Capitularia - Edition of the Frankish Capitularies

Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, iur. 4° 134

Manuscript description according to Mordek

Repository
Stuttgart
Württembergische Landesbibliothek
iur. 4° 134
Siglum St1
Digital image available at WLB Stuttgart
To the "Manuscript of the Month" blogpost
Origin and history
Origin:

10. Jh., 2./3. Viertel (P. Burkhart), 10./11. Jh. oder 11. Jh., 1. Hälfte (H. Mordek); Alemannien (H. Hoffmann, P. Burkhart: St. Gallen)

Provenance:

Prämonstratenserkloster Weißenau bei Ravensburg (199v unter radierter Zeile Besitzvermerk des 14./15. Jh.: Liber sancti petri a maria minoris) bis zur Amtszeit des letzten Abtes Bonaventura Brem († 1818; Innenspiegel vorn in der Mitte: aufgeklebtes Papier mit dem Wappen Abt Bonaventuras [Schriftzeichen BAZW = Bonaventura Abbas Zu Weißenau]; 1r oben gedruckter Papierstreifen Bonaventura Abbas Minoraug., auf Provenienzvermerk Bibliotheca Minoraugiensis geklebt); nach der Säkularisation auf Schloß Liebenau unweit von Weißenau (Sitz der verbliebenen Prämonstratenser unter Franz von Baratti), wo Dr. Karl Maier, Eßlingen, die Hs. kollationiert haben muß (Innenspiegel vorn oben: Eintrag von Prof. Michaelis, Tübingen, die Hs. sei „im Jahre 1830 für die von Dr. Pertz herausgegebenen Monumenta German. histor. verglichen worden“; das offenbar später hinzugefügte „cf. Legum T. III. pag. 9. nr. I12“ bezieht sich auf Merkels Edition der Lex Alamannorum von 1849, aber schon Pertz, MGH LL 1 [1835] S. 267 Nr. 4 arbeitete mit Maiers Kollationen); nach dem Tode Pfarrer Friedrich Schlegels zu St. Christina bei Ravensburg († 1842) unter der Verwaltung Fräulein Schlegels offenbar abhanden gekommen; um 1854 erstanden von Dr. Konrad Dietrich Häßler für die Königliche Bibliothek Stuttgart. Alte Signatur: auf dem Rücken u. a. 35 .

Physical description
Material: Pergament
Number: 199 + 2 foll.
Size: 218 × 145 mm
Body text: 160 × 95 mm
Quires:
3 IV24 + (V-l)33 + (IV-1)40 + 19 IV192 + (IV-1)199 + 2201
Lines: 21 (die angebundenen foll. 200 und 201: 18-19)
Columns: 1
Script: karolingische Minuskel
Decoration:

Texttinte schwarz und braun, orangerote Rubriken in Capitalis (rustica) und Minuskeln, rote Zahlen; meist einfache rote Initialen, einige große rote Initialen mit Akanthus und Bandmustern, 39v mit Hundekopf. Fol. 37v (in großer R-Initiale zu Beginn der Admonitio generalis des Ansegis) ungewöhnliches Bild Karls d. Gr. als bärtigen Herrschers mit ottonischer Krone, Palmzepter und Reichsapfel.

Binding:

heller Ledereinband (mit Zierprägung) um Holzdeckel, eine Schließe

Contents
Note:

Die erst aus nachkarolingischer Zeit stammende große Stuttgarter Rechtshs. eröffnet regionalgetreu mit der Lex Alamannorum. Die Kapitularien sind gleich durch zwei Sammlungen vertreten:

1. (foll. 34r-136v) die bekannte umfangreiche Collectio Ansegisi, von der folgenden Kapitulariensammlung vor allem durch Exzerpte aus römischen Rechtstexten getrennt,

2. (foll. 173v-199v) in zwei Teilen:

2a. (foll. 173v-183r) eine kleine Collectio vor allem mit Ansegis-Auszügen, in die - und das macht das Stuttgarter Kompendium so überaus wertvoll - nach zwei häufig tradierten Kapiteln das sonst nur aus dem alten Druck Herolds bekannte Capitulare missorum de exercitu promovendo Karls des Großen aufgenommen ist,

2b. (foll. 183r-199v) eine erneute Epitome Ansegisi mit ergänzendem Material aus den Büchern 4 und 3.

Wenn man das Breviarium Erchanberti mit der Notker von St. Gallen zugeschriebenen Continuatio für spätere Zutat hält, könnte das mit Cod. München Lat. 4460 verwandte Rechtswerk, wie der Ansegis selbst, schon aus der Zeit Ludwigs des Frommen stammen, doch scheinen mir die alamannischen Spezifika und der nach Ansegis ab fol. 136v fast durchgängig zu beobachtende exzerptorische Charakter der Stücke eher darauf hinzudeuten, daß der Urheber des Stuttgartensis bzw. dessen Vorlage auch redaktionelle Eigeninitiativen entwickelte - in welchem Umfang, mag offenbleiben.

  • 1r-33r
    Lex Alamannorum (Klasse B), Titelverzeichnis und Text (MGH LL nat. Germ. 5, 1, S. 54-156; Sigle B 31; zur Hs. S. 17).

  • 33v
    Leer (Ende der Lage).

  • 34r-136v
    Ansegisi abbatis capitularium collectio (Klasse A; eng verwandt mit Cod. München Lat. 4460, Bezug auch zu den gleichfalls südddeutschen Codd. Stuttgart HB VI 112 und München Lat. 3853 mit Deszendenten), Bücher 1-4 bis zur Rubrik von c. 74 (die Praefatio könnte auf den beiden zwischen foll. 33 und 34 abgeschnittenen Blättern gestanden haben) (MGH Capit. 1, S. 395-446); zum auffallenden Bildnis Karls des Großen fol. 37v siehe oben.

  • 136v-137r
    Isidor von Sevilla, Etymologiae, V, 15 (bis nuncupata est [wohl korr. aus nuncupat agitur]) und V, 1, 5-7 (ed. Lindsay).

  • 137r-160r
    Exzerpt der Epitome Aegidii der Lex Romana Visigothorum mit Capitulatio I-XCV; Titel vor dem Textkorpus: BREUIS EXCERTIO DE THEODOSIANO (Zusammenstellung bei Hänel, Über den wieder aufgefundenen Codex Weissenaugensis, S. 9 f., der S. 15 f. Verwandtschaft mit Cod. München Lat. 4460 konstatiert); am Schluß: EXPLICIT.

  • 160r-161v
    LEX IUSTINIANI (erstes NI über der Zeile) AUGUSTI PRO EPISCOPIS ET MONASTERIIS CAPITULUM PRIMUM: Justinian, Novelle 5 De monachis in verkürzter, modifizierter Form (nach der Hs. gedruckt von Hänel, Über den wieder aufgefundenen Codex Weissenaugensis, S. 11 f. Anm. 9 von S. 10; zur Überlieferung in den sog. Privilegia concilii Uizaceni vgl. Krah, Lex episcoporum, S. 18 Anm. 32 von S. 17. Dieselbe Version der Novelle wie der Weissenaugensis, aber vollständiger, bieten Hss. der Collectio Dionysio-Hadriana, siehe bei Cod. Paris Lat. 3846, foll. 123ra-125ra).

  • 161v-162v
    Epitome Iuliani, cc. 490, 488, 489, 492 und 493 (numeriert XI-XIIII), alle zu demselben Thema wie die 5. Novelle Justinians (ed. G. Hänel, Iuliani epitome latina novellarum Iustiniani [Leipzig 1873] S. 162 f.); am Schluß EXPLICIT.

  • 162v
    Konzil von Chalkedon (a. 451), c. 17 (Dion. 2) (Schwartz, Acta 2, 2, 2, S. 58).

  • 162v-163r
    Drei Kapitel der Epitome Aegidii der Lex Romana Visigothorum, als Nachtrag zu den Exzerpten foll. 137r-160r zu erkennen, wo sie im Textkorpus fehlen, doch von der Capitulatio festgehalten werden mit entsprechenden Kapitelzahlen (LXVIIII [statt richtig XLVIIII], LXVIII, L) und Rubriken: Cod. Theod. 10, 11; Gaii Instit. 11; Cod. Theod. 11, 5 (ed. Hänel, Lex Romana Visigothorum, S. 218, 326 und 224).

  • 163r-172v
    Erchanberti breviarium regum Francorum mit der Monachi Augiensis continuatio (Notker von St. Gallen?) (nach der Hs. ed. Ae. Ussermann, Germaniae sacrae prodromus seu collectio monumentorum res Alemannicas illustrantium 1 [St. Blasien 1790] S. XLI-LII; auszugsweise ed. G. H. Pertz, MGH SS 2 [Hannover 1829] S. 328-330).

  • 173r-v
    Unnumerierte Capitulatio zur 173v-183r folgenden Kapitulariensammlung, die schon Herold, Originum ac Germanicarum antiquitatum libri, S. 319-324, im Jahre 1557 nach einer verwandten Hs. herausgegeben hat.

  • 173v-174v
    II (c. 1 nicht numeriert) - Capitula legibus addenda (a. 818/819), cc. 1 und 2: SI QUIS AUT EX LEUI CAUSA AUT sine causa - debitum persoluat (MGH Capit. 1, Nr. 139, S. 281 Z. 3-29); am Anfang 5 freie Zeilen, wo der Rubrikator statt der zu erwartenden Originalrubrik die kurze Überschrift von Benedictus Levita 1, 230 eingetragen hat: DE HOMICIDIIS in ecclesiis uel in atriis earum perpetratis (MGH LL 2, 2, S. 58). Die lange Originalrubrik stand offenbar noch in der Vorlage, sie ist auch bei Herold, Originum ac Germanicarum antiquitatum libri, S. 319 gedruckt.

  • 174v-177r
    III - Capitulare missorum de exercitu promovendo (a. 808), nur hier überliefert: Ut omnis liber homo qui IIII mansos vestitos - qui anno praeterito nobiscum fuerunt (MGH Capit. 1, Nr. 50, S. 137 Z. 7 - S. 138 Z. 20; nach einer verwandten Hs. ed. Herold, Originum ac Germanicarum antiquitatum libri, S. 320 f.); das als c. III gezählte c. 7 wurde nachträglich mit der Capitulatio-Rubrik versehen (die am Anfang des Kapitulars für die Rubrik freigelassenen 2 1/4 Zeilen blieben leer): Breuis capitulorum quam missi dominici promouere (dafür in der Capitulatio richtig habere) debent ad exercitum promouendum (MGH Capit. 1, Nr. 50, S. 137 Z. 5 f.).

  • 177r-183r
    XV-XXXIII - Ansegis, Buch 4, cc. 15-33 (MGH Capit. 1, S. 438-441); am Schluß: EXPLICIT.

  • 183r-185r
    Capitulatio (die Zählung bricht mit XXI ab) zur nachfolgenden Exzerptsammlung des Ansegis, deren erste zwei Kapitel nach den Kapitelzahlen, wie bei der vorhergehenden Sammlung, auch aus der Vorlage des Ansegis stammen könnten.

  • 185r-199v
    CAP. PRIMUM, II, XXXVI-LVIIII, LXI-LXX (LXV doppelt), LXVII-<L>XVIII, LXX, LXXII-LXXV, LXXVII<I> -LXXVIII<I>, LXXXIII-CVII - Capitula per se scribenda (a. 818/819), cc. 1-2 oder Ansegis, Buch 4, cc. 34-35 (MGH Capit. 1, Nr. 140, S. 287 Z. 8-17 bzw. MGH Capit. 1, S. 441 f.), Ansegis, Buch 4, cc. 36-57, 59-70; Buch 3, cc. 67-68, 70, 72-75, 78-79, 83, 86, 89, 90, 38-39, 43-45, 47-49,52-53, 55, 61, 64-66; Buch 4, c. 9; Buch 3, cc. 11, 14, 16, 26-27 (MGH Capit. 1, S. 442-445, 432-434, 429-432, 437, 427 f.).

    Die zweite Ansegis-Überlieferung in Cod. Gotha Memb. I 84, foll. 376 ff. zeigt übrigens gleichfalls, wenn auch in anderer Form, Einfluß der Ansegis-Vorlage, der weitverbreiteten Kapitulariengesetzgebung Ludwigs des Frommen von 818/819. Vgl. zudem die wiederum unterschiedliche Redaktion der Gesetzgebung von 818/819 mit Hilfe des Ansegis in Cod. Berlin Phill. 1737.

  • 200r-201v
    (Aus einer anderen Hs. des 10. Jh.) Fragment einer Abhandlung zur lateinischen Grammatik: socius illius socius illi. Et quia uerba transitiua sunt - sine ferro ne nunc quidem (nach der Hs. gedruckt von Hänel, Über den wieder aufgefundenen Codex Weissenaugensis, S. 14 f. Anm. 13).

Bibliography
References:
Catalogues:
  • Handschriftlicher Katalog in der Württembergischen Landesbibliothek Stuttgart, eingeklebt die Beschreibung einer Hand des 19. Jh.
  • Verzeichnis der mittelalterlichen Rechtshandschriften der Königlichen Bibliotheken zu Stuttgart, bearbeitet von Emil Seckel: Cod. hist. 4° 522, foll. 80r-81v


Transcription

Editorial Preface to the Transcription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde erstellt auf Basis eines Farbscans der Württembergischen Landesbibliothek Stuttgart.

Zur Handschrift

Die in dieser Handschrift überlieferten Kapitularien der Gesetzgebung Ludwigs des Frommen von 818/19 (BK 139, 140, 141) sind wahrscheinlich aus verschiedenen Vorlagen zusammengestellt worden, nämlich aus einem Ansegis-Text und einer davon unabhängigen Überlieferung der Kapitularien; vgl. dazu Schmitz G 1996, S. 340 ff.. Eine verwandte, verlorene Überlieferung, die geringeren Einfluss einer Ansegis-Vorlage aufweist als die Stuttgarter Hs., ist durch den Druck von Herold (Herold 1557, S. 319-324) bewahrt worden. Der diesen beiden Überlieferungszeugen zugrundeliegende Handschriftenstrang weist nach Schmitz "auf jeden Fall nach Süddeutschland, und hier, am Ende vielleicht in Sankt Gallen, haben wir uns den Exzerptor zu denken." (Schmitz G 1996, S. 342).

Schreiber

Der hier transkribierte Teil der Hs. ist von einem Schreiber geschrieben worden.

Buchstabenformen

Einzelbuchstaben:

Den Schaft des Minuskel-a zieht der Schreiber am Wortanfang teils über das Mittelband hinaus, sodass der Eindruck eines Majuskelbuchstabens entsteht. Der obere Bogenabschnitt des c ist in einigen Fällen fast geschlossen und ähnelt stark einem e (z. B. fol. 190v, Z. 6). Eine parallele Benutzung des geraden d sowie des unzialen D ist zu beobachten. Der Schreiber verwendet häufig i-longa und führt den unten am Schaft angesetzten Abstrich des i zuweilen stark nach rechts aus, sodass es leicht mit einem L zu verwechseln ist (bspw. iaceat auf fol. 174r, Z. 1). Am Wortanfang findet sich häufig v statt u, z. B. vnde fol. 187r, Z. 3.

Ligaturen:

Der Schreiber verwendet markante i-Ligaturen, indem er den letzten Bogen des vorhergehenden Buchstabens (zumeist h, m oder n) nach einem Bruch weiter in die Unterlänge zieht. Ferner benutzt er eine auffällige rt-Ligatur (etwa in furto, fol. 173r, Z. 19), welche am Schaft des r ansetzt, einen hohen Bogen in die Oberläge zieht und darauf am Schaft des t anschließt. Weitere auffällige Ligaturen: ae-Ligaturen (etwa im Wort haec, fol. 173v, Z. 16), NT- sowie NS- (z.B. fol. 178v, Z. 3 und fol. 189v, Z. 1 und 12) und us-Ligaturen am Wortende fol. 186r, Z. 2, 4.

Besonderheiten:

Die Kapitelüberschriften erscheinen in einer leicht vergrößerten, in roter Farbe ausgestalteten Minuskel. Bei den Initialbuchstaben überwiegt das Capitalis-Alphabet. In einigen Fällen finden sich Initialen mit floralen Verzierungen, z. B. lilienartige Verzierung am oberen Bogen des D auf fol. 187v.

Abkürzungen

Der Schreiber verwendet vor allem die üblichen Abkürzungen. Das Kürzungsszeichen (einfaches Komma) für -bus wird unter die Grundlinie gesetzt. Gekürztes com/n- wird, der Gewohnheit des Schreibers folgend, vor m und p mit com- aufgelöst. Das gekürzte Wort v/uel wird als uel aufgelöst, da der Schreiber diese Variante häufiger verwendet.

Interpunktion

Die Interpunktion beschränkt sich auf media distinctio und periodus, gelegentlich findet sich auch punctus elevatus und punctus versus.

Gliederungsmerkmale

Zu foll. 173-183:

Die durch eine 22 Rubriken umfassende Capitulatio eingeleitete Kapitelsammlung ist eine eigenartige Kombination einer eigenständigen Überlieferung von BK 139 und der diesem inhaltlich entsprechenden Fassung des Ansegis (Ansegis 4, 13-33), vgl. dazu Schmitz G 1996, S. 340 ff. Zusätzlich wurde hier nach BK 139 c. 2 BK 50 (Capitulare missorum de exercitu promovendo Karls d. Gr., Anf. 808) eingeschoben, was jedoch nach Schmitz "als Fremdkörper anzusehen" und aus der Sammlung auszuscheiden sei (Schmitz G 1996, S. 340). Das letztgenannte Kapitular wird in der Capitulatio an 3. Position wie ein einziges Kapitel gezählt, während die Kapitelzahl III im eigentlichen Text auf Höhe von BK 50 cc. 7+8 (in einem Kapitel zusammengefasst) platziert wurde. Der übrige Text von BK 50 wird zwar durch große rote Initialen ebenfalls in Abschnitte unterteilt, die den einzelnen Kapiteln der BK-Edition entsprechen, sie werden aber nicht als Kapitel gezählt. Nach dem Einschub von BK 50 wird die Liste mit Ansegis 4, 15-33 fortgeführt, was inhaltlich zwar BK 139 cc. 3-21 entspricht, aber in Zählung (cc. XV-XXXIII) und Textgestalt Ansegis folgt. Die Rubriken im Text weichen teilweise von denen der vorangestellten Capitulatio ab, so im Falle von cc. XXIII (= BK 139 c. 12 = Ansegis 4, 23) und XXIIII (= BK 139 c. 13 = Ansegis 4, 24), und bringen stattdessen die jeweilige Version des Ansegis, wobei der Rubrikator in den genannten beiden Fällen der ihm passender erscheinenden Überschrift von Ansegis 4, 74 bzw. 73 gegenüber Ansegis 4, 23 bzw. 24 den Vorzug gab, was auf seine gute Kenntnis des Ansegis-Materials hinweist (vgl. Schmitz G 1996, S. 341).

Die Rubriken im Text sind in roter Tinte ausgeführt, ebenso die jedes Kapitel einleitenden Initialen. Diese (und evtl. auch die Rubriken?) wurden erst nachträglich ausgeführt, wie die teilweise zu findenden Übermalungen von Text durch die Initialbuchstaben zeigen (z.B. fol. 177r, Z. 13, 19, fol. 182v Z. 8). An einigen Stellen, an denen Zeilen freigelassen wurden, scheinen offenbar Rubriken vergessen worden zu sein; so z.B. in der ersten Zeile auf fol. 173r vor der Capitulatio oder auf fol. 174v, Z. 16-17 vor dem Beginn von BK 50. Die dort vergessene Rubrik zu BK 50 ist stattdessen auf dem freien Rest der letzten Zeile von c. 6 in roter Tinte hineingezwängt worden. Auffälligerweise ist dies zugleich die einzige Position in BK 50, an der auch eine Kapitelzahl (in roter Tinte) auf dem Rand eingetragen wurde (III, für das nach der Rubrik in neuer Zeile beginnende, aus c. 7+8 verschmolzene Kapitel). Im eigentlichen Text werden von Zeit zu Zeit saubere, rote Initialen in Capitalis quadrata sowie häufiger, und nicht nur zu Beginn neuer Sinnabschnitte, Majuskelbuchstaben in Texttinte verwendet. Letztere stehen, beginnt ein neuer Sinnabschnitt am Zeilenanfang, gelegentlich gleich den Buchstaben in roter Capitalis links als Versalien ausgerückt außerhalb des Schriftspiegels (etwa auf fol. 174r, Z. 17). Das erste Kapitel hat keine Nummer (wird aber mitgezählt). Statt der gebräuchlichen Inscriptio verwendet der Schreiber für das erste Capitulum eine kurze Überschrift des Benedictus Levita 1, 230. Die Inscriptio des zweiten Capitulums entspricht dann wieder der von BK 139 c. 2. BK 139 c. 11 und 12 werden beide als XXIIII gezählt, die Kapitelzahl XXIII wurde übersprungen.

Zu foll. 183-191:

Auf fol. 183r beginnt eine zweite Kapitelsammlung, die ebenfalls mit einer Capitulatio eingeleitet wird. Sie umfasst 70 Kapitel, wobei die Zählung der Capitulatio (die nur 69 Rubriken auflistet, von denen wiederum nur die ersten 21 mit einer Kapitelzahl versehen wurden) und die der im folgenden ausgeschriebenen Kapitel voneinander abweichen, was sich aus der Übernahme der Zählung aus der Collectio Ansegisi bei den ausgeschriebenen Kapiteln erklärt: Während die ersten beiden Kapitel (= BK 140 cc. 1-2) noch mit cap. primum und II bezeichnet sind, springt die Zählung ab c. 3 zu XXXVI (= Ansegis 4, 36). Die folgenden Kapitel, die BK 140 cc. 3-8 und BK 141 cc. 1-16 und 18-29 entsprechen, werden nach der Kapitelzählung aus dem 4. Buch des Ansegis mit cc. XXXVI-LXX gezählt. BK 141 c. 17 fehlt, es folgt c. 18 (LVIIII), die Kapitelnummer LX wird übersprungen, daher entsprechen die cc. 19-23 den Nummern LXI-LXV, c. 24 wird nochmals als LXV geführt, dann folgen cc. 25-29 (LXVI-LXX). Die Liste wird fortgeführt mit weiteren Auszügen, allerdings aus dem 3. Buch des Ansegis, beginnend mit Ansegis 3, 67, weshalb die Zählung von LXX auf LXVII zurückspringt (vgl. Schmitz G 1996, S. 346 ff.).

Die den Capitulatio-Rubriken jeweils am Rand vorangestellte Nummerierung bis zum 20. Eintrag wurde offenbar nachträglich mit dunklerer, brauner Tinte vorgenommen. Die letzte Nummer der Zählung, XI (ursprünglich XXI, das erste, getilgte X ist noch zu erkennen), ist jedoch in derselben helleren braunen Tinte gehalten wie der Text. Bei den ersten fünf Einträgen sind Rasuren einer ebenfalls von I-V(?) zählenden Nummerierung jeweils hinter den Rubriken erkennbar. Bei den auf die Capitulatio folgenden Kapiteln findet sich die Nummerierung in der Regel am Ende der Inscriptio oder am linken Rand vor dem Initialbuchstaben des jeweiligen Kapitels. Kapitelzählung, Rubriken und Initialen sind in roter Tinte ausgeführt.

Benutzungsspuren

An einigen Stellen finden sich Markierungen in Form von Minuskel-e am Rand (fol. 177v, Z. 19, fol. 179r, Z. 3, fol. 180r, Z. 9, fol. 181v, Z. 7, fol. 183v, Z. 15, fol. 186v, Z. 8, fol. 189v, Z. 1, fol. 190r, Z. 7), die evtl. vom Schreiber selber stammen, da ihre Form (mit nach rechts ausgreifendem Balkenfortsatz) derjenigen der Minuskel-e im Text entspricht. Diese könnten als Nota-Zeichen zu deuten sein, mit denen der Schreiber oder ein Bearbeiter auf Textstellen hinwies, die von einer anderen, zum Vergleich herangezogenen Textfassung abwichen. Die markierten Textstellen zeigen jedenfalls gegenüber dem Text von BK und Ansegis kleine Abweichungen (vgl. die Anmerkungen in der Transkription). Stammen die Markierungen vom Schreiber selbst, so könnten sie sich auf Abweichungen des Textes seiner hauptsächlich benutzten Vorlage von der von ihm ebenfalls benutzten Ansegis-Vorlage beziehen. Da die entsprechenden Stellen bei BK und Ansegis jedoch übereinstimmen, lässt sich dies nicht mit Sicherheit sagen.

Auf fol. 184r steht neben den Capitulatio-Rubriken zu BK 141 c. 28-29 mit Blei An. iii, 67, wohl ein Verweis auf Ansegis 3, 67 = BK 141 c. 29.

Sonstiges

Das Pergament ist an einigen Stellen löchrig, doch weicht der Text diesen Löchern aus.

[fol. 173r] [2]
De honore eclesiarum ·  
De iniuriis sacerdotum In eclesia factis ·  
Breuis capitulorum quam missi dominici habere debent ad exercitum promouendum ˙  
De uiduis pupullis [!] et pauperibus ·  
De raptu uiduarum ˙  
De homine publicam poenitentiam1* agente interfecto ˙  
De homine libero vt potestatem habeat vbicumque voluerit res suas dare · et qualiter hoc facere debeat ˙  
De homicidiis2* prohibendis ˙  
De hoc quid In compositione vuerigeldi dari debeat ˙  
De raptu alienarum sponsarum ·  
De falsis testibus conuincendis ˙  
De proprio In bannum misso ˙  
De mannire ˙  
De faidis coercendis ˙  
De sacramentis ubi iuranda sint ·  
De his qui de furto accusati fuerint ˙  
De despectu dominicarum literarum ˙ [fol. 173v]  
De Iniustis theloneis et consuetudinibus ·  
De his qui bonos denarios accipere nolunt ·  
De adulteratoribus monetę3* ·4*  
De proprio dominico sine Iussione illius reddito ·  
De pueris Inuitis parentibus detonsis · aut puellis velatis ˙  
1*
o ergänzt
2*
i4 mit Einfügungszeichen ergänzt.
3*
korr. aus monet[†]
4*
Über dem eigentlichen Interpunktionszeichen befindet sich ein weiterer Punkt ohne erkennbare Funktion, der wohl nicht als Rest des getilgten und durch das ę ersetzten Buchstabens gedeutet werden kann.
DE HOMICIDIIS in ecclesiis uel in atriis earum perpetratis5*  
[BK 139 c. 1]
SI QUIS AUT EX LEUI CAUSA AUT sine causa · hominem in eclesia interfecerit de uita componat6* · Si vero foris rixati fuerint · et unus alterum in eclesia fugerit · et ibi se defendendo eum interfecerit · Si huius facti testes non habuerit cum · XII · coniuratoribus legitimis per sacramentum affirmet se defendendo eum interfecisse · et post haec · DC · solidos ad partem eclesiae · quam illo homicidio polluerat · et insuper pannum [!] nostrum soluere cogatur · Is vero qui interfectus est [fol. 174r]absque compositione iaceat · ac deinde interfector secundum iudicium canonicum · congruam facinori poenitentiam quod admisit accipiat · Si proprius seruus hoc commiserit iudicio aquae feruentis examinetur · vtrum hoc sponte · an se defendendo fecisset · et si manus ei exusta fuerit interficiatur ˙ Si autem7* non fuerit dominus eius iuxta · quod vueregeldus illius est ad eclesiam persoluat · aut eum si uoluerit eidem eclesiae tradat ˙ De ecclesiastico et fiscalino seruo8* et beneficiario volumus vt pro una vice vueregeldus eius pro eo componatur9* · altera vice ipse seruus ad supplicium tradatur · Hereditas tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus · ad legitimos heredes illius perueniat Si in atrio ęclesiae cuius porta reliquiis sanctorum consecrata est huiususcemodi [!] homicidium perpetratum fuerit simili modo emendetur ˙ Si vero porta eclesiae non est consecrata eo modo componatur quod in atrio committitur ˙ [fol. 174v]  
5*
Vgl. die Rubrik bei Benedictus Levita 1, 230, ed. Schmitz/Lukas, S. 72 (18.03.2015)
6*
gek. comp
7*
gek. au
8*
Statt de ecclesiastico et fiscalino et beneficiario seruo uolumus setzt der Schreiber (wohl aus Versehen) das seruo schon hinter fiscalino ein und trägt et beneficiario usw. im normalen Schreibfluss dahinter nach. Er kennzeichnet seruo zum Anfang und zum Ende jeweils mit einem Punktstrich über dem Mittelband. Es handelt sich hier wohl um eine ad-hoc Korrektur des Schreibers, der seinen Fehler im Kopiervorgang direkt bemerkte. Der Schreiber verwendet nur das seruo einklammernde Vertauschungszeichen, nicht aber ein Einfügungszeichen, sodass nicht hervorgeht, wo er das Wort wieder eingefügt haben wollte. Die Vermutung einer Einfügung nach beneficiario beruht auf der Edition von BK.
9*
gek. comp
de iniuriis in ecclesiis sacerdotum factis ·  · II ·  
[BK 139 c. 2]
Sanguinis effusio in eclesia facta cum fuste · si presbiter fuerit triplo componatur · duas partes eidem presbitero tertia pro fredo ad eclesiam · insuper bannum nostrum ˙ Similiter de diacono iuxta compositionem eius in triplo componatur10* cum banno nostro · De subdiacono similiter triplo secundum suam compositionem · et de uniuscuiusque ordinis clerico secundum suam compositionem triplum persoluatur · et insuper bannum nostrum · Similiter et de ictu sine sanguinis11* effusione · de uniuscuiusque ordinis clerico secundum suam compositionem triplo et bannus noster · Et qui non habet vnde ad12* eclesiam persoluat · tradat se in seruitium eidem eclesiae vsque dum totum debitum persoluat ˙  
10*
gek. comp
11*
korr. aus sanguines
12*
ad mit Einfügungszeichen ergänzt
[BK 50 c. 1]
Ut omnis liber homo qui · IIIIor · mansos vestitos de proprio suo siue de alicuius beneficio habet · ipse se preparet · et per se in hostem pergat .' siue cum seniore suo · si senior eius perrexerit · [fol. 175r] siue cum comite suo ˙ Qui vero · III · mansos de proprio habuerit · huic adiungatur vnum mansum habeat · et det illi adiutorium vt ille pro ambobus possit ire ˙ Qui autem duos habet de proprio tantum · iungatur illi alter qui similiter duos mansos habeat · et unus ex eis altero illum adiuuante pergat in hostem ˙ Qui etiam tantum unum mansum de proprio habet adiungantur ei tres · qui similiter habeant et dent ei adiutorium · et ille pergat tantum · tres vero qui illi adiutorium dederunt domi remaneant ˙  
[BK 50 c. 2]
Volumus atque iubemus vt idem13* missi nostri diligenter inquirant qui anno preterito de hoste bannito remansissent · super illam ordinationem quam modo superius conprehenso de liberis et pauperioribus hominibvs fieri iussimus · et quicumque fuerit inuentus · qui nec parem suum ad hostem suum faciendum secundum nostram iussionem adiuuit neque perrexit14* · haribannum nostrum pleniter reuuadiet · [fol. 175v] et de soluendo illo secundum legem fidem faciat ˙  
13*
gek. ide
14*
gek. prex
[BK 50 c. 3]
Quod si forte talis homo inuentvs fuerit qui dicat quod iussione comitis · uel vicarii aut centenarii sui hoc quoque ipse semetipsum preparare debeat eidem comiti · uel vicario · aut centenario uel quibuslibet hominibus eorum dedisset · et propter hoc illud15* dimisisset iter · et missi nostri hoc ita verum esse inuestigare potuerint · is per cuius iussionem ille remansit bannum nostrum reuuadiet atque persoluat · siue sit comes · siue vicarius · siue vicarivs [!] siue16* aduocatvs episcopi atque abbatis ˙  
15*
hoc illud korr. aus hoc illud
16*
e korr. (?)
[BK 50 c. 4]
De hominibus comitum casatis · Isti sunt excipiendi · et bannum reuuardiare [!] non iubeantur ˙ Duo qui dimissi fuerunt cum vxore illius · et alii duo qui propter ministerium eius custodiendum · et seruitium nostrum faciendum remanere iussi sunt · In qua causa modo precipimus · vt quanta ministeria vnusquisque comes habuerit · totiens duos homines ad ea custodienda domi dimittat · preter illos duos quos cum vxore sua ˙ Coeteros17* vero omnes secum pleniter habeat · uel si18* ipse · domi remanserit [fol. 176r] cum illo qui pro eo in hostem proficiscitur dirigatur ˙ Episcopus vero · uel abbas · duo tantum de casatis · et laicis hominibus suis domi dimittant ˙  
17*
o1 ergänzt
18*
si mit Einfügungszeichen ergänzt
[BK 50 c. 5]
De hominibus nostris et episcoporum et abbatum · qui uel beneficia · uel talia propria habent · vt ex eis secundum iussionem in hostem bene possunt pergere · exceptis his quos eis secum domi remanere permisimus Si aliqui inuenti fuerint · qui uel pretiose redemissent19* · uel domibus20* suis permittentibus domi remanssissent [!] · bannum nostrum sicut superius dictum est et fidem faciant21* ac persoluant ˙ Domini vero eorum qui eos domi remanere permiserunt22* · uel ministeriales eorum qui ab eis pretium acceperunt23* · similiter bannum24* nostrum reuuadiant et fidem faciant · vsque dum nobis nuntiatum fuerit ˙  
19*
korr. aus re[†]sent
20*
bus korr. (?)
21*
a2 korr. (?)
22*
gek. pmiser
23*
gek. acceper
24*
b korr. (?)
[BK 50 c. 6]
Uolumus vt missi nostri diligenter inquirant · in quibus locis hoc factum sit · quod ad nos pertinet · quod quidam homines postquam secundum nostram iussionem sociis suis qui in hostem perrexerunt de stipendia sua adiutorium fecerunt25* iubente comite · uel ministerialibus eius propter se redimendum pretium dederunt26* · vt eis domi remanere licuisset · cum illi in hostem [fol. 176v] ire non deberent quia iam sociis suis constitutum27* a nobis adiutorium dederunt28* · hoc fiat inuestigatum et nobis nuntiatum ˙  
25*
gek. fecer
26*
gek. deder
27*
u2 korr. (?)
28*
gek. deder
Breuis capitulorum quam missi dominici promouere debent ad exercitum promouendum · III ·  
[BK 50 c. 7 BK 50 c. 8]
Uolumus vt isti missi nostri qui hac legatione fungi debent · ab his hominibus coniectum29* accipiant qui in hostem pergere debuerunt30* et non perrexerunt ˙ Similiter et a comite · uel vicario · uel centenario qui ad hoc consenserunt vt domi remansissent · necnon et ab omnibus predictum coniectum accipiant qui anno preterito constitutam a nobis exercitalis itineris iussionem irritam fecerunt31* · Istius capitularii exemplaria · IIIIor · volumus vt scribantur · et unum habeant missi nostri alterum comes in cuius ministeriis haec facienda sunt ˙ Ut aliter non faciant · neque missvs noster neque comes · nisi sicut a nobis capitulis ordinatum est · tertium habeant missi nostri qui super exercitum nostrum constituendi sunt ˙ Quartum habeat cancellarius noster ˙  
29*
i korr. (?)
30*
gek. debuer
31*
gek. fecer
[BK 50 c. 9]
Volumus vt homines fidelium nostrorum · quos nobiscum ad seruitium nostrum domi reseruare iussimus in exercitum ire non compellantur ˙ Sed et ipsi domi [fol. 177r] remaneant uel in seruitio dominorum suorum · neque haribannum reuuadiare iubeantur illi homines qui anno preterito nobiscum fuerunt ˙  
 · XV · de uiduis pupillis et pauperibus  
[BK 139 c. 3]
Precipimvs vt quandocumque32* in mallum ante comitem · viduę · pupilli · et pauperes venerint · primo eorum causa audiatur et definiatur · Et si testes per se ad causas suas querendas habere non potuerint · uel legem nescierint · comes illos · uel illas adiuuet · dando eis talem hominem qui rationem eorum teneat vel pro eis loquatur ˙  
32*
o korr. (?)
de raptu · uiduarum · XVI ·  
[BK 139 c. 4]
Qui33* uiduam intra primos · XXX · dies viduitatis suae uel volentem sibi copu[l]auerit · bannum nostrum id est · LX · solidos In triplo componat34* · et si Inuitam eam [...​.​.​.​.​...] componat35* · illam vero vlterius [...​.​.​.​.​.​.​.​.​...]  
33*
Der erste Schaft des Buchstaben u wird durch die Q-Initiale verdeckt.
34*
gek. comp
35*
gek. comp
de homine publicam penitentiam agente · interfecto36*  · XVII ·  
[BK 139 c. 5]
Qui37* hominem pub[.....] pęnitentiam agentem interfecerit · bannu[m]38* nostrum in triplo componat39* · et uuerigeldum eius proximis eius persoluat ˙ [fol. 177v]  
36*
r ergänzt
37*
Der erste Schaft des Buchstaben u wird durch die Q-Initiale verdeckt.
38*
Ein Kürzungszeichen für das Endungs-m ist nicht erkennbar, könnte aber, wie der Rest der Wortes pub... unmittelbar darüber, abgerieben sein.
39*
gek. comp
De homine libero · ut postestatem habeat · vbicumque uoluerit res suas dare · et qualiter hoc facere debeat · XVIII ·  
[BK 139 c. 6]
Si quis liber homo res suas pro salute animę suae · uel ad aliquem venerabilem locum · uel propinquo suo · uel cuilibet alteri tradere voluerit · et eo tempore intra ipsum comitatum fuerit in quo res illę positę sunt · legitimam traditionem facere studeat ˙ Quodsi eodem tempore40* quo illas tradere vult · extra eundem comitatum fuerit · Id est siue In exercitu · siue In palatio · siue in alio quolibet loco · adhibeat sibi41* de suis pagensibus · uel de aliis qui eadem lege uiuant · qua ipse uiuit · testes idoneos ˙ Uel si illos42* habere non potuerit · tunc de aliis quales ibi meliores inueniri possit · et coram eis rerum suarum traditionem faciat ˙ Et postquam haec traditio Ita fuerit facta · heres illius nulla de predictis rebus faceat43* valeat44* repetitionem45* · insuper et ipse per se fidemIussionem faciat · eiusdem vestiturae hanc traditionem46* inmutandi · ne heredi [fol. 178r]ulla occasio remaneat · sed potius necessitas incumbat illam perficiendi ˙ Et si nondum res suas cum coheredibus suis diuisas habuit · non hoc sit ei impedimento · sed coheres eius si h47* [!] sponte noluerit · aut per comitem · aut per missum eius distringatur · vt diuisionem cum illo faciat · ad quem defunctus hereditatem suam voluit peruenire ˙ Et si cuilibet eclesiae eam tradere rogauit · coheres eius eam legem cum illa eclesia predicta hereditate habeat quam cum alio coherede suo habere debuit ˙ Et hoc obseruetur erga patrem et filium et nepotem · vsque ad annos legitimos ˙ Postea res ipse ad inmunitatem ipsius aeclesiae redeant ˙  
40*
t korr. (?)
41*
b korr. (?)
42*
korr. aus illas
43*
korr. aus faciat
44*
Auf Höhe der Zeile am Rand ein Minuskel-e, wohl als Nota-Zeichen eingesetzt, um eine Textstelle zu markieren, die in den vom Schreiber oder einem Bearbeiter verglichenen Textfassungen abwich; vgl. die Vorbemerkung. BK 139 c. 6 und Ansegis 4, 18 haben hier rebus valeat facere statt rebus faceat valeat.
45*
re mit Einfügungszeichen ergänzt
46*
d korr. (?)
47*
Ein einzelnes h ohne Kürzungszeichen, evtl. sollte es hoc heißen?
˙ de homicidiis prohibendis · XVIIII˙  
[BK 139 c. 7]
Quicumque hominem aut ex leui causa · aut sine causa · interfecerit · vueregeldum his ad quos ille pertinebat componat48* · Ipse vero propter talem presumptionem in exilium mittatur · ad quantum tempvs nobis placuerit res tamen suas non amittat ˙  
48*
gek. comp
De hoc quod in compositionem vveregeldi dare debeat · XX · [fol. 178v]  
[BK 139 c. 8]
In compositionem vueregeldi · volumus vt ea dentur quę in lege continentur · excepto accipitre · et spata · quia propter illa duo aliquotiens periurium committitur · quando maioris pretii quam illa sint esse iurantur ˙  
de raptu alienarum sponsarum XXI  
[BK 139 c. 9]
Si quis sponsam alienam rapuerit · aut patri eius · aut ei qui legibus eius defensor esse debet · cum sua lege eam reddat · et quicquid cum ea tulerit · semotim vnamquamque rem · secundum legem49* reddat ˙ Et si hoc50* defensor eius perpetrari51* consenserit · et ideo raptori nihil querere noluerit · comes singulariter · de unaquaque re freda nostra ab eo exactare52* faciat ˙ Sponso vero suo legem suam componat53* · et insuper bannum nostrum Id est · LX · solidos soluat · uel in presentiam nostram comes eum aduenire faciat · et quanto tempore nobis placuerit In exilio maneat · et illam feminam habere ei non liceat ˙  
49*
l korr. (?)
50*
korr. aus bo#
51*
korr. aus perpetrare
52*
korr. aus exartare
53*
gek. comp
De falsis testibus conuincendis · XXII  
[BK 139 c. 10]
Si quis cum alio de qualibet causa contentionem [fol. 179r]habuerit · et testes per iuditium contra eum producti fuerint · si ille falsos eos esse suspicatur · liceat ei alios testes quos meliores contra eos54* potuerit opponere · Vt ueratium testimonio · falsorum testium peruersitas superetur ˙ Quodsi ambae partes testium · ita inter se dissenserint · vt nullatenus vna pars alteri cedere velit · eligantur duo ex ipsis · id est ex utraque parte vnus · qui cum scutis et fustibus in campo decertent · vtraque pars · falsitatem vtra veritatem suo testimonio sequatur · et campioni qui uictor fuerit propter periuriam55* quod ante pugnam commisit dextra manus eius amputetur ˙ Ceteri vero eiusdem partis testes qui56* falsi apparuerunt57* manus suas redimant · Cuius compositionis duę partes ei contra quem testati sunt dentur · tertia pro fredo soluatur ˙ In saeculari quidem causa58* huiuscemodi59* testium diuersitas campo comprobetur · In ecclesiasticis autem60* causis vbi de una parte saeculari · de altera vero ecclesiasticum negotium est eodem modo obseruetur · Ubi vero ex utraque parte [fol. 179v]eclesiasticum fuerit · rectores earundem eclesiarum · si se familiariter61* pacificare velint licentiam habeant ˙ Si autem62* de huiuscemodi pacificatione inter eos conuenire non possint · aduocati eorum in mallo publico ad presentiam comitis veniant · et ibi legitimus teminus [!] · eorum contentionibus Imponatur · Testes vero de qualibet causa · non aliunde quęrantur · nisi de ipso comitatu In quo res vnde causa agitur positae sunt · quia non est credibile · vt uel de statu hominis · uel de possessione cuiuslibet · vt melius per alios rei veritas cognosci valeat quam per illos qui uiciniores sunt ˙ Si tamen contentio qui Inter eos exorta est In confinio duorum comitum fuerit · liceat eis de uicina centena adiacentis comitatus · ad causam suam testes habere ˙  
54*
Am Rand ein (verblaßtes oder radiertes?) Minuskel-e, wohl als Nota-Zeichen eingesetzt, um eine Textstelle zu markieren, die in den vom Schreiber oder einem Bearbeiter verglichenen Textfassungen abwich (vgl. die Vorbemerkung). BK 139 c. 10 und Ansegis 4, 22 haben hier potuerit contra eos statt contra eos potuerit.
55*
per mit Einfügungszeichen ergänzt
56*
korr. aus quos
57*
gek. apparuer
58*
korr. aus aausa
59*
c korr. (?)
60*
gek. au
61*
Links vom Schaft des f befindet sich ein Punkt oder Tintenfleck.
62*
gek. au
De63* propriętate hominis quę ob aliquot crimen in bannum fuerit missa XXIIII ·  
[BK 139 c. 11]
Cuiuscumque hominis proprietas ob crimen aliquod64* quod65* idem habet commissum In bannum fuerit missa et ille re cognita · ne iustitiam faciat venire contempserit · annumque atque diem in eo banno illam esse permiserit · vlterius eam non adquirat66* · [fol. 180r]sed ipsa fisco nostro societur ˙ Debitum vero quod is cuius ea fuit soluere debuit · per comitem ac ministros eius · iuxta ęstimationem damni · de rebus mobilibvs quae in eadem proprietate Inuentae fuerint · his quibus idem debitor fuit exsoluatur ˙ Quodsi rerum mobilium ibidem inuentarum quantitas ad compositionem non sufficerit de inmobilibvs suppleatur ˙ Et quod superfuerit sicut dictum est fiscvs noster possideat · Si nihil superfuerit67* remanere potuerit · totum in illam expendatur ˙ Si autem68* ille homo nondum cum coheredibus suis proprium suum diuisum habuit · conuocet comes eos · et cum eis legitimam diuisionem faciat · et tunc sicut iam dictum est · partem eius fisco nostro addicat · et compositionem de ea iuxta modum superivs comprehensum · his ad quos illa legibus pertinet exsoluat ˙ Quodsi non de alia re sed de ipsa proprietate · quae in bannum missa fuit · ac per hoc in nostram potestatem redacta est fuerat interpellatvs · comes in cuius ministerio eam esse constiterit · hoc ad notitiam nostram perferre curet · vt nos [fol. 180v]eandem proprietatem quae secundum supradictum modum in nostrum dominium redacta est per precepti nostri auctoritatem69* · in ius et potestatem hominis · qui eam quęrebat · si sua debet esse faciamus peruenire ˙  
63*
Die Rubrik weicht von der Formulierung in der Capitulatio ab. Der Rubrikator wählte statt dieser die ihm passender erscheinende Version aus Ansegis 4, 74 (Schmitz G 1996, S. 663). Vgl. dazu oben die Vorbemerkung.
64*
korr. aus aliquid
65*
Über der an und für sich vollständigen qd-Kürzung für quod ist ein kleines o in hellbrauner Tinte und offenbar nicht vom ursprünglichen Schreiber nachgetragen worden.
66*
korr. aus aduuirat
67*
Am Rand ein Minuskel-e, wohl als Nota-Zeichen eingesetzt, um eine Textstelle zu markieren, die in den vom Schreiber oder einem Bearbeiter verglichenen Textfassungen abwich (vgl. die Vorbemerkung). BK 139 c. 11 und Ansegis 4, 23 haben hier si nihil super conpositionem statt si nihil superfuerit.
68*
gek. au
69*
korr. aus auctorisatem
De70* statu hominis · · XXIIII ·  
[BK 139 c. 12]
Si quis de statu suo · id est de libertate · uel de hereditate compellandvs · iuxta legis constitutionem manniatur ˙ De cęteris vero causis vnde quis rationem est redditurvs non manniatur · sed per comitem banniatur · et si post vnam et alteram comitis admonitionem aliquis ad mallum venire noluerit rebus71* eius in bannum missis · venire et iustitiam facere compellatur ˙  
70*
Die Rubrik weicht von der Formulierung in der Capitulatio ab. Der Rubrikator wählte statt dieser die ihm passender erscheinende Version aus Ansegis 4, 73 (Schmitz G 1996, S. 662). Vgl. dazu oben die Vorbemerkung.
71*
e korr. (?)
de faidis cohercendis · XXV ·  
[BK 139 c. 13]
Si quis aliqua necessitate cogente homicidium commisit · comes in cuius ministerio res perpetrata est et compositionem soluere · et faidam per sacramentum pacificare faciat ˙ Quodsi una pars ei ad hoc ei consentire noluerit · id est vt ille qui homicidium commisit · aut is qui compositionem suscipere debet · faciat illum qui contumax ei fuerit ad [fol. 181r]presentiam nostram uenire vt eum ad tempvs quod nobis placuerit in exilium mittamus · donec ibi castigetur · vt comiti suo inoboediens esse non audeat vlterius · et maius damnum inde non adcrescat72* ˙  
72*
Hochgestellt zwischen den Buchstaben e und s befindet sich ein Punkt ohne erkennbare Funktion.
De sacramentis ubi iuranda sint · · XXVI ·  
[BK 139 c. 14]
Ubi antiquitvs consuetudo fuit de libertate sacramenta admirare73* · uel iurare vbi mallum habeatur · et ibi sacramenta74* iurentur ˙ Mallvs tamen in ęclesia neque in atrio eius habeatur ˙ Minora vero placita comes siue intra suam potestatem uel vbi impetrare potuerit habeat · Uolumus itaque vt domus a comite vbi mallum tenere debet constituatur · vt propter calorem solis et pluuiam publica vtilitas non remaneat ˙  
73*
uel adram[...] als alternative Lesart mit Einfügungszeichen rechts am Rand ergänzt. Der hintere Wortteil ist nicht mehr abschließend zu klären, da der Codex an den Rändern beschnitten wurde, aber der Druck Herolds, dessen Vorlage eng mit der Stuttgarter Hs. verwandt ist (s.o. die Vorbemerkung), bietet an der gleichen Stelle als alternative Lesart [vel] adramire.
74*
a1 korr. (?)
De his qui de furto acusati fuerint · XXVII ·  
[BK 139 c. 15]
Si liber homo de furto accusatvs fuerit · et res proprias habuerit in mallo ad presentia comitis adhramniat · et si res non habet fideiussores donet qui eum adhramire · et in placitum [fol. 181v]adduci faciant · et liceat ei prima vice per sacramentum se secundum legem idoniare si potuerit ˙ At si alia vice duo uel tres eum de furto accusauerint · liceat ei contra vnum ex his cum scuto et fuste in campo contendere ˙ Quodsi seruus de furto accusatvs fuerit dominus eius pro eo emundet75* aut eum sacramento excuset76* nisi talem furtum perpetratum habeat propter quod ad supplicium tradi debeat ˙  
75*
korr. aus [†]. Am Rand ein Minuskel-e, wohl als Nota-Zeichen eingesetzt, um eine Textstelle zu markieren, die in den vom Schreiber oder einem Bearbeiter verglichenen Textfassungen abwich (vgl. die Vorbemerkung). BK 139 c. 15 und Ansegis 4, 27 haben hier emendet statt emundet.
76*
korr. aus [†]
 · XXVIII · De dispectu literarum dominicarum  
[BK 139 c. 16]
Si quis literas nostras despexerit id est tractoriam · quae propter missos recipiendos dirigitur · aut honores quos habet amittat · aut in eo loco vbi predictos missos suscipere debuit tamdiu resideat et de suis rebus legationes illuc venientes suscipiat · quousque animo nostro satisfactum habeat ˙ Qui vero epistolam77* nostram quocumque modo despexerit · iussu nostro ad palatium veniat · et iuxta modum stultitiae suę secundum voluntatem nostram congruam castigationem accipiat ˙ Et si homo liber · uel ministerialis [fol. 182r]hoc fecerit honorem qualemcumque habuerit · siue beneficium78* amittat · et si seruvs nudvs ad palum vapulet · et caput eius tondeatur ˙  
77*
gek. eplam
78*
Über dem Buchstaben e2 befindet sich ein Punkt ohne erkennbare Funktion.
De iniustis teloneis et consuetudinibus · XXVIIII ·  
[BK 139 c. 17]
Vt ubi tempore aui nostri domni pipini consuetudo fuit theloneum dare · ibi et in futurum detur ˙ Nam et ibi nouiter in preceptum est · vlterius non agatur · et ubi necesse non est fluuium aliquem per pontem transmeare · uel vbi nauis per mediam aquam aut subtvs pontem ierit · et ad ripam non adpropinquauerit · neque ibidem aliquid emptum uel venundatum fuerit · vlterius theloneum non detur ˙ Et nemo cogat alium ad pontem ire · vbi iuxta pontem aqua transmeare possit · et qui ulterivs In talibus locis · uel de his qui ad palatium · seu in hostem pergunt · theloneum exactauerit cum sua lege ipsum theloneum reddat et bannum nostrum Id est · LX · solidos componat79*  
79*
gek. comp
De his qui bonos denarios cacipere [!] nolunt80* · XXX ·  
[BK 139 c. 18]
Quicumque liber homo denarium merum et bene81* [fol. 182v]pensantem recipere noluerit · bannum nostrum id est · LX · solidos componat82* · Si vero serui ecclesiastici · aut comitum aut vassallorum nostrorum hoc facere presumpserint · LX · ictibus vapulentur · aut si magister eorum uel ad83* vel vocatvs qui liber est eos · uel comiti · uel misso nostro iussus presentare noluerit · predictum bannum Id est · LX · solidorum componat84* ˙  
80*
korr. aus mlunt
81*
e2 korr. (?)
82*
gek. comp
83*
ad mit Einfügungszeichen ergänzt
84*
gek. comp
De adultaeratoribus monetę · XXXI ·  
[BK 139 c. 19]
De falsa moneta iubemus · vt qui eam percussisse comprobatvs fuerit · manus ei amputetur · et qui hoc consensit · si liber est · LX · solidos componat85* · Si seruus est · LX · ictvs accipiat ˙  
85*
gek. comp
De proprio dominico86* sine iussione illius reddito · XXXII ·  
[BK 139 c. 20]
Si quis proprium nostrum quod In uestitura nostri genitoris fuit alicui querenti sine nostra iussione reddiderit · aliud nobis de suo proprio cum sua lege componat87* ˙ Et quicumque illud scienter per malum ingenium adquirere88* temptauerit pro infideli teneatur ˙ Quia sacramentum fidelitatis quod nobis promisit irritum fecit89* · et ideo secundum nostram voluntatem et potestatem diiudicandvs est ˙  
86*
ni ergänzt
87*
gek. comp
88*
r2 korr. (?)
89*
gek. fec
de pueris inuitis parentibus detonsis · [fol. 183r]Aut puellis velatis · XXXIII ·  
[BK 139 c. 21]
Si quis puerum inuitis parentibus totonderit · aut puellam velauerit legem suam in triplo componat90* · aut ipsi puero uel puellae · si iam suae potestatis sunt ˙ Aut illi in cuiuslibet potestate fuerint ˙ Illi vero potestatem habeant capitis sui · vt in tali habitu permaneant qualis ei complacuerit ˙  
90*
gek. comp
EXPLICIT  
I91* De forcapiis ·92*  
II93* De terra tributaria ·94*  
III95* De beneficiis destructis ·96*  
IIII97* De terra censali ·98*  
V99* De nonis et decimis100* ˙  
VI101* De mancipiis in uillas dominicas confugientibus ·  
VII102* De forestibus nouiter institutis ˙  
VIII103* De pontibus per diuersa loca emendandis ˙  
VIIII104* De legatione omnium missorum dominicorum de quibus videlicet causis105* agere debeant ˙  
X106* De illis libertatibus et rebus reddendis quę in dominica vestitura sunt · qualiter inquirantur ˙ [fol. 183v]  
 · XI ·107* De oppresione pauperum · viduarum et pupillorum ˙  
 · XII ·108* De iniustis consuetudinibus nouiter institutis ˙  
 · XIII ·109* De honore eclesiarum ·  
 · XIIII ·110* De nonis et decimis ˙  
 · XV ·111* De locis ad claustra canonicorum facienda ·  
 · XVI ·112* De obseruatione preceptorum dominicorum ˙  
 · XVII ·113* De his qui per occasionem immunitatis iustitiam facere renuunt ·  
 · XVIII ·114* De locis iamdudum sacris · et nunc spurtitia fedatis ˙  
 · XVIIII ·115* De beneficiis dominicis destructis ˙  
 · XX ·116* De falsa moneta · et de aliis diuersis causis prohibendis ˙  
XI117* De missorum nostrorum obseruatione ·  
De placitis a liberis hominibus obseruandis  
De debito ad opus dominicum reuuadiatum ˙  
De his qui de placito · uel in hostem pergunt · uel inde redeunt ·  
De clericis monachis · et seruis fugitiuis ˙  
De aduocatis episcoporum · abbatum · comitum et abbatissarum ˙  
De uicariis uel centenariis si latrones celauerint ·  
De constitutione legis de comitibus et uicariis admonendis ˙  
De forestibus dominicis ˙  
De missis dominicis · et de his qui iustitiam facere renuunt ˙ [fol. 184r]  
De missis dominicis vbi diutius non debeant inmorari ˙  
De missis dominicis et comite in aliquod missaticum directo ˙  
De missis dominicis qualiter coniectum accipere debeant ˙  
De episcopis · abbatibus · et comitibus et de placito dominicorum missorum ˙  
De dispensa missorum dominicorum118* ˙  
91*
I ergänzt
92*
folgt getilgtes I
93*
II ergänzt
94*
folgt getilgtes II
95*
III ergänzt
96*
folgt getilgtes III
97*
IIII ergänzt
98*
folgt getilgtes IIII
99*
V ergänzt
100*
Im Anschluss an die Rubrik sind Spuren zu erkennen, die von einer Rasur herrühren. Es lässt sich allerdings nicht entscheiden, ob hier eine weitere Kapitelnummer getilgt wurde oder ob die Spuren von der unmittelbar darüber stehenden, radierten Nummer stammen.
101*
VI ergänzt
102*
VII ergänzt
103*
VIII ergänzt
104*
VIIII ergänzt
105*
korr. aus causas
106*
X ergänzt
107*
 · XI · ergänzt
108*
 · XII · ergänzt
109*
 · XIII · ergänzt
110*
 · XIIII · ergänzt
111*
 · XV · ergänzt
112*
 · XVI · ergänzt
113*
 · XVII · ergänzt
114*
 · XVIII · ergänzt
115*
 · XVIIII · ergänzt
116*
 · XX · ergänzt
117*
korr. aus XXI
118*
Der Rest der insgesamt 69 Einträge umfassenden Capitulatio (siehe dazu oben die Vorbemerkung, unter "Gliederungsmerkmale" zu foll. 183-191) wurde vorerst nicht transkribiert.
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 185r] [9]
DE FORCAPIIS · CAPITULUM · PRIMUM ·  
[BK 140 c. 1]
SI MANCIPIA DOMINOS SUOS FUGERINT · in alienam potestatem propter hoc nullum premium accipiat119* ille · in cuius potestate sunt inuente · pro eo quod ea120* uel reddiderit uel fores eiecerit · et non solum hoc sed etiam si ea nec reddere · nec foras eicere voluerit · et legitimo domino eam contradixerit et illa inde postea effugerint · secundum legem eam soluere cogatur ˙  
119*
korr. aus accipiant
120*
korr. aus eo
DE TERRA tributaria · II ·  
[BK 140 c. 2]
Quicumque terram tributariam · vnde tributum ad partem nostram exire solebat · uel ad eclesiam uel cuilibet alteri tradiderit is qui eam susciperet · [fol. 185v]tributum quod inde soluebatur omnimodo ad partem121* nostram persoluat · nisi forte talem firmitatem de parte dominica habeat per quam ipsum tributum sibi perdonatum possit ostendere ˙  
121*
korr. aus pattem
De beneficiis destructis · XXXXVI ·  
[BK 140 c. 3]
Quicumque suum beneficium occasione propria desertum habuerit · et intra annum postquam ei a122* comite uel misso nostro · notum factum fuerit · illud emendatum non fuerit ipsum beneficium amittat ˙  
122*
a mit Einfügungszeichen ergänzt
De terra censali · XXXVII ·  
[BK 140 c. 4]
Si quis terram123* censalem habuerit quam antecessores sui · uel ad aliquam eclesiam uel ad aliquam villam nostram dederunt · nullatenus eam secundum legem tenere potest · nisi ille voluerit ad cuius potestatem · uel illa eclesia · uel illa villa pertinet · Nisi forte filius aut nepos eius sit qui eam tradidit · et ei eadem terra ad tenendum placita sit · Sed in hac re considerandum est · vtrum ille qui hanc tenet diues an pauper sit · et utrum aliud beneficium habeat · uel etiam proprium · et qui horum [fol. 186r]neutrum habet · erga hunc misericorditer agatur ne ex toto spoliatus · in egestatem incidat · aut vt talem censum inde persoluat · qualis ei fuerit constitutus · uel aliquam portionem inde in beneficium accipiat · vnde sustentare valeat ˙  
123*
korr. aus teraam
De nonis et decimis · XXXVIII  
[BK 140 c. 5]
Considerandum est · vt de frugibus terrae et animalium nutrimine persoluantur · De opere vero · uel restauratione eclesiarum · comes et episcopus siue abbas · vna124* cum misso nostro quem ipsi sibi ad hoc elegerint considerationem faciant · vt unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum · quantum ipse de rebus eclesiarum habere cognoscitur ˙ Similiter et vassi nostri · vt in commune tantum operis accipiant · quantum rerum eclesiasticarum habent uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse habet · aut si inter eos conuenerit vt pro opere faciendo argentum donent · iuxta estimationem operis in argento persoluant · Cum quo vero pretio rector eclesiae ad predictam restaurationem125* operarios conducere · et materiam [fol. 186v]emere possit · Et126* qui nonas · et decimas dare neglexerit · primum quidem illum cum lege sua restituat127* · insuper et bannum nostrum soluat · vt ita castigatus caueat ne sepius iterando beneficium amittat ˙  
124*
-us Häkchen über dem n
125*
o korr. (?)
126*
E korr. (?)
127*
Über dem r ein Punkt unklarer Funktion, vielleicht als Verweiszeichen, dessen Gegenstück heute durch Beschnitt verloren ist, aber ursprünglich vor dem möglicherweise von Hand X auf dem linken Rand eingetragenen restring (mit Kürzungsstrich über g) gestanden haben könnte.
De mancipiis · in uillas dominicas confugientibus128* · XXXVIIII  
[BK 140 c. 6]
Si cuiuslibet mancipia in uillam nostram confugerint · auctor eiusdem cellae querenti domino non contradicat ea · sed statim ea foras de eadem villa eiciat · et si se putat ad ea repetenda iustitiam habere repetat · et secundum legem adquirat ˙ Si vero tempore domni Karoli genitoris nostri in illam villam confugerunt129* · et dominus ea quęrit · auctor eiusdem villae aut ea legitime contineat aut querenti domino reddat · et auctor propter vestituram domni Karoli genitoris nostri eadem mancipia contradicere non audeat · si illius proprie esse noscuntur ˙  
128*
n1 ergänzt
129*
gek. cfuger
De forestibus nouiter institutis ·  · XL ·  
[BK 140 c. 7]
Vt quicumque illas habet dimittat · nisi forte indicio veraci ostendere possit quod per [fol. 187r]iussionem siue permissionem domni Karoli genitoris nostri eas130* instituisset · preter illas quę ad nostrum opus pertinent · vnde nos decernere volumus quicquid nobis placuerit ˙  
130*
korr. aus eis
De pontibus per diuersa loca emendandis · XLI ·  
[BK 140 c. 8]
Uolumus vt missi nostri per singulas ciuitates vna131* cum episcopo et comite · misso · uel nostros homines ibidem commanentes eligant · quorum cura sit pontes per diuersa loca emendare debent · ex nostra iussione admonere · vt unusquisque iuxta suam possibilitatem eos et quantitatem emendare studeant ˙  
131*
-us Häkchen über dem n
De laegatione omnium missorum dominicorum de quibus uidelicet causis agere debeant · XLII ·  
[BK 141 c. 1]
Legatio omnium nostrorum haec est · primo · vt sicut iam aliis missis iniunctum fuit iustitiam facere de rebus et libertatibus iniuste ablatis · Et si episcopus aut abbas · aut vicarius · aut aduocatus · aut quislibet de plebe hoc fecisse inuentus fuerit · statim restituatur ˙ Si vero uel comes · vel auctor dominicus [fol. 187v]uel alter missus palatinus hoc perpetrauit et in nostram potestatem redierit · res diligenter inuestigata et descripta · ad nostrum iudicium reseruetur ˙  
De illis libertatibus et rebus reddendis · quę in dominica vestitura sunt · qualiter inquiratur · XLIII ·  
[BK 141 c. 2]
Uolumus autem vt de his libertatibus et rebus reddendis quae in nostra vestitura sunt · primo per optimos quosque inquiratur · et si per illos inueniri132* non possit · tunc per eos qui post illos in illa vicinia meliores sunt · et si nec per illos rei veritas inueniri potest · tunc liceat litigantibus ex utraque parte testes adhibere · et si discordauerint secundum constitutionem a nobis promulgatam examinentur ˙  
132*
i3 korr. (?)
De oppressione pauperum uiduarum et pupillorum · XLIIII ·  
[BK 141 c. 3]
De133* pauperibus viduis · et pupillis iniuste oppressis · vt adiuuentur et releuentur  
133*
Lilienartige Verzierung am oberen Bogen des D.
De iniustis consuetudinibus nouiter institutis  · XLV ·  
[BK 141 c. 4]
De iniustis occasionibus et consuetudinibus nouiter institutis · sicut sunt · tributa et thelonea in media [fol. 188r]uia vbi nec aqua · nec palus · nec pons · nec aliquid tale fuerit · vnde iuste census exigi possit · uel ubi naues subtus pontes transire solent · siue in medio flumine vbi nullum obstaculum est · vt auferantur · antequam ad nostram notitiam deferatur ˙  
DE HONORE ECLESIARUM · XLVI ·  
[BK 141 c. 5]
De honore eclesiarum · vt per omnia eis exhibeatur134* · sicut nuper a nobis cum consensu omnium fidelium nostrorum constitutum est · et vt hoc missi nostri omnibus in sua legatione constitutis notum efficiant ˙  
134*
korr. aus exhibeantur
DE NONIS ET DECIMIS · XLVII ·  
[BK 141 c. 6]
Volumus vt secundum iussionem nostram dentur nonę et decimę135*  
135*
nonę et decimę von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
De locis ad claustra136* canonicorum facienda · XLVIII ·  
[BK 141 c. 7]
Si enim de eiusdem eclesiae rebus fuerit · nostra libertate concedatur ibi ˙ Si de alterius137* · uel eclesiae · uel liberorum hominum committetur ˙ Si autem de fisco nostro fuerit nostra libertate concedatur ˙  
136*
s mit Einfügungszeichen ergänzt
137*
l korr. (?)
XLVIIII · De obseruatione pręceptorum dominicorum  
[BK 141 c. 8]
De obseruatione preceptorum nostrorum et inmunitatum · vt ita obseruentur sicut a nobis · et ab antecessoribus nostris constitutum est ˙ [fol. 188v]  
De his qui occasione inmunitatis iustitiam facere renuunt · L ·  
[BK 141 c. 9]
De his qui per occasionem inmunitatis iustitiam facere renuunt · vt hoc obseruetur quod a nobis constitutum est ·  
 · LI ·  
[BK 141 c. 10]
De locis iamdudum sacris · et nunc spurcitia fędatis .' ut iuxta possibilitatem in antiquum statum reformentur ˙  
 · LII · De beneficiis dominicis distructis ·  
[BK 141 c. 11]
De beneficiis nostris quae destructa inueni untur hoc impleatur quod nuper a nobis constitutum est ˙  
De falsa moneta · et de aliis diuersis causis proibendis · LIII ·  
[BK 141 c. 12]
De noua moneta · et de falsa moneta · et de despectu literarum nostrarum · et de latronibus coercendis · uel puniendis · et de faidis placandis · et falsis testibus compescendis ˙ De his omnibus uel ceteris his similibus hoc quomodo constituimus · omnibus adnuntietur · et in futurum obseruetur ˙  
 · LIIII · De missorum dominicorum obseruatione  
[BK 141 c. 13]
Hoc volumus vt missi nostri obseruent · vt quicquid [fol. 189r]de his causis · uel simul · uel singillatim emendare potuerint emendent · et ea quae emendauerint diligenter scriptis notent · et hoc sic peragere curent · quatenus iuste deprehendi a quoquam nullatenus possint138* · et quę facere debent aut possunt nullatenus pretermittant · immo caueant · ne quod absit · aut gratia alicuius aut honoris aut timoris · siue odii139* causa illud quod agere debent omittant · Et summopere studeant vt hoc quod per se facere non ualent · nobis notum faciant ˙ Et omnimodis precaueant · vt per singula tam verbis quamque scriptis140* · de omnibus quę illic peregerint nobis rationem reddere valeant ˙  
138*
korr. aus possit
139*
korr. aus hodii
140*
korr. aus spriptis
De placitis a liberis hominibus obseruandis · LV ·  
[BK 141 c. 14]
De placitis siquidem quos liberi homines obseruare debent · constitutio genitoris nostri Karoli · penitus obseruanda · atque tenenda est · Ut uidelicet in anno tria solummodo generalia placita obseruent · et nullus eos amplius placita obseruare compellat · nisi forte quilibet · aut accusatus fuerit · aut alium accusauerit · aut ad testimonium perhibendum uocatus fuerit ˙ Ad cętera vero [fol. 189v]quę centenarii tenent · non alius teneat nisi qui aut litigat141* aut iudicat aut testificatur ˙  
141*
korr. aus litiget
De debito142* ad opus dominicum reuuadiato LVI ·  
[BK 141 c. 15]
Ut debitvm143* quod ad opus nostrum fuerit reuuadiatum · talis consideratio fiat · vt is qui ignoranter peccauit secundum legem componere non cogatur · sed iuxxta [!] quod possibile visum fuerit ˙ Is vero qui tantum mala voluntate peccauit · totam legis compositionem cogatur exsoluere ˙  
142*
korr. aus debitum
143*
korr. aus debito
De his qui ad palacium uel in hostem pergunt uel inde redeunt ·  · LVII ·  
[BK 141 c. 16]
Vt nullus ad palatium · uel in hostem pergens · uel de palatio · uel de hoste rediens · tributum quod tracturas vocant soluere cogatur ˙  
De clericis144* · monachis · et seruis fugitiuis ; LVIIII ·  
[BK 141 c. 18]
Ut clerici et monachi · et serui fugitiui ad loca sua redire iubeantur ˙  
144*
c1 korr. (?)
De aduocatis episcoporum · abbatum comitum · et abbatissarum145* ·  · LXI ·  
[BK 141 c. 19]
Vt nullus episcopus nec abbas nec comes nec abbatissa · centenarium comitis aduocatum habeat146* ˙  
145*
ar korr. (?)
146*
korr. aus habeant
De uicariis uel · centenariis · si la[fol. 190r]trones celauerunt  · LXII ·  
[BK 141 c. 20]
Vt uicarii · uel centenarii · qui fures et latrones · uel celauerint · uel defenderint · secundum datam sibi sententiam diiudicentur ˙  
De comitibus et uicariis admonendis de constitutione legis147* · LXIII ·  
[BK 141 c. 21]
Ut comites et vicarii · de constitutione legis admoneantur · quia iubetur vt propterea iustitiam peruertendam · munera non accipiant ˙  
147*
korr. aus legus
De forestibus dominicis ; · LXIIII ·  
[BK 141 c. 22]
De forestibus nostris · vt ubicumque fuerint diligentissime inquirant · quomodo salui sint · et defensi · et ut comitibus denuntient · ne ullum forestem nouiter instituant · Et ubi nouiter institutos sine nostra iussione inuenerint dimittere precipiant ˙  
De missis dominicis · et de his qui iustiticiam [!] · facere148* renuunt · · LXV ·  
[BK 141 c. 23]
Vt ubicumque ipsi missi · aut episcopum aut albatem [!] · alium quemlibet quocumque honore preditum inuenerint · qui iustitiam facere · uel prohibuit · de ipsius rebus viuant · quamdiu in eo loco iustitias facere debent ·  
148*
c ergänzt
De missis dominicis · ubi diucius non debeant inmorari · [fol. 190v]LXV  
[BK 141 c. 24]
Ut nullus in comitis ministerio149* qui bene iustitias factas habet idem150* missi nostri diutius non morentur · neque illuc multitudinem conuenire faciant · sed ibi moras faciant · vbi iustitia uel minus · uel negligenter facta est ˙  
149*
i3 ergänzt
150*
gek. ide
De missis dominicis et de comite in aliquod missaticum directo · LXVI  
[BK 141 c. 25]
Ut in illius comitis ministerio · idem missi nostri placitum non teneant qui in aliquod missaticum directus est · donec ipse fuerit reuersus vt causa quę adhuc coram comite non fuit · et is qui se reclamat propter suam stultitiam · aut contumatiam comitem inde appellare noluit · iterum commendetur ˙  
De missis dominicis151* · qualiter coniectu accipere debeant · LXVII ·  
[BK 141 c. 26]
Vt missi nostri qui uel episcopi · uel abbates · uel comites sunt quamdiu prope suum beneficium fuerint · nihil de aliorum coniectu accipiant ˙ Postquam vero inde longe recesserint · tunc accipiant secundum quod in sua tractoria continetur ˙ Vassi vero nostri · et ministeriales qui missi sunt · vbicumque venerint coniectum accipiant  
151*
ci ergänzt
De uassis dominicis · et episcoporum · uel reliquorum · qui in hoste non fuerunt : LXVIII  
[BK 141 c. 27]
De uassis nostris · et vassis episcoporum · abbatum · abbatissarum · [fol. 191r]et comitum · qui anno presente in hoste non fuerint · heribannum reuuadient exceptis his qui propter necessarias causas · et a domno ac genitore nostro Karolo constitutas · domi dimissi fuerunt · Id est152* qui a comite propter coniugem ac domum eius custodiendam · et ab episcopo uel abbate · uel abbatissa · similiter propter pacem conseruandam · et propter fruges colligendas · et familiam constringendam et missos recipiendos dimissi fuerint ˙  
152*
Id est gek. Id e
De episcopis abbatibus et comitibus et de placito missorum dominicorum · · LXVIIII ·  
[BK 141 c. 28]
Ut omnis episcopus · abba · et comes · excepta infirmitate · uel nostra iussione nullam excusationem habeat · quin ad placitum missorum nostrorum veniat · aut talem vicarium suum mittat · qui in omni causa pro illo reddere rationem possit ˙  
De dispensa missorum dominicorum · · LXX ·  
[BK 141 c. 29]
De dispensa missorum nostrorum · qualiter vnicuique iuxta suam qualitatem dandum · uel accipiendum sit ˙ Videlicet episcopo panes · XL · frisgingas · III · de pane modios · III · porcellum · I · pullos · III · oua · XV · annonam ad caballos modios · IIIIor · Abbati [fol. 191v]comiti · atque ministeriali nostro · vnicuique dentur cottidie panes · XXX · friskingę153* duę · de potu modii · II · porcellum · I · pulli · III · oua · XV · annonam ad caballos modios154* · III · Uassallo nostro panes X · et VII · frisginga · I · porcum155* · I · de potu modium · I · pullos · II · oua · X · annonam ad caballos modios156* · II ·  
153*
k korr. (?)
154*
gek. mod
155*
o korr. (?)
156*
gek. mod