Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Den Haag, Museum Meermanno – Huis van het boek, 10 D 2

Berlin, Staatsbibliothek - Preußischer Kulturbesitz, Phill. 1762

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Den Haag
Museum Meermanno - Huis van het boek
10 D 2
Sigle: B7
Zum Artikel in der Rubrik "Handschrift des Monats"
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

9. Jh., 3. Viertel (a. 854 bzw. 856 oder bald danach); Reims (Mordek, Bischoff)

Provenienz:

J. Du Tillet († 1570), dann Pariser Collegium Claromontanum (Katalog Nr. 625), ab 1763 Gerard Meerman (Nr. 606); 1824 von Baron van Westreenen erworben

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 43 foll.
Maße: 212 × 184 mm
Schriftraum: 165-167 × 130-133 mm
Lagen:
5 IV40 + (II-1: Rest der Lage, die J. Sirmond noch vollständiger benutzen konnte [sein Codex Tilianus])43; foll. 41-42 gehören nach 43
Zustand: stark beschnitten; ursprüngliche Breite ca. 197 mm, noch sichtbar bei fol. 29, das wegen der Tironischen Noten am Rand nicht verkleinert wurde; foll. 24, 25, 29 und 40 unten abgeschnitten ohne Textverlust im Schriftspiegel
Zeilen: 21
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel; foll. 8-16 und ab 22 am Rande Tironische Noten, vgl. Levison, Handschriften, S. 512
Schreiber: zwei Teile (1-40 von einer Hand; 41-43 von zwei Händen)
Ausstattung:

Rubriken (Capitalis rustica) dunkelrot, ab fol. 22r auch in dunkelbrauner Texttinte mit roten Ausmalungen; einfache Initialen und Zahlen rot oder in Texttinte; Teil II alles in Texttinte

Einband:

weiß-gelblicher Pergamenteinband des 18. Jh. mit dem handschriftlichen Rückentitel: "CAPITULARIA Regum FRANCORUM Manuscript."

Inhalte
Anmerkung:

Paläographische und codicologische Übereinstimmungen weisen darauf hin, daß die Codd. Berlin Phill. 1762 und Den Haag 10 D 2 als Teile einer einst zusammengehörenden Hs. zu gelten haben. Über ihre ursprüngliche Komposition gibt uns Cod. Paris Lat. 4638 Auskunft, in dem eine direkte oder mittelbare Kopie des Werkes erhalten sein dürfte (siehe dort auch Weiteres zur Abschrift des 16. Jh. Rom Vallicell. N. 21 und zur Verwandtschaft mit der Kapitulariensammlung von Beauvais).

Für die Sammlung des Haagensis, die man bislang immer separat betrachtete, erwog Classen, S. 28 ff. bzw. 271 ff., Entstehung am Hofe Karls des Kahlen. Dagegen meinte Hartmann, MGH Conc. 3, S. 12, die singuläre Rezeption der nicht eben königsfreundlichen Synode von Ver (a. 844) spreche eher gegen eine Abfassung der Sammlung in der königlichen Kanzlei. Nach der Wiederentdeckung des Gesamtkorpus werden unsere Überlegungen in folgende Richtung gelenkt.

Der Phillippicus 1762 ist offenbar der älteste Vertreter des Ansegis-Worms-Korpus der „Reimser Gruppe“ (siehe bei Cod. Paris Lat. 10758). Das hohe, dicht an die Entstehung der Texte heranreichende Alter und die großzügige Form, in der die chronologisch angeordneten Kapitularien Karls des Kahlen der Jahre 843 bis 856 im Haagensis auf viel Pergament niedergeschrieben sind, zuweilen mit freien Zeilen zwischen den Stücken, stützen zudem die Annahme, daß wir in der vorliegenden Überlieferung das Original der Sammlung fassen. Classens nicht näher belegte Feststellung: „Die Haager Handschrift enthält zwar, wie eine Kollation ergab, weniger Fehler als die Edition ihr zuschreibt, kann aber wegen mehrerer offenkundiger Fehler, die die anderen Handschriften nicht haben, nicht Archetyp der Sammlung sein“ (S. 29 Anm. 2 bzw. S. 272 Anm. 69), habe ich bei meinen eigenen Untersuchungen nicht bestätigt gefunden. Wie auch die Varianten der kritischen Edition MGH Conc. 3 zeigen, lassen sich die Abweichungen des Parisinus ohne weiteres durch Eigenkorrektur oder den Einfluß einer zweiten Vorlage erklären.

Ein solch imposantes Kapitularienwerk konnte problemlos aus dem produktiven und informierten Reims hervorgehen und scheint geradezu maßgeschneidert für einen ambitionierten Kirchenpolitiker wie Erzbischof Hinkmar, der nachweislich mit einem Exemplar der hier vorliegenden Art gearbeitet hat. Im 10. Jahrhundert ist die Hs. jedenfalls in kirchlichem Besitz bezeugt (Saint-Remi, Reims).

  • 1r-3v
    CAP. I-VI - Conventus in villa Colonia (Konzil von Coulaines) (a. 843): INCIPIUNT CAPITULA QUAE ACTA SUNT ANNO IIII REGNI DOMNI KAROLI REGIS DOMNI HLUDOUUICI IMPERATORIS FILII IN CONUENTU HABITO IN UILLA QUAE DICITUR COLONIA QUAE ETIAM SUBSCRIPTIONE EIUSDEM PRINCIPIS ET EPISCOPORUM AC CETERORUM FIDELIUM DEI CONFIRMATA FUERE CONSENSU UUARINI ET ALIORUM OPTIMATUM INDICTIONE VI. SANCTA ECCLESIA NAUIS MORE UT - loquitur in uobis. De honore uidelicet et cultu (Schluß-u korr. aus i) dei - inrefragabiliter peragat (MGH Capit. 2, Nr. 254, S. 253 Z. 10-16, S. 253 Z. 23 - S. 255 Z. 47; MGH Conc. 3, S. 14-17, zur Hs. S. 11).

  • 3v-8r
    I-VI - Synodus ad Theodonis villam habita (Konzil von Yütz bei Diedenhofen) (a. 844): SECUNTUR CAPITULA QUAE ACTA SUNT IN SINODO SECUS TEUDONIS UILLAM HABITAE IN LOCO QUI DICITUR IUDICIUM - MENS. OCTBR. INDICT. VII. Nauis sanctae ecclesiae ab exordio suo - qui loquitur in uobis (MGH Capit. 2, Nr. 227, S. 113-116; MGH Conc. 3, S. 29-35); die Kanones der Synode wurden von Lothar I., Ludwig dem Deutschen und Karl dem Kahlen approbiert und damit zum Kapitular erhoben.

  • 8r-12v
    Konzil von Ver (a. 844) (MGH Capit. 2, Nr. 291, S. 383-387; MGH Conc. 3, S. 38-44).

  • 12v-13v
    Konzil von Beauvais (a. 845) (MGH Capit. 2, Nr. 292, S. 387 f.; MGH Conc. 3, S. 54 f.).

  • 13v-15v
    I-VIIII - Capitulare Septimanicum apud Tolosam datum (a. 844): SEQUENTIA CAPITULA ACTA SUNT APUD TOLOSAM CIUITATEM - et absoluant (MGH Capit. 2, Nr. 255, S. 256 Z. 5-9, S. 256 Z. 15 - S. 258 Z. 8; R. D'Abadal i de Vinyals, Catalunya carolíngia 2: Els diplomes carolingis a Catalunya 2 [Institut d'estudis catalans. Memòries de la Secció històrico-arquelògica 2,2, Barcelona 1952] S. 426-429; MGH Conc. 3, S. 19-23).

  • 16r-v
    I-XVIIII - Notitia de conciliorum canonibus in villa Sparnaco a Karolo rege confirmatis (a. 846), mit Einleitung: HAEC QUAE SECUNTUR CAPITULA EXCERPTA SUNT a domno rege karolo et principibus eius - cum principe obseruare. De honore et cultu ecclesiarum - De sepulturis infra ecclesiam (MGH Capit. 2, Nr. 257, S. 261 Z. 4-15, S. 261 Z. 39 - S. 262 Z. 19).

  • 16v-17r
    Commemorationes zum Konzil von Coulaines u.a. (MGH Capit. 2, Anhang zu Nr. 257, S. 262 Z. 20-30).

  • 17r-22r
    Capitula conciliorum Meldensis et Parisiensis in villa Sparnaco a Karolo rege confirmata (a. 846), ausgewählt nach der foll. 16r-v kopierten Notitia de conciliorum canonibus in villa Sparnaco a Karolo rege confirmatis (16 Kanones des Konzils von Meaux-Paris [a. 845-846]: cc. 20-22, 24, 28, 37, 40, 43, 47, 53, 56, 57, 62, 67, 68 und 72; MGH Capit. 2, Nr. 293, S. 403 Z. 17 - S. 404 Z. 18, S. 404 Z. 23-26, S. 405 Z. 27 - S. 406 Z. 9, S. 407 Z. 13-17, S. 408 Z. 4-20, S. 408 Z. 34 - S. 409 Z. 12, S. 409 Z. 33 - S. 410 Z. 12, S. 411 Z. 3-16, S. 411 Z. 23 - S. 412 Z. 6, S. 413 Z. 1-14, S. 414 Z. 16-35, S. 415 Z. 22 - S. 416 Z. 3; MGH Conc. 3, S. 94-96, 97, 99, 102, 103 f., 105, 107 f., 109 f., 110 f., 113 f., 116 f., 118 f.). Ob sich die Vollform dieser Kanones schon auf Epernay zurückführt, was ich für naheliegend halte, oder ob es sich um die ,Auffüllarbeit‘ eines späteren Redaktors zur oben zitierten Notitia handelt, wie Lot - Halphen, Le règne de Charles le Chauve, S. 162 ff. vermuten, läßt sich schwer entscheiden. Abgesehen von den verwandten jüngeren Codd. Paris Lat. 4638, Vatikan Vat. Lat. 4982 und Paris Lat. 1567, die das gleiche Exzerpt bieten (siehe jeweils am Ort), wird gern c. 22 über die Leihe von Kirchengut übernommen; zu den MGH Conc. 3, S. 68 f. genannten Codd. Paris Lat. 1568 (9. Jh., 2. Hälfte; zweimal), Vatikan Reg. Lat. 848 (9. Jh., 2. Hälfte) und Paris Lat. 2449 (9. Jh., Ende) kommen etwa die mit dem Parisinus Lat. 2449 verwandten Codd. Leiden VLO 29 (9. Jh., 3. Drittel), foll. 55r-56r, Vatikan Reg. Lat. 994 (9. Jh., 4. Viertel), fol. 52r-v und Paris Lat. 3877 (9. Jh., 4. Viertel oder 9./10. Jh.), foll. 70v-71r (siehe Mordek Nr. 21).

  • 22r-24r
    I-XI, I-III - Hlotharii, Hludowici et Karoli conventus apud Marsnam primus (a. 847): HAEC QUAE (QUAE über der Zeile nachgetragen) SECUNTUR CAPITULA ACTA SUNT (die beiden letzten Worte über radiertem CAPITULA; auch der Rest der Zeile radiert) - communiter pergat (MGH Capit. 2, Nr. 204, S. 68 Z. 30-35, S. 69 Z. 16 - S. 71 Z. 25).

  • 24r-27r
    I-VIII - Hlotharii, Hludowici et Karoli conventus apud Marsnam secundus (a. 851): HAEC QUAE SECUNTUR CAPITULA ACTA SUNT - suprascripta capitula (MGH Capit. 2, Nr. 205, S. 72 Z. 9-14, S. 72 Z. 27 - S. 74 Z. 42).

  • 27r-29v
    I-VII - Konzil von Soissons (a. 853), cc. 1-7 (cc. 6 und 7 nach Version A) (MGH Capit. 2, Nr. 258, S. 263-266; MGH Conc. 3, S. 279-283). Ob die MGH Conc. 3, S. 279 Z. 11-13 gedruckte Inskription (Ista capitula constituta sunt a domno Karolo in synodo apud Suessionis civitatem in monasterio sancti Medardi anno incarnationis domini DCCCLIII in mense Aprili), nur bei Sirmond, Karoli Calvi capitula, S. 78 mit Notae S. 14 und durch einen neuzeitlichen Nachtrag in Cod. Paris Lat. 4638, fol. 168v (siehe auch dort), belegt, einst wirklich an dieser Stelle gestanden hat, scheint mir bei dem bekannt souveränen Umgang Sirmonds mit der Tradition unsicher. Sie könnte sich vor dem anschließenden Kapitular von Soissons befunden haben, wo Sirmond im Obertext keine Inskription druckt, wo sie aber vom Inhalt her besser passen würde und wo sie, abgesehen von ähnlichen Überschriften in anderen Codices, auch in Kopien der verlorenen, Sirmond indes noch bekannten Hs. von Beauvais bezeugt ist (Codd. Vatikan Lat. 4982, fol. 99r und Rom Vallicell. C. 16, fol. 9r), während man sie bei den Kanones des Konzils von Soissons in Cod. Vatikan Reg. Lat. 980, wohl einem mittelalterlichen Rest des Bellovacensis, vergeblich sucht.

  • 29v-31v
    I-XII - Capitulare missorum Suessionense (a. 853): Ut missi nostri per ciuitates - perpetua libertate fruatur (MGH Capit. 2, Nr. 259, S. 267 Z. 16 - S. 270 Z. 11; MGH Conc. 3, S. 284-289).

  • -- 29v
    Am Rand vier Zeilen in Tironischen Noten (außer Suessionis): Ista capitula facta fuerunt in synodo apud Suessionis ciuitatem <in> monasterio sancti Medardi uolente rege Karolo (ed. Levison, Handschriften, S. 512 [nach der Lesung M. Tangls]).

  • 32r-34v
    Konzil von Verberie (a. 853) (MGH Capit. 2, Nr. 294, S. 421-423; MGH Conc. 3, S. 304-307).

  • 34v-35v
    I-V, I-X - Hlotharii et Karoli conventus apud Valentianas (a. 853): De his capitulis quae subsecuntur adnuntiauerunt populo - de conlocutione nostra fraterna (MGH Capit. 2, Nr. 206, S. 75 Z. 7-10, S. 75 Z. 16 - S. 76 Z. 16).

  • 35v-39v
    I-XIII - Capitulare missorum Silvacense (a. 853): SECUNTUR CAPITULA QUAE IN IPSO ANNO - alciodriso, aualiso (MGH Capit. 2, Nr. 260, S. 270 Z. 32 - S. 271 Z. 3, S. 271 Z. 13 - S. 276 Z. 13).

  • 39v-40v
    I-XIII - Capitulare missorum Attiniacense (a. 854): HAEC MEMORIALIA CAPITULA QUAE SECUNTUR - habuissent fidelitatem (MGH Capit. 2, Nr. 261, S. 277 Z. 20 - S. 278 Z. 23; danach Blattverlust; den vollen Text nach dem Haagensis edierte noch Sirmond, Karoli Calvi et successorum capitula, S. 114 ff.).

  • 43r
    Hlotharii et Karoli conventus Leodii habitus (a. 854), nur die Eidesformel (davor Blattverlust; der volle Text, wohl gleichfalls nach dem Haagensis, noch bei Sirmond, Karoli Calvi et successorum capitula, S. 118 ff.): HOC EST SACRAMENTUM QUOD SIBI MUTUO IURAUERUNT. Ab hodierna die et deinceps - non dissociaueritis (MGH Capit. 2, Nr. 207, S. 78 Z. 1-12).

  • 43r-v, 41r
    Consilium optimatum Karolo II datum (a. 856) (MGH Capit. 2, Nr. 295, S. 424 Z. 8 - S. 425 Z. 17).

  • 41r-42v
    I-VIIII - Capitula ad Francos et Aquitanos missa de Carisiaco (a. 856), Inskription, cc. 1-9: HAEC QUAE SECUNTUR CAPITULA MISIT DOMNUS REX KAROLUS - non conueniunt caueamus (danach Blattverlust) (MGH Capit. 2, Nr. 262, S. 279 Z. 16 - S. 281 Z. 2).

Bibliographie
Kataloge:
  • P. J. H. Vermeeren - A. F. Dekker, Inventaris van de handschriften van het Museum Meermanno-Westreenianum ('s-Gravenhage 1955) S. 58 Nr. 173
  • P. S. Boeren, Catalogus van de handschriften van het Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum ('s-Gravenhage 1979) S. 94 f.


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde erstellt anhand eines vom Museum Meermanno – Huis van het boek zur Verfügung gestellten Farbdigitalisates.

Schreiber

Der Hauptteil der Handschrift (fol. 1-40) wurde von einem Schreiber (A) geschrieben, der eine saubere und gleichmäßige karolingische Minuskel mit wenigen Ligaturen verwendet. Er benutzt gu für w/uu; z. B.: guenilo (fol. 27r zweitletzte Zeile = Wenilo von Sens), hludoguicus (fol. 28v Z. 11). Eine Korrekturhand, vielleicht sogar einer der anderen Schreiber, nahm kleine Verbesserungen vor, z.B. auf fol. 22r-v, 29r und 31v. Die beiden letzten Texte, die in der fragmentarischen Handschrift erhalten sind, wurden von zwei weiteren Schreibern geschrieben. Hand B verantwortete die Kopien von BK 207 und 295 auf fol. 43r - fol. 41r Z. 14 (Fol. 41 und 43 sind vertauscht), die Kopie von BK 262 (c. 1-9 bis non conueniunt caueamus, danach Blattverlust) wurde von Hand C (fol. 41r Z. 15 - 42r) und ab fol. 42v wiederum von Hand B geschrieben. Hand B und C ähneln sich, doch sind bei Hand C die Buchstaben insgesamt runder und breiter ausgeführt und es werden im Vergleich mit B mehr Kürzungen verwendet. Einige Buchstaben werden von Hand C mit schwungvollen Verlängerungen ausgestattet: Das n wird oft, auch im Binnenwort, in Majuskelform mit weit ausgreifender, nach links umgebogener Unterlänge ausgeführt und r hat, vor allem am Wortende, einen nach rechts ausgreifenden, geschwungenen Schulterstrich. Der untere Bogen des g ist bei Hand B nach rechts gerückt und meist offen, bei Hand C ist er eher mittig unter dem oberen Bogen angesetzt und meist geschlossen.

Gliederungsmerkmale

Die optische Textstrukturierung erfolgt durch Rubriken in roter Tinte in Capitalis rustica bzw. (ab fol. 22r) auch in Texttinte mit roter Füllung und eine in den Rand ausgerückte Kapitelzählung in rot bzw. (ab fol. 15v) in Texttinte. Hand B und C verwenden nur noch Texttinte (ab fol. 41r). Der Beginn der einzelnen Kapitel wird mit in die Versalienspalte ausgerückten vergrößerten Majuskeln in Texttinte zusätzlich hervorgehoben. Im Folgenden werden nur Abweichungen von diesem allgemeinen Gliederungsprinzip angegeben.

Fol. 1r-3v (BK 254): Der Abschnitt mit den Kapitularien Karls des Kahlen, der in dieser Teil-Handschrift auf fol. 1r beginnt, ist mit INCIPIVNT CAPIT(V)L(A) in roter Capitalis quadrata überschrieben, danach folgt der Rest der Rubrik zu BK 254 in roter Capitalis rustica. Da der freigelassene Platz (Z. 1-7) für die umfangreiche Rubrik nicht ausreichte, wurde der Schluss (aliorum - VI) im rechten Winkel zum Schriftspiegel am äußeren Rand des Blattes eingetragen. Nach der Rubrik folgt zunächst ein sich über drei Seiten erstreckender Prolog ohne Kapitelzählung, der mit einer vergrößerten Initiale in rot eingeleitet wird, bevor auf fol. 2v die Kapitelliste beginnt.

Fol. 13v-15v (BK 255): Nach der Rubrik folgt ein kurzer Prolog ohne Kapitelzählung, beginnend mit ausgerückter, vergrößerter Initiale in Texttinte. Ab fol. 15v (c. VIII) wechselt die Kapitelzählung zu Texttinte, was auch bei den folgenden Stücken beibehalten wird.

Fol. 16r-v (BK 257): Die erste Zeile des Prologs wurde in roter Tinte in Capitalis rustica ausgeführt. Anschließend folgen auf fol. 16v nach einer Zwischenüberschrift in roter Capitalis rustica Exzerpte der Synode von Meaux-Paris 845/846 (BK 293; siehe Boretius 1897, S. 262 Z. 20-30), die jeweils als Commemoratio bezeichnet und durchnummeriert werden. Diese Liste ist augenscheinlich unvollständig: Zum einen fehlt eine Commemoratio IV, zum anderen bricht die Aufzählung mit Commemoratio VI ab, die nur angekündigt, deren Inhalt aber nicht geboten wird. Danach wird die zuvor bei XVIIII unterbrochene Kapitelzählung wieder aufgenommen mit XX = BK 293 c. 20; es folgen weitere Exzerpte aus den Kanones der Synode von Meaux-Paris 845/846 (vgl. die Neuedition in MGH Conc. 3, S. 61-132, Übersicht über die hier enthaltenen Kanones auf S. 70 f.).

Fol. 22r-24r (BK 204): Beginn der Rubrik in Capitalis rustica in Texttinte mit roter Füllung, die Rubriken zu den Adnuntiationes der drei Herrscher in Capitalis rustica und roter Tinte. Unter den Rubriken sind Reste von radiertem Text erkennbar, wobei es sich aber wahrscheinlich nur um vorgeschriebenen Text für den Rubrikator handelte. Die erkennbaren Textreste stimmen jedenfalls mit dem Wortlaut des darübergeschriebenen Textes überein. Die einzelnen Kapitel werden durch eine vorangestellte Kapitelzählung sowie in die Versalienspalte ausgerückte, vergrößerte Majuskeln kenntlich gemacht. Die drei Adnuntiationes werden jeweils als ein Kapitel gezählt. Die Zählung setzt bei der ersten Adnuntiatio (Lothar) neu mit I ein, die beiden folgenden (Ludwig und Karl) werden als II und III gezählt. Innerhalb der Adnuntiationes wird der Text durch Absätze und in die Versalienspalte ausgerückte Initialen in weitere Unterabschnitte gegliedert.

Fol. 24r-27r (BK 205): Die erste Zeile des Prologs in roter Tinte in Capitalis rustica. Die Textgliederung folgt dem Grundprinzip (s. o.). Allerdings fehlt vor den Adnuntiationes der einzelnen Herrscher eine einleitende Rubrik, obwohl zumindest bei den beiden letzten, den Adnuntiationes von Ludwig und Karl (fol. 26v-27r), jeweils eine Zeile dafür freigelassen wurde.

Fol. 27r-29v (BK 258A): Der Text von BK 258A beginnt mit einer stark vergrößerten Initiale, aber ohne Rubrik oder Kapitelzählung. Die Kapitelzahl I folgt erst nach etwa der Hälfte des Textes von c. 1, am Rand neben der letzten Zeile der Seite (fol. 27r), wobei hier kein inhaltlicher Einschnitt auszumachen ist. Die übrigen Kapitelanfänge sind dem Grundprinzip (s. o.) entsprechend strukturiert und klar erkennbar.

Fol. 29v-31v (BK 259): Die direkt an BK 258A anschließende Kopie von BK 259 hat keine einleitende Rubrik, für die auch kein Platz gelassen wurde; allerdings setzt die Zählung hier neu mit I ein.

Fol. 34v-35v (BK 206): Der Text besteht aus zwei Adnuntiationes Lothars und Karls, die mit Rubriken in Capitalis rustica (Texttinte mit roter Füllung) überschrieben sind und jeweils eine eigene Kapitelzählung haben.

Fol. 35v-39v (BK 260): Die erste Zeile des Prologs wird durch die Verwendung von Capitalis rustica in Texttinte mit roter Füllung hervorgehoben. Danach beginnt der Prolog (ohne Invocatio und Intitulatio) in einem neuen Absatz. Die eigentliche Kapitelliste, gestaltet nach dem Grundprinzip (s. o.), wird durch eine Zwischenüberschrift eingeleitet (ebenfalls Capitalis rustica in Texttinte mit roter Füllung). Die beiden anschließenden Eidformeln haben Rubriken in Capitalis rustica in roter Tinte. Die abschließende Liste mit den Namen der Missi und ihrer Bezirke wird durch eine Rubrik in Capitalis rustica (Texttinte mit roter Füllung) eröffnet und ist in Absätze unterteilt.

Fol. 39v-40v (BK 261): Die erste Zeile des Prologs wird in Capitalis rustica in Texttinte mit roter Füllung hervorgehoben. Der Kapitelblock folgt in der Gliederung dem Grundprinzip (s. o.). Die anschließende Eidformel ist gänzlich, samt einleitender Rubrik, in Capitalis rustica in roter Tinte geschrieben. Darauf folgte ursprünglich noch die Liste mit den Namen der Eidschwörer, die allerdings wegen Blattverlustes bereits nach der einleitenden Rubrik (mit habuissent fidelitatem) abbricht.

Fol. 43r (BK 207) und fol. 43r-v, 41r (BK 295): Beide von Hand B kopierte Texte werden von einer Rubrik in Capitalis rustica in Texttinte eingeleitet und weisen ansonsten keine weitere Untergliederung auf. Das Einzelblatt fol. 43 wurde versehentlich nach dem Doppelblatt fol. 41-42 eingebunden, gehört aber davor. Der Text von BK 295 wird daher auf fol. 43v nach directo ordine tenuerunt unterbrochen und auf fol. 41r fortgeführt.

Fol. 41r-42v (BK 262): Die Rubrik ist in Texttinte und Capitalis rustica ausgeführt, der Kapitelblock folgt dem Grundprinzip (s. o.), fügt den Kapitelzahlen aber zusätzlich Paragraphenzeichen hinzu. Für die Kapitelanfänge werden Capitalis-Buchstaben mit breiten Schattenstrichen verwendet statt bloß ausgerückter Versalien. Der Text bricht in c. 9 nach conueniunt caueamus wegen Blattverlustes fragmentarisch ab.

Benutzungsspuren

Auf fol. 1r findet sich am inneren Seitenrand ein neuzeitlicher Vermerk mit dem Datum 5. Juli 1763 in Tinte (anlässlich des Erwerbs der Handschrift durch Meerman?).

Am Rand finden sich öfters Nota-Zeichen in hellbrauner Tinte, mit denen einzelne Textabschnitte markiert wurden. Regelmäßig wurden dafür Minuskelbuchstaben verwendet; so z.B. für die Inscriptio zu BK 204 ein Minuskel-d und für den Beginn des 1. Kapitels ein Minuskel-f (fol. 13v, am Rand vor Z. 8/9 und Z. 19) oder für die Inscriptio zu BK 204 ein Minuskel-f (fol. 22r, am Rand nach Z. 12) sowie für einzelne Kapitel und die Adnuntiationes der Herrscher ein Minuskel-d (fol. 22v, am Rand vor Z. 20 und 22 und fol. 23r, am Rand nach Z. 4 und Z. 13/14). Am Ende von zusammengehörigen Textabschnitten bzw. vor den auf oben beschriebene Weise mit Abschnittsmarkierungen versehenen Textteilen findet sich öfters die tironische Note für usque, z.B. auf fol. 13v vor Z. 5 (Ende des Konzils von Beauvais = BK 292, vor dem Beginn von BK 255) oder auf fol. 22r nach Z. 9 (Ende von BK 293 [nicht transkribiert], vor dem Beginn von BK 204). Zu Beginn des Capitulare missorum Suessionense (BK 259), das direkt im Anschluss an den Conventus Suessionensis (BK 258) ohne eigene Überschrift folgt, steht eine größtenteils in tironischen Noten verfasste Randnotiz: Ista capitula facta fuerunt in synodo apud Suessionis ciuitatem [in] monasterio sancti Medardi uolente rege Karolo (Lesung M. Tangls, s. Mordek 1995, S. 67 bzw. oben, Inhaltsbeschreibung zu fol. 29v.) Vgl. zu den tironischen Noten in dieser Handschrift auch den Beitrag von Dominik Trump, Handschrift des Monats Februar 2019.

Sonstiges

Einzelne Textstellen sind anhand des Digitalisates nicht sicher zu lesen, da Buchstaben z.T. von Pergamentfalten verdeckt werden (z.B. fol 2r Z. 14, omnium [nostrum uti]litatem). An einigen Stellen (z.B. fol. 28 in Z. 3 und 4 oder fol. 35 in Z. 12) sind wegen Falten oder Beschädigungen des Pergaments kleine Stellen unbeschrieben geblieben; der Text weist hier keine Lücken auf. Auf fol. 43 befindet sich ein Riss oder Schnitt im Pergament, dem der Text ausweicht. Fol. 24, 25 und 40 sind am unteren Rand stark beschnitten worden, was aber ebenfalls keinen Textverlust verursacht hat. Das Einzelblatt fol. 43 wurde irrtümlich nach anstatt vor dem Doppelblatt fol. 41 und 42 eingebunden, siehe dazu oben unter "Gliederungsmerkmale".

[fol. 1r] [1]
INCIPIVNT CAPITULA1* QUAE ACTA SUNT ANNO · IIII REGNI DOMNI2* KAROLI REGIS · DOMNI HLUDOUUICI IMPERATORIS FILII IN CONUENTU HABITO IN UILLA QUAE DICITUR COLONIA QUAE ETIAM SUBSCRIPTIONE EIUSDEM PRINCIPIS ET EPISCOPORUM AC CETERORUM FIDELIUM DEI CONFIRMATA FUERE CONSENSU UUARINI ET ALIORUM OPTIMATUM INDICTIONE3* VI  
[BK 254 Prolog]
SANCTA ECCLESIA NAUIS MORE UT DE PRIORIBUS SAECULIS · taceamus · ab initio suae institutionis pelagus saeculi huius diuersa qualitate actenus domino moderante transegit · et modo tranquillitate grauis amodo autem procellę alicuius tempestate concussa · sed non usquequaque dimersa · quin potius excitato fidelium precibus christo suo gubernatore · salubri libertatis securitate atque optata donata serenitate Unde etiam in par[tibus] nostri orbis quae tempore4* diuae recordationis aui nostri et sanctae memorię domni ac genitoris nostri aliquandiu fuerat pacis suauitate laetata · Inimico homine iuxta sanctum euangelium in agro dominico superseminante discordiae zizania in medio tritici deo amatę caritatis a deo est diuersis atque aduersis uexata molestiis · ut non sine maxima difficultate respectu diuino et fidelium dei ac nostrorum solacio5* inter nos fratresque nostros pacificatio et paterni regni ex consensu diuisio seu eiusdem sanctae ecclesiae ac fidelis populi tantorum laborum quantulacumque [fol. 1v] fieret respiratio · processu uero temporis · ut solet post condensos aeris turbines nubium in pertranseundo remanere uestigia .' restiterunt fatemur in nobis et in uiris ecclesiasticis necnon et in rei publicę nostrae solaciatoribus huiusmodi materiae et fomites dissensionum ut manifeste patesceret6* nos diuina gratia indigere ut omnes a contagio morbi pristini penitus exueremur qua praeuenti eramus ut infirmitatem communem uidere possemus · Quapropter uenientes in unum fideles nostri tam in uenerabili ordine clericali quam et inlustres uiri in nobili laicali habitu constituti et zelo dei accensi · memores etiam fidei quam ipsi et antecessores eorum nostris detulerunt7* praedecessoribus ponentesque ante oculos dilectionem et fidelitatem · quam nobis post defunctionem patris laudabiliter et continentissime seruauerunt8* · secundum quod legitur in litteris diuinitus inspiratis · hortatus est alter alterum · Immo omnes se inuicem monuerunt9* ut cuncti uniuersum animi rancorem · pro quocumque conceptum negotio10* a corde propellerent · et in dei uoluntate ac sanctae ecclesiae competenti ueneratione seu nostra fidelitate seruanda · atque debito honore et regia potestate stabilienda et conseruanda · quin etiam sese in pacis concordia et uera amicitia copularent · quatenus diuinae clementiae placerent obnixius · et de regis ac regni stabilitate et utilitate possent tractare sublimius et suum atque totius populi communem profectum et tranquillitatem optinerent propensius · Sicque deo amabili atque laudabili conuentu unanimiter11* [fol. 2r] ac rationabiliter perpetrato .' nostrae mansuetudini suam deuotionem et actionem fidelissime suggesserunt12* · Nos autem tanta fidelium erga dominationem nostram subtiliter perspecta benignitate ut causa pro sui merito exigebat · eis condignas gratiarum actiones retulimus13* · et nos nostramque potestatem eorum bonae conuenientię per beniuolentiam in hoc facto quod sine dubio ad praesentem et aeternam tendit salutem sociam et comitem fore tota deuotione spopondimus14* addicatis omnibus quantum patitur humana fragilitas quae persona nostri regiminis ignorantia seu iuuentute aut necessitate contra conuenientem sibi salubritatem et honestatem usquemodo egerat aut alterius astu contraxerat · Qua de re communiter inito consilio hoc scriptum fieri proposuimus · quod etiam manuum omnium nostrorum subscriptione15* roborandum decreuimus · In quo quae nobis nunc praecipuae ad communem salutem · et regni soliditatem atque omnium [nostrum uti]litatem immo plenissimam honestatem uisa sunt pertinere conscripsimus non loquentes diuersarum inmutatione personarum ut modo regalis sublimitas · modo episcopalis auctoritas · modo autem fidelium loquatur commoditas sed secundum apostolum sub uno capite christo ut reuera unus homo in unius ecclesię corpore · singuli autem alter alterius membra quod prosit omnibus omnes unanimiter una uoce loquamur per eum et in eo qui dixit16* · et de quo dictum est · Non uos estis qui loquimini sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis · [fol. 2v]  
1*
gek. CAPITL
2*
korr. aus [†]
3*
gek. INDICTO
4*
gek. tepre
5*
korr. aus s[†]lacio
6*
korr. aus pate[†]eret
7*
gek. detulert
8*
gek. seruauer
9*
gek. monuert
10*
korr. aus negocio
11*
korr. aus [†]na[†]miter
12*
gek. suggessert
13*
re von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
14*
p2 korr. (?)
15*
korr. aus subscr[†]ptione
16*
gek. dix
Capitulum · I  
[BK 254 c. 1]
De honore uidelicet et cultu17* dei atque sanctarum ecclesiarum quae auctore deo sub dicione et tuitione regiminis nostri consistunt communiter domino mediante decernimus ut sicut tempore beatae recordationis domni ac genitoris nostri excultę et honoratę atque rebus ampliatae fuerunt18* ˙ salua aequitatis ratione ita permaneant et quę a nostra liberalitate honorantur atque ditantur · de cetero sub integritate sui seruentur et sacerdotes ac serui dei uigorem ecclesiasticum et debita priuilegia iuxta reuerendam auctoritatem optineant · Eisdem uero regalis potestas et inlustrium uirorum strenuitas seu reipublicę19* administratores ut suum mynisterium competenter exequi ualeant in omnibus rationabiliter et iuste concurrant ·  
17*
von anderer Hand korr. aus culti
18*
gek. fuert
19*
i1 ergänzt
II  
[BK 254 c. 2]
Honor etiam regius et potestas regali dignitati competens atque sinceritas et optemperantia seniori debita remota omni socordia et calliditate seu qualibet indebita quorumcumque coniunctione contra honorem et potestatem atque salutem nostram siue regni nostri solidita[...] nob[is] in omnibus et ab omnibus sicut tempore20* antecessorum nostrorum consueuerat exhibeatur · et si quis quemcumque21* contra nos et contra hanc pactam sinceritatem aliquid moliri manifeste cognouerit si eum conuerti nequiuerit aperte prodat atque denotet · et sic consilio atque auxilio22* episcopalis auctoritas et fidelium unanimitas ut noster honor et potestas regia inconuulsa permaneat totis nisibus decertare et adiuuare procuret ·  
20*
gek. tepr
21*
korr. aus qua
22*
li korr. (?)
III  
[BK 254 c. 3]
Quia uero debitum esse cognoscimus ut a quibus honorem suscipimus eos23* iuxta [fol. 3r] dictum dominicum honoremus uolumus ut omnes fideles nostri certissimum teneant neminem cuiuslibet ordinis aut dignitatis deinceps nostro inconuenienti libitu aut alterius calliditate uel iniusta cupiditate promerito honore debere priuare nisi iustitiae iudicio et ratione atque aequitate dictante · legem uero unicuique competentem sicut antecessores sui tempore meorum predecessorum habuerunt24* in omni dignitate25* et ordine fauente deo me obseruaturum perdono ·  
23*
e korr. (?)
24*
gek. habuert
25*
d korr. (?)
IIII  
[BK 254 c. 4]
Quod ut facilius atque obnixius nostra auctoritas ualeat obseruare omnes sicut in uestra bene memorabili conuenientia pepigistis conseruare studebitis · Immo etiam cuncti in postmodum sollicite praecauebunt26* ne aliquis pro quacumque priuata commoditate · aut reicienda cupiditate siue alicuius consanguinitatis uel familiaritatis seu amicitiae coniunctione nobis inmoderatius suggerat uel postulationibus aut quolibet modo inliciat · ut contra iust[...][ae] rationem et nostri nominis dignitatem ac regiminis aequitatem agamus  
26*
gek. pcauebt
V  
[BK 254 c. 5]
Et si forte subreptum nobis quippiam ut homini fuerit competenter et fideliter prout sublimitati regiae conuenit et necessitatibus subiectorum expedit ut hoc rationabiliter corrigatur uestra fidelis deuotio admonere curabit ˙  
VI  
[BK 254 c. 6]
Tandem autem uisum est nobis adnectere ut si quis hoc foedus concordiae salubris quod propter pacis caritatisque custodiam iniuimus et cirografi [fol. 3v] uirtute subscripsimus rebelli atque animo pertinaci inruperit christiana dilectione admoneatur · et ad inconuulsum caritatis uinculum conseruandum · quod qui temptauerit corrumpere · facilius poterit se ipsum disrumpere quam illud possit inrumpere iuxta monita diuina ut resipiscat hortetur et si audierit fiat de societate fideli omnibus gaudium · si uero obaudire rennuerit .' tunc pontificalis auctoritas et regalis sublimitas atque in caritatis conexione persistentium magnanimitas secundum quod res et necessitas postulauerit ac ratio expetierit seu qualitati personę conuenerit · zelum suae deuotionis feruentissime exerat et quod inspirante deo agendum in omnem salutis et utilitatis atque honestatis parte iudicauerit inrefragabiliter peragat ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 13v] [5]
SEQUENTIA CAPITULA27* ACTA SUNT APUD TOLOSAM CIUITATEM ANNO · IIII · DOMNI REGNI KAROLI INDICTIONE VI · MENSE IUNIO ANTEQUAM ILLA QUAE PRAECEDUNT FACTA FUERINT · SECUS TEUDONIS UILLAM ET IN UERNO PALATIO ET IN BELUACO CIUITATE SED IDEO ANTE ILLA POSITA SUNT QUIA ET DIGNITATE GENERALITATIS ET SYNO[D]ALI PREMINENT [!] AUCTORITATE  
[BK 255 Prolog]
Haec quae secuntur capitula consulentes necessitati episcoporum septimaniae et subiectorum eis presbiterorum28* prouidentes possibilitati · tractantes etiam sacri et iuste inreprehensibilis29* mynisterii honestatem presbiterorum reclamatione commoniti moderamine mansuetudinis nostrae usque ad diligentiorem tractum synodi generalis decernimus ·  
27*
gek. CAPITLA
28*
korr. aus prespiterorum
29*
e1 korr. (?)
I  
[BK 255 c. 1]
Ut episcopi nullam inquietudinem siue exprobrationem presbiteris aut aperte ingerendo aut alia qualibet occasione machinando pro eo quod se ad nos hac uice reclamare uenerunt30* inferant quia longa oppressio [fol. 14r] huiusmodi itineris eos fecit subire laborem ·  
30*
gek. uenert
II  
[BK 255 c. 2]
Ut unum modium frumenti et unum modium hordei atque unum modium uini · cum mensura quae publica et probata ac generalis seu legitima per ciuitatem et pagum atque uicinitatem habetur episcopi a presbiteris accipiant · et frischingam sex ualentem denarios aut sex pro ea denarios et non amplius exigant · et si haec non accipiunt accipiant si uolunt pro his omnibus duos solidos in denariis sicut in toletano et bracharense consensu episcopi considerasse dicuntur ·  
III  
[BK 255 c. 3]
Ut presbiteri qui prope ciuitatem quinque miliaria commanent per famulos suos praedictam dispensam reddi in ciuitate cui iusserit ciuitatis episcopus faciant ˙ Qui autem longius ab urbe commanent statuant episcopi loca conuenientia per decanias sicut constituti sunt archipresbiteri quo similiter et eadem propinquitate caeteri presbiteri per famulos suos debitam dispensam archipresbiteris aut episcoporum ministris conuehant ˙ et procurent episcopi ne ministri illorum presbiteros31* dehonorent · aut pignora inhoneste tollendo uel locationem pro receptione dispensae exigendo sed cum gratiarum actione recipiant ˙ quae32* presbiteri cum hilaritatis humanitate iuxta apostolum conferre debebunt33* · quodsi ministri episcoporum presbiteros dehonorauerint dignam illis exinde episcopi castigationem exhibeant · quoniam34* nisi fecerint et ad nos iterum pro hoc se presbiteri reclamauerint motus nostros qui culpabilis repertus fuerit sentiet · [fol. 14v]  
31*
korr. aus pro
32*
q korr. (?)
33*
gek. debebt
34*
gek. qm
IIII  
[BK 255 c. 4]
Ut in circumitione parrochiae episcopi de cetero singulos presbiteros per singulas [i]acendo euntes ecclesiolas sicut actenus non praedentur cum scriptum sit eosdem euangelizare debere non turpis lucri gratia35* ne uituperetur ministerium sanctum · Sed considerent et denuntient loca sibi et populo conuenientia et illuc presbiteri quotquot possibilitas et moderatio prouiderit plebes suas adducant et ibidem episcopi praedicent ˙ confirment et populi errata inquirent ac corrigant iterum autem quia dominica uoce datur licentia · qui euangelium adnuntiant ut de euangelio uiuant · licet paulus apostolus nihil horum fuerit usus presbiteri tale coniectum faciant ut et episcopi solacium habeant et ipsi non grauentur · quod ita nobis fieri posse uidetur uidelicet ut quattuor presbiteri ad locum ubi quintus deget et episcopus residet plebes suas de quattuor partibus adducere studeant et unusquisque eorum decem panes · et dimidium modium uini et freschingam de quattuor denariis et pullos · duos · et oua decem et modium unum de annona ad caballos in subsidium benedictionis gratia praesentet episcopo · et similiter · quintus in cuius domo episcopus residet faciat nec amplius ab eo exigatur nisi forte ligna et utensilia in opus ministerii commodet · quapropter episcopus prouidebit ne domus aut sepes illius a ministris uastentur36* ·  
35*
korr. aus [†]ratia
36*
nt korr. (?)
V  
[BK 255 c. 5]
Ut semel in anno episcopi hanc circumitionem tempore congruo faciant · et si amplius ministerium suum per diocesim agere uoluerint hanc [fol. 15r] tamen dispensam non amplius quam semel a presbiteris per annum accipiant ·  
VI  
[BK 255 c. 6]
Quod et si circumitionem in salutem et necessitatem populi quacumque de causa dimiserint a presbiteris nec hanc dispensam neque pretium illius exigant · neque aliis aut suis domesticis aut amicis exigendam concedant · et quando circumierint et in domo presbiteri resederint non sub occasione adfligendi presbiteros inmoderate et non necessarie numerum famulorum adducant neque uicinos ad pastum incongrue conuocent · Quod et si cum caritate uocare uoluerint faciant · sed non amplius a presbiteris uel sub occasione uendendi uel alio quolibet modo quam statutum est exigant · neque paraueredos aut alias exactiones tollant ·  
VII  
[BK 255 c. 7]
Ut episcopi parrochias presbiterorum propter inhonestum et periculosum lucrum non d[iui]dant · sed si necessitas populi exegerit ut plures fiant ecclesiae aut statuantur altaria .' cum ratione et auctoritate hoc faciant · Scilicet ut si longitudo aut periculum aquae uel siluę aut alicuius certę rationis uel necessitatis causa poposcerit ut populus · et sexus infirmior mulierum uidelicet37* uel infantum · aut etiam debilium inbecillitas ad ecclesiam principalem non possit occurrere et non est sic longe uilla ut presbiter illic sine periculo ad tempus38* et congrue non possit uenire statuatur altare · Et si ita populo complacet et commodum fuerit ne sine ratione scandalizetur parrochia39* maneat [fol. 15v] indiuisa · Sin autem praefatę causae postulauerint · et populus non conductus neque cupiditate uel inuidia excitatus sed rationabiliter adclamauerit ut ecclesia illis fieri et presbiter debeat ordinari · hoc episcopi episcopaliter teste deo in conscientiae puritate cum ratione et auctoritate sine40* intentione turpis lucri mature consilio canonico tractent · et utilitati ac saluti subiectae plebis quaeque agenda sunt peragant · et secundum quod subtraxerint cuilibet presbitero de parrochia de dispensa quoque debita ab illo minus accipiant et alteri qui quod diuiditur a parrochia suscipit · sub hac eadem mensura inponant  
37*
korr. aus u[†]
38*
korr. aus tem[†]
39*
a1 korr. (?)
40*
s korr. (?)
VIII  
[BK 255 c. 8]
Ut episcopi sub occasione quasi41* auctoritatem habeant canonum his constitutis excellentiae nostrae nequaquam resultent ˙ aut neglegant sed potius canones ut intellegendi sunt intellegere et in cunctis obseruare procurent · quia si aliter fecerint omnimodis et qualiter canones fidelium decimis agendum statuant · et qualiter intellegi ac obseruari cum mansuetudinis nostrae decreto debeant · synodali diiudicatione et nostra auctoritate regia docebuntur ˙  
41*
korr. aus qui
VIIII ·  
[BK 255 c. 9]
Ut episcopi synodos a presbiteris nisi sicut docet auctoritas canonum duos scilicet et per tempora constituta non exigant ˙ Sed et in eisdem synodis non per occasionem sed per ueritatem ministerii sui teste deo ad quod constituti sunt presbiteros et tractent et teneant et absoluant ˙ [fol. 16r]  
[BK 257 Prolog]
HAEC QUAE SECUNTUR CAPITULA EXCERPTA SUNT a domno rege karolo et principibus eius ex his capitulis quae · anno DCCCXLVI · ediderunt42* episcopi in synodis · Uuenilo scilicet cum suffraganeis suis · guntboldus cum suffraganeis suis · Ursmarus cum suffraganeis suis · Hincmarus cum suffraganeis suis · Amalo cum suffraganeis suis · et oblata sunt eodem principi sicut ipse iusserat collecta · ad relegendum · in sparnaco uilla remensis43* ecclesię · et quia factione quorundam motus est animus ipsius regis contra episcopos dissidentibus primoribus regni sui ab eorundem episcoporum ammonitione et remotis44* ab eodem concilio episcopis ex omnibus illis capitulis · haec tantum obseruanda et conplacenda sibi collegerunt45* et episcopis scripto tradiderunt46* dicentes non amplius de eorum capitulis acceptasse quam ista et ista s[e] uelle cum principe obseruare  
42*
gek. edidert
43*
gek. remens
44*
Über s ein Fleck oder ein radiertes Zeichen bzw. Kürzungsstrich; evtl. korrigiert aus remoti sunt?
45*
gek. collegert
46*
gek. tradider
I  
[BK 257 Abschnitt A c. 1]
De honore et cultu ecclesiarum ·  
II  
[BK 257 Abschnitt A c. 2]
De honore episcoporum et ueneratione seruorum dei ·  
III ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 3]
De iustitiis ·  
IIII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 4]
Ut cautela fiat erga eos qui causa iuuentutis aut insipientiae in aliquo fallunt · siue contempnunt admonitionem episcoporum ne subito aut incaute damnentur anathemate ˙  
V ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 5]
De his qui contra regiam potestatem contumaces esse moliuntur ·  
VI ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 6]
De precariis · [fol. 16v]  
VII  
[BK 257 Abschnitt A c. 7]
De hospitalibus  
VIII  
[BK 257 Abschnitt A c. 8]
De rapacibus ·  
VIIII  
[BK 257 Abschnitt A c. 9]
Ut episcopis tempus congruum obseruetur ad ministerium suum peragendum ·  
X  
[BK 257 Abschnitt A c. 10]
Ut clerici arma militaria non contingant ˙  
XI  
[BK 257 Abschnitt A c. 11]
Ut missi dirigantur qui inquirant si praecepta a nobis de rebus ecclesiarum ad proprium sint facta ˙  
XII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 12]
De heresi simoniaca ˙  
XIII  
[BK 257 Abschnitt A c. 13]
Ut a nullo sedes episcopalis proprio infirmante episcopo usurpetur  
XIIII  
[BK 257 Abschnitt A c. 14]
Ut canonici infra dormitorium dormiant ˙  
XV ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 15]
Ut monachi ad palatium non ueniant nisi causa oboedientiae exceptis abbatibus  
XVI ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 16]
Ut laici decimas de ecclesiis non contingant  
XVII  
[BK 257 Abschnitt A c. 17]
De sanctimonialibus contra auctoritatem nuptis ·  
XVIII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 18]
De sponsis aliorum  
XVIIII ·  
[BK 257 Abschnitt A c. 19]
De sepulturis infra ecclesiam  
[BK 257 Abschnitt B Prolog]
PLENITUDO AUTEM CAPITULORUM QUAE IN PLENITUDINE synodalium actionum habentur unde hae commemorationes excerptae sunt ita per loca continentur ·  
[BK 257 Abschnitt B c. 1]
Commemoratio · prima de honore uidelicet et cultu ecclesiarum sicut supra scriptum habetur in uilla colonia subscriptione regis et principum roboratum [fol. 17r]  
[BK 257 Abschnitt B c. 2]
Commemoratione secunda de honore episcoporum et ueneratione seruorum dei · similiter ·  
[BK 257 Abschnitt B c. 3]
Commemoratione · III · De iustitiis · similiter47* ·  
[BK 257 Abschnitt B c. 5]
Commemoratione · V · De his qui contra regiam potestatem contumaces esse moliuntur · similiter48* ·  
Commemoratione · VI ·  
[BK 257 Abschnitt B Epilog]
Caeterae autem commemorationes secuntur ita in praefata plenitudine cum suis capitulis continentur ·  
47*
gek. simil
48*
gek. simil
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 22r] [11]
HAEC QUAE49* SECUNTUR CAPITULA ACTA SUNT50* quando tres reges fratres · hlotharius scilicet hludouuicus et karolus simul conuenerunt51* secus municipium treiectum in loco qui dicitur marsna anno52* incarnationis dominicae · DCCCXLVII · per mensem febroarium53* quae etiam capitula54* singulorum adnuntiationes secuntur ·  
49*
QUAE mit Einfügungszeichen ergänzt
50*
Unter der Rubrik und im freigelassenen Raum bis zum Zeilenende sind getilgte Buchstabenreste erkennbar ([...] CAPITULA HACTA SUNT?). Wahrscheinlich handelte es sich um vorgeschriebenen Text, den der Rubrikator farbig ausführen sollte; vgl. die Vorbemerkung.
51*
gek. conuenert
52*
gek. ann
53*
gek. febr
per mensem febroarium von anderer Hand ergänzt
54*
etiam capitula korr. aus [†]
I  
[BK 204 Abschnitt A c. 1]
De pace et concordia atque unanimitate trium fratrum et regnum inter se et quod uerissimo et non ficto caritatis uinculo sint uniti55* et ut nullus deinceps scandalorum inter eos occasiones serere possit ˙  
55*
i1 korr. (?)
II ·  
[BK 204 Abschnitt A c. 2]
Ut ipsi mutuo sibi auxilientur et contra dei sanctaeque ecclesiae ac suos inimicos secundum oportunitatem temporis inuicem adiuuent ·  
III  
[BK 204 Abschnitt A c. 3]
Ut nemo per quamlibet cupiditatem leges56* pacis in cuiuslibet eorum regno conuellere praesumat quodsi facere praesumpserit communem ab eis ultionem incurrat ˙ [fol. 22v]  
56*
l korr. (?)
IIII ·  
[BK 204 Abschnitt A c. 4]
Vt ecclesiae christi per omne eorum regnum pristinam dignitatem honoremque retineant · et quicquid superstite domno hludouuico imperatore iure legitimo possederunt57* · absque ulla deminutione recipiant ˙  
57*
gek. posseder
V ·  
[BK 204 Abschnitt A c. 5]
Ut singulis eorum fidelibus talis lex conseruetur qualem temporibus priorum regum et praecipue aui patrisque eorum · habuisse noscuntur si tamen et ipsi pristinam fidem erga ipsos conseruent  
VI  
[BK 204 Abschnitt A c. 6]
Ut rapinae et depraedationes quae quasi iure legitimo hactenus factę sunt penitus interdicantur58* et nemo se impune post haec eas praesumere posse confidat ˙  
58*
von anderer Hand korr. aus interdicuntur
VII  
[BK 204 Abschnitt A c. 7]
Ut in singulis partibus regni missi idonei constituantur · qui querelas59* pauperum et oppressiones siue quorumcumque causas examinare et secundum legis aequitatem ualeant definire et si ab uno in aliud regnum huiusmodi praesumptores confugerint ibi similiter opprimantur  
59*
korr. aus quereles
VIII  
[BK 204 Abschnitt A c. 8]
Ut nullus in omni eorum regno deinceps raptum facere praesumat aut si fecerit legaliter puniatur  
VIIII  
[BK 204 Abschnitt A c. 9]
Ut regum filii legitimam hereditatem regni secundum definitas praesenti tempore60* portiones post eos retineant et hoc quicumque ex his fratribus superstes fratribus fuerit consentiat si tamen ipsi nepotes patruis61* oboedientes esse consenserint ·  
60*
gek. tepre
61*
korr. aus patrius
X ·  
[BK 204 Abschnitt A c. 10]
Ut legati ad ducem brittonum mittantur qui de communi erga eos obseruatione pacis eum commoneant ·  
XI  
[BK 204 Abschnitt A c. 11]
Ut similiter ad regem nordmannorum legati mittantur qui eum [fol. 23r] contestentur quod aut pacem seruare studebit aut communiter eos infensos habebit ˙  
ADNUNTIATIO DOMNI HLOTHARII I  
[BK 204 Abschnitt B c. 1]
Nobis et fratribus nostris uisum fuit ut ad dei uoluntatem62* quęrendam qualiter sancta ecclesia recuperata esse possit et pacem et nos ac63* uos et iste populus christianus habere possimus · Nos simul coniungeremus sicut nunc fecimus et sic simus inter nos sicut fratres per rectum esse debent · et pro certo illud sciatis quia gratias deo sic sumus et sic permanere adiuuante deo inante uolumus · et in consilio et in auxilio unusquisque erga alterum parati sumus adiutorium ferre sicut fratres in dei uoluntate et communi profectu facere debent in quibuscumque potuerimus ·  
62*
m korr. (?)
63*
korr. aus [†]c
ADNUNTIATIO DOMNI HLUDOUUICI II  
[BK 204 Abschnitt C c. 1]
Scia[ti]s quia fratres nostri et nos nostros missos ad communem nepotem nostrum in aquitaniam mittimus et ei tales comitatus designatos mandamus in quibus ipse cum suis interim sufficienter esse possit · et fideles dilecti fratris nostri karoli de illo regno pacem habere possint · usque dum idem64* nepos noster ad communem placitum nostrum ueniat · ad quod cum tali securitate a nobis accepta eum uenire mandamus ut sanus uenire et sanus stare et sanus reuerti quantum illum deus saluare uoluerit possit ˙ et si tunc nostrum consilium audire uoluerit uolumus cum dei adiutorio et uestro consilio considerare quomodo melius secundum communem profectum et utilitatem inante esse possit · et si nostrum consilium audire non uoluerit tunc sicut [fol. 23v] melius cum dei adiutorio et uestro consilio inuenire potuerimus exinde agere uolumus ˙  
64*
gek. ide
[BK 204 Abschnitt C c. 2]
Sciatis etiam quia similiter65* missos nostros ad brittones mittimus et illos ad communem profectum et pacem hortamur qui66* si audierint · et non audierint67* cum dei adiutorio et uestro consilio exinde68* etiam facere uolumus  
65*
gek. simlt
66*
korr. aus qua
67*
au korr. (?)
68*
korr. aus ex[†]de
[BK 204 Abschnitt C c. 3 BK 204 Abschnitt C c. 4]
Sciatis quia communiter missos nostros ad nortmannos pro pace accipienda mittimus sciatis etiam quia dilectus frater noster hlotharius missos suos ad uos homines transmittit qui usque modo in contrarietatem dilecti fratris nostri karoli fuerunt69* et illis mandat ut per nullum ingenium inante sicut de dei et sua gratia gaudere uolunt in illius et fidelium eius contrarietatem aliquid70* faciant  
69*
gek. fuert
70*
l korr. (?)
[BK 204 Abschnitt C c. 5 BK 204 Abschnitt C c. 6]
Et sciatis quia uolumus ut res ecclesiarum in cuiuscumque regno caput fuerit tam de episcopatibus quam de abbatiis sine ulla contradictione rectores ipsarum ecclesiarum sicut tempore71* domni ac genitoris nostri fecerunt72* illas possideant · similiter73* · et de episcopatibus et monasteriis ubicumque in nostro com[m]uni74* regno aliter est modo quam debeat Uolumus una cum dei adiutorio illud75* emendare ut ecclesia dei suum honorem debitum habere possit et populus suam legem et iustitiam habeat ·  
71*
gek. tepr
72*
gek. fecer
73*
gek. siml
74*
Der den Schreibergewohnheiten entsprechende und daher auch hier zu erwartende Nasalstrich über o ist auf dem Digitalisat nicht zu sehen, da er vermutlich in einer Pergamentfalte verschwunden ist.
75*
korr. aus illuc
III ADNUNTIATIO KAROLI  
[BK 204 Abschnitt D c. 1]
Sciatis quia dilecti fratres nostri et nos communiter nostrum placitum ad missam sancti iohannis apud parisium condictum habemus · ubi de istis quae illi modo dixerunt76* et ceteris quae ad dei uoluntatem et nostrum ac uestrum communem profectum inuenire potuerimus consideremus et una cum dei adiutorio ad effectum perducamus et uolumus [fol. 24r] ut abhinc inante ubicumque unusquisque fuerit cum pace consistat · et ad illud placitum cum pace unusquisque ueniat quia in istis miseriis et rapinis usque modo multum deum offendimus unde nobis dei misericordiam depraecari satis necessarium esse cognoscimus ·  
76*
gek. dixer
[BK 204 Abschnitt D c. 2]
Uolumus etiam ut unusquisque liber homo in nostro regno seniorem qualem uoluerit in nobis et in nostris fidelibus accipiat ·  
[BK 204 Abschnitt D c. 3 BK 204 Abschnitt D c. 4]
Mandamus etiam ut nullus homo seniorem suum sine iusta ratione dimittat · nec aliquis eum recipiat nisi sicut tempore77* antecessorum nostrorum consuetudo fuit · Et uolumus ut sciatis quia nos fidelibus nostris rectum consentire uolumus et contra rationem eis facere non uolumus · et similiter78* uos79* ac ceteros fideles nostros admonemus ut uos uestris hominibus rectum consentiatis et contra rationem illis non faciatis ·  
77*
gek. tepr
78*
gek. simlt
79*
s korr. (?)
[BK 204 Abschnitt D c. 5]
Et uolumus ut cuiuscumque nostrum homo in cuiuscumque regno sit cum seniore suo in hostem uel aliis suis utilitatibus pergat · nisi talis regni inuasio quam lantuueri dicunt quod absit acciderit Ut omnis populus illius regni ad eam repellendam communiter pergat ˙  
HAEC QUAE SECUNTUR CAPITULA ACTA SUNT anno DCCCLI · incarnationis dominicę quando tres fratres reges hlotharius · scilicet · hludouuicus et karolus secus municipium treiectum penes locum qui dicitur marsna iterum conuenerunt80* et consultu episcoporum et ceterorum fidelium eadem capitula subscripserunt81* manibus propriis et inter se [fol. 24v] ac inter fideles suos perpetuo se conseruaturos promiserunt82* quae capitula singulorum in populo adnuntiationes secuntur  
80*
gek. conuener
81*
gek. subscripser
82*
gek. promisert
I ·  
[BK 205 Abschnitt A c. 1]
Ut omnium preteritorum malorum et contrarietatum et supplantationum ac malarum machinationum atque molitionum seu nocimentorum in inuicem actorum abolitio ita inter nos et apud nos fiat · et a nostris cordibus penitus auellatur cum omni malitia et rancore ut nec in memoriam ad retributionem dumtaxat mali uel contrarietatis atque exprobrationis seu improperii · de cetero exinde quiddam ueniat ·  
II ·  
[BK 205 Abschnitt A c. 2]
Ut tanta domino cooperante inter nos uerę caritatis benignitas abhinc83* inante maneant · de corde puro et conscientia bona et fide non ficta sine dolo et simulatione ut nemo suo pari suum regnum aut suos fideles uel quod ad salutem siue prosperitatem ac honorem regium pertinet discupiat aut forsconsiliet aut per occultos susurrones libenter co[m]posita84* mendacia seu detractiones acceptet ˙  
83*
benignitas abhinc korr. aus benignitat†††hinc
84*
Der hier zu erwartende Nasalstrich über o ist auf dem Digitalisat nicht zu sehen, da er vermutlich in einer Pergamentfalte verschwunden ist.
III ·  
[BK 205 Abschnitt A c. 3]
Ut unusquisque fideliter suum parem ubicumque necessitas illi fuerit et ipse potuerit aut per se aut per filium aut per fideles suos et consilio et auxilio adiuuet ut regnum fideles prosperitatem atque honorem regium debite ualeat obtinere · et ueraciter unusquisque erga alterum certatim demonstret quia in fratris sui aduersitate si euenerit fraterno modo contristatur et in prosperitate illius laetatur et talem fidem sicut inter nos modo abhinc in ante conseruaturos confirmatum habemus · [fol. 25r] sic unusquisque infantibus fratris85* sui si obierit qui superfuerit conseruabit  
85*
korr. aus fratri[†]
IIII ·  
[BK 205 Abschnitt A c. 4]
Et quia per uagos et tyrannica consuetudine inreuerentes homines pax et quies regni perturbari solet · uolumus ut ad quemcumque nostrum talis uenerit ut de his quae egit rationem et iustitiam subterfugere possit nemo ex nobis illum ad aliud recipiat uel retineat nisi ut ad rectam rationem et debitam emendationem perducatur et si rationem rectam subterfugerit omnes in commune in cuius regnum uenerit illum persequamur donec aut ad rationem perducatur aut de regno deleatur ·  
V ·  
[BK 205 Abschnitt A c. 5]
Similiter et de eo agendum est qui pro aliquo capitali et publico crimine a quolibet episcopo corripitur uel excommunicatur aut ante excommunicationem crimen faciens regnum et regis regimen mutat ne debitam poenitentiam suscipiat86* aut susceptam legitime peragat interdum etiam incestam87* propinquam suam aut sanctimonialem uel raptam siue adulteram quam illic ei non licebat habere fugiens secum ducit · hic talis cum episcopus ad cuius curam pertinebit nobis notum fecerit diligenter perquiratur ne morandi uel latendi locum in regno alicuius nostrum inueniat et dei ac nostros fideles suo morbo inficiat sed a nobis uel per ministros rei publicę constringatur et ut simul cum diabolica preda quam secum duxit88* ad episcopvm suvm89* redeat et de quocumque crimine publico debitam poenitentiam suscipiat aut susceptam legitime peragat compellatur · [fol. 25v]  
86*
s1 korr. (?)
87*
i korr. (?)
88*
gek. dux
89*
episcopvm suvm korr. aus episcopos (gek. epos) suos. Zwischen dem gekürzten epv suv ist noch ein redundantes m stehengeblieben, das offenbar während des Korrekturvorganges zunächst aus dem s von epos gebildet, aber dann nicht mehr benötigt wurde.
VI ·  
[BK 205 Abschnitt A c. 6]
Ut nostri fideles unusquisque in suo ordine et statu ueraciter sint de nobis securi quia nullum abhinc inante contra legem et iustitiam uel auctoritatem ac iustam rationem · aut damnabimus aut dehonorabimus aut opprimemus uel indebitis machinationibus affligemus · et illorum scilicet ueraciter nobis fidelium communi consilio secundum dei uoluntatem et commune saluamentum ad restitutionem sanctae dei ecclesiae et statum regni et ad honorem regium atque pacem populi commissi nobis pertinenti adsensum praebebimus in hoc ut illi non solum non sint nobis contradicentes et resistentes ad ista exsequenda · uerum etiam sic sint nobis fideles et oboedientes ac ueri adiutores atque cooperatores uero consilio90* et sincero auxilio ad ista peragenda quae praemisimus sicut per rectum unusquisque in suo ordine et statu suo principi et suo seniori esse debet  
90*
korr. aus [†]
VII ·  
[BK 205 Abschnitt A c. 7]
Ut sic simul coniuncti et nos fratres ad inuicem et nos cum fidelibus nostris et fideles nostri nobiscum et omnes simul cum deo nos reconiungamus et ut nobis sit propitius illi pro deuoto munere offeramus ut unusquisque omnium nostrum absque sua propria excusatione uel iustificatione recognoscamus in quibus aut singillatim aut communiter contra illius mandata et decreta suorum sanctorum fecimus aut consensimus in ordine ecclesiastico et statu regni et per singula in medium illa producamus · et nemo nostrum suo aut amico aut propinquo uel confoederato immo nec sibi ipsi saeculariter parcat ut spiritaliter et salubriter parcere possit ˙ [fol. 26r] Quin sicut pręmisimus in praecedenti91* capitulo uero consilio et sincero auxilio illa92* in commune certatim emendare totis uiribus procuremus quam citius rationabiliter poterimus ·  
91*
p korr. (?)
92*
korr. aus in
VIII ·  
[BK 205 Abschnitt A c. 8 BK 205 Abschnitt A Epilog]
Et si aliquis de subditis in quocumque ordine et statu de hac conuenientia exierit aut se retraxerit uel huic communi decreto contradixerit seniores cum ueraciter fidelibus suis haec secundum dei uoluntatem et legem · ac iustam rationem uelit aut nolit ille qui diuino consilio et decreto et huic conuenientiae resistens et contradicens fuerit exsequantur · Et si aliquis de senioribus de hac conuenientia exierit aut se retraxerit uel huic communi decreto quod absit contradixerit cum plures seniorum nostrorum fideles et regnorum primores in unum conuenerint eorum qui haec obseruauerint seniorum consilio et episcoporum iudicio ˙ ac communi consensu qualiter de eo qui debite admonitus incorrigibilis perseuerauerit agendum sit fauente domino decernetur · et ut obnixius93* suprascripta capitula a nobis auxiliante domino inuiolabiliter obseruentur et nos illa obseruaturos certius credatur · manibus propriis eadem subter firmauimus ·  
93*
b korr. (?)
[BK 205 Abschnitt B]
Uolumus ut uos sapiatis quid noster aduentus hic fuerit · Uenimus hic ut simul adiuuante deo cum fidelibus nostris de dei uoluntate et statu sanctae ecclesię94* ac regni et communi nostro ac uestro profectu consideraremus sicut et fecimus · et gratias deo sumus95* inde sic adunati et nos ad inuicem et cum [fol. 26v] fidelibus nostris sicut nos recognoscimus quia et infra regnum et extra regnum per marcas nostras nobis est necessarium  
94*
gek. ecclę ohne Kürzungszeichen
95*
s1 korr. (?)
[BK 205 Abschnitt C]
Sicut meus frater uobis dicit magna necessitas est nobis et isti populo christiano qui nobis est a deo commissus ut nos ad inuicem sic concordes et uniti simus quomodo dei uoluntas est et uerae fraternitati conuenit quod96* usque modo postquam deus istud regnum in manus nostras post patrem nostrum misit per omnia sicut necessitas fuerat non fuimus · et ideo tanta deo contraria et nobis ac uobis impedimentosa acciderunt97* · et quia modo domino adiuuante sic sumus unanimes98* sicut per rectum esse debemus sciatis quia unusquisque nostrum paratus est ut suum fratrem ubicumque necessitas fuerit et infra patriam et foris patriam aut per se ipsum aut per infantem uel fideles suos et consilio et auxilio sic adiuuet sicut frater fratri · per rectum facere debet ˙  
96*
korr. aus quost
97*
gek. accidert
98*
korr. aus unamimes
[BK 205 Abschnitt D BK 205 Epilog]
Sciatis quia et nos et99* fideles nostri ueraciter recognoscimus quia partim necessitate · partim indebita uoluntate sicut meus frater hludouuicus uobis dixit100* · multa acciderunt101* in isto regno quae nobis necesse non fuerat ˙ Et sciatis quia nunc gratias deo adunati sumus et nos ad inuicem et cum fidelibus nostris ut una cum dei adiutorio quanto melius et citius rationabiliter possumus procuremus qualiter quae neglecta sunt emendata [fol. 27r] fiant · ut et deus sit nobis propitius et ecclesiasticus ordo debitum honorem habeat et regni nobis commissi prosperitas proueniat et iste populus christianus pacem habeat et uobis lex et iustitia conseruetur et uos nobis sicut antecessores uestri nostris antecessoribus fecerunt ˙ debitum honorem et auxilium exhibeatis et qualiter hoc consideratum et ueraciter confirmatum manibus propriis habeamus hic uobis relegetur · et relecta sunt in conspectu totius populi suprascripta capitula102* · ·  
99*
et von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
100*
gek. dix
101*
gek. accidert
102*
gek. capla
[BK 258a c. 1]
Regnante in sempiternum domino deo uniuersorum anno incarnationis eiusdem domini dei nostri iesu christi · DCCCLIII · Anno uero regni gloriosi karoli filii hludouuici religiosissimi augusti tertio decimo · indictione prima episcopis iuxta instituta canonum synodum celebrare uolentibus annuit idem rex karolus eosque apud urbem suessionum in monasterio sancti medardi et sebastiani · X · kalendas103* maias · Conuenire praecepit · Ubi posthabitis · saecularibus curis · ipse quoque rex adesse dignatus est · ut non solum deuotione ecclesiae · se filium esse ostenderet · Uerum etiam sicubi opus esset protectorem regia potestate monstraret · Cum itaque praesules diuersarum ecclesiarum pio rege multa humiliter et prudenter proponente tractassent potius quaedam quam definissent · VI kalendas104* maias105* · synodo praesidentibus hincmaro remorum · guenilone senonum · Amalrico turonum metropolitanis episcopis ·  
I  
[BK 258a c. 1]
Idem remorum metropolitanus episcopus [fol. 27v] uenerabilis hincmarus ostendit non paucos a decessore suo ebone postquam canonice depositus fuisset nec uero canonice restitutus inrationabiliter ordinatos · Iam rex absque ulla ambitione synodum solus ingressus simpliciter cum episcopis residebat · Serie igitur depositionis memorati ebonis plenissime prolata multis metropolitanis pluribusque aliis episcopis qui auctores fuerunt106* recitatis · restitutionis autem illius non canonice immo nec ueręsimilis paucis admodum et aliarum regionum praesulibus nominatim expressis · claruit praefatum107* ebonem episcopale officium illicite repetisse · quosque gradibus ecclesiasticis aestimatus fuerit promouisse ˙ damnationi potius obnoxios effecisse hincmarum autem successorem eius canonicis sanctionibus caute ac subtiliter obseruatis ad sedem accessisse et pręter decreta maiorum in hac parte nihil omnino moliri · sicut in gestis synodalibus exinde ab episcopis eiusdem concilii more canonico confirmatis plenius edocetur  
103*
gek. kl
104*
gek. kl
105*
gek. mai
106*
gek. fuer
107*
um korr. (?)
II ·  
[BK 258a c. 2]
Postmodum uenerabilis guenilonis senonicae urbis metropolitani episcopi suffraganeus neuernensis ecclesiae nomine herimannus pro suis excessibus quos corporali molestia sępe dicebatur admittere a sanctis praesulibus modeste et acriter increpitus est · quod prius frequenter correptus ordini sacratissimo perseuerantia leuitatum adhuc iniuriam faceret et in praesentia principis infirmitatem pastoris nequaquam fastidientis iniunctum est metropolitano eius ut adiunctis secum aliquot episcopis ad [fol. 28r] oppidum neuernense accederet et omnia ibi negotia ecclesiastica sapienter componeret · Ipsum uero coepiscopum108* suum herimannum apud urbem senonum secum haberet donec aestiuum tempus quod ualde contrarium infirmitati illius ferebatur pertransiret et sic domino annuente abstinentia competenti assuetum episcopali grauitate instructum apostolicis moribus informatum clerus et populus eum ad sedem propriam utiliter fauente dei gratia reuocaret ·  
108*
korr. aus coepiscopi
III ·  
[BK 258a c. 3]
De burghardo etiam qui carnutum ecclesiam tenebat statutum est ut aut se idoneum ad sumendum episcopalem gradum admonitu guenilonis metropolitani episcopi ostenderet · aut certe pronam in se clementiam principis cognoscens cederet in utroque dei iudicium experturus · Igitur sequenti die causa illius ad medium deducta uenerabiles episcopi remorum metropolitanus hincmarus · lugdunensium pardulus · aurelianorum agius · seorsum eum admonere praecepti sunt · ut si absque discrimine ualeret officium se posse aggredi fateretur · aut si non posset propter dei timorem impossibilitatem ingenue confiteretur · Parte cleri quae praesens erat ac laicorum bonum ei testimonium perhibente memoratis praesulibus suadentibus ad concilium intromissus · Tanto quidem gradu se dignum esse profiteri arrogantiae asseruit esse non ueritatis · si quis uero crimen aliquod sibi uellet obicere · ad id purgandum se paratum esse firmauit · Nullo qui id109* conaretur existente decreuit sancta synodus ne diu carnutum sedes uacaret sed directis illuc secundum uoluntatem metropolitani episcopi uenerabilis guenilonis [fol. 28v] qui electionem praefati burghardi recognoscerent et ipsi referrent optantibus canonice ordinaretur episcopus  
109*
qui id korr. aus quid
IIII ·  
[BK 258a c. 4]
Preterea cenomannicę urbis aldricus episcopus paralisi dissolutus epistolam direxit110* causam suae absentiae insinuans petensque ut maxime sibi adhuc uiuenti et quandocumque defuncto sacris precibus opitularentur quod exuberantes caritate se facturos promiserunt111* · et metropolitano illius turonicae urbis uenerabili episcopo Amalrico ut ad eandem urbem accederet iniunxerunt112* · et quaecumque essent eidem ecclesiae proficua ut strenue exequeretur unanimiter praeceperunt113* ·  
110*
gek. direx
111*
gek. pmisert
112*
gek. iniunxer
113*
gek. praecepert
V  
[BK 258a c. 5]
Ante hoc tempus uenerandi concilii optinente pippino pippini regis filii hludoguici piissimi augusti filio aquitaniam etiam consentiente auunculo eius glorioso rege karolo cui eadem prouintia in partem optigerat ecclesiastica disciplina et militari soluta eadem regio a suis indigenis ualde uastata est et multi illic impune illicita perpetrarunt114* · Tandem aliquando respiciente deo populum suum idem pippinus a suis contemptus et desertus atque in potestatem auunculi sui karoli redactus consilio reuerentissimorum pontificum et procerum attonsus et in habitu monachico ad monasterium sancti medardi custodiendus et docendus deductus est · Ibi duo quidam monachi habitu sui propositi uix credibiliter transgressores · ardentes inmodica cupiditate eundem pippinum abducere conati sunt et pacem christiani populi dissipare · quos praesentibus [fol. 29r] diuersorum coenobiorum religiosis abbatibus et causam suptiliter iuxta regulam beati benedicti examinantibus concors congregatio sancti medardi a sua unanimitate praecidit attestata se ab horum crimine longe absistere quod usitatas culpas iam inde ab initio huius religionis monachorum omnium praeter dumtaxat eutychis et aliorum hereticorum facile superaret · Eiectos iussu uenerabilis rothadi suessionum episcopi ad synodi audientiam archidiaconus deduxit115* · et partim confessi partim conuicti conspirationis malum perpetrasse · canonum seueritate depositi sunt · presbiteri quippe erant et separatim in monasteria sui ordinis longe distantia relegati Ut deinceps nemo tale quid committere nauderet · nisi qui similia perpeti non timeret ·  
114*
gek. perpetrart
115*
gek. dedux
VI  
[BK 258a c. 6]
Post haec gloriosissimus domnus rex karolus coram sacra synodo quendam diaconum remensis ecclesiae nomine ragamfridum impetiit quod pręcepta falsa regio nomine116* conpilasset · sicut ad eum quorundam suggestionibus et uerisimilibus indiciis esset perlatum · Unde quia putatum est quibusdam significationibus ut purgationem sui isdem diaconus117* subterfugere uoluisset aliis aliter dicentibus uisum est omnibus in eodem sacro conuentu degentibus ut ab omni concilio illi interdiceretur ne a parrochia remensi quoquo modo praesumpsisset abscedere118* · donec se ab illis quae ei inpingebantur idoneum redderet uel competenter satisfacere procuraret · quod et omnibus singillatim episcopis illi auctoritate episcopali praecipientibus ex diuino mandato est interdictum [fol. 29v]  
116*
gek. nome
117*
gek. diac
118*
von anderer Hand korr. aus accedere
VII  
[BK 258a c. 7]
Septima actione eidem sacrae synodo idem christianissimus domnus rex karolus haec quae secuntur capitula proposuit et consultu eorundem episcoporum ea per regnum suum innotescenda exercenda et conseruanda commonuit praecepit et confirmauit ·  
I ·  
[BK 259 c. 1]
Ut119* missi nostri per ciuitates et singula monasteria tam canonicorum quam monachorum siue sanctimonalium [!] una cum episcopo parrochiae uniuscuiusque in qua consistunt cum consilio etiam et consensu ipsius qui monasterium retinet · uitam ibi degentium et conuersationem inquirant et ubi necesse est corrigant · et ubi desunt congruas officinas construere iubeant et ubi sunt factae et per neglegentiam sunt destructae instaurari praecipiant et uictum ac potum et uestitum atque cetera necessaria pro qualitate et possibilitate loci et inhabitantium necessitate ordinent et hospitalitatem superuenientium hospitum et receptionem pauperum ibidem disponant et ordinent · ecclesiae quoque luminaria et ornatum120* debitum ordinent · et thesaurum ac uestimenta seu libros diligenter inbreuient · et breues nobis reportent · Inbreuient quid unusquisque ecclesiarum praelatus quando praelationem ecclesiae suscepit ibi inuenerit · et quid modo exinde ibi minus sit · uel quid et quantum sit superadditum · Numerum etiam canonicorum et monachorum siue sanctimonialium uniuscuiusque loci describant · et nobis referant ut secundum qualitatem et quantitatem loci cum consilio episcoporum et fidelium nostrorum ubi minor numerus fuerit nostra [fol. 30r] auctoritate addamus · Ubi uero indiscretione praelatorum superfuerit ad mensuram redigamus · et qualiter abbatiarum praelati et in locis sacris inhabitantes de his quae missi nostri preceperint oboedierint nobis diligentissime et capitulatim referre procurent  
119*
Am Rand auf Höhe des Kapitelanfangs die größtenteils in Tironischen Noten verfasste Notiz: Ista capitula facta fuerunt in synodo | apud Suessionis ci(vitatem) | [in] monasterio sancti Medardi | uolente rege K(arolo) (Lesung M. Tangls, s. Levison 1913, S. 512 mit Anm. 2-5 und Mordek 1995, S. 67).
120*
a korr. (?)
II ·  
[BK 259 c. 2]
Ut missi nostri diligenter inuestigent per singulas parrochias simul cum episcopo de monasteriis quae deum timentes in suis proprietatibus aedificauerunt121* et ne ab heredibus eorum diuiderentur · parentibus et praedecessoribus nostris sub inmunitatis122* defensione tradiderunt123* et postea in alodem sunt data ut describant quae sint et a quo uel124* quibus125* in proprietatem data sunt · et nobis renuntiare procurent ut cum episcopis et ceteris fidelibus nostris consideremus quid et qualiter inde secundum dei uoluntatem et nostram salutem agere debeamus ·  
121*
gek. aedificauert
122*
ni ergänzt
123*
gek. tradidert
124*
l korr. (?)
125*
q korr. (?)
III ·  
[BK 259 c. 3]
Ut missi nostri per singulas parrochias una cum episcopo parrochię ipsius requirant de cappellis et abbatiolis ex casis dei in beneficium datis qualis census inde exeat ut ecclesia de qua sunt exinde uestituram habere possit · et nobis renuntient ut hoc nostra auctoritate commendetur atque firmetur et secundum qualitatem et quantitatem loci clericos et luminaria ibi ordinent et loca restaurari faciant ·  
IIII  
[BK 259 c. 4]
Denuntiandum est omnibus et a missis nostris ordinandum ut omnes ecclesiae et presbiteri sub inmunitate ac priuilegio et ordinatione atque dispositione126* episcoporum singularum parrochiarum in quibus consistunt · secundum auctoritatem [fol. 30v] canonicam et capitularia domni karoli imperatoris aui nostri et pii augusti hludouuici domni et genitoris nostri permaneant  
126*
korr. aus dispocitione
V ·  
[BK 259 c. 5]
Ut missi nostri diligenter inuestigent cum episcopo et praelatis monasteriorum et per fideles et strenuos uiros in unaquaque parrochia de rebus ecclesiasticis in alodem datis et sicut euidentibus et ueris indiciis ac auctoritatibus compererint diligenter a quo et quibus date sint uel quantum exinde sit describant et nobis renuntient ·  
VI  
[BK 259 c. 6]
Ut missi nostri expresse et cum omni diligentia cum episcopo et praelatis monasteriorum per singulas parrochias requirant de rebus ecclesiasticis unde nonae et decimae solui debent et non soluuntur127* · ut persolui ab easdem res retinentibus faciant et si aliqua contradictio quae rationabilis uideatur oborta fuerit describatur · et praelatus ipsius casae dei unde res esse noscuntur et ille qui eas detinet et nonam ac decimam soluere detractat simul cum missis nostris ad nostram iubeatur uenire praesentiam · ut tunc ueritate comperta et diffinitione decreta quod rationabiliter inuenerimus inde praecipiamus · Uolumus etiam ut inuestigent missi nostri qualiter illi qui easdem res ecclesiasticas Unde decimae dantur siue non dantur illas saluas habeant et in casdiciis et in siluis custoditis uel si terrae aut mancipia inde perdita sint uel aliquid huiusmodi aut si familia oppressa sit contra legem et omnia per breues nobis renuntient missi nostri · [fol. 31r]  
127*
korr. aus saluuntur
VII ·  
[BK 259 c. 7]
Ut missi nostri per singulas parrochias comitibus et rei publice ministris ex banno nostro precipiant ne malla uel placita in exitibus et atriis ecclesiarum et presbiterorum mansionibus neque in dominicis uel festiuis diebus tenere praesumant · sed comis conuenientem locum consideret et inueniat ubi stationem ad mallum tenendum constituat · quia nefas est ibi reos puniri · ubi respectu diuinae reuerentiae misericordiam consensu fidelium et decreto predecessorum nostrorum consecuntur ·  
VIII  
[BK 259 c. 8]
Ut missi nostri comitibus et omnibus rei publice ministris firmiter ex uerbo nostro denuntient atque praecipiant ut a quarta feria ante initium quadragesimę nec in ipsa quarta feria usque post octabas128* paschę mallum uel placitum publicum nisi de concordia et pacificatione discordantium tenere praesumant · similiter etiam a quarta feria ante natiuitatem domini usque post consecratos dies obseruent necnon et in ieiuniis quattuor et in rogationibus temporum simili obseruatione eosdem feriatos dies uenerari omnimodis studeant ·  
128*
gek. octab
VIIII ·  
[BK 259 c. 9]
Ut missi nostri omnibus per singulas parrochias denuntient quia si episcopus aut ministri episcoporum pro criminibus colonos flagellauerint cum uirgis propter metum aliorum · et ut ipsi criminosi corrigantur · cum tali discretione sine ulla occasione indebita sicut in synodo conlocutum est et uel inuiti poenitentiam temporaliter et corporaliter agant ne aeternaliter pereant · si seniores ipsorum colonum indigne tulerint · et aliquam uindictam inde exercere uoluerint [fol. 31v] aut eosdem colonos ne distringantur contendere praesumpserint sciant quia et bannum nostrum conponent et simul cum excommunicatione ecclesiastica nostram harmscaram durissimam sustinebunt129* ·  
129*
gek. sustinebt
X ·  
[BK 259 c. 10]
Ut missi nostri omnibus rei publice ministris denuntient ut comis uel rei publicę ministri · simul cum episcopo uniuscuiusque parrochię sint in ministeriis illorum quando idem episcopus suam parrochiam circumierit cum episcopus eis notum fecerit et quos per excommunicationem episcopus adducere non potuerit · ipsi regia auctoritate et potestate ad poenitentiam uel rationem atque satisfactionem adducant ·  
XI  
[BK 259 c. 11]
Sciant etiam fideles nostri quia concessimus130* in synodo uenerabilibus episcopis131* ne super beneficia ecclesiastica uel prestarias etiamsi episcopus aut quilibet monasteriorum praelatus inrationabiliter petierit praecepta confirmationis nostrae ullo modo faciamus · et ideo ab inrationabili petitione se unusquisque compescat ·  
130*
von anderer Hand korr. aus concessi[†]
131*
korr. aus episcopus
XII ·  
[BK 259 c. 12]
Ut missi nostri omnibus per illorum missaticum denuntient ne commutationes rerum uel mancipiarum quilibet praelatus earundem rerum ecclesiasticarum sine licentia uel consensu nostro facere praesumat neque mancipia ecclesiastica quisquam nisi ad libertatem commutet · Uidelicet ut mancipia quae pro ecclesiastico dabuntur · in ecclesiae seruitute permaneant et ecclesiasticus homo qui commutatus fuerit perpetua libertate fruatur · [fol. 32r]  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 34v] [5]
De his capitulis quae subsecuntur adnuntiauerunt132* populo domni reges hlotharius et karolus quando in ipso anno incarnationis domini conuenerunt133* ad ualentianas per mensem nouembrium  
132*
gek. adnuntiauer
133*
gek. conuener
ADNUNTIATIO DOMNI HLOTHARII  
I  
[BK 206 Abschnitt A c. 1]
De missis directis per regnum ut populus pacem et iustitiam habeat · De raptoribus De predatoribus De latronibus et aliis malefactoribus et de omnibus iustitiis ·  
II ·  
[BK 206 Abschnitt A c. 2]
Ut ubi missatici simul uenerint · missi simul ueniant et si de uno regno in aliud aut de uno missatico in aliud fugerint simul eos constringant ·  
III ·  
[BK 206 Abschnitt A c. 3]
Ut ubicumque fugerint illuc indiculas transmittatur ut comis illos distringat · aut cum alode · aut per quodcumque potest ut illuc reueniat et emendet ubi malum fecit ·  
IIII ·  
[BK 206 Abschnitt A c. 4]
Ut missis commendetur ut faciant iustitias et si non fecerint quod ipsi pergere debeatis ·  
V ·  
[BK 206 Abschnitt A c. 5]
Ut si necessitas alicui fuerit omnes sint parati quomo [!] inuicem uos adiuuetis · [fol. 35r]  
SEQUITUR ADNUNTIATIO KAROLI  
I  
[BK 206 Abschnitt B c. 1]
De adnuntiatione episcopali et de honore sacerdotum  
II  
[BK 206 Abschnitt B c. 2]
De reaedificatione ecclesiarum et de nonis ac decimis  
III  
[BK 206 Abschnitt B c. 3]
De obseruatione capitulorum domni karoli et domni hludouuici de ecclesiis  
IIII ·  
[BK 206 Abschnitt B c. 4]
De obseruatione pacis et cauenda rapacitate et oppressione rerum ecclesiasticarum ac pauperum ·  
V ·  
[BK 206 Abschnitt B c. 5]
Quod nos cum consilio fidelium nostrorum ordinare uolumus qualiter honeste et sine indigentia in curte nostra sicut antecessores nostri fecerunt134* uiuere possimus et comites ac ceteros fideles nostros admonemus ut ipsi sic suum esse et uiuere ordinent qualiter propter illorum necessitatem uicini eorum ac pauperes non opprimantur ·  
134*
gek. fecer
VI  
[BK 206 Abschnitt B c. 6]
De concordia et mutuo adiutorio episcopi et comites ad iustitias faciendas et diuinum ministerium exequendum ·  
VII  
[BK 206 Abschnitt B c. 7]
De iustitiis per episcopos et missos ac comites135* nostros in regno nostro studendis ·  
135*
korr. aus [†]
VIII  
[BK 206 Abschnitt B c. 8]
De raptis et coniunctione sanctimonialium atque propinquarum seu sponsarum aliorum · ut quod in preterito actum est secundum consilium et iudicium episcoporum corrigatur et de cetero omnimodis caueatur ·  
VIIII  
[BK 206 Abschnitt B c. 9]
Quodsi aliquid per necessitatem in ecclesiis dei aut contra aliquem fidelium nostrorum fecimus hoc quam citius potuerimus136* libentissime emendabimus et de cetero si aliquis apud nos parem suum nocere uoluerit hoc secundum consuetudinem antecessorum nostrorum ††† [fol. 35v] diffinire uolumus ·  
136*
p korr. (?)
X ·  
[BK 206 Abschnitt B c. 10]
De placito nostro et de communi adiutorio contra nortmannos et de conlocutione137* nostra fraterna ·  
137*
n1 korr. (?)
SECUNTUR CAPITULA QUAE IN IPSO ANNO ET IPSO mense nouembrio domnus karolus consultu fidelium suorum in siluatico edidit et per regnum suum a missis suis adnuntiari et obseruari pręcepit sed et missos suos sicut subsequitur per regnum suum ordinauit ·  
[BK 260 Prolog]
Dilectis et fidelibus missis nostris per regnum nostrum constitutis salutem · sicut uobis notum esse credimus cum dilectissimo fratre nostro hlothario apud ualentianas locuti fuimus et communi consilio cum fidelibus nostris communibus considerauimus ut inter cetera sanctae dei ecclesiae et nostri principatus ac regni nobis a deo commissi negotia necessaria de his quae138* subsecuntur uos specialiter ammoneremus · Ut sicut hic descripta habentur una cum dei adiutorio prout melius potueritis strenue exsequi procuretis · et hoc pręsentaliter necessarium opus sine aliqua dilatione uel excusatione sicut in missaticis coniuncti et deputati estis simul conueniatis et hoc ad perficiendum quantotius inchoetis · et quantum uel qualiter inde factum habueritis unus uestrum sicut in missaticis constituti estis de unoquoque missatico nobis ad conloquium quod in proximo cum fratribus nostris habebimus renuntiare procuret · [fol. 36r] Et si contigerit ut aliquis uestrum nostro seruitio uel infirmitate aut quacumque occasione detentus fuerit pro hoc alii non dimittant · ut commendata exsequi non studeant · etiam si unus uacauerit a praedictis occasionibus ipse quantum deus dederit iussa perficere studeat ·  
138*
gek. q
ISTA DENUNTIANDA SUNT POPULO A MISSIS NOSTRIS  
I  
[BK 260 Abschnitt A c. 1]
Nostri seniores sicut audistis parabolauerunt139* simul et considerauerunt140* cum communibus illorum fidelibus de dei seruitio et sanctae ecclesiae ac regni statu · et qualiter uos qui in regno consistitis pacem et iustitiam habere possitis · et ordinauerunt141* missos per regnum illorum qui in hoc decertent quantum deus adiutorium dederit  
139*
gek. parabolauer
140*
gek. considerauer
141*
gek. ordinauer
II ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 2]
Inter omnes iustitias quas ordinauerunt142* ut unusquisque habeat · Primo considerauerunt143* de honore ecclesiarum dei et orfanorum ac uiduarum causis et de regalibus iustitiis · Tum maxime de raptoribus puellarum et uiduarum causis et sanctimonialium et de his qui presbiteros flagellare pręsumunt · et qui presbiteros de ecclesiis sine episcoporum consensu eicere uel recipere144* aut censum de manso · uel ex his quae domnus et genitor noster in suis capitularibus ecclesiis in immunitate concessit exigere non timent · et qui de censa de rebus ecclesiasticis ad ecclesias persoluere detractant ut firmiter145* inquirantur et acriter distringantur et plena iustitia inde fiat · secundum quod in capitularibus aui et patris illorum statutum146* habetur et ipsi per certos fideiussores ad praesentiam illius in cuius regno [fol. 36v] tales inuenti fuerint perducantur ut inde ipse commendet quid de tali homine fiat · qui nec deum timet nec contra sanctos canones facere · nec legem et praeceptum regium infringere pertimescit · salua censura ecclesiastica et episcopalis poenitentiae uindicta147* ·  
142*
gek. ordinauer
143*
gek. considerauer
144*
korr. aus re[†]
145*
f korr. (?)
146*
u1 korr. (?)
147*
n ergänzt
III ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 3]
Similiter de collectis quas theudisca lingua heriszuph appellat et de his qui inmunitates infringunt · et qui incendia et uoluntaria homicidia et adsalituras in domos faciunt ·  
IIII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 4]
De latronibus autem commendauerunt148* ut missi omnibus denuntient in illa fidelitate quam deo et regi unusquisque debet et promissam habet et in illa christianitate qua pacem proximo unusquisque seruare debet · ut sine exceptione alicuius personae · nec pro amicitia uel propinquitate aut amore uel timore ullus latronem celet · sed illum missis illorum manifestet et ad accipiendum illum adiutorium quantum potuerit quisque prestet et per sacramentum hoc missi illorum firmare faciant · sicut tempore149* antecessorum illorum consuetudo fuit · et si aliquis missos illorum non obaudierit si regis homo fuerit per fideiussores ad illius praesentiam perducatur · Si autem alterius homo fuerit senior cuius homo fuerit illum regi praesentet  
148*
gek. commendauer
149*
gek. tepr
V ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 5]
Commendauerunt150* etiam ut si alicui denuntiatum fuerit ut ad accipiendum latronem adiutorium praestet · aut aliquis sonum inde audierit ut ad latronem accipiendum concurratur et se inde retraxerit [fol. 37r] ut ad hoc adiutorium non151* prestet · si liber homo fuerit bannum152* dominicum componat · et si colonus fuerit · LX · ictus accipiat · et si latro ibi occisus fuerit qui eum occiderit leudem inde non soluat · et nullus illi inde faidam portare praesumat · quodsi quis facere praesumpserit per certos fideiussores ad regis praesentiam perducatur  
150*
gek. Commendauer
151*
korr. aus no[†]
152*
korr. aus damnum
VI  
[BK 260 Abschnitt A c. 6]
Quicumque autem abhinc inante latronem receperit maxime autem illum qui forbannitus fuerit uel qui illos quos missi nostri forbannierunt153* recepit postquam forbanniti ab eisdem missis nostris fuerunt154* secundum quod constitutum est in capitularibus aui et patris nostri in libro · III · capitulo155* · XXIII · si francus est cum duodecim similibus francis iuret quod ipse latronem eum fuisse non scisset · Licet pater eius sit aut frater uel propinquus156* · si hoc iurare non potuerit et ab alio conuictus fuerit quod latronem in hospitio suscepisset · quasi latro et infidelis iudicetur quia latro est et infidelis est noster et francorum et qui illum suscepit similis est illi · Si autem audiuit quod latro fuisset et tamen non scit157* pro firmiter aut iuret solus quod numquam eum audisset nec per ueritatem nec per mendacium latronem aut sit paratus si ille de158* latrocinio euictus fuerit ut similiter dampnetur ·  
153*
gek. forbannier
154*
gek. fuert
155*
p korr. (?)
156*
u2 korr. (?)
157*
it korr. (?)
158*
korr. aus da
VII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 7]
Ut quando missi nostri latronem forbannierint hoc et missis aliis et comitibus scire faciant et si de uno missatico in alium fugerit si in uicinitatem uenerit159* pro hoc missus qui eum forbanniuit non dimittat ut eum non persequatur et comprehendat · et si longius fuerit missus in cuius [fol. 37v] missaticum fugerit si alodem habuerit illi tollat et illum constringat · ut illuc uelit nolit reueniat · et ibi malum emendet ubi illvd160* perpetrauit · et si in alicuius uillam fugerit et ipsa uilla eum contenderit secundum quod in capitularibus aui et patris nostri scriptum habetur inde fiat · et si necesse fuerit ut iustitia non proteletur · Aduocato denuntietur ut ipsum latronem reddat · et eos qui eum contendervnt161* praesentet · ut debitam disciplinam inde sustineant et emendationem inde congruam faciant · quodsi facere neglexerit usque ad secundam uicem bannum dominicum inde componat et sic per fideiussores ad praesentiam eorum deducatur ut et de illo et de contradictoribus et de ipso latrone secundum quod causa coniacuerit sic decernatur ut ceteri metum habeant ·  
159*
korr. aus uenerint
160*
korr. aus ille
161*
korr. aus contenderint
VIII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 8]
Hoc etiam commendauerunt162* seniores nostri ut si huiusmodi malefactores sicut praediximus de uno regno in aliud fugerint similiter missi illius de cuius regno fugerit ad alios missos in illo regno ubi fugit hoc notum faciant et illi missi eos constringant ut ad illud regnum et ad illos missos reueniant ut ibi distringi possint ubi malum fecerunt163* ·  
162*
gek. commendauer
163*
gek. fecert
VIIII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 9]
De aduenis qui oppressione nortmannorum164* in partes istorum regnorum confugerunt165* statuerunt166* seniores nostri ut a nullo rei publice ministro quamcumque uiolentiam uel oppressionem aut exactationem patiantur · sed liceat eis conductum suum quaerere et habere donec [fol. 38r] aut ipsi redeant ad loca sua aut seniores illorum eos recipiant · quod qui inuentus fuerit ex rei publicę ministris aut aliis quibuslibet contra hoc pietatis praeceptum facere aut fecisse · bannum dominicum exinde componat ·  
164*
folgt getilgtes uel brittanorum
165*
gek. confuger
166*
gek. statuer
X ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 10]
Ut omnibus denuntietur qualiter cuncti sint praeparati ad quamcumque necessitatem imminentem ut secundum consuetudinem prout necessitas euenerit ad dei seruitium et illorum atque ad defendendam sanctam dei ecclesiam et regnum omnes sint praeparati ·  
XI  
[BK 260 Abschnitt A c. 11]
Capitula autem aui et patris nostri quae in praescriptis commemorauimus qui ex missis nostris non habuerint et eis indiguerint ut commissa per illa corrigere possint sicut in eisdem capitulis iubetur de scrinio nostro uel a cancellario nostro accipiant167* ut rationabiliter et legaliter cuncta corrigant et disponant ·  
167*
n korr. (?)
XII  
[BK 260 Abschnitt A c. 12]
Ut unusquisque missus in suo missatico prouisionem habeat ut si aliquis de nostris fidelibus per missaticum suum transierit aut ibi consistens uel commanens rapinas uel deprędationes aut talia inlicita fecerit de quibus deus offendi solet et populus pro oppressione gemere quatenus hoc subtiliter et ueraciter inuestiget et nobis renuntiet qualiter inde nos sic ordinemus168* ut nec ipsum nec alium hoc agere delectet ·  
168*
e korr. (?)
XIII ·  
[BK 260 Abschnitt A c. 13]
Ut missi in illorum missaticis curam habeant ne homines nostri aut alii quilibet uicinos suos maiores uel minores tempore aestatis [fol. 38v] quando ad herbam suos caballos mittunt uel tempore169* hiemis quando marascalcos illorum ad fodrum dirigunt uicinos maiores uel minores depredentur et si egerint170* hoc etiam ut prędiximus ueraciter missi nostri inuestigent et nobis renuntient Ut in seniore hoc sic emendemus quatenus homines suos in potestate habeat et contenti sint debitis et indebita iniuste non appetant ·  
169*
gek. tepr
170*
korr. aus [†]
ISTUM IURABUNT171* FRANCI HOMINES172*  
[BK 260 Abschnitt B]
Ego ille173* adsalituram illud174* malum quod scach uocant uel tesceiam non faciam nec ut alius175* faciat consentiam · et si sapuero qui hoc faciat non cęlabo et quem scio qui176* nunc177* latro aut scachcator178* est uobis missis dominicis non caelabo · ut non manifestem si me deus adiuuet et istae reliquiae ·  
171*
korr. aus IURAU††
172*
gek. HOMIN
173*
gek. ill
174*
u korr. (?)
175*
korr. aus al[†]
176*
korr. aus [†]ui
177*
n1 korr. (?)
178*
korr. aus s[†]hcator
ISTUM IURABUNT CENTENARII  
[BK 260 Abschnitt C]
Ego ille179* adsalituram180* illud malum quod scach uocant uel tesceiam non faciam nec ut alius faciat consentiam et si sapuero qui hoc faciat non caelabo · et quem scio qui nunc latro aut scachcator est uobis missis dominicis non caelabo ut non manifestem et de francis hominibus in isto comitatu et in meo mynisterio commanentibus nullum recaelabo quantum recordari potuero ut per breuem uobis missis dominicis non manifestem si me deus adiuuet et istae reliquiae ·  
179*
gek. ill
180*
ur korr. (?)
MISSI AUTEM ET PAGI PER MISSATICOS QUALITER FUERUNT181* TUNC ORDINATI [fol. 39r]  
[BK 260 Abschnitt D c. 1]
Hincmarus episcopus · Ricuinus · Engiscalcus missi in remtiano Uonziso · Stadiniso · Pertiso · Barriso · Camiziso · Catalaunio Uirtudiso Bagensoniso · tardaniso ·  
181*
gek. FUER
[BK 260 Abschnitt D c. 2]
Pardulus episcopus · altmarus · teodacrus missi in lauduniso Portiano · Suessonico Urciso et uadiso ·  
[BK 260 Abschnitt D c. 3]
Immo episcopus Adalardus abba Uualtcaudus · odelricus missi in nouiomiso · Uermendiso · Adertiso · Curtriciso · flandra Comitatibus Engilramni et in comitatibus uualtcaudi ·  
[BK 260 Abschnitt D c. 4]
Folcoinus episcopus · Adalgarius · engiscalcus et berengarius missi in comitatu berengarii · engiscalchi · gerardi et in comitatibus reginarii ·  
[BK 260 Abschnitt D c. 5]
hludouuicus abba · Yrminfridus episcopus · Ingiluuinus · gotselmus missi in parisiaco · Melciano · Sil[nec]tensi · Uircasino · Beluacense et uindoiliso ·  
[BK 260 Abschnitt D c. 6]
Paulus episcopus · hilmeradus episcopus · herloinus · hungarius missi in rotmense · tellau · Uitnau · pontiu · Ambianense ·  
[BK 260 Abschnitt D c. 7]
Eirardus · episcopus · Teodericus abba · herloinus · hardoinus missi in aprincato · Constantino · Bagisino182* · Coriliso Otlingua saxonia et harduini · oxmiso · et in lisuino  
182*
von anderer Hand korr. aus Bagasino
[BK 260 Abschnitt D c. 8]
Dodo episcopus · Hrotbertus · et osbertus missi in cinomannico · Andegauensi atque turonico · Corboniso et sagiso · [fol. 39v]  
[BK 260 Abschnitt D c. 9]
Burcardus episcopus · et hrodulfus et heriricus abba missi in blesiso · Aurelianensi · Uindusniso · Carentino · Durcasino · Duniso · Ebricino · Stampiso · Castriso · Pincesiso · Madreciso ·  
[BK 260 Abschnitt D c. 10]
Uuenilo episcopus Odo et donatus missi · in pago · senonico · trecasino Uuasteniso · Miliduniso · Moruiso · prouiniso et in tribus arcisisis et in duobus brionisis  
[BK 260 Abschnitt D c. 11]
Teutboldus episcopus · Ionas episcopus · Isembardus ††† et abbo abba · Daddo · missi in comitatibus milonis et in comitatibus Isembardi · augustuduno scilicet Madisconense · Diuionense Cauillono hatuariis et in tornedriso et in belniso et in dusmiso comitatu attelę et in comitatu romoldi183*  
183*
i korr. (?)
[BK 260 Abschnitt D c. 12]
Hugo · Gozso · Niuilungus missi in niuerniso · alciodriso · aualiso ˙  
HAEC MEMORIALIA CAPITULA QUAE SECUNTUR dedit missis suis domnus karolus anno184* · DCCCLIIII · in mense185* iunio186* quando apud attiniacum · cum fratre suo hlothario fuit locutus ut illa unusquisque missus in suo missatico per regnum illius exsequi procuret ·  
I ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 1]
De missis pro latronibus scilicet ut addantur et suppleantur missi qui illa peragant quae in capitulis continentur quas supra in siluaco illum edidisse praescripsimus · [fol. 40r]  
184*
gek. ann
185*
gek. mens
186*
gek. iun
II ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 2]
De maritima custodia ut secundum consuetudinem uigilanter disponeretur  
III ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 3]
De uiis per aquas uidelicet ut ubi nouiter clausae erant aperirentur sicut antiquitus fuerunt187* aperte  
187*
gek. fuer
IIII ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 4]
De pontibus restaurandis uidelicet ut secundum capitularia aui et patris sui ubi antiquitus fuerunt188* reficiantur · ab his qui honore illos tenent · de quibus ante pontes facti uel restaurati fuerunt189* ·  
188*
gek. fuer
189*
gek. fuer
V  
[BK 261 Abschnitt A c. 5]
De nauibus quae uadunt sub pontibus uidelicet ut inde teloneum non exigatur  
VI ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 6]
De aduenis quos affligunt ministri rei publice scilicet ut qui ab illis quos nortmanni uel brittones adflixerunt190* · et ideo mendicando in istud regnum uenerunt191* · uel qui propter adflictionem aquitanicam huc uenerunt192* censum uel operationes exegerunt hoc cum sua lege illis emendet · et qui deinceps hoc facere praesumpserit simul cum emendatione dominicum bannum componat ·  
190*
gek. adflixer
191*
gek. uener
192*
gek. uenert
VII  
[BK 261 Abschnitt A c. 7]
De latronibus qui nunc nihil mali faciunt · et quod iam diu fecerunt193* · emendatum habent et nullus modo super eos clamat uidelicet ut propter hoc modo non puniantur  
193*
gek. fecer
VIII ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 8]
De hominibus qui in banno et in paenitentia missi sunt et peius semper faciunt · scilicet ut a missis capientur et constringantur [fol. 40v]  
VIIII ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 9]
De monetis et falsariis fabris uidelicet ut diligenter inquirantur et emendentur  
X ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 10]
De rebus ecclesiarum in alodem datis uidelicet ut a missis inquirantur et describantur et regi renuntietur  
XI ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 11]
De monasteriis circumeundis id est194* ut sicut ordinatum fuit ita missi exsequi procurent  
194*
id est gek. ide
XII  
[BK 261 Abschnitt A c. 12]
De hominibus qui iterum a nouo raptos faciunt ut a missis conprehendantur et constringantur et ad regem praesentiam deducantur  
XIII ·  
[BK 261 Abschnitt A c. 13]
De fidelitate regi promittenda id est195* omnes per regnum illius franci fidelitatem illi promittant · et qui dicunt se illam promississe aut certis testibus hoc adprobent aut iurent se illam ante iurasse aut illam ipsam fidelitatem promittant ·  
195*
id est gek. ide
[BK 261 Abschnitt B]
SACRAMENTUM AUTEM FIDELITATIS TALE EST EGO ILLE KAROLO HLUDOUUICI ET IUDIT FILIO AB ISTA DIE INANTE FIDELIS ERO · SECUNDUM MEUM SAUIRUM SICUT FRANCUS HOMO PER RECTUM ESSE DEBET SUO REGI SI ME DEUS ADIUUET ET ISTAE RELIQUIAE  
Anno incarnationis domini · DCCCLIIII · V nonas196* iulias197* in mallo remis isti iurauerunt198* quod iuratam habuissent fidelitatem ·199* [fol. 43r]  
196*
gek. non
197*
gek. iul
198*
gek. iurauer
199*
Nach der Einleitung zur Eidliste bricht der Text wegen Blattverlustes ab.
200* HOC201* EST SACRAMENTUM QUOD SIBI MUTUO IURAUERUNT  
[BK 207 Abschnitt C]
Ab hodierna die et deinceps · si hluduuuicus frater noster illud sacramentum quod contra nos iuratum habet infregit uel infringit aut filii eius202* ad talem partem regni quam tu contra eum acceptam habes in quantum dominus posse dederit et contra ipsum et contra filios eius ac omnes qui eam tibi auferre uoluerint absque iusta et rationabili occasione · si tu expetieris · adiutorium tibi defensionis praestabo · Si autem ego te superuixero · filiis tuis talem partem regni quam tu contra me et meum fratrem acceptam habes · non auferam sed consentiam Et si ipsi uel fideles illorum ††††††† expetierint defensionis adiutorium contra ipsum fratrem nostrum et filios eius ac omnes ut eam tenere possint adiutorium in quantum potero prestabo si tu aut filii tui id ipsum adiutorium mihi prestaueritis et a nobis uos non dissociaueritis ·  
200*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
201*
Der Anfang des Textes ist wegen Blattverlustes verloren.
202*
korr. aus eu
HOC EST CONSILIUM QUOD203* EPISCOPI ET CETERI FIDELES DOMNI KAROLI APUD BONOILUM COMMUNITER204* ILLI DEDERUNT ANNO INCARNATIONIS DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI DCCCLVI IN MENSE AUGUSTO ·  
[BK 295]
Increpatio quam in epistola domni apostolici uobiscum et cum aliis fidelibus uestris audiuimus seuerissime nos tangeret si nos aliter non egissemus quam isdem domnus apostolicus nos egisse secundum quod ipse audierat cum magna auctoritate mandauit Nam quia nos in isto facto unde nos specialiter redarguit consentientes non fuimus205* [fol. 43v] et uos ac fideles uestros quos inde admonere conuenit et uerbis et scriptis sicut ipsi scitis et manentia scripta testantur · frequenter et salubriter conmonuimus ut quod contra salutem et auctoritatem factum erat emendaretur et ne deinceps committeretur omnimodis caueretur dampnabiliter ista increpatione non tangimur · sed et nunc nostris monitis illius monita coniungentes et illius monitis nostra monita subiungentes · hortamur ut statum monasteriorum in regno uestro consistentium aliter quam debeat et deceat peruersum ac confusum quanto citius et melius ac possibilius atque rationabilius potueritis restituere et corrigere studeatis et non solum hoc uos et commissos uobis in regno uestro agere commonemus · uerum etiam monemus hortamur et precamur ut capitula quę uos ipse cum fidelibus uestris in colonia uilla manu propria confirmastis · sed et ea quę in beluaco ciuitate episcopis tradentibus sub condicione notissima susceptis · illa quoque quę cum fratribus uestris secus teudonis uillam in loco qui dicitur iudicium approbastis · illaque quę in uerno palatio synodaliter prolata suscepistis · ea etiam quę in sparnaco de episcopalibus capitulis cum inlustribus uiris et sapientibus baronibus uestris obseruanda delegistis · sed et illa quę cum fratribus uestris apud marsnam manu propria confirmastis · uerum et illa quę in synodo suessonica cui uestram presentiam exhibere dignati fuistis acceptastis · necnon et illa quę in siluaco decreuistis cum his que in leodico cum fratre uestro hlothario adnuntiastis diligenter et frequenter ad memoriam reducatis ac relegatis et quę in regno uestro contra illa acta sunt contraque diuinam et salubrem auctoritatem quam progenitores et predecessores uestri directo ordine tenuerunt206* [fol. 41r] et207* obseruauerunt perpetrata sunt quantocius ratio et possibilitas permittit corrigere procuretis · Et ne de cetero a quocumque contra hęc agantur omnes communiter cooperante domino caueamus · et si quid contra hęc actum fuerit statim ut citius fieri potuerit aequitate et ratione ac possibilitate dictante absque dolo cum recta intentione et lege ac auctoritate competente unicuique ordini corrigatur · et ne leue cuiquam uideatur quod deo teste ac mediante manu propria confirmatum et sponsione cum ueritatis quę deus est assertione prolatum est · discat ex confirmationis cautione in terris et ex baptismatis ac ceterarum obseruationum confirmatione in caelis · quantis nexibus quisque teneatur obstrictus Omnesque quod diuino spiritu dicitur communiter audiamus · Nisi conuersi fueritis gladium suum uibrabit arcum suum tetendit et parauit illud et in eo parauit uasa mortis · De quibus nos omnes ad se et ad mandatorum suorum obseruationem conuersos et in obseruatione eorundem permanentes eripiat iesus christus dominus noster cui est honor et gloria potestas et imperium per omnia secula seculorum amen ·  
203*
O korr. (?)
204*
korr. aus [†]
205*
s korr. (?)
206*
gek. tenuer
207*
Der Text von BK 295 beginnt wegen einer Vertauschung der Blätter auf fol. 43r und wird ab dieser Stelle auf fol. 41r fortgesetzt.
208* HAEC QUAE SECUNTUR CAPITULA MISIT DOMNUS REX KAROLUS209* AD FRANCOS ET AQUITANOS QUI AB EO DISCIUERANT210* ANNO INCARNATIONIS211* DOMINICAE212* DCCCLVI · NONIS213* IULII214* DE PALATIO CARISIACO PER FIDELES MISSOS SUOS · ADALARDUM ABBATEM RODULFUM RICHUINUM ADALGARIUM ET BERENGARIUM ·  
I  
[BK 262 c. 1]
Mandat uobis noster senior quia suus215* auunculus rhuodulfus illi de uestra fidelitate nuntiauit et quod uos illum praecastis ut ad uos suos denominatos fideles in sua mercede transmitteret · et uos illi per illos uestram necessitatem et uoluntatem mandare uolebatis · Et si aliquid factum [fol. 41v] habebatis quod necessitas fuisset emendare .' uoluntarie216* per illorum consilium emendabatis · et quod uobis consilium donauerint ad nostri senioris fidelitatem et uestram saluationem uoluntarie faceretis ·  
208*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand, vgl. die Vorbemerkung.
209*
gek. KAROL
210*
UERANT mit Einfügungszeichen ergänzt
211*
gek. INCARN
212*
gek. DOMC
213*
gek. NON
214*
gek. IUL
215*
korr. aus suu[†]
216*
e korr. (?)
II  
[BK 262 c. 2]
Et mandat uobis noster senior quia placet ei quod illi suus auunculus de uestra fidelitate et bona uoluntate nuntiauit · et secundum uestram depraecationem transmittit nos sicut praecastis ad uos · et mandat uobis quia si aliquis de uobis se reclamat quod iniuste alicui de uobis fecit217* et ad rectam rationem et iustum iudicium uenire non potuit aut per insidias aliquas aut ipse senior noster aut aliquis ad illum aliquem de uobis comperdere218* [!] uoluit et propter hoc ad tempus aliquis de uobis ab illius praesentia et ab illius seruitio se substraxit · quia omnis quicumque de uobis ad rectam rationem ad illum et ante suos fideles uenire uoluerit hoc ei concedit ˙ Et si iuste et rationabiliter inuentum fuerit quod rectam rationem contra eum aliquis de uobis habuerit cum consilio fidelium suorum hoc uoluntarie emendabit · Et si inuentum fuerit quod illam causam unde aliquis de uobis conquirere uoluerit per rationem fecerit · uolet ut sicut per rationem fecit ita facta per rationem permaneat ˙  
217*
gek. fec
218*
gek. copdere
III  
[BK 262 c. 3]
Mandat uobis ut si aliquis de uobis rectam rationem ad illum et ante suos219* fideles praecauerit et inde in rectam rationem uenerit et iuste et rationabiliter inuentum fuerit quod rectam rationem aliquis de uobis non habeat et ipsa recta ratio illum conuicerit · quia si se concrediderit et humiliauerit et emendare uoluerit et in ipsa emendatione permanere uoluerit · quia sicut cum suis fidelibus rationabiliter inuenerit ut rationabilem misericordiam .' faciat uoluntarie paratus · est facere · [fol. 42r]  
219*
suos mit Einfügungszeichen ergänzt
IIII  
[BK 262 c. 4]
Mandat uobis quia si aliquis est de uobis qui non se confidit in220* sua conscientia ut rectam rationem precare aut non uoleat aut non audeat et se recognoscit221* et paenitet · et misericordiam illius et indulgentiam petierit quia illum tantum ut inante sicut debet se caueat · uoluntarie unicuique qui sic se recognoscit misericordiam et indulgentiam donat ˙  
220*
n korr. (?)
221*
r korr. (?)
V  
[BK 262 c. 5]
Mandat uobis ut ne aliquis de illo inante dubitet quia ipsam rectam rationem qui illam quaerit semper illi uult conseruare et illam misericordiam quam modo illi concedit similiter illam semper uult conseruare si ille aliam iterum talem causam non commiserit pro qua per rectam rationem iustum222* iudicium debeat sustinere ·  
222*
korr. aus istum
VI  
[BK 262 c. 6]
Mandat uobis quia si aliquis de uobis talis est qui dicat quia pro paupertate et necessitate quia multos dies in illius seruitio misit · et omnia quae habuit dispendit ad talem coniunctionem ut aliquid impetraret quod per seruitium impetrare non potuit se coniunxit .' quia si hoc nostro seniori ante suos fideles demonstrare potuerit et hoc si uerum inuentum fuerit quod senioris nostri culpa fuerit quod per necessitatem aliquis de uobis rationabiliter de seruitio illius se tali modo subtraxerit · quia senior noster hoc uoluntarie recognoscit et cum consilio de suis fidelibus hoc quam citius et rationabilius potuerit emendabit ˙  
VII  
[BK 262 c. 7]
Mandat uobis quia si aliquis de uobis dixerit quod hoc quod fecit223* non pro sua infidelitate neque pro sua · desinhonorantia fecit224* · et timet aliquis de uobis quod noster senior alicui de uobis reputare inante debeat hoc factum aut pro sua infide[fol. 42v]litate225* aut pro sua desinhonorantia et propter hoc iam ultra ad illum226* non debeat consilium acaptare · quia qualiscumque de uobis tali modo in isto facto commisculatus est si inante illi sic fidelis227* et oboediens et adiutor ad suum regnum et debitum honorem continendum fuerit sicut per rectum homo suo regi et suo seniori esse debet .' quia nulli de ista causa uolet reputare · sed totum ex corde dimittere quod in illius persona in ista causa commisit et suum seruitium quod illi et ante fecit et adhuc deo iuuante faciet debite et rationabiliter uult illi merere ˙ Si autem aliquis illi aut alicui iniuste abstulit lex hoc sicut consuetudo ††† et rectum est pacificab[.]t ˙  
223*
gek. fec
224*
gek. fec
225*
Ab diesem Wort Wechsel der Schreiberhand; vgl. die Vorbemerkung. Der Handwechsel findet mit dem Seitenwechsel mitten im Wort statt (vor -litate).
226*
ad illum mit Einfügungszeichen ergänzt
227*
korr. aus fideles
VIII  
[BK 262 c. 8]
Et sciatis quia senior noster sicut subinde uoluit deo gratias nunc ad bonum effectum perduxit · et rogauit fideles suos ut sine ulla mala suspicione de illius iracundia aut animi commotione communiter quaerant et inueniant atque describant · hoc quod ille secundum suum ministerium facere debet et quę facere illum non condeceant · et ubicumque inuentum fuerit quod fecit228* quod facere non debuit · paratus · est ut cum dei adiutorio et fidelium suorum consilio hoc quam [ci]tius cum [r]atione et possibilitate emendare potuerit [emen]det · et inante corr[..]at et correcta custod[..]t ; et quod facere debuit quod ad salutem et honestatem illius per[...]uit et aliquid minus fecit229* · hoc cum dei adiutorio et fidelium suorum consilio et auxilio facere quam citius cum ratione et possibilitate potuerit faciat ·  
228*
gek. fec
229*
gek. fec
VIIII  
[BK 262 c. 9]
Et si[militer] uult ut nos quaeramus et inueniamus et describamus quid et qualiter nobis fidelibus suis in unoquoque ordine contra illum conueniat facere et quid non conueniat facere · ut illa quae conueniunt faciamus et illa quae non conueniunt caueamus ·230*  
230*
Der Text bricht wegen Blattverlustes fragmentarisch ab.