Capitularia - Edition of the Frankish Capitularies

Paris, Bibliothèque nationale de France, Lat. 4628 A

Manuscript description according to Mordek

Repository
Paris
Bibliothèque nationale de France
Lat. 4628 A
Name: Codex Navarricus
Siglum P3
Digital image available at Gallica
To the "Manuscript of the Month" blogpost To the "Collection of the Month" blogpost
Origin and history
Origin:

10./11. Jh. (Mordek, Bischoff), foll. 93-100: 15. Jh. (Mordek); Nordfrankreich (Mordek).

Provenance:

Saint-Denis (Besitzvermerke fol. 3r und ausführlicher fol. 184r: Ce liure de present est de labbaye st. denie en france, henry de lacloche), dortige Signatur im 15. Jh.: XXXI. m. XX.; gehörte später Joannes Milon, Kleriker von Poitiers, der die Hs. im Jahre 1636 seinem Bischof Henricus Lodoicus Chasteigner de la Rocheposé schenkte (Vermerke fol. 2r und 2v); laut Baluze im Pariser Collège de Navarre (Codex Navarricus); 1740 an die Königliche Bibliothek.

Physical description
Material: dickes Pergament
Number: 2 (17. Jh.) + 182 (numeriert 3-184) foll.
Size: 230-234 × 180-183 mm
Body text: 165-170 × 125-130 mm
Quires:
I2 + I4 + 11 IV92 (+ 294 + III100: Substitut des 15. Jh.) + 9 IV172 + V182 + I184
Kustoden: E (52v), I (92v) bis XII (182v)
Lines: 24
Columns: 2
Script: karolingische Minuskel
Scribe(s): mehrere Hände (neuer Teil ab 89)1*
Decoration:

Rubriken (Capitalis rustica und Minuskel) hell- und dunkelrot, auch in dunkelbrauner Texttinte mit roten Schattenstrichen. Größere Initiale P (5r), verziert mit Bandmustern, Blättern und Punkten.

Contents
Note:

Den größten Teil der Hs. hat der Schreiber entweder direkt aus Cod. Paris Lat. 10758 kopiert oder über eine Zwischenhs. von dieser älteren Überlieferung bezogen: so die Texte foll. 46ra-182vb, und auch die foll. 6va-9va überlieferte Kombination von Langem und Kurzem Prolog der Lex Salica mit den Capitularia legibus additum und missorum der Jahre 803 findet sich, wenn auch an späterer, passenderer Stelle nach dem Pactus Childeberti I et Chlotharii I, im Parisinus Lat. 10758, desgleichen die foll. 9va-30ra kopierte Lex Salica, doch bliebe zu prüfen, ob letztere nicht Einflüsse einer anderen Vorlage zeigt.

Zu diesem Grundkorpus kommen Ergänzungen anhand weiteren Materials, vor allem (foll. 30ra-46ra) Kapitularien Ludwigs des Frommen der Jahre 818/819 und 829, sowie, dazwischen, die äußerst seltene Lex Francorum Chamavorum und Erlasse Karls des Großen a. 805 und 809.

Beachtlich sind zudem die zahlreichen Korrekturen, die der Redaktor nach eigenem Textverständnis und meist nicht im Sinne des vermutlichen Urtextes vorgenommen hat.

Insgesamt hat man den Eindruck, der Urheber der Veränderungen in Cod. Paris Lat. 4628 A wollte mit seinen Umstellungen und Veränderungen gegenüber der Vorlage das salfränkisch-königliche Recht stärker in den Vordergrund rücken; dazu paßt auch die einleitende Liste fränkischer und römischer Herrscher Galliens.

Für eine spätmittelalterliche Abschrift des Parisinus Lat. 4628 A (ab fol. 5) wird allgemein Cod. Paris Lat. 4631 gehalten.

  • 1v-2v
    (17. Jh.) Besitz- und Schenkungseinträge (siehe oben).

  • Foll. 3-4 von anderen Händen:
    3va-4rb
    Exzerpt aus dem Brief des Konzils von Quierzy (a. 858) an Ludwig den Deutschen (Teil von c. 7; MGH Capit. 2, Nr. 297, S. 432 f.; MGH Conc. 3, S. 414-417, zur Hs. und zum genauen Umfang S. 405 f.). MGH Capit. 2, S. 427 ist noch die verwandte Überlieferung in Cod. Kopenhagen, Kongelige Bibliotek, Gl. Kgl. Saml. 166. 2°, fol. 170v (11. Jh.) genannt, doch fand der Auszug, ein Bericht über die Verdammung Karl Martells wegen Entfremdung von Kirchengut, im Hochmittelalter breiteres Interesse, wie aus den zahlreichen Traditionen des 11. und 12. Jahrhunderts hervorgeht: München Lat. 4532, fol. 125r-v, Paris nouv. acq. Lat. 326, foll. 75r-76r, Wien 474, foll. 224v-225v, Paris, Bibliothèque Mazarine, 2013, foll. 222va-223ra und Paris, Bibliothèque Nationale, Lat. 12710, fol. 1r-v, vgl. MGH Conc. 3, S. 405 f. Dazu Cod. Vorau, Stiftsbibliothek, 170, foll. 16v-17v.

  • 4va
    Leo I., JK 481, c. 3 (ACO 2, 4, S. 56 Z. 20-27).

  • Simplicius, JK 583, c. 1 Schluß (ed. Thiel, Epistolae, S. 201).

  • 4vb
    Gregor I., Exzerpte aus JE 1521, JE 1519 und JE 1547 (MGH Epp. 2, S. 33 Z. 25-27, S. 32 Z. 11-14, S. 57 Z. 5-7).

  • 5ra-6va
    Liste fränkischer Könige, Verzeichnis römischer Herrscher in Gallien, Völkertafel und weitere Liste fränkischer Könige (MGH SS rer. Merov. 7, S. 853-855, zur Hs. 852; nur die Völkertafel ed. K. Müllenhoff, Über den Anhang zu dem Provinzialverzeichniss von 297, in: Th. Mommsen, Verzeichniss der römischen Provinzen aufgesetzt um 297 [Abh. Berlin 1862] S. 532-534, wiederabgedruckt in: Müllenhoff, Deutsche Altertumskunde 3 [Berlin 1892] S. 325-328, und neuerdings Goffart, S. 110-112).

  • 6va-7ra
    Lex Salica, Langer Prolog (ed. K. A. Eckhardt, Lex Salica. 100 Titel-Text, S. 82-91).

  • 7ra-rb
    Lex Salica, Kurzer Prolog (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 2 f.).

  • 7rb-8va
    I-XI - Capitulare legibus additum (a. 803): INCIPIUNT CAPITULA QUAE IN LEGE SALICA DOMNUS AUGUSTUS KAROLUS ANNO AB INCARNATIONE DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI OCTINGENTESIMO TERTIO IMPERII UERO SUI ANNO TERTIO PREPONENDO ADDERE IUSSIT CAPITULA XI. DE HOMICIDIIS CLERICORUM. Qui subdiaconum occiderit CCC sold. componat - possit indicere (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 112 Z. 4-6, S. 113 Z. 4 - S. 114 Z. 27).

  • 8vb-9va
    I-XXVIII - Capitulare missorum (a. 803), Rubrik, cc. 1-22, 25-28, 23-24, 29: De causis ammonendis uel ȩcclesiis emendandis - habere uolumus (MGH Capit. 1, Nr. 40, S. 115 Z. 17 - S. 116 Z. 30); cc. 27 und 28 unter XXV subsumiert.

  • 9va-30ra
    Lex Salica (Karolina emendata), Titelverzeichnis und Text (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 5-234; Sigle K 35; zur Hs. S. XX [Angaben verwechselt mit Cod. Paris Lat. 4628!]). EXPLICIT PRIMUS LIBER LEGIS SALICȨ.

  • 30ra-34va
    Prima capitula, II-XXI - Capitula legibus addenda (a. 818/819): Incipiunt capitula quȩ constituit domnus hludouicus imperator. Prima capitula de honoribus ȩcclesiarum. SI QUIS AUT EX LEUI causa - eis complacuerit (MGH Capit. 1, Nr. 139, S. 281 Anm. a, S. 281 Z. 3 - S. 285 Z. 23).

  • 34va-36ra
    I-V, VIII-VIIII - Capitula per se scribenda (a. 818/819): Incipiunt alia capitula quȩ per se scribenda et ab omnibus obseruanda sunt. SI MANCIPIA DOMINOS suos fugerint - emendare studeat (MGH Capit. 1, Nr. 140, S. 287 Z. 6 - S. 288 Z. 19); cc. 7 und 8 unter VIIII subsumiert. In die Capitula per se scribenda aufgenommen:

  • -- 35rb-vb
    VI-VII - Capitulare missorum (a. 818/819), c. 7 (in anderer Form) und c. 14: DE LOCIS AD CLAUSTRA CANONICORUM FACIENDA DANDIS. UOLUMUS UT LOCI (korr. zu LOCA) AD claustra - aut testificatur (MGH Capit. 1, Nr. 141, S. 289 Z. 37 - 43, S. 290 Z. 19-24).

  • 36ra-38ra
    Capitulare missorum (a. 818/819): Hȩc sunt capitula prȩcipue ad legationem missorum nostrorum causam pertinentia de quibus uidelicet causis ipsi agere debeant. LEGATIO (danach Rasur etwa dreier Buchstaben) OMNIUM missorum nostrorum hȩc est. primo ut sicut iam aliis missis - caballos mod II (MGH Capit. 1, Nr. 141, S. 289 Z. 1 - S. 291 Z. 37); von den schon fol. 35 inserierten Kapiteln bringt c. 7 die Normalversion, während c. 14 etwas abweicht (Variante S. 290 Anm. o).

  • 38ra-39vb
    Lex Francorum Chamavorum (MGH LL 5, S. 271-276; Sigle 2; zur Hs. S. 270); sonst nur noch in Cod. Paris Lat. 9654 überliefert und im abhängigen Cod. Paris Lat. 4631.

  • 39vb-40ra
    I-XVI - Capitulare missorum in Theodonis villa datum primum, mere ecclesiasticum (a. 805): INFRA ȨCCLESIAM. De lectionibus - uero constringantur (MGH Capit. 1, Nr. 43, S. 121 Z. 11 - S. 122 Z. 18).

  • 40ra-42ra
    I-XXII - Capitulare missorum in Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805): AD OMNES GENERALITER. De pace ut omnes qui - esse cognoscitur (MGH Capit. 1, Nr. 44, S. 122 Z. 29 - S. 126 Z. 3).

  • 42ra-43ra
    PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquisgranense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KAROLUS constituit De illis hominibus qui propter culpas eorum ad mortem diiudicati fuerint et postea uita eis fuerit concessa sub se iustitiam ab aliis requisierint (-si- nachgetragen) aut ab eis iustitiam requirere uoluerint qualiter inter eos terminetur. PRIMUM OMNIUM DE ILLIS causis - uenire cogantur (MGH Capit. 1, Nr. 61, S. 148 Z. 6 - S. 149 Z. 22).

  • 43rb
    XV-XVI - Capitulare missorum Aquisgranense alterum (a. 809), cc. 10 und 12: De hospitalitate et susceptione itinerantium - pauperes efficiuntur (MGH Capit. 1, Nr. 63, S. 152 Z. 15 f., 18 f.).

  • 43rb-44va
    I-VIIII - Capitulare Wormatiense (a. 829), ohne c. 8: Hȩc sunt capitula quȩ aliqui ex missis ad nostram notitiam detulerunt anno XVI imperii nostri. DE HIS QUI SINE consensu - uenire compellatur (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 15 - S. 13 Z. 26, S. 13 Z. 30 - S. 14 Z. 13); nach einer anderen Vorlage ist das Stück nochmals und zwar vollständig zitiert unten foll. 147ra-149ra.

  • 44va-46ra
    I-XIII, XV (c. 14 nicht numeriert) - Capitulare missorum Wormatiense (a. 829): ITEM ALIA CAPITULA. DE BENEFICIIS DESTRUctis hoc obseruetur - ministerium amittat (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 14 Z. 34 - S. 17 Z. 9); nach einer anderen Vorlage ist das Stück nochmals zitiert unten foll. 149ra-151ra.

  • 46ra-55rb
    Paulinus von Aquileia, Libellus sacrosyllabus episcoporum Italiae (Denkschrift der italischen Bischöfe auf dem Konzil von Frankfurt [a. 794]), Altera forma (MGH Conc. 2, 1, S. 130-142).

  • 55rb-59va
    II CAP. - CAP. LVII (korr. aus LXVII) (Einleitung nicht numeriert) - Capitulare Franconofurtense (a. 794): CONIUNGENTIBUS deo fauente apostolica auctoritate - orationibus receperunt (MGH Capit. 1, Nr. 28, S. 73 Z. 23 - S. 78 Z. 22; MGH Conc. 2, 1, S. 165-171). Boretius' Angabe zu c. 8, daß die Codd. Paris Lat. 10758 und 4628 A „verbum novem pro novi capitis numero ponunt et quae sequuntur numerant X. XI. rell.“ (MGH Capit. 1, S. 75 Anm. m, übernommen von Werminghoff, MGH Conc. 2, 1, S. 167 Z. 35 f., Apparat zu Z. 11), übergeht folgendes Spezifikum: Der auch sonst um Korrekturen bemühte Urheber des Parisinus 4628 A setzte, die unverständliche Kapitelteilung des Cod. Paris Lat. 10758 offenbar modifizierend, CAP. VIIII einfach vor den Beginn des nächsten Satzes: De tarentasia uero et ebreduno siue aquis...

  • 59va-68vb
    I CAP. (Vorwort), CAP. I-LVIII (cc. 1-59), I CAP. - XX CAP. (cc. 61-82) - Admonitio generalis (a. 789), ohne Datierungszeile: OMNIBUS. REGNANTE DOMINO NOSTRO iesu christo in perpetuum. Ego KAROLUS Gratia dei eiusque misericordia donante rex - Gloria domini nostri iesu christi amen (MGH Capit. 1, Nr. 22, S. 53 Z. 21 - S. 62 Z. 14; de Clercq, Neuf capitulaires, S. 14-34).

  • 68vb-69rb
    III-XVI (1. und 2. Lemma ohne Zahl) - Inhaltsverzeichnis wie in Cod. Paris Lat. 10758 unter der Rubrik: INCIPIUNT LIBELLI UEL DECRETA CHLODOUEI ET CHILDEBERTI SIUE CHLOTHARII ET KAROLI LUCIDE EMENDATUM (ed. K. A. Eckhardt, Leges Alamannorum I, S. 17 f.). Auch hier begegnen unter den Lemmata, deren Texte im folgenden nicht kopiert sind, VI... Memoratio de octo bannis... Inde SUNT CAP. VIII (wohl die nur in Cod. Bamberg Jur. 35 erhaltene Summula de bannis, MGH Capit. 1, Nr. 110, S. 224) und VIIII... qualiter ordinatum propter famis inopiam (das nur in der Sammlung der Codd. Vatikan Pal. Lat. 582 und Paris Lat. 9654 überlieferte Memoratorium de exercitu in Gallia occidentali praeparando [a. 807], MGH Capit. 1, Nr. 48, S. 134 f.; sein dort verbürgter Titel Memoratorium erinnert an die Memoratio de octo bannos, die hier drei Lemmata früher angesprochen ist), XV Lex riburiariorum inde sunt CAP. XCI, XVI Lex alamanorum.
    Im folgenden häufig Rubriken, auch bei den Kapitularien der Sammlung.

  • 69ra-71va
    Exzerpte De legibus humanis et divinis aus Isidor von Sevilla, Etymologiae, vorwiegend Buch V (ed. Tardif, Un abrégé juridique, S. 673-681, zur abweichenden Textfolge S. 664 f.).

  • 71va-73ra
    Pactus Childeberti I et Chlotharii I (a. 511/558) (Klasse K), Inskription, cc. 1-13 (bis culpa), 16 (ab ut continuo) - 18: Pactum pro timore pacis dominorum childeberti et chlotharii regum. Et qui multarum insaniam (korr. zu Et quia multorum insaniæ) conualuerunt - subiacere noscatur (MGH Capit. 1, Nr. 3, S. 4 Z. 29 f., S. 4 Z. 32 - S. 6 Z. 19, S. 7 Z. 9-19; K. A. Eckhardt, Pactus legis Salicae II 2, S. 386-402, 406-408; Sigle K 35); ein kürzerer Auszug in anderer Version wird nochmals unten foll. 77rb-78ra zitiert.

  • 73ra-74va
    VI (vor c. 5) - Childeberti II decretio (a. 596): INCIPIT DECRETUM CHILDEBERTI REGIS FRANCORUM. Cum nos in dei nomine - de dorso componat (MGH Capit. 1, Nr. 7, S. 15 Z. 14 - S. 17 Z. 24; W. A. Eckhardt, Decretio Childeberti, S. 28-46; Version K). Die einzige Kapitelzahl (VI vor c. 5 DE HOMICIDIIS UERO...) scheint Reminiszenz aus Cod. Paris Lat. 10758. Das Stück wird in anderer Version nochmals unten foll. 78rb-80ra zitiert.

  • 74va-76ra
    CAP. I-XXIII, XXVIII - Capitulare Haristallense (a. 779) in der Forma communis: INCIPIT DECRETUM KAROLI PRECIOSI REGIS FRANCORUM. ANNO FELICITER undecimo regni domni nostri Karoli gloriosissimi regis in mense martio factum est capitulare - conserint decretum. De metropolitanis ut sufraganei episcopi eis subiecti sint secundum canones - emendauerit moriatur. EXPLICIT (MGH Capit. 1, Nr. 20, S. 47 Anm. a, S. 47 Z. 16 - S. 51 Z. 26); c. 22 zweigeteilt, c. 23 = XXVIII.

  • 76ra-rb
    Lex Salica, Sententias de septem septinas (MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 271 f. mit Anm. a).

  • 76rb-77rb
    Lex Salica, Recapitulatio solidorum (ed. K. A. Eckhardt, Pactus legis Salicae II 2, S. 529-532).

  • 77rb-78ra
    LXVIII (= Pactus Childeberti), LXX (= Decretio Chlotharii) - Pactus Childeberti I et Chlotharii I (a. 511/558) (Klasse A), Inskription, cc. 1, 9, 10 (1. Teil bis legem) und 12-15 (1. Teil): PACTUS (korr. zu PACTUM) CHLODEVEO VEL childeberto siue chlothario fuit lucide emendatum. Incipit tractatus legis salicȩ propter tenorem pacis. Et quia multorum insaniȩ conualuerunt (Rasur zweier Buchstaben nach con) - de precio redimat (MGH Capit. 1, Nr. 3, S. 4 Z. 29-34, S. 5 Z. 20 - S. 6 Z. 5, S. 6 Z. 11 - S. 7 Z. 1; K. A. Eckhardt, Pactus legis Salicae II 2, S. 386-388, 394-398, 400-404; Sigle A 35); ein längerer Auszug in anderer Version ist bereits oben foll. 71va-73ra zitiert.

  • 78ra
    Datierung der Lex Salica ohne Jahreszahl (MGH LL nat. Germ. 4, 2, S. 9), vgl. Cod. Paris Lat. 10758, p. 85 und K. A. Eckhardt, Lex Salica. 100 Titel-Text, S. 65 ff. (mit Stemma S. 67).

  • 78ra-rb
    XXXIII-XXXIIII - Capitula Francica, cc. 2 und 3, mit Rubriken (Zusatzkapitel der „Reimser Gruppe“ zu Ansegisi abbatis capitularium collectio): Qualiter iustitiȩ fiant pauperibus. De causis uiduarum pupillorum orfanorum - iustitiam reddat (MGH Capit. 1, Nr. 167, S. 333 Z. 16-24 und - mit Rubriken - S. 421 f. Anm. a); ihre ursprüngliche Stellung (nach Ansegis 2, 32) erhellt aus den Kapitelzahlen und aus der Ansegis-Capitulatio unten fol. 103ra.

  • 78rb-80ra
    Childeberti II decretio (a. 596): INCIPIT DECRETIO HILDEBERTI REGIS. Hildebertus rex francorum uir inluster - colonia feliciter amen (MGH Capit. 1, Nr. 7, S. 15 Z. 14 - S. 17 Z. 27; W. A. Eckhardt, Decretio Childeberti, S. 28-46; Version D). Das Stück ist in anderer Version schon oben foll. 73ra-74va zitiert.

  • 80ra-rb
    Lex Salica, Epilog (W. A. Eckhardt, Decretio Childeberti, S. 48, 50; MGH LL nat. Germ. 4, 2, S. 188, 190).

  • 80rb
    Lex Salica, Königsliste (MGH SS rer. Merov. 7, S. 479 f., zur Hs. S. 472; vgl. auch MGH LL nat. Germ. 4, 1, S. 253 f. und MGH LL nat. Germ. 4, 2, S. 192, 194).

  • 80rb-144ra
    Ansegisi abbatis capitularium collectio (Klasse D), Praefatio (Rubrik: INCIPIT PRAEFATIO. UERTE FOLIUM INANTEA; am Ende: EXPLICIT PRAEFATIO. IN CHRISTI NOmine [c] incipiunt capitula episcoporum regum et maxime - precare bonum; vgl. Cod. Paris Lat. 10758, pp. 141 f.), Bücher 1-4 und Appendices 1 und 2 (MGH Capit. 1, S. 394 mit Anm. a – S. 449); der jüngere Einschub foll. 93-100 (nach der von Cod. Vatikan Reg. Lat. 1036 vertretenen Version) ergänzt die verlorenen Ansegis-Kapitel 1, 79 (ab carpendo in unam regulam) bis 1, 141 (vollständig; die letzten vier Worte des Kapitels stehen bereits wieder von alter Hand fol. 101r).
    Zusätze, die meisten wie im Parisinus Lat. 10758:

  • -- 83vb-84ra
    (zwischen der Praefatio domni Karoli und Ansegis 1, 1) Epitome Iuliani 115, 28, ohne Rubrik, für die eine Zeile freigelassen ist (MGH Capit. 1, S. 397 Z. 47 f. und S. 398 Z. 39-42 [Anm. f von S. 397]; neuere Edition Ganshof, Droit romain, S. 29);

  • -- 92rb-va
    (vor Ansegis 1, 77) Tempore adriani papȩ et caroli magni imperatoris - monachi uiuerent (MGH Capit. 1, S. 405 Anm. a Z. 41-45);

  • c. 1 der Capitula incerta, das nach Ansegis 1, 99 (fol. 95vb) zu erwarten wäre, fehlt im Bereich der spätmittelalterlichen Ergänzung (foll. 93-100);

  • die Rubriken der Capitula Francica, cc. 2 und 3 stehen in der Capitulatio fol. 103ra nach Ansegis 2, 32 (XXXIII. Qualiter iustitię fiant pauperibus. XXXIIII. De illis hominibus qui iniustas querelas habent), doch finden sich die Volltexte, von Cod. Paris Lat. 10758 auf einem eingehefteten Pergamentzettel tradiert (pag. 200bis), nicht an der bezeichneten Stelle, sondern schon oben fol. 78ra-rb; vgl. Mordek, Weltliches Recht, S. 77 Anm. 41;

  • -- 131ra-rb
    (nach Ansegis 4, 14) XV - Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 186 (aus einem echten Kapitular?): DE SOLUTIONE OCCISI PRESBITERI. Presbiteri interfecti episcopo ad cuius parrochiam pertinent - domino sociauit (MGH LL 2, 2, S. 55; auch Mordek 1995, Anhang I, Nr. 27, 3: Capitula a Benedicto Levita singillatim tradita, c. 3); Kapitelzahl und Rubrik (De soluptione...) auch in der Capitulatio;

  • -- 133vb
    (nach Ansegis 4, 24) XXVI - Capitula incerta wohl Ludwigs des Frommen, c. 2, mit Rubrik, und c. 3: QUALITER DE TESTATU SUO PULSATUS EVINDICET ILLIBERTATEM SUAM. Homo de testatu suo pulsatus - fieri potest (MGH Capit. 1, Nr. 156, S. 315 Z. 27-33; Rubrik: S. 440 Anm. b); c. 3 ohne Kapitelzahl; c. 2, Kapitelzahl und Rubrik (Qualiter ... libertatem suam) auch in der Capitulatio;

  • -- 139vb
    (nach Ansegis 4, 69) LXXII - Capitula Francica, c. 7: DE NON EXIGENDO HERIBANNO ANTEQUAM IUSIO DOMINICA NOTA FIAT. Vt missi nostri et unusquisque - hȩc nocta [!] fiant; Kapitelzahl und Rubrik auch in der Capitulatio (MGH Capit. 1, Nr. 167, S. 334 Z. 33-36).

  • 144rb-146rb
    I-XX - Capitulare Aquisgranense (a. 802/803): Karolus serenissimus imperator augustus a deo coronatus - fidelitate sua permansit (MGH Capit. 1, Nr. 77, S. 170 Z. 28 - S. 172 Z. 32); wahrscheinlich unter Ludwig dem Frommen erneuert, vgl. Seeliger, Kapitularien, S. 20 f. Anm. 1.

  • 146rb-vb
    Constitutio de synodis anno 829 in regno Francorum habendis (a. 828): ANNO SEXTO DECIMO REGNANTE DOMINO NOSTRO HLUDOUUICO. Conuentus episcoporum debet fieri - octab. pasche (MGH Capit. 2, Nr. 184, S. 2 Z. 19 - S. 3 Z. 5).

  • 146vb-147ra
    I-VII - Capitula ab episcopis in placito tractanda (a. 829): HĘC CAPITULA AB EPISCOPIS TRACTANDA SUNT. De decimis quę ad capellas dominicas - notitiam deferant (MGH Capit. 2, Nr. 186, S. 6 Z. 40 - S. 7 Z. 14); c. 7 (Capitulum de expeditione exercitali) dürfte nach Form und Inhalt einem sonst unbekannten Kapitular Ludwigs des Frommen (a. 828/829) entstammen.

  • 147ra-149ra
    I-X - Capitulare Wormatiense (a. 829): DE EO QUI SINE CONSENSU EPISCOPI PRESBITERUM DE ECCLESIA EIECERIT UEL CONSTITUERIT. De his qui sine consensu episcopi - uenire compellatur (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Anm. c, S. 12 Z. 17 - S. 14 Z. 13); mit Kapitelüberschriften. Nach einer anderen Vorlage ist das Stück nochmals und zwar ohne c. 8 zitiert oben foll. 43rb-44va.

  • 149ra-151ra
    I-VI, VI-VII, VIIII-XV - Capitulare missorum Wormatiense (a. 829): ITEM ALIA CAP. DE EO QUI BENEFICIUM DESERTUM FECIT. De beneficiis destructis obseruetur quod - ministerium amittat (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 14 Z. 34, S. 14 Anm. b, S. 14 Z. 35 - S. 17 Z. 9); c. 14 bis sedere uolumus unter c. 13 subsumiert; mit Kapitelüberschriften. Nach einer anderen Vorlage ist das Stück nochmals zitiert oben foll. 43rb-44va.

  • 151ra-153rb
    XVI-XXIII - Capitulare pro lege habendum Wormatiense (a. 829): cap. de homicidiis in ecclesiis uel in atriis - inde non adcrescat (MGH Capit. 2, Nr. 193, S. 18 Z. 2 - S. 20 Z. 11); meist mit Kapitelüberschriften.

  • 153rb-va
    XXIIII - Tractoria de coniectu missis dando (a. 829): Volumus ut tale coniectum missi nostri - octab. pentecosten (MGH Capit. 2, Nr. 189, S. 11 Z. 4-10).

  • 153va
    XXV - Capitulare missorum (a. 829), c. 5: Volumus adque iubemus ut missi - promittere faciat (MGH Capit. 2, Nr. 188, S. 10 Z. 14-16 und 18 f. mit 22 [Variante, Auslassung und Zusatz wie Codd. Barcelona Ripoll 40 und natürlich Paris Lat. 10758; vgl. Anm. g, h und i]); cc. 1-4 siehe unten foll. 154vb-155rb.

  • 153va-154vb
    XXVI-XXVII - Capitula de missis instruendis (a. 829): Dicendum est illis quia necesse est - inferius adnocte sunt (MGH Capit. 2, Nr. 187, S. 7 Z. 39 - S. 9 Z. 13 [S. 7 Z. 39 - S. 8 Z. 10 direkt dem vorausgehenden Text (= XXV) angehängt; S. 8 Z. 11-28 = XXVI; S. 8 Z. 29 - S. 9 Z. 13 = XXVII]).

  • 154vb-155rb
    Capitulare missorum (a. 829), cc. 1-4: Volumus ut res ecclesiastice eo modo contineantur - capitula peragere. EXPLICIT (MGH Capit. 2, Nr. 188, S. 9 Z. 36 - S. 10 Z. 13); c. 5 siehe oben fol. 153va.

  • 155rb-156vb
    I-X - Capitula legi Salicae addita (a. 819/820): IN NOMINE DOMINI INCIPIUNT CAP. LEGIS SALICE. DE CAPITE ID EST DE MANNIRE. CAP. DE HOC CAP. Vt ille qui mannitur spacium - rei ueritas comprobetur (MGH Capit. 1, Nr. 142, S. 292 Z. 11 - S. 293 Z. 38); cc. 10-12 = X.

  • 156vb-157vb
    Lex Salica, Recapitulatio solidorum (ed. K. A. Eckhardt, Pactus legis Salicae II 2, S. 529-532).

  • 157vb-160ra
    Hinkmar von Reims, De villa Noviliaco (ed. O. Holder-Egger, MGH SS 15, 2 [Hannover 1888] S. 1167-1169 [nach dem Druck Jacques Sirmonds, der auf dem Codex Puteanus, einer unbekannten Hs. Claude Dupuys († 1594), beruht]; Nachträge und Varianten anhand der Codd. Paris Lat. 10758 und 4628 A von Holder-Egger, Zum Texte, S. 197 f.).

  • 160ra-165ra
    Kapitularien- und Kanonessammlung über Heerbann und Kirchengut, wahrscheinlich von Hinkmar angeregt oder kompiliert als Dossier zur voraufgehenden Schrift De villa Noviliaco bzw. zur darin dokumentierten Auseinandersetzung. Wie in Cod. Paris Lat. 10758, pp. 285-295 enthält die Sammlung, neben den dort genannten Ansegis- und Benedictus-Levita-Kapiteln, folgende Kapitularientexte: Capitulare missorum Wormatiense (a. 829), c. 13, Capitulare Wormatiense (a. 829), cc. 5, 1, 4, 6 und 7, Capitulare Aquisgranense (a. 802/803), c. 2.

  • 165ra-166ra
    Teilwiederholung, wie Cod. Paris Lat. 10758, pp. 295-297.

  • 166ra-170va
    Benedicti Levitae capitularium collectio, Exzerpte aus Additio 3 und 4. Die Exzerpte brechen entsprechend Cod. Paris Lat. 10758 mit mileuitano ab, doch fährt noch in derselben Zeile der neue Text fort:

  • 170va-174rb
    Protokoll der Kaiserkrönung Karls des Kahlen (a. 877) (ed. W. A. Eckhardt, Protokoll von Ravenna, S. 304-311).

  • 174rb-182vb
    Einhard, Vita Karoli Magni (MGH SS rer. Germ. [25], S. 1-38 Z. 6; zur Hs. S. XXIII).

  • Das Folgende nicht mehr aus Cod. Paris Lat. 10758, der aber vor Einhards Vita Karoli Benedictus Levita Add. 2, 20 tradiert.

  • 182vb-183ra
    Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 319 (MGH LL 2, 2, S. 64).

  • 183ra-184ra
    Exzerpte aus Hinkmar von Reims, Quaterniones (Migne, PL 125, Sp. 1047 A [= Benedicti Levitae capitularium collectio 3, 421], 1048 B, 1038 C - 1039 B und 1039 C - 1040 A).

  • 184v
    Federproben.

Bibliography
References:
Catalogues:
  • Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae 3, 3 (Paris 1744) S. 616
Project-specific references:
1*
Die Formulierung von Mordek ist an dieser Stelle undeutlich. Ob es sich bei den beiden Teilen der Hs. vor und nach dem Einschub des 15. Jhdts. (fol. 93-100) um zwei verschiedene Schreiber handelt, ist ungewiss. Zumindest liegen sie äußerst dicht beieinander. Beispielsweise sind charakteristische Oberlängen, welche im Falle des d eher einem Abschwung gleichen, in beiden Teilen vorhanden. In beiden Teilen werden zusätzlich seltener unziale D verwendet. Worauf sich Mordek mit dem Verweis auf fol. 89 bezieht, ist nicht klar.


Transcription

Editorial Preface to the Transcription

Transkriptionsvorlage: Für die Transkription konnten eigene Farbdigitalisate bzw. das seit April 2017 auf Gallica bereitgestellte Digitalisat der kompletten Handschrift sowie ein älterer s/w-Scan verwendet werden. Unsichere Lesungen in BK 139 wurden bei einer Autopsie im April 2016 kontrolliert und ggf. korrigiert.

Schreiber

Die hier transkribierten Teile der Handschrift wurden von zwei Händen geschrieben: Der erste Schreiber (A) ist verantwortlich für den Teil der Handschrift, der u.a. die Kapitularien Ludwigs des Frommen von 818/19 (BK 139, 140, 141) sowie zwei Stücke der Wormser Gesetzgebung von 829 (BK 191, 192) enthält (foll. 30r-38r, 43r-46r); Karls des Großen Capitulare Aquisgranense (a. 801-813=BK 77), das Wormser Korpus von 829, sowie die Capitularien BK 156 und 142 im hinteren Teil der Handschrift auf den foll. 144r-156v (mit einer erneuten Kopie der beiden Stücke BK 191, 192) wurden von einer anderen Hand (B) geschrieben. Letztere verwendet häufig i für e, vor allem im Falle von neglegentia / negligentia. Auf fol. 154r hat ein späterer Korrektor einzelne Korrekturen mit feinerer Feder vorgenommen.

Buchstabenformen

Hand A:

Einzelbuchstaben: Gerades d überwiegt, gelegentlich findet sich jedoch auch unziales D. Das e weist häufig einen Balkenfortsatz auf und gelegentlich einen schräg nach rechts oben ausgreifenden Aufsatz auf dem oberen Bogenabschnitt (z.B. fol. 43rb, Z. 10: imperii). Die Cauda bei e-caudata ist blitzförmig gestaltet. Bei den oben verdickten Schäften von b, d, h, l bildet der nach oben geführte Anstrich mit dem Schaft oft eine offene Schlaufe, z.B. auf fol. 35va, Z. 6: alterius oder ebd., Z. 8: de.

Ligaturen: ct- und st-Ligaturen, selten NT-Ligatur am Wortende (fol. 32ra, Z. 21, fol. 37ra, Z. 1). Im Unterschied zu Hand B wird et nicht ligiert.

Besonderheiten: In der Auszeichnungsschrift für Rubriken wird ein Mischalphabet aus Capitalis rustica und Unziale verwendet. Zur Hervorhebung von Satzanfängen, Eigennamen etc. werden Majuskelbuchstaben im Fließtext mit roter Tinte verziert.

Hand B:

Einzelbuchstaben: Gerades d wird fast ausschließlich verwendet, nur bei Wortanfängen begegnet auch unziales D. Im Unterschied zu Hand A wird keine e-caudata verwendet. Die Fahne von s wird weit nach rechts geführt.

Ligaturen: Wenige Ligaturen; hauptsächlich et, st- sowie -NT am Wortende.

Besonderheiten: Auszeichnungsschrift für die Rubriken ist die Unziale.

Abkürzungen

Gekürztes ubicum/nque wird, der Gewohnheit von Hand A folgend, mit ubicunque aufgelöst, so auch im von Hand B geschriebenen Teil der Handschrift, wo das Wort nur in gekürzter Form begegnet.

Gliederungsmerkmale

Foll. 30r-38r (BK 139, 140, 141): Die aufeinanderfolgenden Kapitellisten BK 139 und 140 beginnen jeweils mit einem Incipit in roter Tinte. Die einzelnen Kapitel werden mit römischen Ziffern in roter Tinte nummeriert und durch rote Rubriken und über ca. drei Zeilen reichende, verzierte Initialen eingeleitet (z.Tl. in rot, z.Tl. in Texttinte mit roter Verzierung). Die erste, in Texttinte ausgeführte Zeile des jeweiligen Kapiteltextes steht in Majuskeln, die mit roter Tinte verziert sind. Innerhalb des Textes werden kleinere, mit rot verzierte Majuskeln zur Markierung von Satzanfängen oder dem Anfang neuer Sinnabschnitte gesetzt.

BK 141 cc. 7 und 14 werden zunächst als Einschub nach BK 140 c. 5 tradiert; sie erscheinen in der von I-VIIII durchgezählten Liste als cc. VI und VII. Direkt im Anschluss an die Liste folgt eine vollständige Kopie von BK 141, die aber keine Kapitelzählung aufweist. Stattdessen sind einzelne Abschnitte und Sätze ohne erkennbare einheitliche Ordnung durch mit roter Tinte verzierte Majuskeln hervorgehoben.

Foll. 43rb-46ra: Bei den Kapitellisten BK 191 und 192 wird das Gestaltungsprinzip, das sich auf den foll. 30-38 beobachten lässt, etwas variiert: Die einleitende Rubrik zu BK 191 in Minuskeln ist in Texttinte geschrieben und mit roter Tinte nachgezogen. Nur bei den jeweils ersten Kapiteln der Listen BK 191 und 192 wurde die erste Zeile des Kapiteltextes in Majuskeln mit roter Verzierung ausgeführt; in derselben Weise wurde auch die Rubrik zu BK 192 (ITEM ALIA CAPITULA) hervorgehoben. Die übrigen Kapitel beginnen jeweils mit einer farbig verzierten, aber deutlich kleineren Initiale; die Kapitelzählung ist auch hier in rot ausgeführt. Innerhalb des Textes wurden einzelne Versalien am Satzanfang sowie gelegentlich Zahlenangaben im Text rot verziert. Trotz des Fehlens von BK 191 c. 8 ist das Kapitular konsequent von I bis VIIII durchnummeriert, also die Nummerierung bei BK 191 c. 9 und c. 10 um jeweils eins zu niedrig. BK 192 c. 14 ist nicht nummeriert. Danach fährt die Nummerierung jedoch korrekt mit XV fort.

Foll. 133vb, 144rb-156vb (BK 156 cc. 2+3, 77, 184, 186, 191, 192, 193, 189, 188 c. 5, 187, 188 c. 1-4, 142): In diesem, von Hand B geschriebenen Teil der Handschrift wurden die Gliederungselemente alle in Texttinte ausgeführt und zusätzlich mit roter Tinte hervorgehoben bzw. verziert, dies betrifft sowohl die Rubriken in Unziale wie auch die Kapitelzählung (die meist am Zeilenende innerhalb des Textblockes steht) und die in die Versalienspalte ausgerückten Initialen am Anfang der einzelnen Kapitel.

BK 156 (fol. 133vb) ist hier nur mit den cc. 2 und 3 vertreten, die jedoch in eins zusammengefasst sind. Sie bilden einen Zusatz in Ansegis (nach Buch 4, c. 24) und tragen die Kapitelnummer XXVI.

Ab BK 192 werden die folgenden Kapitularien bis BK 187 als eine einzige Liste durchgezählt. BK 192 cc. 6 und 7 werden beide als VI gezählt, c. 8 als VII, bevor die Zählung bei BK 192 c. 9 richtig mit VIIII fortfährt. Der Anfang von BK 192 c. 14 wurde in das c. 13 gezogen. Die Kapitelzahl XXI wird versehentlich zweimal vergeben (für BK 193 cc. 6 und 7), danach wird aber korrekt mit c. XXIII weitergezählt. Die cc. XXV-XXVII enthalten BK 187 und 188 in der Reihenfolge BK 188 c. 5, BK 187 und BK 188 cc. 1-4, wobei BK 188, cc. 1-4 in einem Kapitel (c. XXVII) zusammengefasst werden; die Anfänge der einzelnen Kapitel sind aber innerhalb des Textblockes durch mit rot verzierte, vergrößerte Majuskeln hervorgehoben.

BK 142 (foll. 155rb-156vb) zählt in dieser Version 10 Kapitel, wobei cc. 10-12 als X in eins zusammengefasst sind. Der Text enthält viele Fehler (vgl. c. I, fol. 155rb Z. 11: sic omnes statt si comes, oder c. VII, fol. 156rb Z. 5: leonem statt leodem). Darüber hinaus ist ein Teil des Textes von c. I versehentlich in die Rubrik gerutscht, so dass die ersten drei Worte DE HOC CAPITULO nun zwischen den Worten CAPITULUM und I in der Rubrik stehen. Das eigentlich nach DE HOC CAP. folgende iudicatum est ist übergangen, der Text beginnt mit Vt ille qui.

Benutzungsspuren

Foll. 30ra-34va (BK 139): Auf fol. 30r und 30v/31r ist am oberen Rand (in gotischer/spätmittelalterlicher? Schrift) jeweils nachträglich hinzugefügt worden: secundus lib[er], auf fol. 31v nur secundus. Das knüpft ganz offensichtlich an die ab fol. 10v durchgängige Bezeichnung der dem Kapitular vorangehenden Kopie der Lex Salica als primus liber an. Offenbar hielt ein späterer Bearbeiter/Benutzer das Kapitular BK 139 für den Beginn des 2. Buches der Lex Salica, worin er durch das Explicit der Lex Salica (EXPLICIT PRIMUS LIBER LEGIS SALICĘ, fol. 30ra, Z. 12 f.), das der Inscriptio des Kapitulars direkt vorangeht, bestärkt worden sein dürfte. Ab fol. 31v brechen diese nachträglichen Überschriften am oberen Seitenrand jedoch ab. In diesem Zusammenhang interessant ist, dass die direkte Kopie des Latinus 4628a, der Codex Paris lat. 4631 (15. Jh.), die Inscriptio zu BK 139 gegenüber der Vorlage um die Erwähnung des "zweiten Buches" erweitert: Incipiunt capitula secundi libri quae constituit ....

Foll. 43rb-46ra (BK 191-192): Verschiedene Vermerke von frühneuzeitlicher Hand; vgl. die entsprechenden Fußnoten.

Den Anfang von BK 77 (foll. 144rb-146rb) hat eine frühneuzeitliche Hand mit einer Glosse markiert. Unterstreichung im Text lege salica romana atque gombata und ein Blümchen als Notazeichen auf dem Rand auf fol. 144rb bzw. fol. 145va.

Foll. 146rb-156vb (Wormser Kapitularien und BK 142): Mehrere Vermerke/Glossen von frühneuzeitlicher Hand; vgl. die entsprechenden Fußnoten.

Neben den genannten Glossierungen bzw. Textanmerkungen finden sich im gesamten hier transkribierten Teil der Handschrift Markierungen und Notazeichen in stark verblasster, ehemals schwarzer oder brauner Tinte. Diese Zeichen treten in vier verschiedenen Formen auf, wobei nicht zu sagen ist, ob sie von verschiedenen Händen stammen oder ob dieselbe Hand, möglicherweise nach einem eigenen System, unterschiedliche Arten von Zeichen verwendete: 1) Blumen mit dreiblättrigem Blütenkopf (z.B. auf fol. 34r-35r), 2) Blumen mit einem aus drei Punkten bestehenden Kopf (z.B. auf fol. 45r-v), 3) Maniculae (z.B. auf fol. 37v) und 4) ein gemeines Kreuz (fol. 133v).

Sonstiges

Gelegentlich kleine Löcher im Pergament (z.B. auf fol. 34ra, Z. 3), die aber keinen Textausfall verursachen.

Ab fol. 148r verläuft die Tinte von Zeit zu Zeit, was nicht durch Rasuren, sondern durch die generelle Beschaffenheit der Pergamentoberfläche verursacht worden zu sein scheint.

[fol. 30ra] [13]
Incipiunt capitula quę constituit domnus hludouicus imperator ˙  
Prima capitula de honoribus ęcclesiarum ;  
[BK 139 c. 1]
SI QUIS AUT EX LEUI causa · aut sine causa hominem in ęcclesia interfecerit .' de uita componat ; Si · uero · foris rixati fuerint · et unus alterum in ęcclesiam fugerit · et ibi se defendendo eum interfecerit .' si huius facti testes non habuerit .' cum XII iuratoribus [fol. 30rb] legittimis per sacramentum affirmet · se defendendo eum interfecisse ; Et post hęc DC solidos ad partem ęcclesię · quam illo homicidio polluerat · et insuper bannum nostrum soluere cogatur ; Is · uero · qui interfectus · est · absque compositione iaceat ˙ Hac deinde interfector · secundum iudicium canonicum congruam facinori quod ammisit penitentiam accipiat ; Si proprius seruus hoc commiserit .' iudicio aquę feruentis examinetur · utrum hoc sponte an se defendendo fecisset ˙ Et si manus eius exusta fuerit .' interficiatur ; Si autem non fuerit dominus eius .' iuxta quod uuirgildus illius est · ad ęcclesiam persoluat · aut eum si uoluerit · eidem ęcclesię tradat ˙ De ęcclesiastico · et fiscalino · et beneficiario seruo · uolumus · ut pro una uice uuirgildus eius pro eo1* componatur ; Altera uice ipse seruus ad supplicium tradatur ; Hereditas tamen liberi hominis qui propter tale facinus · [fol. 30va] ad mortem fuerit iudicatus .' ad legittimos illius heredes perueniat ˙ Si in atrio ęcclesię cuius porta reliquiis sanctorum consecrata est · huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit .' simili modo uel emendetur · uel componatur ; Si · uero · porta ęcclesię non est consecrata · eo modo componatur · quod in atrio committitur · sicut componi debet · quod in immunitatem uiolatam committitur ;  
1*
pro eo mit Einfügungszeichen ergänzt
II · De iniuriis sacerdotum in ęcclesia factis ;  
[BK 139 c. 2]
SANGUINIS EFFUSIO in ęcclesia facta cum fuste si presbiter fuerit triplo componatur ˙ Duas partes eidem presbitero · tertiam pro fredo ad ęcclesiam · insuper bannus noster ; Similiter de diacono iuxta compositionem eius in triplo cum banno nostro componatur ˙ De subdiacono2* similiter in triplo secundum3* suam compositionem [fol. 30vb] Et de uniuscuiusque ordinis clerico secundum suam compositionem triplum persoluatur · et insuper bannus noster ˙ Similiter et de ictu sine sanguinis effusione · de uniuscuiusque ordinis clerico secundum suam compositionem triplo · et bannus noster ˙ Et qui non unde ad ęcclesiam4* persoluat .' tradat se in seruitium eidem ęcclesię · usque dum totum debitum persoluat ˙  
2*
korr. aus subdiccono
3*
korr. aus [†]
4*
korr. aus ęcclssiam
III ; DE UIDUIS · ET PUPILLIS · ET PAUPERIBUS ;  
[BK 139 c. 3]
UT QUANDOCUNQUE in mallum ante comitem uenerint .' primo eorum causa audiatur · et definiatur ˙ Et si testes per se ad causas suas quęrendas5* habere non potuerint .' uel legem nescierint .' comes illos uel illas adiuuet · dando eis talem hominem · qui rationem eorum teneat · uel pro eis loquatur ˙  
5*
ę korr. (?)
 · IIII · DE RAPTU UIDUARUM6* ·  
[BK 139 c. 4]
QUI UIDUAM INTRA primos triginta dies uiduitatis suę uel inuitam uel uolentem sibi copu[fol. 31ra]lauerit .' bannum nostrum · id · est · LX solidos in triplo componat ˙ Et si inuitam eam duxit .' legem suam componat .' illam · uero · ulterius non adtingat ˙  
6*
RAPTU UIDUARUM korr. aus UIDUARUM RAPTU
V · DE EO QUI HOMINEM PUPLICAM poenitentiam agentem interfecerit ;  
[BK 139 c. 5]
QUI HOMINEM publicam poenitentiam agentem interfecerit .' bannum nostrum in triplo componat · et uuirgildum eius proximis eius persoluat ˙  
 · VI · Ut omnis homo liber potestatem habeat · ubicunque uoluerit ;  
[BK 139 c. 6]
SI QUIS RES SUAS PRO salute animę suę uel ad aliquem uenerabilem locum uel propinquo suo · uel cuilibet alteri tradere uoluerit · et eo tempore intra ipsum7* comitatum fuerit · in quo res illę positę sunt · legittimam traditionem facere studeat ˙ Quodsi eodem tempore quo illas tradere uult · extra eundem comitatum fuerit · Id · est · siue in exercitu · [fol. 31rb] siue in palatio · siue in alio quolibet loco · adhibeat sibi uel de suis pagensibus · uel de aliis qui eadem lege uiuant · qua ipse uiuit · testes idoneos · Uel si illos habere non potuerit .' tunc de aliis quales8* ibi meliores inueniri possint · et coram eis rerum suarum traditionem faciat · et fideiussores uestiturę donet · qui ei qui illam traditionem accipit · uestituram faciant · Et postquam hęc traditio ita facta fuerit .' heredes illius nullam de predictis rebus petionem [!] facere ualeant · insuper et ipse fideiussionem faciat eiusdem uestiturę · ne heredi ulla occasio remaneat9* · hanc traditionem immutandi · sed potius necessitas incumbat illam perficiendi ; Et si nondum res suas cum coheredibus suis diuisas habuit .' non ei hoc sit impedimento · Sed coheredes eius · si sponte noluerint · aut per comitem · aut per missum eius distringantur · [fol. 31va] ut diuisionem cum illo faciant .' ad quem defunctus hereditatem suam uoluit peruenire · Et si cuilibet ęcclesię eam tradere rogauit .' coheredes eius eam legem cum illa ęcclesia · de predicta hereditate habeant · quam cum alio coherede suo habere debebant ˙ Et hoc obseruetur erga patrem et filium et nepotem · usque ad annos legittimos ˙ Postea ipsę res ad immunitatem ipsius ęcclesię redeant ˙  
7*
ipsum ergänzt
8*
korr. aus quoses
9*
at korr. (?)
VII ˙ DE HOMICIDIIS PROHIBENDIS ;  
[BK 139 c. 7]
QUICUNQUE HOMINEM aut ex leui causa · aut sine causa interfecerit .' uuirgildum eius ad hos ad quos ille pertinet componatur · Ipse · uero · propter talem pręsumptionem in exilium mittatur · per aliquantum tempus · ut nobis placuerit · Res tamen suas non amittat ˙  
VIII · QUAE in compositionem uuirgildi dari non debeant ˙  
[BK 139 c. 8]
IN COMPOSITIONE uuirgiliu10* uolumus ut ea dentur · [fol. 31vb] quę in lege continentur · excepto accipitre · et spata .' Quia11* propter illa duo aliquotiens periurium committitur · quando maioris precii quam illa sint · esse · iurantur ˙  
10*
-iu korr., möglicherweise aus -di? Über dem zweiten Schaft von u3 ein Tintenfleck, der evtl. der Ansatz zu einem d-Schaft sein könnte.
11*
i mit Einfügungszeichen ergänzt
VIIII ; De raptu alienarum sponsarum ;  
[BK 139 c. 9]
SI QUIS SPONSAM ALIENAM · rapuerit .' aut patri eius · aut ei qui legibus eius defensor · esse · debet cum sua lege eam reddat · Et quicquid cum ea tulerit · semotim unamquamque rem secundum legem reddat ˙ Et si hoc defensor eius perpetrare consensit .' et ideo raptori nihil quęrere uoluerit .' comes singulariter de unaquaque freda nostra ab eo exactare faciat ˙ Sponso · uero · legem suam componat · et insuper bannum nostrum · hoc est LX solidos soluat · uel in presentiam nostram12* comes eum aduenire faciat · et quanto tempore nobis placuerit · in exilio maneat · et illam fęminam ei habere non liceat ˙  
12*
nostram mit Einfügungszeichen ergänzt
X · De falsis testibus conuincendis ; [fol. 32ra]  
[BK 139 c. 10]
SI QUIS CUM ALTERO DE qualibet causa contentionem habuerit · et testes contra eum per iudicium producti fuerint · si ille falsos esse suspicatur · liceat ei alios testes quos meliores potuerit contra eos13* opponere · ut ueraciori testimonio falsorum testium peruersitas superetur · Quod si14* ambę partes testium ita inter se dissenserint · ut nullatenus una pars alteri cedere uelit · eligantur duo ex ipsis · Id · est · ex utraque parte unus · qui cum scutis et fustibus in campo decertent · utra pars falsitatem · utra ueritatem suo testimonio sequatur · Et campioni qui uictus fuerit · propter periurium quod ante pugnam commisit · dextera manus amputetur ˙ Cęteri · uero · eiusdem partis testes · quia falsi apparuerunt · manus suas redimant · Cuius compositionis15* duę partes ei contra quem testati sunt · dentur · tertia pro fredo soluatur ˙ [fol. 32rb] Et in sęculari quidem causa huiuscemodi testium16* diuersitas campo comprobet ˙ In ęcclesiasticis autem causis ubi de una parte sęculare · de altera17* · uero · ęcclesiasticum negotium est · eodem : modo obseruetur · Ubi · uero · ex utra parte ęcclesiasticum fuerit .' rectores earundem ęcclesiarum · si se familiariter pacificare uelint · licentiam habeant · Si autem de huiuscemodi pacificatione inter eos conuenire non possit .' aduocati eorum in mallo publico ad presentiam comitis ueniant ˙ et ibi legittimus18* terminus19* eorum contentionibus imponatur ˙ testes · uero · de qualibet causa non aliunde quęrantur · nisi de ipso comitatu in quo res unde causa agitur positę sunt ˙ quia non est credibile · ut uel de statu hominis · uel de possessione cuiuslibet per alios rei ueritas cognosci ualeat · quam per illos qui uiciniores sunt · Si tamen contentio quę inter eos [fol. 32va] exorta est · in confinio duorum comitatuum fuerit .' liceat eisdem de uicina centena adiacentis comitatus ad causam suam testes habere ·  
13*
os korr. (?)
14*
si mit Einfügungszeichen ergänzt
15*
korr. aus compositiones
16*
testium mit Einfügungszeichen ergänzt
17*
korr. aus altero
18*
korr. aus legittimos
19*
korr. aus terminos
XI · DE PROPRIO IN BANNO MISSO ;  
[BK 139 c. 11]
CUIUSCUNQUE HOMINIS proprietas ob crimen aliquod ab eo commissum in banno fuerit missa · et illa re cognita · ne iustitiam faciat · uenire distulerit .' annumque ac diem in eo banno illam · esse · permiserit .' ulterius eam non adquirat · sed ipsa fisco nostro societur ; Debitum  · uero · quod is cuius ea fuit soluere debuit · per comitem ac per ministros eius iuxta ęstimationem damni de rebus mobilibus quę in eadem proprietate inuentę fuerint · his quibus ibidem debitor fuit · exsoluatur ; Quodsi rerum mobilium ibidem inuentarum quantitas ad compositionem non sufferit [!] .' de immobilibus suppleatur ˙ [fol. 32vb] et quod superfuerit · sicut dictum · est · fiscus noster possideat ˙ Si nihil super compositionem remanere potuerit .' totum in illam expendatur ˙ Si autem ˙ homo ille nondum suis coheredibus proprium suum diuisum habuit .' conuocet eum comes · et cum eis legittimam diuisionem faciat · et tunc sicut dictum est · partem eius fisco nostro addiciat [!] · et compositionem de ea20* iuxta modum superius compręhensum · his ad quos illa pertinet exsoluat ˙ Quod si non de alia re · sed de ipsa proprietate quę in bannum missa fuit · ac per hoc in nostram potestatem redacta est · fuerat interpellatus · comes in cuius ministerio eam esse constiterit · hoc ad notitiam nostram perferri curet ˙ Ut nos eandem proprietatem quę secundum supradictum modum · in nostrum dominium redacta est · per pręcepti nostri auctoritatem in eius potestate hominis qui eam quęrebat si sua esse [fol. 33ra] debet · faciamus peruenire ˙  
20*
de ea korr. aus [†]
XII ; DE MANNIRE ;  
[BK 139 c. 12]
SI QUIS DE STATU SUO id · est · de libertate uel de hereditate compellandus est · iuxta legis constitutionem manniatur ˙ De cęteris · uero · causis · unde quis rationem est redditurus · non manniatur · sed per comitem banniatur · Et si post unam et alteram comitis ammonitionem aliquis ad mallum uenire noluerit .' rebus eius in bannum missis uenire · et iustitiam facere compellatur ˙  
XIII ; DE FAIDIS COERCENDIS ;  
[BK 139 c. 13]
SI QUIS ALIQUA NECESSItate cogente homicidium commisit .' comes in cuius ministerio res perpetrata est · et compositionem soluere · et faidam per sacramentum pacificare faciat ˙ Quodsi una pars ad hoc consentire noluerit · id · est · aut ille qui homicidium commisit · aut is qui compositi[fol. 33rb]onem suscipere debet .' faciat illum qui ei contumax fuerit ad pręsentiam nostram uenire · ut eum ad tempus quod nobis placuerit in exilium mittamus · donec ibi castigetur · ut comiti suo inoboediens esse ulterius21* non audeat · et maius damnum inde non accrescat  
21*
ulterius mit Einfügungszeichen ergänzt
XIIII · Ubi sacramenta iuranda sint ;  
[BK 139 c. 14]
UBI ANTIQUITUS consuetudo fuit de libertate sacramenta adhrammire22* · uel iurare .' ibi mallum habeatur · et ibi sacramenta iurentur ˙ Mallus tamen neque in ęcclesia · neque in atrio eius habeatur · Minora · uero placita comes siue intra suam potestatem · uel ubi impetrare potuerit habeat ˙ Uolumus utique ut domus a comite in loco ubi mallum tenere debet construatur · ut ˙ propter calorem solis et pluuiam publica utilitas non remaneat ˙  
22*
korr. aus adhramnire
XV · DE HIS QVI DE FVRTO [fol. 33va] ACCUSATI FUERINT ;  
[BK 139 c. 15]
SI LIBER homo23* DE FURTO ACCUsatus fuerit · et res proprias habuerit in mallo ad presentiam comitis se adhrammiat · Et si res non habeat · fideiussores donet · qui eum adhrammire et in placitum adduci faciant · et liceat ei prima uice per sacramentum secundum legem idoneare24* si potuerit ˙ Nam si alia uice duo uel tres eum de furto accusauerint .' liceat unum ex his contra eum cum scuto et fuste in campo contendere ˙ Quod si seruus de furto accusatus fuerit .' dominus eius pro eo emendet · aut eum sacramento excuset · nisi tale furtum perpetratum habeat · propter quod ad supplicium tradi debeat  
23*
homo mit Einfügungszeichen ergänzt
24*
Über a eine Rasur eines nicht mehr erkennbaren Zeichens/Buchstabens.
XVI DE DESPECTU LITTERARUM dominicarum ;  
[BK 139 c. 16]
SI QUIS LITTERAS NOSTRAS despexerit · id · est · tractatoriam25* quę propter missos recipiendos dirigitur · aut honores quos habet [fol. 33vb] amittat · aut in eo loco ubi predictos missos suscipere debuit tamdiu resideat · et de suis rebus propter26* legationem illuc uenientes suscipiat · quousque animo nostro satisfactum habeat ˙ Qui · uero · epistolam nostram quocunque modo despexerit .' iussu nostro ad palacium ueniat · et iuxta uoluntatem nostram congruam stultitię suę castigationem accipiat · Et si liber homo uel ministerialis comitis hoc fecerit .' honorem qualemcunque habuerit · siue beneficium amittat ˙ Et si seruus fuerit · nudus ad palum uapulet · et caput eius tondeatur ·  
25*
korr. aus tractoriam
26*
propter mit Einfügungszeichen ergänzt
XVII ; DE INIUSTIS THELONEIS ET CONSUETUDINIBUS ;  
[BK 139 c. 17]
UT UBI TEMPORE AUI nostri domni pippinni consuetudo fuit theloneum dare · ibi et in futurum detur · Nam ubi nouiter inceptum est · ulterius non agatur · et ubi necesse non est · fluuium per aliquem pontem transmeare27* · uel ubi [fol. 34ra] nauis per mediam aquam · aut sub pontem ierit · et ad ripam non adpropinquauerit ; neque ibidem aliquid emptum uel uenundatum fuerit · ulterius theloneum non detur · et nemo cogat alium ad pontem ire · ubi iuxta28* pontem aquam transmeare potest · Et qui ulterius in talibus locis · uel de his qui ad palatium · seu in hostem pergunt · theloneum exactauerit · cum sua lege ipsum theloneum reddat · et bannum nostrum · id est LX solidos componat ˙  
27*
korr. aus tras
28*
iuxta mit Einfügungszeichen ergänzt
XVIII · De his qui bonos denarios accipere nolunt ;  
[BK 139 c. 18]
QUICUNQUE LIBER HOMO denarium merum · et bene pensantem recipere noluerit .' bannum nostrum id · est · LX solidos componat ˙ Si · uero · serui ęcclesiastici aut comitum · aut uassallorum nostrorum facere pręsumpserit .' LX ictus uapulent · Aut si magister eorum uel aduocatus · qui liber · est · eos uel comiti · uel misso [fol. 34rb] nostro uisus pręsentare noluerit .' predictum bannum29* · LX solidorum componat ˙  
29*
banum korr. aus nrm, am Rand zur Verdeutlichung bannum mit Verweiszeichen.
XVIIII ; De adulteratoribus monetę ;  
[BK 139 c. 19]
DE FALSA MONETA IUBEMUS · ut qui eam percussisse comprobatus fuerit .' manus eius amputetur · Et qui hoc consensit · si liber · est · LX solidos componat · et si seruus · est · LX ictus accipiat ˙  
XX · De proprio dominico sine iussione illius reddito ;  
[BK 139 c. 20]
SI QUIS PROPRIUM NOSTRUM quod in uestitura genitoris nostri fuit · alicui quęrenti reddiderit · sine nostra iussione .' aliud tantum nobis de suo proprio cum sua lege componat ˙ Et quicunque illud scienter per malum ingenium adquirere temptauerit · pro infideli teneatur · quia sacramentum fidelitatis quod nobis promisit · irritum fecit · Et ideo secundum nostram uoluntatem et potestatem diiudicandus · est · ;  
XXI · DE PUERIS INUITIS PARENTIBUS DETONSIS · UEL PUELLS30* ;  
[BK 139 c. 21]
SI QUIS PUERUM INUITIS [fol. 34va] parentibus totunderit · aut puellam uelauerit · legem suam in triplo componat · aut ipsi puero uel puellę si iam suę potestatis sunt · aut illi in cuius potestate fuerint31* · Illi · uero · potestatem habeant capitis sui · ut in tali habitu permaneant · qualis eis complacuerit ·  
30*
zwischen PUELL- und -S ein Punkt, der aber nicht als I interpretiert werden kann.
31*
korr. aus fuerit
Incipiunt alia capitula · quę per se scribenda · et ab omnibus obseruanda sunt ·  
I ;  
[BK 140 c. 1]
SI MANCIPIA DOMINOS suos fugerint .' in alienam potestatem · ut propter hoc nullum precium accipiat .' ille in cuius potestate fuerint inuenta · pro eo quod ea uel32* reddiderit · uel foras33* eiecerit · et non solum hoc · sed etiam si ea nec34* reddere · nec foras eicere uoluerit · et legittimo domino ea contradixerit · et illi postea inde fugerint .' secundum legem ea soluere cogatur ·  
32*
folgt nachgetragen non, aber wieder getilgt.
33*
folgt nachgetragen non, aber wieder getilgt.
34*
nec mit Einfügungszeichen ergänzt
II · DE TERRA TRIBUTARIA ; [fol. 34vb]  
[BK 140 c. 2]
QUICUNQUE TERRAM tributariam unde tributum ad partem nostram exire solebat · uel ad ęcclesiam uel cuilibet alteri tradiderit · his qui eam susceperit · tributum quod inde soluebatur · omni modo ad partem nostram persoluat ˙ Nisi forte talem firmitatem de parte dominica habeat · per quam ipsum tributum · sibi35* perdonatum possit ostendere ˙  
35*
bi mit Einfügungszeichen ergänzt
III · DE BENEFICIIS DESTRUCTIS ;  
[BK 140 c. 3]
QUICUNQUE SUUM BENEficium occasione proprii desertum habuerit · et intra annum postquam ei a comite uel misso nostro notum36* factum · est · illud emendatum non habuerit · ipsum beneficium amittat ˙  
36*
notum mit Einfügungszeichen ergänzt
 · IIII ; DE TERRA CENSALI ;  
[BK 140 c. 4]
SI QUIS TERRAM CENSALEM habuerit · quam antecessores sui uel ad aliquam ęcclesiam uel ad uillam nostram dederunt · Nullatenus secundum legem potest tenere37* · Nisi ille uoluerit ad cuius potestatem [fol. 35ra] uel illa ęcclesia · uel illa uilla pertinet · nisi forte filius aut nepos sit eius · qui eam tradidit · et ei eadem terra ad tenendum placita sit ˙ Sed in hac re considerandum est · utrum ille qui hanc terram tenet · diues aut pauper sit · et utrum aliud beneficium habeat · uel etiam proprium · Et qui horum neutrum habuerit .' erga hunc misericorditer agendum est · ne ex toto despoliatus · in egestatem incidat · ut aut talem censum inde persoluat · qualis ei fuerit constitutus · uel portionem aliquam inde in beneficium accipiat · unde se sustentare ualeat ˙  
37*
tenere mit Einfügungszeichen ergänzt
V DE NONIS ET DECIMIS ·  
[BK 140 c. 5]
CONSIDERANDUM EST · ut de frugibus terrę · et animalium nutrimine persoluantur · De opere · uero · uel restauratione ęcclesiarum · comes et episcopus siue abbas · una cum misso nostro · quem ipsi sibi ad hoc elegerunt · considerationem faciant · ut unusquisque [fol. 35rb] tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum · quantum ipse de rebus ęcclesiarum habere cognoscitur · Similiter et uassi nostri · aut in commune tantum operis accipiant quantum rerum ęcclesiarum habent · uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet · Aut si inter eos conuenerit · ut pro opere suo faciendo argentum donent · iuxta ęstimationem operis in argento persoluant ˙ Cum quo precio rector ęcclesiae38* ad39* prędictam restaurationem operarios conducere · et materiamen40* emere possit · Et qui nonas et decimas dare neglexerit · primum quidem illas cum lege sua restituat · insuper et bannum nostrum persoluat ˙ ut ita castigetur ; caueat ne sępius iterando beneficium amittat ˙  
38*
korr. aus ęcclesiarum
39*
ad mit Einfügungszeichen ergänzt
40*
korr. aus materiamem
VI ; DE LOCIS AD CLAUSTRA CANONICORUM FACIENDA DANDIS ;  
[BK 141 c. 7]
UOLUMUS · UT LOCA41* AD claustra canonicorum facienda [fol. 35va] aut qui non habent · nostra auctoritate tradantur42* · id · est · si de eiusdem ęcclesię rebus congruerit · reddatur ibi per missos nostros iuxta oportunitatem loci · et quantitatem rerum · Si · uero · de alterius ęcclesię uel liberorum hominum fuerit .' commutetur · Si autem de fisco nostro fuerit · nostra liberalitate concedatur · ut nulli occasionem habeant · nec prepositi · nec subiecti · quin iuxta suam professionem communiter degere atque conseruare possint ;  
41*
korr. aus LOCI
42*
korr. aus triantur
VII ˙ DE PLACITIS · QUALITER liberi homines obseruari debent ;  
[BK 141 c. 14]
DE PLACITIS SIQUIDEM quos liberi homines obseruare debent .' constitutio genitoris nostri penitus obseruanda et tenenda est · uidelicet ut non in anno · nisi ad tria placita comitum ueniant · et nisi aut accusatus fuerit · aut aliquem accusauerit · uel ad testimonium perhibendum uocatus fuerit ; Ad cętera [fol. 35vb] · uero · placita · quę centenarium tenent non alius uenire compellatur · nisi aut qui litigat ·43* aut iudicat · aut testificatur ˙  
43*
aut qui litigat · mit Einfügungszeichen ergänzt
VIII · De mancipiis in uillas dominicas confugientibus ;  
[BK 140 c. 6]
SI CUIUSLIBET MANCIPIA in uillam nostram confugerint .' auctor eiusdem uillę quęrenti domino ea non contradicat · sed statim ea foras de eadem uilla proiciat44* · et si se putat ad ea repetenda iustitiam habere .'45* repetat · et sęcundum legem adquirat46* · Si · uero · tempore domni Karoli genitoris nostri in uillam illam confugerint · et dominus ea quęrit .' auctor eiusdem uillę · aut ea legittime contineat · aut quęrenti domino47* reddat · Et auctor propter uestituram domni Karoli genitoris nostri eadem mancipia contradicere non presumat · si illius propria esse noscuntur ˙  
44*
darüber als alternative Lesart: uel e[iciat].
45*
habere .' mit Einfügungszeichen ergänzt
46*
korr. aus requirat
47*
o2 korr. (?)
VIIII · De forestibus nouiter institutis  
[BK 140 c. 7]
DE FORESTIBUS NOUITER institutis · ut quicunque illas habet dimittat · nisi forte iudicio48* [fol. 36ra] ueraci ostendere possit · quod per iussionem siue permissionem domni Karoli genitoris nostri eas instituisset · preter illas quę ad opus nostrum pertinent · unde nos decernere uolumus · quicquid nobis placuerit ˙  
48*
iu korr. (?)
[BK 140 c. 8]
Uolumus ut missi nostri per singulas ciuitates una cum episcopo et comite · missos uel nostros homines ibidem commanentes eligant49* · quorum curę sit pontes per diuersa loca emendare · et eos qui illos emendare debent · extra nostram iussionem ammonere · ut unusquisque iuxta suam possibilitatem et quantitatem eos emendare studeat ˙  
49*
n korr. (?)
Hęc sunt capitula pręcipue ad legationem missorum nostrorum causam pertinentia50* · de quibus uidelicet causis ipsi agere debeant ;  
[BK 141 c. 1]
LEGATIO†††† OMNIUM missorum nostrorum hęc est · primo · ut sicut iam aliis missis iniunctum fuit · iustitiam faciant ˙ de rebus et libertatibus iniuste ablatis · Et si episcopus · aut abbas aut uicarius · aut aduocatus · aut quislibet [fol. 36rb] de plebe · hoc fecisse inuentus fuerit .' statim restituatur · Si uero · uel comes uel actor dominicus · uel alter missus palatinus hoc perpetrauit · et in nostram potestatem redegit · res diligenter inuestigata et descripta · ad nostrum iudicium reseruetur ˙  
50*
über e2 noch ein e, wohl zur Verdeutlichung.
[BK 141 c. 2]
Uolumus autem de his51* libertatibus et rebus reddendis · quę in nostra uestitura sunt · primo per optimos quosque inquiratur · et si per illos inueniri non possit · tunc per eos qui post illos in illa uicinia meliores sunt · Et si nec per illos rei ueritas inueniri potest .' tunc liceat litigantibus ex utraque parte testes adhibere52* · et si discordauerint · secundum constitutionem a nobis promulgatam examinentur ˙  
51*
h korr. (?)
52*
korr. aus adiubere
[BK 141 c. 3]
De pauperibus et uiduis et pupillis iniuste oppressis · ut adiuuentur et releuentur ;  
[BK 141 c. 4]
De iniustis occasionibus et consuetudinibus nouiter institutis sicut sunt tributa et thelonea in media uia · ubi nec aqua · nec palus · nec pons · nec aliquid tale fuerit · unde iniuste census exigi possit · uel ubi nauis subtus pontes transire solent · siue in medio flumine · [fol. 36va] ubi nullum est obstaculum ut auferantur ˙  
[BK 141 c. 4]
Antiqua autem ut ad nostram notitiam deferantur ˙  
[BK 141 c. 5]
De honore ęcclesiarum ut eis exhibeatur · sicut nuper a nobis cum consensu omnium fidelium nostrorum constitutum est · et ut hoc missi nostri omnibus in sua legatione constitutis notum efficiant ˙  
[BK 141 c. 6]
De nonis et decimis · ut sęcundum iussionem nostram dentur ;  
[BK 141 c. 7]
De locis dandis ad claustra canonicorum facienda ·  
[BK 141 c. 7]
Si de eiusdem ęcclesię rebus fuerit .' reddatur ibi ;  
[BK 141 c. 7]
Si de alterius ęcclesię uel liberorum hominum .' commutetur ;  
[BK 141 c. 7]
Si autem de fisco nostro fuerit .' nostra liberalitate concedatur ˙  
[BK 141 c. 8]
De obseruatione preceptorum nostrorum · et immunitatum · ut ita obseruetur · sicut a nobis et ab antecessoribus nostris constitutum est ;  
[BK 141 c. 9]
De his qui per occasionem immunitatis · iustitiam facere rennuunt · ut hoc obseruetur · quod a nobis constitutum est ·  
[BK 141 c. 10]
De locis iamdudum sacris · et nunc spurcitia fędatis · ut iuxta possibilitatem [fol. 36vb] in antiquum statum reformentur ·  
[BK 141 c. 11]
De beneficiis nostris quę destructa inueniuntur · hoc impleatur · quod a nobis nuper constitutum est ;  
[BK 141 c. 12]
De noua moneta et falsa moneta et de despectu litterarum nostrarum · et de latronibus cohercendis uel puniendis · et de faidis pacandis · de homicidiis prohibendis · de periuriis et falsis testibus compescendis ·  
[BK 141 c. 12]
De his omnibus uel cęteris his similibus hoc quod modo constituimus · omnibus adnuntietur · et in futurum obseruetur ˙  
[BK 141 c. 13]
Hoc uolumus · ut missi nostri obseruent · ut quicquid de his causis uel simul uel singulatim emendare potuerint .' emendent et ea quę emendauerint · diligenter scripto notent ·  
[BK 141 c. 13]
Et hoc sic peragere curent · quatinus iuste reprehendi a quoquam nullatenus possint · et quę facere debent · aut possunt .' nullatenus pretermittant ·  
[BK 141 c. 13]
Immo caueant · nec quod absit aut gratia53* alicuius · aut honoris54* · aut timoris55* · siue odii causa illud quod agere debent [fol. 37ra] amittant · et summopere studeant · ut hoc quod per se efficere non possunt · nobis notum faciant · et omnimodis preuideant · ut per singula capitula tam uerbis quam scriptis de omnibus quę illic peregerint · nobis rationem reddere ualeant ˙  
53*
korr. aus gratiam
54*
korr. aus honores
55*
korr. aus timores
[BK 141 c. 14]
Comitibus uero · de nostro uerbo unusquisque precipiat · ut in anno tria generalia placita · teneant · et ad illa omnis liber homo de illius comitatu sicut a domno Karolo constitutum est ueniat ˙  
[BK 141 c. 14]
Ad cętera  · uero · quę centenarii tenent non alius uenire iubeatur · nisi aut qui litigat · aut iustificat · aut testificatur ˙  
[BK 141 c. 15]
Ut de debito quod ad opus nostrum fuerit reuuadiatum · talis consideratio fiat56* · ut his qui ignoranter peccauit · non totum57* secundum legem componere cogatur · sed iuxta quod possibile uisum fuerit ·  
[BK 141 c. 15]
Is · uero · qui tantum mala uoluntate peccauit totam legem compositionis cogatur exsoluere ˙  
56*
korr. aus fi[†]
57*
korr. aus [†]otum
[BK 141 c. 16]
Ut nullus ad palacium uel in hostem [fol. 37rb]pergens · uel de palacio uel de hoste rediens · tributum quod tracturas uocant · soluere cogatur ˙  
[BK 141 c. 17]
Vt pontes publici · qui per bannum fieri solebant · anno presenti · in omni loco restauraentur ·  
[BK 141 c. 18]
Ut clerici et monachi · et serui fugitiui ad loca sua redire iubeantur ˙  
[BK 141 c. 19]
Ut nullus episcopus · nec abbas · nec abbatissa58* nec comes · centenarium comitis aduocatum habeat ˙  
58*
korr. aus abb[†]sissa
[BK 141 c. 20]
Ut uicarii et centenarii · qui fures et latrones uel cęlauerint · uel defenderint · secundum sibi datam sententiam diiudicentur ·  
[BK 141 c. 21]
Ut comites et uicarii et centenarii · de const[i]tutione legis ammoneantur · quę iubetur ·  
[BK 141 c. 21]
Ut propter iustitiam peruertendam munera non accipiant ˙  
[BK 141 c. 22]
De forestibus nostris ubicunque fuerint diligentissime inquirant · quomodo saluę sint · et defensę · et ut comitibus denuntient · ne ullam forestem nouiter instituant · et ubi nouiter institutas sine nostra iussione inuenerint .' dimittere precipiant ˙  
[BK 141 c. 23]
Ut ubicunque missi nostri [fol. 37va] aut episcopum · aut abbatem · aut quemlibet quocunque honore59* preditum60* inuenerint · qui iustitiam61* facere · uel noluit · uel prohibuit · de ipsis rebus uiuant · quamdiu in eo loco iustitias facere debent ˙  
59*
korr. aus honorem
60*
korr. aus predictum
61*
korr. aus iusti[†]m
[BK 141 c. 24]
Ut in illius comitis ministerio qui bene iustitias factas habet · idem62* · missi diutius non morentur · neque illuc multitudinem63* conuenire faciant · sed moras ibi faciant · ubi iustitia uel minus · uel negligenter facta est ·  
62*
gek. ide
63*
l ergänzt
[BK 141 c. 25]
Ut in illius comitis ministerio ibidem missi nostri placitum non teneant · qui in aliquod missaticum directus · est donec ipse fuerit reuersus ˙  
[BK 141 c. 25]
Ut causa · quę adhuc coram comite non fuit · et is qui se reclamat · propter suam stultitiam ob contumaciam comitem inde appellare noluit · iterum comiti commendetur ·  
[BK 141 c. 26]
Ut missi qui uel episcopi · uel abbates · uel comites sunt · quamdiu prope suum beneficium fuerint · nihil de aliorum coniectu accipiant ˙  
[BK 141 c. 26]
Postquam  · uero · longius inde64* recesserint65* · tunc accipiant · [fol. 37vb] secundum quod in sua tractatoria continetur ˙  
[BK 141 c. 26]
Uassi · uero · nostri et ministeriales qui missi sunt · ubicunque uenerint coniectum accipiant ˙  
64*
inde mit Einfügungszeichen ergänzt
65*
korr. aus recesserit
[BK 141 c. 27]
Ut uassi nostri et uassi episcoporum · abbatum · abbatissarum · et comitum · qui anno presente in hoste non fuerunt · heribannum reuuadiant · exceptis his qui propter necessarias causas et a domno ac genitore nostro Karolo constitutas domi dimissi fuerunt · id · est · qui a comite propter pacem conseruandam · et propter coniugem ac domum eius custodiendam · et ab episcopo · uel abbate · uel abbatissa similiter propter pacem conseruandam · et propter fruges colligendas · et familiam constringendam · et missos recipiendos dimissi fuerunt ·  
[BK 141 c. 28]
Ut omnis episcopus et abbas et comes excepta infirmitate uel nostra iussione · nullam excusationem habeat · quin ad palatium missorum nostrorum ueniat : aut talem uicarium suum mittat · qui in omni causa pro illo66* ratione reddere possit ˙  
66*
pro illo mit Einfügungszeichen ergänzt
[BK 141 c. 29]
De dispensa missorum nostrorum · qualiter unusquisque iuxta suam qualitatem [fol. 38ra] dandum uel accipiendum sit · uidelicet episcopo · panes XL · friscingas · III · de potu · modia · III · porcellum · unum · pullos67* · ˙ III · oua68* XV · annona ad caballos modia · IIII ·  
[BK 141 c. 29]
Abbati · comiti · atque ministeriali nostro · unicuique dentur cotidie panes · XXX · friscingas  · II · porcellum · I · pullos69* · III · oua · XV · annona modia70* · III ·  
[BK 141 c. 29]
Uassallo nostro panes · XVII · friscinga · I · porcellum  · I · de potu · modium71* · I · pullos · II · oua · X · annona ad caballos modia72* · II ·  
67*
korr. aus pullus
68*
o korr. (?)
69*
gek. pull
70*
gek. mod
71*
gek. mod
72*
gek. mod
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 43rb] [7]
Hęc sunt capitula · quę aliqui ex missis ad nostram notitiam detulerunt · Anno · XVI · imperii nostri ;  
I ·  
[BK 191 c. 1]
DE HIS · QUI SINE consensu episcopi pręsbiteros in ęcclesiis constituunt · uel de ęcclesiis eiciunt · et ab episcopo uel misso dominico ammoniti73* obedire noluerunt · ut bannum nostrum reuuadiare cogantur ˙ et per fideiussores ad palacium nostrum uenire iubeantur ˙ et tunc decernamus74* · utrum nobis placeat · ut75* illum bannum persoluant ˙  
73*
korr. aus ammonitio
74*
zwischen den Silben decer- und -namus ist trotz verbundener Buchstaben auffällig viel Platz.
75*
korr. aus ut aut
II ·  
[BK 191 c. 2]
De ęcclesiis quę inter coheredes diuisę sunt · considerandum est · quatinus si secundum prouidentiam et ammonitionem episcopi ipsi coheredes eas [fol. 43va] uoluerint tenere · et honorare faciant ˙ Sin autem hoc contradixerint .' ut in episcopi potestate maneat · utrum eas ita consistere76* permittat · aut reliquias exinde auferat · et ubi ad nostrum beneficium ęcclesię pertinentes · ita diuisę inuentę fuerint · ut describatur · et nobis renuntietur ˙  
76*
über dem Buchstaben e1 ist, wohl zur Verdeutlichung, ein e nachgetragen.
III  
[BK 191 c. 3]
De ęcclesiis destructis · ut episcopi et missi inquisitionem faciant · utrum per negligentiam · aut impossibilitatem destructę sint · Et ubi negligentia inuenta fuerit .' episcopali auctoritate emendare cogantur · qui eam restaurare debuerant ; Si · uero · per impossibilitatem contigit · ut aut pluriores sint quam necesse sit · aut maioris magnitudinis · quam ut rebus ad eas pertinentibus restaurari possint .' episcopus modum inueniat · qualiter congrue emendari et consistere possint ˙  
IIII  
[BK 191 c. 4]
De uno manso ad ęcclesiam dato · de quo aliqui homines · contra statuta sibi seruitium77* exigunt · quicunque pro hac [fol. 43vb] causa accusatus fuerit · comes uel missi hoo [!] quod inde subtractum est · presbiteris cum sua lege restitui faciant ˙  
77*
s korr. (?)
[V]  
[BK 191 c. 5]
De his qui nonas et decimas iam per multos annos aut ex parte · aut ex toto dare78* neglexerunt79* · uolumus ut per missos nostros constringantur · ut secundum capitularem80* priorem soluant unius anni nonam et decimam · cum sua lege · et insuper bannum nostrum · Et hoc eis denuntietur · quod quicunque hanc negligentiam iterauerint · beneficium unde hęc nona et decima persolui debuit amissurum se sciat ; Ita enim continetur in capitulari bonę memorię genitoris nostri in libro primo · capitulo81* CLVII · Ut qui ęcclesiarum beneficia habent · nonam et decimam ex eis ęcclesię cuius res82* sunt donent ˙ Et qui tale beneficium habent · ut ad medietatem laborent · ut de eorum portione proprio presbitero decimas83* donent ˙ Item in capitulo nostro in libro · II · capitulo XXI · de eadem re ˙ De nonis quidem et decimis · unde et [fol. 44ra] genitor noster et nos frequenter et diuersis placitis ammonitionem fecimus · et per capitularia nostra qualiter hęc obseruentur · ordinauimus .' Uolumus atque iubemus · ut de omni conlaboratu · de uino et fęno · fideliter et pleniter nona et decima ab omnibus persoluatur · De nutrimine  · uero · pro decima sicut hactenus consuetudo fuit · ab omnibus obseruetur ˙ Si quis tamen episcoporum fuerit · qui argentum pro hoc accipere uelit · in sua maneat potestate · iuxta quod ei et illi qui hoc persoluere debet conuenerit ·  
78*
dare mit Einfügungszeichen ergänzt
79*
korr. aus neglegerunt
80*
e korr. (?)
81*
korr. aus [†]
82*
r korr. (?)
83*
decimas mit Einfügungszeichen ergänzt
VI ·  
[BK 191 c. 6]
Quicunque decimam abstrahit de ęcclesia ad quam per iustitiam dari debuit · et ea presumptiose84* uel propter munera · aut auaritiam uel aliam quamlibet occasionem ad alteram ęcclesiam dederit · a comite uel misso nostro distringantur · ut eiusdem decimę quantitatem cum sua lege restituat ˙  
84*
s2 korr. (?)
VII ·  
[BK 191 c. 7]
De decimis quas populus dare non uult · nisi quolibet modo ab eo [fol. 44rb] redimantur · ab episcopis prohibendum est ne fiat · Et si quis contemptor inuentus fuerit · et nec episcopum nec comitem audire uelit · si noster homo fuerit · ad presentiam nostram uenire compellatur · cęteri · uero · distringantur · ut inuiti ęcclesię restituant · qui uoluntarie dare neglexerant ˙  
VIII  
[BK 191 c. 9]
Quicunque de rebus ęcclesiarum · quas in beneficium habent · restaurationes earum facere neglexerint · iuxta capitularem anteriorem · in quo de operibus ac nonis et decimis constitutum est · sic de illis adimpleatur · id · est · in libro · IIII · capitulo XXXVIII · De opere · uero · et restauratione ęcclesiarum consideratum est · ut de frugibus terrę et animalium nutrimine persoluantur ˙85* De opere · uero · uel restauratione ęcclesiarum · comes et episcopus · siue abbas · una cum misso nostro quem ipsi sibi ad hoc elegerint considerationem faciant · ut unusquisque eorum tantum inde accipiat · ad operandum et restaurandum · quantum ipse de rebus ęcclesiarum habere cognoscitur ˙ Similiter et uassi nostri86* · aut in commune tantum operis accipiant · quantum rerum ęcclesiarum87* habent · uel unusquisque [fol. 44va]per se iuxta quantitatem quam ipse tenet · aut si inter eos conuenerit · ut pro opere faciendo argentum donent · iuxta ęstimationem operis in argento persoluant · Cum quo precio · rector ęcclesię ad prędictam restaurationem operarios conducere · et materiamen emere possit ˙ Et qui nonas et decimas dare neglexerit .' primum quidem illas cum sua lege restituat · insuper et bannum nostrum soluat · ut ita castigatus caueat · ne sępius iterando beneficium amittat ˙  
85*
De opere - persoluantur mit Einfügungszeichen am Rand ergänzt.
86*
uassi nostri von frühneuzeitlicher Hand unterstrichen. Zusätzlich am Rand der Vermerk: Vassi.
87*
über gek. ęcclaru. noch einmal, wohl zur Verdeutlichung, -si- übergeschrieben.
VIIII ·  
[BK 191 c. 10]
De illo qui agros dominicatos propterea neglexit excolere ut nonas et decimas exinde non persoluat · uolumus · ut tribus annis ipsam nonam et decimam cum sua lege persoluat · Et si quis contemptor aut comitis aut missorum nostrorum propter hoc extiterit .' per fideiussores ad palacium uenire compellatur ˙  
ITEM ALIA CAPITULA · [fol. 44vb]  
I ·  
[BK 192 c. 1]
DE BENEFICIIS DESTRUctis hoc88* obseruetur · quod in capitulari primo continetur · id · est · in libro · IIIIto · capitulo XXXVI89* ; Quicunque beneficium suum occasione proprii desertum habuerit · et intra annum postquam ei a comite uel misso nostro notum factum fuerit · illud90* emendatum non habuerit · ipsum beneficium amittat91*  
88*
h korr. (?)
89*
capitulo XXXVI durch Transpositionszeichen korr. aus XXXVI capitulo.
90*
korr. aus illuc
91*
amittat mit Einfügungszeichen ergänzt
II  
[BK 192 c. 2]
Ut missi nostri ubicunque malos scabinos inueniunt · eiciant · et totius populi consensu in locum eorum bonos eligant · Et cum electi92* fuerint iurare faciant · ut scienter iniuste iudicare non debeant ˙  
92*
korr. aus [†]
III  
[BK 192 c. 3]
Ut in omni comitatu hii qui meliores inueniri possunt eligantur a missis nostris ad inquisitiones93* faciendas · et rei ueritatem dicendam · et adiutores comitum sint ad iustitias faciendas ;  
93*
i2 korr. (?)
IIII  
[BK 192 c. 4]
Volumus · ut quicunque de scabinis deprehensus fuerit propter munera aut propter amicitiam · uel inimicitiam iniuste iudicasse .' per fideiussores [fol. 45ra] missus ad pręsentiam nostram ueniat ˙ De cętero omnibus scabinis denuntietur · ne quis deinceps etiam iustum iudicium uendere pręsumat ˙  
V ·  
[BK 192 c. 5]
Ubicunque commutationes tam tempore nostro · quamque genitoris nostri legittimę et rationabiles · atque utiles ęcclesiis dei factę sunt · permaneant ˙ Ubicunque uero · inutiles et incommodę · atque inrationabiles factę sunt · dissoluantur · et recipiat unusquisque quod dedit ˙ Ubi · uero · mortua manus interiacet94* · aut alia quęlibet causa quę rationabilis · esse · uideatur · inuenta fuerit .' describatur · et ad nostram notitiam perferatur ;  
94*
mortua manus interiacet ist unterstrichen. Am Rand von frühneuzeitlicher Hand: Mortua manus.
VI ·  
[BK 192 c. 6]
Quicunque comprobatus fuerit de eo quod scienter testes in periurium induxisset · sub fideiussione ad placitum nostrum uenire compellatur · ut ibi per fideles95* nostros consideremus ˙ quid de tali homine faciendum sit ˙  
95*
Das Wort ist unterstrichen. Am Rand vermerkt eine frühneuzeitliche Hand [fide-?]les.
VII ·  
[BK 192 c. 7]
De his qui discordiis et contentionibus studere96* solent · et in pace [fol. 45rb] uiuere nolunt · et inde conuicti fuerint · uolumus ut sub fideiussoribus ad nostrum placitum ueniant · ut ibi cum fidelibus nostris consideremus97* · quid de talibus faciundum [!] sit ;  
96*
korr. aus student
97*
co korr. (?)
VIII ·  
[BK 192 c. 8]
De bonis denariis quos populus recipere non uult · uolumus · ut hoc obseruetur et teneatur · quod in priori capitulari nostro conscriptum · est · id · est · in libro · IIIIto · capitulo98* · XXXsimo ;99* Quicunque liber homo uel in emptionem uel in debiti solutionem denarium merum et bene pensantem recipere noluerit .' bannum nostrum · id · est · LX solidos componat ˙ Si · uero · serui ęcclesiastici · aut fiscalini nostri · aut comitum · aut uassallorum100* nostrorum hoc facere presumpserint .' LX ictus uapulent ˙ Et si actores nostri · aut aliorum · uel aduocati eos missis nostris · uel comitibus iussi · presentare noluerint .' predictum bannum · id · est · LX solidos componant ˙ Et ad hanc constitutionem nostram adimplendam · episcopi et abbates · siue reliqui · qui beneficia [fol. 45va]nostra habent · adiuuent comites in suis hominibus distringendis · Et si comites hanc constitutionem nostram neglexerint .' hoc per missos nostros ad nostram notitiam perferatur ˙  
98*
gek. capt
99*
folgt getilgtes VIIII
100*
von späterer Hand unterstrichen.
VIIII ·  
[BK 192 c. 9]
De homicidiis uel aliis iniustitiis quę a fiscalinis nostris fiunt · quia impune se ea committere posse existimant · nos actoribus nostris pręcipiendum esse decreuimus101* ˙ ne ultra impune fiant · ita ut ubicunque facta fuerint · soluere cum disciplina pręcipiemus ;  
101*
darüber als alternative Lesart: uel decernimus
X ·  
[BK 192 c. 10]
Collectę ad male faciendum omnimodis fieri prohibeantur · et ubicunque huiusmodi presumptiones factę fuerint · digna emendatione corrigantur · Et si per negligentiam comitis · uel factę sunt · uel inemendatę remanserunt .' hoc ad nostram notitiam perferatur ; Auctor · uero · facti si fuerit prepositus · uel aduocatus · siue centenarius · uel quamlibet alia dignitate102* predita103* libera persona · post legalem emendationem in loco factam sub fideiussoribus [fol. 45vb] ad nostram presentiam ueniat ˙ Multitudo  · uero · siue de104* seruis siue de liberis sit .' legittima emendatione multetur ;  
102*
alia dignitate korr. aus aliam dignitatem
103*
korr. aus predicta
104*
d korr. (?)
XI ·  
[BK 192 c. 11]
De pontibus publicis destructis · placuit nobis · ut hii105* qui iussionem nostram in reparandis pontibus contempserunt106* · uolumus ac iubemus · ut omnes homines nostri in nostram ueniant presentiam rationes reddere · cur nostram iussionem ausi sunt contempnere ˙ Comites autem reddant de eorum pagensibus cur eos · aut non constrinxerunt107* · ut hoc facerent .' aut nobis nuntiare neglexerunt ˙ Similiter et de iniustis theloneis · ubicunque accipiuntur · sciant se exinde nobis rationem reddituros ;  
105*
h korr. (?)
106*
gek. cotepsert
107*
gek. constrinxert
XII ·  
[BK 192 c. 12]
Ut examen aquę frigidę quod hactenus faciebant · a missis nostris omnibus interdicatur · ne ulterius fiat ˙  
XIII ·  
[BK 192 c. 13]
Postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint · ex eo die super XL noctes · sit bannus rescisus · quod lingua theodisca scatlegi · id · est · armorum depositio uocatur ˙ [fol. 46ra]  
[BK 192 c. 14]
Hoc missi nostri notum faciant comitibus et populo quod nos in omni epdomada unum diem ad causas audiendas et iudicandas sedere uolumus · Comites autem et missi nostri magnum studium habeant · ne forte propter eorum negligentiam · pauperes crucientur · et nos tędium propter clamores eorum patiamur ˙ si nostram gratiam habere uelint ; Populo autem dicatur · ut caueat · de aliis causis se ad nos reclamare · nisi de quibus aut missi nostri aut comites eis facere noluerint ˙  
XV ·  
[BK 192 c. 15]
Quicunque uicarii · uel alii ministri · comitum · tributum quod inferenda uocatur · maioris pretii a populo exigere presumpsit · quam a missis nostris bonę memorię genitoris nostri constitutum fuit · hoc · est · duos solidos pro una uacca · hoc quod iniuste superposuit · atque abstulit · sibique retinuit · his quibus hoc tulit · et cum sua lege restituat · et fredum nostrum componat · et ministerium amittat ˙ [fol. 46rb]  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 127va] [14]
INCIPIUNT CAPITULA ∴  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 128ra] [7]
XXVI · Qualiter de statu suo pulsatus euindicet libertatem suam  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 128vb] [16]
EXPLICIUNT SUPRADICTA CAPITULA · ET INCIPIT TUS [!] EORUM ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 133vb] [4]
QUALITER DE TESTATU [!] SUO PULSATUS · EVINDICET · ILLIBERTATEM SUAM ∴ XXVI ·  
[BK 156 c. 2 BK 156 c. 3]
Homo de testatu [!] suo pulsatus si is qui eum pulsat · ad conuincendum illum procinctum habuerit adhibeat sibi octo coniuratores · legitimos ex ea parte unde pulsatur · siue illa paterna · siue materna sit · et · IIIIor · aliunde non minus legitimos · et iurando uindicet libertatem suam · quodsi procinctus defuerit · adsumat undecunque XII · liberos homines · et iurando ingenuitatem suam · defendat omnis controuersia · coram centenario · definiri potest excepta redditione terre · et mancipiorum que nonnisi coram comite · fieri potest ·  
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 144rb] [1]
[BK 77 Prolog]
Karolus108* serenissimus · imperator · augustus · a deo coronatus · magnus · et pacificus · cum episcopis · abbatis · comitibus ducibus omnibusque fidelibus christiane ecclesię cum consensu consilioque constituit · et lege salica · romana · atque gombata capitula ista in palatio aquis ut unusquisque fidelis iustitias ita faceret que et ipsam manu propria firmauit capitula ista · in palatio aquis · ut unusquisque fidelis · iustitias ita faceret que et ipsa manu propria firmauit capitula ista · ut omnes fideles · manu roborare studuissent ·  
108*
Darüber von frühneuzeitlicher Hand: Aliae Leges ecclesiasticae Carolj magnj. Ein vorrangehendes Paragraphenzeichen und das Aliae nachgetr.
 · I ·  
[BK 77 c. 1]
Vt episcopi circumeant parrochias sibi commissas et ibi inquirendi studium habeant · de incestu · de patricidiis · fratricidiis · adulteriis · chenodoxiis · et alia mala que contraria sunt deo · que in sacris scripturis [fol. 144va] legitur · que christiani deuitare debent · et infra illorum parrochias ecclesię · quibus necesse · est · emendandi · curam habeant ·  
[BK 77 c. 1]
Similiter nostras a nobis in beneficio datas · quam et aliorum · ubi reliquie · presse uidentur · et ut monachi · per uerbum episcopi · et per regimen abbatis · et per bona illorum exempla · regulariter uiuant prout loca locata sunt · et ut prepositus · et hi qui foras monasteria sunt .' ne uenatores habeant · qui iam frequenter iussimus · ne monachi foras monasterio · habitassent ·  
 · II ·  
[BK 77 c. 2]
Vt ecclesię uidue pupilli per bannum regis pacem habeant · sin aliter in presentia nostra hoc ueniat · si fieri potest sin autem missi nostri · inuestigent illud quomodo gestum sit ·  
 · III ·  
[BK 77 c. 3]
Vt iumenta pacem habeant · similiter per bannum regis ·  
 · IIII · [fol. 144vb]  
[BK 77 c. 4]
Vt qui beneficium nostrum habent · bene illud inmeliorare · in omni re studeant · et ut missi nostri hoc sciant ·  
 · V ·  
[BK 77 c. 5]
Vt uicarii nostri · uel · centenarii · a seruo regis mancipia · ne emant et ut ipsi uicarii de hereditate foris · heredibus si extiterit ad opus nostrum recipiatur ne illud fraudetur ·  
 · VI109* ·  
[BK 77 c. 6]
De his qui a litterarum conscriptione ingenui fuerit si sine traditione mortui fuerint ad opus nostrum reuocetur · Similiter uolumus ut banni nostri de illis unde censa exigunt · ut ipsa censa · ad nostrum opus · uel ubi nos iubemus ueniant ·  
109*
korr. aus VII
 · VII ·  
[BK 77 c. 7]
De hereditate inter · heredes · si contentiose egerint et rex missum suum ad illam diuisionem · transmiserit · decimum mancipium · et decimam uirgam hereditatis fisco regis detur ·  
VIII ·  
[BK 77 c. 8]
Vt uicarii lvparios110* habeant ut unusquisque in suo ministe[fol. 145ra]rio duos · et ipse de hoste pergendi et de placito comitis · uel uicarii · ne custodiat · nisi clamor super eum eueniat · et ipsa certare studeant · de hoc ut perfectum exinde habeat · et ipsas pelles luporum ad nostram opus ducentur · et unusquisque de illis qui in illo ministerio placitum custodiunt · dentur eis modium111* · I · de annona ·  
110*
korr. aus laparios
111*
gek. mod
 · VIIII ·  
[BK 77 c. 9]
De hoste pergendi · ut comiti · in suo comitatu · per bannum · unumquemque hominem per · LX · solidos · in hoste pergere bannire studuat [!] · ut ad placitum denuntiatum · ad illum locum · ubi iubetur ueniant et ipse comis preuideat · quomodo sint parati · id · est · lance · scutum · aut arcum · con [!] duas cordas sagittas duodecim112* · De his uterque habeant · et episcopi · comites · abbates · hos homines habeant .' qui hoc bene preuideant · et ad diem denuntiati · placiti ueniant · [fol. 145rb] et ibi ostendant quomodo sint parati · habeant loricas uel galeas · et temporalem · hostem id est113* estiuo tempore ·  
112*
o korr. (?)
113*
id est gek. ide
 · X ·  
[BK 77 c. 10]
Vt regis spensa in carra ducatur simul episcoporum · comitum · abbatum et obtimatum regis · farinam · uinum · baccones · et uictum habundanter molas · dolatorias · secures · taretos · fondibulas · et illos homines qui exinde beneficiant · iactare · et marscalci · regis adducant eis petras in summas · XX · si opus · est · et unusquisque hostiliter sit paratus · et omnia · uttensilia · sufficienter habeant · et unusquisque comis duas partes · de herba · in suo comitatu · defendat · ad opus illius hosti · et habeat pontes bonos · et naues bonas ·  
XI ·  
[BK 77 c. 11]
Vt comites unusquisque in suo comitatu carcerem habeant · et iudices atque uicarii patibulos [fol. 145va] habeant ·  
XII ·  
[BK 77 c. 12]
Vt homines boni generis qui infra comitatu · inique uel iniuste agunt in presentia regis ducantur et rex super eos districtionem faciat · carcerandi · exiliandi usque ad emendationem illorum ·  
XIII ·  
[BK 77 c. 13]
Vt uicarii munera ne accipiant pro illos latrones · qui ante comite iudicati fuerint ad mortem · Quod si hoc perpetrauerit · tale iudicium sustineat · sicut et latro iudicatus fuit · quia postquam scabini eum diiudicauerint · non · est · licentia comitis · uel uicarii · ei uitam concedere · Sed si bannus ei iudicatus fuerit .' et banno peracto stet in eo interim · usquedum comiti · et eo qui clamorem uel causam ad eum habuit · et tunc sit foris banno ·  
 · XIIII ·  
[BK 77 c. 14]
Vt episcopi · et abbates · aduocatos habeant · et ipsi habeant · in illo comitatu propriam hereditatem [fol. 145vb] et ut ipsi recti · et boni sint · et habeant uoluntatem · recte et iuste causas perficere ·  
 · XV ·  
[BK 77 c. 15]
Vt uicarii eos qui pro furto se in seruitio tradere cupiunt · non consentient · sed secundum iustum iudicium terminetur ·  
 · XVI ·  
[BK 77 c. 16]
Quod nullus seniorem suum dimittat postquam hab eo acciperit · ualente · solido · I · excepto si eum uult occidere · aut cum baculo cedere · uel uxorem aut filiam maculari · seu hereditatem extollere ·  
 · XVII ·  
[BK 77 c. 17]
Quod nullus in hoste · baculum habeat · sed arcum ·  
XVIII ·  
[BK 77 c. 18]
De forestis · ut forestarii · bene illas defendant simul et custodiunt bestias · et pisces · et si rex intus foreste feramen114* unum · aut magis dederit · amplius ne prendat · quam illi datum sit ·  
114*
korr. aus foramen
XVIIII ·  
[BK 77 c. 19]
Vt uilicus bonus sapiens · et prudens · in opus nostrum eligatur qui [fol. 146ra] siat [!] rationem · misso nostro · reddere · et seruitium perficere · prout loca data sunt ędificia emendant · nutriant porcos · iumenta · animalia · ortos · apes · aucas · pullos115* · uiuaria cum pisces116* · uennas · molina · stirpes · terram aratoriam · studeant femare · in forestis · mansum regale · et ibi uiuaria cum pisces · et homines ibi maneant · et plantent uineas · et facient pomaria · et ubicumque inueniunt utiles homines detur illis silua ad stirpandum ut nostrum seruitium · inmeliorentur · et ut femine nostrę que ad opus nostrum · sicut seruientes · habeant ex partibus nostris · lanam · et linum · et faciunt · sartiles117* · et camisilis · et perueniant ad cameram nostram · per rationem · per uilicis nostris · ut a missis eius · a se transmisis ·  
115*
gek. pull
116*
gek. pisc
117*
gek. sartil
 · XX · [fol. 146rb]  
[BK 77 c. 20]
Et si quis fidelibus suis · contra aduersarium suum · pugnam · aut aliquod certamen agere uoluit · et cumuocauit ad se aliquem · de conparis suis · ut ei adiutorium prebuisset · et noluit · et exinde negligens permansit ipsum beneficium quod habuit · auferatur ab eo · et detur ei qui in stabilitate · et fidelitate sua permansit ·  
[BK 184 Abschnitt A]
ANNO · SEXTO DECIMO · REGNANTE · DOMNO · NOSTRO · HLUDOUUICO ·  
[BK 184 Abschnitt A BK 184 Abschnitt B]
Conuentus episcoporum · debet fieri · in · IIIIor · locis · id · est · mongonciaco · in quo isti archiepiscopi · cum eorum sufraganeis conuenire debent · autcarius · haldebaldus · heribernuim118* · in parisio · ebo ragnouuardus · lantramnus · archiepiscopus · senonis · qui fuerit cum eorum · suffraganeis · in telosa · noto · bartolomeus · adelelmus · aiulfus119* · cum eorum [fol. 146va] suffraganeis · in lugduno agobardus · bernardus · andreas · benedictus · agaricus · cum eorum suffraganeis · in quibus conuentibus et quia principibus et reliquo populo · uel ita ut diuina auctoritas docet · aut aliter teneatur · uel quod inde ex parte · uel ex toto dimissum sit ut non teneatur ˙ Deinde quod in ipsorum · qui pastores populi constituti sunt moribus conuersatione et actibus inuenire possit · quod120* diuine regule · atque auctoritati · non concordet · simulque inuenire · que occasiones in utroque ordine · id effecerint · ut a recto tramite deuiassent · Ut quicquid ab eis de his causis · inuentum fuerit tam solerti · cura custodiatur · ut nullatenus · ad aliorum notitiam peruenire permittant · ante tempus constitutum · et ideo unus [fol. 146vb]notarius · inter omnes eligantur quicquid ipsi inuenerint subtiliter describat · et sub iuramento constrictus fideliter · conseruet · Uolumus etiam ipsorum conuentum fieri octabas121* pentecosten · Missi uero nostri suam incipiant · legationem · peragere octabas122* pasche ·  
118*
Offensichtlich wurden hier die beiden Namen der Erzbischöfe von Trier und Besançon (Heti u. Bernoinus) zusammengezogen. Hinweis auf verderbte oder nur schwer lesbare Vorlage?
119*
s korr. (?)
120*
q korr. (?)
121*
gek. octab
122*
gek. octab
HĘC CAPITULA AB EPISCOPIS · TRACTANDA SUNT ∴  
 · I ·  
[BK 186 c. 1]
De decimis · quę ad capellas · dominicas · dominicas [!] dantur et hominibus qui eas habent · et in suos usus · conurtunt [!] ·  
II ·  
[BK 186 c. 2]
De feminis que in quibusdam locis inrationabiliter · uelamen sibi sanctum imponunt ·  
 · III ·  
[BK 186 c. 3]
Similiter de monasteriolis puellarum · in legatione · autgarii · in quibus nullus ordo bone conuersationis tenetur ·  
IIII ·  
[BK 186 c. 4]
De monasterialis · etiam diuersis in missatico · albrici ·  
 · V ·  
[BK 186 c. 5]
De iudicio aque123* frigide ·  
123*
korr. aus atque
 · VI · [fol. 147ra]  
[BK 186 c. 6]
De his qui usuris inseruiunt ·  
VII ·  
[BK 186 c. 7]
Uolumus atque iubemus · ut missi nostri diligenter inquirant · quanti homines liberi in singulis comitatibus maneant · qui per se possunt expeditionem facere uel quanti de his quibus unus alium adiuuet quanti etiam de his qui a duobus tertius additur · et preparatur · siue de his qui a · IIIIor · quintus · adiuuatur · et preparatur eadem expeditionem · exercitalem facere possint · et eorum summa ad nostram notitiam deferant ·  
DE EO QUI SINE CONSENSU · EPISCOPI · PRESBITERUM · DE ECCLESIA EICERIT124* · UEL CONSTITUERIT ∴ I ·  
[BK 191 c. 1]
De his qui sine consensu episcopi · presbiteros · in ecclesiis suis constituunt · uel de ecclesiis eiciunt · et ab episcopo · uel a quolibet · et misso dominico admoniti oboedire noluerint .' ut bannum [fol. 147rb] nostrum reuuadiare cogantur · et per fideiussores ad palatium nostrum · uenire iubeantur · et tunc nos decernamus125* utrum nobis placeat · ut aut illum bannum persoluat · aut alium harmis · caram sustineat ·  
124*
korr. aus EIECERIT
125*
korr. aus decertamus
DE ECCLESIIS · INTER · HEREDES · DIUISIS ∴ II ·  
[BK 191 c. 2]
De ecclesiis qui inter choeredes diuise sunt consideratum · est · quatinus si secundum · prouidentiam · et admonitionem episcopi ipsi choheredes eas uoluerint · tenere et honerare faciant · Si autem hoc contradixerint · ut in episcopi potestate maneant · utrum eas ita consistere permittat · aut reliquias exinde auferat · et ubi ad beneficium nostrum · ecclesię pertinentes · ita inuente diuise fuerint .' unde scribantur · et nobis renuntientur ·  
DE DESTRUCTIONE ECCLESIARUM · III ·  
[BK 191 c. 3]
De ecclesiis destructis · ut episcopi · et [fol. 147va] missi inquisitionem faciant utrum per negligentiam · aut inpossibilitatem · destructe sint et ubi negligentia inuenta fuerit episcopali auctoritatem emendare · cogantur · hi qui eas restaurare debuerant : Si uero per inpossibilitatem contigit · ut aut plures sint · quam necesse sit aut maioris magnitudinis · quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possint · episcopus modum inueniat · qualiter congrue emendari et consistere possint ·  
NE · DE MANSO ECCLESIĘ DATO CONTRA SANCITA · SERUITIUM · EXIGATUR ∴ ˙ IIII ·  
[BK 191 c. 4]
De uno manso ad ecclesiam dato de quo aliqui homines contra statutam sibi seruitium exigunt quicunque pro hac causa acusatus · fuerit .' comes · uel missi · hoc quod inde substratum · est · presbiteris cum sua lege restituere faciant · [fol. 147vb]  
DE NONIS · ET DECIMIS · QUAS QUIDAM DARE NECGLIGANT ∴ V ·  
[BK 191 c. 5]
De his qui nonas et decimas · iam per multos annos · aut ex parte · aut ex toto dare neglexerint · Uolumus ut per missos nostros constringantur · ut secundum capitularem · priorem soluant · unius anni nonam et decimam cum sua lege · et insuper bannum nostrum · et hoc eis denuntietur · quod quicunque hanc negligentiam iterauerint .' beneficium unde hęc nona et decima · persolui debuit · amissuram se sciat · Ita enim continetur in capitulare bone memorie · genitoris nostri in libro · I · capitulo · CLVII · Ut qui ecclesiarum beneficia habent nonam et decimam ex eis ecclesię cuius res sunt donent · et qui talem beneficium habent · ut ad medietatem laborent · et de [fol. 148ra] eorum portione126* proprio presbitero decimas donent · Item in capitulare127* nostro in libro · II · capitulo128* · XXI · de eadem re · De nonis quidem et decimis · unde et genitor noster · et nos frequenter et in diuersis placitis admonitionem fecimus et per capitula nostra qualiter obseruentur ordinauimus · Uolumus atque iubemus · ut de omni cumlaborato · et de uino · et de feno fideliter et pleniter · ab omnibus nona et decima persoluatur · De nutrimine uero pro decima sicut · hactenus consuetudo fuit · ab omnibus obseruetur · si que tamen episcoporum fuerit .' qui argentum pro hoc accipere uelit · In sua maneat potestate · iuxta quod ei · et illi qui hoc persoluere debet conuenerit ·  
126*
korr. aus porcitione
127*
gek. cap
128*
gek. cap
DE EO QUI DECIMAM · DARE · NEGLEXERIT · ECCLESIĘ CUIUS ESSE · DEBET ALTERIQUE [fol. 148rb] ECCLESIĘ EAM DEDERIT ∴ VI  
[BK 191 c. 6]
Quicunque decima abstrahit de ecclesia · ad qua per iustitia debet dari · et ea presumptiose et propter munera · aut amicitiam uel aliam quamlibet occassionem ad alteram ecclesiam dederit · a comite uel a misso nostro distringatur · ut eiusdem decime · quantitate .' cum sua lege restituat ·  
DE DECIMIS A POPULO DANDIS ∴ VII ·  
[BK 191 c. 7]
De decimis que dare populus non uult · nisi quolibet modo ab eo redimantur · ab episcopis prohibendendum [!] · est · ne fiat · Et si quis contemptor129* inuentus fuerit · et nec episcopum · nec comitem audire uoluerit .' si noster homo fuerit ad presentiam nostram uenire conpulatur [!] · Ceteri uero distringantur · ut inuiti ecclesię restituant · que uoluntarię dare · neglexerunt ·  
129*
e korr. (?)
VIII ·  
[BK 191 c. 8]
Ut de rebus ecclesiarum quę ab eis [fol. 148va] per · XXX · annorum spacium sine ullu [!] interpellatione possessa sunt · testimonia non recipiantur · sed eo modo contineantur sicut res ad fiscum dominicum pertinentes contineri solent ·  
DE HIS · QUI ECCLESIAS RESTAURARE NEGLIGUNT DE REBUS EARUM · QUAS IN BENEFICIUM · HABEANT ∴ VIIII ·  
[BK 191 c. 9]
Quicunque de rebus ecclesiarum · quas in beneficium habent .' restaurationes earum facere neglexerint · iuxta capitularem anteriorem in quo de operibus ac nonis · et decimis · constitutum · est · sic de illis adimpleatur · id · est · in libro · IIIIto · capitulo · XXXVIII · De opere et restauratione · consideratum · est · ut de frugibus terre et animalium nutrimine persoluantur · De opere uero uel restauratione ecclesiarum · comes · et episcopus · siue abbas · una cum misso nostro [fol. 148vb] que ipsi sibi ad hoc eligerint considerationem faciant · et unusquisque eorum · tantum inde accipiat · ad operandum · et restaurandum · quantum ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur · Similiter et uasi nostri · aut in commune tantum operis · accipiant · quantum rerum ecclesiasticarum habent · uel unusquisque per se iuxta quantitatem · quam ipse tenet · aut si inter eos conuenerit · ut pro opere faciendo · argentum donent · iuxta estimationem operis · in argento persoluant · Cunque petio [!] rector ecclesię · ad predicta restauratione operarios · cunducere et materiamen · emere possit · et qui nonas · et decimas · dare neglexerit · primum quidem illas · cum lege sua restituat et insuper bannum nostrum soluat · ut ita castigatus caueat ne sepius iterando beneficium · [fol. 149ra] amittat ·  
DE HIS QUI AGROS DOMINIcATOS130* · EXCOLERE NECGLIGUNT · NE NONAS EX EIS PERSOLUANT ∴ · X ·  
[BK 191 c. 10]
De illis qui agros dominicatos propterea neglex [!] excolere ut ponas [!] et decimas exinde non persoluat · et alienas terras131* · ad excolendum132* · propter hoc accipit · Uolumus ut de tribus annis ipsam nonam cum sua lege persoluat · et si quis contemptor · aut comitis · aut missorum nostrorum propter hoc extiterit · per fideiussores ad palatium uenire compellatur ˙  
130*
c mit Einfügungszeichen ergänzt
131*
e korr. (?)
132*
x korr. (?)
ITEM ALIA · CAPITULA133* ·  
DE EO QUI BENEFICIUM DESERTUM FECIT ∴  · I ·  
[BK 192 c. 1]
De beneficiis destructis obseruetur · quod in capitulare priori134* continetur · id · est · in libro · IIIIor · capitulo · XXXVI · quicunque beneficium suum occassione proprii desertum habuerit .' et intra annum postquam ei · a comite · uel misso [fol. 149rb] nostro · notum factum fuerit · illud emendatum non habuerit ipsum135* beneficium136* amittat137* ˙  
133*
gek. CAP
134*
am Rand von späterer Hand: con scuto et fuste sowie darunter noch einmal fuste.
135*
ip korr. (?)
136*
e1 korr. (?)
137*
t2 korr. (?)
DE MALIS SCABINEIS EICIENDIS ∴ · II ·  
[BK 192 c. 2]
Ut missi ubicunque malos scabineos · inueniunt .' eiciant et totius populi consensu in locum eorum · bonos eligant · et cum electi fuerint · iurare faciant · ut scienter iniuste iudicare non debeant ·  
DE MELIORIBUS ET UERATIONIBUS [!] ELIGENDIS ∴ III ·  
[BK 192 c. 3]
Vt in omni comitatu · his qui meliores et ueratiores inueniri possunt eligantur ad missis nostris ad inquisitiones faciendas · et rei ueritatem dicendam · et ut adiutores committum sit · ad iustitias faciendas ·  
DE SCABINIS · QUI PROPTER MUNERA AUT AMICITIAM INIUSTA [fol. 149va] IUDICANT ∴ IIII ·  
[BK 192 c. 4]
Volumus ut quicunque de scabinis · deprehensus fuerit .' propter munera aut propter amicitiam uel inimicitiam · iniuste iudicasse · ut per fideiussores missus · ad presentiam nostram ueniat · De cetero omnibus scabinis denuntietur · ne quis deinceps etiam iustum iudicium · uendere presumat ·  
DE LEGITIMIS ET RATIONABILIBUS COMMUTATIONIBUS ECCLESIARUM DEI ∴  · V ·  
[BK 192 c. 5]
Vbicunque commutatione · stam138* [!] · tempore nostro · quamque genitoris nostri legitime · et rationabiles · atque utiles · ecclesiis dei facte sunt · permaneant · Ubicunque uero inutiles · et incommode atque inrationabiles facte sunt · dissoluantur · et recipiat unusquisque quod dedit · Ubi uero mortua manus · interiacet · aut alia quelibet [fol. 149vb] que rebellis · esse · uideatur · inuenta fuerit .' diligenter scribatur · et ad nostram notitiam perferatur ·  
138*
Das s (am Zeilenanfang) gehört wohl noch zu commutatione in der vorangehenden Zeile. Da nach Letzterem jedoch ein Interpunktionszeichen folgt sowie das s zu einer Ligatur mit dem darauf folgenden t zusammengezogen wurde, wird stam statt -s tam transkribiert.
DE EO QUICUN [!] · PROBATUS · FUERIT · TESTES · IN PERIURIUM · SCIENTER · INDUXISSE · · VI ·  
[BK 192 c. 6]
Quicunque cumprobatus fuerit · de eo quod scienter testes in periurium induxisse sub fideiussione ad palatium nostrum · uenire compellatur · ut ubicunque fidelibus nostris consideremus .' quid de tali homine faciendum sit ·  
DE DISCORDIBUS HOMINIBUS  · VI ·  
[BK 192 c. 7]
De his qui discordiis · et contentionibus studere solent et in pace uiuere nolunt · et inde conuicti fuerint .' similiter uolumus · ut sub fideiussoribus ad nostram placitum ueniant · ut ibi cum fidelibus nostris · consideremus · qui de talibus faciendum sit ·  
UT NUMMOS BONOS · NULLUS · RESUMAT · · VII ·  
[BK 192 c. 8]
De bonis denariis · quos populus [fol. 150ra] recipere non uult · uolumus · ut hoc obseruetur · et teneatur · quod in priori capitulare nostro · constitutum · est · id · est · in libro · IIIIor · capitulo · XXX · Quicunque liber homo · uel in emptione · uel in debiti solutione · dicuntur · merum · et bene pensantem recipere noluerit .' bannum nostrum · id · est · LX · solidos componat · Si uero serui ecclesiastici · aut fiscali nostri · aut comitum · aut uassallorum nostrorum hoc facere presumpserint · LX · ictus uapulent · Et si actores nostri · aut aliorum · uel aduocati eos missis nostris uel comitibus iussi presentare noluerint · predictum bannum id · est · LX · solidos componat · Et ad hanc constitutionem nostram · adimplendam · episcopi · et abbates · siue reliqui · qui beneficia nostra habent adiuuent comites · in suis hominibus distringendis · Et si comites hanc nostram consti[fol. 150rb]tutionem neglexerint · hoc per missos nostros · ad nostram notitiam perferatur ·  
DE MALIS QUE A FISCALINIS · FIUNT ∴ · VIIII ·  
[BK 192 c. 9]
De homicidiis · uel aliis iniustitiis · que a fiscalinis · nostris fiunt quia inpunes [!] se ea committere se posse existimant · nos actoribus precipiendum · esse · decernimus ne ultra inpune fiant · ita ut ubicunque facta fuerint · soluere cum discipline precipiemus ˙  
DE COLLECTIS MALIS · OMNIMODIS · INHIBENDIS ∴ · X ·  
[BK 192 c. 10]
Collecte ad malum faciendum fieri · omnimodis prohibeantur · et ubicunque huiusmodi presumptiones facte fuerint digna ęmendatione corrigantur · et si per negligentiam · comitis uel facte sunt uel inemendate · remanserunt139* · hoc ad nostram notitiam perferatur ˙ Actor uero facti · si fuerit prepositus140* uel aduocatus · siue cen[fol. 150va]tenarius · uel qualibet alia dignitate predicta libera persona post legalem emendationem in loco factam sub fideiussoribus ad nostram presentiam · ueniat · multitudo uero siue de seruis · siue de liberis sit .' legitima emendatione multetur ˙  
139*
gek. remanser
140*
o korr. (?)
UT PONTES PUBLICI141* · QUI DESTRUCTI FUERINT · ITERUM EXTRUANTUR ·  · XI ·  
[BK 192 c. 11]
De pontibus publicis · destructis · placuit nobis · ut hi qui iussionem nostram · in reparandis pontibus contempserunt142* ˙ Uolumus ac iubemus · ut omnes homines nostri · in nostra ueniant presentiam rationes reddere · cur nostram iussionem ausi sunt · contempnere · Comites autem reddent rationes de eorum pagensibus143* cur eos aut non constrinxerunt144* ut hoc facerent · aut nobis nuntiare neglexerunt145* ˙ Similiter et de iniustis teloneis · ubicunque acci[fol. 150vb]piuntur · sciant se exinde nobis rationem reddituros ·  
141*
C korr. (?)
142*
gek. contempser
143*
korr. aus pagentibus
144*
gek. constrinxer
145*
gek. neglexer
DE EXAMINE AQUE FRIGIDE ∴ XII ·  
[BK 192 c. 12]
Vt examen aque frigide quod actenus faciebant a missis nostris · omnibus interdicatur · ne ulterius fiat ·  
DE REUERSIONE COMITIS · ET PAGENSIUM · DE HOSTILI · EXPEDITIONE · UT EX EO DIE SUPER · XL · DIES · SIT BANNUS · REGIBUS ∴ · XIII ·  
[BK 192 c. 13 BK 192 c. 14]
Postquam comes et pagenses de qualibet · aut expeditione hostili reuersi fuerint · ex eo die super XL · noctes sit · bannus resissus · quod lingua theodisca · scatlegi · id · est · armorum depositio uocatur · hoc missi nostri notum faciant comitibus et populo quod nos in omni ebdomada unum diem ad causas audiendas · et iudicandas sedere uolumus ·  
 · XIIII · UT COMITES · ET MISSI · DOMINICI · MAXIMAM · CURAM HABEANT PAUPERUM · [fol. 151ra]  
[BK 192 c. 14]
Comites autem · et missi nostri magnum studium habeant · ne forte propter eorum negligentiam pauperes crucientur · et nos tedium propter eorum clamores paciamur .' si nostram gratiam habere uelint populo autem dicatur · ut caueat de aliis causis se ad nos clamare · nisi146* de quibus a missi nostri aut comites eis iustitias facere noluerint ·  
146*
am linken Rand von späterer Hand: Nota.
DE INFERENDA A UICARIIS · UEL A MISSIS · COMITUM · EXIGENDA ·  · XV ·  
[BK 192 c. 15 BK 193 c. 1]
Quicunque uicarii · ut alii · ministri · comitum tributum quod inferenda uocatur · maioris precii a populo exigere presumpsit .' quam a missis bone memorie · genitoris nostri · constitutum fuit · hoc · est · duos solidos · pro una uaccata · hoc quod iniuste superposuit atque abstulit · sibique retinuit .' his quibus hoc tulit cum sua lege restituat et insuper fredum nostrum · componat · et ministerium amittat · capitulum147* · de [fol. 151rb] homicidiis in ecclesiis · uel in atriis earum commissis hoc obseruetur · et teneatur · quod in capitulare priori · constitutum · est · in libro IIIIor · capitulo · XVII ·  
147*
gek. cap. Der Text von BK 193 c. 1 schließt unmittelbar an das Ende von BK 192 c. 15 an, ohne dass eine optische Zäsur zu erkennen ist. Allerdings hat eine neuzeitliche Hand den Anfang von BK 193 capitulum . de ... mit einer hakenförmigen Unterstreichung vom vorangehenden Text abgegrenzt, um anzuzeigen, dass hier ein neues Kapitular beginnt. BK 193 c.1 ist hier also zweigeteilt.
XVI ·  
[BK 193 c. 1]
Si quis ex leui causa · aut sine causa hominem in ecclesia interfecerit · de uita componat · si uero foris rixati fuerint · et unus alterum in ecclesia fugerit · et ibi se defendendo eum interfecerit · et si huius facti · testes · non habuerit .' cum · XII · iuratoribus legitimis per sacramentum adfirmet se defendendo · eum interfecisse · et si ipse auctor commote inter eos rixe extiterit .' leudem · interfecti · et insuper bannum nostrum · soluere cogatur · et publicam agat penitentiam · Sin autem non ille qui alterum interfecit .' sed his qui interfectus · est · eandem rixam · commonuit · absque compositione iaceat · et his qui eum interfecit · [fol. 151va] secundum iudicium · canonicum publicum habeat penitentiam · Si quislibet proprium seruus hoc commisserit · iudicio148* aquę feruentis examinetur · utrum hoc sponte · an se defendendo fecisset · Et manus eius exusta fuerit interficiatur · Si autem non fuerit publica penitentia multetur nisi forte et ipse actor commote inter eos · rixę fuerit · inuentus · Tunc dominus eius · iuxta quod uuidregildus illius · est · ad ecclesiam persoluat · aut eum si uoluerit eidem ecclesię tradat · De ecclesiastico et fiscalino · et beneficiario seruo uolumus · ut pro una uice · uuidregildus eius · pro eo componatur · Altera uice ipse seruus · ad supplicium tradatur · hereditas tamen liberi hominis · qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus · ad legitimos heredes illius perue[fol. 151vb]niat · Si in atrio ecclesie cuius porta reliquiis sanctorum consecrata · est · huiuscemodi homicidium · perpetratum fuerit · simili modo · emendetur · et componatur · quod in atrio committitur · sicut componi debet quod immunitate uiolata committitur · sicut continetur · in libro superiori ·  
148*
korr. aus iudicia
DE EO QUI PROPTER · CUPIDITATEM · RERUM · QUĘCUNQUE PROPINQUORUM SUORUM INTERFECERIT ∴ XVII ·  
[BK 193 c. 2]
Quicunque propter cupiditatem rerum patrem · aut matrem aut sororem uel nepotem · uel alium propinquum suum interfecerit · hereditas eius interfecti ad alios suos · legitimos heredes perueniat · interfectoris uero hereditas · in fiscum redigatur · ipsi uero ordinante episcopo · publice penitentie subdatur ·  
DE CUIUSLIBET · PROPRIA UXORE DIMISSA UEL SINE CULPA INTERFECTA ∴ XVIII · [fol. 152ra]  
[BK 193 c. 3]
Quicunque propria uxore derelicta · uel sine culpa interfecta · aliam duxerit uxorem · armis depositis publicam agat penitentiam et si contumax fuerit · comprehendatur a comite · et ferro uinciatur et in custodia mittatur · donec res ad nostram notitiam deducatur ˙  
DE EO QUI RES ALIENAS · CUILIBET · HOMINI · UENDIDERIT · XVIIII ·  
[BK 193 c. 4]
Quicunque res alienas cuilibet homini uendiderit · et ipse homo easdem res comparatas · habet per malum ingenium proprio filio · aut alteri cuilibet necdum legitimos annos habenti iustitię .' tollende causa tradiderit · Uolumus atque firmiter precipimus · ut sit pater eiusdem paruuli uixerit · Ipse intret in causam rationem reddendi pro filio suo · si autem pater ipse mortuus · est · tun [!] lenimus [!] eius propin[fol. 152rb]quis qui iuste ei [t]utor · ac defensor · esse · uidetur · pro ipso rationem reddere · compellatur ˙ Similiter de aliis omnibus iustitiis · ad eum pertinentibus excepta sua legitima hereditate · que ei per successionem parentum suorum legitime uenire debuit · quod si quis hanc nostram iussione149* contempserit .' uel neglexerit sicut de ceteris contemptoribus ita de eo agatur · Is uero qui easdem res primus · inuasit · et iniuste uendidit · necnon et emptores excepta sola persona paruuli · hoc quod fraudulenter · admiserunt150* · infra patriam emendare cogantur ˙ Et postea sicut contemptores iussionis nostrę · sub fideiussoribus ad nostram presentiam uenire compellantur ˙  
149*
Ein Kürzungsstrich für -m ist nicht erkennbar.
150*
gek. admiser
DE UICARIIS · ET CENTENARIIS ∴ XX ·  
[BK 193 c. 5]
De uicariis et centenariis · qui [fol. 152va] magis propter cupiditatem quia propter iustitiam faciendam sepissime placita tenent et exinde populum nimis adfligunt · ita teneatur · sicut in capitulare domni karoli imperatoris continetur · in libro · IIIIor · capitulo · XL · Ut nullus ad placitum maniatur nisi qui causam suam quęrit aut si alter ei · conquerere debent · exceptis scabinus · VII · qui ad omnia placita · esse · debent · Item de eadem rem in capitulare nostro · in libro · IIIIor · capitulo · LV · De placitis siquidem que liberi homines obseruare debent · constitutio genitoris nostri penitus obseruanda · atque tenenda · est · Ut uidelicet in anno tria solummodvm151* · generalia placita obseruent · Et nullus eos amplius placita · obseruare conpellat nisi forte quilibet · aut acussatus fuerit · aut alium acussaue[fol. 152vb]rit · aut ad testimonium perhibendum · uocatus fuerit · Ad cetera uero quę centenarii tenent · non alius uere iubeatur · nisi qui aut litigat · aut iudicat · aut testificatur · Et quicunque huius constitutionis transgressor a missis nostris · inuentus fuerit bannum nostrum persoluat ·  
151*
korr. aus solummodom
DE · LIBERIS · HOMINIBUS ∴  · XXI ·  
[BK 193 c. 6]
De liberis hominibus · qui proprium non habent · sed in terra dominica · resident · ut propter res alterius · ad testimonium non recipiantur · Cumiuratores tamen · aliorum liberorum hominum · ideo esse · possunt · quia liberi sunt · illi uero · qui et proprium habent · et tamen in terra dominica · resident · propter hoc non abiciantur · quia in terra dominica resident · sed propter hoc ad testimonium recipiantur · quia proprium habent ·  
 · XXI ·  
[BK 193 c. 7]
Volumus atque iubemus · ut missis nostri · diligenter inqui[fol. 153ra]rant · quanti liberi homines · in singulis comitatibus maneant hinc uero ea diligentia · et hęc ratio examinetur · per singulas · centenas · ut ueraciter sciant illos adque describant qui in exercitalem · ire possunt · expeditionem ac deinde uidelicet · secundus ordo de his qui per se ire non possunt · ut duo tertio adiutorium · preparent et qui necdum fidelitatem nobis promisserunt152* · cum sacramento · nobis fidelitatem · promittere faciatis ·  
152*
gek. promisser
 · XXIII ·  
[BK 193 c. 8]
De fagdis153* quohercendis · obseruetur · et teneatur · quod in capitulare nostro · in libro · IIIIor · XX · continetur · Si quis aliqua necessitate · cogente homicidium commissit · comes in cuius ministerio · res perpetrata · est · et compositionem soluere · et faida154* per sacramentum pacificare faciat .' quodsi una pars ei · ad hoc consentire noluerit [fol. 153rb] id · est · aut ille qui homicidium commissit · aut his qui compositionem recipere debet faciat illum qui ei contumax fuerit · ad presentiam nostram uenire · ut eum ad tempus quod nobis placuerit · in exilio mittamus · donec ibi castigetur · ut comiti suo inoboediens · esse · ulterius non audeat · et maius dampnum · inde non adcrescat ·  
153*
am Rand von frühneuzeitlicher Hand: Fagdis.
154*
am Rand von frühneuzeitlicher Hand: faida.
XXIIII ·  
[BK 189 Abschnitt A BK 189 Abschnitt B]
Volumus155* ut tale coniectum · missi nostri accipiant · quia per missaticum suum perrexerint · Hoc · est · unusquisque accipiat panes .' XL · frisingas156* · II · porcellum157* · aut agnum · I · pullos158* · IIII · oua · XX · uino · sextarios159* · VIII · ceruisa · modios160* · II · annona modios161* · II · et quando prope sunt de illorum domibus nullum accipiant · coniectum : Uolumus etiam ut octabas pasche · incipiant suam agere legationem · Episcopi uero suum habere debent con[fol. 153va]uentum octabas162* pentecosten ·  
155*
am Rand von frühneuzeitlicher Hand: De Commeatu missorum.
156*
gek. frising
157*
gek. porcell
158*
gek. pull
159*
gek. sext
160*
gek. mod
161*
gek. mod
162*
gek. octab
 · XXV ·  
[BK 188 c. 5 BK 187 Abschnitt A BK 187 Abschnitt B]
Volumus adque iubemus · ut missi diligenter inquirant quanti liberi homines in singulis comitatibus maneant · qui possint expeditionem · exercitalem · facere nobisque per breuem eorum summa deferant et qui necdum fidelitatem nobis promisserunt163* · cum sacramento nobis fidelitatem promittere faciat · Dicendum · est · illis quia necesse · est · ut intelligamus · omnes communiter · quare periculum nobis inmineat · in eo maxime quod in nostra negligentia · tanta et talia · per quem deus ostendit potuit et honor et honestas regni decrescere · adhuc etiam aliam intellectum habemus negligentiam · ex priori occassione natam .' id · est · quod ipsa legatio · non ita peracta fuit · sicut ipsa necessitas · depos[fol. 153vb]cat · quamquam ex parte uos dicatis · nos materiam in eo dedisse · quod non per omnia ad hanc necessitatem · inquirendam plenam uobis dedissemus · iussionem ideo summopere tractandum · est · quomodo domino adiuuante · et in presenti de his que per negligentiam · et incuriam deprauata sunt · corrigantur · et ne ultra talia fiant · sollicite caueatur · Post hęc socii denominandi sunt · et tunc qualis debeat · esse · legatio · iniungenda · est · Primo iniungendum · est · missis · ut hoc omnimodis · caueant ne populo · in eorum profectione onoris sint · ne forte quibus subuenire debuerint adflictionem inferant ·  
163*
gek. pmisser
XXVI  
[BK 187 Abschnitt C BK 187 Abschnitt D BK 187 Abschnitt E]
Vt primo nostram populo · uoluntatem · et studium · et qua intentione a nobis sint · directi per nostrum scriptum nuntient · instruendi [fol. 154ra] etiam sunt · quid inquirant · in primis hoc maxime inquirant · quomodo hi qui populum regere debent · unusquisque in suo ministerio · se custoditum habeat ut que bene faciendo gratiarum actione dign[i] sunt cognoscamus · Qui uero correctionem et increpationem · pro eorum negligentiis · merentur · omnimodis nobis manifestati fiant · inquisitio autem hoc modo fiat · Eligantur per singulos comitatus qui meliores et ueratiores sunt et si aliquis inuentus fuerit de ipsis qui fidelitatem promissam adhuc nobis · non habeat promittat · Et tunc instruendi sunt · qualiter ipsam fidem erga nos · saluere debeant · id · est · ut quicunque ex his talem causam sit in illis · rectoribus et diuersis ministris qui populum regere et seruare debent · de quibus interrogati [fol. 154rb] fuerint que ad populi dampnum et trimentum164* pertinet · et propter hoc nobis periculum anime euenire possit · Et ignoratio165* omnino si saluam uoluerit suam fidem et promissionem habere manifestum faciat · et si post talem ammonitionem et constitutionem aliter quam se ueritas habeat dixisse aliquis deprehensus fuerit .' siat [!] se inter infideles166* · esse · reputandum ·  
164*
korr. aus trementum
165*
von anderer Hand korr. aus inoratio
166*
in von anderer Hand ergänzt
HĘC SUNT CAPITULA QUĘ UOLUMUS · UT DILIGENTER INQUIRANT167* ∴  · XXVII ·  
[BK 187 Abschnitt F]
Primo de episcopis · quomodo suum ministerium expleant · et qualis sit illorum conuersatio168* uel quomodo ecclesias169* · et clerum sibi commissum ordinatum habeant · atque dispositum · uel in quibus rebus maxime studeant in spiritalibus uidelicet · aut in secularibus negotiis · De[fol. 154va]inde qualis sint · adiutores ministerii eorum · id · est · corepiscopi170* · archidiaconi · et uicedomni171* et presbiteri · per parrochias eorum quale scilicet studium habeant · in doctrina · uel qualem famam habeant secundum ueritatem · in populo · Similiter de omnibus monasteriis inquirant · iuxta uniuscuiusque qualitatem et professionem ; Similiter et de ceteris · ecclesiis nostra auctoritate · in beneficio datis · Utrum episcopi in circumeundo parrochias suas · ceteras minoras ecclesias grauent · aut populo onori sint · et si ab ipsis · aut a ministris eorum · indebita exenia a presbiteris · exigantur ˙ Simili modo de comitibus inquirant quale studium de suo habeant ministerio ut qui bene exinde facit cognoscemus · si aliter facit et hoc nosse omnino uolumus · id · est · si populus per suam [fol. 154vb] negligentiam · et desidiam iustitie · et pace careat · aut si ipse sciens aliquid iniuste factum habea[.] · Deinde ergo · quales ministros habeat · ad populum regendum · uel missos utrum iuste in ipsis ministeriis · agant aut consentiente · uel negligente committe a ueritate et iustitia declinent · Que persone · uel · quibus causis culpabili ad presentiam172* nostram · uenire debent · isti ueniant · si talibus culpis et criminibus deprehensi fuerint · quales inferius adnocte sunt ˙  
167*
am Rand von frühneuzeitlicher Hand: Quid inquirendum a Missis dominicis.
168*
über dem Buchstaben o1 ein Punkt oder kurzer horizontaler Strich ohne erkennbare Funktion. Eventuell der Überrest eines Kürzungsstriches?
169*
a korr. (?)
170*
am Rand von frühneuzeitlicher Hand: Chorepiscopi.
171*
am Rand von frühneuzeitlicher Hand: viced[omi]n[u]s.
172*
korr. aus presientiam
[BK 188 c. 1 BK 188 c. 2 BK 188 c. 3 BK 188 c. 4]
Volumus · ut res ecclesiastice eo modo contineantur · sicut res ad fiscum nostrum contineri solent usque dum nos ad generale placitum nostrum · cum fidelibus nostris · inuenerimus · et constituerimus qualiter in futurum de his fieri debeat · Item uolumus ut omnis inquisitio que de rebus ad ius [fol. 155ra] fisci nostri pertinentibus facienda · est · non per testes qui producti fuerint sed per illos qui in eo comitatu meliores et ueratiores · esse · cognoscuntur per illorum testimonium inquisitio fiat et iuxta quod illi testificati fuerint · uel contineantur uel reddantur · Item uolumus ut de rebus quas matfredus per diuersa loca et per diuersos homines adquisiuit ipsi qui easdem res ei dederunt173* · interrogentur si aliquis eorum eas repetere uelit · et quicunque hoc se uelle · pronuntiauerit ad generale placitum nostrum uenire iubeatur .' ut inde cum eodem matfrido rationem habere possit · Volumus ut missi nostri per totam legationem suam primo omnium inquirant qui sint de liberis hominibus qui fidelitatem · nondum nobis promissam habeant · et faciant illos eam promittere sicut [fol. 155rb]consuetudo semper fuit · et postea incipiant legationem suam per cetera capitula peragere ·  
173*
gek. deder
[BK 142 c. 1]
EXPLICIT ∴ IN NOMINE DOMINI INCIPIUNT174* · CAPITULA · LEGIS SALICE · DE CAPITE · ID · EST · DE MANNIRE · CAPITULUM · DE HOC · CAPITULO ·  · I ·  
[BK 142 c. 1]
Vt175* ille qui mannitur spacium mannitionis suę per · XL · noctes habeat · et sic omnes infra supradictarum noctium numerum mallum si uero · non habuerit176* ipsum spacium usque ad mallum comitis extendatur et deinde detur eis spacium ad · VII · noctes inde · non noctium spacie sed proximum mallum comitis ei concedatur ·  
174*
am Rand von frühneuzeitlicher Hand: Additiones et similia ad L[egem] Salicam .
175*
am Rand von frühneuzeitlicher Hand Mannire, Mannitio und Mallum
176*
gek. habuer
DE · XIIcim · CAPITULO · LEGIS SALICE ∴ · II ·  
[BK 142 c. 2]
Si quis seruum alienum occisserit · uel uendiderit · uel ingenium dimisserit · ICCCC177* · dicuntur qui faciunt · solidos · XXXV · culpabilis178* iudicetur · excepto capitale179* et dilatura180* · [fol. 155va] De hoc capitulo · iudicatum · est · ab omnibus ut si ille seruus qui iniuste uenditus uel ingenuus dimissus aparet non alter pro eo in loco illius restituatur quia dixerunt181* aliqui quod idem182* seruus qui ingenuus dimissus fuerat denuum ad seruitium reddere183* non debeat · Sed pristino domino et seruio [!] restitutus fiat iudicauerunt184* ·  
177*
mit überstrichenem I für den Zahlenwert 1400
178*
gek. culpabil
179*
gek. cap
180*
gek. dil
181*
gek. dixer
182*
gek. ide
183*
d1 ergänzt
184*
gek. iudicauer
DE · XIIIIcim · CAPITULO · LEGIS SALICĘ ∴ III ·  
[BK 142 c. 3]
Si quis ingenuus ancillam alienam in coniugium acciperit ipsi cum ea in seruitium implicetur · De hoc capitulo · iudicatum · est · ab omnibus ut si ingenua femina quemlibet seruum in coniugium sumpserit .' non solum cum ipso seruo in seruitio permaneat sed etiam omnes res quas habet si eas com [!] parentibus suis diuisas tenet ad dominum cuius seruum in coniugium accepit perueni[fol. 155vb]ant · et si cum parentibus suis res paternas · uel maternas · non diuisit nec alia querenti respondere nec cum suis heredibus in rerum paternarum hereditate ultra diuisa accedere possit · similiter et si francus homo alterius ancillam in coniugium sumpserit sic faciendum · esse · iudicauerunt185* ·  
185*
gek. iudicauer
III · DE EODEM CAPITULA [!] · · IIII ·  
[BK 142 c. 4]
Si quis uxorem alienam · uiuo marito tulerit · VIIII · dicuntur · qui faciunt · solidos · CC · culpabilis186* · iudicetur · De hoc capitulo iudicatum · est · ut uiuo marito qui eadem uxor · contra legem subtracta fuerat ab illo qui eam ei iniuste tulerat cum lege suprascripta · id · est · CC · solidos · reddita fiat ·  
186*
gek. culp
DE · XXXVI · CAPITULO · · V ·  
[BK 142 c. 5]
Si quis puer infra · XII · annos aliquam culpa commiserit · fredus ei non requiratur · De hoc capitulo · iudicatum · est · [fol. 156ra] ut si infans infra · XII · annos res alterius iniuste sibi usurpauerit eas excepto fredo cum lege sua componat · et item manniatur sicut ille adduci potest cui contra legem fecit · De hereditate uero187* paterna · uel materna si aliquis eum interpellare uoluerit usque ad spacium · XII · annorum expectare iudicatus · est ·  
187*
am Rand von frühneuzeitlicher Hand: Carbonianj imitatio
 · VI ·  
[BK 142 c. 6]
Iudicatum · est · ab omnibus ut si francus homo uel ingenua femina in seruitio sponte sua inplicauerit se ut si res suas dum in libertate sua permanebat ad ecclesiam dei cuilibet legibus tradidit ipse cui tradite fuerint · eas habere et tenere possit · et si filios uel filias dum in sua fuit libertate generauit ipsi liberi permaneant ·  
DE · XXXVI · CAPITULO · · VII ·  
[BK 142 c. 7]
Si quis seruum hominem · ingenuum occisserit · ipse homicida pro medietate compositionis [fol. 156rb] parentibus hominis occissi traditur et alia medietatem dominus seruis se nouerit soluiturum aut si legem intellexerit .' poterit se obmalare ut leonem [!] · non soluat quia nullum de ecclesiastico aut beneficiario uel alterius persona · seruo discretionem lex fecit188* si ita ecclesiastici aut beneficiarii serui sicut liberorum tradi aut dimitti possunt ·  
188*
gek. fec
DE · XLVI · CAPITULO · VIII ·  
[BK 142 c. 8]
Id · est · qui uiduam in coniugium accipere uult iudicauerunt189* · homines ut non ita sicut in lege salica scriptum · est · eam accipiat .' sed com [!] parentorum consensu et uoluntate uiro usque nunc antecessores eorum fecerunt190* in coniugium sibi eam sumat ·  
189*
gek. iudicauer
190*
gek. fecer
DE · XLVII · CAPITULO · · VIIII ·  
[BK 142 c. 9]
De eo qui uillam alterius occupauerit · De hoc · capitulo · iudicauerunt191* ut nullus uillam aut [fol. 156va] res alterius migrandi gratia per annos tenere uel possidere possit sed in quacunque die inuasor illarum rerum interpellatus fuerit ante easdem res quirendi reddat ante eas si potest iuxta legem se defendendo sibi uindicet ·  
191*
gek. iudicauer
DE AFATOMIĘ · DIXERUNT · QUOD TRADITIO FUISSET · · X ·  
[BK 142 c. 10 BK 142 c. 11 BK 142 c. 12]
De hoc capitulo · iudicatum · est · ut sicut per longam consuetudinem antecessores eorum facientes habuerunt192* · ita et omnes qui lege salica uiuunt inantea habeant et faciant · et hoc iudicauerunt193* ut si seruus cartam ingenuitatis adtulerit domino serui ipsam cartam falsare liceat · et hoc iudicauerunt194* ut omnis qui alteri aliquid · querit licentiam habeat prius sua testimonia producere contra eum et si ille cui queritur dixerit quod legibus [fol. 156vb] teneat eaque tenet et talia sunt testimonia que hoc ueraciter adfirmare possit iudicauerunt195* ut huius rei ueritas secundum capitula · domni imperatoris que prius pro lege tenenda constituit rei ueritas comprobetur ·  
192*
gek. habuer
193*
gek. iudicauer
194*
gek. iudicauer
195*
gek. iudicauer