscuiusque537* monetarii de mero argento · cum pensa libras · V · ut habeat unde inicium monetandi possit incipere · Et pensam argenti quam ex camera nostra acceperint · per manus eorum per quos illud acceperint538* sabbato ante inicium quadragesime · in monetatis denariis · in prefato loco cum ipsa inpensa cum qua argentum acceperat unusquisque monetarius in nostra camera reddat ·  
534*
gek. kl
535*
gek. iul
536*
von anderer Hand korr. aus silua[†]
537*
unius korr. (?)
538*
e2 von Hand A ergänzt
XV ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 15]
Ut nullus more solito pro ullo lucro · uel auaricia hoc leuiter accipiat · sed omnes ab ipsis kalendis539* iulii540* argentum suum in constitutis monetis concambiari faciant · scientes quia post missam sancti martini · nulli alii denarii in regno nostro nisi541* istius noue monete accipiantur542* · et ab ipsis kalendis543* ivlii544* ipsi545* noui denarii ab omnibus accipiantur546* · Et quicumque ab ipsa die denarium noue monete in regno nostro reiecerit · sicut in prefato libro et capitvlo547* regio continetur · bannum nostrum id est548* solidos · LX · componat ; si uero serui ecclesiastici · uel comitum549* aut uassallorum nostrorum id facere presumpserint · sicut in prefato capitulari continetur · LX550* · ictibus uapulent551* · ut hac occasione552* indiscretis hominibus disciplina teneatur · Constituimus cvm553* fidelium nostrorum consensu · ut quorumcumque coloni et serui per hoc conuincti554* fuerint · non cum555* grosso fuste · sed nudi556* cum uirgis uapulent · et in comitatibus atque uillis ˙ episcopi per suos ministros hec eadem faciant · ne et in hac causa modus discipline transgrediatur557* · sed taliter fiat qualiter et homines castigentur · et qui in protentione [!] occasione castigationis disciplinam faciunt peccatum non incurrant · et disciplinam sustinentes debiliores non fiant · Quodsi558* quis hoc mandatum nostrum transgressus fuerit · nobis ab episcopis nuntietur · quatenus taliter castigetur · ne deinceps mandatum nostrum quemquam delectet contempnere · et si dominus559* quilibet · uel aduocatus talium hominum eos · uel comiti uel misso nostro · ad disciplinam sustinendam contradixerit · predictum bannum · LX solidorum componat · sicut in predicto capitulari habetur ·  
539*
gek. kl
540*
gek. iul
541*
Ein Korrektor radierte das über dem n stehende i und hängte ein i an den zweiten Schaft des n unter der Zeile an.
542*
von Hand A korr. aus accipientur
543*
gek. kl
544*
gek. ivl, v ergänzt
545*
ipsi von Hand A ergänzt
546*
von Hand A korr. aus accipientur
547*
et capitvlo von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
548*
id est gek. ide
549*
i ergänzt
550*
Durch den Schaft des L wurde ein Kürzungsstrich geschrieben.
551*
von Hand A korr. aus uapuletur
552*
ca korr. (?)
553*
cvm von anderer Hand ergänzt
554*
Darüber die Glosse von Hand A: uel conuicti
555*
von Hand A korr. aus con
556*
korr. aus nudus
557*
n ergänzt
558*
Q korr. (?)
559*
von Hand A korr. aus [†]
XVI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 16]
Si aliquis homo proximis · kalendis560* iulii561* de hac noua moneta mixtum uel minus quam debeat pensantem denarium [fol. 112v] inuenerit562* constringat563* eum qui ipsum denarium ad negotiandum protulit · et ipse dicat a quo eum accepit · et sic de manu ad manum ueniat usque dum ad falsitatis auctorem564* perueniatur565* · et inuentus mixti uel minus quam debeat pensantis denarii monetator566* in illa terra in qua iudicia secundum legem romanam terminantur secundum ipsam legem iudicetur ˙ Et in illa terra in qua iudicia secundum legem romanam non iudicantur · monetarius sicut supra diximus falsi denarii manum dexteram567* perdat · sicut in · IIIIo · libro capitulorum continetur ˙ CAPITULO568* XXXIII · et569* qui consenserit si570* liber est · LX · solidos componat · si seruus uel colonus · nudus cum uirgis cędatur ·  
560*
gek. kl
561*
gek. iul
562*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
563*
korr. aus constringate
564*
von anderer Hand korr. aus auctoritatem
565*
von anderer Hand korr. aus preueniatur
566*
t1 korr. (?)
567*
folgt von anderer Hand getilgtes per dexteram
568*
gek. CAP
569*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
570*
si mit Einfügungszeichen ergänzt
XVII571* ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 17]
Ut diligenter comites et ministri rei publice · suos comitatus ac ministeria prouideant · ne in aliquo loco occulta uel fraudulenta moneta fieri possit · et si inuentus ac comprobatus fuerit quilibet · sicut constitutum est de falso monetario · ex prefato capitulari predecessorum nostrorum manus ei abscidatur · et qui hoc consenserit si liber est · LX solidos componat · Si seruus uel colonus nudus cum uirgis cędatur ·  
571*
korr. aus XVIII
XVIIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 18]
Et si falsus monetarius de illis locis in quibus monetam fieri iussimus · aut occulte monetam percutiens · aut denarium falsum de noua moneta ad negotiandum proferens · constringi et puniri non potest eo quod in fisco nostro · uel in quamcumque immunitatem aut alicuius potentis potestatem confugerit · si in nostrum fiscum confugerit requiratur a ministro nostro · Et si illum defenderit · aut occultauerit nuntietur nobis · quatenus in eo secundum capitulare regium uindicetur · ne ullus572* alius umquam falsitate · nostram auctoritatem uel potestatem consonare aut defendere audeat · Si autem in immunitatem · uel potestatem · aut proprietatem alicuius potentis confugerit · secundum quod in tertio libro capitularis XXVI · continetur · de his qui furtum · aut homicidium · uel quodlibet crimen foris committunt · et573* infra immunitatem574* confugerint575* · mandet comes uel rei publice minister · episcopo uel abbati576* · uel illi quicumque locum episcopi aut abbatis tenuerit · uel potentis hominis in cuius potestatem · uel proprietatem confugerint577* · ut eos578* reddat · Si ille contradixerit · et eos579* reddere noluerit · in prima contradictione · solidos XV · culpabilis iudicetur · Si ad secundam580* inquisitionem eos581* reddere noluerit · XXX solidis culpabilis582* iudicetur · Si nec ad tertiam inquisitionem consentire noluerit · quicquid reus dampni fecit · totum ille qui eum infra inmunitionem [!] retinet · soluere cogatur · et ipse comes [fol. 113r] licentiam habeat ipsum hominem · infra immunitatem querendi ubicumque inuenire eum potuerit · Si autem in prima inquisitione comiti responsum fuerit · quod reus infra immunitatem fuisset · sed fuga lapsus sit · iuret quod ipse ad iusticiam eum cuiuslibet faciendam · fugere non fecisset · et sit ei in hoc satisfactum · Si uero intranti in ipsam immunitatem · uel in cuiuslibet hominis potestatem · uel proprietatem583* · comiti collecta manu quilibet resistere temptauerit · comes hoc ad regem · uel principem deferat · et ibi iudicetur · Et sicut ille qui immunitate dampnum fecit · DC · solidis componi debet · ita qui comiti collecta manu resistere presumpserit · DC · solidis culpabilis iudicetur ·  
572*
gek. ull, ein Benutzer hat zur Verdeutlichung ein -vs ergänzt
573*
et ergänzt
574*
korr. aus in
575*
n2 ergänzt
576*
gek. abbai
577*
n2 ergänzt
578*
von anderer Hand korr. aus eum
579*
von anderer Hand korr. aus eum
580*
korr. aus secundum
581*
von anderer Hand korr. aus eum
582*
gek. culpabil
583*
et korr. (?)
XVIIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 19]
Ut melius et commodius hęc prouidentia de bonis denariis non reiciendis584* · et de monete false denarii custodiri possit · uolumus ut unusquisque comes de comitatu suo omnia mercata inbreuiari faciat · et sciat nobis dicere quę mercata tempore585* aui nostri fuerunt586* · et que tempore587* domni et genitoris nostri esse cęperunt588* · uel que illius auctoritate constituta fuerunt589* · uel que590* sine auctoritate illius facta fuerunt591* · uel quę tempore592* nostro conuenire cęperunt593* · uel quę in antiquis locis permanent · et si mutata sunt cuius auctoritate mutata fuerint · et ipsum breuem unusquisque comes ad proximum placitum nobis adportet · ut decernere possimus · quatinus necessaria · et utilia · et quę per auctoritatem594* sunt maneant · quę uero superflua interdicantur · uel locis suis restituantur · et mercata die dominico in nullo loco habeantur · sicut in primo loco capitulorum capitulo · CXXXVI595* · habetur596* ·  
584*
gek. reiciend
585*
gek. tepr
586*
gek. fuer
587*
gek. tempr
588*
gek. cęper
589*
gek. fuer
590*
korr. aus qui
591*
gek. fuer
592*
gek. tepr
593*
gek. cęper
594*
korr. aus aucto[†]itatem
595*
V korr. (?)
596*
h ergänzt
XX ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 20]
Ut comes et rei publice ministri ac ceteri fideles nostri prouideant · quatinus iustus modius ęquusque sextarius · secundum sacram scripturam et capitula predecessorum nostrorum in ciuitatibus et in uicis ac uillis · ad uendendum et emendum fiat · et mensuram secundum antiquam consuetudinem de palacio nostro accipiant · et non pro hac occasione a mansuariis · uel ab his qui censum debent maior modius nisi sicut consuetudo fuit exigatur · et ipsi homines qui per uillas de denariis prouidentiam iuratum597* habent · ipsi etiam de mensura ne adulteretur prouideant · sicut in libro tertio capitulorum capitulo · XC · continetur · et si quis reputatus fuerit mensuram adulterasse · et cum maiori modio · uel sextario · annonam uel uinum598* accepisse · et cum minori mensura uenundari · si liber homo est · aut secundum suam599* legem · se inde sacramento idoneum reddat · quod si fecisse [fol. 113v] uel fieri iussisse · aut concessisse comprobatus fuerit · hoc unde mensuram adulterauit · id est600* uinum · et annonam a ministris rei publice tollatur ab eo · insuper et bannum nostrum · id est601* solidos LX · componat · Si autem602* colonus uel603* seruus inde reputatus fuerit · aut iuditio604* dei se inde examinet · aut si inde conuictus fuerit · sicut supra diximus · unde mensuram adulterauit perdat · insuper et uirgis nudo corpore uapulet · et siue liber siue colonus · uel seruus de hoc conuictus fuerit · post legalem emendationem episcopale iudicium suscipiat quia contra dictum domini fecit dicentis · qui peccuniam [!] suam non dedit ad usuram unde regnum dei sibi605* clausit et infernum sibi aperuit · quod peccatum inter criminalia computatur · de quibus dicit apostolus · quod qui talia fecerit cum huiusmodi nec cibum sumere christiano liceat · et inde sacri niceni canones clericos gradum perdere iubent · et de tali causa unde seculares homines uitam perdunt · inde clerici ecclesiastici gradum perdant · ministri autem rei publice se caute custodiant · ne hac606* occasione ducti cupiditate per aliquod malum ingenium · a liberis hominibus uel colonis seu seruis sua iniuste tollant · Quod si inde ad nos clamor uenerit et inde conuicti fuerint · sic iniusticiam istam exsoluent · sicut illi qui in suo ministerio tortum faciunt · in illis autem regionibus in quibus secundum legem romanam iudicantur · iudicia iuxta ipsam legem comittentes talia iudicentur · quia super illam legem · uel contra ipsam legem · nec antecessores nostri · quodcumque capitulum statuerunt607* nec nos aliquid constituimus ; similiter per ciuitates et uicos atque mercata · ministri608* rei publice prouideant · ne illi qui panem coctum aut carnem per deneratas uendunt · et uinum per sextaria · adulterare et minuere possint · sed quantos mensurabiles panes de ęquo in unaquęque ciuitate de iusto modio episcopi seu comites a pistoribus suis recipiunt · tantos mensurabiles panes de ęquo modio a pistoribus qui panem uendunt fieri faciant · Quos si inuenti fuerint adulterare · ut supra diximus secundum suum modum culpabiles iudicentur · homines etiam qui prouidentiam super hoc habere debent ne mance mensure fiant · si hoc consentisse reuicti fuerint · secundum legem puniantur · sicut in fine capituli decimi ex libro tertio capitulorum habetur · et post ab episcopo publicam penitentiam de periurio accipiant · [fol. 114r]  
597*
u2 korr. (?)
598*
in korr. (?)
599*
korr. aus suum
600*
id est gek. ide
601*
id est gek. ide
602*
Über dem Wort wurde ein gekürztes uel getilgt.
603*
uel von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
604*
iu korr. (?)
605*
s korr. (?)
606*
hac von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
607*
gek. statuer
608*
von anderer Hand korr. aus ministerii
 · XXI609* ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 21]
Vt quia per tres iam annos bannum pro reiectione bonorum denariorum perdonauimus · uolumus ut modo secundum discretionem quam missis nostris commendauimus reuuadiatum persoluatur ˙ Et ubi reuuadiatum non est · reuuadiatur et soluatur · quatinus et ex hoc et ex disciplina constituta · ita constricti deinceps cessent denarios bonos reicere · et quoniam audiuimus occasione accepta pro reuuadiato banno quosdam plus a pauperibus accepisse quam610* bannus leuet · hoc a missis nostris diligenter requiri uolumus · et quicumque plus ab eis acceperint quam iussimus · cogantur illis restituere et illos absque ulla excusatione ad presentiam nostram missi nostri adducant · quatinus per nostram armiscaram · ita castigentur · ne ulterius tali concludio eos delectet opprimere pauperes ˙  
609*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
610*
von Hand A korr. aus quod
XXII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 22]
UT611* a colonis qui iam pro reiectione bonorum denariorum flagellati sunt nulla alia exactio requiratur · et si ab aliquo eorum aliquid acceptum fuit a missis nostris · cogatur restitui · Et qui beneficia · uel alodos in duobus uel tribus aut quatuor comitatibus habent · et non habent in unoquoque comitatu unde plenum bannum possint soluere missis nostris hoc nuntient · et hoc ab eisdem missis nostris diligentur [!] inbreuietur · et nobis renuntietur · ut nostra discretione discernamus qualiter et castigatio ex compositione fiat · et homines ultra mensuram et indebite non grauentur · Quia sicut sancta scriptura612* dicit613* · non inde requirimus datum sed fructum · id est614* non inde requirimus inhonestum lucrum · sed ex castigatione regni profectum · Et non solum in pauperibus sed etiam in ditioribus uolumus considerare discretionem · quam decessores nostri reges · in quarto libro capitulorum posuerunt615* · capitulo · LVI · decernentes · debito inquiunt quod ad opus nostrum fuerit reuuadiatum · talis consideratio fiat · ut is616* qui ignoranter peccauit · non totum secundum legem componere cogatur · sed iuxta quod possibile uisum fuerit · Is uero qui tantum mala uoluntate peccauit · totam legem compositione cogatur exsoluere ·  
611*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
612*
r2 korr. (?)
613*
gek. dic
614*
id est gek. ide
615*
gek. posuer
616*
korr. aus his
XXIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 23]
Ut nullus deinceps in regno nostro mixturam auri · uel argenti · ad uendendum facere · uel consentire presumat · et nullus a missa sancti remigii · id est a proximis · kalendis617* octobris618* · aurum uel argentum · ad uendendum nisi purificatum proferat · Et si quis post prefatas · kalendas619* · inuentus fuerit aurum uel argentum · uel quodcumque fabricinium mixtum ad uendendum portare · a ministris rei publice · ipsum quod portauerit · ab eo tollatur · et ipse per fideiussores · si res et mancipia [fol. 114v] in illo comitatu non habet620* ad presentiam nostram cum ipso auro uel argento adducatur · ut nos inde commendemus621* qualiter culpabilis622* iudicetur · Si uero res et mancipia uel mobile · per quę distringi legaliter possit · in ipso comitatu habuerit · secundum legem ad nostram presentiam uenire iubeatur · Et si quisquam inuentus fuerit suum aurum uel quodcumque fabricinium623* ex auro · uel argento portare ad fabrum ut purgetur · prouideant rei publice ministri · ne occasione ab eo quod suum fuerit tollant · Quodsi fecerint et ad nos inde reclamatio uenerit · sicut ille qui tortum in suo comitatu · uel ministerio fecerit · in nostra uel fidelium nostrorum presentia culpabilis624* iudicabitur · Faber uero qui post prefatas kalendas625* comprobatus fuerit626* aurum uel argentum · ad uendendum uel emendum adulterasse · uel nusculas [!] · in illis regionibus in quibus iudicia secundum romanam legem terminantur627* · iuxta illam legem puniantur ; In aliis autem regionibus regni nostri secundum regum628* capitulare · sicut falsam monetam percutiens manum perdat · Et liber homo qui hoc consenserit · sicut in prefato continetur capitulo · bannum nostrum id est629* solidos LX · componat · Colonus · uel seruus nudi cum uirgis flagellentur · Si uero iudeus fuerit ipsum quod mixtum protulerit perdat · et bannum nostrum · sicut tempore630* predecessorum nostrorum consuetudo fuit componat ·  
617*
gek. kl
618*
gek. octb
619*
gek. kl
620*
t ergänzt
621*
korr. aus comm[†]demus
622*
gek. culpabl, über dem b wurde ein i ergänzt
623*
korr. aus fr
624*
gek. culpabil
625*
gek. kl
626*
fuerit von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
627*
Am rechten Seitenrand wurde von Hand A das Wort in notiert.
628*
um korr. (?)
629*
id est gek. ide
630*
gek. tepr
XXIIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 24]
Vt in omni regno nostro non amplius uendatur libra auri purissimi cocti nisi XII libris argenti de nouis et meris denariis · Illud uero aurum quod coctum quidem fuerit · sed non tantum ex eo deauratura fieri potest · libra · I · de auro · uendatur X · libris argenti · de nouis et meris denariis · Et omnimodis631* prouideant tam comites quam ceteri omnes rei publicę ministri ne aliqua adiectione · uel fraude per occasionem aliquid amplius uendatur · sicut de suis hominibus uolunt gaudere · et quicumque hanc commendationem nostram aliquo ingenio infirmare · uel fraudare632* seu aliter immutare inuentus fuerit · si liber homo fuerit bannum nostrum id est633* · LX solidos componat · Colonus · uel seruus nudi cum uirgis flagellentur ·  
631*
gek. omimod
632*
u ergänzt
633*
id est gek. ide
XXV ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 25]
Et quoniam in prefatis capitulis634* continetur in tertio libro capitulo LXXV635* · ut nullus sine permissu regio · bruniam · uel arma extraneo dare aut uendere636* presumat · et in eodem libro capitulo · VI · designata sunt loca regni usque ad qve637* negotiatores · brunias et arma ad uendendum portare et uendere debeant · quodsi inuenti fuerint ultra638* portantes · aut uenundantes omnis substantia [fol. 115r] eorum auferatur ab eis · Dimidia quidem pars partibus palatii alia uero mediaetas639* inter missos regios et inuentorem diuidatur · Quia peccatis exigentibus in nostra uicinia nortmanni deuenerunt640* et eis a nostris brunie et arma atque caballi pro redemptione dantur · aut propter cupiditatem uenundantur · cum pro redemptione unius641* hominis ista donantur · uel pro pauco precio uenundantur ·642* per hoc auxilium illis contra nos prestatur · et regni nostri maximum fit detrimentum · et multe ecclesię dei destruuntur · et quamplurimi christiani depredantur · et facultates ecclesie et regni exauriuntur · Propterea una643* cum consensu atque consilio nostrorum fidelium constituimus · ut quicumque proximas iulii644* · kalendas645* huius duodecime indictionis · nortmannis646* quocumque ingenio · uel pro redemptione uel pro aliquo pretio bruniam · uel quęcumque arma aut caballum donauerit · sicut proditor patrię et expositor christianitatis · et647* adiutor gentilium erroris · Igitur pro tali uenditione648* et ausu temerario uolumus ut uenditor de uita componat et omnes res eius infiscentur · Ecclesiasticus uero aut deo sacrata perpetuo exilio dampnentur ·  
634*
gek. capitul
635*
V korr. (?)
636*
aut uendere von Hand A ergänzt
637*
ad qve von Hand A korr. aus adque
638*
korr. aus ull
639*
e2 von anderer Hand ergänzt
640*
gek. deuener
641*
ius korr. (?)
642*
uel pro … uenundantur · von Hand A ergänzt
643*
una von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
644*
u korr. (?)
645*
gek. kl
646*
korr. aus m
647*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
648*
korr. aus uenditioni
[BK 273 Abschnitt B c. 26]
Vt649* pagenses franci qui caballos habent · uel habere possunt · cvm650* suis armis651* in hostem pergant · et nullus per uiolentiam · uel aliquod malum ingenium · aut per quamcumque cupiditatem · aut oppressionem talibus francis res aut caballos tollat · ut hostem facere · et debitos parueredos [!] · secundum antiquam consuetudinem nobis exsoluere non possint · neque comes · neque aliquis minister rei publice ; quodsi fecisse aliquis eorum comprobatus fuerit · cogatur componere · sicut de illis constitutum est in capitularibus regiis · qui tortum652* in suo comitatu · uel ministerio faciunt ·  
649*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
650*
korr. aus com
651*
korr. aus armi[†]
652*
t1 korr. (?)
XXVII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 27]
Ut iuxta regium capitulare quod domnus et genitor noster · anno · VII · regni sui capitulo II · constituit · comites · uel missi nostri diligenter inquirant · quanti homines liberi in singulis653* comitatibus654* maneant · qui per se possint expeditionem facere · uel quanti de his quibus unus alium adiuuet · quanti etiam qui a duobus tertius adiuuetur · necnon de his qui a tribus quartus adiuuetur et preparaetur [!] · siue de his qui a quatuor quintus adiuuetur · ut expeditionem exercitalem facere possint · et eorum summam ad nostram noticiam deferant ; ut illi qui in hostem pergere non potuerint · iuxta antiquam et aliarum gentium consuetudinem · ciuitates nouas et pontes ac transitus paludium operentur · et in ciuitate in marka uuactas655* faciant · ad defensionem patrię · omnes sine ulla excusatione ueniant [fol. 115v] et qui de talibus hostem dimiserint · heribannum iuxta discretionem quam in progenitorum nostrorum tertio libro capitulorum · capitulo XIIII continetur persoluant · et qui ad defensionem patrię non occurrerint · secundum antiquam consuetudinem · et capitulorum constitutionem iudicentur ·  
653*
gek. singul
654*
m korr. (?)
655*
u2 korr. (?)
XXVIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 28]
Ut illi franci qui censum de suo capite · uel de suis rebus ad partem regiam debent · sine nostra licentia · ad casam dei · uel ad cuiuscumque seruitium se non tradant · ut res publica · quod de illis habere debet non perdat · quodsi aut seipsos aut res suas ad casam dei uel ad cuiuscumque seruitium sine licentia nostra tradiderint · sicut in capitulari aui nostri continetur · de his qui pro furto se in seruitium tradere cupiunt · comites uel uicarii hoc eis non consentiant · sed ex banno nostro prohibeant · quod si contra bannum nostrum fecerint · ipse656* qui eos receperit657* · bannum id est658* solidos LX · componat · et si ipsos659* in seruitio suo habere uoluerit660* · de quibus census ad partem regiam exibetur · censum quem franci debebant ad nostram regiam componat · sicut in prefato libro · III · capitulorum · capitulis XV · et661* LXXXVI · et in libro · IIIIo · capitulo XXXVI · habetur · et quia sicut in ecclesiasticis regulis662* inuenitur · prior obseruatio durior · posterior663* autem exigente causa inclinatior fuit · post hęc prefata capitula decessorum nostrorum concesserunt664* francis hominibus res suas ad casam dei · uel aliis tradere ac uendere easque ad diuinum seruitium conuerti si uellent non prohibuerunt665* · sicut in capitulis libri primi capitulo · CXXXIIII · et CXXXVI · et in libro · IIo · capitulo XXXII · et in libro quinto · capitulo XVIII · continetur · si quis de talibus francis de suis rebus tradere · uel uendere uoluerit · non prohibemus · tantum ut ius regium quod sibi debetur non perdat · quia iniustas consuetudines nouiter institutas inponere cuique nolumus · quas in quarto libro eorumdem capitulorum prohibitas capitulo666* XLV legimus · De illis autem qui secundum legem romanam uiuunt · nihil aliud nisi quod in eisdem continetur legibus definimus ·  
656*
korr. aus ipsi
657*
korr. aus receperint
658*
id est gek. ide
659*
i korr. (?)
660*
korr. aus uoluerint
661*
korr. aus e
662*
gek. regul
663*
r2 von anderer Hand ergänzt
664*
gek. ccesser
665*
gek. phibuer
666*
gek. cap
XXVIIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 29]
Ut coloni · et fiscalini · et ecclesiastici · sicut in polipticis continetur · et ipsi non denegent carropera · et manopera ex antiqua consuetudine · et margillam · et alia queque que illis667* placent non rennuant · licet in illis antiquis temporibus forte margillam non traherent · quę in multis locis tempore668* aui ac domni patris nostri trahi cepit · debent669* etiam in scuria batere670* · et tamen non denegant quia manopera debent · quicquid etiam eis carricare precipitur sine ulla differentia [fol. 116r] carricent · et omne opus quando eis precipitur sine ulla differentia faciant ·  
667*
gek. ill
668*
gek. tepr
669*
von anderer Hand korr. aus [†]
670*
korr. aus bate[†]e
XXX ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 30]
Ut quoniam in quibusdam locis coloni · tam fiscales quam et de casis dei suas671* hereditates · id est672* mansas quę tenent non solum suis paris sed et clericis ac uillanis presbiteris673* et aliis quibuscumque hominibus uendunt · et tantummodo sellam retinent · et hac occasione destructe sunt uille674* · ita ut non solum census debitus675* inde non possit exigi · sed etiam quę terre de singulis676* mansis fuerint non possint agnosci · constituimus · ut precipiatur a nostris ministerialibus et a ministris ecclesiasticis · ut hoc nullo modo de cetero fiat · ne uille destructe atque confuse fiant · et quicquid de singulis677* mansis sine licentia dominorum uel magistrorum per quoscumque uenditum est recipiatur · et singulis de quibus terre uenditę sunt et de quibus census debuit propter eorum impossibilitatem · uel quantitatem terrę uel uinearum ad singulos mansos pertinentium postquam restaurati fuerint · ab unoquoque manso census ad partem dominicam exigatur ·  
671*
s2 ergänzt
672*
id est gek. ide
673*
gek. pris
674*
korr. aus uuille
675*
s korr. (?)
676*
gek. singul
677*
gek. singul
XXXI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 31]
De aduenticiis istius terrę quę a nortmannis uastata est constituimus · ut sicut in capitulari aui nostri karoli imperatoris habetur · unusquisque comes de suo comitatu et nomina eorum qui sint describi faciant · et ipsos aduenas qui a tempore aui nostri atque678* a679* tempore domni patris nostri hic commanent · secundum consuetudinem quę illorum temporibus fuit eos ibi manere permittant · Illos uero qui propter persecutionem nortmannorum nuper de istis partibus in illas partes confugerunt680* episcoporum missi cum missis681* rei publicę taliter de istis partibus in illas partes uenire faciant · ut non opprimantur · nec census · uel quęcumque exactio ab illis exigatur et habeant licentiam que in illis partibus suo seruitio promeruervnt682* · uel quocumque iusto ingenio adepti fuerint commendandi · et illi qui nullum lucrum de opere in uineis sperant · kalendis683* Septembris684* unusquisque ad locum suum reuertatur · et qui lucrum de uineis in illis partibus sperant · octo dies post missam sancti remigii in istas partes reuertantur · et sibi in istis partibus in futurum prouideant · et suo seniori seruiant · et si necesse fuerit ad missam sancti martini ad suum conductum in illas partes redeant · et usque ad kalendas685* aprilis686* ibidem commorandi licentiam habeant · indeque ad terram sue natiuitatis et ad seniorem suum687* unusquisque688* redeat689* · et usque ad medi [!] maium propter seminationem ibidem maneant · indeque si necessitas fuerit · ad suum [fol. 116v] conductum redeant · et ad messiones ad terram suam unusquisque redeat · et de cetero ibidem permaneant · Si autem de istis partibus in illas femina maritum · aut maritus feminam accepit · illud coniugium quia690* non est legitimum · sicut leo in suis decretis · et sanctus gregorius in suis epistolis monstrat dissoluatur · et691* cuius mancipium uir · uel femina fuerit potestatem habeat recipiendi692* · et sibi coniungendi · et si infantes inde nati sunt secundum legem antiquam infantes matrem sequantur · In illis autem regionibus qui legem romanam sequuntur · secundum legem eandem fieri decreuimus ·  
678*
folgt von Hand A getilgtes a
679*
a von Hand A nach Zeilenwechsel ergänzt. Das vor dem Zeilenwechsel stehende a wurde wohl deswegen getilgt, weil es nicht in der gleichen Zeile wie das Bezugswort tempore stand.
680*
gek. cfuger
681*
cum missis korr. aus commissis
682*
korr. aus promeruerint
683*
gek. kl
684*
gek. Septb
685*
gek. kl
686*
gek. aprl
687*
uum korr. (?)
688*
korr. aus [†]nusquisque
689*
korr. aus redet
690*
a von Hand A ergänzt
691*
t korr. (?)
692*
e1 korr. (?)
XXXII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 32]
Ut conliminitanei [!] et uicini comites in una die si fieri potest mallum non teneant maxime post octauas pascę · propter francos homines et693* aduocatos qui ad utraque malla non possunt occurrere · sed mittant sibi inuicem missos · Et si unus die lunis mallum habuerit · alter die iouis694* · aut die lunis sequentis ebdomade695* mallum habeat · et ne graue ei sit · qui suum mallum interięcit · qui uno anno primus tenuerit mallum · sequenti anno consentiat alteri primum tenere · Et si sacramenta legalia in primo die lunis · post pasca iuranda deuenerint aut in aliis feriis quando mallum tenere debuerit · mittat unusquisque comes missum suum qui ipsum sacramentum auscultet · ne ipsi homines fugitiui696* inueniantur · Et ipse sic mallum suum teneat ut barigildi eius et aduocati qui in aliis comitatibus rationes habent697* ad suum mallum occurrere698* possunt ·  
693*
korr. (?)
694*
von anderer Hand korr. aus [†]s
695*
korr. aus epdomade
696*
korr. aus [†]tiui
697*
folgt getilgtes et
698*
folgt getilgtes non
XXXIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 33]
Et qui sacramenta post XL · noctes legaliter iuranda accipiunt · et in prefatis predecessorum ac progenitorum nostrorum capitulis inuenitur · ut postquam comes · et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint ex eo die super XL dies sit bannus resisus · quod in lingua teodisca scastlei id est armorum depositio uocatur · Multi inde contendunt · et se inter699* iectiscunt · Alii enim suum sacramentum quadragesimo die in quo illud accipiunt iurare uolunt · et in tantum contendunt · ut etiamsi intra700* quadragesimam sacri ieiunii quadragesimus dies aduenerit · suum sacramentum se iurare debere contendunt · et contra accusatores suos si ad hoc audiendum non uenerint iectiscunt701* · Numerant enim dies et non numerant cum eis noctes · a natiuitate domini usque ad purificationem sanctę marię · et a702* resurretione [!] domini usque ad ascensionem domini · Quadragesimo enim die · et purificatio sanctę marię a natiuitate703* domini · et quadragesimo die a resurrectione704* domini · que est in dominica die · [fol. 117r] ascensio domini celebratur que euenit Va · feria id est705* iouis die · Et de diebus sine noctis memoria dominus per ionam prophetam dixit · Adhuc quadraginta dies et niniue subuertetur · Et XL · dies simul cum noctibus in ieiunio helię propehete · et moisi quando legem secundo accepit et ipsius domini ieiunio conputantur · In quibus sex septimane id est XL et duo dies fiunt usque ad resurrectionem domini que fit in dominica die706* sicut et initium quadragesime · Et hęc non sine dei ministerio fiunt per quem conditores legum iusta decernunt · Unde sicut in quibusdam rectius tenere comperimus una cum consensu fidelium nostrorum constituimus · ut ab ipso die quo sacramentum accipitur · post XL dies · et XL · noctes id est707* XLmo secundo die708* post sex septimanas ipsa feria qua illud sacramentum accepit si pasca in ipsa feria sit · qua initium quadragesime accipitur qui sacramentum legaliter accepit · legaliter in locis constitutis iuret · sicut in capitulorum libris decessorum et progenitorum continetur · et amodo nulla dissensio · uel retractacio in regno nostro a quolibet ex hoc fiat · Quod mandatum nostrum si quis contempnere presumpserit bannum nostrum id est solidos LX componat · Et si ipsa dies intra quadragesime sacra ieiunia euenerit · nemo illud sacramentum quod accepit in quadragesima iurare presumat · quia ex hoc manifestam dei uindictam uidimus et audiuimus · Et qui presumpserit similiter bannum nostrum componat · et inde709* poenitentiam episcopali iuditio faciat · Ipsam autem quadragesimam a quarta feria · id est710* a capite ieiunii cum ipsa IIIIa feria qua publice penitentes penitenciam accipiunt · obseruare usque ad sanctam resurrectionem secundum consuetudinem antiquam precipimus · Sed exspectet qui sacramentum ante quadragesimam seruatum accepit · si XL · dies et XL noctes · ante illam quadragesimam non habuit sine legali compositione uel iectione usque ad diem lunis post octabas pascę et tunc quod legaliter accepit legaliter perficiat ·  
699*
se inter von anderer Hand korr. aus s[†]
700*
gek. itra, wobei eine andere Hand den wohl verblassten Kürzungsstrich über i mit einem n überschrieb und zudem einen Punkt nach etiamsi ergänzte.
701*
ct korr. (?)
n korr. (?)
702*
et a korr. aus ea
703*
korr. aus natauitate
704*
c ergänzt
705*
id est gek. ide
706*
e korr. (?)
707*
id est gek. ide
708*
secundo die korr. aus die secundo
709*
e ergänzt
710*
id est gek. ide
XXXIIII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 34]
Notum fieri uolumus omnibus dei et nostris fidelibus quia quidam comites nostri nos consuluerunt711* de illis francis hominibus qui censum regium de suo capite et rescellis debent712* · qui tempore famis necessitate cogente seipsos ad seruitium uendiderunt713* · Unde cum episcopis ac ceteris nostris fidelibus tractauimus quid nobis esset agendum · et quod cum eis inuenimus constituere presentię dicto decreuimus · eo quod in lege salica ex hoc expressius quiddam non inuenimus714* · Continetur tamen in tertio capitulorum libro · capitulo XXVIIII · de homine libero qui se loco715* uuadii tradidit [fol. 117v] in alterius potestate · et ibi constitutus dampnum cuilibet fecerit · ut is qui eum loco uuadii suscepit aut dampnum soluat · aut hominem in mallo productum amittat · perdens simul debitum propter quod eum in uuadio suscepit · et qui dampnum fecit dimissus · iuxta qualitatem rei cogatur emendare · Si uero liberam feminam habuerit · et usque dum in pignore extitit716* filios habuerint · liberi permaneant ; et in lege digito dei scripta legimus · ut si attenuatus fuerit frater noster et se in seruitium tradiderit · sex annis seruiet illi qui eum emit · et septimo liber egredietur gratis · Que sacra historia · et obseruantes moraliter ędificat · et altiori sensu intellegentes illuminat · In lege etiam quam predecessores nostri · et nominatissimi imperatores constituerunt717* · de his qui filios suos fame aut aliqua necessitate uendunt · plura habentur capitula · Que omnia non necesse duximus ponere ; tamen718* illud capitulum quod cum sanctis ecclesiasticis regulis719* ex maxima parte concordari inuenimus720* · id ponere necessarium duximus · in quo dicit · Ut quicumque ingenui filios suos721* quod et de ipsis liberis hominibus qui se uendunt obseruari uolumus qualibet necessitate · seu famis tempore722* uendiderint · ipsa necessitate compulsi · emptor723* si quinque solidis emit sex recipiat · Si724* X · XII · solidos recipiat ; quod si amplius secundum suprascriptam rationem augmentum pretii consequatur · Sanctus etiam gregorius de his qui liberi a paganis capti fuerint · si aliquis eos redemerit · ipsi qui redempti sunt procurent · ut tantum pretium redemptori suo donent , sicut ab eo redempti fuerunt725* · et in sua libertate permaneant · Si autem ęcclesia eos redemerit · gratis sine aliqua compositione liberi fiant · Quod et nos per regnum nostrum726* una cum consensu fidelium nostrorum obseruari regia auctoritate precipimus · Et si quis dixerit quia nolo pretium tempore famis dare pro libero homine si semper illum habere seruum non debeo · attendat quod et dominus per apostolum suum dicit · Qui habuerit inquiens727* substantiam mundi et uiderit fratrem suum necesse habere et clauserit uiscera sua ab eo non manet caritas dei in eo · Et qui non habet hanc caritatem etiamsi ad martirium se tradiderit · sine ista caritate remissionem peccatorum suorum habere non poterit · et nullatenus in regnum dei intrabit · quia qui pro deo suos denarios · uel suam annonam quę a deo accipit dare non indurat728* cum deus seipsum et sanguinem suum pro eo in cruce clauis · lancea transfixus fudit · Et quia hominum [fol. 118r] ingenia qui deum non timent diabolo suadente multa excogitant · potest fieri ut qui tales homines liberos necessitate ut diximus cogente in seruos suscipiunt · in alteras partes illos dispendant et uendant · Propterea una cum consensu fidelium nostrorum constituimus · quod in antiquis legibus decretum inuenimus · ut si huiusmodi personas729* aliquis aut730* ad extraneas gentes aut ad transmarina loca transferre aut uenundare presumpserit · ipse qui hoc contra statuta presupserit [!] · constitutionem regii banni componat · Et si talis homo antea liber usque dum in tali seruitio fuerit de libera femina filios habuerit · ipsi filii liberi permaneant · sicuti in prefato XXVIIII capitulo · quarti libri capitulorum predecessorum ac progenitorum nostrorum habetur · de eo qui se loco uuadii in alterius potestatem commiserit · salua constitutione legis romanę731* in eis qui secundum illam uiuunt ·  
711*
gek. csuluer
712*
korr. aus debeant
713*
gek. uendider
714*
ni mit Einfügungszeichen ergänzt
715*
korr. aus lo[†]
716*
extitit von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
717*
gek. cstituer
718*
men korr. (?)
719*
gek. regul
720*
von anderer Hand korr. aus conuenimus
721*
s2 von anderer Hand ergänzt
722*
gek. tempr
723*
p von anderer Hand ergänzt
724*
i korr. (?)
725*
gek. fuer
726*
nostrum mit Einfügungszeichen ergänzt
727*
qui korr. (?)
728*
non indurat korr. aus [†]
729*
korr. aus prosonas
730*
t korr. (?)
731*
korr. aus ron
XXXV ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 35]
Et sciant omnes comites nostri quia per singulos comitatus missos nostros dirigemus qui spetialiter de his quę nunc732* constitumus [!] inquirant · qualiter in his nostram iussionem adimplere certauerint · sicut in secundo libro capitulorum predecessorum ac progenitorum nostrorum continetur · capitulo XVIII Et quicumque neglegens inde inuentus fuerit precipiemus ut ante nostram presentiam uenire iubeatur · et rationem reddat utrum hoc quod iussimus facere noluerit aut non potuerit · Quod si aliqua re prepediente id facere non potuit · cur nobis ipsam impossibilitatem ad tempus non adnuntiauit · quia hoc ipse noluit · aut suę neglegentię causa non potuit nos talem inuenire uolumus qui hoc quod iubemus seruare uelit et possit ·  
732*
n1 korr. (?)
XXXVI ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 36]
Uolumus ut sicut in secundo libro capitulorum decessorum ac progenitorum nostrorum continetur · capitulo XXIIII · hęc capitula quę nunc et alio tempore consultu fidelium nostrorum a nobis constituta sunt · a cancellario733* nostro archiepiscopi et comites nostri de propriis ciuitatibus modo aut per se aut per suos missos accipiant · et unusquisque per suam diocesim ceteris episcopis abbatibus comitibus et aliis fidelibus nostris transcribi faciant · et in suis comitatibus coram omnibus legant · ut cunctis734* nostra ordinatio et uoluntas nota fieri possit · Cancellarius autem noster nomina episcoporum et comitum qui ea accipere curauerint notet et ea ad nostram735* noticiam perferat ut nullus hoc pretermittere presumat ·  
733*
can mit Einfügungszeichen ergänzt
734*
korr. aus cunct[†]
735*
korr. aus nostrum, gek. nrm
XXXVII ·  
[BK 273 Abschnitt B c. 37]
Et quoniam fideles nostri in istis quę in sequana fiunt et in aliis operibus laborant · et heribergum nostrum quod preterito anno hic fieri iussimus · homines de illa parte sequanę in istas partes uenientes et de istis in illas euntes per occasionem destruxerunt736* · quia in illo contra debitam reuerentiam [fol. 118v] manere coeperunt737* et nunc istum heribergum non sine labore et dispendio fidelium nostrorum fieri fecimus · uolumus et expresse mandamus · ut sicut nec in nostro palatio ita nec isto heribergo aliquis sine nostra iussione manere presumat ne destruatur · Quodsi aliquis presumpserit · ut a custodibus quos ad hoc deputatos habemus nobis notum factum fuerit · non sine debita uindicta presumptor euadet · Quia semper parati esse uolumus · et uos paratos esse iubemus · ut in istis partibus et in aliis quibuscumque necesse fuerit · et contra paganos et contra alios quoscumque sicut consuetudo fuit · et uestri antecessores nostris antecessoribus auxilium prebuerunt738* · ita et uos debitum adiutorium nunc et semper ad dei uoluntatem · et sanctę ecclesię atque christianitatis defensionem · et nostram salutem communem et pacem obtinendam739* et defendendam740* in omnibus quantum deus auxilium prestare dignatus fuerit parata semper intentione sitis  
736*
gek. destruxer
737*
gek. coeper
738*
gek. pbuer
739*
korr. aus ob[†]
740*
den mit Einfügungszeichen ergänzt
[BK 287 Prolog]
In nomine sanctę et indiuiduę trinitatis · karlomannus gratia dei rex omnibus uenerabilibus episcopis abbatibus comitibus iudicibus omnibusque sanctę dei ecclesię et nostris fidelibus Cum ad palatium uernis anno dominicę incarnationis · DCCCLXXXIIII · anno autem regni nostri · V · indictione · IIa mense martio conuenissemus741* · et pars fidelium nostrorum nobiscum · placuit ut quędam statuta sacrorum canonum · necnon quędam capitula antecessorum nostrorum renouarentur · quia grauiter et moleste ferimus quod peccatis impedientibus et malitiis peruersorum hominum exuberantibus ultra modum uilescunt · atque pene adnullata existunt · precipue illa · quę contra malum rapine · et depredationis a sanctis patribus sunt promulgata · et a christianissimis regibus auctoritate regia confirmata · Siquidem ita passim longe lateque hoc uenenum diffusum et dispersum est ut quasi libere iam male abutantur omnes · infecti et corrupti corpore et anima hoc tam sceleratissimo atque mortifero morbo · non recogitantes hoc quod paulus dicit · immo deus omnipotens per ipsum · rapaces regnum dei non possidebunt · neque illud quod alibi apostolus ait · quia si nosmetipsos comedimus et consumimus id est depredamur · cito deficiemus · Completur ergo in nobis742* immo per nos quod omnipotens deus per isaiam prophętam improperat dicens · Unusquisque carnem brachii sui uorabit743* · id est substantiam fratris sui diripiet · Carnem enim brachii sui deuorat · et sanguinem brachii sui bibit · qui substantiam proximi sui tollit · unde caro sustentari debuit · Non est autem mirum · si pagani et extere nationes nobis dominantur nobisque bona temporalia tollunt · dum unusquisque proximo suo per uim tollit · unde uiuere debet · Ideo iuste conuenit nobis illud quod omnipotens deus per744* isaiam prophetam minatur dicens · [fol. 119r] Ue qui predaris nonne et ipse predaberis ? Nos uero predamus fratres nostros et idcirco pagani merito nos nostramque substantiam depredantur · Quomodo igitur securi poterimus pergere contra inimicos sanc745* dei ecclesię et nostros cum rapina pauperis inclusa est in domo nostra ? et non solum domi reclusa est · uerum etiam plerumque euenit · ut pleno uentre746* rapina in hostem quidam proficiscantur · Et quomodo poterimus inimicos nostros deuincere · cum sanguis fratrum nostrorum ab ore nostro distillat · et manus nostre plene sunt sanguine · et brachia pondere miseriarum et rapinarum grauantur · totaque uirtus animi corporisque debilitatur ? preces nostre a deo non recipiuntur · quia clamores et ploratus altaque suspiria pauperum et orphanorum · pupillorum atque uiduarum · preoccupant et preueniunt preces nostras que crudibus carnibus fratrum nostrorum grauate raucitudinem acceperunt747* nullam sonoritatem uirtutum habentes · Et sunt multi qui ex ipsa rapina uidentur elemosinas facere · non intellegentes quid de talibus dicit748* esaias · Qui offert domino de rapina oblationem · quasi qui mactet filium ante patrem · Et sunt nonnulli qui de homicidiis · adulteriis · periuriis · incendiis · consilium et poenitentiam quęrunt749* · et malum rapine pro nichilo ducunt · non intellegentes quia quot pauperes quis exspoliat · et fame ac nuditate periclitari facit · tot homicidia perpetrat · quia tunc proximum suum interficit · dum unde uiuere debet ei tollit · Et scimus dicente paulo apostolo quia omnis homicida non habet uitam in regno dei · et homicidas et adulteros iudicabit deus · Quia ergo rapaces · regnum dei non possidebunt · nisi ea reddiderint quę tulerint · et insuper poenitentiam egerint · fugiamus hoc tantum malum · unde tot ac tanta alia mala procedunt · et diligamus proximos sicut nosmetipsos · adimplentes legem quę dicit750* · non concupiscas rem proximi tui · nec omnia que illius sunt · quia aliter neque inimicis nostris poterimus resistere · neque regnum dei possidere ·  
741*
korr. aus cum uenissemus
742*
b korr. (?)
743*
korr. aus uor[†]bit
744*
korr. (?)
745*
c korr. (?)
746*
korr. aus ur
747*
gek. acceper
748*
gek. dic
749*
gek. quęr
750*
gek. dic
Capitulum · I ·  
[BK 287 c. 1]
Uolumus itaque ut palatium nostrum more predecessorum nostrorum · et dei cultu · et regali honore · sed et religionis habitu · ac unanimitatis concordia · atque pacis ordine stabiliatur · et in eodem palatio nostro pax predecessorum nostrorum sanctionibus seruata · per omne regnum nostrum exequenda proferatur ·  
II ·  
[BK 287 c. 2]
Decernimus igitur ut omnes in palatio nostro commanentes · et illud undique adeuntes pacifice uiuant · Quodsi aliquis corrupta pace rapinam exercuerit · per nostram regiam auctoritatem et missi nostri iussionem · ad palatinam adducatur audientiam · ut secundum quod in capitulis751* antecessorum continetur · legali [fol. 119v] multetur iuditio tripla compositione peracta cum dominico banno ·  
751*
gek. capitul
Capitulum III ·  
[BK 287 c. 3]
Si quis uero absque seniore aut infra palatium aut circa illud degens hoc idem752* fecerit · hunc missus noster adeat et ad ipsum palatium iussu nostro eum uenire precipiat · Quodsi ausv753* temerario uenire contempserit · ui ad nostram presentiam adducatur subdendus754* · predecessorum nostrorum sanctionibus Si autem et nos et missum nostrum contempserit · et ad nos uenire noluerit · et se defendendo ibi occisus fuerit · et aliquis parentum aut amicorum eius inde faidam755* fidelibus nostris qui eum occiderint portare uoluerit · potestatiue eam iurare faciemus · et fideles nostros regia auctoritate exinde adiuuabimus ·  
752*
gek. ide
753*
von Hand A korr. aus auso
754*
gek. subdend
755*
inde faidam von Hand A korr. aus in faidam
IIII ·  
[BK 287 c. 4]
Placuit etiam nobis et fidelibus nostris · ut quicumque infra regnum nostrum aliquid rapuerit · aut depredatus fuerit · omnia in triplum componat · et bannum dominicum persoluat · et insuper publicam poenitentiam inde faciat sicut in capitulari antecessorum continetur · Si autem colonus aut seruus fuerit similiter omnia in triplum componat · aut dominus pro eo · LX ictus756* bene pressos accipiat · et insuper publicam poenitentiam inde agat · Cuius modus757* erit in consideratione episcopi · secundum quantitatem facti · quia fornicationes et adulteria atque homicidia · necnon incendia · ebrietates aliaque quamplura uitia exinde prodeunt · Si quis autem negauerit factum si comprobatus non758* fuerit propria manu iuramento se abscondat759* · excepto nostris uassis dominicis · pro quibus illorum homines meliores iuramentum persoluent · hoc uero cum summa diligentia tali modo procurabitur ·  
756*
korr. aus ictum
757*
gek. mod
758*
non von Hand A mit Einfügungszeichen ergänzt
759*
c ergänzt
 · V ·  
[BK 287 c. 5]
Episcopus in cuius · parrochia aliquis consistens aliquid depredatus fuerit · semel et bis atque tertio si necesse fuerit uocabit illum sua admonitione per suum presbiterum · canonice ad emendationem760* et ad poenitentiam ut deo et ecclesie satisfaciat quam lesit Si autem despexerit atque contempserit admonitionem atque suluberrimam [!] inuitationem · feriat illum pastorali uirga hoc est sententia excommunicationis · ut a communione sanctę ecclesię omniumque christianorum sit separatus usque ad congruam satisfactionem et emendationem · Quam excommunicationem debebit idem761* episcopus seniori illius notum facere et omnibus suis coępiscopis · ne eum recipiant usque ad satisfactionem  
760*
em korr. (?)
761*
gek. ide
VI ·  
[BK 287 c. 6]
De illis autem qui infra parrochiam beneficia et alodum non habent · et alterius episcopi parrochiani sunt · et dum ad curtem pergunt · aut762* de loco ad locum iter faciunt · rapinas et depredationes infra parrochiam faciunt · placuit nobis ut si ita prope episcopum [fol. 120r] ut ei depredatio illorum nota fieri possit · antequam parrochiam eius763* exeant mittat strenuum et prudentem presbiterum qui sua uice rationabiliter illos ad emendationem uocet in quo superior modus764* compositionis et emendationis seruabitur · si uocati uenire noluerint · Si uero uocationem atque ammonitionem episcopi superbe contempserint · simili sententia excommunicationis feriantur · qua et illi qui infra parrochiam res aut beneficia habent · et insuper excommunicentur · ne extra parrochiam exeant · antequam superius statuta adimpleant · Quorum excommunicatio seniori illorum et proprio eorum episcopo significanda est · ne eos recipiant antequam illuc redeant ubi rapinam fecerunt765* ibique pleniter emendentur ·  
762*
t ergänzt
763*
korr. aus e[†]
764*
gek. mod
765*
gek. fecer
VII ·  
[BK 287 c. 7]
Et quoniam episcopi qui nostris et suis et communibus ęcclesię atque totius regni necessitatibus occupati sunt non ualent cuncta soli prospicere que infra fines parrochię illorum perpetrantur · statuimus ut quotiescumque episcopi a propria ciuitate digrediuntur · tales adiutores unusquisque in sua ciuitate relinquat qui hęc omnia in sua ciuitate prudentissime peragant · et pauperes sanguine christi redempti semper in ciuitate presentem inueniant · a quo responsum et consolationem accipiant · In uicis autem et uillis longe a ciuitate remotis · constituat unusquisque episcopus reuerendos et cautos atque prudentia temperatos presbiteros qui sua uice superius statuta perficiant · et ad quos alii presbiteri iuniores et minus cauti suam causam referant ·  
VIII ·  
[BK 287 c. 8]
Placuit nobis pro communi utilitate et instanti necessitate · ut nullus episcoporum grauiter ferat · si eius766* parrochianum · pro huiusmodi causa depredationis alter episcopus excommunicauerit ·  
766*
Das Wort war ursprünglich ei mit anschließendem Semikolon gekürzt, ehe das Semikolon getilgt und der übliche us-Haken gesetzt wurde.
VIIII ·  
[BK 287 c. 9]
Et quia ad tantum malum funditus eradicandum · et tantum bonum plantandum · necesse habet episcopalis auctoritas iudiciali potestate adiuuari · placuit nobis nostrisque fidelibus in commune · ut missi dominici suis in locis ex hoc fideliter adiuuent · et comes precipiat suo uicecomiti · suisque centenariis ac reliquis ministris rei publicę · necnon francis hominibus mundane legis documentis eruditis · ut pro amore dei omnipotentis · ac pacę sanctę ęcclesię et fidelitate nostra ex hoc adiuuent quantum melius potuerint · quoties episcopi aut ministri illorum siue etiam ipsi pauperes eos appellauerint · ita ut ministri ęcclesię habeant auctoritatem sui episcopi · et ministri comitis auctoritatem nostram et sui comitis [fol. 120v]  
X ·  
[BK 287 c. 10]
Uolumus autem ut si episcopalem · aut regiam auctoritatem ausu temerario aliquis pro nichilo duxerit · in comitatu consistens · aut iter faciens · si quod iniuste abstulerit legaliter emendare contempserit · et rebellis existens · si ibi occisus fuerit · nulli fidelium nostrorum qui eum occiderit aliquis faidam portet · neque pro eius morte aliquid componat · Si uero aliquis parentum eius aliquam faidam portare uoluerit · potestatiue eam iurare faciemus et fideles nostros regia auctoritate exinde adiuuabimus ·  
XI ·  
[BK 287 c. 11]
De nostris quoque dominicis uassallis iubemus ut si aliquis predas egerit comes in cuius767* potestate fuerit ad emendationem eum uocet · Qui si comitem aut missum illius audire noluerit · per forciam illud emendare cogatur · prout lex docet · et quemadmodum in capitularibus regum tenetur insertum · in eodem loco ubi preda commissa fuerit · Quod si proclamauerit se ante presentiam nostram uelle distringi potius quam ante comitem · per credibiles fideiussores aut per sacramentum melioris hominis ante nos uenire permittatur · ut ibi talis ratio finem accipiat · Honorem enim talem nostris uassis dominicis concedimus · ut ipsi non sicut reliqui manu propria sacramentum iurent · sed melior homo illorum et credibilior illud agere non differat · Si autem quę supra diximus despexerint et nullo modo emendare noluerint · et in contemptu768* permanentes ibi occisi fuerint · nullam contra ipsos qui eos occiderint iracundiam tenebimus umquam Quodsi aliquis parentum inde faidam portare uoluerit · nostra regia auctoritate exinde eum iuuabimus · Si uero dixerint quod eis comes non secundum legem fecerit · sed pro aliqua iracundia quam contra illos tenebat · hoc comes eis ante nos satisfaciat · quod non ob aliud quam pro rapina sit actum ·  
767*
Das Wort war ursprünglich cui mit anschließendem Semikolon gekürzt, ehe das Semikolon getilgt und der übliche us-Haken gesetzt wurde.
768*
korr. aus contentu
XII ·  
[BK 287 c. 12]
Ut autem omnis occasio rapine tollatur · uolumus ut presbiteri qui bonum exemplum omnibus ostendere debent · hospitales existant · sicut apostolus dicit769* · hospitales inuicem sine murmuratione · quam prebeant iter facientibus quia per illam placuerunt770* quidam deo angelis hospitio susceptis ·  
769*
gek. dic
770*
gek. placuer
XIII ·  
[BK 287 c. 13]
Placuit nobis ut presbiteri771* suos parrochianos admoneant · ut et ipsi hospitales existant · et nulli iter facienti mansionem denegent · Et ut omnis occasio rapinę tollatur · nihil carius uendatur transeuntibus nisi sicut in mercato accipiunt · Quodsi carius uendere uoluerint ad presbiterum transeuntes hoc referant · et illius iussu cum humanitate eis uendant · [fol. 121r]  
771*
gek. pbri, wobei das b aus r korrigiert wurde
XIIII  
[BK 287 c. 14]
Uolumus ut presbiteri et ministri comitis uillanis precipiant · ne collectam faciant · quam uulgo geldam772* uocant contra illos qui aliquid rapuerint · sed causam suam ad illum presbiterum773* referant qui episcopi missus est · et ad illos qui in illis locis ministri comitis super hoc existunt · ut omnia prudenter et rationabiliter corrigantur ·,·  
772*
korr. aus geldeam
773*
Darüber pbrm mit Kürzungsstrich durch den Schaft des b. Diese Abkürzung wurde aber wieder getilgt.
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 121v] [16]
INCIPIT774* PACTUS LEGIS SALICAE ·  
[Nicht transkribierter Text]
[24]
[BK 104 c. 7]
Si quis per cartam ingenuus dimissus et a quolibet homine ad seruitium interpellatus fuerit · in primo legitimum auctorem suę libertatis proferat · et in sua libertate perseueret · Si uero legitimus auctor defuerit · testimonio bonorum hominum qui tunc aderant quando liber dimissus fuit · se defendere permittatur · Si uero et testes defuerint · cum duabus cartis aliis · quę eiusdem cancellarii manu firmatę sunt · [fol. 122r] vel775* subscriptę suam cartam quę tercia est · ueracem et legittimam esse confirmet ˙ Cancellarius tamen talis776* esse debet · qui pagensibus loci illius notus sit et acceptus ˙ Si autem qui interpellatus fuit ad seruitium · nec auctorem nec testimonia habuerit · neque alias duas cartas ad suam cartam confirmandam inuenire potuerit · tunc is qui eum interpellauit secundum legem ipsam cartam falsam efficiat · et seruum suum conquirat ˙ Si uero interpellatus aut auctore aut testimonio aut cartarum collatione uictus fuerit · et hoc quod uoluit efficere non potuerit · multam quę in ipsa ingenuitatis carta continetur cogatur exsoluere · et reliqua quę in capitulari continentur · prudens lector hoc modo poteris indagare ˙ Nunc stilus flectendus777* est ad salica argumenta deo uolente ˙778*  
774*
gek. INCIP
775*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
776*
gek. tal
777*
gek. flectend
778*
Es folgt übergangslos der Text der Lex Salica, eingeleitet mit INCIPIT LIBER LEGIS SALICĘ.