Capitularia - Edition of the Frankish Capitularies

Sélestat, Bibliothèque Humaniste, 14 (104)

Manuscript description according to Mordek

Repository
Sélestat
Bibliothèque Humaniste
14 (104)
Siglum Se
Digital image available at Bibliothèque Humaniste numérique
To the "Manuscript of the Month" blogpost

foll. 1-68

Origin and history
Origin:

9. Jh., 2. Drittel, (Mordek), 9. Jh., ca. 2. Viertel (Bischoff); Westfrankreich (Mordek), Westdeutschland (Bischoff)

Provenance:

Fol. 2r oben Weißenburger Signaturbuchstabe .E. (14. Jh.). Aus der Bibliothek des Beatus Rhenanus. Alte Signatur auf Schutzblatt: 437.

Physical description
Material: Pergament
Number: Die Gesamths. enthält 148 foll. (1-147 und 76bis) in 3 Teilen, dazu 2 nichtfoliierte Schutzblätter, dieser Teil: 68 foll.
Size: ca. 215 × 175-180 mm
Body text: ca. 175 × 130 mm
Quires:
III6 + 17 + 7 IV63 + (III-1)68
Lines: 22
Columns: 1
Script: karolingische Minuskel
Decoration:

Text in dunkelbrauner bis schwarzer Tinte, Rubriken in Capitalis rustica, meist rot, selten in Texttinte, einfache rote oder braun-schwarze Initialen

Binding:

Mit Ranken, Blüten- und Gittermustern verzierter, kastanienbrauner Weißenburger Ledereinband des 15. Jh. um Holzdeckel (1978 restauriert von Pierre Leboube, Guémar) mit Schließenrest; vorn als Umrahmung mehrfach eingepreßt: jhesus, maria.

Contents
Note:

Ausführliche Inhaltsanalyse bei H. Mordek, Von Patrick zu Bonifatius ... Alkuin, Ferrières und die irischen Heiligen in einem westfränkischen Reliquienverzeichnis, in: K. Herbers - H. H. Kortüm - C. Servatius (Hg.), In Ipsis Rerum Documentis. Beiträge zur Mediävistik. Festschrift für Harald Zimmermann zum 65. Geburtstag (Sigmaringen 1991) S. 61 ff.

    Bibliography
    References:
    • Eckhardt W 1959, S. 139 Anm. 133
    • P. Adam, L'humanisme à Sélestat. L'école, les humanistes, la bibliothèque (1962) S. 117
    • Butzmann 1964, S. 20, 21 ff., 28, 33, 34, 36
    • B. Bischoff, Die Überlieferung der technischen Literatur, in: ders., Mittelalterliche Studien 3 (1981), S. 290 mit Anm. 54
    • E. Hellgardt, Die exegetischen Quellen von Otfrids Evangelienbuch. Beiträge zu ihrer Ermittlung. Mit einem Kapitel über die Weißenburger Bibliothek des Mittelalters und der Otfridzeit (Hermaea. Germanistische Forschungen, N. F. 41, 1981) S. 74 f., 79
    • H. Meyer, Propos sur la bibliothèque de Beatus Rhenanus. Les Amis de la Bibliothèque Humaniste de Sélestat. Annuaire 1985 (= Spécial 500 anniversaire de la naissance de Beatus Rhenanus) S. 85-96
    • Mordek 1988, S. 70-72
    Catalogues:
    • Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements 3 (Quarto Series) (Paris 1861) S. 592

    foll. 69-76, 76bis, 77-93, 99-147

    Origin and history
    Origin:

    9. Jh., 3. Drittel, (Bischoff: spät. 9. Jh.); Westfrankreich (Bischoff), Westdeutschland-Lothringen (?) (Bischoff 2014).

    Provenance:

    Fol. 70r oben steht ARNULFUS (9./10. Jh.) und der Weißenburger Signaturbuchstabe .H. (14. Jh.). Fol. 147: Text radiert (ohne Hilfsmittel nur einzelne Buchstaben und Wortteile lesbar). Aus der Bibliothek des Beatus Rhenanus. Alte Signatur auf Schutzblatt: 437.

    Physical description
    Material: Pergament
    Number: Die Gesamths. enthält 148 foll. (1-147 und 76bis) in 3 Teilen, dazu 2 nichtfoliierte Schutzblätter, dieser Teil: 75 foll.
    Size: ca. 215 × 175-180 mm
    Body text: ca. 160 × 125-130 mm
    Quires:
    2 IV83 + III89 + IV90-93, 99-102 + 5 IV142 + (III-1)147
    Lines: 25-26
    Columns: 1
    Script: karolingische Minuskel
    Decoration:

    Text, Rubriken und einfache Initialen in brauner Tinte

    Binding:

    Mit Ranken, Blüten- und Gittermustern verzierter, kastanienbrauner Weißenburger Ledereinband des 15. Jh. um Holzdeckel (1978 restauriert von Pierre Leboube, Guémar) mit Schließenrest; vom als Umrahmung mehrfach eingepreßt: jhesus, maria.

    Contents
    Note:

    Die Teile 1 und 2 werden zusammengehalten durch die auf dem ersten Blatt von Teil 2 (fol. 69r) befindliche Notiz ADAM (vgl. hierzu Mordek 1988, S. 71).

    Die in den Teilen 2 und 3 des Cod. Sélestat 14 (104) erhaltene Collectio capitularium Weissenburgensis beginnt mit dem erweiterten Ansegis-Worms-Korpus (bis fol. 134r), einer Vorlage, die - vielleicht unter dem Einfluß Hinkmars - in Reims entstanden sein dürfte. Unser Codex gehört zu den ältesten Vertretern der „Reimser Gruppe“, zu der etwa auch die Codd. Avranches 145, Bamberg Can. 12, Berlin Phill. 1762 und Berlin Lat. fol. 626, Paris Lat. 10758, Paris Lat. 4628 A, Paris Lat. 4631 und Paris Lat. 4638 sowie Vatikan Reg. Lat. 417 (zweite Hand) zählen und die von den Wormser Kapitularien (a. 829) dieselben Stücke tradiert wie die Sammlung der Codd. Vatikan Pal. Lat. 582 und Paris Lat. 9654 und die Hss. Paris Lat. 4417, Bonn S. 402 und Schaffhausen Min. 75, siehe bei Cod. Paris Lat. 10758.

    Der zweite Teil der Collectio Weissenburgensis setzt sich aus älteren Kapitularien Karls des Großen und Ludwigs des Frommen der Jahre 802/803 bis 818/819 zusammen. Für sie läßt sich keine einheitliche Vorlage ausmachen, so daß die Annahme naheliegt, sie seien vom Kompilator aus verschiedenen Einzelstücken kopiert (nähere Analyse bei Mordek 1988. Weder Boretius noch Krause war der Schlettstädter Codex bekannt; sie konnten diese wichtige Überlieferung daher auch nicht zur Edition der Kapitularien heranziehen).

    • 69r
      Adam-Notiz und Dreieck-Konstruktion.

    • 69v
      Leer.

    • 70r-93v, 99r-127r
      Ansegisi abbatis capitularium collectio (Klasse D, ohne den Namen Lothars), einschließlich Appendices 1 und 2, ohne Praefatio und ohne Buch 4, cc. 71-74, vier Kapitel, die aber unten fol. 128r-v auftauchen (MGH Capit. 1, S. 395-445, 446-449).

      Zusätze der „Reimser Gruppe“:

    • -- 88r
      (Capitulatio, nach Ansegis 2, 32) XXXIII und XXXIIII - Kapitelzahlen und Rubriken (Qualiter iustitiae fiant pauperibus; De illis ominibus qui iniustis querelas habent) der Capitula Francica, cc. 2 und 3 (MGH Capit. 1, Nr. 167); Text jedoch nicht im Ansegisschen Korpus, sondern unten fol. 138r

    • -- 116r
      (nach Ansegis 4, 14) XV - Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 186 (aus einem echten Kapitular?): Presbiteri interfecti episcopo ad cuius parrochiam pertinent - domino sotiauit (MGH LL 2, 2, S. 55; auch Mordek 1995, Anhang I, Nr. 27, 3: Capitula a Benedicto Levita singillatim tradita, c. 3); Kapitelzahl und Rubrik De solutione occisi presbiteri auch in der Capitulatio

    • -- 113r
      (Capitulatio, nach Ansegis 4, 24) XXV - Kapitelzahl und nach getilgtem D Rubrik qualiter de statu suo pulsatus euindicet libertatem suam der Capitula incerta wohl Ludwigs des Frommen, cc. 2 und 3 (MGH Capit. 1, Nr. 156); an der entsprechenden Stelle im Ansegisschen Korpus nur Verweiszeichen, kein Text

    • -- 114r
      (Capitulatio, nach Ansegis 4, 69) LXXI - Kapitelzahl und Rubrik De non exhigendo heribanno antequi iussio dominica nota fiad von c. 7 der Capitula Francica (MGH Capit. 1, Nr. 167); kein Text an der entsprechenden Stelle im Korpus der Collectio Ansegisi.

    • 127r-v
      Constitutio de synodis anno 829 in regno Francorum habendis (a. 828): ANNO SEXTO DECIMO REGNANTE DOMINO (I nachgetragen) NOSTRO LUDOUUICO. Conuentus episcoporum debet fieri in - fideliter conseruet (MGH Capit. 2, Nr. 184, S. 2 Z. 19 - S. 3 Z. 3).

    • 127v-128r
      I-VII - Capitula ab episcopis in placito tractanda (a. 829), ohne Inskription, endet zunächst unvollständig in c. 7: De decimis que ad capellas - nec non de his (MGH Capit. 2, Nr. 186, S. 6 Z. 41 - S. 7 Z. 11); c. 7 (Capitulum de expeditione exercitali) dürfte nach Form und Inhalt einem sonst unbekannten Kapitular Ludwigs des Frommen (a. 828/829) entstammen. Nach nec non de his eingeschoben:

    • -- 128r-v
      Ansegisi abbatis capitularium collectio, Buch 4, cc. 71- 74, mit Mini-Capitulatio und Kapitelzählung XXXVIII-XLI (MGH Capit. 1, S. 445 f.); die Numerierung zeigt, daß die Kapitel in der Vorlage am Ende der zweiten Appendix des Ansegis gestanden haben müssen, nicht am Ende des 4. Buches; hierher - zwischen die Capitula ab episcopis in placito tractanda - sind sie wahrscheinlich über ein eingelegtes Blatt geraten.

    • 128v-129r
      Rest des Capitulum de expeditione exercitali (= Boretius' Capitula ab episcopis in placito tractanda, c. 7 [Hauptüberlieferung oben foll. 127v-128r]): qui a tribus - notitiam deferant (MGH Capit. 2, Nr. 186, S. 7 Z. 11-14).

    • 129r-130v
      I-X - Capitulare Wormatiense (a. 829), ohne Inskription: De his qui se consu (!) episcopi - uenire compellatur (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 17 - S. 14 Z. 13).

    • 130v-132r
      I-XV - Capitulare missorum Wormatiense (a. 829): ITEM ALIO CAPITULO. De beneficiis destructis hoc obseruetur - ministerium amittat (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 14 Z. 34 - S. 17 Z. 9).

    • 132r-134r
      XVI-XXIIII - Capitulare pro lege habendum Wormatiense (a. 829), ohne Überschrift: De homecidiis in ecclesiis uel - non adcrescat (MGH Capit. 2, Nr. 193, S. 18 Z. 2 - S. 20 Z. 11); das Ansegis-Kapitel in c. 1 als XVII gezählt.

    • 134r
      XXV - Tractoria de coniectu missis dando (a. 829): Uolumus ut tale coniectum missi - octauas pentecosten (MGH Capit. 2, Nr. 189, S. 11 Z. 4-10).

    • 134r-135v
      cap. I-XII - Capitulare legibus additum (a. 803): CAPITULA QUE IN LEGE SALICA MITTENDA SUNT. De homicidi[cidi]is clericorum. Si quis subdiaconum occidit CCC sol. conponat - possit indicere (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 111 Z. 44 f., S. 113 Z. 4 - S. 114 Z. 27); c. 6 ist zweigeteilt, daher im folgenden eine gegenüber der Edition um eins höhere Zählung.

    • 135v-136v
      I cap. - XXVIIII cap. - Capitulare missorum (a. 803): ITEM. De causis admonendis De ecclesiis emendandis - habere uolumus (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 17 - S. 116 Z. 30).

    • 136v- 137v
      II cap. - XIIII cap. (c. 1 nicht numeriert) - Capitulare Aquisgranense (a. 809): Capitula quae domnus impr. aquisplatii constituit. De illis hominibus qui propter eorum culpas - uenire cogatur (MGH Capit. 1, Nr. 61, S. 148 Z. 6 - S. 149 Z. 22).

    • 137v-138r
      XV cap. - XXIIII cap. - Capitulare missorum Aquisgranense alterum (a. 809), cc. 1-4, 6, 8-12: De ecclesiis nondum restauratis - pauperes efficiantur (MGH Capit. 1, Nr. 63, S. 152 Z. 1-4, 6, 13-19); es fehlen demnach c. 5 und die Volltexte cc. 7 und 13 des Cod. Nürnberg Cent. V, App. 96.

    • 138r
      XXV cap., XXXIIII cap. - Capitula Francica, cc. 2 und 3: De causis uiduarum pupillorum orfanorum - iustitiam reddat (MGH Capit. 1, Nr. 167, S. 333 Z. 16-24); Rubriken mit Kapitelzahlen nach Art der „Reimser Gruppe“ schon oben fol. 88r in der Capitulatio nach Ansegis 2, 32 - eine Herkunft, die sich hier noch durch die Zählung von c. 3 (XXXIIII cap.) verrät. Wahrscheinlich sind die beiden Kapitel in Form eines Pergamentblättchens (vgl. Codd. Paris Lat. 10758, pag. 200bis oder Vatikan Reg. Lat. 417, fol. 34r), das sich lösen konnte, in den Schlußteil der Hs. gelangt.

    • 138r-139r
      I cap. - V cp. - Capitula legi addita (a. 816), ohne Protokoll: Si quis cum altero de qualibet causa - pertinet exsoluat (MGH Capit. 1, Nr. 134, S. 268 Z. 3 - S. 269 Z. 9).

    • 139v-141v
      cap. I - XX cap. - Capitulare Aquisgranense (a. 802/803): Carlus serenissimus imperator augustus a deo coronatus - fidelitate sua permansit (MGH Capit. 1, Nr. 77, S. 170 Z. 28 - S. 172 Z. 32); wahrscheinlich unter Ludwig dem Frommen erneuert, vgl. Seeliger, Kapitularien, S. 20 f. Anm. 1.

    • 141v-145v
      I cap. - XXI - Capitula legibus addenda (a. 818/819): INCIPIUNT CAPITULA DE ONORE ECLESIARUM. Si quis ex leui causa - potestate fuerit. Ista superscripta capitula in lege sunt addenda (MGH Capit. 1, Nr. 139, S. 281 Z. 1, S. 281 Z. 3 - S. 285 Z. 22).

    • 145v-146v
      I-VIII - Capitula per se scribenda (a. 818/819), cc. 1-7 (Fragment), wie in einigen anderen Hss. mit vorangestelltem Zusatzkapitel (Auszug aus c. 6 des Capitulare ecclesiasticum a. 818/819, mit Inskription): ITEM ALIA CAPITULA. DE SERUIS AD SACROS ORDINES NON MITTENDIS. Vt nullus episcoporum seruos ad sacros ordines - DE FORESTIBUS NOUITER INSTITUTIS (danach ein Blatt herausgeschnitten) (MGH Capit. 1, Nr. 140, S. 287 Anm. a, S. 286 Z. 6-11 [vgl. S. 276 Z. 31-35], S. 287 Z. 8 - S. 288 Z. 12).

    • 147r-v
      Radierter Text. Von jüngeren Händen geistreiche Sprüche als Federproben, recto: nimia nocent, omnia...; verso: Sum modo, sed non sum.

    Bibliography
    References:
    • Eckhardt W 1959, S. 139 Anm. 133
    • P. Adam, L'humanisme à Sélestat. L'école, les humanistes, la bibliothèque (1962) S. 117
    • Butzmann 1964, S. 20, 21 ff., 28, 33, 34, 36
    • B. Bischoff, Die Überlieferung der technischen Literatur, in: ders., Mittelalterliche Studien 3 (1981), S. 290 mit Anm. 54
    • E. Hellgardt, Die exegetischen Quellen von Otfrids Evangelienbuch. Beiträge zu ihrer Ermittlung. Mit einem Kapitel über die Weißenburger Bibliothek des Mittelalters und der Otfridzeit (Hermaea. Germanistische Forschungen, N. F. 41, 1981) S. 74 f., 79
    • H. Meyer, Propos sur la bibliothèque de Beatus Rhenanus. Les Amis de la Bibliothèque Humaniste de Sélestat. Annuaire 1985 (= Spécial 500 anniversaire de la naissance de Beatus Rhenanus) S. 85-96
    • Mordek 1988, S. 70-72
    Catalogues:
    • Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements 3 (Quarto Series) (Paris 1861) S. 592
    Images:
    • Bischoff, Die Überlieferung der technischen Literatur (1981), Taf. XXIII (fol. 69r)

    foll. 94-98

    Origin and history
    Origin:

    9. Jh., 3. Drittel, Westfrankreich (Bischoff)

    Provenance:
    Aus der Bibliothek des Beatus Rhenanus. Alte Signatur auf Schutzblatt: 437.
    Physical description
    Material: Pergament
    Number: Die Gesamths. enthält 148 foll. (1-147 und 76bis) in 3 Teilen, dazu 2 nichtfoliierte Schutzblätter; dieser Teil: 5 foll.
    Size: ca. 165-175 × 120-125 mm
    Body text: ca. 125 × 95 mm
    Quires:
    (II+1)
    Condition: am Rand beschnitten
    Lines: 21
    Columns: 1
    Script: karolingische Minuskel
    Decoration:

    Text, Rubriken und einfache Initialen in hellbrauner Tinte

    Binding:

    Mit Ranken, Blüten- und Gittermustern verzierter, kastanienbrauner Weißenburger Ledereinband des 15. Jh. um Holzdeckel (1978 restauriert von Pierre Leboube, Guémar) mit Schließenrest; vom als Umrahmung mehrfach eingepreßt: jhesus, maria.

    Contents
    • In Buch 2 des Ansegis eingebundene kleinere Lage:

      94r
      Leer.

    • 94v-96v
      I CAP. - XII - Capitula legi Salicae addita (a. 819/820), ohne Inskription: De hoc cap. iudicatum est - cartam falsare liceat (MGH Capit. 1, Nr. 142, S. 292 Z. 12 - S. 293 Z. 38); c. 12 steht richtig gezählt vor c. 11.

    • 97r
      Leer.

    • 97v
      Fulgentius von Ruspe, Ad Monimum, ab I, XXV, 4 Ibunt hi in bis XXVI, 2 perfecturus est Dominus (ed. J. Fraipont, CCL 91 [1968] S. 25 f.), von anderer Hand geschrieben.

    • 98r-v
      Leer.

    Bibliography
    References:
    • Eckhardt W 1959, S. 139 Anm. 133
    • P. Adam, L'humanisme à Sélestat. L'école, les humanistes, la bibliothèque (1962) S. 117
    • Butzmann 1964, S. 20, 21 ff., 28, 33, 34, 36
    • B. Bischoff, Die Überlieferung der technischen Literatur, in: ders., Mittelalterliche Studien 3 (1981), S. 290 mit Anm. 54
    • E. Hellgardt, Die exegetischen Quellen von Otfrids Evangelienbuch. Beiträge zu ihrer Ermittlung. Mit einem Kapitel über die Weißenburger Bibliothek des Mittelalters und der Otfridzeit (Hermaea. Germanistische Forschungen, N. F. 41, 1981) S. 74 f., 79
    • H. Meyer, Propos sur la bibliothèque de Beatus Rhenanus. Les Amis de la Bibliothèque Humaniste de Sélestat. Annuaire 1985 (= Spécial 500 anniversaire de la naissance de Beatus Rhenanus) S. 85-96
    • Mordek 1988, S. 70-72
    Catalogues:
    • Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements 3 (Quarto Series) (Paris 1861) S. 592


    Transcription

    Editorial Preface to the Transcription

    Transkriptionsvorlage: Transkription nach einem guten Farbdigitalisat der Bibliothèque Humaniste.

    Schreiber

    Fol. 112v-113r, 127r-134r, 138r-146v von einer Hand (A); eine ähnliche, aber flüssiger schreibende Hand (B) kopierte fol. 94v-96v.

    Buchstabenformen

    Zu fol. 112v-113r, 127r-134r, 138r-146v:

    Einzelbuchstaben: Parallele Verwendung von doppelstöckigem a und cc-a. Bei e häufig der linke Schaft gebrochen, so dass ein kleiner, nach links heraus ragender Balken entsteht. Häufige Verwendung von I-longa, besonders an Wortanfängen und vor n. Gelegentlich findet sich auch Majuskel-N am Wortanfang, vor allem bei Verneinungen.

    Ligaturen: Verwendung einer markanten ct-Ligatur; e-caudata tritt nicht in Erscheinung.

    Besonderheiten: Bei den Auszeichnungsbuchstaben wechseln sich Unziale und Capitalis ab. Für die Zahlzeichen bei der Kapitelzählung wird mit Ausnahme von c. 17 ausschließlich V statt U verwendet.

    Abkürzungen

    Zu fol. 94v-96v: Schreiber B verwendet neben einem einfachen waagerechten Kürzungsstrich gelegentlich auch einen us-Haken, wenn er sic(ut) kürzt.

    Zu fol. 112v-113r, 127r-134r, 138r-146v: Schreiber A verwendet einen einfachen, nach rechts aufsteigenden Strich über dem Wort für verschiedene Kürzungen, z.B. aut(em) (fol. 141v Z. 15), conpon(at) (ebd. Z. 5), c(on)iuratoribus (ebd. Z. 7), int(er)fecerit (ebd. Z. 6) sowie auf fol. 142r n(ost)r(u)m (Z. 4, 8, 10) und com(es) (Z. 16).

    Der Schreiber kürzt comes meist als com. Wo er das Wort ausschreibt, verwendet er durchgängig comis, weshalb die Kürzung in der Transkription jeweils zu comis aufgelöst ist.

    Verwendung zweier verschiedener ur-Kürzungen, z.B. componat(ur) (fol. 128r Z. 23) mit einem Kürzungszeichen in Gestalt eines gespiegelten, liegenden Z, sowie parallel in Z. 16 litigat(ur) mit dem üblichen 2-förmigen Kürzungszeichen. Letzteres wird vom Schreiber gelegentlich allerdings auch als us-Kürzung eingesetzt, z.B. bei Uolum(us) (fol. 130v Z. 22), bzw. sogar als os- (fol. 145r Z. 19 nep[os]) und or-Kürzung verwendet, z.B. bei auct(or) (fol. 132r Z. 23).

    Gliederungsmerkmale

    Zu fol. 94v-96v (BK 142): Das durchgängig in Texttinte geschriebene Kapitular steht auf einer eingebundenen Lage in kleinerem Format. Es weist keine eigene Rubrik auf. Kapitel 12 ist irrig vor c. 11 kopiert (wohl aufgrund eines Augensprungs); ein Verweiszeichen sollte wohl auf die korrekte Reihung hinweisen.

    Zu fol. 113r (BK 156): Im Rahmen der Capitulatio zum 4. Buch einer Ansegis-Sammlung findet sich unter XXV eine Rubrik zu BK 156 c. 2 eingeschoben, wodurch sich die Zählung der eigentlichen Rubrik zu Ansegis 4, 25 verschiebt und unter XXVI folgt; in der Sammlung selbst jedoch fehlt der entsprechende Text, so dass das Kapitel XXV dort den regulären Text von Ansegis 4, 25 bietet.

    Zu fol. 127r-134r (BK 184, 186 mit Ansegis 4, c. 71-74, BK 191, 192, 193, 189):

    Der gesamte Abschnitt ist gestaltet als eine Abfolge von drei Kapitellisten, mit einer abrupt eingeschobenen kurzen vierten Liste (= Ansegis 4, c. 71-74).

    Die erste Liste verbindet BK 184+186, wobei der Text mit einer Überschrift in Majuskeln einsetzt, bevor die 7 Kapitel von BK 186 in neuer Zeile, aber ohne eigene Überschrift, folgen. Kapitel 7 wird dabei von Ansegis unterbrochen, dessen Gestaltung und Nummerierung am Seitenrand exakt die Nummerierung des direkt vor BK 184 endenden Ansegis-Abschnitts aufgreift: fol. 127r endet mit Ansegis App. 2, c. 38, gezählt als XXXVII, auf fol. 128r sind die vier eingeschobenen Ansegis-Kapitel (Buch 4, c. 71-74; mit vorangestellter Capitulatio der vier Kapitelrubriken) als XXXVIII bis XLI gezählt.

    Ohne eigene Überschrift schließt in neuer Zeile die zweite Liste an, gleichmäßig als I-X durchgezählt. Sie besteht aus BK 191 c. 1-10.

    Die dritte Kapitelliste ist mit einer kurzen Überschrift in Majuskeln versehen (ITEM ALIO CAPITULO) und reiht die 24 Kapitel der drei Kapitularien BK 192, 193 und 189 ohne erkennbare Zäsur aneinander. Die Zählung (als I-XXV; die Nummer XVII wurde übersprungen, wohl deshalb, weil in BK 193 c. 1 das Zitat aus Ansegis 4, 13 nicht, wie es korrekt wäre, auf cap. XIII verweist, sondern auf cap. XVII und somit als Fortführung der Kapitelzählung interpretiert wurde) weist dabei kleinere Fehler und Korrekturen auf. Die Nummerierung von XIII und XXII wurde vom Schreiber selbst aus irrigem XXIII und XXVII korrigiert. BK 192 c. 1-15 sind als I-XV gezählt, wobei die Nummer X bei c. 10 am Rand einzutragen vergessen wurde. Die umgebenden Kapitel sind aber korrekt als VIIII und XI bezeichnet. BK 192 c. 12 beginnt ausnahmsweise nicht in neuer Zeile, sondern direkt im Anschluss an das vorhergehende Kapitel in gleicher Zeile; die Kapitelnummer (XII) ist hier einmalig nicht am Rand, sondern direkt in der Zeile vor dem Kapitelanfang platziert. BK 193 c. 1-8 sind in korrekter Reihenfolge als XVI und XVIII-XXIIII eingetragen, gefolgt von BK 189 als XXV, wobei der gesamte Text des Kapitulars vom Schreiber als ein Kapitel (in einem Absatz) aufgefasst wurde.

    Zu fol. 139v-141v (BK 77): Die Liste beginnt auf neuer Seite ohne Rubrik unmittelbar mit dem Prolog, mit einer nur leicht vergrößerten Initiale in Texttinte. Kapitel 6 ist irrig als VII gezählt, wobei die Zahl auch beim folgenden c. 7 wiederholt wird; ebenso steht bei c. 9 erneut die Kapitelzahl VIII. Beide Fehler wurden von der auch für die moderne Paginierung der Handschrift zuständigen Hand mit Blei verbessert. Die Zählung besteht durchgängig aus römischen Zahlen mit cap bzw. cp; ihre Platzierung wechselt zwischen dem Seitenrand, einer leichten Ausrückung bei Zeilenanfang sowie mitten in der Zeile.

    Zu fol. 141v-145v (BK 139): Gegliedert als von I bis XXI durchnummerierte Liste. Mit Ausnahme von c. 1 steht jeweils nur die römische Kapitelzahl, ohne Zusatz von cap o.ä. Bei c. 5 vergaß der Schreiber die Kapitelzahl am Rand einzutragen, setzte die Zählung aber beim nächsten Kapitel (c. 6, auf der folgenden Seite) korrekt mit VI fort. Jeweils am Ende der Kapitelüberschriften zu c. 1-3, 11, 14 und 16-17 steht eine Art Paragraphenzeichen, gestaltet vage ähnlich einem a oder o mit nach rechts weit in die Oberlänge gezogener Schleife. Dieses Zeichen kommt auch mehrfach auf foll. 127r-134r sowie auf fol. 139r und fol. 145v-146v vor, jeweils meist am Ende einer nicht voll beschriebenen Schlusszeile eines Kapitels. Gelegentlich folgen zwei Zeichen kurz nacheinander in gleicher Zeile. Eine Systematik und entsprechend eine gliedernde Funktion ist nicht erkennbar, es handelt sich also wohl um reine Ornamente.

    Zu fol. 145v-146v (BK 138+140): Gegliedert als von I bis VIII gleichmäßig durchnummerierte Liste. Die Kapitelnummern sind jeweils auf den linken Rand ausgerückt. Beim ersten Kapitel folgen Listentitel und Rubrik unmittelbar aufeinander. Im weiteren Verlauf beginnen die in Majuskeln und Texttinte gehaltenen Rubriken meist bereits in der letzten Zeile des vorhergehenden Kapitels. Die Liste bricht aufgrund von Blattverlust fragmentarisch nach der Rubrik zu Kapitel VIII ab. Der Text bietet eine Variante von BK 138 c. 6 als erstes Kapitel, gefolgt von c. 1-7 von BK 140, in der Nummerierung entsprechend verschoben.

    Benutzungsspuren

    Zu fol. 127r-134r:

    Fol. 127r: Am Ende des Ansegis-Abschnitts (vor dem Beginn von BK 184) am Rand eine Markierung mit Verweiszeichen, das am unteren Seitenrand wiederholt wird mit der Erläuterung in Blei: usque adhuc Pertz LL I, 324. Von neuzeitlicher Hand mit schwarzer Tinte neben der letzten Zeile des Ansegis-Abschnitts eine schwer lesbare Notiz auf dem rechten Rand: (hac desunt) ad (huc) [.] (mplam) eiusdem [.....]. Die gleiche Hand ergänzte auf dem linken und rechten Rand knappe Verweise der jeweiligen Inhalte von BK 184: Co(n)ve(n)tus Ep(iscop)oru(m) in quatuor locis fieri debere, Mogu(n)tiaco, In Parisio, In Tolosa, In Lugduno.

    Fol. 127v: Mit Blei am linken Rand auf Höhe des Beginns von BK 186: p. 327, ein Verweis auf die entsprechende Seite in der Edition von Pertz. Auf dem unteren Seitenrand von neuzeitlicher Hand mit blass-brauner Tinte: Capellas dominicas.

    Fol. 128r: Von gleicher Hand erneut auf dem unteren Seitenrand: Salicus Francus. Mit Blei von anderer Hand eine Notiz dort, wo der Ansegis-Nachtrag BK 186 c. 7 unterbricht: pg 328 la suite au v° dernière ligne, ein Verweis auf den Schluss von BK 186 c. 7, der auf fol. 128v in der letzten Zeile einsetzt. Direkt darunter von gleicher Hand p 321, als Verweis auf die Seitenzahl bei Pertz, auf der der eingeschobene Ansegis-Abschnitt ediert ist.

    Fol. 128v: Auf dem linken Rand mit Blei, aber von anderer Hand weitere Verweise auf die Edition von Pertz, als LL I 321, 73 sowie 74, jeweils auf Höhe des Beginns von c. 73-74 des Ansegis-Abschnitts.

    Fol. 129r: Auf dem rechten Rand mit Blei pg 350 [..], neben dem Beginn von BK 191, welches bei Pertz auf S. 350 einsetzt.

    Fol. 132r: Auf dem oberen Seitenrand von neuzeitlicher Hand mit schwarzer Tinte: Depositio armoru(m) lingua Theodisca Schaftlegi dicitur, den entsprechenden Passus von BK 192 c. 13 paraphrasierend (hier in der ersten Zeile, evtl. mit anderer Tinte unterstrichen).

    Zu fol. 141v-145v:

    Auf fol. 141v mit unterschiedlichem Blei zwei Vermerke am linken Rand, auf Höhe des Beginns von c. 1: pg 210 und 403. Ersterer verweist offenbar auf die Kapitularienedition von Pertz (MGH LL 1), in der BK 139 c. 1 auf S. 210 beginnt.

    Auf fol. 142r von neuzeitlicher Hand in Blei neben c. 4 eine Korrektur des Titels (dort irrig De Partu), wobei die falschen Buchstaben in der Zeile unterstrichen sind und auf dem Rand das korrigierte Wort (RAPTU!) wiederholt ist.

    Auf fol. 143v links oben in hellerer Tinte und von anderer Hand der Vermerk capian(t?) de. Zentriert in großer, späterer Schrift auf dem oberen Rand Campio und wohl damit zusammenhängend auf dem unteren Rand ein Nachtrag (?) von anderer (?) Hand aber evtl. mit der gleichen Texttinte: campioni dextera manus amputetur et religetur. Beide Vermerke wahrscheinlich im Zusammenhang mit dem auf fol. 143v fortgesetzten c. 10 zur Überwindung falscher Zeugen u.a. durch Zweikampf. Rechts unten auf fol. 143v schließlich ein kaum leserlicher (verwischter oder radierter) Vermerk non nos di...ter....

    Auf fol. 145v neben der ersten Kapitelnummer der neuen Liste mit Blei der Vermerk "214".

    Auf fol. 146v links unten auf dem Rand stark verblasst oder radiert DE FOR, offenbar in Wiederholung des Anfangs der auf der letzten Zeile eingetragenen Rubrik DE FORESTIBUS...; wohl zeitnah, aber nicht von gleicher Hand.

    Sonstiges

    Pergamentschäden: Pergament an manchen Stellen mit stärkeren Falten, die insbesondere die Lesbarkeit der vorletzten Zeile auf fol. 143r, der 7., 14. und 24. Zeile auf fol. 144r, der 14./15. Zeile auf fol. 145r sowie der 1./2., 7. und 14. Zeile auf fol. 146r beeinträchtigen.

    [fol. 94v] [1]
    I · CAPITULUM  
    [BK 142 c. 1]
    De hoc capitulo iudicatum est · Ut ille qui mannitur · spatium mannitionis suae · per XL · noctes · habeat · et sic omnes infra supradictarum noctium · numerum mallum si uero non habuerit1* · ipsum spatium usque ad mallum comitis extendatur · et deinde detur ei spatium ad respectum · ad VII · noctes · inde2* non noctium spatie · sed proximum mallum comitis ei concedatur ·  
    1*
    gek. habuer
    2*
    gek. ind
    II · DE CAPITULO3* XII · LEGIS SALICAE ·  
    [BK 142 c. 2]
    Si quis seruum alienum occiserit uel uendiderit uel ingenuum dimiserit · ICCCC4* denarios5* qui faciunt · solidos · XXXV · culpabilis6* · iudicetur7* · excepto8* · capitale9* et delatura10* · De hoc capitulo11* iudicatum est · ab omnibus ut si ille seruus qui iniuste uenditus uel ingenuus dimissus apparet · non alter pro eo in loco illius restituatur quia dixerunt12* aliqui quod id est seruus qui ingenuus dimissus fuerat · denuo ad seruitium reddere non debeat · sed pristino domino · et seruitio restitutus fiat iudicauerunt13* ·  
    3*
    gek. CAP
    4*
    mit überstrichenem I für den Zahlenwert 1400
    5*
    gek. dr
    6*
    gek. culpl
    7*
    gek. iudct
    8*
    gek. excep
    9*
    gek. capl
    10*
    gek. dltr; t korr. (?)
    11*
    gek. cap
    12*
    gek. dixer
    13*
    gek. iudicauer
    III · DE CAPITULO14* XIIII ·  
    [BK 142 c. 3]
    Si quis ingenuus ancillam alienam in coniugium acceperit · ipso cum ea in seruitio implicetur ; [fol. 95r] De hoc capitulo15* · iudicatum est · ab omnibus ut si ingenua femina quemlibet seruum in coniugium sumpserit · non solum cum ipso seruo in seruitio permaneat · sed etiam et omnes res quas habet · si eas cum parentibus suis diuisas tenet · Ad dominum cuius seruum in coniugium accepit perueniat · Et si cum parentibus suis res · paternas uel maternas non diuisit · nec alicui querenti respondere · nec cum suis heredibus in rerum paternarum haereditate · ultra diuisa accedere possit · similiter et si francus homo alterius ancillam in coniugium sumpserit sic faciendum16* · esse · iudicauerunt17* ·  
    14*
    gek. CAP
    15*
    gek. cap
    16*
    korr. aus [†]aciendum
    17*
    gek. iudicauer
    IIII DE EODEM CAPITULO ·  
    [BK 142 c. 4]
    Si quis uxorem alienam uiuo marito tullerit · VIII18* denarios19* qui faciunt solidos · CC · culpabilis20* iudicetur · De ho21* capitulo22* · iudicatum est · Ut uiuo marito qui eadem uxor contra legem subtracta fuerat · ab illo qui eam ei iniuste tullerat · cum lege suprascripta · id est · CC · solidis reddita fiat ·  
    18*
    die gesamte Zahl überstrichen für den Zahlenwert 8000
    19*
    gek. dr
    20*
    gek. culpl
    21*
    Der Schreiber zog das Wort mit der folgenden Kürzung zusammen (hocap) und vergaß dabei, das c zu wiederholen.
    22*
    gek. cap
    V · DE XXXVI · CAPITULO ·  
    [BK 142 c. 5]
    Si quis puer infra · XII annos aliquam culpam commiserit · fredus ei23* non requiratur · [fol. 95v] De hoc capitulo24* iudicatum est Ut si infans infra · XII · annos · res alterius iniuste sibi usurpauerit · eas excepto fredo cum lege sua conponat · Reddat et ita manniatur sicut ille mannire potest cui25* contra legem fecit · Et ita ad comitem ad mallum suum adducatur sicut ille adduci potest · cui contra legem fecit · De hereditate uero paterna uel materna · si aliquis26* eum interpellauerit · usque ad spatium · XII · annorum expectare iudicatus est ·  
    23*
    ei mit Einfügungszeichen ergänzt
    24*
    gek. cap
    25*
    korr. aus cum
    26*
    gek. aliq
    VI · CAPITULUM ·  
    [BK 142 c. 6]
    Iudicatum est ab omnibus ut si francus homo uel ingenua femina in27* seruitio sponte sua implicauerit se · Ut si res suas dum in libertate sua permanebat · ad ecclesiam dei aut cuilibet legibus tradidit · ipse cui traditae fuerint · eas habere et tenere possit · et si filius uel filias dum in sua fuit libertate generauit · ipsi liberi permaneant ·  
    27*
    i korr. (?)
    VII · DE CAPITULO28* XXXVI ·  
    [BK 142 c. 7]
    Si seruus hominem ingenuum occiserit · ipse homicida pro medietate conpositionis · [fol. 96r] parentibus hominis occisi traditur · et aliam medietatem dominus seruo se nouerit soluiturum · Aut si legem intellexerit poterit se obmallare · Ut leodem non soluat · quia nulla de ecclesiastico beneficiario · uel alterius persona · seruo discretionem lex fecit · si ita ecclesiastici aut beneficiarii serui · sicut liberorum tradi aut dimitti possint :/  
    28*
    gek. CAP
    VIII · DE XLVI · CAPITULO29* ID EST30* · QUI UIDUAM IN CONGIUM [!] ACCIPERE UULT ·  
    [BK 142 c. 8]
    Iudicauerunt31* homines · ut non ita sicut in lege salica scriptum est eam accipiat · sed cum parentorum consensu et uoluntate uiro · usque nunc antecessores eorum fecerunt32* in coniugium sibi eam sumat ·  
    29*
    gek. CAP
    30*
    ID EST gek. IDE
    31*
    gek. Iudicauer
    32*
    gek. fecer
    VIIII CAPITULUM ·  
    [BK 142 c. 9]
    De XLVII · capitulo33* De eo qui uillam alterius occupauerit · De hoc capitulo34* iudicauerunt35* ut nullus qui uillam aut res alterius migrandi gratia per annus tenere uel possidere possit · sed in quacumque die inuasor illarum rerum interpellatus fuerit · Aut easdem res querendi reddat aut eas si potest iuxta legem se defendendo sibi uindicet ·  
    33*
    gek. cap
    34*
    gek. cap
    35*
    gek. iudicauer
    X · DE AFATOMIE DIXERVNT · QUOD TRADICIO FUISSE[T] · [fol. 96v]  
    [BK 142 c. 10]
    De hoc capitulo36* · iudicatum est · ut sicut per longam consuetudinem antecessores eorum fatientes [!] habuerunt37* · ita et omnes qui lege salica uiuunt · inantea habeant · et faciant38* ·  
    36*
    gek. cap
    37*
    gek. habuer
    38*
    a2 korr. (?)
    XII CAPITULO ·  
    [BK 142 c. 12]
    Et hoc iudicauerunt39* ut omnis qui alteri aliquid querit · licentiam habeat prius sua testimonia producere · contra eum · et si ille cui queritur dixerit quod legibus teneat ea que tenet · et talia sunt testimonia · qui hoc ueraciter adfirmare possint ; Iudicauerunt40* ut huius rei ueritas secundum capitula41* domni imperatoris42* · que prius pro lege tenenda constituit rei ueritas conprobetur  
    39*
    gek. iudicauer
    40*
    gek. Iudicauer
    41*
    gek. cap
    42*
    gek. impr
    XI CAPITULUM ·  
    [BK 142 c. 11]
    Et43* hoc iudicauerunt44* Ut si seruus cartam ingenuitatis adtullerit · Si seruus eiusdem carte auctorem45* legitimum46* habere non potuerit · domino serui ipsam cartam falsare liceat ·  
    43*
    Wahrscheinlich war der Schreiber aufgrund des identischen Anfangs der beiden letzten Kapitel verrutscht und kopierte irrig zuerst c. 12. Das einem Trigonus ähnelnde Zeichen am Ende von c. 12 soll daher wohl kein Satzzeichen, sondern ein Verweiszeichen darstellen; allerdings wiederholte der Schreiber das Zeichen dann nicht an dem Ort, wo c. 11 einzufügen gewesen wäre.
    44*
    gek. iudicauer
    45*
    folgt getilgtes h
    46*
    ti ergänzt
    [Nicht transkribierter Text]
    [fol. 112v] [10]
    INCIPIUNT CAPITVLA ·.'  
    [Nicht transkribierter Text]
    [fol. 113r] [11]
    XXV47* qualiter de statu suo pulsatus euindicet libertatem suam48* ·  
    47*
    folgt getilgtes D
    48*
    Im folgenden Textblock fehlt dieses Kapitel, an seiner Stelle findet sich, als XXV gezählt, Ansegis 4, c. 25, das in der Capitulatio noch als XXVI angekündigt war.
    [Nicht transkribierter Text]
    [fol. 127r] [17]
    [BK 184 Abschnitt A]
    ANNO SEXTO DECIMO REGNANTE DOMINO49* NOSTRO LUDOUUICO  
    [BK 184 Abschnitt A BK 184 Abschnitt B]
    Conuentus episcoporum debet fieri In quatuor locis id est magontiaco In quo isti50* archiepiscopi51* cum eorum †††††† suffraganeis conuenire debent · Autcarius · hadebaldus · heti · bernoinus52* · In parisio · ebo · ragnowardus53* · lamtramnus · archiepiscopus seno [!] qui fuerit cum eorum suffraganeis54* · In tolosa · Nato · bartolomeus · adalelmus · aiulfus cum eorum suffraganeis , In lucduno · Agobardus · bernardus · andeas [!] · benedictus · agaricus · cum eorum suffraganeis · In quibus conuentibus tractare querere et cum dei adiutorio Inuenire debent de causis ad re[fol. 127v]ligionem christianam et eorum curam pertinentibus et quia principibus et reliquo populo uel ita ut diuina auctoritas docet aut aliter teneatur uel quod inde ex parte55* uel ex toto dimissum sit ut non teneatur · Deinde quid In ipsorum qui pastores populi constituti sunt moribus conuersatione et actibus inuenire possit quod diuine regule adque auctoritati non concordet simulque inuenire que hoccasiones In utroque ordine id effecerint ut a recto tramite deuiassent · Ut quicquid ab56* eis de his causis Inuentum fuerit tam solerti cura custodiatur · ut nullatenus ad aliorum notitiam peruenire permittant ante tempus constitutum · Et ideo unus notarius Inter omnes eligatur qui quid illi57* inuenerint subtiliter describat et sub iuramento constrictus fideliter conseruet · Uolumus etiam ipsorum conuentum fieri octabas58* pentecosten · missi uero nostri suam incipiant legationem perage octabas59* pasche · hec capitula ab episcopus60* tractanda sunt ·  
    49*
    i ergänzt, evtl. von späterer Hand
    50*
    korr. aus histi
    51*
    c1 ergänzt
    52*
    in korr. (?)
    53*
    w von anderer Hand ergänzt
    54*
    u korr. (?)
    55*
    p korr. (?)
    56*
    korr. aus hab
    57*
    korr. aus illis
    58*
    gek. octab
    59*
    gek. octab
    60*
    gek. eps
    I  
    [BK 186 c. 1]
    De decimis que ad capellas61* dominicas dantur et hominibus qui eas habent et in suos usus conuertunt ·  
    61*
    ad capellas korr. aus [†]
    II  
    [BK 186 c. 2]
    De feminis quae in quibusdam locis Inrationabiliter uelamen sibi sanctum inponunt  
    III  
    [BK 186 c. 3]
    Similiter de monasteriolis puellarum In legatione autgarii In quibus nullus ordo bone conuersationis tenetur ·  
    IIII  
    [BK 186 c. 4]
    De monasteriolis etiam diuersis In missatico albrici ·  
    V  
    [BK 186 c. 5]
    De62* iudicio aque frigide ·  
    62*
    D korr. (?)
    VI  
    [BK 186 c. 6]
    De his qui usuris Inseruiunt ·  
    VII  
    [BK 186 c. 7]
    Volumus adque iubemus ut missi nostri diligenter Inquirant quanti homines liberi In singulis comitatibus maneant qui per se possint [fol. 128r]expeditionem facere uel quanti de his quibus unus alium adiuuet quanti etiam de his qui ad uobis tertius additur et preparatur necnon de his  
    Deo qui aliena patria de qualibet causa fuerit interpellatus  
    De solutione atque conpositione  
    De statu hominis  
    De proprietate hominis que ab aliquid In bannum fuerit missa ·  
    DEO QUI IN ALIENA PATRIA DE QUALIBET CAUSA FUERIT INTERPELLATUS XXXVIII  
    [Ansegis 4 c. 71]
    Si quis in aliena patria ubi uel propter beneficium uel propter aliam quamlibet occasionem adsidue conuersari solet · de qualibet63* causa fuerit interpaellatus · Uerbi gratia de conquesitu suo uel de mancipiis suis · ibi secundum suam legem iustitiam faciat et cum talibus coniuratoribus quales in eadem regione uel prouintia secum habere potuerit64* legitimum sacramentum iuret excepto si quis eum de statu suo id est de libertate sua uel de hereditate quam ei pater suus moriens dereliquid appellauerit · De his duobus liceat illi sacramentum65* in patria sua id est in legitimo sui sacramenti loco iurandum offerre et his qui cum eo litigatur si uelit sequatur illum in patriam suam ad recipiendum illud66* sacramentum · Ipse tamen primo in eodem loco id est ubi interpellatus est satisfaciat tam comiti et iudicibus quam aduersario suo testibus probando67* quod res que ab eo queritur pater suus ei dereliquid  
    63*
    korr. aus bualibet
    64*
    e korr. (?)
    65*
    korr. aus sacramenta
    66*
    d korr. (?)
    67*
    korr. aus propando
    DE SOLUTIONE ATQUE COMPOSICIONE XXXVIIII  
    [Ansegis 4 c. 72]
    Ut omnis solutio adque compositio que in lege salica continetur Inter francos68* per XII denariorum solidus componatur excepto ubi contentio contra69* saxones et frisiones exorta fuerit ibi uolumus ut XL denariorum quantitatem solidus habeat quem uel saxo uel frisio a parte salici franci cum eo litigantis soluere debet [fol. 128v]  
    68*
    n korr. (?)
    69*
    Am Wortende noch ein Ansatz zu einem weiteren Buchstaben (x?) erkennbar; mutmaßlich durch Augensprung zum folgenden Wortanfang (sax-) zu erklären
    DE STATU HOMINIS XL  
    [Ansegis 4 c. 73]
    Vt de statu suo id est de libertate uel hereditate conpellandus iuxta legis constitutione manniatur De ceteris uero causis undeoquicque70* rationem est redditurus · si post secundam commitis ammonitionem aliquis ad mallum uenire noluerit rebus eius in bannum missis uenire et iustitiam facere †††††† compellatur ·  
    70*
    deo korr. (?)
    DE PROPRIETATAE HOMINIS QUE OB ALIQUOD CRIMEN IN BANNUM FUERIT MISSA · XLI  
    [Ansegis 4 c. 74]
    Cuiuscumque hominis proprietas ob crimen aliquod habens commissum In bannum fuerit missa et ille re71* cognita ne iustitiam faciat uenire distulerit annumque ac diem In eo banno illam esse permiserit ulterius eam non adquirat sed72* ipsa fisco regis sotietur · Debitum uero quod is73* cuius ea fuit soluere debuit · per comitem ac ministros eius iuxta estimationem dampni de rebus mobilibus que in eadem proprietate Inuenta fuerint · his quibus idem debitor fuit exoluatur · Quod si rerum mobilium ibidem Inuentarum quantitas ad conpositionem non sufficerit de mobilibus subpleatur et quod superfuerit sicut dictum est fiscus regis possideat si nihil super conpositionem remanere potuerit totum in illam expendatur ˙ Si autem homo ille nondum cum suis coheredibus proprium suum diuisum habuit · conuocet eos comes et cum74* eis legitimam diuisionem faciat75* et tunc sicut iam dictum est partem eius fisco76* regis addat · et conpositionem de ea iuxta modum superius conprehensum · his ad quos illa legibus pertinet exoluat ·  
    71*
    korr. aus reo
    72*
    d korr. (?)
    73*
    korr. aus his
    74*
    c korr. (?)
    75*
    a2 ergänzt
    76*
    korr. aus ficco
    [BK 186 c. 7]
    qui a tribus quartus adiuvatur77* et preparatur · siue de his qui a quatuor [fol. 129r] quintus78* adiuuatur et preparatur eandem expeditionem exercitalem facere possint et eorum summam ad nostram notitiam deferant  
    77*
    korr. aus adiutiatur
    78*
    gek. quint
    I  
    [BK 191 c. 1]
    De his qui se consu79* episcopi presbiteros80* In ecclesiis suis constituunt uel de ecclesiis eiciunt et ab episcopo uel a quolibet misso dominico81* admonitio obedire noluerint ut bannum nostrum reuadiare cogantur · et per fideiussores ad palatium82* nostrum uenire iubeantur · et tunc nos decernamus utrum nobis placeat ut aut illum bannum persoluat aut alium83* harmiscaram84* sustineat ·  
    79*
    Mutmaßlich übersah der Schreiber, dass in seiner Vorlage s(in)e con(sen)su als Kürzung verwendet war.
    80*
    gek. prbrs
    81*
    i1 ergänzt
    82*
    Zwischen p und a ein kleiner Strich übergeschrieben, möglicherweise i oder l. Das Wort wird dadurch unsinnig, evtl. wollte der Kopist zu placitum verschlimmbessern, brach die Korrektur dann aber ab.
    83*
    l korr. (?)
    84*
    h ergänzt
    II  
    [BK 191 c. 2]
    De hecclesiis que inter choheredes diuise sunt consideratum est quatinus si secundum prouidentiam et admonitionem episcopi ipsi coheredes eas uoluerint tenere et honorare faciant · si aut hoc contradixerint ut In episcopi potestate maneat utrum eas Ita consistere permittat aut reliquias exinde auferat et ubi ad beneficium nostrum ecclesie pertinentes Ita Inuente diuise fuerint ut describantur et nobis renuntietur ˙  
    III  
    [BK 191 c. 3]
    De ecclesiis destructis ut episcopi et missi Inquisitionem faciant · utrum per neglegentiam aut inpossibilitatem destructe85* sint et ubi neglegentia Inuenta fuerit episcopali auctoritate86* emendare cogantur hi qui eas restaurare debuerant · Si uero per inpossibilitatem contigit · ut aut plures sint quam necesse sit aut maioris magnitudinis quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possint episcopus modum Inueniat qualiter congrue emendari et consistere possint ˙  
    85*
    korr. aus destrunt
    86*
    e korr. (?)
    IIII  
    [BK 191 c. 4]
    De uno manso ad hecclesiam87* dato de quo aliqui homines contra statuta88* sibi seruitium exigunt · quicumque pro hac causa accussatus89* fuerit comes uel missi hoc quod inde subtractum90* est presbiteris [fol. 129v] cum sua lege restituere faciant ˙  
    87*
    gek. hecclea
    88*
    korr. aus itatuta
    89*
    korr. aus accassatus
    90*
    b korr. (?)
    V  
    [BK 191 c. 5]
    De his qui nonas et decimas iam per multos annos aut ex parte aut ex toto dare neglexerunt91* uolumus ut per missos nostros constringantur · ut secundum capitularem priorem soluant unius anno nonam et decimam cum sua lege et Insuper bannum nostrum et hoc eis denuntietur quod quicumque hanc neglegentiam Iterauerit beneficium unde hec nona et decima persolui debuit amissurum se siat [!] ˙ Ita enim continetur92* In capitulare bone memoriae genitoris nostri in libro · I · capitulo · CLVII · Ut qui hecclesiarum beneficia habent nonam et decimam ex eis ecclesie cuius93* res sunt donent et qui talum [!] beneficium habent ut ad medietatem laborent et de eorum portione proprio presbitero94* decimas donent · Item in capitulo nostro in libro · II · capitulo · XXI de eadem re De nonis quidem et decimis unde et genitor noster et nos frequenter et in diuersis placitis admonitionem fecimus et per capitularia nostra qualiter hec obseruent ordinauimus · Uolumus adque iubemus ut de homni conlaborato et de uino et de feno fideliter et pleniter ab omnibus nona et decima persoluatur de nutrimini uero pro decima sicut actenus consuetudo fuit ab omnibus obseruetur si quis95* tamen episcoporum fuerit qui argentum pro hoc accipere uelit In sua maneat potestate iuxta quod ei et illi qui hoc persoluere debet conuenerit  
    91*
    gek. neglexer
    92*
    etur korr. (?)
    93*
    i ergänzt
    94*
    gek. probr
    95*
    gek. q
    VI  
    [BK 191 c. 6]
    Quicumque decimam abstahit [!] de eclesia ad quam per iustitiam debet dari et eam presumptiose et propter munera aut amiciciam uel aliam quamlibet occasionem ad alteram ecclesiam dederit a comite uel a misso nostro distringatur ut eiusdem decimae [fol. 130r]quantitatem cum sua lege restaurat ˙  
    VII  
    [BK 191 c. 7]
    De decimis que dare populus non uult · nisi quodlibet modo ab eo redimantur ab episcopis prohibendum est ne fiat · Et si quis contemtor Inuentus fuerit et nec episcopum nec comitem audire uelit si noster homo fuerit ad presentiam nostram uenire compellatur · Ceteri uero distringantur ut inuite ecclesia96* restituant que uoluntariae dare neglexerunt ˙  
    96*
    gek. ecclea
    VIII  
    [BK 191 c. 8]
    Vt de rebus ecclesiarum que hab eis per XXX annorum spatium sine ulla Interpellatione possessa sunt testimonia non recipiantur sed eo modo contineantur sicut res ad fiscum dominicum pertinentes contineri solent ˙  
    VIIII  
    [BK 191 c. 9]
    Quicumque de rebus ecclesiarum quas in beneficium habent restaurationes earum97* face neglexerint Iuxta capitularem anteri [!] anteriorem In quo de operibus98* ac nonis et decimis constitutum est sic de illis adimpleatur id est in libro · IIII · capitulo XXXVIII · De opere et restauratione ecclesiarum consideratum est ut de frugibus terre et animalium nutrimine persoluantur · de opere uero uel restauratione ecclesiarum comes et episcopus siue abbas una cum misso nostro quem ipsi sibi ad hoc99* elegerint considerationem faciant ut unusquisque eorum tantum Inde accipiat ad operandum et restaurandum quantum ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur · Similiter et uassi nostri aut commune tantum operis100* accipiant quantum rerum ecclesiasticarum habent uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet aut si inter eos conuenerit ut pro opere faciendo argentum donent iuxta estimationem operis In argento persoluant Cum quo pretio rector ecclesiae ad predictam restaurationem operarios101* [fol. 130v]conducere et materiamen emendare possit · et qui nonas et decimas dare neglexerit · primum quidem illas cum lege sua restituat et insuper bannum †††† nostrum soluat ut ita castigatus caueat ne sepius iterando beneficium amittat102*  
    97*
    a ergänzt
    98*
    b korr. (?)
    99*
    h korr. (?)
    100*
    p korr. (?)
    101*
    r2 korr. (?)
    102*
    korr. aus ammittat
    X  
    [BK 191 c. 10]
    De illis qui agros dominicatos propterea neglexit excolere ut nonas et decimas exInde non persoluat103* et alienas terras ad excolendum propter hoc accipit · Uolumus ut de tribus annis ipsam nonam cum sua lege persoluat · et si quis contemtor104* aut comitis aut missorum nostrorum propter hoc extiterit per fideiussores ad palatium uenire compellatur  
    103*
    per ergänzt
    104*
    Der Form des Kürzungszeichens nach eher contemtur, allerdings nutzt der Schreiber dieses Zeichen zumindest auch noch für -us.
    ITEM ALIO CAPITULO ·  
    I  
    [BK 192 c. 1]
    De beneficiis destructis hoc obseruetur quod in capitulare priori continetur id est in libro IIII capitulo XXXVI · quicumque beneficium suum occasione proprii desertum habuerit et intra annum105* postquam ei comite uel misso nostro notum factum fuerit illud emendatum non habuerit ipsum beneficium ammittat  
    105*
    korr. aus hannum
    II  
    [BK 192 c. 2]
    ut missi nostri ubicumque malos scabinos Inueniunt eiciant et totius populi consensu In locum eorum bonos eligant et cum electi fuerint ˙ iurare faciant ut scienter Iniuste iudicare non debeant ·  
    III  
    [BK 192 c. 3]
    Ut In omni comitatu hi qui meliores et ueratiores Inueniri possunt eligantur ad missis nostris adquisitiones faciendas et rei ueritatem dicendam et ut adiutores comitum sint ad iustitias faciendas  
    IIII  
    [BK 192 c. 4]
    Uolumus ut quicumque de scabinis deprehensus fuerit propter munera aut propter amititiam uel inimiciciam Iniuste iudicasse ut per fideiussores missus ad presentiam nostra ueniat · De cetero hominibus scabinis denuntietur ne quis deinceps etiam iustum iudicium uendaere pressumat [fol. 131r]  
    V  
    [BK 192 c. 5]
    Vbicumque commutationes tam tepore [!] nostro quam genitoris nostri legitime et rationabiles106* · adque utiles ecclesiis dei facte sunt permaneant ubicumque uero Inutiles et incommode ad inrationabiles facte sunt dissoluantur107* et recipiat unusquisque quod dedit · ubi uero mortua manus Interiacet aut alia quelibet causa que rebellis esse uideatur Inuenta fuerit diligenter describatur et ad nostram perferatur  
    106*
    korr. aus rationabiliter
    107*
    l korr. (?)
    VI  
    [BK 192 c. 6]
    Quicumque comprobatus fuerit deo quod scienter testes in periurium induxisset sub fideiussione ad palatium nostrum uenire compellatur ut ubi cum fidelibus nostris consideremus quid de tali homine faciendum sit  
    VII  
    [BK 192 c. 7]
    De his qui discordiis et contentionibus studere solent et in pace uiuere nolunt et inde conuicti fuerint similiter uolumus ut suf108* fideiussoribus ad nostrum palatium ueniant ut ubi109* cum fidelibus nostris consideremus quid de talibus faciendum sit  
    108*
    Dem Augenschein nach wollte der Schreiber zunächst korrekt das Wort mit b abschließen, brach diesen Buchstaben dann aber vor Ausführung des Bauchs ab und überschrieb ihn mit einem f.
    109*
    u korr. (?)
    VIII  
    [BK 192 c. 8]
    De bonis denariis quos populus recipere non uult uolumus ut hoo [!] obseruetur et teneatur quod in priore capitulare nostro constitutum est id est in b110* IIII capitulo XXX · quicumque liber homo uel in emtione uel In debitis solutione denarium111* merum et bene pensantem recipere noluerit bannum nostrum id est LX solidos componat · Si uero serui112* eccleasti [!] aut fiscalini nostri aut comitu aut uassallorum nostrorum hoc facere presumpserint LX ictus uapulent113* et actores nostri aut aliorum uel aduocati eos missis nostris uel comitibus iussi presentare noluerint predictum bannum id est LX · solidos componat · et ad hanc114* constitutionem nostram adimplendam episcopi et abbates siue reliqui qui beneficia nostra habent adiuuent comites in suis hominibus distringendis · Et si comites hanc nostram constitutionem [fol. 131v]neglexerint hoc per missos nostros ad nostram notiam [!] perferatur  
    110*
    Der Schreiber vergaß mutmaßlich die ersten beiden Buchstaben einer lib(ro)-Kürzung und führte nur das b mit Kürzungsstrich aus.
    111*
    gek. denr
    112*
    s korr. (?)
    113*
    korr. aus uabulent
    114*
    korr. aus hac
    VIIII  
    [BK 192 c. 9]
    De omecidiis uel aliis iniustitiis que a fiscalinis nostris fiunt quia inpune se ea committere posse existimant · nos actoribus precipiendum esse decernimus ne ultra Inpune fiant Ita ut ubicumque facta fuerint soluer [!] cum disciplinam precipiemus ·  
    [BK 192 c. 10]
    Colecte115* ad malum faciendum fieri homnimodis prohibeantur et ubicumque huiusmodi presumptione facte fuerint digna emendatione corrigantur · Et si per neglegentiam116* comitis uel facte sunt uel Inemendate remanserunt · hoc ad nostram notitiam perferatur Auctori uero facti si fuerit prepositus uel aduocatus siue centenarius uel qualibet alia dignitate predita libera persona post legalem emendationem In loco factam117* sub fideiussoribus ad nostram presentiam ueniad multitudo uero siue de seruis siue de liberis sit legitima emendatione multetur118* ˙  
    115*
    Die Kapitelzahl fehlt, aber das folgende Kapitel ist korrekt als c. 11 gezählt, so dass die Zahl hier wohl eher vergessen wurde, als dass der Schreiber den Text von c. 9 und 10 als ein einziges Kapitel aufgefasst hätte.
    116*
    n1 korr. (?)
    117*
    korr. aus factum
    118*
    l korr. (?)
    XI  
    [BK 192 c. 11]
    De pontibus plubitis119* destructis placuit nobis ut hi qui iussionem nostram In reparandis pontibus contempserunt · uolumus ac iubemus · ut omnes homines nostri In nostra ueniant presentiam rationes reddere cur nostram iussionem ausi sunt contempnere Comites autem reddant rationes deorum pagensibus · cur eos aut non constrinxerunt ut hoc facerent autem nobis nuntiare neglexerunt · Similiter et de Iniustis teloneIs ubicumque accipiuntur sciant se exinde nobis rationem reddituros  
    119*
    korr. aus piubicus
    XII ·  
    [BK 192 c. 12]
    Ut examen aque frigide120* quod actenus faccebant121* a missis nostris homnibus Interdicatur ne ulterius fiat ·  
    120*
    korr. aus frigrde
    121*
    korr. aus faciebant
    XIII122*  
    [BK 192 c. 13]
    Postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint ex eo die super XL noctes sit bannus resisus quod123* lingua [fol. 132r]theodisca scaftlegi id est armorum depositio uocatur  
    122*
    korr. aus XXIII
    123*
    folgt getilgtes in
    XIIII  
    [BK 192 c. 14]
    Hoc missi nostri notum faciant comitibus et populo quod nos In omni ebdomada unum diem ad causas audiendas et iudicandas sedere uolumus · Comites autem et missi nostri magnum studium habeant Ne forte propter eorum neglegentiam pauperes crueienter [!] · Et nos tedium propter eorum damores [!] patiamur si nostram gratiam habere uelint · populo autem dicatur ut caueat de aliis causis se ad nos reclamare · Nisi de quibus aut missi nostri aut comites eis iustitias facere noluerint ·  
    XV  
    [BK 192 c. 15]
    Quicumque uicarii uel alii ministri comitum quod inferenda uocatur maioris pretii a populo exigere presumpsit quam a missis bone memoriae genitoris nostri constitutum fuit124* · hoc est duos solidos pro una125* uacca hoc quod iniuste superposuit adque abstulit sibique retinuit his quibus hoc tulit cum sua lege restituat et insuper fredum nostrum componat et ministerium amittat126* ·  
    124*
    ui korr. (?)
    125*
    korr. aus huna
    126*
    korr. aus ammittat
    XVI  
    [BK 193 c. 1]
    De homecidiis In ecclesiis uel in atriis earum commissis hoc obseruetur et teneatur quod in capitulare priori constitutum est in libro IIII capitulo XVII Si quis ex leui causa aut sine causa hominem127* in ecclesia interficerit de uita componat si uero foris rixati fuerint128* et unus alterum In ecclesiam fugerit et ibi se defendendo eum interficerit et si huius facti testes non habuerit cum XI coniuratoribus · legitimis per sacramentum adfirmet se defendendo eum Interfecisse et si ipse auctor commote Inter eos rixe extiter[i]t leudem Interfecti et insuper bannum nostrum soluere cogatur et publicam agat penitentiam sin autem non ille non ille [!] alterum Interfecit129* secundum iudicium canonicum plublicam [!] habeat penitentiam si cuiuslibet proprius seruus hoc commiserit130* [fol. 132v]Iudicio aque feruentis131* examinetur utrum hoc sponte ac132* se defendendo fecisset · et si manus eius exusta fuerit Interficiatur · si autem non fuerit plublica [!] penitentiam multetur · Nisi forte et ipse auctor commote Inter eos rixe fuerit Inuentus · Tunc dominus eius iuxta quod uuidregildus illius est ad ecclesiam persoluat aut eum si uoluerit eidem ecclesie tradat De ecclesiastico et fiscalino et beneficiario seruo · Uolumus ut pro una uice uuidrigilldus133* eius pro eo conponatur Altera uice ipse seruus ad suplitium tradatur hereditas134* tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus ad legitimos heredes illius perueniat · Si in135* atrio ecclesiae cuius porta reliquiis sanctorum consecrata est · huiuscemodi homecidium136* perpetratum fuerit simili modo · emendetur · et componatur · Si uero porta ecclesie · non est consecrata eo modo componatur · quod in hatrio committitur sicut componi debet137* quod in munitate uiolata commititur138* sicut continetur In libro superi  
    127*
    korr. aus hominam
    128*
    in korr. (?)
    129*
    mutmaßlich Augensprung des Schreibers von non ille qui alterum interfecit sed zu is qui eum interfecit secundum
    130*
    t korr. (?)
    131*
    r korr. (?)
    132*
    c korr. (?)
    133*
    über u1 ein Schnörkel unklarer Funktion
    134*
    h korr. (?)
    135*
    Si in korr. aus Sin
    136*
    e korr. (?)
    137*
    korr. aus detbet
    138*
    itur ergänzt
    XVIII  
    [BK 193 c. 2]
    Quicumque propter cupiditatem rerum patrem aut matrem aut fratem [!] aut sororem uel nepotem uel alium propinquum suum interficerit · hereditas eius Interfecti ad alios suos legitimos heredes perueniat Interfectoris uero In fiscum redigatur Ipsi uero ordinante episcopo plublice [!] penitentie subdatur ·  
    XVIIII  
    [BK 193 c. 3]
    Quicumque propria uxore derelicta uel sine culpa Interfecta aliam duxerit uxorem armis depositis plublicam [!] agat penitentiam et si contumax fuerit comprehendatur a comite et ferro uinciatur et in custodia mittatur · donec res ad nostram notitiam deducatur  
    XX  
    [BK 193 c. 4]
    Quicumque res alienas cuilibet homini uendiderit et ipse homo easdem res alicui alteri dederit si uendiderit · et ipse qui tunc easdem res comparatas habet per malum ingenium et proprio filio ˙ [fol. 133r]aut alteri cuilibet necdum legitimos abenti iustitiae tollende causa tradiderit · Uolumus adque firmiter precipimus ut si pater eiusdem paruuli uixerit Ipse intret In causam rationem reddendi pro filio suo si autem pater ipse mortuus est tunc legitimus eius propinquus qui iuste ei tutor aut defensor esse uidetur pro ipso rationem reddere compellatur · similiter de aliis omnibus139* iustitiis ad eum pertinentibus excepta sua legitima hereditate que ei per succesionem parentum suorum legitime uenire debuit quodsi quis hanc nostram iussionem conptemserit [!] uel neglexerit sicut de ceteris contemptoribus ita deo agatur Is uero qui eadem res primus Inuasit et iniuste uendidit necnon et emtores excepta sola persona paruuli hoc quod fraudulenter admiserunt Infra140* patriam emendare cogantur et postea sicut contentores iussionis nostrae sub fideiussoribus ad nostram presentiam uenire conpellantur ·  
    139*
    korr. aus hominibus
    140*
    korr. aus Intra
    XXI  
    [BK 193 c. 5]
    De uicariis et centenariis qui magis propter cupiditatem quam propter iustitiam faciendam sepissime placita tenent et exinde populum minis [!] affligunt Ita teneatur sicut in capitulare domni karoli imperatoris continetur In libro IIII · capitulo XL · Ut nullus ad palatium141* manniatur nisi qui causam suam querit aut si alter ei conquerere debet exceptis scabiniis VII · qui ad homnia142* esse debent Item de eadem re in capitulare143* nostro in libro IIII capitulo LV de placitis siquidem de liberi homines obseruare debent constitutio genitoris nostri penitus obseruanda adque tenenda est Ut uidelicet144* In anno tria solummodo genereralia [!] placita obseruent et nullus eos amplius placita145* obseruare compellat Nisi forte quilibet aut accussatus fuerit aut alium accussauerit aut a testimonium prehibendum uocatus fuerit · Ad cetera uero que cen[fol. 133v]tenarii tent [!] non aliis uenire iubeatur Nisi qui aut litigat aut iudicat aut testificatur · et quicumque huius constitutionis transgressor146* ammissis nostris Inuentus fuerit bannum nostrum persoluat  
    141*
    zwischen p und a über der Zeile ein kurzer, senkrechter Strich unklarer Funktion, evtl. eine Verschlimmbesserung durch ein nachgetragenes i oder l
    142*
    gek. homa
    143*
    gek. cap
    144*
    c korr. (?)
    145*
    korr. aus placitare
    146*
    korr. aus transgressos
    XXII147*  
    [BK 193 c. 6]
    De liberis hominibus qui proprium non habent sed in terra dominica resident ut propter res alterius ad testimonium non recipiantur ˙ Coniuratores tamen aliorum liberorum hominum ideo esse possunt148* quia liberi sunt Illi uero qui et proprium habent et tamen in terra dominica resident propter hoc non habitiantur quia in terra dominica resident sed propter hoc ad testimonium recipiantur quia proprium habent  
    147*
    korr. aus XXVII
    148*
    s2 korr. (?)
    XXIII  
    [BK 193 c. 7]
    Uolumus ad iubemus ut missi nostri diligenter Inquirant quanti liberi homines In singulis comitatibus maneant hinc uero ea diligentia et hec ratio examinetur per singulas centenas ut ueratiter sciant illos atque describant qui In exercitalem ire possunt expeditionem149* ac Inde uidelicet secundus ordo de his qui per se ire non possunt ut duo tertio adiutorium preparent · et qui necdum fidelitatem nobis promiserunt150* cum sacramento151* nobis fidelitatem promittere faciatis ·  
    149*
    d korr. (?)
    150*
    gek. promiser
    151*
    o korr. (?)
    XXIIII  
    [BK 193 c. 8]
    De fagdis cohercendis obseruetur et teneatur quod in capitulare nostro In libro IIII · capitulo XX · continetur Si quis aliqua necessitate cogente homecidium commisit · Comes in cuius ministerio res perpetrata est et conpositionem soluere et faida per sacramentum patificare152* faciat quodsi153* una pars154* ei ad hoc consentire noluerit id est aut ille qui omecidium commisit aut his qui conpositionem recipere debet faciat illum qui ei contumax fuerit ad presentiam nostram uenire ut eum ad tempus quod nobis placuerit [fol. 134r]In exhilio mittamus donec ibi castigetur ut comiti suo inobediens esse ulterius non audeat et maius damnum inde non adcrescat155*  
    152*
    p korr. (?)
    153*
    q korr. (?)
    154*
    korr. aus prrs
    155*
    korr. aus adciescat
    XXV  
    [BK 189 Abschnitt A BK 189 Abschnitt B]
    Uolumus ut tale coniectum missi nostri accipiant quando per missaticum suum perrexerint hoc est ut unusquisque accipiat panes · XL · frisingas156* · II · purcellum157* aut agnum · I · pullos158* · IIII · oua · XX · uino sextarios159* · VIII · ceruisa modios · II · annona modios160* II · et quando prope sunt de illorum domibus nullum accipiant coniectum · Uolumus etiam ut octabas161* pasche Incipiant suam agere legationem episcopi uero suum habere debent conuentum octauas pentecosten162*  
    156*
    gek. frising
    157*
    gek. purcell
    158*
    gek. pull
    159*
    gek. sexta
    160*
    gek. md
    161*
    gek. octab
    162*
    p korr. (?)
    [Nicht transkribierter Text]
    [fol. 138r] [12]
    I capitulum  
    [BK 134 c. 1]
    Si quis cum altero de qualibet causa contentionem habuerit .' et testes contra eum per iudicium producti fuerint163* si ille falsos eos esse suspicatur liceat ei alios tetes [!] quos meliores putauerit contra eos opponere / ut ueratium testimonio falsorum testium164* / peruersitas superetur165* · Quod si ambe partes testium Ita Inter se dissenserint / ut nullatenus una pars166* alteri credere167* uelit .' eligantur duo ex ipsis / id est ex utraque parte unus · qui cum scutis et fustibus In campo discernant168* / utra pars falsitatem / utra ueritatem suo testimonio sequatur169* et campioni qui uictus fuerit propter periurium quod ante pugnam commisit .' dextra170* manus amputetur · Ceteri uero eiusdem partis testes quia falsi apparuerunt171* / manus suas redimant , cuius172* compositionis duae partes ei contra quem testati sunt dentur173* / tercia comitis · est et in seculari quidem causa huiuscemodi testium / diuersitas campo conprobetur · In ecclesiasticis aut[em] negotiis crucis iudicio rei ueritas inquiratur · hoc et de ti[nu]tis atque inbecillibus siue [fol. 138v] infirmis qui pugnare non ualent174* · neque propter hoc iustitia sua careant · Testes uero de qualibet causa faciendum censuimus / non aliunde querantur nisi de ipso comitatu In quo res unde causa agitur .' uel de positione posite sunt qui non est credibile uel de testatu hominis cuiuslibet / per alius melius rei175* ueritas cognosci ualeat .' quam per illos qui uiciniores sunt ·  
    163*
    n korr. (?)
    164*
    korr. aus tettium
    165*
    et korr. (?)
    166*
    korr. aus prrs
    167*
    e2 korr. (?)
    168*
    s ergänzt
    169*
    korr. aus soquatur
    170*
    r korr. (?)
    171*
    gek. apparuer
    172*
    gek. cui
    173*
    ur korr. (?)
    174*
    über e ein Strich ohne ersichtliche Funktion
    175*
    korr. aus regi
    II capitulum  
    [BK 134 c. 2]
    Si quis in aliena patria ubi uel propter beneficium uel propter aliam quamlibet occasionem assidue teruersari176* solet · de qualibet causa fuerit interpellatus .' uerba gratia de conquesitu suo .' uel de mancipiis ibi secundum suam legem iustitiam faciat .' et cum talibus coniuratoribus quale in eadem regione · uel prouintia secum habere potuerit .' legitimum sacrammentum [!] iuret excepto si quis eum de testatu177* suo id est de libertate sua · uel de hereditate quam ei pater suus moriens dereliquid appellauerit · de his duobus liceat illi sacramentum in patria sua · id est in legitimo sui sacramenti loco iurandum offerre Et his qui cum eo litigatur .' si uelit sequatur illum in patriam suam ad recipiendum illud178* sacramentum Ipsa tamen primo in eodem loco .' id est ubi interpellatus est satisfaciat / tam comiti iudicibus quam aduersario suo testibus probando quod rem que hab eo queritur pater suus ei dereliquid ·  
    176*
    gek. tuersari; mutmaßlich verlas der Kopist das c einer con-Kürzung für ein t (mit Kürzungsstrich)
    177*
    t1 korr. (?)
    178*
    i korr. (?)
    III capitulum  
    [BK 134 c. 3]
    Vt omnis solutio atque conpositio que in lege salica continetur inter francos · pro XII dinariorum solidos179* · conponatur · excepto ubi [fol. 139r]contentio contra saxones et frisiones · exorta fuerit180* ibi uolumus in XL denariorum quantitatem solidus181* habeat quem uel saxo · uel frisio ad patem [!] salici182* franci cum eo litigantis soluere debet ·  
    179*
    gek. sol
    180*
    Am Zeilenende folgt ein Paragraphenzeichen, wie es der Schreiber sonst vor allem am Ende eines Kapitels oder Kapitulars setzt.
    181*
    gek. sol
    182*
    i1 korr. (?)
    III [!] capitulum  
    [BK 134 c. 4]
    Vt de statu suo id est de libertate · uel de hereditate conpellandus iuxa [!] legis constitutionem manniatur · De ceteris uero causis unde quis rationem redditurus si post secundum comitis admonitionem aliquis ad mallum uenire noluerit rebus eius in bannum missis uenire et iustitiam facere compellatur ·  
    V capitulum  
    [BK 134 c. 5]
    Cuiuscumque hominis proprietas ob crimen aliquod ab eo cummissum In bannum fuerit missa / et ille re cognita ne iustitiam faciat uenire distulerit annumque ac diem In eo banno illam esse permiserit .' ulterius eam non adquirat / sed ipsa fisco regis sotietur · Debitum uero quod dis cuius ea183* fuit soluere debuit per comites ac mininistros [!] eius · iuxta extimationem damni rebus mobilibus .' que in eadem proprietate inuente fuerint / his quibus idem debitor fuit exsoluatur , Quod si rerum nobilium [!] ibidem inuentarum quantitas ad conpositionem non sufficerit / sicut dictum est fiscus regis posideat · Si nihil super conpositionem remanere potuerit184* totum in illam expendatur · Si autem homo ille nondum cum suis coheredibus185* proprium suum diuisum habuit conuocet eos comes et cum eis legitimam186* diuisionem faciat · et tunc sicut iam dictum est · partem eius fisco187* regis addicat · et conpositionem dea [!] ea iuxta modum superius conprehensum · his ad quos illa legibus188* pertinet exsoluat189* [fol. 139v]  
    183*
    korr. (?)
    184*
    u ergänzt
    185*
    b korr. (?)
    186*
    m1 korr. (?)
    187*
    korr. aus frsco
    188*
    us korr. (?)
    189*
    Auf dem Rest der Zeile folgt eine zweimalige Abfolge des Paragraphenzeichens, wie es der Schreiber öfters am Ende eines Kapitels oder Kapitulars setzt, sowie eines einfachen Punkts.
    [BK 77 Prolog]
    Carlus serenissimus imperator augustus190* / a deo coronatus magnus et pacificus cum episcopis abbatibus · comitibus · ducibus · omnibusque fidelibus · christiane ecclesie cum consensu consilioque constituit ex lege salica · romana adque gombata capitula ista in palatio aquis ut unusquisque fidelis iustitias ita faceret que et ipse manu propria firmauit capitula191* ista ut omnes fideles manu roborare studuissent ·  
    190*
    gek. augs
    191*
    gek. capla
    capitulum I  
    [BK 77 c. 1]
    Vt episcopi circumeant parrochias sibi commissas et ibi inquirendi studium habeant · de incestu de patricidiis · fratricidiis adulteriis cenedoxiis · et alia mala que contraria sunt deo que in sacris scripturis legitur .' que christiani192* deuitare debent et infra illorum parrochias193* ecclesie quibus necessa est emendandi caram194* habeant · Similiter nostras a nobis in beneficio datas quam et aliorum ubi reliquie preesse uidentur · et ut monachi per uerbum episcopi et per regimen abbatis et per bona illorum exempla regulariter uiuant / prout loca locata sint .' et ut prepositus et hi195* qui foras monasteria sunt / ne uenatores habeant quia iam frequenter iussimus ne monachi196* foras monasterio habitassent ·  
    192*
    gek. xpiani ohne erkennbares Kürzungszeichen
    193*
    korr. aus paro
    194*
    a1 korr. (?)
    195*
    korr. aus hii
    196*
    korr. aus monachis
    II capitulum  
    [BK 77 c. 2]
    Vt ecclesie · uidue · pupilli · per banno regis pacem habeant · sin aliter in presentia nostra hoc ueniat si fieri potest sin autem missi nostri inuestigient [!] quomodo gestum sit  
    III capitulum  
    [BK 77 c. 3]
    Ut iumenta pacem habeant · similiter per bannum regis ·  
    IIII capitulum  
    [BK 77 c. 4]
    Vt hi197* qui beneficium nostrum habent bene illud immeliorare in omni re198* studeant et missi nostri hoc sciant ·  
    197*
    korr. aus hii
    198*
    mit (Betonungs-)Strich über dem e
    V capitulum  
    [BK 77 c. 5]
    Ut uicarii199* nostri uel centenarii a200* seruo regis mancipia ne emant et ut ipsi uicarii de hereditate201* foris heredibus si extiterit [fol. 140r] ad opus nostrum recipiatur ne illud fraudetur ˙  
    199*
    i3 ergänzt
    200*
    mit (Betonungs-)Strich
    201*
    d korr. (?)
    VII202* · capitulum ·  
    [BK 77 c. 6]
    De his qui a litterarum conscriptione ingenui fuerint · si sine traditione mortui fuerint · hereditas eorum ad opus nostrum recipiatur · nec comis nec uicarius · illud sibi sotiet .' sed ad opus nostrum reuocetur · Similiter uolumus ut banni nostri de illis unde censa exigunt · ut ipsa censa ad nostrum opus · uel ubi nos iubemus ueniant ·  
    202*
    Die gleiche Person, die mit Blei die aktuelle Paginierung der Handschrift vornahm, unterstrich hier die falsche Kapitelzahl und ergänzte auf dem Rand VI.
    VII · capitulum  
    [BK 77 c. 7]
    De hereditate inter heredes · si contentiose egerint · et rex missum suum ad ilam [!] diuisionem transmiserit203* · decimum mancipium et decimum uirgam hereditatis fisco regis detur ·  
    203*
    korr. aus transmis[†]rit
    VIII · capitulum ·  
    [BK 77 c. 8]
    Vt uicarii luparios habeant unusquisque in suo ministerio204* duos .' et ipsi de hoste pergendi et de placito comitis · uel uicarii ne custodiat nisi clamor super eum eueniat et ipsae certare studeant · de hoc ut perfectum exinde habeat et ipsos pelles luporum ad nostrum opus dentur · et unusquisque · de illis qui in illo ministerio placitum custodiunt dentur eis modium205* unum de annona ·  
    204*
    gek. minister
    205*
    gek. md
    VIII206* capitulum ·  
    [BK 77 c. 9]
    De hoste pergendi · ut comiti in suo comitatu · per bannum unumquemque hominem · per LX solidos in hostem pergere bannire studeat · ut ad placitum207* denuntiatum208* ad illum locum ubi iubetur ueniant · Et ipse comis preuideat quomodo sint parati · id est209* · lanceam scutum · aut arcum cum duas cordas sagittas · XII · De his uterque habeant et episcopi · comites · abbates · hos homines habeant · qui hoc bene preuideant · et ad diem denuntiati210* placiti ueniant · et ibi ostendant quomodo sint parati · [fol. 140v] habeant loricas · uel galeas · et temporalem hostem · id est211* aestiuo tempore212* ·  
    206*
    Die gleiche Person, die mit Blei die aktuelle Paginierung der Handschrift vornahm und bei der irrig von V auf VII springenden Zählung neben letzterer auf dem Rand VI eintrug, verbesserte auch hier die doppelt vergebene Zählung als VIII zu VIIII.
    207*
    korr. aus placiatum
    208*
    gek. dentiatu
    209*
    id est gek. ide
    210*
    gek. dentiati
    211*
    id est gek. ide
    212*
    gek. tempr
     · X · capitulum ·  
    [BK 77 c. 10]
    Vt regis spensa in carra ducatur · simul episcoporum · comitum abbatum · et obtimatum regis · farinam uinum baccones · et uictum habundantur · molas dolatorias213* · securaes214* · taretros · fondibulas · et illos homines qui exinde bene sciant iactare · et marscalci regis adducant eis petras · in saumas · XX · si opus est · et unusquisque ostiliter215* sit paratus · et omnia utensilia sufficientur habeant · et unusquisque comis duas partes de erba in suo comitatu defendat ad opus illius hosti .' et habeat pontos bonos naues bonas ·  
    213*
    l korr. (?)
    214*
    ae korr. (?)
    215*
    korr. aus [†]tiliter
    XI capitulum  
    [BK 77 c. 11]
    Vt comites unusquisque in suo comitato carcerem habeant .' et iudices adque uicarii patibulos habeant ·  
    XII · capitulum  
    [BK 77 c. 12]
    Vt homines boni generis qui infra comitatu inique uel iniuste agunt · in presentia regis ducantur · et rex super eos districtionem faciat .' carcerandi · exiliandi · usque ad emendationem illorum ·  
    XIII · capitulum  
    [BK 77 c. 13]
    Vt uicarii munera ne accipiant pro illos latrones qui ante comite iudicati fuerint ad mortem · Quod si hoc perpetrauerit216* talem iudicium sustineat sicut et latro iudicatus fuit · quia postquam scabini eum diiudicauerint .' non est licentia comitis · uel uicarii ei uitam concedere ; Sed si bannus ei iudicatus fuerit · et banno peracto .' stet in eo interim usquedum comiti et eo qui clamorem · uel causam ad eum habuit .' et tunc sit foris banno ·  
    216*
    i korr. (?)
    XIIII · capitulum ·  
    [BK 77 c. 14]
    Vt episcopi et abbates aduocatos habeant .' et ipsi habeant in illo comitatu propriam hereditatem · et ut ipsi recti et boni sint · et habeant uoluntatem · recte et iuste [fol. 141r] causas perficere  
    XV capitulum ·  
    [BK 77 c. 15]
    Vt uicarii eos qui pro furtu se in seruitio217* tradere cupiunt non consertientur [!] sed secundum iustum iudicium terminetur  
    217*
    r korr. (?)
    XVI capitulum ·  
    [BK 77 c. 16]
    Quod nullus seniorem suum dimittat · posquam [!] ab eo acciperit ualente solido I · excepto si eum uult occidere218* aut cum baculo cedere uel uxorem aut filiam maculari seu hereditatem219* ei tollere ·  
    218*
    korr. aus hoccidere
    219*
    h korr. (?)
    XVII capitulum  
    [BK 77 c. 17]
    Quod nullus in hoste baculum habeat sed archum ·  
    XVIII capitulum  
    [BK 77 c. 18]
    De forestis ut forestarii bene illas defendant simul et custodiant · bestias et pisces · et si rex intus foreste · feramen unum aut magis dederit · amplius ne prendat quam illi datum sit  
    XVIIII capitulum ·  
    [BK 77 c. 19]
    Vt uilicus bonus sapiens et prudens in opus nostrum eligatur qui sciat rationem misso nostro reddere et seruitium perficere · prout loca locata sunt · Edificia emendant · nutriant · porcos · iumenta animalia · ortos · apes · aucas · pullos220* · uiuaria · cum pisces221* · uennas · molina · stirpes · terra [!] aratoriam · studeant femare in forestis mansum regale · et ibi uiuaria cum pisces · et homines ibi manent · et plantent uineas · facient pomaria · et ubicumque inueniunt utiles homines detur illis silua ad stirpandum ut nostrum seruitium inmeliorentur · et femine nostrae que ad opus nostrum sunt seruientes habeant ex partibus nostris · lana · et linum · et faciant salc222* · et camisiles223* · et perueniant ad camara nostra · per rationem per uilicis nostris aut224* a missis eius a se tranmissis [!] ·  
    220*
    gek. pull
    221*
    gek. pisc
    222*
    Nicht aufzulösende Kürzung; der Schreiber verlas möglicherweise eine Kürzung seiner Vorlage für sarciles
    223*
    gek. camisil
    224*
    mit dünnem Strich über dem t, evtl. als Kürzungsstrich für autem intendiert
    XX · capitulum ·  
    [BK 77 c. 20]
    Et si quis de fidelibus suis contra aduersarium suum pugnam aut225* aliquod certamen agere uoluit et conuocauit ad se aliquem de conparis suis ut ei adiutorium prebuisset et ille noluit et exinde negligens · [fol. 141v] permansit ipsum beneficium quod habuit auferatur ab eo · et detur ei qui in stabilitate et fidelitate sua permansit ·  
    225*
    a korr. (?)
    INCIPIUNT CAPITULA DE ONORE ECLESIARUM  
    I CAPITULUM  
    [BK 139 c. 1]
    Si quis ex leui causa aut sine causa hominem In ecclasia [!] interfecerit de uita componat226* · Siue foris rixati fuerint et unus alterum In ecclesiam fugerit et ibi se defendendo eum interfecerit si testes non habuerit cum XII coniuratoribus legitimis per sacramentum adfirmet · se defendendo eum Interfecisse · Et post haec · DC · solidos · ad partem ecclesie227* quam illo omicidio polluerat et insuper bannum nostrum soluere cogatur · Ille uero qui interfectus est · absque conpositione iaceat · ac deinde secundum iudicium canonicum congruam facinori quod admisit penitentiam228* accipiat · Si seruus hoc commiserit iudicio aque feruentis examinetur · utrum hoc sponte an se defendendo fecisset229* · et si se coxerit Interficiatur · Si autem non coxerit dominus eius iuxta quod uuirigildus230* illius est · ad ecclesiam persoluat · aut eum si uoluerit eidem ecclesie tradat · De ecclesiastico et fiscalino et beneficiario seruo ut pro una uice uuirgildus231* eius pro eo componatur232* Altera uice ipse seruus ad suplicium tradatur · hereditas tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus ad legitimos heredes illius perueniat · Si in233* atrio ecclesie cuius porta consecrata est · huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit simili modo emendetur · uel componatur Si uero porta ecclesia non est consecrata eo modo componatur · quod in atrio commititur sicut componi debet quod in inmunitate uiolata committitur · †††††††††††††††††††† [fol. 142r]  
    226*
    gek. copon
    227*
    c2 korr. (?)
    228*
    e1 ergänzt
    229*
    s1 korr. (?)
    230*
    gek. uuirigild
    231*
    gek. uuirgild
    232*
    gek. compnt
    233*
    i ergänzt
    DE INIURIIS SACERDOTUM IN ECCLESIA FACTIS II  
    [BK 139 c. 2]
    Sanguinis effusio in ecclesia factus cum fuste · si presbiter fuerit triplo componatur Duas partes eidem presbitero · tercia pro fredo ad eclesiam Insuper bannum nostrum · Similiter de diacono iuxta conpositionem eius In triplo cum banno nostro componatur234* · De subdiacono similiter triplo secundum suam conpositionem · et de uniuscuiusque ordinis clerico secundum suam conpositionem triplum persoluat · et insuper bannum nostrum · Similiter et de ictus sine sanguinis effusione · de uniuscuiusque ordinis secundum suam conpositionem triplo et bannum nostrum · et qui non habet unde ecclesiam persoluat tradat se in seruitium eidem ecclesiae usque dum totum debitum persoluat ·  
    234*
    gek. compnat
    DE UIDUIS ET PUPILLIS ET PAUPERIBUS · III  
    [BK 139 c. 3]
    Ut quandocumque in mallum ante comitem uenerint · primo eorum causa audiatur et definiatur et si tetes [!] per se ad causas suas querendas habere non potuerint uel legem nescierint · comis235* illos uel illas adiuuet dando eis talem hominem qui rationem eorum teneat · uel pro eis loquatur ·  
    235*
    gek. com
    DE PARTU236* UIDUARUM · IIII  
    [BK 139 c. 4]
    Qui uiduam Intra primos XXX dies uiduitatis suae · uel inuitam uel uolentem sibi copulauerit bannum nostrum · id · est · LX solidos · in triplo componat · et si inuitam eam duxit237* legem suam ei componat238* ille tamen qui eam rapuit habere non permittitur ·  
    236*
    P und R von neuzeitlichem Schreiber mit Blei unterstrichen und das ganze Wort am Rand zu RAPTU! korrigiert.
    237*
    gek. dux
    238*
    com ergänzt
    DE HOMINE PLUBLICAM [!] PENITENTIAM AGENTE INTERFECTO  
    [BK 139 c. 5]
    Qui hominem plublicam [!] penitentiam agentem Interfecerit bannum nostrum In triplo componat et uuirgildum eius proximis persoluat ·  
    PRO SALUTE ANIME SUAE UT OMNIS HOMO LIBER [fol. 142v]POTESTATEM HABEAT UBICUMQUE UOLUERIT RES SUAS DARE VI  
    [BK 139 c. 6]
    Si quis res suas239* pro salute anime suae uel ad aliquem uenerabilem locum uel propinquo suo uel cuilibet alteri tradere uoluerit et eo tempore240* intra ipsum comitatum fuerit in quo res ill[e] posite sunt241* legitimam tradicionem facere studead quodsi eodem tempore242* quo illas tradere uult extra eundem comitatu243* fuerit · id est siue in exercitu siue in palatio siue in alio quolibet loco · adhibeat sibi uel de suis pagensibus · uel de aliis qui eadem lege uiuant qua244* ipse uiuit testes idoneos uel si illos habere non potuerit tunc de aliis ibi meliores Inueniri possint · et coram eis rerum suam traditionem faciat et fideiussores uestitura donet qui ei qu [!] illam245* traditionem accipit uestituram faciat · et postquam hec †† traditio ita facta fuerit · heres illius nullam de predictis rebus ualeat facere repetitionem · Insuper et ipse per fideiussionem faciat eiusdem uestiturae ne heredi ulla occasio remaneat hanc tradicionem Inmutandi · sed potius necessitas Incumbat illam perrefaciendi246* · et si nondum res suas cum quoheredibus suis diuisas habuit non ei hoc sit Inpedimentum sed coheredes247* eius si sponte noluerint aut per comitem aut248* per missum eius distringantur ut diuisionem cum illo faciant ad quem defunctus249* hereditatem noluit peruenire · Et si cuilibet ecclesiae250* eam tradere gauit [!] coheres eius251* eam legem cum illa ecclesia de predicta hereditate habeat quam cum alio choerede suo habere252* debuerat · et hoc obseruetur erga patrem et filium et nepotem usque ad annos legitimos postea253* ipse res ad inmunitatem ipsius ecclesie · redeant  
    239*
    korr. (?)
    240*
    p korr. (?)
    241*
    u korr. (?)
    242*
    gek. tempr
    243*
    u korr. (?)
    244*
    korr. aus quia
    245*
    Beide Worte ohne Zwischenraum aneinander geschrieben, aber mit nur einem i (quillam).
    246*
    Zunächst wohl nur prefaciendi mit ausgeschriebenem pre; als der Schreiber das p zu einer per-Kürzung verbesserte, vergaß er offenbar, das nun überflüssige re zu tilgen.
    247*
    h korr. (?)
    248*
    gek. at
    249*
    fu korr. (?)
    n ergänzt
    250*
    Der Kürzungsstrich hier nicht regulär durch das l sondern erst über dem abschließenden e.
    251*
    s korr. (?)
    252*
    h korr. (?)
    253*
    t korr. (?)
    DE OMICIDIIS PROHIBENDIS [fol. 143r] VII  
    [BK 139 c. 7]
    Quicumque hominem aut ex leui causa aut sine causa Interfecerit uuirgildum eius is ad quos ille pertinet conponat · Ipse uero propter talem presumptionem in exilio mittatur254* ad quantum tempus nobis placuerit res tamen suas non amittat255* ·  
    254*
    t2 ergänzt
    255*
    korr. aus ammittat
    VIII QUICQUID IN CONPOSITIONEM UUIRGILDI DARI NON DEBEAT ,  
    [BK 139 c. 8]
    In conpositionem uuilgildi uolumus ut ea dentur que in lege continentur excep[..]256* accipitre257* · et spada quia propter illa duo aliquoties periurium committitur · quando maioris pretii quam illa sint esse iu[ra]nt  
    256*
    Die letzten zwei Buchstaben im Digitalisat aufgrund einer Falte im Pergament unleserlich.
    257*
    itr korr. (?)
    VIIII DE RAPTU ALIAENARUM SPONSARUM  
    [BK 139 c. 9]
    Si quis sponsam alienam rapuerit patri aut qui legibus eius defensor esse debet cum sua lege reddat · et quicquid cum ea tulerit semotim unamquem258* rem secundum legem reddat · et si hoc defensor perpetrasse consenserit et raptori nihil querere uoluerit · comis259* singulariter de unaque re freda nostra ab eo exactare faciat · Sponso uero legem suam componat et insuper bannum nostrum id est LX solidos · soluat · Uel in presentiam nostram comis260* eum aduenire faciat .' et quanto tempore261* nobis placuerit in exilio maneat et illam feminam habere non liceat  
    258*
    gek. unaque
    259*
    gek. com
    260*
    gek. com
    261*
    gek. tepr
    X DE LSIS [!] TESTIBUS CONUINCENDIS  
    [BK 139 c. 10]
    Si quis cum altero de qualibet contentionem habuerit et testes cuntra [!] eum per iudicium perducti fuerint si ille falsos eos suspicatur / liceat ei alios testes quos meliores potuerit contra eos opponere ut ueratium testimonio falsorum testium peruersit[a]s superetur · Q[.....]262* mbe partes testium Inter se dissenserint ut nullatenus una pars263* alteri cedere uelit eligantur duo ex ipsis id est ex utraque [fol. 143v] parte unus qui cum scutis et fustibus in campo decernant utra pars falsitatem utra ueritatem suo testimonio sequatur · et campioni qui uictus fuerit propter periurium quod ante pugnam commisit264* / dextra manus amputetur · Ceteri uero eiusdem partis testes qui falsi apparuerint manus suas redimant · Cuius compositionis duae partes ei contra quem testati sunt dentur · Tertia comitis est et in seculari quidem causa huiuscemodi testium diuersitas campo conprobetur · In ecclesiasticis autem causis ubi de una parte seculare De altero uero ecclesiasticum265* negotium est · id est modus266* obseruetur Ubi uero ex utraque parte ecclesiasticum fuerit .' rectores earundem267* ecclesiarum si se familiariter pacificari uelint licentiam habeant si autem de uiuscemodi268* pacificatione Inter eos conuenire non possit aduocati eorum In mallo plublico [!] ad presentiam comitis ueniant / et ibi legitimos terminos eorum contentionibus Inponatur testes uero de qualibet causa non alium de querentur · nisi de ipso comitatu In quo res unde causa agitur posita est · Quia non est credibile ut uel de statu hominis uel de posessione cuilibet per alios melius regi ueritas cognosci ualeat / quam per illos qui uiciniores sunt · si tamen contentio que Inter eos exorta est In confinio duorum comitatu fuerit · liceat eis de uicina centena adiec[c]entis ad causam suam testes querere ·  
    262*
    Ca. 5 Buchstaben im Digitalisat aufgrund einer Falte im Pergament unleserlich, aber das noch zu Erkennende wäre mit dem bei BK gebotenen Quod si ambe vereinbar.
    263*
    korr. aus prrs
    264*
    s korr. (?)
    265*
    korr. aus occlesiasticum
    266*
    gek. md
    267*
    e2 korr. (?)
    268*
    i1 korr. (?); evtl. ursprünglich als linker Schaft für ein n intendiert.
    DE PROPRIO IN BANNUM MISSO XI  
    [BK 139 c. 11]
    Cuiuscumque hominis proprietas ob crimen aliquod hab eo commissum In bannum fuerit missa · et ille re cogita ne iustitiam faciat uenire distulerit annum ac diem in eo banno illam esse permiserit ulterius eam non adquirat sed ipsa fisco nostro sotietur · [fol. 144r]Debitum uero quod is cuius ea fuerit soluere debuit per comitem ac ministris eius iuxta estimationem damni de rebus mobilibus que in eadem proprietatem Inuente fuerint his quibus idem debitor fuit exoluatur · Quodsi rerum mobilium ibidem Inuentarum quantitas ad conpotionem [!] non sufficerit de inmobilibus supleatur · et quod superfuerit sicut dictum est fiscus noster possideatur · Si nihil super conpositionem re[...​...]269* potuerit .' totum in illam expendatur · Si autem homo ille nondum cum suis coheredibus proprium suum diuisum habuit conuocet eos comis270* et cum eis legitimam diuisionem faciat · et tunc sicut iam dictum est partem eius fisco nostro addicat .' et conpositionem de271* ea272* iuxta modum superius conprehensum his ad quos273* illa legibus pertinet exsoluat Quodsi non de alia re sed de ipsa proprietate que in bannum missa fuit ac per hoc in nostram potestatem redacta est fuerat interpellatus comis274* in cuius ministerio eam esse constiterit hoc [ad notiam] nostram perferre curet · ut nos eandem proprietatem que secundum superdictum modum In nostrum dominicum dacta [!] est per preceptis275* nostris276* auctoritatem277* In huius potestatem hominis qui eam querebat faciamus peruenire ·  
    269*
    Ca. 6 Buchstaben im Digitalisat aufgrund einer Falte im Pergament unleserlich, aber das noch zu Erkennende wäre mit dem bei BK gebotenen remanere vereinbar.
    270*
    gek. com
    271*
    korr. (?)
    272*
    korr. (?)
    273*
    korr. aus quod
    274*
    gek. com
    275*
    s korr. (?)
    276*
    korr. aus mnostris
    277*
    korr. aus auctoritatems
    DE MANNIRE · XII  
    [BK 139 c. 12]
    Si quis de statu suo id est de libertate uel de hereditate compellandus iuxta legis constitutionem nanniatur [!] · De cetero uero causis unde quis rationem est redditurus non manniatur · sed si post secundam comitis admonitionem aliquis ad mallum uenire noluerit rebus eius in bannum missis uenire et iustitiam facere conpellatur ·  
    DE FAIDIS COHERCENDIS XIII  
    [BK 139 c. 13]
    Si quis aliquod necesitate cogente omicidium commisit · comis[..]278* cuius ministerio res279* perpetrata est / et conpositionem soluere et faidam per sacramentum pacificari faciat · Quodsi una pars ei [fol. 144v]ad hoc consentire noluerit id est aut ille qui homicidium comisit aut his qui cumpositionem suscipere debet faciet illum qui ei contumax fuerit ad presentiam nostram uenire et nos eum ad tempus quod nobis placuerit In exilium mittamus donec ibi castigetur ut comiti suo inobediens esse ulterius non audeat et maius damnum inde non adcrescat ˙  
    278*
    Ca. 2 Buchstaben im Digitalisat aufgrund einer Falte im Pergament unleserlich, aber das noch zu Erkennende wäre mit dem bei BK gebotenen in cuius weitgehend vereinbar.
    279*
    mit redundantem Kürzungsstrich über dem r
    XIIII UBI SACRAMENTA IURANDA SINT  
    [BK 139 c. 14]
    ubi antiquitus consuetudo fuit de libertate adhramire uel iurare ibi malum habeatur excepta ecclesia et atrio ipsius · Quia secundum legem aliubi habere non potest · minora placita comis siue intra sua potestatem uel ubi impetrare potuerit habeat et domus a comite In lo [!] ubi mallum tenere debet constituatur ·  
    DE HIS QUI DE FURTU ACCUSATI FUERINT XV  
    [BK 139 c. 15]
    Si liber homo de furtu accusatus fuerit et res280* proprias habuerit In mallo ad presentiam comitis se adhramire faciat · et si res281* non habet fideiussores donet qui eum adhramire in placitum adduci faciant · et liceat ei prima uice per sacramentum secundum282* legem idoniare si potuerit Nam si alia uice duo uel tres eum de furtu accusauerint liceat ei cum scuto et fusto in campo contendere · Quodsi seruus de furtu accusatus fuerit dominus eius pro eo emendare faciat aut com sacramento excuset nisi tale furtum perpetratum habeat propter ad suplicium traditus esse debeat ·  
    280*
    Strich unklarer Funktion über dem Wort.
    281*
    mit redundantem Kürzungsstrich über dem r
    282*
    gek. secdm
    XVI DE DISPECTU LITERARUM DOMINICARUM  
    [BK 139 c. 16]
    Si quis literas nostras dispexerit · id est tractoriam que propter missos recipiendos dirigitur aut honores quos283* habet amittat [fol. 145r]aut in eodem loco ubi predictos missos suscipere debuit tamdiu resedat et de suis rebus laegationes illuc uenientes suscipiat · Quousque animo nostro satisfactum habeat , Qui uero Indiculum nostrum quocumque modo dixpexerit [!] / iussu nostro ad palatium ueniad284* et iuxta tem [!] nostram congruam stultitiae suae castigationem accipiad / et si homo liber uel ministerialis comitis hoc fecerit honorem qualemcumque habuerit siue beficium [!] amittat · et si seruus285* fuerit nudus ad palum uapulet et capud eius tondatur ·  
    283*
    s korr. (?)
    284*
    d korr. (?)
    285*
    Strich unklarer Funktion über u2
    DE INIUSTIS TELONEIS XVII  
    [BK 139 c. 17]
    Vbi tempore aui nostri domni pipini consuetudo fuit teloneum dare ibi et in antea detur Nam ubi nouiter286* inceptum est ulterius non agatur et ubi necesse non est ad pontem transmeare · uel ubi nauis per mediam aquam aut sub pontem ierit et ad ripam non adpropinquauerit / neque ibidem aliquid emptum uel uenundatum fuerit ulterius teloneum [...​.​.​...]287* et nemo cogat alium ad pontem ire iuxta pontem aquam transmeare potest · et qui ulterius in talibus locis uel · de his qui ad palatium seu in hostem pergunt teloneum exactauerit .' cum sua lege ipsum teloneum reddat et bannum nostrum id est LX solidos componat · D288*  
    286*
    Unklares Zeichen über er, ähnlich dem zweiten Teil einer id est-Kürzung (waagerechter Strich mit je einem Punkt ober- und unterhalb).
    287*
    Ca. 8 Buchstaben im Digitalisat aufgrund einer Falte im Pergament unleserlich, aber das noch zu Erkennende wäre mit dem bei BK gebotenen non detur vereinbar.
    288*
    Wahrscheinlich wollte der Schreiber zunächst noch in der gleichen Zeile mit der Rubrik für das nächste Kapitel beginnen, entschied sich dann aber anders, ohne das bereits ausgeführte D wieder zu tilgen.
    DE HIS QUI BONOS DENARIOS ACCIPERE NOLUNT XVIII  
    [BK 139 c. 18]
    Quicumque liber homo denarium merum et bene pensantem recipere289* noluerit / bannum nostrum id est LX solidos conponat · si uero ecclesiastici aut comitis aut uasallorum nostrorum hoc facere presumpserint · LX percussionibus uapulent · Aut si magister eorum id est aduocatus qui liber est eos · uel comiti uel misso nostro presentare noluerit predictum bannum LX solidorum conponat290* [fol. 145v]  
    289*
    e3 ergänzt
    290*
    gek. copnt
    DE ADULTERATORIBUS MONETAE / XVIIII  
    [BK 139 c. 19]
    De falso uero moneta qui eum percussisse conprobatus fuerit ma[nus] ei amputetur et qui hoc consensit si liber est LX solidos conponat · et si seruus · est · LX percussioni†† accipiat ·  
    DE PROPRIO DOMINICO SINE IUSSIONE ILLIUS REDDITO XX  
    [BK 139 c. 20]
    Si quis proprium nostrum quod in uestitura genitoris nostri fuit alicui querenti reddiderit sine nostra iussione .' aliud tantum de suo proprio cum sua lege componat .' et quicumque illud scienter per malum ingenium · adquirere temtauerit [!] · pro infidelitate teneatur quia sacramentum fidelitatis quod nobis promisit irritum fecit / et ideo secundum nostram uoluntatem et potestatem diiucandus est ·  
    DE PUERIS INUITIS PARENTIBUS DETONSIS AUT PUELLIS UELATIS XXI  
    [BK 139 c. 21]
    Si quis puerum Inuiti parentibus totonderit aut puellam291* uelauerit legem suam In triplo conponat292* · Aut ipsi puero si iam suae potestatis est aut illi In cuius potestate fuerit  
    291*
    u korr. (?)
    292*
    gek. copat
    Ista superscripta capitula in lege sunt addenda ,  
    ITEM ALIA CAPITULA  
    DE SERUIS AD SACROS ORDINES NON MITTENDIS · I  
    [BK 138 c. 6]
    Vt nullus episcoporum seruos ad sacros ordines promouere presumat nisi prius a dominis propriis libertatem consecuti fuerint · Si uero deinceps quilibet seruus dominum suum figiens293* [!] aut latitans aut adhibitis testibus munere conductis uel corruptis aut qualibet caliditate · uel · fra[.]de ad grados ecclesiasticos peruenerit deponatur et dominus eius eum recipiat  
    293*
    f korr. (?)
    DE FORCAPIIS II  
    [BK 140 c. 1]
    Si mancipia dominos suos fugerint in alienam potestatem ut propter hoc nullum premium querat ille in cuius potestate fuerint [fol. 146r]inuenta pro eo quod ea uel reddiderit · uel foras eecerit294* et non solum hoc sed etiam si ea nec reddere nec foras eicere uoluerit legitimo domini ea contradixerit si inde postea effugerint secundum legem ea soluere cogatur ·  
    294*
    korr. aus †egecerit
    DE TERRA TRIBUTARIA III  
    [BK 140 c. 2]
    Quicumque terram tributariam · unde tributum ad partem nostram exire solebat uel ad ecclesiam uel cuilibet tradiderit is295* qui eam sus[..]perit tributum quod inde soluebatur omnimodo ad partem nostram persoluat · Nisi forte talem firmitatem de parte dominica habeat p†† quam ipsum tributum sibi perdonatum possit ostendere ·  
    295*
    korr. aus his
    DE BENEFICIIS · DESTRUCTIS · IIII  
    [BK 140 c. 3]
    Quicumque suum beneficium296* occasione propriis desertum habuerit et intra annum postquam ei a comite uel misso nostro notum factum fuerit illud emendatum non habuerit ipsum beneficium perdat ·  
    296*
    korr. aus ben[†]cium
    DE TERRA CENSALI · V  
    [BK 140 c. 4]
    Si quis terram censalem habuerit quam antecessores sui uel ad aliquam ecclesiam · uel ad uillam nostram dederunt Nullatenus secundum legem eam tenere potest nisi ille uoluerit ad cuius potestate297* uel illa ecclesia uel illa uilla pertinet · Nisi forte filius aut nepos eius sit qui eam tradidit · et ei eadem terra298* ad tenendam placita sit sed in ac re considerandum est utrum ille qui hanc299* terram tenet diues aut pauper sit et utrum aliud300* beneficium habeat uel etiam proprium et qui orum neutrum habet erga hunc misericorditer agendum est / ne ex toto expoliatu[.] In egestatem incidat ut aut talem censum inde persoluat qualis ei fuerit constitutus uel portionem aliquam inde in beneficium accipiat unde si301* [fol. 146v] sustentare ualeac302* ·  
    297*
    korr. aus potestatem
    298*
    ursprüngliche m-Kürzung mutmaßlich vom Schreiber durchgestrichen
    299*
    korr. aus hac
    300*
    korr. aus alium
    301*
    korr. aus s[†]
    302*
    korr. aus ualead
    VI DE NONIS ET DECIMIS ·  
    [BK 140 c. 5]
    Considerandum est ut de frugibus terrae persoluant · De opere uero uel destauratione [!] ecclesiarum comis episcopus siue abbas una cum misso nostro quem ipsi sibi ad hoc elegerint considerationem faciant ut unusque [!] eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum quantum ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur · Similiter et uassi nostri aut in comune tamtum [!] operis accipiant quamum [!] rerum ecclesiasticarum habent uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet aut si inter eos conuenerit ut pro opere faciendo argumentum donent iuxta estimationem operis In argento persoluant cum quo pretio rector ecclesiae ad predictam restaurationem operarios conducere et materiam emere possit et qui303* nonas et decimas dare neglexerit illas cum lege sua restituat insuper et bannum nostrum soluat  
    303*
    q korr. (?)
    VII DE MANCIPIIS IN UILLIS DOMINICIS CONFUGIENTIBUS  
    [BK 140 c. 6]
    Si quislibet e mancipia In uillam nostram confugerint / auctor eiusdem uille querenti domino ea non contradicat sed statim foras de eadem uilla eiciat et si se putat ad ea repe[rt]enda iustitiam habere repetat et secudum [!] legem adquirat · Si uero domni karoli genitoris nostri In uillam illam confugerint et dominus ea querit autor [!] eiusdem uille aut elegittime contineat aut querenti domino reddat et auctor propter uestituram domni karoli genitoris nostri eadem mancipia contradicere non audeat si illius304* propria esse noscuntur ·  
    304*
    i2 ergänzt
    VIII DE FORESTIBUS NOUITER INSTITUTIS305* [fol. 147r]  
    305*
    Abbruch des Textes (folgendes Blatt herausgeschnitten)