Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Cologny (Genf), Fondation Martin Bodmer, Cod. Bodmer 107

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Cologny (Genf)
Fondation Martin Bodmer
Cod. Bodmer 107
Sigle: Cy
Digitalisat verfügbar bei e-codices
Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

9. Jh., Ende (Mordek), 9. Jh., 2. Viertel (Bischoff); wohl Nordwestdeutschland (Mordek), Niederdeutschland (Bischoff).

Provenienz:

Die Hs. wurde im Jahre 1794 von Graf Johann-Christian Solms, ansässig auf Schloß Klitschdorf bei Bunzlau (Schlesien), erworben und wird deshalb in der älteren Literatur als Klitschdorfer Hs. oder als Hs. des Grafen Solms-Baruth (Codex Solmsianus) zitiert. Werminghoff notierte 1897 (MGH Capit. 2, S. XVII): „Codex Klitschdorfianus ... nunc in castro Wehrau prope Bunzlau sub ‘Rep. Xb. IV. I´ asservatus“. 1960 von Martin Bodmer bei H. P. Kraus in New York gekauft.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: 143 foll.
Maße: 240 × 175 mm
Schriftraum: 170 × 120-125 mm
Lagen:
IV8 + (IV-3)13 + IV21 + (IV-1 [vor 22])28 + 3 IV52 + (IV-2 [vor 57])58 + IV66 + (IV-1 [vor 69])73 + IV-5 [nach 76; noch 2 schmale Blattreste mit Schrift erhalten: 76<bis> und 76<ter>])76 + 4 IV108 + (IV-1 [nach 115])115 + IV123 + (V-1 [vor 132])132 + IV140 + (IV-5 [4 Blätter fehlen nach 142, eins nach 143])143 , danach noch Blattreste von IV + II + IV. Geht man davon aus, daß der heutige Binio einst ein Quaternio war, so käme man - mit K. Lehmann - auf insgesamt 186 foll. für die ursprüngliche Hs. Gerade im heute fehlenden Schlußteil könnten weitere Kapitularien gestanden haben (auf den Resten nach 143 sind nur noch wenige Buchstaben lesbar, keine Worte.
Jüngere Kustoden: IIII (52v), VI (66v), VIIII (84v), X (92v), d. h. die Hs. begann einst mit der Lex Salica emendata vor fol. 22. Die Blätter 1-21 waren wohl ursprünglich an einer anderen Stelle der Hs. plaziert oder separat aufbewahrt.
Zeilen: 22
Spalten: 1
Schrift: regelmäßige karolingische Minuskel
Schreiber: mehrere Hände
Ausstattung:

Text in hell- und dunkelbrauner Tinte; Rubriken in Capitalis rustica oder Unziale, rot und braun, ebenso die einfachen Initialen; rote Zahlen

Inhalte
Anmerkung:

Die auf das Leges-Quartett (Salica, Ribuaria, Alamannorum, Baiuvariorum) folgende kleine Kapitulariensammlung mit Erlassen Karls des Großen ist nur noch fragmentarisch erhalten. Am Schluß könnten jene Texte verlorengegangen sein, die in der nahestehenden Kapitulariensammlung der Codd. Vatikan Reg. Lat. 1036 und Reg. Lat. 1728 an dieser Stelle auftauchen: Capitulare Bononiense und Capitulare de iustitiis faciendis, beide vom Jahre 811. Möglicherweise kommen auch die zahlreicheren, gleichfalls nur bis 811 reichenden Stücke des Cod. Nürnberg Cent. V, App. 96 in Betracht, der in einer ähnlichen Abfolge von Texten (siehe dort) als Mittradent des seltenen c. 3 Nr. 104 auszumachen ist.
Verwandt ist das Opusculum zudem mit der Kapitulariensammlung des Cod. St. Petersburg Q. v. II. 11; die Gemeinsamkeiten beginnen, abgesehen von der Lex Salica, ab fol. 133r mit MGH Capit. 1, Nr. 39 und den Lex-Salica-Kapiteln 71 und 72, 1 (Nachtrag) und reichen über MGH Capit. 1, Nrn. 40, 104 c. 3 und Recapitulatio solidorum der Lex Salica bis Nr. 67, dem fragmentarischen Ende der St. Petersburger Hs.
Der durchaus zu beachtende Cod. Cologny Bodmer 107 ist zwar im Conspectus librorum (MGH Capit. 2, S. XVII) vermerkt, doch mit ganz unzureichender Inhaltsangabe, so daß Werminghoff seine Information aus zweiter Hand bezogen haben muß. Dem Herausgeber Boretius dürfte das Manuskript unbekannt geblieben sein, denn er hat es für seine Ausgabe nicht benutzt.

  • 1r-3v
    Exzerpte DE LEGIBVS aus dem V. Buch der Etymologiae Isidors von Sevilla: cc. 1, 2, 10, 18-21, 23, 24, 1-3, 27, 1-4 (ed. Lindsay; zur Hs. Beeson, Isidor-Studien, S. 93).

  • 3v-17r
    Exzerpte DE ACCVSATIONIBVS ET INSCRIPCIONIBVS aus den Büchern 9-16 des Codex Theodosianus (genauere Angaben bei Conrat (Cohn), Aus Handschriften, S. 390 f. und im Katalog von Pellegrin, S. 210 f.); Blatt- und Textverlust nach fol. 8.

  • 17v- 18v
    Benediktregel c. 4 (mit verändertem Schluß) (CSEL 75, S. 31-37).

  • 19r
    Isidor von Sevilla, Sententiae, II, 44, §§ 4-8, II, 41, §§ 3-5 und II, 43, §§ 1-2 (Migne, PL 83, Sp. 651 C - 652 A, Sp. 645 B - 646 A, Sp. 649 C - 650 A) mit einem vorangestellten Gebet: SEQVITUR ORATIO. Misericors pater pius largire michi fidem - perseuerentiam bonam (vgl. Salmon, Analecta liturgica, Nr. 313).

  • 19r-v
    Zwei Gebete (das erste, als Werk des hl. Ephraem bezeichnet, ed. Wilmart, Precum libelli quattuor, S. 14; das zweite, unter den Werken Alkuins laufend, bei Migne, PL 101, Sp. 553 C).

  • 20r
    GREGORIVS. Monachus in patria sua - de lingua et castitate de corpore.

  • 20r-21v
    ORATIO. Indue michi, quaeso, domine, uiscera - laudantes et benedicentes deum in saecula saeculorum. Amen.

  • 22r-56r
    Lex Salica (Karolina emendata), Titelverzeichnis ab Titel 43 (davor Blattverlust) und Text (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 11-235; Sigle K 62; zur Hs. S. XXIII f.).

  • 56v-76v
    Lex Ribuaria (Klasse B), fragmentarische Überlieferung von Titelverzeichnis (bis c. 20) und Text (Titel 4-79) (MGH LL nat. Germ. 3, 2, S. 52-55, 74-109, 111-129; Sigle B 20; zur Hs. S. 38); Textverlust auch in Titel 61 (nach fol. 68).

  • 76<bis>r-104v
    Lex Alamannorum (Klasse B), Titelverzeichnis (kaum erhalten) und Text (MGH LL nat. Germ. 5, 1, S. 56-59 und 63-156; Sigle B 1 b; zur Hs. S. 14 f.).

  • 105r-132v
    Lex Baiuvariorum, Titelverzeichnis und Text bis Titel XII, 9 columnis (MGH LL nat. Germ. 5, 2, S. 261-264, 267-300, 303-403; Sigle K; zur Hs. S. 182 und 184); Textverlust in Titel II (nach fol. 115).

  • 133r-135v
    I-VIIII - Capitulare legibus additum (a. 803): CAPITULA QUE IN LEGE SALICA DE HOMICIDIIS CLERICORUM MITTENDE SUNT. Qui subdiaconum occiderit CCC sl. componat - possit indicere (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 111 Z. 44 f., S. 113 Z. 4 - S. 114 Z. 27).

  • 135v
    Lex Salica (Karolina emendata), Titel 71 und 72, 1 (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 235), ohne Hinweis auf die Herkunft der kurzen Texte.

  • 135v-138v
    CAPITULO PRIMO - XXII - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma communis: ANNO FELICITER XI REGnante domno nostro karolo gloriosissimo regis in mense marcio facta capitulare - consenserunt decretum. De metropolitanis ut suffraganeis episcopis eis corrigant ut eis secundum canonis - emendauerit moriatur (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Z. 16 - S. 51 Z. 26); cc. 4-5 unter IIII subsumiert, Teil 2 von c. 10 (Haec uero de minoribus causis - custodiant) ist an den Schluß des Kapitulars gesetzt. Danach, als ob das Kapitular von Herstal zur Lex Salica gehörte: EXPLICIT LEX SALICA.

  • 138v-140r
    CAP. I, V-XIII - Capitulare missorum (a. 803), Rubrik, cc. 1-2, 6, 3-5, 7-13, 15-19, 14, 20-22, 25-28, 23 und 24: DE CAUSIS EMENDANDIS. De ecclesiis emendandis et ubi in unum - qui menciendo uadunt (insgesamt MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 17 - S. 116 Z. 27).

  • 140r
    Capitula Francica, c. 3: Vt missi nostri una cum sociis - nullatenus tardant (MGH Capit. 1, Nr. 104, S. 213 Z. 22 - 24, ed. nach Cod. Nürnberg Cent. V, App. 96, fol. 32r).

  • 140r-142r
    Lex Salica, Recapitulatio solidorum (ed. K. A. Eckhardt, Pactus legis Salicae II 2, S. 529-532); EXPLICIT LEX SALICA.

  • 142r-v
    I-V - Capitula per missos cognita facienda (a. 805/813), Inskription, cc. 1-5 (danach Blattverlust): HAEC CAPITULA MISSI NOSTRI COGNITA FACIANT OMNIBUS IN OMNES PATRIAS. Vt nullus ad mallum uel ad placitum - placitum adducant (MGH Capit. 1, Nr. 67, S. 156 Z. 26 - S. 157 Z. 8; dazu Nachtrag MGH Capit. 2, S. XXXVI).

  • 143r
    Capitulare missorum Niumagae datum (a. 806), Fragment der cc. 8 und 15: Sunt et alii qu.. - res quas... (MGH Capit. 1, Nr. 46, S. 131 Z. 40 - S. 132 Z. 2, S. 132 Z. 19-20; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 63). Durch Pergamentabriß ist jeweils nur das erste Drittel der Zeile erhalten.

  • Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805), Fragment von c. 22: De liberis hom... (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 125 Z. 38 - S. 126 Z. 3). Durch Pergamentabriß ist jeweils nur das erste Drittel der Zeile vorhanden.

  • 143r-v
    Capitula Francica, c. 7: Si quis per cartam... - ..xsoluere (MGH Capit. 1, Nr. 104, S. 215 Z. 1-12). Wegen Pergamentabriß ist fol. 143r jeweils nur das erste Drittel der Zeile erhalten, fol. 143v lassen sich nur noch wenige Worte und Buchstaben lesen, immerhin unter der Quarzlampe aber so viel, daß es am Inhalt des kopierten Textes keinen Zweifel geben kann.

Bibliographie
Kataloge:
  • E. Pellegrin, Manuscrits latins de la Bodmeriana (Bibliotheca Bodmeriana. Catalogus V: Manuscrits latins, Fondation Martin Bodmer, Cologny-Genève 1982) S. 207-217
Abbildungen:
  • B. Gagnebin, Une source capitale pour la recherche à Genève: La Fondation Martin Bodmer (durchgesehener und ergänzter Nachdruck 1967) Fig. 10 (foll. 60v und 61r)
Projektspezifische Referenzen:


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Sehr gutes Farbdigitalisat.

Schreiber

Der Schreiber kopierte den Text in einer sehr sauber ausgeführten karolingischen Minuskel. Die Worttrennung wurde aber nicht immer korrekt vorgenommen (z.B. fol. 136r: Vtepi depbris etclericis.)

Buchstabenformen

Ligaturen werden insgesamt relativ sparsam eingesetzt, es finden sich Ligaturen von et, bei denen der obere Teil keine übliche Schlaufe, sondern nur ein diagonaler Strich ist, sowie NT, or, ra und us. Bei Verneinungen (non, neque etc.) verwendet der Schreiber gerne Majuskel-N.

Abkürzungen

Der Schreiber verwendet nur gängige Abkürzungen, auffälliger ist nur nrt für noster (fol. 137r Z. 5).

Gliederungsmerkmale

BK 39 wird durch eine rote Rubrik in Unziale eingeleitet. Die Kapitelnummern sind ebenfalls in Rot ausgeführt. Bei c. 5 steht zusätzlich CAP vor der Kapitelnummer. C. 8 und 9 wurden beide mit VIII gezählt und c. 10 wurde bei der Zählung übersprungen, so dass c. 11 die Kapitelnummer VIIII erhielt. Die Initialen, die jedes Kapitel einleiten, sind mal in roter, mal in Texttinte geschrieben worden.

BK 20a, die sog. Forma communis des Capitulare Haristallense, wird durch den Prolog eingeleitet, dessen erste Zeile in Capitalis rustica geschrieben wurde. C. 1 wird mit CAPITULO PRIMO in roter Tinte gezählt. Die Kapitel 4 und 5 sind unter IIII subsumiert, sodass die Zählung, die in roter Tinte ausgeführt ist, danach um eins zu niedrig ist. C. 10 wird in verkürzter Fassung geboten (bis accusator emendet), der Rest des Textes folgt als eigener, aber ungezählter Abschnitt nach c. 23. Danach folgt EXPLICIT LEX SALICA. Die einzelnen Kapitel werden mit Initialen in Texttinte eingeleitet.

BK 40 wird bis auf c. 29 vollständig geboten (c. 1-2, 6, 3-5, 7-13, 15-19, 14, 20-22, 25-28, 23-24): Nach der Rubrik, die in Unziale geschrieben wurde, folgt c. 1, das mit CAP. I eingeleitet wird. Die folgenden drei Kapitel sind ungezählt, ehe c. 4 und 5 als V und VI erscheinen. Darauf folgen c. 7-13 in korrekter Zählung. Ab dem danach folgenden c. 15 gibt es keine Zählung mehr, aber die Kapitel sind durch Absätze und Initialen deutlich als solche erkennbar. Die Kapitelnummern und die Initiale von c. 1 wurden in roter Tinte ausgeführt. Direkt an BK 40 schließt sich BK 104 c. 3 an, das auf zwei ungezählte Abschnitte aufgeteilt wurde.

BK 67 wird durch eine rote Rubrik in Unziale eingeleitet. Die Zählung und die Initiale von c. 1 sind ebenfalls in roter Tinte ausgeführt. Alle Kapitel sind korrekt durchgezählt (wobei die Kapitelzahl V aufgrund von Pergamentschäden nicht mehr erkennbar ist), c. 6 fehlt wegen Blattverlusts.

Auf dem letzten Blatt des Codex folgen noch BK 46 c. 8 und 15, die sehr wahrscheinlich in einem Textblock zusammengefasst wurden. Daran schließen sich BK 44 c. 22 und - nach einer Leerzeile - BK 104 c. 7 an.

Benutzungsspuren

In der Leerzeile vor BK 104 c. 7 steht eine fragmentarische Notiz von anderer Hand in dunklerer Tinte.

Sonstiges

Fol. 142v ist sehr fleckig und nachgedunkelt sowie die Tinte an einigen Stellen verblasst; der Text lässt sich aber dennoch ganz überwiegend problemlos lesen. Von fol. 143 hat sich nur ein langer Streifen erhalten, sodass etwa nur ein Drittel einer jeden Zeile lesbar ist. Auf fol. 143v ist zudem die Tinte stark abgerieben und verblasst, sodass nicht mehr alles entziffert werden kann.

[fol. 133r] [1]
CAPITULA QUE IN LEGE SALICA DE HOMICIDIIS CLERICORUM1* MITTENDE SUNT2*  
I  
[BK 39 c. 1]
Qui subdiaconum occiderit · CCC · solidos3* conponat4* Qui diaconum · CCCC · solidos5* componat Qui presbiterum · DC · solidos6* componat · Qui episcopum · DCCCC · solidos7* conponat8* Qui monachum CCCC · solidos9* · conponat  
1*
gek. CLERICOR
2*
gek. ST
3*
gek. sl
4*
gek. cop
5*
gek. sl
6*
gek. sl
7*
gek. sl
8*
gek. cop
9*
gek. sl
II  
[BK 39 c. 2]
Si quis inmunitatem damnum aliquod fecerit DC · solidos10* conponat11* Si autem homo furtum aut homicidium · uel quodlibet crimen foris committerit · infra inmunitatem fugiens · mandet comes episcopo uel abbati · uel uicedomini · uel quicumque locum episcopi aut abbati tenuerit · ut reddat ei reum · Si ille contradixerit · et eum reddere noluerit · in prima contradictione · solidis12* XV · culpabilis13* iudicetur14* Si ad secundam eum reddere noluerit · XXX · solidis15* culpabilis16* iudicetur17* Si nec ad terciam consentire noluerit · quicquit reus damni fecerat · totum ille qui cum infra inmunitatem retinet · nec reddere uult · soluere cogatur · et ipse comes ueniens licentiam habeat ipsum hominem infra inmunitatem quaerendi · ubicumque eum [fol. 133v] inuenire potuerit · Si autem statim in prima inquisicione comiti responsum fuerit quod reus infra immunitatem quidem fuisset sed fuga lapsus sit · statim iuret quod ipse eum ad iustitiam cuiuslibet disfaciendam fugire non fecisset · et sit ei in hoc satisfactum · Si autem intranti in ipsam inmunitatem comiti collectu [!] manu quislibet resistere temptauerit · Comes hoc ad regem uel principem deferat · ibique iudicetur · Ut sicut ille qui inmunitatem damnum fecit · DC · solidos18* conponere debeat · Ita qui comiti collecta manu resistere praesumserit · DC · solidis19* · culpabilis20* iudicetur21*  
10*
gek. sl
11*
gek. cp
12*
gek. sl
13*
gek. cul
14*
gek. iud
15*
gek. sl
16*
gek. cul
17*
gek. iud
18*
gek. sl
19*
gek. sl
20*
gek. cul
21*
gek. id
III  
[BK 39 c. 3]
Si quis ad ecclesiam confugium fecerit · in atrio ipsius ecclesiae pacem habeat · nec sit ei necesse ecclesiam ingredi · et nullus eum inde per uim abstrahere praesumat · sed liceat confiteri quod fecit · et inde per manus bonorum hominum ad discussionem in publico producatur  
IIII  
[BK 39 c. 4]
Si quis hominem in iuditio iniuste contra alium altercantem adiuuare [fol. 134r] per malum ingenium praesumpserit · atque inde coram iudicibus uel comite increpatus fuerit et negare non potuerit · XV · solidis22* culpabilis23* iudicetur24*  
22*
gek. sl
23*
gek. culp
24*
gek. iud
CAPITULUM V  
[BK 39 c. 5]
Si quis de libertate sua fuerit interpellatus · et timens ne in seruicium cadat · aliquem de propinquis suis per quem se in seruitium casurum timens occiderit · Id est · patrem · matrem · patruelem · auunculum · uel quemlibet huiusmodi propinquitate persona Ipse qui hoc perpetrauerit · moriatur · agnicio eius et consanguinitas · in seruitutem cadat · Et si negauerit se illum occidisse · ad nouem uomeres ignitos iuditio dei examinando accedat  
VI  
[BK 39 c. 6]
Qui res suas pro anima sua ad casa dei tradere uoluerit · domi traditionem faciat · coram testibus legitimis · et qui actenus in hoste facte sunt traditiones de quibus nulla est questio · stabiles permaneant · Si uero aliquis alii res suas tradiderit [fol. 134v] et in hoste profectus fuerit · et ille cui res tradite sunt interim mortuus fuerit adhibitis testibus coram quibus traditio facta est · res suas recipiat · Si autem ipse mortuus fuerit heredes eius legitimi res traditas recipiat ·  
VII  
[BK 39 c. 7]
Si quis per cartam ingenuitatis a domino suo legitimo · libertatem est consecutus · liber permaneat · Si uero aliquis eum iniuste inseruire temptauerit · et ille cartam ingenuitatis suae ostenderit · et aduersarium se inseruire uelle conprobauerit · ille qui hoc temtauit · multa quae in carta discripta est · soluere cogatur · Si uero non paruerit · sed iam ab illo qui eum inseruire uoluerat disfacta est · uuitrigeldum eius conponat · duas partes illi quem inseruire uoluerit · terciam regi · et ille iterum per praeceptum regis libertatem suam conquirat  
VIII  
[BK 39 c. 8]
Liber qui se loco uuadii in alterius [fol. 135r] potestate commisserit · ibique costitutus [!] damnum aliquodlibet [!] fecerit · qui eum in loco uuadii suscepit · aut damnum soluat · aut hominem in mallo productum dimittat · perdens simul debitum propter quod eum uuadio suscepit · et qui damnum fecit · dimissus iuxta qualitatem regi25* cogantur emendare · Si uero liberam feminam habuerit · usque dum in pignus extiterit · et filios habuerit · liberi permaneant :  
25*
korr. aus regis
VIII  
[BK 39 c. 9 BK 39 c. 10]
Omnia debita quae ad partem regis solui debent solidis26* · XII dinnariorum [!] soluant · excepto freda quae in lege salica conscripta est · Illa eadem solido27* quo cetere conpositiones solui debent conponatur · Si quis causam iudicatam repetere praesumpserit in mallo · ibique testibus conuictus fuerit · aut XV solidos28* conponat · aut XV ictos ab scabiniis qui causam prius iudicauerunt accipiat ·  
26*
gek. sold
27*
gek. sold
28*
gek. sold
VIIII  
[BK 39 c. 11]
Obtimi quisque in pago uel in ciuitate [fol. 135v] in testimonium adsumantur · et cui his contra quem testimoniari debent · nullum crimen possit indicere29*  
29*
Es folgen, eingeschoben zwischen BK 39 c. 11 und dem Beginn von BK 20a, Titel 71 und 72, 1 der Lex Salica Karolina emendata (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 235).
[Nicht transkribierter Text]
[13]
[BK 20a Prolog]
ANNO FELICITER XI REGnante domno nostro karolo gloriosissimo regis · in mense marcio · facta capitulare qualiter congregatis in unum synodalem consilio episcopos · abbatis · uirisque inlustribus · una cum piissimo domno nostro · secundum uoluntatem deo nostro · pro causis oportunis consenserunt decretum  
CAPITULO PRIMO [fol. 136r]  
[BK 20a c. 1]
De metropolitanis · ut suffraganeis episcopis eis corrigant · ut eis secundum canonis subiecti sint · et ea quae erga ministerium illorum emendanda cognoscunt · libenti animo emendant atque corrigant  
II  
[BK 20a c. 2]
De episcopis · ubi praesens episcopi ordinati non sunt · sine tarditate ordinentur  
III  
[BK 20a c. 3]
De monasteriis qui regulares fuerunt ut secundum regulam uiuant · Necnon et monasteria puellarum · ordinem sanctum custodiant · et unaqueque abbatissa in suo monasterio · sine intermissione resedeat  
IIII  
[BK 20a c. 4 BK 20a c. 5]
Vt episcopi de presbiteris et clericis30* · infra illorum parroechia potestatem habeant secundum canones · Similiter et de incestuosis hominibus emendandi licentiam habeant · Seu et de uiduis infra suam parrochiam potestatem habeant ad corrigendum ·  
30*
korr. aus cr
V  
[BK 20a c. 6]
Vt nulli liceat alterius clericum recipere · aut ordinare · in aliquo gradu ·  
VI  
[BK 20a c. 7]
De decimis · ut unusquisque suam decimam donet [fol. 136v] atque per iussionem episcopi dispensentur  
VII  
[BK 20a c. 8]
Vt homicidas aut ceteros reos qui moriri legibus debent · et ad ecclesiam confugiunt · Non excusentur · Neque eis ibidem uictus detur ·  
VIII  
[BK 20a c. 9]
Vt latrones de infra emunitate illi iudicis ad comitum praesentetur placitum · et qui hoc non fecerit · beneficium et honorem perdant · Similiter et uassus noster · si hoc Non adimpleuerint · beneficium et honorem perdant · Et qui beneficium Non habuerit bannum soluat ·  
VIIII  
[BK 20a c. 10]
De eo qui periurium fecerint · Nullam redemtionem · Nisi manum perdant · Quod si accusator contendere uoluerit de ipso periurio · stant ad crucem · et si iurator uinciat · legem suam accusator emendet ·  
X  
[BK 20a c. 11]
De uindicta et iuditium latronibus factum testimonium episcoporum · absque peccato comitis esse dicunt · Ita tamen · ut absque inuidia aut occasione mala · et nihil aliut ibi interponatur · Nisi uera iustitia ad perficiendo · Et si per hodio aut male ingenio [fol. 137r] Nisi per iustitiam faciendam homine31* defecerit · honorem suam perdat · et legibus contra quem iniuste fecit · secundum penam quam intulit emendetur  
31*
Über e eventuell eine radierte Kürze (für -m).
XI  
[BK 20a c. 12]
Vere boneque memoriae genitor noster in sua placita constituit · et synodus conseruare uolemus  
XII  
[BK 20a c. 13]
De rebus uero ecclesiarum · unde nunc census exeunt · decima et nona · cum ipso consenso sit soluta · Et unde antea Non> exierunt similiter Nona et decima detur · Atque de casatis L · solidum32* · I · et de casatis XXX · medio solido33* ; et tremissem · de XX · Et praecarias ubi modi svnt34* renouentur · et sit descriptio inter praecarias de uerbo nostro factas · et inter eas quae spontanea35* uoluntate · de ipsis rebus ecclesiarum faciunt ·  
32*
gek. sl
33*
gek. sl
34*
korr. aus sint
35*
korr. aus spontaneae
XIII  
[BK 20a c. 14]
De trusta facienda · Nemo praesumatur  
XIIII  
[BK 20a c. 15]
De cerariis et tabulariis · atque cartularii sicut a longo tempore fuit obseruetur ·  
XV  
[BK 20a c. 16]
De sacramentis36* pro geldonia · in inuicem coniurantibus · ut nemo facere pręsumat · [fol. 137v] Alio uero modo de illorum helemosinis aut de incendio · aut de naufragio · quamuis conuenencia faciant · nemo in hoc iurare praesumat ·  
36*
korr. aus c
XVI  
[BK 20a c. 17]
De iter agentibus qui ad palatium · aut aliubi pergunt · ut eos cum collecta · nemo sit ausus adsallire · et nemo herbam alterius defensionis tempore37* tollere praesumat · nisi in hoste pergendum · aut missus noster sit · et qualiter facere presumat emendet38* ·  
37*
gek. tepr
38*
n korr. (?)
XVII  
[BK 20a c. 18]
De teloneis qui iam antea forbanniti fuerint · nemo tollat · nisi ubi antiquo tempore fuerunt  
XVIII  
[BK 20a c. 19]
De mancipia quae uenduntur · ut in praesencia episcopi · uel comitis sit · aut in praesencia archidiaconi · et centenarii · aut in praesentia uicedomino · et uicecomitis · aut ante bene nota testimonia · Et foris marca Nemo mancipium uendat · et qui hoc fecerit · tantas uices bannum soluat · quanta mancipia uendidit · et si non habet praecium [fol. 138r] semetipsum in uuadio donec bannum persoluet  
XVIIII  
[BK 20a c. 20]
De brunias · ut nullus foris nostro regno uendere praesumat  
XX  
[BK 20a c. 21]
Si comes in suo ministerio iustitias Non fecerit · misso nostro de sua causa soniare faciat · usque dum iustitias ibidem factas fuerint · Et si uuassus39* noster iustitias Non fecerit · tunc et comis et missus ad ipsius casa resedeant · et de suo uiuant quousque iustitiam faciant  
39*
u2 korr. (?)
XXI  
[BK 20a c. 22]
Si quis pro faida praecium recipere Non uult tunc ad nos transmissus sit · et nos eum dirigamus · ubi damnum minime facere possit · Simili modo et qui pro faida praecium soluere noluerit · Nec iustitiam exinde facere · in tale loco eum mittere uolumus · ut pro eodem maior · damnus Non crescat  
XXII  
[BK 20a c. 23]
De latronibus · ita praecipimus obseruandum · ut prima culpa · Non moriatur · sed oculum dextrum perdat · [fol. 138v] De secunda uero culpa · Nasus ipsius latronis · capuletur · Tercia uero culpa · si non emendauerit · moriatur ·  
[BK 20a c. 10]
Haec uero de minoribus causis obseruandum · De maioribus uero rebus · aut de statu ingenuitatis secundum legem custodiant ·  
EXPLICIT LEX SALICA  
DE CAUSIS EMENDANDIS  
CAPITULUM · I  
[BK 40 c. 1]
De ecclesiis emendandis · et ubi in unum locum plures sunt quam necesse sit · ut destruantur quae necessaria Non sunt · et aliae construantur  
[BK 40 c. 2]
Vt presbiteri Non ordinentur priusquam examinentur · et ut excommunicationis passim · et sine cause Non fiant ·  
[BK 40 c. 6]
De fugitiuis ac peregrinis · ut distringantur · ut scire possimus quae sint aut unde uenerunt  
[BK 40 c. 3]
Vt missi nostri scabinios · aduocatos · Notarios per singula loca eligant · ut eorum nomina quando reuersi fuerint secum scripta deferant [fol. 139r]  
V  
[BK 40 c. 4]
De his qui legem conseruare contemserint · et per fideiussores ad presentiam regis deducantur  
VI  
[BK 40 c. 5]
Vt ille qui haribanno soluere debent coniectum faciant ad haribannatorem  
VII  
[BK 40 c. 7]
Ut bauca · et brunia · Non dentur Negociatoribus  
VIII  
[BK 40 c. 8]
De mensuris · ut secundum iussionem nostram aequales fiant  
VIIII  
[BK 40 c. 9]
Vt non mittantur testimonia super uestitura domni pipini regis ·  
X  
[BK 40 c. 10]
Ut nec colonus · Nec fiscalinus · possint aliubi traditiones facere ·  
XI  
[BK 40 c. 11]
Vt nullus praesumat hominem ad iudicium sine causa iactare · nisi iudicatum fiat  
XII  
[BK 40 c. 12]
Ut liber ˙ homo qui in monasterio regulari comam deposuerit · et res suas ibidem delegauerit · promissionem factam secundum regulam · firmiter teneat ·  
XIII  
[BK 40 c. 13]
Vt omnia quae uuadiare debent · iuxta quod in legem continet · pleniter secundum ipsam legem reuuadite fiant · et in postmodum [fol. 139v] uel domnus rex · uel ille cuius causa est · iuxta quod ei placuerit misericordiam faciant  
[BK 40 c. 15]
Vt nullus ebrius suam causam in mallum conquirere possit · Nec testimonium dicere · Nec placitum comis habere · Nisi ieiunus  
[BK 40 c. 16]
Vt nemini liceat cogere ad bibendum  
[BK 40 c. 17]
De missis nostris discurrentibus · uel ceteris hominibus propter utilitatem nostram iter agentibus · ut nullus mansionem contradicere praesumat  
[BK 40 c. 18]
De canibus qui in dextro armo tonsi sunt · ut homo qui eum habuerit · cum ipso cano in praesencia regis ueniat  
[BK 40 c. 19]
Vt populus interrogetur de capitula quae in lege nouite [!] addita sunt · et postquam omnes consenserint · subscriptionis · uel manufirmationis suas · in ipsis capitulis faciunt ·  
[BK 40 c. 14]
De episcopis · abbatibus · comitibus · qui ad placitum Non uenerunt  
[BK 40 c. 20]
Vt nullus ad placitum banniatur [fol. 140r] Nisi qui causam suam quaerit · aut si alteri quaerere debet ††† · excepto scabineis VII · qui per omnia placita praeesse debent ·  
[BK 40 c. 21]
De falsis testibus · ut non recipiantur  
[BK 40 c. 22]
Vt nullus praesumat per uitam regis et filiorum eius iurare  
[BK 40 c. 25]
Vt missi nostri qui iam breues detulerunt de adnunciatione · uolumus ut adducat de opere40*  
40*
Der Wortteil -pere steht zwei Zeilen höher im Freiraum am Zeilenende.
[BK 40 c. 26]
Quantam moram faciant in unoquoque loco et quod homines secum habeant  
[BK 40 c. 27]
De prudentia et constantia missorum Nostrorum ·  
[BK 40 c. 28]
De falsis monetariis requirendum est  
[BK 40 c. 23]
De illis saxonibus qui uxores Non habent ·  
[BK 40 c. 24]
De signatis qui menciendo uadunt  
[BK 104 c. 3]
Vt missi nostri una cum sociis · qui in eorum sacro commonere uidentur  
[BK 104 c. 3]
Episcopi · abbatibus · comites · seu uuassi nostri omnes generalitatem si necesse fuerit festinare Nullatenus tardant  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 142r] [12]
HAEC CAPITULA MISSI NOSTRI COGNITA FACIANT OMNIBUS IN OMNES PATRIAS  
I  
[BK 67 c. 1]
Vt nullus ad mallum uel ad placitum infra patriam · arma id est41* · scutum uel lancea non portet ·  
41*
id est gek. ide
II  
[BK 67 c. 2]
De latronibus · quicumque post missam sancti iohannis latronem mansionem dedit · si francus · est · cum XII · similibus francis iuret quod latronem eum fuisse ˙ Non sciret · licet pater eius sit · uel frater · aut propinqu[us] [fol. 142v] si hoc iurare Non potuerit · et ab aliquo conuictus fuerit · quod latronem in hospicio su[sc]episset · quasi latro et infidelis iudicetur · Qui latro est · et infidelis est noster et fra[n]cor[um] · Et qui42* illum suscepit · similis est · illi · Si autem audiuit quod latro fuisset · et tamen Non scit firmiter · aut iuret solus quod numquam eum audisset · Nec per ueritatem Nec per mend[...]um latronem · aut sit paratus si ille de latrocinio postea uictus fuerat ut similiter damnetur  
42*
q korr. (?)
III  
[BK 67 c. 3]
Vt nullus comparet caballum · bouem · et iumenta · uel alia · Nisi illum homin[em] cognoscat qui ei uendidit · aut de quo pago est · uel ubi manet · aut quis est ei se[ni]or  
IIII  
[BK 67 c. 4]
De [a]uenticiis · ut missi nostri ad placitum uenirent · habea[..] descrip[...] quanti aduenticii sunt · illor[.] mis[...]co · et de quo pago sunt · et nomina eorum · et qui sunt eorum seniores ·  
[.]43*  
[BK 67 c. 5]
S[..]iliter direxi[..]s missos in aquitania et langobardia ut omnes fugitiuos et aduenticios ad nostrum placitum adducant · [fol. 143r]  
43*
Die Kapitelzahl V ist aufgrund von Pergamentschäden nicht mehr zu erkennen.
[BK 46 c. 8 BK 46 c. 15]
Sunt et alii qu[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] debent · et in t[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] cis fatigati · [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] iussorum man[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] uel paruum pos[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] suscipiant m[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] lucrum ex[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] uenciones l[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] res quaslibe[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]  
[BK 44 c. 22]
De liberis hom[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] regias et fe[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] similiter fis[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] ut de heredit[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] quaerenda · [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] abiciantur · [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] causa honor [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] ribus nostris r[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]  
[BK 104 c. 7]
Si44* quis per carta[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] quolibet h[o][...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] fuerit · Pr[...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] libertatis [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [fol. 143v] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]egitim[us au][.....] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]onorum [...​.​...] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]do ipse [...​...] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]ur · Si ue[ro][....] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] du[a]b[us] aliis c[.....] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] manu firm[at][.....] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...] fuerint [suam] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]eracem et leg[...]mam [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]ellari[us tam][..] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...][sib][.] [loci] [.][llius] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]s · S[...​.​.​.​...] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...][abuerit] [.....] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]onfir[mand][..] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]his[...​.​.​...] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] fals[am] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]t · Si [uero] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]em aut [...​...] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...][ne · uictus] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] eff[..]ere [....] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...] ingenui[tatis] [...​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​.​...]xsoluere  
44*
In der vorangehenden Zeile, die wohl leer geblieben ist, steht von anderer Hand eine Notiz in karolingischer Minuskel, die wie der Text nur teilweise zu lesen ist: ...i si de duobus causis . ut testim...