Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Paris, Bibliothèque nationale de France, Lat. 4788

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Paris
Bibliothèque nationale de France
Lat. 4788
Sigle: P22
Digitalisat verfügbar bei Gallica
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

9. Jh., Mitte bis 3. Viertel (Mordek), 9. Jh., ca. 3./4. Viertel (Bischoff); wohl Frankreich (Mordek), wohl Nordostfrankreich (Bischoff)

Provenienz:

Provenienz: Kloster Saint-Vincent, Laon (Besitzvermerk fol. 110v). Alte Signaturen: Baluze 864, Regius 4655.a

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 118 foll. (rote Zählung)
Maße: 140-145 × 100 mm
Schriftraum: 95-102 × 65-75 mm
Lagen:
4 IV32 + III38 + 10 IV118
Kustoden (die erste Lage fehlt): III (16*), IIII (24v), VI (38v) bis XIIII (102v)
Zustand: Die im kleinen Taschenbuchformat gehaltene Hs. ist durch Feuchtigkeit und wohl auch Abnutzung so stark in Mitleidenschaft gezogen, daß weite Teile unleserlich sind.
Zeilen: 16
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel
Ausstattung:

Text in verwaschener brauner Tinte; meist rote Rubriken und Zahlen

Einband:

roter Ledereinband mit französischem Königswappen; auf dem Rücken: FRAGMEN<TA> VARIA

Inhalte
Anmerkung:
Der schlechte Erhalt des Codex steht in krassem Gegensatz zu seiner Bedeutung, die vor allem darin liegt, daß singulär durch ihn zwei heute leider teils kaum oder gar nicht mehr lesbare Kapitularien Ludwigs des Frommen (a. 820?) bekannt sind (Nrn. 146 und 147, am Ende der Hs.). Der Kern des Rechtswerkes ist auch sonst oft belegt, die Lex Salica mit den Kapitularien der Jahre 803 und 818/819 (vornehmlich Capitula legibus addenda). Ich halte es für denkbar, daß die erst nach einer Predigt Augustins angefügten Unikate nicht aus einer Sammlung, sondern aus am Ort greifbaren Einzelexemplaren kopiert sind.
Baluze hat das als Fälschung verdächtigte Capitulare primum Karls des Großen (MGH Capit. 1, Nr. 19), welches Benedictus Levita 3, 123-137, 139-140 auftaucht, nach einem „Codex ms. S. Vincentii Laudunensis“ herausgegeben, den schon Pertz nicht mehr hat finden können. Es ist nicht ganz auszuschließen, daß der Text auf den heute verlorenen Blättern des Cod. Paris Lat. 4788 gestanden hat, eine m. E. wenig wahrscheinliche Möglichkeit, die hier aber wenigstens kurz angedeutet sei. Zum gleichfalls verschollenen Codex Laudunensis Sirmonds siehe bei Cod. Vatikan Vat. Lat. 4982 .
  • 1r-62v
    Lex Salica (Karolina emendata), Titelverzeichnis und Text (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 5-234; Sigle K 43; zur Hs. S. XXI). Am Anfang ist der Text auf weite Strecken verloren oder unlesbar.

  • Auf neuer Lage folgt: 63r-67r
    I-XI - Capitulare legibus additum (a. 803): CAP.QVEM IN LEGEM SALICAM MITTENDA SVNT. De homicidiis clericorum. Qui subdiac. occiderit CCC sol componat - poss<it in>dicare (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 111 Z. 44 f., S. 113 Z. 4 - S. 114 Z. 27).

  • 67v-70v
    I-XXVIIII - Capitulare missorum (a. 803): DECAUSIS ADMONENDIS. De ecclesiis emendandis - habere uolumus si alie res fortuitu (der Beginn von c. 29 ist wohl irrtümlich am Schluß wiederholt) (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 17 - S. 116 Z. 30).

  • 70v-83r
    I-XXVIII - Capitulare ecclesiasticum (a. 818/819):HEC CAPITVLA PROPRIE AD E<POS.> VEL AD ORDINES QVOSQVE ECCLESIASTICOS PERTINENTIA QUE NON SOLVM HI OBSERUARE SED ETIAM SIBI SVBIECTIS <VEL> COMMISSIS FACIENDA PERDOCERE DEBENT cap. I. Quia iuxta sanctorum patrum traditionem - hic inserenda sunt (MGH Capit. 1, Nr. 138, S. 275 Z. 34 - S. 280 Z. 3); cc. 18 und 19 unter XVIII subsumiert, im folgenden Zählung um eins zurück.

  • 83r-91r
    II-XI (c. 1 nicht numeriert) - Capitula legibus addenda (a. 818/819), Inskription, cc. 1-11: INCIP. CAP. QUȨ LEGIBUS ADDENDA SUNT - FACERE DEBENT. DE HONORE ECCLESIARUM. Si quis autem ex leui causa - faciamus peruenire (MGH Capit. 1, Nr. 139, S. 281 Z. 1 - S. 283 Z. 38).

  • 91v-97v
    Capitulare missorum (a. 818/819): HEC CPL. PRAECIPUȨ AD LEGATIONEM MISORUM NOSTRORUM - AGE (!) DEBEANT. Legatio missorum nostrorum hȩc est primo ut sicut - ad caballos mod II (MGH Capit. 1, Nr. 141, S. 289 Z. 1 - S. 291 Z. 37).

  • 97v-101v
    XIII-XXII - Capitula legibus addenda (a. 818/819), cc. 12-21, mit Rubriken: DE MANIRE. Si quis de statu suo - eis conplacuerit (MGH Capit. 1, Nr. 139, S. 283 Z. 39 - S. 285 Z. 23; von Boretius übersehen).

  • 101v-104v
    I- <VII> - Capitula per se scribenda (a. 818/819):INCIP. CAP. ALIU (?) QUE PER SE SCRIBENDA ET AB OMNIBUS OBSERUANDA SUNT. DE FORCAPIIS. Si mancipia dominos suos fugerint - quantitatem eos <emendare studeat> (MGH Capit. 1, Nr. 140, S. 287 Z. 6 - S. 288 Z. 19); c. 8 graphisch nicht von c. 7 abgesetzt.

  • 104v-113v
    INCIPIT OMELIA AGUSTINI. Am Anfang und auch sonst in großen Teilen unleserlich verblaßt.

    Mordeks pauschale Angabe kann genauer gefasst werden:

  • -- 104v-106v
    INCIPIT OMELIA AGUSTINI. Ps.-Augustinus, De timore domini et avaritia vitanda (Migne PL 40, Sp. 1345).

  • -- 106v-107r
    DE ARCU QUOD IN NUBIBUS APPARET. Isidor von Sevilla, De natura rerum, Zusatz nach 31, 2 (Migne PL 83, Sp. 1003).

  • -- 107r-109r
    INCIPIUNT HOMELIAE (gek. HOML) SANCTI AGUSTINI EPISCOPI DE DIEM (!) IUDICII. Ps.-Augustinus, De judicio extremo (Migne PL 39, Sp. 2210).

  • -- 109r-110v
    Gregor der Große, Homiliae in Evangelia, Homilia XIII, 4-5 (Migne PL 76, Sp. 1125-1126).

  • -- 110v-112r
    DE FALSIS TESTIBUS. Alkuin, De virtutibus et vitiis, c. 12 (Migne PL 101, S. 629-630).

  • -- 112r-113v
    Pirmin, Scarapsus 33 (MGH QQ zur Geistesgesch. 25, S. 137-141).

  • 114r-117r
    I CAP. - <VIII> - Capitulare de disciplina palatii Aquisgranensis (a. 820?): Unusquisque ministerialis palatinus - ueritatem indic<assent> (MGH Capit. 1, Nr. 146, S. 298 Z. 1-45). Der Text ist heute an vielen Stellen unleserlich.

  • 117r-118r
    Capitulare de moneta (a. 820?) (MGH Capit. 1, Nr. 147, S. 299 Z. 27 - S. 300 Z. 8). Nur noch vereinzelte Wörter oder Silben zu lesen.

Bibliographie
Kataloge:
  • Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae 3, 3 (Paris 1744) S. 632
Projektspezifische Referenzen:


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Eine erste Transkription wurde erstellt anhand eines Scans vom Mikrofilm, die bei einer Autopsie des Originals 2016 in der BnF erweitert und korrigiert wurde. 2021 wurden mit Erlaubnis der BnF von einem Technikerteam des SFB Manuskriptkulturen der Universität Hamburg (Ivan Shevchuk, Olivier Bonnerot) Multispektralaufnahmen der besonders stark beschädigten Seiten der Handschrift angefertigt (neben den fol. 114r-118v mit den unikalen Texten BK 146 und 147 auch die fol. 101v-104v mit BK 140). Dabei konnten Teile des Textes wieder sichtbar gemacht werden. Aufgrund der vielfältigen Pergamentschäden (Wasserschaden, Schimmelpilzbefall und Löcher, die mit Pergament ausgebessert wurden) war eine Rekonstruktion der Schrift aber an vielen Stellen unmöglich.

Die zum Teil erheblichen Textlücken wurden wie folgt behandelt: Dort, wo der vorhandene Platz für den bei Boretius/Krause gebotenen Text ausreichen würde, wurde die Anzahl der nicht lesbaren Buchstaben in der gap-Codierung entsprechend angegeben, ggf. reduziert um wahrscheinliche Kürzungen, die der Schreiber oft verwendet. Dort, wo der vorhandene Platz nicht ausreicht, wurde die Anzahl der ausgefallenen Buchstaben geschätzt (Bemessungsgrundlage: durchschnittlich 26-28 Buchstaben pro Zeile) und ggf. eine Anmerkung gesetzt, die auf die Diskrepanz zu Boretius/Krause hinweist.

Schreiber

Der Schreiber schreibt regelmäßig comis anstatt comes und verwendet gelegentlich con für cum (z. B. auf fol. 90v, Z. 14 und fol. 98v, Z. 7).

Vor einem Foliowechsel beendet er gerne den schon begonnenen Satz und benutzt dazu den Freiraum unter der letzten, durch die Blindlinierung vorgegebenen Zeile.

Buchstabenformen

Einzelbuchstaben: Das a ist in der Regel doppelstöckig, wobei selten auch offenes a vorkommt; z. B. auf fol. 95v, Z. 3: centenarii oder fol. 97r, Z. 5: abbatissa.

Ligaturen: Der Schreiber verwendet gelegentlich am Wortende eine ungewöhnliche us-Ligatur, bei der der rechte Schaft des u in einem s-Schwung in die Unterlänge gezogen wird (z. B. auf fol. 89r, Z. 4 und 6, bei uictus und manus). Auch eine ungewöhnliche ut-Ligatur taucht gelegentlich auf, bei der der rechte Schaft des u nach oben verlängert und mit einem Deckbalken versehen wird (z. B. fol. 82r, Z. 3 und fol. 83v, Z. 5: aut).

Abkürzungen

Der Schreiber benutzt hauptsächlich Standardkürzungen wie den Nasalstrich am Wortende, n. für non, nrm. für nostrum etc. Diese Standardfälle wurden bei der Berechnung des ausgefallenen Textes an den zahlreichen unlesbaren Stellen ggf. berücksichtigt. Die Kürzung com. wird, der Gewohnheit des Schreibers folgend, mit comis aufgelöst; die Kürzung pbtr. mit presbiter, entsprechend der ausgeschriebenen Variante z. B. auf fol. 77v, Z. 7.

Gliederungsmerkmale

Foll. 70v-83r (BK 138): Für die Überschrift in Capitalis rustica wurde rote Tinte verwendet, die heute allerdings als dunkelbraun erscheint, ebenso für die Kapitelzählung in römischen Ziffern. Die Anfangsinitialen der einzelnen Kapitel sind offenbar durchgängig in Texttinte ausgeführt (obwohl es an manchen Stellen aufgrund der Tintenverfärbung schwierig zu entscheiden ist, z. B. bei BK 138 c. 5). BK 138 c. 2 wurde bei der Kapitelzählung übersprungen; ob der Anfang des Kapitels dennoch durch eine Initiale hervorgehoben war, lässt sich aufgrund der an dieser Stelle völlig verblassten Schrift nicht mehr sagen. Die Kapitelzahl II findet sich erst bei BK 138 c. 3. Danach geht es allerdings korrekt weiter mit IIII für BK 138 c. 4. BK 138 cc. 18 und 19 werden zusammengezogen, so dass die Zählung ab c. XVIIII im Vergleich mit der BK-Edition um eins zu tief angesetzt ist.

Foll. 83r-91r (BK 139): Bis auf die Überschrift in Unziale und roter (heute dunkelbraun erscheinender) Tinte sind alle Gliederungselemente (Kapitelzahlen sowie die Anfangsinitialen der Kapitel) bis c. X in Texttinte gehalten; Kapitelrubriken fehlen. Ab c. XI werden die einzelnen Kapitel mit Rubriken in Unziale (die z. T. in Minuskelschrift übergeht, z. B. auf fol. 98v, letzte Zeile von unten) und anschließender Kapitelzählung in roter (dunkelbraun erscheinender) Tinte eingeleitet.

Die Kapitelzahlen von BK 139 sind teilweise sehr verblasst; in Einzelfällen lassen sie sich gar nicht mehr erkennen (z. B. cc. IIII-VI, XVIII). C. I hat keine Nummer (wird aber mitgezählt), dafür aber eine Überschrift, die sich allerdings optisch nicht von der Überschrift des Gesamtkapitulars absetzt, sondern diese fortzusetzen scheint (INCIPIUNT CAPITULA ... DE HONORE ECCLESIARUM). Die Rubrik, die zu BK 139 c. 6 passt, steht am Ende von c. V als Fortsetzung des Textes, ohne dass sie optisch als von diesem getrennt erscheint.

Zwischen BK 139 c. 11 und 12 wird auf fol. 91v-97v BK 141 eingeschoben und hier offenbar als Bestandteil derselben Kapitelliste verstanden: Zwar ist zu Beginn von BK 141 aufgrund des schlechten Erhaltungszustandes der Handschrift keine Kapitelzählung erkennbar, aber BK 139 c. 12 folgt direkt im Anschluss mit der Kapitelnummer XIII, was darauf hindeutet, dass BK 141 als c. XII gezählt wird.

Foll. 101v-104r (BK 140): Rubriken und Kapitelzählung in roter Tinte, Initialen in Texttinte. Die Kapitelzählung (II-IV?) verschwindet auf fol. 102r in der Bindung; da es auf fol. 102v jedoch weitergeht mit V, wird sie vorhanden sein.

Foll. 114r-118r (BK 146, 147): Kapitelzählung in roter Tinte, ohne einleitende Rubriken. Das erste Kapitel von BK 146 ist zusätzlich zur Nummerierung als CAP. bezeichnet, beim ersten Kapitel von BK 147 ist nur noch CAP. erkennbar. Aufgrund des schlechten Erhaltungszustandes der letzten Blätter der Handschrift sind insbesondere von BK 147 nur noch Fragmente der Schrift und damit auch der optischen Gliederung zu erkennen.

Benutzungsspuren

Am unteren Rand von fol. 78v finden sich einige Federproben. Randmarkierungen in Form von Kreuzen finden sich z. B. an folgenden Stellen: fol. 88v auf Höhe von Z. 5; fol. 90r auf Höhe von Z. 7 sowie fol. 97v auf Höhe von Z. 12 (jeweils zu Beginn der Kapitel XI und XIII); fol. 99r, Z. 12 (auf Höhe der Bestimmung aus BK 139 c. 15, in der es um die Haftung des Herrn für den Diebstahl seines Sklaven geht). Weitere Markierungen finden sich im Text von BK 141.

Sonstiges

Auf fol. 117 befindet sich um oberen Drittel der Seite ein großes Loch im Pergament, das schon vor dem Beschreiben vorhanden war, da ihm die die Schrift in Z. 3-7 ausweicht.

[fol. 70v] [6]
H[E]C · CAPITULA PROPRIE AD E[...]1* [...] A[.] O[..]INES QVOSQVE ECCLE[.]IASTICOS PERTINENTIA QUE NON [.]OLVM H[.] OBSERUARE [..]T ETIAM [...​.​...][IECT][...] COMMISSIS FA[.]IEND[.] PERDOCERE DEBENT  
capitulum2* [fol. 71r]  
[BK 138 c. 1 BK 138 c. 2]
Quia iuxta s[....] p[...​.​.​...]ditionem nouim[u]s [...​.​.​...]s[.]e uota esse fidelium p[...] peccato[ru]m patrimonia paup[....] cu[.]q[...]on solum habita conser[...]e [u][....] etiam multa deo [...​...]ante [..]nferre optamus [...]en ut ab eclesiasticis de n[on]3* deui[.....]s [..]bus illius suscep[t]i[...​.​.​.​.​.​.​...]ceptam peni[...​.​.​.​.​.​.​.​...] st[.][tui]mus ut [..]q[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] dispensante succ[..]sorum nostrorum temporibus [..]i nostram uel pro[...]itorum4* nostrorum uolun[...]em uel [....]pl[..] immitare [u][.]lueri[...​.​...] penitus diuisionem [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [fol. 71v] [...​.​.​...] canonum [...​.​.​.​...] ut in dei nomine sancta [...​.​.​.​.​...][a] liberius potiretur honore adsensum ordini eccle[.]ia[.]tico prebuimus ut [sci]licet episcopi per electionem cleri et populi [..]cundum statum canonum [...]pria diocesi remota personar[..] et munerum acceptionem ob uite meritum et sapientię donum eligantur ut exemplo et uerbo [....] subiectis usq[..]quaque [.]d[e][...][ua]lean[t]  
1*
Der Rest ist wegen der engen Bindung bzw. der verblassten Schrift am Anfang der nächsten Zeile nicht mehr zu erkennen. Es müsste folgen -PISCOPOS, wofür aber weder im verbleibenden Rest der Zeile noch zu Beginn der nächsten ausreichend Platz vorhanden zu sein scheint (zu Beginn der folgenden Zeile wäre für das vermutlich folgende UEL gerade ausreichend Platz), weshalb bei der Angabe der wahrscheinlich fehlenden Buchstaben von einer Kürzung (EPOS.?) ausgegangen wurde.
2*
Eine evtl. folgende Kapitelnummer ist aufgrund der engen Bindung nicht mehr nachzuweisen.
3*
nohne erkennbaren Kürzungsstrich.
4*
t ergänzt
 · II  
[BK 138 c. 3]
Q[...​.​...] canon[i]ca professio a [...​.​...][art][...]gnorantia [...​.​.​.​.​...]dia [...]onestabatur op[...] p[.....]m duximus deo annuante [fol. 72r] apud sanctarum conue[...​.​.​...] dictis sanctorum patrum uelut [....]uersis pratis q[..][s]da[m] uerna[.]tes flosculos carpe[..]o in unum regulam [..]nonicorum et [...]onicarum c[on]g[..]ere5* et canonicis uel sanctemonialibus seruandam contrade[..]6* per eam canonicus ordo absque ambiguitate possit seruari et quoniam ill[a]m sacer conuenit ita eam laudibus [ex]t[u][....][t] usque ad [....] iot[.] obs[....]nda[.] p[er]cens[....] stat[..]mus [ut] [...]m[.....] in eandem professione [...​.​.​...] indubitant[..]7* [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]s omnibus si[..] a ca[...​.​.​.​.​.​...] a sanctaemonialibus can[...][d]egent[ibus] [fol. 72v] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]etir8* ·  
5*
Kürzungsstrich über c(on)- nicht zu erkennen.
6*
Nach contrade- am Zeilenende scheint nichts mehr zu folgen, und zu Beginn der nächsten Zeile ist nur Platz für ca. zwei (nicht mehr lesbare) Buchstaben - wenn dort die Endung -re stand, würde das laut Boretius/Krause folgende ut fehlen.
7*
Danach sind noch zwei Schäfte zu erkennen, bevor die Schrift gänzlich verblasst; entweder u oder i..., jedenfalls kein -er, wie zu erwarten wäre. Auch eine -er-Kürzung über dem t ist nicht zu erkennen.
8*
Eigentlich wäre -etur zu erwarten; zwischen der noch erkennbaren et-Ligatur und dem Endungs-r steht aber offenbar nur ein Schaft.
IIII  
[BK 138 c. 4]
S[...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]quid9* in temp[....]mp[...​.​...] a fidelibus ecclesię spo[...​...]l[...]m fuerit in ditioribus locis duas par[.]es in [.]sus pauperum ter[tiam] in stipendia cedere clericorum aut monachorum in minoribus uero locis eque i[nter] clerum et pauperes fore di[u]idendum nisi forte a datoribus ubi spe[.....]t[..] d[.]nde s[.]n[.] c[on]stitutum10* fuerit ·  
9*
Für den bei Boretius/Krause gebotenen Text Statutum est ut quicquid ist nicht ausreichend Platz vorhanden, weshalb hier, wie in anderen Hss. auch, am Satzanfang vielleicht nur Statum ... gestanden haben könnte.
10*
Kürzungsstrich über c(on)- nicht zu erkennen.
V  
[BK 138 c. 5]
M[...​.​.​...]m siquidem causam qu[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]nte ex parte [.....]s[....]m[.]s et quomodo exe [...​.​.​.​...][eli]g[.]ndi abbates licen[...​.​.​.​.​...]mus et qualiter [...] [o]p[.....]nte quiet [!] uiuere [fol. 73r] propositumquę suum indefe[...] custodire ualer[er][.][n][!] ordinauerimus in alia sced[u]la diligenter adnotari fecimus et ut apud successores nostros ratum foret et uiolabiliter conseruaretur confirmauimus ·  
VI  
[BK 138 c. 6]
De seruorum uero ordinatione qui passim ad gradus ecclesiasticus indiscre[t][.] promouebantur placuit omni[bus] cum s[a]cris canonibus concordari debere [...​.​.​.​.​...]11* ut nullus episcop[...]m deinceps eos ad sacros ordines promouer[.] presumant · Nisi12* prius [a] do[.....] propriis libe[...]tem [...​.​.​.​...] fuerint et si quilibet [.]eruus [fol. 73v] [...​.​.​.​.​.​...] fugiens aut la[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] testibus munere [...​.​.​.​.​.​.​...] [corr]uptis aut quilibet [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]u[..] ad grados ec[clesi]asticos perue[...]it decre[..]m est ut depona[...] et dominus eius [..]m r[.]cipiat · [.....]o cuius uel [...​...]b alia patria in alia migrans in eadem prouin[ci]a consilium genuerit et ipse filius ibidem [.....]tus et ad grad[o]s ecclesi[...​.​.​.​.​...][tu]s fu[eri]t et utrum [...​.​.​.​.​...]g[..][ra][.]erit et postea [...​.​...] [dominu]s illius legibus [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] sanccitum · est [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] libertatem [....] [uo][..][er]it [in] gradu suo permaneat [fol. 74r] Si uero eum ca[...]a s[...​.​.​.​...] ad castris dom[...]c[...​.​.​.​.​.​...] uolu[.]rit ut g[r][...]m [.....]at q[...] iuxta sac[..]s ordin[e]s u[..]is per[...]a manens sacerdotii dignitatem fungi non potest De rebus uero illorum uel pecculia[..] qui a propriis dominis libertat[.] donantur ut ad grados eccles[..][st][...][s] iure promoueantur stat[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]te dominor[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] illis concedere [..] si[...​.​.​.​.​.​...] uelint · Ceterum [..] p[...​.​...]nationem aliquid [.....]s[...​...] illud obserua[...​.​.​.​.​.​.​.​...]nibus de c[on]s[...​.​.​.​.​.​.​...] habentibus co[...​.​.​.​.​.​.​...] [fol. 74v] D[...]clesiarum uero seruus com[..]ni sentia [!] decretum est [.]t [..]chiepiscopi per singulas prouin[.]ias constituti nostram auctoritatem suffragane uero illorum exemplar illius pene se habeant et quandocumq[u][.] de familia [e][..]lesie utilis aliquis inuentus ordinandum est in ambone ips[.] auctoritas coram populo legatur et coram sacerdotibus uel [...]am fidelibus laicis et ante cor[nu] altaris sicut in nostra aucto[..]t[at]e continetur remota [.....]bet caliditate libertatem [...]seq[uat]ur et t[u]nc demum [.]d gr[.]d[o]s ecclesiasticos promoueatur [fol. 75r] similiter quoque de his ag[....] est quos laci [!] de familia ecclesia[.]um [a]d sacros ordines promo[..]re uoluerint sed et de his quos p[ro]positi canonicorum aut monachorum ordinando expet[.]uerint eand[..] forma seruanda est ·  
11*
Das bei Boretius/Krause folgende et statutum est könnte in dem verbleibenden Platz gestanden haben, wenn man Kürzungen annimmt (z. B. et statutu. e., ein Kürzungsstrich ist am Zeilenende noch erkennbar); auch ein et statum e. ist aber möglich.
12*
korr. aus sisi
VII  
[BK 138 c. 7]
Statutum est ut nullus quilibet ecclesiasticus ab his personis res deinceps accipere presumet quarum liberi ad propinqui ac [..][con]sulta oblatione possent rerum propriarum exheredari quod si aliquis deinceps hoc facere te[..]tauerit ut et [a]ccepto[.] sinod[...]13* sententia14* districte feriatur et res [fol. 75v] [...​.​.​.​.​.​.​...]s redeant ·  
13*
Laut BK folgt vel imperiali. Zwar ist der Text nach sinod- wegen Beschädigung des Pergaments unlesbar, aber der Platz reicht für die beiden zusätzlichen Wörter nicht aus.
14*
korr. aus sen[†]entia; das sen- außerhalb des Schriftspiegels am Ende der vorangehenden Zeile, so dass es wahrscheinlich im Zuge desselben Korrekturvorganges ergänzt wurde.
VIII  
[BK 138 c. 8]
S[..]tutum [...]15* ut16* nullus in ca[...]ica a[.]t reg[.]lari professione [...]st[....]us aliq[...] [t]on[..]rare propter adipiscendas deinceps pers[.]adeat et qui hoc facere temptauerit sinodali uel inp[.....][i][!] sententia [..]dis omnibus feriatur ·  
15*
In der durch eine Pergamentfalte entstandenen Textlücke ist Platz für ca. 3 Buchstaben. Für den nach BK an dieser Stelle folgenden Text est etiam wäre damit nur in gekürzter Form ausreichend Platz (e. et.?), oder aber nur für eines von beiden Worten, wahrscheinlich et.
16*
t ergänzt
VIIII  
[BK 138 c. 9]
S[....]tum est ut sine auctoritat[e]m uel consensu episcoporum17* presbiteri in quibuslibet ecclesiis nec con[.....]antur nec expellantur et si laici clericos probabilis uitę [..] [d]oct[r]ine episcopis consecrandus [...]sque in ecclesiis constituendus [.....]erint null[a] qualibet occan[...​.​.​...]18* reiciant  
17*
gek. epscor, ein Kürzungsstrich ist allerdings nicht mehr erkennbar.
18*
Ob in der Textlücke nur die Endung -sione stand oder auch noch das laut BK folgende eos, ist unsicher.
X [fol. 76r]  
[BK 138 c. 10]
Scanccitum [!] est [.....]cuique ecclesie un[...]ansus integ[....]sqe [!] alio s[...​.​...] adiribu [!][....] [et] presbiteri in ei[u]s constituti [..][n d][.....][mi][.] neque de oblationibus fidelium n[on]19* de domibus n[...]e de atriis uel ordinis iuxta ecc[.....]m positis neque de pre[s][...]pto manso aliquid ser[....]um p[...] ecclesiastico faciat et si aliquid amplius habuerint inde seniores debitum se[...​.​...] inpendant  
19*
nohne erkennbaren Kürzungsstrich.
XI  
[BK 138 c. 11]
Statum est postqua[...​.​.​.​.​.​.​...] fuerit unaquaqu[...​...] s[..] presbiterium habeant u[....]20* facultas proui[..]nte epis[....] permiserit · [fol. 76v]  
20*
Laut BK müsste -bi id fieri folgen, allerdings scheint in dem durch ein Pergamentloch beschädigten Rest der Zeile zumindest für das fieri kein Platz mehr zu bleiben.
XI[I]  
[BK 138 c. 12]
Sancitum est de uillis nouis et ecclesiis in eisdem nouiter constr[.]ctis ut decime [...]ps[.]s [.]ill[i]s ad [..]des21* ecclesias conferantur ·  
21*
Laut BK müsste es ad easdem heißen, aber nach dem Loch im Pergament, das auf ad folgt, steht (bis auf das d, von dem man nur noch den Schaft erkennt, eindeutig) -(d)es.
XIII  
[BK 138 c. 13]
De sacris uasis ec[.]lesię quę in pignus an [!] nonnullis in quibusdam [..]cis dari conperimus inibitum est ne deinceps a quoquam fieri presumatur nisi solummodo necessitate redimendorum captiuorum conpellente ·  
X[....]  
[BK 138 c. 14]
De ecclesiis sane destructis uel de nonis et decimis siue de clau[....]s canonicorum qualiter con[...]tuti et or[..]nari nobis placuerit et aliis capitulis22* subter [fol. 77r] adnotauimus ·  
22*
Zwischen capi- und -tulis eine beschädigte Stelle im Pergament, die aber scheinbar keinen Textverlust verursacht hat.
[..]  
[BK 138 c. 15]
Sed et de eclesiarum honere [!] quomodo deo adiuuante quantum in nos uigeat similiter [..] subter adnotatis capitolis insertum esse dinoscitur ·  
[.]VI  
[BK 138 c. 16]
De episcopis [..]ro in longabar[tu]a constitutis quia ad his quos ordinabant sacramenta et mu[n][..][a] contra diuinam et canonicam auctoritem [!] accipere uel exigere soliti erant modis omnibus inibitum est ne ulterius fiat quia [.]uxta sacros canones uterque gradu proprio talia facientes de[i]ci debent  
XVII  
[BK 138 c. 17]
Statum est ab episcop[i]s23* de presbiteris [...]minas secum indiscrete habitare [fol. 77v] promittunt et propter hoc mal[e] opinionis suspicionem denotantur ut si deinceps amoniti non se corr[exer]it uelut contemptores sacrorum canonum canonica inuectione feriantur ·  
23*
gek. epis., das i jedoch nicht mehr erkennbar.
XVIII  
[BK 138 c. 18]
De presbiteris qui accipienda [.]rismatis gratia ad ciuitates in cena domini uenire sancitum est ut de is qui longe positis sunt de octo uel de decim unus ab episcopo eliga[t]u[.] qui acceptum crisma sibi et s[.]ciis diligenter perferant · Hii [....] qui non longius a ciuitate [...]m q[..]ttuor aut quinque [..]libus habitant more solito ad accipiendum crisma per se ueniant [fol. 78r] Discendi uero gratia alio non quadragesime24* tempore ad ciuitates conuocentur ·  
24*
gek. XLme
[.]VIII25*  
[BK 138 c. 19]
Ne uero episcopi occassionem predicandi aut confirmandi oneris esse[..] populus a nobis ammoniti polli[..]ti sunt26* se deinceps hoc cauere uelle et eo tempore suum ministerium in quantum facultas dabatur exequi quo erum [!] profectio qu[..]tum in illis erat27* his quibus prod[esse] possunt et debent non sit inportuna uel onorosa ·  
25*
Am linken Rand nahe der Bindung sind Reste roter Tinte zu erkennen, darunter in Texttinte ...VIII. Offenbar stand hier vorher eine andere Kapitelnummer, die zu [X]VIII korrigiert wurde. Damit wird BK 138 c. 19 als (zweites) c. XVIII gezählt und die folgende Nummerierung ist jeweils um eins zu tief angesetzt. Der Beginn dieses Kapitels ist zudem nicht durch eine vergrößerte Anfangsinitiale hervorgehoben.
26*
Unter dem gekürzten s(unt) ein Punkt, evtl. expungiert?
27*
Davor ein anradierter Schaft.
XVIIII  
[BK 138 c. 20]
Ne pueri uero sine uolunta[..] parentum tonsorentur uel puelle uelentur modis [.]mnib[.][s] inhibitum est [..] qu[i h]oc fa[....] contemptauerit multa28* quę in capitolis · [fol. 78v] legis mundane a nobis constitutis continetur persoluere coga[...]  
28*
Über dem a evtl. ein verblasster Kürzungsstrich für -am.
XX  
[BK 138 c. 21]
De feminis que ueros amittu[..] placet ne [s][.] sicut actenus [..]discrete uelent sed u[.] [.]XX dies post discessum uiri sui expectent et post tricesimum diem per consi[.]ium episcopi sui uel si episcopus absens fue[..]t consilio aliorum legiosor[.] [!] sacerdotum suorumquę29* parentum atque amicorum id quod el[....]e debent eligant et quia [.] s[.]c[r]o conuentu rogati ut hii q[.]i publicam gerebant peniten[.]iam  - - -30* et femine qui uiros amitte[b]ant [.]ram31* auctoritatem donec deliberent quid agant [..]erentur specialiter [fol. 79r] pro his capitula fieri et legis mundane capitolis inserendo decreuimus ·  
29*
korr. aus suorumqui
30*
Der Abstand zum folgenden Wort ist relativ groß; ob hier evtl. etwas getilgt oder absichtlich eine Lücke gelassen wurde, lässt sich allerdings aufgrund des schlechten Zustandes der Hs. nicht sicher sagen.
31*
gek. (n)ram für nostram, der erste Buchstabe fehlt jedoch wegen eines Pergamentschadens.
X[XI]  
[BK 138 c. 22]
De raptis [.]ero et de raptor[.]b[us] quamq[..]m specialiter decreuissemus quid pati debeant qui hoc nefas facere temptauerint quid tamen super his sacri canones precipiant hic [....]rendum necessarium duximus quatenus omnibus pateat quan[.]um malum sit et [..][n] s[...][m] [.]umanes ] etiam diui[na] [...][tori]tate constricti abh[i]c ho[c] quod malum [..][u][.]atur ·  
XXII  
[BK 138 c. 23]
De puellis ra[...]s necdum d[.]sponsatis ita32* in concilio calcidonensi [fol. 79v] ubi DCXXX patres adfuerun[.] capitulo XXXVIII ita habetur eos qui rapiunt puellas sub nomines simul habitandi cooperantes et conibentes r[.]p[.]oribus decreuit sancta33* sinodus siquidem34* ecclesiis decidant gradu proprio si uero lac [!] anatematizantur q[...][u]s uerbis aperte datur intellgi [!] qualiter huius mali [.][u][...][r]es damnandi sunt quando [...]ti[..]pes et coniben[.][e]s ta[.][.....]temate feriuntur et q[...] [....][a] canonicam auctoritatem [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...][i]ma raptas [si]bi iure uin[....]re nullate[..]s p[.]ss[.]n[.]  
32*
ita mit Einfügungszeichen ergänzt
33*
gek. (?) sca; ein Kürzungsstrich ist allerdings nicht erkennbar.
34*
gek. siqid
XXIII [fol. 80r]  
[BK 138 c. 24]
Desponsatis puellis et ab alias raptas placuit erui et [.]i reddi quib[us] ante fuerint dispons[.]te [et]iamsi eis a raptoribus uis inlata con[....]erit perinde statum est a sacro conuentu ut raptor publica35* penitentie muletur [!] · Rapte uero si sponsus recipere noluerit et ipsa eiusde[m]36* c[...]ini consentiens non fuit licentia nubendi alii non negetur quod si et [..]sa consensit sim[ili]s sententia37* subiaceat quod si p[...] hęc se coniungere p[re]sumse[rint]38* [.]terque anate[m][...]zent[ur] ·  
35*
Über a evtl. ein verblasster Kürzungsstrich für -am.
36*
Kürzungsstrich für -m nicht erkennbar.
37*
Über a evtl. ein verblasster Kürzungsstrich für -am.
38*
Kürzungsstrich für p(re)- nicht zu erkennen.
X[X]I[III]  
[BK 138 c. 25]
De his uero q[.....]ri uirginib[us] se sociant i[..] in dec[..]tis [fol. 80v] pape gelasii capitulo XX continetur uirginibus sacris tenere se qu[..]dam sociare cognouimus et post dicatum deo propositum incesta federa sacri legateq[..]e egerint penitentia omni non recipia [!] aut his certe uiaticum de seculo transeuntibus si tamen penituerin[.] non negetur si uero de copulatione sacrorum uirgin[u]m tam seuere feriunt quanto seue[r][..]s feriendi sunt qui eas rap[.]unt ide[.] s[.]c[...]missu[m] est necesse est ut ab om[nibus] in christiana religione consistentibus [...​...] auctoritat[.]s diuine uel hu[....] hoc malum [radic][.....]mputetur ·  
XXV [fol. 81r]  
[BK 138 c. 26]
N[.] uero puelle indiscrete uelentur placuit39* nobis etiam †† de sacris canonibus qu[.]liter obseruandum sit hic inferre†† e tempore uelendarum puellarum in cartaginensi concilio capitulo XVII continetur ut non ante XXV annos consecrentur item in eodem concilio capitulo XVIII · de uirginibus uelandis ita continetur item placuit ut quicumque episcoporum necessitate prereditantis [!] pudicitię uirginalis uel peti c[..] potens uel raptor aliquis formidatvr40* uel si etiam aliquo mortis p[.]riculoso sc[..]pulo conpuncta fuerit ne non uelata moriat[ur] [fol. 81v] aut exigentibus parentibus aut his at quorum curam petinet [!] uelauerit uirginem seu uelauerit ante XXV annos41* ętatis non ei obsit concilium quod de i[st][.] annorum numero constitutum est · Unde colligitur quia iuxta priorem sancionem uirginis XXV etatis su[.] [.]nno rite conserande [!] sunt · Quod si p[re]missę necessitates ante id fieri conpulerint nullum posite est episcopo [.....]re p[re]iudicium cons[.]crand[.]  
39*
folgt getilgtes a
40*
korr. aus formidator
41*
a korr. (?)
XXVI  
[BK 138 c. 27]
S[...​.​.​.​...] ut nullus deincep[.] quamlibet examinatione crucis facere pre[.]umat ne que christ[i] passione glor[....]ata est cuiuslibet [..]meritate obtentu habeatur [fol. 82r]  
XXVII42*  
[BK 138 c. 28]
Episcopus uero ut siue per se ut siue per uicarios pab[.]lum uerbi diuini sedulo populis adnuntietur quia ut ait beatus gregorius · Irem [!] contra se occ[....] iudicis exit ad sacerdos sine predicatione sonitu incedit et ut clerum s[i]bi commissum in sobrietate et castitate nutrirent diuinisque officiis inbuerent que rite ad sanctos sacros ecc[..]siasticos ordines promoueri possent et operam dent qu[a]tenus presbiterum missalem et lectionari[...​...] et ceteros liberos sibi necessar[..]s bene correctos habeant et qu[.]liter ecclesias [..]structas sibi pertinentes iuxta uires em[en]dent43* · [fol. 82v] qualiter etiam uiduas diligenter instruunt quomodo etiam secundum aposticam [!] auctoritatem conuersari debeant aedoceant et ut superstition[.]s quas quibusdam locis in exe[...]is mortuorum nonnulli faci[...] eradicent et ut exemplo siu[e] innocentię al[...] ad bene uiuendum prouocent et cunctis ecclesiasticis negotiis quantum dominus posse dederit ope[.] ferre modis44* omnibus op[....]s ·  
42*
Die Kapitelzahl steht über dem Schriftspiegel am oberen Seitenrand und ist evtl. nachgetragen, evtl. auch in Texttinte (da auch die ursprünglich in roter Tinte geschriebenen Zahlen oft als braun erscheinen, lässt sich dies nicht mit Sicherheit sagen).
43*
Ein Kürzungsstrich über m für -en- ist nicht sicher erkennbar.
44*
gek. mod
XXVIII  
[BK 138 c. 29]
Non[.....] uero capitula sicut de incestis nuptiis necnon et de ecclesiis qu[e] in[...] quoheredes [diuidu][...​...] [tali o]ccansione [fol. 83r] proprio honere [!] carent siue de his ecclesiis que nimium rebus proprii sunt adtenuate uel certe de his rebus que nuper necessitate conpellente an [!] nonnullis e[.]clesiis sunt ablate et qu[..] sunt alia siue in ecclesiasticis [...]e in publicis rebus emendatione digna que pro temporis breuitate efficere neq[.....]us in tantum diffendum [!] illud dignum iudicauimus done[c] domino fauente consultus45* fidelium facultas nobis indeficiend[.] [!] [.]b eo tribuatur · Inuenta u[e]ro [u]t deo opitulante effectum obti[.....] per tempora hi[c in]s[ere]nda sumus  
45*
s2 evtl. expungiert, also korr. zu consultu.
INCIPIUNT46* CAPITULA QUĘ LEGIBUS ADDENDA SUNT [fol. 83v] QUĘ ET OASSI [!] [ET] COM[.]TAS SI [ET] CO[M]ITES HAB[..]E ET CETERIS [N][...] FACE[R]E [.]EBENT  
DE HONORE ECCLESIARUM ·  
[BK 139 c. 1]
Si quis autem ex leui causa aut sine causa hominem in ecclesia interfecerit · d[...]ta conponat Si uero foras rixati fuerint et unus psalterium47* [!] in ecclesiam fugerit et ibi defendendo eum interfecerit si huius48* facti testes n[on] habuerit cum XII iuratoribus l[....]imis per sacramentum adfirmet se [d]efendendo eum interfecisse et p[ost] hęc DC solidos ad partem ecclesię quam illo homicidio pulluerat et insuper bannum nostrum soluere cogatur · [fol. 84r] his uero qui interfectus est absque conpositione iaceat ac deinde interfector secundum iudicium canonicum congruam facinori quod admisit penitentiam accipiat si prop[r]ius seruus hoc commiserit · i[.][di]cio aque feruentis examinetur utrum hoc sponte an se defendendo fecisset et si manus eius exusta fuerit interficiatur si autem non fuerit dominus eius iuxta quod uuirgildus [e][..]s est ad ecclesiam persoluat au[....] si uoluerit eidem ecclesie tra[da]t de ecclesiastico et fiscalino et [.][e]neficiario seruo uolumus [!] pro una uice uuirgildus49* eius pro eo conponat[..] [fol. 84v] altera uice ipse seruus ad supplicium tradatur hereditas tamen liberi hominis qui propter talem facinus ad mortem fuerit iudicatus ad legimos [!] heredes illius perueniat · si in atrio ecclesiae cuius porta reliquiis sanctorum consecrata est huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit si[m]ili modo emendetur uel50* conponatur si uero p[o][.][t]a ecclesię non est consecrata [..] modo conponatur quod in atrio [c][..]mittitur si conponi debet qu[..] [in] munitate uiolata committitur ˙  
46*
gek. INCIP
47*
ps ergänzt
48*
h korr., wohl aus c; der Schreiber schrieb offenbar zunächst sic.
49*
gek. uuirgild
50*
uel ergänzt
II  
[BK 139 c. 2]
Sanguis [!] effusio in ecclesia[m] facta cum fuste si presbiter fuerit triplo [fol. 85r] conponatur duas partes eidem presbitero tertia pro fredo ad ecclesiam insuper bannus noster · Similiter de diacono iux [!] conpositionem eius in triplo cum banno nostro conponatur · De subdiacono similiter triplo secundum suam conposicionem et unusquisque ordinis clero [!] secundum suam conpositionem triplum persoluatur et insuper bannus noster · similiter et de iectus sine sanguinis effussionis de un[.][u]scuiusque ordinis clero [!] secund[u]m suam conposicionem triplo51* et bannus noster · et qui non habet unde ecclesiam persoluat trad[..] se in seruitium eidem ecclesię [fol. 85v] usque dum debitum totum persoluat  
51*
korr. aus tril- oder dem Ansatz zu trib-
III  
[BK 139 c. 3]
Vt quandocumque in mallum ante comitem uenerint primo eorum causa audiatur et definiatur et si testes per se ad causas suas querendas habere non potuerint uel legem nescierint52* comus [!] illos et illas adiuuet dando eis telem [!] hominem qui rationem eorum teneat uel pro eis loquatur ·  
52*
gek. nescier
[.]III53*  
[BK 139 c. 4]
Qui uid[..][m] intra primos XXX dies uiduitatis suę uel inuitam uel uoluntatem sibi copulauerit bannum nostrum in triplo conponat id e[st] LX solidos et inuitam [.]am duxit54* legem suam ei conponat illam uero alterius non adtingat · [fol. 86r]  
53*
Von der Nummerierung am Rand ist nur noch eine letzte I sicher zu erkennen. Davor die Reste von zwei weiteren Schäften (?), sowie ein Schrägstrich unklarer Funktion unter der Zahl. Wenn man davon ausgeht, dass der Schreiber die III nicht doppelt zählte (wofür die korrekt fortgeführte Zählung im folgenden keinen Anlass bietet), dann wird hier ursprünglich eine IIII gestanden haben.
54*
gek. dux
[V]55*  
[BK 139 c. 5]
Qui hominem publicam penitetiam [!] ingentem interfecerit bannum nostrum in triplo conponat · et uuirgildum eius proximos eius persoluat ut omnis homo liber potestatem habeat ubicumque uoluerit res suas dare pro salute anime suę ·  
55*
Die Kapitelzählung ist am rechten Seitenrand nur zu erahnen.
[BK 139 c. 6]
Si56* quis res suas pro salute anime suę uel aliquem uenerabilem locum uel propinquo suo uel cuilibet alteri tradere uolue[...] et eo tempore intra ipsum comitatum fuerit in quo res ille posite sunt legitimam traditionem facere studeat quodsi eodem tempore quo illa[.] tradere uult extra eadem comitatum fuerit id est · [fol. 86v] siue in exercitu siue in palatio siue in alio quolibet loco adhibeat sibi uel de suis pagensibus uel de aliis qui eadem legem uiuant qua ipse uiuit testes idoneos57* uel si illos habere non potuerit tunc de aliis quales ibi meliores inueniri possint et coram eis rerum suarum traditionem faciat et fideiussore[.] [.]estiture donet qui ei qui illam traditionem accipit uestituram faciat et postquam hęc traditio58* ita fuerit heres illius nullam de [pre]dictis rebus ualeat face[..] repetitionem insuper et ipse per se fidelem [fol. 87r] iussionem faciat eiusdem uestiture ne heredi59* illa60* occasione maneat hanc traditionem inmutandi sed potius necesitas incumbat illam perficiendi · et si nond[.][m] res suas cum quoheredibu[.] [.][iui]sas habuit non ei hoc sit inpedimentum sed quoheredes eius si sponte noluerit aut per comitem aut [.] missum eius distringatur ut [d][...]sionem cum illo faciat ad quem defunctis · hereditatem suam uolu[..] peruenire et si cuilibet61* ęcclesie · eam [...][d]ere rogauit coheres eius eam [...]em [..]m ill[...​...] de predicta hereditate habe[..] [fol. 87v] quam cum alio coher[.][d]e suo habere redebebat [!] et obseruetur62* erga patrem et filium et nepotem usque ad annos legitimos postea ipses [!] res ad inmunitatem ipsius ecclesię redeant  
56*
Der Text von BK 139 c. 6 beginnt hier in neuer Zeile und mit Anfangsinitiale wie die übrigen Kapitelanfänge, allerdings scheint die Kapitelnummer zu fehlen (oder ist restlos verblasst). Die zugehörige Rubrik (ut omnis homo liber - anime suę) steht zudem am Ende des vorangehenden Kapitels und erscheint als Bestandteil von diesem.
57*
korr. aus idoneus
58*
korr. aus traditia
59*
h ergänzt
60*
heredi illa (h ergänzt). Theoretisch ist aber auch die Lesung hered ulla möglich.
61*
i1 ergänzt
62*
b korr. (?)
VII  
[BK 139 c. 7]
Quicumque homine[....] ex leui causa au63* [!] sine causa interfecerit uuirgildum64* eius hires [!] ad quos ille pertinet co[...]nat ipse uero propter [...]em [...​.​...]onem in exilium mit[...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]m nobis placue[...​.​.​.​.​.​.​...] suas n[on] amittat  
63*
Ein Kürzungsstrich für für -t ist auch am Original nicht (mehr?) zu erkennen.
64*
gek. uuirgild
VI[II]  
[BK 139 c. 8]
In conpositionem uuirgildi uolumus ut eam dentur · [...] in lege continentur exce[.....]cipitre [...​...]a quia propter [...][a] aliquoties [fol. 88r] periur[..]m committitur quando maioris pretii quam illa sunt esse iurantur ˙  
V[II]II  
[BK 139 c. 9]
Si quis sponsam alienam rapuerit aut tripla eius aut ei qui legib[u][...] defensor esset debet cum sua [..][g][..] e[a]m reddat et quic[..]id cum ea tulerit semotim unamquamque rem secundum [r]egem reddat et si hoc defensor eius [...​.​.​.​.​...]65* consenserit et ide[o]66* [rap][...][e] nihil querere uoluerit c[omi]s singul[....] [d][..]naquaque re freda nostra ab eo exactare cipiat · spon[s]o uero lege[....]m con[ponat] et ins[.][p][..] bann[...​.​...] id est XL solidos [...] uat uel [.....]sentiam [...​.​...] [fol. 88v] comis eum aduenire faciat et quanto tempore nobis placuerit in exilio maneat et illam feminam ei habere non liceat ˙  
65*
In der durch ein Loch im Pergament und Verblassen der Tinte entstandenen Lücke ist Platz für das laut BK eigentlich folgende perpetrari, allerdings deuten die noch erkennbaren Buchstabenreste auf eine andere Lesung hin: n(?)...ui...(-erit?)
66*
i ergänzt
X67*  
[BK 139 c. 10]
Si quis cum altero de qualibet68* causa contentionem habuerit [...]estes contra eum per [....]cium producti fuerint si ille falsos eos suspicatur liceat ei alios quos meliores [..]tuerit contra eos [..]pon[.....] ueracium testimonium f[...]orum testium superetur Quodsi ambe partes test[i]um it[...][ter] se dissenserint [....]ll[.....]s [..]a p[...] alteri [...​.​.​.​.​.​.​.​...]ig[...] [d]uo ex ip[....]d [...] [ex] utraq[ue] parte unus [fol. 89r] qui cum scutis et fustibus in campo decertent utra pars falsitatem utra ueritatem suo testimonio sequatur et campioni qui uictus fuerit propter periurium qd69* inte [!] pugnam commissit70* dextra manus amp[...]tur ceteri uero eiusd[em] partibus testes quam falsi apparuerunt71* manus suas redimant cuius conpositionis d[..] partes ei contra quem testati sunt dentur tertia pro fredo soluatur et in seculari q[ui]dem causa huiuscemodi testium diuersitas campo comprobetur · In eccles[....]icis autem causis ub[....] parte sec[...]re de alter[.....] eccles[.]ast[..]um nego[...]m [e][..] [fol. 89v] idem modis obseruetur ubi uero ex utraque parte ecclesiasticum fuerit r[ec]tores earundem72* ecclesiarum si se familiariter pacificare uelint licenciam habeant · Si autem de hiuscemodi [!] pacificatione [..]ter eos conuenire73* non possit aduocati eorum in mallo publico74* ad presentiam comitis ueniant et [..]bi leg[imo][!] terminos eorum contentionibus inponatur testes uero de qualibet causa non aliunde quer[.]ntur nisi de ipso comitatu in [..]o res unde causa agitur posite sunt [.] non est credibile ut uel [d]e testa[..] hominis [.] de pos[s][.]ssione [...]libet per alios melius rei ueritas [fol. 90r] cognosci ualeat quam per illos qui uiciniore sunt75* si tamen contentio que inter eos exorta est in confinio duorum comit[...]um fuerit liceat eis de · uicina centena adiacentis comitatus ad causam suam testes habere ·  
67*
Links am (offenbar beschnittenen) Rand, schräg unter dem X, ein weiteres X in derselben (oder ähnlichen) hellbraunen Tinte.
68*
q korr. aus dem Ansatz zu einem Buchstaben mit Oberlänge, l oder b?
69*
Sic Hs.; gemeint ist wohl quod, ein Kürzungsstrich ist aber auch am Original nicht erkennbar.
70*
s1 korr. (?)
71*
gek. apparuer
72*
gek. earde
73*
korr. aus conuinire
74*
u ergänzt
75*
uiciniore sunt: uiciniores mit Kürzungsstrich über dem s, ein s wurde also vom Schreiber vergessen; oder der Kürzungsstrich wurde erst von einem späteren Korrektor hinzugefügt, um das fehlende sunt zu ergänzen.
XI  · DE PROPRIO IN BANNUM M[I][..][O]  
[BK 139 c. 11]
Cuiuscumque hominis proprietas ob crimen aliquod hab eo commissum in bannum fuerit missa et ille rem cognita n[e] iustitiam faciat uenire distu[.]eri[..]nnumque ac diem in eo banno [...​.​...] permiserit ulterius [e]a[....]q[.][ira][.] sed ipsa fisco nostro s[...​.​.​.​.​.​.​...] uero quod [...​.​.​.​.​.​.​.​...] soluere de[.]uit p[er] comite[.] [fol. 90v] hac ministros eius iuxta estimationem dandi de rebus mobilibus que in eadem proprietate · inuente fuerint his quibus idem debitor fuerit exoluatur [!] quodsi rerum mobilium ibidem inuen[..]rum quantitatis [ad] conpositionem non sufficerit de immobilibus suppleat76* et quod superauerit sicut dictum est fiscus noster possi[....] si nihil super conpositionem [r][.]m[.....] potuerit totum in ill[um] [..]pe[n]datur · si autem homo il[...​.​...]m con suis cohere[..][bu]s p[ro]prium suum diuisum [...​.​.​.​.​.​.​...]et eos cum esset cum esset [!] [.....]s [..]g[...]mam diuisionem [fol. 91r] faciat et tunc iam sicut dictum est77* partem eius fisco nostro addicat et conpositionem de ea iuxta modum superius conprehensum his ad quos illa legibus pertineat et soluat78* quodsi non de alia re sed de ipsa proprietate que in bannum missa  - - -79* ac per hoc in [.]ostra80* potestem [!] redacta est fuerit in[...]pellatus comis in cuius minis[..]rio eam esse constiterit hoc a [...]titiam nostram perferre curet [....]s eandem proprie[.]ate[.] q[...​.​...]dum supradictum [m][.][d][.][m] [...​.​.​...]nicum redacta est per p[..]p[.....] auctoritatem in h[...]s [.....]tatem homi[ni]s qui [..]m q[....]bat si sua [debet f][.][ciam][...​.​...]81* [fol. 91v]  
76*
Ein Kürzungsstrich für die grammatisch erforderliche Endung -ur ist auch am Original nicht (mehr?) zu erkennen.
77*
est mit Einfügungszeichen ergänzt
78*
Über u ein senkrechter Strich unklarer Funktion.
79*
Lücke von ca. 3 Buchstaben
80*
Zu erkennen ist -ra mit Kürzungsstrich.
81*
Die Kopie von BK 139 wird hier unterbrochen von BK 141 und setzt auf fol. 97v wieder ein; siehe dazu die Vorbemerkung oben.
[.]E[...]L82* p[re]cipuę ad le[.]ation[em] [...][ORUM] NOSTRO[RUM] O[..][EMOR]IE [C][..]S[.] [PERTIN][...]I[.] [D][....][IBUS U]IDE[..][.][ET] [...​...] [IPSI]83* [...] D[.]BE[A]NT ·  
[BK 141 c. 1 BK 141 c. 2 BK 141 c. 3 BK 141 c. 4 BK 141 c. 5 BK 141 c. 6 BK 141 c. 7 BK 141 c. 8 BK 141 c. 9 BK 141 c. 10 BK 141 c. 11 BK 141 c. 12 BK 141 c. 13 BK 141 c. 14 BK 141 c. 15 BK 141 c. 16 BK 141 c. 17 BK 141 c. 18 BK 141 c. 19 BK 141 c. 20 BK 141 c. 21 BK 141 c. 22 BK 141 c. 23 BK 141 c. 24 BK 141 c. 25 BK 141 c. 26 BK 141 c. 27 BK 141 c. 28 BK 141 c. 29]
Legatio missorum nostrorum84* hęc [.] primo ut sicut iam in aliis missis [...]unctum fu[erit iustitia]m fac[.]ant de rebus et libertatibus in[.]iuste ablatis et si episcopus aut abba[.] [..]t uicar[iu]s aut aduocatus [...]s quis[...][et] de plebe hoc fe[...​.​.​.​.​.​.​...]s fuerit statim [...​.​.​.​.​...]r · si uero uel comes uel [...​...]ominicus uel alter [...​.​.​.​...]atinus hoc perpetra[...​.​.​.​...]m [p]otestatem redi[...​.​.​.​...][igenter] inuestigata [fol. 92r] et descripta ad nostrum iudicium reseruetur uolumus autem ut de his [l]ibertatibus et rebus reddendis que in nostra uestitura sunt p[rim][.] per obtimos quosque inquiratur et si per illos inueniri non possit tunc per eos · qui in illa uici[..] meliores sunt et s[.] nec per illos r[ei uerit]as inueniri p[..]est tunc liceat [...​.​...]tibus e[.] utraque parte te[...​...]hibere et si discordau[.....] s[....][dum] constitutionem [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]ta examinent[..] [...​.​.​.​.​.​.​...] et uiduis et pupillis [...​.​.​.​...]pressis ut adiuuent[...​.​.​...]uentur de inius[.]tis85* o[.....]onibus et cons[...​.​.​.​.​.​...] [fol. 92v] nouiter iniustis sicut86* sunt tributa et tolonei in media uia ubi ne[.] aqua nec palus nec pons nec aliquid tale fuerit unde iuste census exegi possit uel ubi nau[..] subtus pontus transire solent siue in medio flumine ubi nu[.]lum est obstaculum ut auferant[ur] antique autem ad nostram adnotiti[.]87* [.]deferantur · De honore eccles[..]rum super omnia eis exhibeatur s[..]ut nuper a nobis cum consensu om[ni]um fidelium nostrorum con[.....]tum est ut hoc missi nostri [....]bus in sua legatione con[.....][t]is notum effeciant de [....]s [et] decimis ut secundum [fol. 93r] iussionem nostram dentur de locis [d]andis ad claustra canonicorum facienda si de88* eiusdem89* ecclesia rebus fuerit reddatur ibi si de alterius · uel liberorum hominum commutetur si de fisco nostro fuerit nostra [.]ibertate concedatur · De obseruatione preceptorum nostrorum et inmunitatum ut ita obseruentur · sicut a nobis et ab antecessor[ibus] nostris constit[um] est · De his [.] p[er] occassionem inm[.....][tis ius]titiam facere renn[u]unt [ut] [..] [.]seruetur quod a nobis con[st][...​.​...] De locis iamdudum s[acri]s [..] nunc expur[ti]tia [f][.][d][....] [..] iuxta90* possibilit[...​.​.​.​.​...] [fol. 93v] †††††††††† reformantur de beneficiis nostris que destructa inueniuntur hoc impleatur quod91* a nobis nuper constitutum est de noua moneta et de falsa moneta et de dispectu litterarum nostrarum · et de latronibus coercendis uel puniendis et de faidis pacand[i]s de homicidiis prohib[.][....] de periuriis et de92* falsis testibus [co]npesc[en]dis de his omnibus93* uel [c][...​...] his similibus hoc quod [...​...]nstituimus omnibus [...​.​.​...]tur et in futurum [...​.​...]tur · hoc uoluimus [....]ss[.] nostr[.] obseruent ut qu[...​...] de his causis uel singill[.]tim [fol. 94r] emendare potuerint emendent ea que non emendauerint diligenter scriptis notent et hoc sic pergere curent quatenus iuste reprehendendi a quoq[..][m] [..]ll[.]tenus possint [et] [...] [face][.]e debent aut possunt [..]ll[....]us prete[.]mittant imm[o] [...​.​...] ne quod absit aut gratia [...​.​.​...] aut honoris aut timoris siu[...​.​.​...]sa illud quod ag[e][...​.​.​...] ommittant et su[...]p[...​.​.​...]ant ut hoc quod per s[...​.​.​.​.​.​.​.​...]sunt nobis notu[m] fa[...​.​.​.​.​.​...]modis preuidean[.] [..] p[er] s[...​...] capitula tam uerb[..] [q][...​.​.​...]tis de omnibus qu[..][ll][..] per[...​.​.​.​.​...] [fol. 94v] rationem reddere ualeant de placitis siquidem quos liberi homines obseruare debent uel94* constitutio genitori[.] nostri penitus95* obseruanda at[.] tenenda est ut per uidelicet in a[n]no tria solummodo generali[.] placita obs[e]ruant et nullu[.] eo[..]mplius placita obseruar[..]onp[e]ll[..] nisi forte quil[.][...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]s fuerit [...​.​.​.​.​.​...][usa]uerit aut [...​.​.​.​.​.​.​.​...] perhibendum [...​.​.​.​.​.​...]it · Ad cetera [...​.​.​.​.​.​...]enarii ten[...] [...​.​.​.​.​.​...]ire iubeatur [..]si [...​.​.​.​...]igat · [fol. 95r] aut iudicat aut testificatur ut de debito quod opus nostrum fuerit reuuatdiatum talis consideratio fiat ut his qui ignoranter peccauit non totum secundum legem conponere cogatur sed quod possibile uisum fuerit his uero qui tantum mala uoluntate peccauit totam legem conpositionis cogatur exoluere ut nullus ad palatium uel in ostem pergens uel de pala[...] uel96* de oste rediens tributu97* quod tractaturas [!] uocant soluere c[.]gatur · Ut pontes publici qui per bannu[m] fieri solebant anno pres[ente] in [....] loco restaurentur · Ut cler[..]i [..]98* serui fugitiui ad loca su[...​.​...] iubeantur · Ut nullus episcopus [....]99* [fol. 95v] nec comis nec abbatissam centenarium comis aduocatum habeat ut100* uicarii et centenarii qui fures et latrones uel celauerint uel deferint [!] secundum sententiam sibi dictam diiudicentur ut comites et uicarii et centenarii de const[ituti]on[e] legis ammone[antur]101* q[ua i]ubetur [ut propter] [.]ustitia[m] peruertenda[.] [.....]a [.....]p[..]nt De forestibus nostris [...​.​.​...] [f][....][nt] diligentissime in[...​.​.​.​.​.​.​...]do salui sint et defen[...​.​.​.​.​.​.​...][bus] denuntient · Ne [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]ter instituant et u[..] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]tas si nostra iussione [...​.​.​.​.​...] dimittere precipiant [...​.​.​...]q[ue] missi nostri au102* episcopum [...​.​.​.​.​...] aut aliam quamlibet [fol. 96r] quocumque honore predictum103* inuenerit qui iustitiam facere uel noluit104* uel prohibuit de ipsius rebus uiuant quamdiu in eo loco iustitias facere debent ut ill[...] comitis ministerio qui bene iustitias factas habet idem105* missi d[iu]tius [.]on morentur neque illu[c] [..]lt[.....]nem conuenire faciant sed [ibi] m[...​.​.​.​.​...]t ubi iustitia uel m[...]s [...]g[.]eg[.....] facta est ut [ill][..]s [...​...]s [...​.​...]rio ibidem missi n[...​.​.​.​.​.​.​.​...] non teneant quod in al[...​.​.​...]s[...​...] directus est done[c] ips[...​.​...] reuersus ut caus[.] q[...​.​...] coram comite non [f][...​.​.​.​.​.​.​...] reclamat propter su[...​.​.​.​.​.​.​...] [fol. 96v] aut contumatiam comite inde appellare noluit iterum comiti106* commandetur · Ut missi nostri qui uel episcopi uel abbates uel comites sunt · quamdiu prope suum beneficium fuerint nihil de aliorum coniectu accipiant · Postquam uero longe inde recesserint tunc accipiant secundum quod in sua t[..]ctoria continetur · Uas [!] uer[.] nostri et ministeriales qui missi sunt ubicumque uenerint coniectum accipi[.]n[t] [U]t uasi nostri et uasi episcoporum [.....]um [.]bbatissarum et comi[...​.​.​...]no presente in oste non fu[...]nt [h][...][b]anno reuadiant [...​.​...]s his qui propter necesaria[.] [...]sas et a domno ac genitor[.] nostro [fol. 97r] karalo constituitas107* domi dimissi fuerunt · Idem qui a comite propter pacem conseruandam et propter coniugem ac domum eius custodiendam et ab episcopo uel abbate uel abbatissa similter [!] propter pacem conseruandam propter stuges [!] colligendas et familiam constringendam et missos recipiendos dimissi fuerunt et omnis episcopus abbas aut comis excepta infirmitatem uel nostr[.] iussione nullam ex[...​.​.​.​.​...] h[....]t qui ad placitum misso[...​.​.​.​.​.​.​.​...]t aut talem uica[rium s][...​.​.​.​...] qui in omni causa pro [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]dere possit De d[.]sp[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] qualiter unusqu[is][...​.​.​.​.​.​.​...] qualitatem dandu[m uel ac][..]p[...]d[..] s[..] [fol. 97v] uidelicet episcopo panes XL friskingas108* III de potu modii109* III porcello I pullos III [.]ua XV annona ad caballos modii110* IIII abbati comiti atque ministeriali nostri un[...]ique detur panes XXX friskingas111* II de potum modii112* · II · purcello I · pull[.]s III · oua XV annona ad caballos modii113* · III · Uas[.]llo nostro panes XV[I] friskinga114* · I · po[.]c[.]llo I · de potu modius115* · [.] p[....]s II oua [.] annona ad caballos [...] II ·  
82*
Zu erkennen ist L mit Kürzungsstrich durch den Schaft; evtl. das Ende von CAPITULA?
83*
I2 ergänzt
84*
gek. nrorum ohne erkennbaren Kürzungsstrich
85*
Zwischen den beiden gut zu erkennenden Buchstaben s1 und t ist eine Lücke, in der ein weiterer Buchstabe entweder radiert wurde oder verblasst ist; s1 könnte zudem korrigiert worden sein, da die Tinte auf dem Scan dunkler erscheint.
86*
gek. sic
87*
Über ad- befindet sich ein Punkt; evtl. expungiert?
88*
d ergänzt
89*
i korr. (?)
90*
xt korr. (?)
91*
qd ohne erkennbares Kürzungszeichen.
92*
de ergänzt
93*
Über o ein kurzer, senkrechter Strich; evtl. ein Schaftansatz?
94*
uel ergänzt
95*
korr. aus punitus
96*
Danach wäre bis zum Zeilenende noch Platz für ca. 2-3 Buchstaben, aber aufgrund des starken Abriebs lässt sich nicht mehr sagen, ob wirklich noch etwas folgte.
97*
Ein Kürzungsstrich für -m ist auf dem Digitalisat nicht zu erkennen.
98*
Der Rest der Zeile ist wiederum wegen Abrieb unleserlich; für das bei Boretius/Krause folgende et monachi wäre aber nicht mehr ausreichend Platz, höchstens für et.
99*
Auch hier ist für das bei Boretius/Krause folgende nec abbas eigentlich nicht mehr ausreichend Platz vorhanden, es sei denn, der Text ging deutlich über den Zeilenspiegel hinaus.
100*
t korr. (?)
101*
mit redundantem Kürzungsstrich über a1
102*
Ein Kürzungsstrich für aut ist auf dem Digitalisat nicht zu erkennen.
103*
Das p wurde mit zwei Kürzungsstrichen versehen; sowohl mit einem Strich durch den Schaft für per- als auch mit dem übergeschriebenen Strich für pre-.
104*
n korr. (?)
105*
gek. ide
106*
mi korr. (?)
107*
Unter i2 ist auf dem Digitalisat ein Schatten zu erkennen; evtl. eine Expungierung?
108*
gek. fring
109*
gek. mod
110*
gek. mod
111*
gek. frig
112*
gek. mod
113*
gek. mod
114*
gek. frig
115*
gek. mod
DE MANIRE XIII  
[BK 139 c. 12]
S[.] q[ui]s d[e s][....] suo id est de liber[....] uel [...​...]ditate conpellendus [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]stitutionem [...​.​.​.​...] D[..][et]eris uero causis [...​.​...]s [...]ionem est redditurus [...​.​.​.​.​...] sed per comitem baniatur [fol. 98r] et si per unam et alteram comitis admonitionem aliquis ad mallum uenire noluerit116* r[eb]us eius in bannum missis uenire et iustitiam facere conpellatur  
116*
er ergänzt
DE FAIDIS COERCENDIS XIIII  
[BK 139 c. 13]
Si quis aliqua necessitate co[g]ente homicidium commissis comis117* in cuius ministe[ri]o res perpet[ua] est et conpositionem soluere et f[...][am] per sacramentum pacificare f[.....] Quodsi una pars ei hoc[...​.​.​.​...]oluerit id est aut ille qu[...​.​.​.​.​.​.​.​...]mmisit aut his qui conp[...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]pere debet faci[at] [.....] [q][...​.​...]max fuerit ad presentiam nostram [..] nire aut eum ad tempus [...​...]118* [fol. 98v] in exilio mittamus donec ibi castigetur ut comiti suo119* inobediens esse ulte [!] non audeatur et maius damnum inde non adcrescat ·  
117*
gek. c[·]m
118*
Für den laut BK folgenden Passus quod nobis placuerit verbleibt am Zeilenende nicht genügend Platz; zu erkennen sind ca. 6 verblasste Buchstaben.
119*
o korr. (?)
UBI SACRAMENTA IURANDI SINT XV  
[BK 139 c. 14]
Ubi antiquitus consuetudo fuit de libertate con sacramenta iurentur120* mallus tamen neque in ecclesia neque in atria eius habeatur · Minora uero placita comis sue in suam potestatem uel ubi inpetrare potuerit ha[b][..]t · Uolumus itaque ut domus [...​.​.​.​.​.​...]cum ubi mall[.]m te[...​.​.​.​.​...][on]stituatur ut propter [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...] pluuiam publica [...​.​.​.​.​.​.​.​...]maneat ·  
120*
Offenbar liegt hier ein Augensprung des Kopisten vor, da nach sacramenta laut BK der Passus folgt: adhramire vel iurare, ibi mallum habeatur et ibi sacramenta iurentur etc.
XVI DE HI[S] QUI FURTU accusati fuerint [fol. 99r]  
[BK 139 c. 15]
Si liber homo de furtu acasat [!] fuerit et res proprias habuerit in mallo ad presentiam comitis esse adhramiaet si121* res non habet fideiussores donet qui eum adhrammire et in placitum aduci faciant et liceat ei prima uice se secundum legem idoniare si potuerit aut si122* alia uice duo uel tres eum de furtu accussauerint liceat ei contra unum ex his cum scuto et fuste in campo contendere quod si seruus de furt[.....]s[...]s fuer[..] dominus ei[us] [...​.​.​.​.​.​.​...] aut eum sacramentum[...​.​.​.​.​.​...] tale123* furtum perp[e]tr[124*...​.​.​.​.​...] propter quod ad supl[...​.​.​.​.​.​.​.​...]  
121*
Vor si am Rand Reste von roter Tinte.
122*
i ergänzt
123*
ta korr. (?)
124*
p[e] ergänzt
DE DISPECTU LITTERARUM DOMINICARUM [X]VII [fol. 99v]  
[BK 139 c. 16]
Si quis litteras nostras125* dispexerit id est tractoriam que propter missos recipiendos dirgitur126* aut honores quas habet amittat a[u][.] in eo loco ubi predictus missus cipere127* debuit tamdiu resideat et de suis rebus le[g][..][i]ones ill[uc] uenientes suscipia[...]ousque [.....] n[..] satisfactum hab[e]at qui uero [epistolam] nostram quecumq[ue] [....] dispexer[i]t [iu]ssu nostro ad pla[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]ta uoluntatem [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] sue et [ca]stiga[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] homo [..][b]er uel [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]is hoc fecerit [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]que habuerit [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]itt[a]t et si seruus [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]u[m] uapulet et caput eius tondeatur · [fol. 100r]  
125*
Über der gängigen Kürzung nras wurde offenbar der Kürzungsstrich vergessen.
126*
Sic. Hs. Zwar ist die Schrift bei -rg- stark verblasst, aber es scheint sich kein i dazwischen zu befinden.
127*
missuscipere ohne Wortabstand zusammengeschrieben, so dass unklar ist, ob die Endung des ersten Wortes (missus) oder der Anfang des zweiten (suscipere) vergessen wurde.
[..][DE] NITIDIS [!] TELON[E]IS ET C[ON]SUETUDIN[.]128*  
[BK 139 c. 17]
Ut ubi tempore129* aui nostri domni pipini consuetudo fuit teloneum dare ibi et in futur[.]m detur nam ubi nouiter inceptum est ulterius130* non agatur et ubi necesse non est fluuium aliquem ponte [...​.​.​.​.​...] uel ubi [...]es per mediam [a][...​.​.​.​...]b [...]tem higerit131* et [...​.​.​.​.​.​...]opinq[..]uerit neque ibidem [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]dandum fuer[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] et n[e][....][at] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [...​.​.​...]pon[t] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] et qui ulterius[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]citum s[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] exacta[uer]it [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] neum re[...][t] et b[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [fol. 100v]  
128*
In der Zeile folgen (bis auf einen fast völlig verblassten) keine weiteren Buchstaben mehr, obwohl Platz vorhanden wäre. Ein evtl. vorhandener Kürzungsstrich für eine Endung ist auch am Original ebensowenig zu erkennen wie eine Kapitelzählung.
129*
gek. tempr
130*
est ulterius evtl. auf Rasur?
131*
Sic Hs. anstelle von ierit. Eine ähnliche Lesart (gerit) bietet eine Ansegis-Hs. (Vatikan Pal. lat. 973, 2. Hälfte 9. Jh.), siehe Ansegis 4,29 (MGH Capit. N.S. 1 S. 640, Z. 8).
DE HIS QUI BONOS D[E]NARIOS ACCIPERE NOLUNT XVIIII  
[BK 139 c. 18]
Quicumque liber homo denarium merum132* et bepensant [!][.] recipere noluit bannum nostrum id est LX solidos conponat133* si uero serui et ecclesiastici aut comitum aut uassalorum nostrorum hoc face[..] presumpserint LX [ic]tus uapulant au[t] [..] magister eorum [.]duocatus qui liber est [.]os uel comiti uel misso nostro iussus presentar[...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]um bannum LX sol134*  
132*
Gekürztes mer. ergänzt.
133*
gek. conpo
134*
Laut BK müsste es heißen solidorum conponat, da jedoch nach dem gekürzten sol. hier nichts mehr folgt und der Satzbau aufgrund der vielen unleserlichen Textlücken nicht sicher zu rekonstruieren ist, wurde die Abkürzung nicht aufgelöst.
XX135* D[E] [AD][..][T][...​.​...][BUS] [M]ONETE  
[BK 139 c. 19]
[D136*][...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]per[..]ssis[..] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]manus eius amputetur [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] est LX solidos con[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] LX ictus accipiat ·  
135*
Die Kapitelzahl steht nicht, wie zu erwarten, am Ende der Überschriftenzeile, sondern links ausgerückt vor dem Schriftspiegel auf Höhe von Z. 13.
136*
Die erste Zeile des Kapiteltextes ist größtenteils unlesbar. Die noch zu erahnenden Umrisse der Anfangsinitiale lassen auf einen kreisförmigen Buchstabenkörper schließen, also vermutlich Q oder (unziales) D.
D[E] PROPRIO DOMINCO [!] SINE IUSSI[fol. 101r]SIONE [!] ILLIUS REDITO XXI  
[BK 139 c. 20]
Si quis proprium nostrum quod in uestitura genitoris nostri137* fui[.] alicui querenti sine nostra [..]ssionem reddiderit aliud tantum nobis de suo proprio cum sua lege conponat et q[ui]cumque illud scienter per malum ingenium adquir[.]re temptauerit pro infidele teneat[...] [.]uia138* sa[.]ramentum fide[....]tis quod promis[...] irritum fecit et ideo secundum nostram uoluntatem et potestatem diiudicandum est  
137*
Hinter nostri evtl. ein -s getilgt.
138*
Das q ist aufgrund eines Loches im Pergament nicht mehr vorhanden, aber das Kürzungszeichen für die Endung -uia ist noch klar erkennbar.
D[E] PUER[.][S] INUITIS PARENTIBUS DETONSIS AUT PUELLIS UE[..]TIS XXII  
[BK 139 c. 21]
Si quis p[uer][...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] tetonderit [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] legem suam [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] aut ipso puer[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [fol. 101v] potestatis sunt aut illi in cuius posteate [!] fuerint ille uero potestatem habeant capiti sui aut in tali habitu permaneant qualis eis conplacuerit  
INCIPIUNT139* CAPITULA140* ALIA QUE PER SE SCRIBENDA ET AB OMNIBUS OBSERUANDA SUNT DE FORCAPIIS I  
[BK 140 c. 1]
S[.] mancipia dominos suos fugerint in alienam potestatem ut propter hoc nullum premium accipiant ille in cuius potestate fuerint inuenta pro eo quod ea uel reddiderit uel foras eicerit et non solum ho[c] [..]d etiam nec red[d]ere nec141* foras eicere uoluerit et [....]timo domino ea contradixerit et ille de post[.]a effugerint secundum [..]gem eam soluere cogatur ·  
139*
gek. INCIP
140*
gek. CAP
141*
c korr. (?)
[..] DE TERRA TRIBUTARIA142* [fol. 102r]  
[BK 140 c. 2]
Quicumque terram tributariam unde tributum ad partem nostram exire solebat uel ad ecclesiam uel cuilibet alteri tradiderit his qui eam susciperit tributum quod inde soluebatur omni modo ad partem nostram transsoluat nisi forte[m] natalem firmitatem de partem dominica habeat per quam ipsum tributum sibi perdonatum possit os[te][..]ere  
142*
Eine evtl. vorhandene Kapitelzählung ist nicht zu erkennen. Sie könnte sowohl vor der Rubrik gestanden haben als auch erst auf fol. 102r folgen, aber dort aufgrund der engen Bindung nicht mehr sichtbar sein.
[DE] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]S ·  
[BK 140 c. 3]
Quicumque suum beneficium occasione proprii de[.....]m habuerit [..] [..]tra annum postqua[m · ] [.....][mite] uel [....]sorum notum factum [...​...] il[..][d] em[en][.][atum] non habuerit ips[..][eneficium] amittat  
DE TERRA [....]ALI IIII  
[BK 140 c. 4]
Si quis terram censalem habuerit quam [an][..]cessoris sui uel aliquam ecclesiam uel [.]d u[..]lam [fol. 102v] nostram dederunt nullatenus eam tenere potest · Nisi ille uoluerit ad cuius potestatem uel illa ecclesia uel illa uilla pertinet nisi forte filius aut nepotus [ei][..] sit qui eam tradidit et ei eadem terra ad tenendum placita sit sed in hac re considerandum est utrum ille qui hanc ten[..] diues in pau[...​...] et utrum aliud beneficium habeat [...]iam proprium et q[..] neutrum habet erga hunc mise[ri][...]diter agend[um est] ne ex toto dispoli[ent][..] in eg[.]statem indicat ut a[.]t ta[l]em ce[.]sum inde persoluat qualis [..] fuer[..] constitus [!] uel ad por[.][i]onem aliquam inde in beficium [!] [..]cipiat unde se sustentare ualeat ·  
DE NONIS ET DECIMIS V [fol. 103r]  
[BK 140 c. 5]
Consideratum est ut de frugibus terre et animalium nutrimine persoluantur opere uero uel restauratione ecclesiarum comis et episcopus143* et abbas una cum missu [!] nostro quem ipsi sibi ad hoc heligerint considerationem fatiant ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum [..] [r]estaurandum quant[um] de ipsis rebus ecclesiarum habere cognoscitur · similiter et uassi nostri aut in commune tantum operis accipiant tantum rerum ecclesiasticarum habent uel unusquisque per se iu[x][.]a quantitatem quam ipse tenet aut si inter seos [!] conuenerint ut opere fac[i][..]do argentum donent iuxta [e][...]mationem operis in argento persoluant [fol. 103v] cum quo pretio rector ecclesie ad predictam restaurationem operios [!] conducere et materiam emere possit et qui nonas et decimas dare neglexerit primum quidem illas cum lege sua restituat insuper et bannum nostrum soluat ut ita castigatur caueat ne sepe [!] pius [!] ite[.][a]ndo beneficium amittat ·  
143*
Gek. ps, d.h. das e wurde vergessen; wohl, weil direkt vorher et (in Ligatur) steht.
VI DE MANCIPIIS IN UILLAS DOMINICAS CONFUGIENT  
[BK 140 c. 6]
Si cuiuslibet mancipia in uillam nostram confugerint auctor eiusdem uille querenti do[.]ino ea non contradica[t] [.]ed statim ea foras de eadem uilla eiciat et si se pultat [!] ad ea144* repetenda iustitiam habere putat et secundum · [fol. 104r] legem adquirat si uero tempore domni karoli genitoris nostri in uillam illam confugerunt · et dominus ea querit auctor eiusdem uille ante legitime contenat [!] ad querenti domino reddat et auctor propter uestituram domni karoli genitoris nostri eadem mancipia c[..]tradicere non audeat si illius propria [es]se noscuntur ˙  
144*
ea ergänzt
DE FORESTIBUS NOUITER INSTITUTIS  
[BK 140 c. 7 BK 140 c. 8]
U[....]cumqu[.] illas habet dimittat nisi forte inditio ostendere possit quod per iussionem siue permissionem domni karoli genitoris nostri eas ins[ti]tuisset propter illas que ad nostrum opus pertinet · Unde nos decernere uolumus [fol. 104v] quicquid nobis placuerit ˙ uolumus ut missi nostri per singulas ciuitates una cum episcopo et comite145* missos uel nostros homines ibidem commanentes eligantur quorum cure sit pontes et diuersa loca emendaret eos qui illos emendare debent et nostra iussione admonere ut unusquis[..]e iuxta suam possibilitatem et quantitatem eos emendare stud[ea]t  
145*
gek. com
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 114r] [1]
I CAPITULUM  
[BK 146 c. 1]
Uunusquisque [!] ministerialis palatinus diligent[.]ssima inquisitione discutiat primo homines suos et postea pares suos si aliquem inter eos uel apud uos igrotum h[.][minem] uel meretricem latitan[..]m inuenire possit et si inuentu[s] homo aliquis uel aliqu[.] femina146* huiusmod[.] [f]uerit [cu]stodiatu[.] ne fugere [.]ossit usque dum nobis adnu[ntie]tur [..]lle homo qui talem homine[m] uel [.]alem femin[..] secu[m] habui[t] si s[.] em[.]ndare nolueri[....][alatio nostro obser][.][etur] Similiter uolumus [ut faciant] [.....]teriales147* dilec[te] coniug[.]s [nostre] uel [fi][...​.​.​.​.​.​.​.​...] [fol. 114v]  
146*
Über -a evtl. ein Kürzungsstrich (-am?), auf den Digitalisaten nicht sicher zu erkennen.
147*
gek. [.....]terial
II  
[BK 146 c. 2]
Vt ratbertus auctor per suum ministerium id est per domos seruorum nostrorum148* tam in aquis quam in proximis uillulis nostris149* ad aquis pertinentibus similem inquisitionem faciat · petrus uero et gunzo per scruas et alias mansiones actorum nostrorum similiter faciant · Et ernaldus per mansiones omnium negotiatorum siue in mercato siue aliubi residenti[um] tam cristianorum quam et [..]deorum ˙ Mansionarius [autem faci]at simili modo cum suis i[..]ioribus per mansion[...]piscoporum et abbatorum et comitum qui actores non sunt et uassarum [!] nostrorum eo tempore [fol. 115r] quando illis seniores in ipsis mansionibus [..]n sunt ·  
148*
nrorum ohne Kürzungsstrich
149*
nris ohne Kürzungsstrich
III  
[BK 146 c. 3]
Volumus atque iu[b]emus ut nullus de his qui nobis in nostro palatio deseruiunt aliquem hominem propter furtum aut aliquem homicidium uel adulterium uel aliud aliquod crimen ab ipso perpetratum et propter hoc ad palatium nostrum uenientem atque ibi latitare uolentem recip[e]re presumat Et si liber homo hanc nostram iussionem transgressus fuerit et huiusmodi150* hominem reciperit151* sciat se eundem homin[em] [...]152* apud eum [inuent][..] fuerit in collo suo por[ta][.][e] debere · primum circa pala[c][...] [fol. 115v] d[e]inde ad cipp[.]m i[.] quem idem malefa[....] [.....]ndus est · Si au[...] se[..]us fuerit qui hanc nostram153* iussionem seuerare [!] contempserit similiter illum malumfactorem in collo suo usque ad cippum deportet · et ipse postea in marcatum adducatur et ibi secundum merita sua flagelletur Similiter de gadalibus et meretricibus uolumus ut apud quemcumque [inuen][..] [f]uerint [.][b ei]s porte[ntu]r [..]qu[.] ad mer[.][at][..] ubi ipsa flagell[.]nda est [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [fece]rit154* uolumus ut [s][.][mul] cum illa [..] eo[..]m lo[.]o uapuletur [fol. 116r]  
150*
u1 ergänzt
151*
er mit Einfügungszeichen ergänzt
152*
Nach Pertz und Boretius müsste hier qui stehen; Baluze konnte gar nichts mehr lesen.
153*
nram ohne Kürzungsstrich
154*
Bei Baluze, Pertz und Boretius statt ipsa flagell[.]nda est ... [fece]rit: ipsae flagellendae sunt, vel, si noluerit. Der Platz zwischen flagellenda est und [fece]rit reicht jedoch für ca. 14 Buchstaben.
IIII  
[BK 146 c. 4]
Quicumque homines [..]xantes in palati[.] [.....]erit et eos pacificare po[.]uerit et n[..]uerit siat155* [!] d[a]mnu[m] quod inter eos factum fuerit [.]articipem esse debere · [.]d156* s[.] ri[..]ntes uiderit et eos pacificare non potuerit et qui sint illi qui inter se rixan[.]ur cognoscere noluerit ut hoc indicare p[.]ssit similiter uolumus ut d[..][num quod] [...][er eo]s commisum [fuerit] [...​...]ositione com[m][..]io[...] habea[.]  
155*
i korr. (?)
156*
Gekürztes d. Vermutlich stand an der Stelle des vorangehendes Lochs ein q, also quod wie bei Baluze, Pertz und Boretius.
V  
[BK 146 c. 5]
Quicumque h[...][n]em undecumque [.]d palati[.]m [...] uenientem [....]erit [...​...]duxerit [.]ac [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]157* [fol. 116v] hab eo fuerit in palatio nostro factum aut [...] sentet158* aut si prese[n]tare non potuerit damnum quod ips[e] fecerat pro ipso conponat ˙  
157*
Statt [.]ac bei Baluze, Pertz und Boretius nec, es soll folgen: expellere curaverit damnum quod. Diese Lesung lässt sich auch mit Hilfe der Multispektralaufnahmen nicht mehr verifizieren. Der in derselben Zeile verbleibende Platz reicht für ca. 15 Buchstaben, was nicht ausreichend wäre; allerdings setzt der Schreiber auch an anderer Stelle den Text unter der letzten Zeile fort.
158*
Nach Pertz und Boretius folgt nach aut: eum praesentet, was nicht mehr verifiziert werden kann. Nach aut Platz für ca. 3 Buchstaben, unmittelbar vor sentet scheint kein Buchstabe mehr zu stehen.
VI  
[BK 146 c. 6]
Ut comites [p][.]lat[..] cu[..]m et159* diligentiam adhibeant ut clamatores postquam indiculum160* ab eis acceperint in palatio [n][..] non [r]emaneant ˙  
159*
Nach Pertz und Boretius folgt nach comites: palatini omnem. Die auf den MSI-Aufnahmen noch erkennbaren Buchstaben bestätigen diese Lesung nicht; wahrscheinlicher ist palatii curam et; vgl. auch die in c. 7 verwendete Formulierung curam et providentiam.
160*
gek. indicul
VII  
[BK 146 c. 7]
Ut super mendicos et pauperes magistri constituatur161* qui de is [...​.​.​.​...]am et prouid[.]ntia162* hab[..]t [ut] s[..][i]163* et similatores [!] inter eos [.]atitare164* non possint ·  
161*
Nach Pertz und Boretius constituantur, ein n oder eine Kürzung sind aber nicht zu erkennen.
162*
Nach Pertz und Boretius providentiam, aber weder ein Endungs-m noch ein Kürzungsstrich erkennbar.
163*
Nach Pertz und Boretius nach prouidentia: habeant ut ...ores, die noch erkennbaren Buchstabenreste sprechen aber gegen diese Lesung.
164*
Nach Pertz und Boretius nach eos: se celare, was nicht zutrifft. Zu erkennen ist -atitare, wahrscheinlich latitare.
VIII  
[BK 146 c. 8]
Ut omni ebdomada per diem sabbati nobis ministeriales165* nostri [fol. 117r] indicent qui de hac inquisitione factum habeant et hoc quod nobis indica[...​...] si[.] diligen[ter] [.]c ueraciter ha[.]eant i[..]uisitum et inuestiga[..]m ut si nobis placuerit in manu nostra ualeant [..][fi]rmare quod non aliud nobis [n]isi ueritatem indicassent  
165*
gek. ministerial
I capitulum166* ·  
[BK 147 c. 1]
h[a]c a[...​.​.​.​.​.​...] singulis locis obseruari deb[e][...​.​.​.​.​...] ciuita[...] illius mo[...]a pu[.....] sub custodia comitis [....]  
166*
gek. capl
[II] capitulum167*  
[BK 147 c. 2]
Ut mon[....][ii] ips[...​.​.​.​.​.​...] loco alia n[e][..]nfra nec extra illam ciuitatem nisi con[stitu][..] eis loco [m][...​.​...]168* presum[...] [fol. 117v]  
167*
gek. capTL
168*
Nach Pertz folgt nach loco: monetam facere non. Bei dem non handelt es sich wahrscheinlich um eine Konjektur von Pertz, da das Wort (nach Angabe von Boretius 1883 S. 299 Anm. a) nicht in Pertz' Unterlagen stand, weshalb es Boretius nicht in seinen Editionstext aufnahm. Das Wort m(onetam) stand offenbar am Ende der letzten Zeile, unter dem Schriftspiegel ist noch der Anfang von presum(ant) erkennbar. Davor befindet sich ein Loch im Pergament, das den Verlust weiterer Schrift bedingt haben könnte. Allerdings dürfte der Platz kaum für facere non gereicht haben, allenfalls für facere (was die Konjektur des non durch Pertz wiederum wahrscheinlicher macht). Da sich an den Rändern des Ausrisses aber keine Tintenreste mehr erkennen lassen, ist es sehr unwahrscheinlich, dass hier jemals ein weiteres Wort stand.
III  
[BK 147 c. 3]
Si inuentus quisquam fuerit aut ex ip[...​.​...][lia] q[ue]libe[.]169* persona in ipso pago m[...​.​.​.​...]iens cum omn[.]m su[.][st][....]am eius ex tot[.....] [..][pro][..][a] [....] opus accip[...] nihil [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]  
169*
Ein Kürzungszeichen über q ist nicht mehr zu erkennen. Grammatisch gefordert ist que-.
IIII  
[BK 147 c. 4]
[.]T [....][u]s fals[...​.​.​.​...][bat][...] no[.] [...​.​...]t id[.]o [u][...​...] [ut] [.....] ho[c] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [...​.​.​.​.​...] [hoc] [...] [f][.][l][...​.​...] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] pro[..]a[...​...]  
[V]  
[BK 147 c. 5]
[U] [...​.​.​.​.​...][t] [..] [n]ihil [..]upiscib[.] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] corium in dorso [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]apite [..] [fol. 118r] scribatur ei in facie falsat[o]r monete [in] ceteris uero co[.]itatibus ubi [...] [um]170* non est m[.]netam [.....][e] si[..]li ratio[...]om[...​.​...]s monetarior[..] [...​.​.​.​.​.​.​...] ipse comis171* [..]c non solum [...​.​.​.​.​.​.​...]dcu[.][q]172* facienti [...​.​.​...]t ad solicitud[inem] [com]e[.] [...​.​...]ptineat [ut] [i]ps[e] per pares [..]os uel ne[g]otiator[es] [.][uc] illucq[.] [.]iscurrentes [in]qui[...​.​.​.​.​...] [..][i]que [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [.] dnr [...] ferat [...​.​.​.​.​.​.​.​...] deor[....] auct[o][...​.​.​.​.​.​...]tię subiacer[.] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...] statut[..]n [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] presum[.]t  
170*
Nach Pertz und Boretius folgt nach ubi: concessum. Diese Lesung kann nicht verifiziert werden und ist zudem unwahrscheinlich, da der erste Buchstabe des auf -um endenden und größtenteils nicht mehr erhaltenen Wortes einen Schaft- und keinen Bogenansatz hatte, wie es für ein c zu erwarten wäre.
171*
gek. com
172*
Ein eventuelles Kürzungszeichen (für beispielsweise que) ist nicht mehr erkennbar.