Capitularia - Edition der fränkischen Herrschererlasse

Berlin, Staatsbibliothek – Preußischer Kulturbesitz, Phill. 1737

Beschreibung der Handschrift nach Mordek

Aufbewahrungsort
Berlin
Staatsbibliothek - Preußischer Kulturbesitz
Phill. 1737
Sigle: B5
Digitalisat verfügbar bei Staatsbibliothek Berlin
Zum Artikel in der Rubrik "Handschrift des Monats"

foll. 1-6, 28-37 (Teil-Hs. A)

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10. Jh., 2. Hälfte (Mordek); Ostfrankreich (Hoffmann: Metz oder Umgebung)

Provenienz:

Vielleicht Mainz (siehe fol. 50v); später im Besitz des Collège Clermont zu Paris (Katalog Nr. 622) (dort von Sirmond benutzt, siehe fol. 50v); 1764 kam die Hs. an Gerard Meerman (Nr. 567), 1824 an Thomas Phillipps, 1889 aus dem Verkauf T. Fitz Roy Fenwicks, Phillipps' Enkel, an die Königliche Bibliothek zu Berlin.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: insg. 43 foll. (eigentlich zwei Kapitularienhss.); hier Teil-Hs. A: foll. 1-6, 28-37, mit Korrekturen und Zusätzen). Die nach fol. 6 abgeschnittenen Blätter wurden offenbar vom Redaktor zusammen mit der folgenden Lage nach den eingeschobenen Blättern 7-27 plaziert.
Maße: 260 × 165-170 mm
Schriftraum: 205 × 110 mm
Lagen: Gesamths.:
(IV-2)6 + V16 + IV24 + (II-1)27 + 229 + IV37 + (IV-2)43 + IV51
Zeilen: 22
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel
Schreiber:

wechselnde Hände

Ausstattung:

Majuskelrubriken (mit unzialen Elementen), Kapitelzahlen und Initialen in Rot oder in brauner Texttinte, zuweilen mit roten Füllungen

Inhalte
Anmerkung:

Der Urheber von Teil B versuchte, eine bereits hergestellte, wenig ältere Kapitularienhs. (= Teil A mit den Kapitularien Ludwigs des Frommen) durch Korrekturen und Addenda um die Kapitulariensammlung des Ansegis zu erweitern, und zwar so, daß er zumindest einen Teil der schon geschriebenen Texte für den Ansegis wiederverwenden konnte, was weniger von seinem Fleiß als von seiner Pfiffigkeit zeugt, zumal ihn dabei der Verzicht auf den Beginn der Kapitulariensammlung (bis Buch 1, c. 76) offenbar nicht störte. Andere Kombinationen von Ansegis-Text und Vorlage lassen sich speziell für die weitverbreitete Gesetzgebung Ludwigs des Frommen von 818/819 belegen, siehe bei Gotha Memb. I 84, foll. 376 ff. und Stuttgart iur. 4° 134, foll. 173 ff. Die von Boretius nicht gesehene, eng mit Cod. Hamburg 141 a in scrinio verwandte Überlieferung in Cod. Berlin Phill. 1737 gehört nach Christ, S. 307 "zu den besten Hss. des Ansegis".

  • 1r-6v
    CP. I - CAP. XXIIII (statt XXVIIII) (meist durchgestrichen; dafür ab c. 2 LXXVIII-CIIII [LXXXIIII doppelt]) - Capitulare ecclesiasticum (a. 818/819): HAEC CAPITULA PROPRIA AD EPS. - PERDOCERE DEBENT (durchgestrichen; statt dessen DE REBUS ECCLESIAE). Quia iuxta sanctorum patrum traditionem - per tempora hic inserenda censuimus (n über der Zeile); der Text wurde nach Ansegisi abbatis capitularium collectio, Buch 1, cc. 77-104 von einem B-Kopisten überarbeitet, auch mit Ansegis-Rubriken (wie eingangs DE REBUS ECCLESIAE) und neuer Ansegis-Zählung versehen. Das bei Ansegis fehlende c. 8 des Kapitulars bekam wie c. 9 die Zahl LXXXIIII (MGH Capit. 1, Nr. 138, S. 275 Z. 34 - S. 280 Z. 3; Ansegis: S. 405-409).

  • Gleichfalls durchgestrichen und leicht abgeschabt folgt am Ende der Lage in den unteren sieben Zeilen:

    --6v
    Capitula legibus addenda (a. 818/819), Inskription und Beginn von c. 1 (endet hier fragmentarisch): INCIPIVNT CAP. QUE LEGIBVS ADDENDA SVNT QUE ET MISSI ET COMITES HABERE ET CETERIS NON TAM (!) FACERE DEBENT. IN CAP. DE HONORE ECCLESIARUM. Si quis aut leui causa aut sine causa - et ibi se de (MGH Capit. 1, Nr. 139, S. 281 Z. 1-5). Danach sind zwei Blätter ausgeschnitten, wohl die heutigen foll. 28 und 29, mit der Fortsetzung des Textes fendendo..., das heißt: Die direkt anschließenden Lagen mit der Collectio Ansegisi wurden bewußt eingeschoben und, wie ihr komplementäres Ende fol. 27v beweist, zum Zwecke dieses Einschubs kopiert:

  • 28r-33r
    CAP. II - <CAP. XXII > (durchgestrichen oder radiert; dafür XIIII-XXXIII) - Capitula legibus addenda (a. 818/819), fährt im fol. 6v abgebrochenen Text fort mit fendendo eum interfecerit (korr. aus interferint) si huius facti testes - quales (korr. zu qualis) eis placuerit; auch diesen Text hat ein B-Kopist nach Ansegisi abbatis capitularium collectio, Buch 4, cc. 13-33 überarbeitet und mit neuer Ansegis-Zählung versehen; Rubriken wie alte Kapitelzählung (dort ist die Zahl 7 übersprungen, daher gilt c. 7 als c. 8 usw.) meist durchgestrichen (MGH Capit. 1, Nr. 139, S. 281 Z. 5 - S. 285 Z. 23; Ansegis: S. 437-441).

  • 33r-34v
    CP. III - CP. IIII, CP. VI - CP. VII (andere alte Zahlen unleserlich radiert; dafür XXXIIII-XLI) - Capitula per se scribenda (a. 818/819): ITEM INCIPIVNT CAPITVLA QUE PSES (!) SCR<I>BENDA ET AB OMNIBUS OBSERVANDA SUNT (Inskription durchgestrichen). DE FORCAPIIS (zweites I über der Zeile). Si mancipia dominos suos fugerint - iuxta suam possibilitatem et quantitatem eos emendare studeant; Text wieder von einem B-Kopisten nach Ansegis, Buch 4, cc. 34-41 überarbeitet und mit neuer Ansegis-Zählung versehen; Rubriken durchgestrichen, alte Zählung weitgehend beseitigt [MGH Capit. 1, Nr. 140, S. 287 Z. 6 - S. 288 Z. 19; Ansegis: S. 441 f.]).

  • 34v-37r
    XLII-LXX[X] - Capitulare missorum (a. 818/819): HAEC EST LEGATIO OMNIVM MISSORVM. Primo ut sicut iam aliis missis iniunctum fuit - modia II; Text wiederum von einem B-Kopisten nach Ansegis, Buch 4, cc. 42-70 überarbeitet und numeriert (ursprünglich keine Kapitelzählung vorhanden oder Zahlen unsichtbar radiert) (MGH Capit. 1, Nr. 141, S. 289 Z. 4 - S. 291 Z. 37; Ansegis: S. 442-445).

  • 37r-v
    LXX[X]I-LXX[X]IIII - Ansegisi abbatis capitularium collectio, Buch 4, cc. 71-74, ohne Rubriken; nachgetragen von einem B-Kopisten (fol. 37v, da Ende der Lage, in engeren Abständen: 31 statt 22 Zeilen) (MGH Capit. 1, S. 445 f.); anschließend in neuer Zeile ganz unten:

  • 37v
    FINIT CAPITULARIUM MUNDANORUM LIB. II.

foll. 7-27, 44-51 (Teil-Hs. B)

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

10. Jh., 2. Hälfte; Ostfrankreich (Hoffmann: Metz oder Umgebung).

Provenienz:

Vielleicht Mainz (siehe fol. 50v); später im Besitz des Collège Clermont zu Paris (Katalog Nr. 622) (dort von Sirmond benutzt, siehe fol. 50v); 1764 kam die Hs. an Gerard Meerman (Nr. 567), 1824 an Thomas Phillipps, 1889 aus dem Verkauf T. Fitz Roy Fenwicks, Phillipps' Enkel, an die Königliche Bibliothek zu Berlin.

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: insg. 43 foll. (eigentlich zwei Kapitularienhss.), hier Teil-Hs. B: foll. 7-27, 44-51. Die nach fol. 6 abgeschnittenen Blätter wurden offenbar vom Redaktor zusammen mit der folgenden Lage nach den eingeschobenen Blättern 7-27 plaziert.
Maße: 260 × 165-170 mm
Schriftraum: 215 × 120 mm
Lagen: Gesamths.:
(IV-2)6 + V16 + IV24 + (II-1)27 + 229 + IV37 + (IV-2)43 + IV51
Zeilen: meist 32
Spalten: 1
Schrift: karolingische Minuskel
Schreiber:

wechselnde Hände

Ausstattung:

braune und schwarze Texttinte; Rubriken (meist Capitalis rustica, bei Zusätzen auch Minuskel) in Rot oder Braun, rote Zahlen und Initialen; Nachtrag foll. 50-51 nur in Texttinte

Inhalte
  • 7r-27v
    Ansegisi abbatis capitularium collectio (Klasse A), Buch 1, c. 105 bis Buch 4, c. 13 et ibi se de (MGH Capit. 1, S. 409-437); wie in einigen anderen Hss. Zusatz am Ende von Buch 1 (nach dem Explicit)

  • --9v
    Siricius, JK 255, c. 4 (MGH Capit. 1, S. 413 Z. 37-40, Anm. d) (in regestenhafter Verkürzung schon Admonitio generalis, c. 51 [= Ansegis 1,51]). Auf der Vorder- wie Rückseite von fol. 27 mehrere Zeilen freigelassen, um exakt an den Text der Teil-Hs. A anschließen zu können.

  • 44r-46r
    Ansegisi abbatis capitularium collectio, Appendices 1-3 (MGH Capit. 1, S. 446-450); Inskriptionen in Unziale.

  • 46r-47r
    I-VIIII - Capitulare Wormatiense (a. 829), ohne c. 8: ITEM ALIA. Hęc sunt capitula quę aliqui ex missis ad nostram notitiam detulerunt anno XVI imperii nostri. De his qui sine consensu episcopi - ad palatium uenire compellatur (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 15 - S. 13 Z. 26, S. 13 Z. 30 - S. 14 Z. 13).

  • 47r-48r
    I-XII - Capitulare missorum Wormatiense (a. 829), cc. 1-6, 8, 7, 9-12, 15, 13, 14: ITEM ALIA CAPITVLA. De beneficiis destructis hoc obseruetur - iustitias facere noluerunt (MGH Capit. 2, Nr. 192, S. 14 Z. 34 - S. 17 Z. 9); cc. 12, 15 und 13 unter XI subsumiert.

  • 48r-49v
    I-VII - Capitulare pro lege habendum Wormatiense (a. 829), ohne c. 7: Hęc sunt capitula quę pro lege habenda sunt. De homicidiis in ecclesiis uel in atriis earum commissis - inde non adcrescat (MGH Capit. 2, Nr. 193, S. 18 Z. 1 - S. 19 Z. 35, S. 20 Z. 4-11).

  • 49v
    I-V - Capitulare missorum (a. 829): ITEM ALIA. Volumus ut omnes res ecclesiasticę - eorum summam deferant (MGH Capit. 2, Nr. 188, S. 9 Z. 36 - S. 10 Z. 19); die letzten drei Zeilen sind frei geblieben. Das Folgende ist als Zusatz zu verstehen:

  • 50r-v
    Exzerpte aus Evangelienauslegungen Gregors des Großen (Beatus papa Gregorius in expositione euangelii omelię XXXVII...), Leos des Großen (Sanctus leo papa disputans de octo euangelicis beatitudinibus...) und Hrabanus Maurus’ (Venerabilis memorię Rabbanus huius sanctę sedis antistes in expositione quam de sanctorum patrum uoluminibus super matheum religiosa caritate aggregauit), wozu Rose, S. 357, meint: "Dieser Anhang befand sich also urspr. in einer Mainzer Hs."

  • 50v
    Konzil von Savonnières (a. 859), c. 13 (14) (MGH Capit. 2, Nr. 299, S. 449 Z. 27-36; MGH Conc. 3, S. 462); das Kapitel ist auch in Cod. El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo, L. III. 8 (9. Jh., Ende; Frankreich), fol. 188v kopiert, und zwar mit der dort singulär erhaltenen Unterschriftenliste des Konzils.

  • 50v-51r
    Konzil von Quierzy (a. 853) (MGH Conc. 3, S. 297; zur Hs. S. 295); dieses und das vorhergehende Konzil mit Provenienzangabe von der Hand J. Sirmonds. Zur Einschätzung der vier Kapitel siehe Cod. Novara XXX, fol. 268ra-rb.

  • 51v
    Federprobe. Unteres Drittel des letzten Blattes abgeschnitten.

foll. 38r-43v (Fragment C)

Entstehung und Überlieferung
Entstehung:

9. Jh. (Mordek), 9. Jh., 1./2. Viertel (Bischoff); Italien (Mordek), Nonantola (Bischoff)

Äußere Beschreibung
Material: Pergament
Umfang: Fragment C: foll. 38r-43v; fremde Lage (Quaternio), von der 6 Blätter erhalten sind
Maße: 260 × 165 mm
Schriftraum: 205 × 125 mm
Lagen: Lagen der Gesamths.:
(IV-2)6 + V16 + IV24 + (II-1)27 + 229 + IV37 + (IV-2)43 + IV51
Zustand: stark abgeschabt
Zeilen: 28
Spalten: 1
Schrift: Minuskel mit Beneventana-Elementen
Ausstattung:

braune Texttinte, rote Rubriken, Zahlen und Initialen, letztere mit grünen Füllungen

Inhalte
  • 38r-43v
    Cassiodor, Institutiones, Buch 1, c. XXVIII Beatus homo quem tu erudieris bis c. XXXIII consilio sentiatur... (Schluß unleserlich) (ed. R. A. B. Mynors, Cassiodori senatoris institutiones [Oxford 2. Aufl. 1961] S. 70 Z. 2 - S. 84 Z. 15).


Transkription

Editorische Vorbemerkung zur Transkription

Transkriptionsvorlage: Die Transkription wurde erstellt nach hochauflösenden Farbdigitalisaten.

Schreiber

zu fol. 1r-6v, 28r-37r: Recht gleichmäßige und saubere Haupthand, vorläufig als Hand A bezeichnet. Gelegentliche Verwendung von ti für ci (z.B. fol. 30v Z. 17: sotietur; fol. 31v Z. 3: fatiat; fol. 34r Z. 12: eitiat). Im Unterschied zu Hand B neigt Hand A zu kürzeren, gedrungenen Oberlängen bei Schäften, besonders bei b und d, aber auch bei h und l. Weitere Unterschiede betreffen die verwendete Cauda sowie den Rechtsschrägschaft bei x. Die Umarbeitung zu Ansegis ist einer anderen Hand (Korrektor) zuzuordnen. Aufgrund der zahlreichen Eingriffe des Korrektors sind ihm in diesem Abschnitt pauschal alle Korrekturen zugewiesen, die nicht eindeutig von Hand A stammen. Seine Ergänzungen und Korrekturen der Interpunktion sind generell nicht berücksichtigt.

zu fol. 46r-49v: Recht gleichmäßige und saubere Haupthand, vorläufig als Hand B bezeichnet. Wohl eine weitere, etwas unruhigere Hand (= Hand C), die zu Beginn von fol. 46r und fol. 47r schrieb. Indizien: unterer Bogen des g öfters nicht ganz geschlossen; s hat kaum Unterlänge; stärkere Verdickung der Schäfte von b und d; andere Cauda (fol. 46r Z. 21, fol. 47r Z. 7); -ur-Kürzungszeichen; keinerlei Hervorhebung von Kapitelanfängen (einfache Majuskeln in Texttinte) auf fol. 46r, auf fol. 47r Hervorhebung lediglich durch farbige Füllungen, im Gegensatz zur Verwendung vergrößerter Initialen in roter Tinte (z.T. heute schwarz verfärbt) auf den übrigen Seiten.

Auf fol. 49r in Z. 5 Wechsel zu einer dünneren Feder und / oder Schreiberwechsel, möglicherweise ein weiterer Wechsel in Z. 12 nach cupiditatem.

Buchstabenformen

zu fol. 1r-6v, 28r-37r:

Einzelbuchstaben: Doppelformen von geradem und unzialem d. Der Schaft des f ist unter der Grundlinie häufig leicht nach außen gebogen. Spachtelförmige Ansätze an den Oberlängen von b, d und l (z.B. fol. 30v). Gelegentlich findet sich i-longa (z.B. fol. 28r, Z. 12: eius). Der obere Bogen des p wird manchmal nicht geschlossen, z.B. fol. 29v bei raptori und sponso. Minuskel-s reicht häufig nicht unter die Grundlinie. Überwiegend u, manchmal jedoch auch v (in Rubriken wie im Text).

Ligaturen: Es finden sich ct-, et- und st-Ligaturen. Auffällig sind die ND-, NT- und NS-Ligaturen auf fol. 29v. Große Varianz bei der Ausführung von e-caudata, z.B. auf fol. 29r in blitzförmiger und schlingenartiger sowie in an eine Stimmgabel erinnernder Gestalt. Sehr selten eine -on-Verbindung, bei der der Bogen des o nach rechts gerade auf die Grundlinie geführt wird und von dort unmittelbar in das n übergeht, so dass der Eindruck von -om- entstehen kann, z.B. auf fol. 36r bei honore.

Besonderheiten: Auszeichnungsbuchstaben im Text variieren zwischen Capitalis rustica und Unziale.

Abkürzungen

zu 1r-6v, 28r-37r:

Wiederholt wird die us-Kürzung über einem u am Wortende auch als s-Kürzung verwendet, z.B. bei vlterius/ulterius auf fol. 4r, 30v und 31v sowie bei filius auf fol. 33v. Bei q(ue)- und rum-Kürzungen steht gelegentlich ein redundanter Kürzungsstrich über dem Wortende, z.B. auf fol. 35r bei canonicorum und preceptorum sowie bei que destructa. Sehr selten auch eine q(ue)-Kürzung nur mit rechtsschrägem Kürzungsstrich durch den Schaft, z.B. fol. 36v bei ubicumque.

Der Korrektor hat mehrfach völlig korrekte Kürzungen, insbesondere bei si quis, verbessern zu müssen geglaubt, wobei er die mit der Kürzung eigentlich bereits angezeigten Buchstaben über dem Wort wiederholte, dabei oft sogar das jeweilige Kürzungszeichen überschreibend.

Mehrfache Verwendung von nt als Kürzung für noster sowie nm bzw. no (vom Korrektor wiederholt zu nrm bzw. nro geändert) für nostrum (z.B. fol. 34r Z. 7) bzw. nostro (z.B. fol. 33v Z. 2 und 18).

Interpunktion

zu fol. 1r-6v, 28r-37r: Neben einfachem Punkt (meist als media distinctio, gelegentlich als periodus) kommen seltener auch punctus versus und punctus elevatus vor, zudem auf fol. 30v Z. 15 eine Kombination aus einem Punkt mit überschriebenem Winkel (^), wohl als punctus elevatus zu verstehen. Auf fol. 33r, 34v und 36r jeweils auch virgula suspensiva.

zu fol. 46r-49v: Nur Verwendung von media distinctio und periodus (Hand B und C).

Gliederungsmerkmale

Im Folgenden verweisen alle Kapitelreferenzen in arabischen Ziffern auf die BK-Zählung.

zu BK 138 (fol. 1r-6v): Ursprünglich angelegt ohne Rubriken und mit einfacher Kapitelzählung, durchgängig für c. I-XXVIII. Die Kapitelanfänge sind zumeist durch große rote Versalien hervorgehoben. Bei c. 29 ist irrig das V ausgelassen, so dass das Kapitel erneut als c. XXIIII erscheint. Die Zählung ist für c. I-VI in roter Tinte ausgeführt, oft auf der letzten Zeile des vorigen Kapitels. Ab c. VII ist diese Zählung sorgloser in Texttinte und kleinerer Schrift auf dem Rand eingetragen.

Der Korrektor überarbeitete die gesamte Kapitelliste nach Ansegis. Dabei ergänzte er für jedes Kapitel die Rubrik aus Ansegis (in Texttinte; meist auf dem Rand oder in der letzten Zeile des vorigen Kapitels beginnend). Ferner strich er die alte Kapitelzählung durch und ersetzte sie unter Auslassung von c. 1 durch die Zählung bei Ansegis. Für das bei Ansegis fehlende c. 8 (vgl. Schmitz G 1996, S. 482 f.) wurde dabei sowohl die Zählung (LXXXIIII) wie die Rubrik von c. 9 wiederholt (d.h. verdoppelt). Es entsprechen somit: c. 1 = ohne Zählung; c. 2-7 = LXXVIII-LXXXIII; c. 8 = LXXXIIII; c. 9-21 = LXXXIIII-XCVI; c. 22 = Zählung wohl durch Beschnitt verloren, nur ein kleiner Rest (II) der zu erwartenden Kapitelnummer XCVII ist noch auf dem linken Rand erkennbar; c. 23-29 = XCVIII-CIIII.

zu BK 139 (fol. 6v, 28r-33r): Das erste Kapitel (fol. 6v) wird ohne Zählung mit in cap. eingeleitet. Für c. 2-10 ist die ursprüngliche, ab c. 7 irrig eine Einheit zu hoch fortfahrende Kapitelzählung als c. II-VI, VIII-XI noch deutlich zu erkennen, da sie der Korrektor wie auch im vorhergehenden Stück einfach durchstrich. Dabei steht sie jeweils direkt in der Zeile, für c. 2-5 unmittelbar vor, für c. 6-10 unmittelbar nach der Rubrik. Die Rubriken sind überwiegend in Capitalis rustica gehalten. Ab c. 11 hatte der ursprüngliche Kopist die Zählung mutmaßlich auf den Seitenrand verlagert, wo sie der Korrektor dann aber radiert zu haben scheint, um Platz für seine eigene Zählung nach Ansegis zu haben. Diese neuere Zählung steht in roter Tinte auf dem Rand, für c. 2-21 gleichmäßig durchgezählt als XIIII-XXXIII.

Die Kapitelanfänge sind für c. 1-3 (fol. 6v und fol. 28v) noch wie im vorherigen Stück mit großen roten Versalien markiert, danach begnügte sich der Kopist mit leicht vergrößerten Majuskeln (mit roten Füllungen) in der Zeile. Die rote Tinte der Füllungen und Anstreichungen ist an einigen Stellen schwarz-blau verfärbt, so auf fol. 28v, 30v, 31r, 32v und 33r.

Die meisten Rubriken zu den einzelnen Kapiteln sind zur Hervorhebung mit roter Tinte (z.T. heute schwarz-blau verfärbt, z.T. stark verblasst) durchstrichen, so für BK 139 c. 2, 4-15 und 20. Für c. 16-19 und 21 sind einzelne Buchstaben der Rubriken stattdessen mit roten Füllungen bzw. Schattierungen versehen worden. Allein die Rubrik von c. 3 ist, wohl versehentlich, ohne jegliche Hervorhebung durch farbige Tinte geblieben.

zu BK 140 (fol. 33r-34v): Die einleitende Rubrik (in Majuskeln, aber mit Texttinte) setzt bruchlos in der letzten Zeile des vorherigen Kapitulars ein. Lediglich die ebenfalls direkt angeschlossene Kapitelrubrik zu c. 1 ist durch farbige Füllungen stärker hervorgehoben. Hierin sowie in den farbigen Füllungen bei den Majuskeln zu Beginn eines jeden Kapitels folgt die optische Gliederung dem Modell, das bereits seit der zweiten Hälfte des vorhergehenden Stücks verwendet wurde. Gleiches gilt für die farbige Kapitelzählung auf dem Seitenrand, die mutmaßlich vom Korrektor nach Ansegis ergänzt wurde (gleichmäßig als XXXIIII bis XLI). Die einzige Ausnahme stellt c. 8 dar: Hier fehlt eine Rubrik, die Kapitelzählung ist nicht auf dem Rand sondern mitten in der Zeile eingetragen (möglicherweise auf Rasur) und die Majuskel am Kapitelanfang hat keine farbige Füllung. Spuren einer ursprünglichen Kapitelzählung lassen sich noch vage erkennen bei c. 3, 4, 6 und 7, möglicherweise als CP III bei c. 3 und CP IIII bei c. 4. Bei c. 7 finden sich neben der neuen Ansegis-Zählung gleich zwei alternative Zählungen in Texttinte auf dem Seitenrand: Stark verblasst (oder radiert?) CP VII, darüber, mit leichtem Textverlust durch Beschnitt, wohl CP VIII gefolgt von vier weiteren Schäften, möglicherweise dem Rest von -um, womit der Schreiber dann die Zählung als octavum (VIIIum) verdeutlicht hätte.

zu BK 141 (fol. 34v-37r): Erneut setzt die einleitende Rubrik in Majuskeln, aber mit Texttinte bruchlos in der letzten Zeile des vorherigen Kapitulars ein. Die Kapitelanfänge waren ursprünglich nicht hervorgehoben, abgesehen von der Verwendung einer Majuskel beim jeweils ersten Wort. Allerdings finden sich Majuskeln auch sonst bei den meisten Satzanfängen, so dass ihnen hier offenbar keine kapitelgliedernde Funktion zugedacht war. Erst ein Korrektor, mutmaßlich der gleiche wie zuvor, überschrieb ab c. 13 (= LIIII) bis einschließlich c. 28 (= LXVIIII) jeweils den Anfangsbuchstaben eines jeden Kapitels mit einer vergrößerten Version des betreffenden Buchstabens, in der Regel als Majuskel, allerdings ohne jegliche farbige Hervorhebung. Allein c. 29 bildet optisch einen Sonderfall: Hier ist der gesamte erste Satz (Dispensa ... accipiendvm sit) als Rubrik gestaltet (Capitalis rustica in Texttinte). Diese Rubrik ist nicht aus Ansegis übernommen, und im Gegensatz zu Ansegis wiederholt der eigentliche Kapiteltext die Rubrik nicht einleitend im wesentlichen unverändert, sondern beginnt direkt in neuer Zeile mit dem zweiten Satz (Uidelicet episcopo ...). Neben der wohl erneut erst vom Korrektor ergänzten Ansegis-Zählung (gleichmäßig von XLII bis LXVIIII, danach irrig zu LXXX springend) finden sich diesmal auf dem Seitenrand keine Spuren einer älteren Kapitelzählung. Möglicherweise hatte das Stück dem Kopisten also in Gestalt eines durchgehend ungegliederten Textes vorgelegen.

zu BK 188 und 191-193 (fol. 46r-49v): Die vier Kapitularien werden als vier je eigenständig durchnummerierte Kapitellisten präsentiert, wobei BK 188 am Ende nach BK 193 steht. Der Aufbau dieser Listen ist:

BK 191: gleichmäßig durchgezählt als c. I-VIIII; c. 8 fehlt, so dass c. VIII-VIIII = c. 9-10.

BK 192: gezählt als c. I-XII; dabei entsprechen I-VI = c. 1-6; VII = c. 8; VIII = c. 7; VIIII-X = c. 9-10; XI = c. 11+12+15+13; XII = c. 14. Innerhalb von c. VII ist das Ansegis-Zitat optisch analog zum Beginn des folgenden c. VIII gestaltet, d.h. es setzt in gleicher Zeile unmittelbar nach dem Ende des vorherigen Abschnitts ein, mit wohl ursprünglich roter (heute schwarz verfärbter) Tinte für die Kapitelnummer (bei c. VIII) bzw. für das frei ergänzte Wort ita (beim Ansegis-Zitat), gefolgt von einer leicht vergrößerten, heute schwarz verfärbten Majuskel beim Textanfang.

BK 193: gleichmäßig durchgezählt als c. I-VII; c. 7 fehlt, so dass c. VII = c. 8.

BK 188: gleichmäßig durchgezählt als c. I-V.

Kapitelanfänge: Zumeist durch vergrößerte Initialen in roter Tinte (z.T. heute schwarz verfärbt) hervorgehoben. Ausnahmen sind die möglicherweise von anderer Hand gestalteten fol. 46r und 47r, wo sich nur einfache Majuskeln in Texttinte (fol. 46r) bzw. eine Hervorhebung von Majuskeln durch farbige Füllungen (fol. 47r) findet.

Benutzungsspuren

zu fol. 1r-6v: Rubrikartige Notiz von späterer, aber mittelalterlicher Hand auf dem linken Rand von fol. 4r auf Höhe des letzten Satzes von c. 18: ne in XLma [quadragesima] ad ciuitates ueniant ad discendum. Ebenso auf fol. 4v unter der nachgetragenen Rubrik zu c. 21: ut post obitum maritorum XXX dies expectent.

zu fol. 6v, 28r-37r: Bleistiftnotiz auf fol. 6v links: Bor. 280 (Verweis auf die erste Seite von BK 139 in der MGH-Edition). Auf fol. 33r rechts: Bor. 136 Schl. und Bor. 140 Anf. (Verweis auf den Übergang von BK 139, im Erstdruck versehentlich erneut als 136 gezählt, zum Anfang von BK 140). Analog auf fol. 34v beim Übergang von BK 140 zu BK 141 die Notiz Bor. 140 Schl. und direkt darunter 141 Anf.. Auf fol. 37r erneut Bor. 141 Schl.

zu fol. 46r-49v: Bleistiftnotiz auf fol. 49v linker Rand: Bor. 193 Schl..

[fol. 1r] [1]
1*  
DE REBVS ECCLESIAE2*  
[BK 138 c. 1]
Quia iuxta sanctorum patrum traditionem nouimus res ecclesię3* uota esse fidelium pretia peccatorum · et patrimonia pauperum cuique non solum habita conseruare · uerum etiam multa deo opitulante · conferre optauimus · Tamen ut ab ecclesiasticis · de non diuidendis rebus illius susceptionem dudum conceptam poenitus amoueremus · Statuimus ut neque nostris neque filiorum · et deo dispensante successorum nostrorum4* · temporibus qui nostram uel progenitorum nostrorum · uoluntatem5* uel exemplum6* imitari uoluerint nullam poenitus diuisionem aut iacturam patiatur ·  
*
gek. CAPIL
*
gek. EPS
1*
Folgt von anderer Hand getilgtes HAEC CAPITULA [gek. CAPIL] PROPRIA AD EPISCOPOS [gek. EPS] . UEL ORDINES QUOSQUE ECCLESIASTICOS PERTINENTIA QUE NON SOLUM HIS OBSERVARE . SED ETIAM SIBI SUBIECTIS UEL COMMISSIS FACIENDA PERDOCERE DEBENT ;
2*
DE REBVS ECCLESIAE von anderer Hand ergänzt
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM · I ·
3*
gek. ecclsę
4*
um korr. (?)
5*
gek. uoltate
6*
plum ergänzt
7* LXXVIII De episcopis eligendis8*  
[BK 138 c. 2]
Sacrorum canonum non ignari · vt in dei nomine sancta eclesia9* suo liberius potiretur10* honore .' adsensum ordini11* ecclesiastico prebuimus · ut scilicet episcopi per electionem cleri et populi secundum statuta canonum de propria diocesi12* remota personarum et munerum acceptione13* ob uitę meritum et sapi[fol. 1v]entię donum eligantur · ut exemplo et uerbo sibi14* subiectis15* usquequaque prodesse ualeant ·  
7*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM II ·
8*
LXXVIII De episcopis eligendis von anderer Hand ergänzt
9*
gek. ecl, mit zur Verdeutlichung über dem Wortende nachgetragenem a
10*
von anderer Hand korr. aus patiretur
11*
von anderer Hand korr. aus ordine
12*
von anderer Hand korr. aus diocesa
13*
von anderer Hand korr. aus acceptionum
14*
sibi ergänzt
15*
von anderer Hand korr. aus subiectus
16* LXXVIIII de dictis patrum congestis pro canonica professione quia dehonestabatur ˙17*  
[BK 138 c. 3]
Quia18* uero canonica professio19* a multis partim ignorantia partim desidia20* deonestabatur · operę pretium dvximus21* · deo annuente apud sacrum conuentum22* ex dictis sanctorum patrum · uelut ex diuersis pratis23* quosdam uernantes flosculos carpendo · in unam24* regulam canonicorum · et canonicarum congerere · et canonicis uel sanctimonialibus seruandam contradere · Ut per eam canonicus ordo absque ambiguitate posset seruari ; et quoniam25* illam sacer conuentus ita etiam26* laudibus extulit · ut usque ad unum iota obseruandam percenseret .' Statuimus ut ab omnibus in eadem professione degentibus indubitanter teneatur · Et modis omnibus siue canonicis siue sanctimonialibus27* canonice degentibus deinceps obseruetur ·  
16*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM III ·
17*
LXXVIIII de … dehonestabatur ˙ von anderer Hand ergänzt
18*
von anderer Hand korr. aus Quio
19*
von anderer Hand korr. aus professione
20*
korr. aus desideria
21*
korr. aus diximus
22*
folgt von anderer Hand getilgtes ut
23*
von anderer Hand korr. aus partis
24*
von anderer Hand korr. aus unum
25*
gek. qm
26*
ti von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
27*
von anderer Hand korr. aus sanctemonialibus
28* De collatis ecclesię diuidendis LXXX29*  
[BK 138 c. 4]
Statutum est vt quicquid tempore30* imperii31* nostri a fidelibus eclesię sponte conlatum fuerit · in ditioribus locis · duas partes in usus32* pauperum · tercia in stipendia cedere clericorum · aut monachorum : In minoribus uero locis : aeque inter clerus33* et pauperes fore diuidendum · Nisi forte a datoribus ubi specialiter [fol. 2r]dandę sint34* constitutum fuerit ·  
28*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM IIII ·
29*
De collatis ecclesię diuidendis LXXX von anderer Hand ergänzt
30*
gek. tempr
31*
von anderer Hand korr. aus imperatori
32*
korr. aus u[†]
33*
gek. clrs
34*
von anderer Hand korr. aus sunt
35* De abbatibus eligendis LXXXI36*  
[BK 138 c. 5]
Monachorum siquidem causam qualiter deo opitulante ex parte disposuerimus · et quomodo ex se ipsis sibi37* eligendi abbates licentiam dederimus .' Et qualiter deo opitulante quieti38* uiuere propositumque suum indefessi39* custodire valerent ; ordinauerimus .' in alia scedula40* diligenter adnotari41* fecimus ˙ Et ut apud42* successores nostros ratum foret et inuiolabiliter conseruaretur43* confirmauimus ˙  
35*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM V ·
36*
De abbatibus eligendis LXXXI von anderer Hand ergänzt
37*
b korr. (?)
38*
i2 von anderer Hand ergänzt
39*
von anderer Hand korr. aus indefesse
40*
alia scedula von anderer Hand korr. aus aliis cellulas
41*
d ergänzt
42*
d zunächst durch t ersetzt, dieses aber wieder gestrichen
43*
tur von anderer Hand ergänzt
44* De ordinatione seruorum LXXXII45*  
[BK 138 c. 6]
De seruorum uero ordinatione qui passim ad gradvs46* ecclesiasticos indiscrete promouebantur · placuit omnibus cum sacris canonibus concordare47* debere ; Et statutum · est · ut nullus episcoporum deinceps eos ad sacros ordines · promouere presumat · nisi prius a dominis propriis libertatem consecuti fuerint48* Et si quilibet seruus dominum suum fugiens · aut latitans aut adhibitis testibus munere conductis49* uel corruptis · aut qualibet calliditate50* · uel fraude · ad gradus51* ecclesiasticos peruenerit52* · decretum est ut deponatur et dominus eius eum recipiat · Si uero auus · uel pater ab alia patria · in aliam migrans · in eadem prouintia filium [fol. 2v] genuerit et ipse filius ibidem edocatus · et ad gradus ecclesiasticos53* promotus fuerit · et utrum seruus sit ignorauerit54* ˙ et postea ueniens dominus illius legibus eum adquisierit · sanctitum · est · vt si dominus eius libertare eum uoluerit · in gradu suo permaneat · Si uero eum catena seruitutis a castris dominicis abstrahere uoluerit vt55* gradum amittat ˙ quia iuxta sacros ordines uilis persona manens56* ˙ sacerdotii dignitate57* fungi non potest · De rebus uero illorum uel peculiare qui a propriis dominis libertate donantur ut ad gradvs58* ecclesiasticos uire [!] promoueantur .' Statutum · est · ut in potestate dominorum consistat utrum59* illis60* concedere · an sibi uindicare uelint61* · Ceterum si post62* ordinationem aliquid adquisierit illud obseruetur · quod in canonibus de consecrandis nihil habentibus63* constitutum est · De ęcclesiarum uero64* seruis communi65* sententia decretum · est · vt archiepiscopi per singulas prouintias constituti nostram auctoritatem suffraganei uero illorum exemplar illius poenes se habeant · Et quandocumque de familia66* ecclesię utilis aliquis [fol. 3r]ordinandus inuentus est ˙ in ambone ipsa auctoritas coram populo legatur · et coram sacerdotibus uel coram fidelibus laicis67* ˙ Ante cosnu68* altaris · sicut69* in nostra auctoritate continetur · remota qualibet calliditate libertatem consequatur · Et tunc demum ad gradus ecclesiasticos promoueatur70* · Similiter quoque de his agendum71* est quos laici de familia72* ecclesiarum ad sacros ordines promouere uoluerint · sed et de his quos prepositi canonicorum aut monachorum ordinandos expetierint73* eadem74* forma seruanda est ˙  
44*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM VI ·
45*
De ordinatione seruorum LXXXII von anderer Hand ergänzt
46*
von anderer Hand korr. aus grados
47*
von anderer Hand korr. aus concordari
48*
nt von anderer Hand ergänzt
49*
von anderer Hand korr. aus conductus
50*
l1 von anderer Hand ergänzt
51*
ad gradus von anderer Hand korr. aus autradus
52*
von anderer Hand korr. aus peruenerint
53*
von anderer Hand korr. aus ecclesiasticus
54*
er von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
55*
von anderer Hand korr. aus ad
56*
von anderer Hand korr. aus menens
57*
von anderer Hand korr. aus dignitatem
58*
von anderer Hand korr. aus grados
59*
r korr. (?)
60*
von anderer Hand korr. aus illius
61*
von anderer Hand korr. aus uellint
62*
korr. aus p mit unklarer Kürzung (prima?)
63*
von anderer Hand korr. aus habentib[†]
64*
von anderer Hand korr. aus ueoro
65*
von anderer Hand korr. aus communis
66*
von anderer Hand korr. aus familię
67*
s korr. (?)
68*
s korr. (?)
69*
s korr. (?)
70*
von anderer Hand korr. aus promoueantur
71*
gek. agdu
72*
von anderer Hand korr. aus familię
73*
redundant von anderer Hand korr. aus expetier, wobei der Korrektor einen bereits vorhandenen Kürzungsstrich über r ignorierte und überschrieb
74*
von anderer Hand korr. aus eodem
75* LXXXIII De personis a quibus non sunt res accipiendę76*  
[BK 138 c. 7]
Statutum est ut nullus quilibet ecclesiasticus ab his personis res deinceps accipere presumat · quarum liberi aut propinqui hac77* inconsulta oblatione non78* possint79* rerum propriarum exheredari · Quod si aliquis deinceps hoc facere temptauerit ˙ ut et acceptor sinodali uel imperiali80* sententia districte feriatur ˙ et res ad exheredatos81* redeant ˙  
75*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM VII ·
76*
LXXXIII De … res accipiendę von anderer Hand ergänzt
77*
von anderer Hand korr. aus hanc
78*
non von anderer Hand ergänzt
79*
von anderer Hand korr. aus possent
80*
uel imperiali von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
81*
von anderer Hand korr. aus exhereditato
82* LXXXIIII · De presbiteris constitu[en]dis83*  
[BK 138 c. 8]
Statutum est etiam ut nullus in canonica84* aut regulari professione constitutus aliquem tonsorare propter res adipiscendas deinceps persuadeat · et qui hoc facere85* temptauerit · sinodali uel imperiali sententia modis omnibus feriatur ˙  
82*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM VIII ·
83*
LXXXIIII · De presbiteris constitu[en]dis von anderer Hand ergänzt
84*
no von anderer Hand ergänzt
85*
c korr. (?)
86* LXXXIIII De presbiteris constituendis87*  
[BK 138 c. 9]
Statutum est ut sine auctoritate uel consensu episcoporum presbiteri in quibuslibet88* ecclesiis nec89* constituantur90* nec expellantur · Et si laici clericos probabilis uitę et doctrinę episcopis91* consecrandos ˙ [fol. 3v]suis in ecclesiis constituendos obtulerint92* .' nulla qualibet occasione eos reitiant ˙  
86*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM VIIII ·
87*
LXXXIIII De presbiteris constituendis von anderer Hand ergänzt
88*
folgt von anderer Hand getilgtes et
89*
c von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
90*
tu von anderer Hand ergänzt
91*
gek. epis
92*
von anderer Hand korr. aus obtulerunt
93* LXXXV · De mansis uniuscuiusque ecclesię94*  
[BK 138 c. 10]
Sanctitum est ut unicuique ecclesię mansus integer absque ullo seruitio adtribuatur · et presbiteri in eis constituti non de decimis neque de oblationibus fidelium · non de domibus neque de atriis95* uel ortis iuxta ecclesiam positis · neque de prescripto manso aliquod seruitium preter ecclesiasticum faciant · et si aliquid amplius habuerint inde senioribus suis debitum seruitium inpendant ·  
93*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM X ·
94*
LXXXV · … uniuscuiusque ecclesię von anderer Hand ergänzt
95*
de atriis von anderer Hand korr. aus altariis
96* LXXXVI · DE PRESBITERIS VNIVSCUIVSQUE ecclesię97*  
[BK 138 c. 11]
Statutum est postquam hoc impletum fuerit ut unaquaque ecclesia98* suum presbitervm habeat · ubi id fieri facultas prouidente99* episcopo permiserit  
96*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XI ·
97*
LXXXVI · … VNIVSCUIVSQUE ecclesię von anderer Hand ergänzt
98*
von anderer Hand korr. aus ecclesię
99*
mit Kürzungsstrich durch den Schaft des d, der Korrektor ergänzte darüber ein redundantes en
100* LXXXVII de uillis nouis et ecclesiis in eis nouiter constitutis101*  
[BK 138 c. 12]
Sanctitum est de uillis nouis et102* ęcclesiis in eisdem nouiter constructis · ut decimę de ipsis uillis ad easdem ęcclesias103* conferantur ·  
100*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XII ·
101*
LXXXVII de … nouiter constitutis von anderer Hand ergänzt
102*
et von anderer Hand ergänzt
103*
von anderer Hand korr. aus ęcclesiis
104* LXXXVIII De sacris uasis ecclesię in pignus datis ˙105*  
[BK 138 c. 13]
De sacris uasis ecclesię quę in pignus a nonnullis in quibusdam locis dari conperimus · inhibitum est ne deinceps a quoquam106* fieri presumatur · nisi solummodo necessitate redimendorum captiuorum107* conpellende108* ·  
104*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XIII ·
105*
LXXXVIII De … datis ˙ von anderer Hand ergänzt
106*
quam von anderer Hand ergänzt
107*
captiuorum von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
108*
Mit unklarem Kürzungsstrich durch den Schaft des d; möglicherweise wollte der Schreiber damit conpellendus est wiedergeben. Unter dem Bauch des d ein Punkt in etwas dunklerer Tinte, möglicherweise vom Schreiber oder vom Korrektor zur Expungierung gesetzt, wobei unklar bleibt, wie korrigiert werden sollte (conpellene?).
109* LXXXVIIII De ecclesiis destructis uel de nonis et decimis ·110*  
[BK 138 c. 14]
De ecclesiis sane destructis · uel de nonis et decimis siue de claustris canonicorum qualiter constitui et ordinari a111* nobis placuerit112* · aliis capitulis subter adnotauimus ˙  
109*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XIIII ·
110*
LXXXVIIII De … decimis · von anderer Hand ergänzt
111*
a von anderer Hand ergänzt
112*
er von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
113*114* XC · De ecclesiarum honore115*  
[BK 138 c. 15]
Sed et de ęcclesiarum honore quomodo deo adiuuante quantum in nobis est116* uigeat similiter in subter adnotatis capitulis insertum esse dinoscitur ˙  
114*
folgt von anderer Hand getilgtes [CA]PITULUM XV ·
113*
aufgrund von Feuchtigkeitseinfluss ist der Anfang der CAP-Kürzung kaum noch lesbar
115*
XC · De ecclesiarum honore von anderer Hand ergänzt
116*
nobis est von anderer Hand korr. aus nos
XCI · De episcopis italię117* [fol. 4r]118*  
[BK 138 c. 16]
De episcopis in langobardia119* constitutis qui ab ipsis quos ordinabant sacramenta et munera contra diuinam et canonicam auctoritatem120* accipere uel exigere soliti erant ˙ modis omnibus inhibitum est ne ulterius fiat quia iuxta sacros121* canones uterque a gradu proprio talia facientes decidi debeant ˙  
117*
XCI · De episcopis italię von anderer Hand ergänzt
118*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XVI ·
119*
n von anderer Hand ergänzt
120*
o korr. (?)
121*
von anderer Hand korr. aus sacris
XCII · De presbiteris qui feminas in domibus habent122*  
[BK 138 c. 17]
Statutum123* est ab episcopis124* de presbiteris qui feminas secum indiscrete habitare permittunt · et propter hoc malę opinionis125* suspitione126* denotantur127* · ut si128* deinceps admoniti non se correxerint · uelut contemptores sacrorum canonum canonica inuectione feriantur129* ˙  
122*
XCII · … domibus habent von anderer Hand ergänzt
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XVII ·
123*
tu von anderer Hand ergänzt
124*
gek. epis
125*
von anderer Hand korr. aus oppinionis
126*
s2 von anderer Hand ergänzt
127*
von anderer Hand korr. aus denatur
128*
si von anderer Hand ergänzt
129*
n von anderer Hand ergänzt
XCIII · De presbiteris qui pro chrismate in cęna domini ueniebant130*  
[BK 138 c. 18]
De presbiteris qui accipiendi chrismatis gratia a ciuitatibus in cęna domini uenire soliti erant .' Sancitum131* est ut de his qui longe positi sunt de octo uel decem unus ab episcopo eligatur qui acceptum chrisma sibi et sotiis suis · diligenter perferat · Hii uero qui non longius a ciuitate132* quam quattuor aut quinque133* milibus habitant · more solito ad134* accipiendum chrisma per se ueniant · Discendi135* uero gratia alio non quadragesima136* tempore ad ciuitates conuocentur137* ·  
130*
XCIII · … domini ueniebant von anderer Hand ergänzt
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XVIII ·
131*
von anderer Hand korr. aus Sanctitum
132*
i1 korr. (?)
133*
ursprünglich gek. qq, vom Korrektor durch Überschreiben von in erweitert
134*
ad von anderer Hand ergänzt
135*
hierzu Glosse auf dem linken Rand: ne in quadragesima ad ciuitates ueniant ad discendum
136*
gek. quadrgs
137*
von anderer Hand korr. aus conuocantur
XCIIII · De predicatione et confirmatione episcoporum138*  
[BK 138 c. 19]
Ne uero episcopi occasione139* predicandi aut confirmandi oneri essent populis · a140* nobis admoniti polliciti sunt · se141* deinceps hoc cauere uelle et eo tempore suum ministerium in quantum facultas dabitur exsequi ˙ quo eorum profectio quantum in illis erat his quibus prodesse possunt et debent non sit inportuna uel onerosa142* ·  
138*
XCIIII · … confirmatione episcoporum von anderer Hand ergänzt
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XVIIII ·
139*
von anderer Hand korr. aus occasionem
140*
von anderer Hand korr. aus ad
141*
von anderer Hand korr. aus sed
142*
von anderer Hand korr. aus honerosa
XCV · De pueris tondendis uel puellis uelandis143* [fol. 4v]144*  
[BK 138 c. 20]
Ne145* pueri uero146* sine uoluntate parentum tonsorentur uel puellę147* uelentur148* · modis omnibus inhibitum est · et qui hoc facere temptauerit149* .' multam quę150* in capitulis legis151* mundanę152* a nobis constitutis153* oontinetur154* · persoluere cogatur155* ·  
143*
XCV · … puellis uelandis von anderer Hand ergänzt
144*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XX ·
145*
von anderer Hand korr. aus De
146*
o korr. (?)
147*
von anderer Hand korr. aus puelle
148*
von anderer Hand korr. aus uellentur
r korr. (?)
149*
von anderer Hand korr. aus temptauerunt
150*
von anderer Hand korr. aus que
151*
von anderer Hand korr. aus legimus
152*
von anderer Hand korr. aus mundane
153*
s2 von anderer Hand ergänzt
154*
o1 korr. (?)
155*
von anderer Hand korr. aus cog[†]tur
XCVI · De feminis uiros amittentibus156*  
[BK 138 c. 21]
De feminis quę157* uiros158* amittunt159* · placet · ne · sicut hactenus160* in discrete se161* uelent · sed162* ut XXX dies post decessum163* uiri164* sui expectent · et post trigesimum165* diem per consilium166* episcopi sui uel si episcopus absens fuerit consilio aliorum religiosorum sacerdotum · suorumque parentum adque167* amicorum ˙ id quod eligere debent eligant ; et quia a sacro conuentu rogati sumus168* ut hii qui publicam geraebant penitentiam · et feminę quę uiros amittebant169* nostra auctoritate donec deliberent ˙ quid agant170* tuerentur .' Specialiter pro his capitula171* fieri · et legis mundanę capitulis inserenda decreuimus172* ˙  
156*
XCVI · … uiros amittentibus von anderer Hand ergänzt
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XXI ·
157*
von anderer Hand korr. aus qui
158*
von anderer Hand korr. aus uiris
159*
von anderer Hand korr. aus ammittunt
160*
h von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
161*
se von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
162*
hierzu Glosse auf dem linken Rand: ut post obitum maritorum XXX dies expectent
163*
von anderer Hand korr. aus discessum
164*
von anderer Hand korr. aus uisi
165*
von anderer Hand korr. aus tregesimum
166*
c korr. (?)
167*
von anderer Hand korr. aus aque, mit unklarem (Kürzungs-?) Strich durch den Schaft des ergänzten d
168*
sumus von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
169*
von anderer Hand korr. aus ammitebant
170*
a1 von anderer Hand ergänzt
171*
i korr. (?)
172*
von anderer Hand korr. aus decreuimu[†]
173* De raptis earumque raptoribus174*  
[BK 138 c. 22]
De raptis175* uero et raptoribus quamquam176* specialiter decreuissemus quid pati debeant177* qui hoc nefas deinceps facere temptauerint ˙ quid tamen super his sacri178* canones precipiant hic inserendum necessarium duximus ˙ quatenus omnibus pateat quantum malum sit · et non solum humana179* sed etiam †† diuina auctoritate constricti ab hinc hoc malum caueant †† ˙  
173*
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XXII ·
174*
links am Rand durch Beschnitt weitgehend verlorene Kapitelnummer, von der nur noch die letzen zwei Schäfte erkennbar sind, ursprünglich wohl XCVII
175*
s korr. (?)
176*
von anderer Hand korr. aus quique
177*
a von anderer Hand ergänzt
178*
von anderer Hand korr. aus sacro
179*
um korr. (?)
XCVIII · De puellis raptis necdum desponsatis180*  
[BK 138 c. 23]
De puellis raptis necdum desponsatis181* · ††† in concilio calcidonense · vbi DCXXX patres adfuerunt182* capitulo XXXVIIII · [fol. 5r] ita habetur · Eos qui rapiunt puellas sub nomine simul habitandi cooperantes183* et coniventes184* raptoribus / Decreuit185* sancta synodus siquidem clerici sunt decidant gradu proprio · si uero · laici · anathematizentur · Quibus uerbis186* aperte datur intellegi qualiter huius mali auctores damnandi187* sunt quando participes188* et coniventes189* tanto anathemate feriuntur · et quod iuxta canonum auctoritatem · ad coniugia · legitima raptas sibi uindicare nullatenus possunt ˙  
180*
XCVIII · … necdum desponsatis von anderer Hand ergänzt
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XXIII ·
181*
von anderer Hand korr. aus diponsatis
182*
gek. adfuer
183*
von anderer Hand korr. aus quioperantes
184*
von anderer Hand korr. aus conhibentes
185*
gek. Decreu
186*
von anderer Hand korr. aus uero
187*
von anderer Hand korr. aus damnanda
188*
von anderer Hand korr. aus particeps
189*
von anderer Hand korr. aus cohibentes
XCVIIII ·190* De desp[o]nsatis et ab aliis raptis191*  
[BK 138 c. 24]
De192* desponsatis193* puellis et ab aliis raptis194* · ita in concilio ancyritano capitulo · X · legitur · Desponsatas195* puellas et postea ab aliis raptas196* · placuit erui et eis197* reddi quibus ante fuerint desponsatę198* etiam si eis a raptoribus uis199* inlata constiterit · Proinde statutum est · a sacro conuentu ut raptor publica penitentia multetur200* · Raptam201* uero si sponsus recipere noluerit et ipsa eiusdem crimini consentiens non fuit .' licentia et202* nubendi alii203* non negetur · Quod si ipsa consensit simili sententiae204* subiaceat205* · Quod si post hęc iungere206* se presumpserint · vtrique207* anathematizentur ˙  
190*
XCVIIII · von anderer Hand ergänzt
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XXIIII
191*
De desp[o]nsatis … aliis raptis von anderer Hand ergänzt
192*
von anderer Hand korr. aus Di
193*
von anderer Hand korr. aus dispensatis
194*
von anderer Hand korr. aus reptis
195*
von anderer Hand korr. aus Disponsato
196*
von anderer Hand korr. aus raptis
197*
von anderer Hand korr. aus eos
198*
von anderer Hand korr. aus disponsatę
199*
von anderer Hand korr. aus suis
200*
m von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
201*
von anderer Hand korr. aus Rapto
202*
et von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
203*
alii von anderer Hand ergänzt
204*
e3 von anderer Hand ergänzt
205*
b korr. (?)
206*
iu korr. (?)
207*
von anderer Hand korr. aus vtr[†]que
C ·208* De his qui uirginibus deo dicatis se sociant209*  
[BK 138 c. 25]
De his uero qui sacris uirginibus se sotiant · ita in decretis papę gelasii capitulo · XX continetur · virginibus sacris temere se qvosdam210* sotiare cognouimus · et post dicatum deo propositum incesta federa sacrilegaque miscere [fol. 5v] quos protinus aequum est ·211* a sacra212* communione detrudi · et nisi213* publicam probatamque egerint poenitentiam omnino non recipi · Aut his certe uiaticum de seculo transeuntibus · si tamen poenituerint214* · non negetur · Si uero de copulatione sacrarum uirginum tam seuere feriuntur quanto si uerius feriendi sunt ˙ qui eas215* rapiuntur216* · Ideo sicut premissum est necesse est · ut ab omnibus in christiana religione consistentibus rigore auctoritatis diuinę uel humanę hoc malum radicitus amputetur ·  
208*
C · von anderer Hand ergänzt
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XXV ·
209*
De his … se sociant von anderer Hand ergänzt
210*
von anderer Hand korr. aus cosdam
211*
est · von anderer Hand ergänzt
212*
von anderer Hand korr. aus sacro
213*
si ergänzt
214*
von anderer Hand korr. aus poenituerunt
215*
von anderer Hand korr. aus aes
216*
ur von anderer Hand ergänzt
CI · De puellis quo tempore217* uelentur218*  
[BK 138 c. 26]
Ne uero puellę indiscrete uelentur .' Placuit nobis etiam de sacris canonibus qualiter obseruandum sit hic inferre ; de tempore uelandarum puellarum ˙ in cartaginense219* concilio capitulo · XVI · continetur ˙ ut non ante XXV annos · consecrentur · Item in eodem concilio capitulo XCIII · de uirginibus uelandis ita continetur ; Item placuit ut quicumque episcoporum necessitate pereclitantis220* pudititię221* uirginalis cum et222* uel petitor potens uel raptor aliquis formidatur · uel si etiam223* aliquo mortis periculoso224* scrupulo conpuncta fuerit ne non225* uelata moriatur · Aut exigentibus parentibus aut his ad226* quorum curam pertinet227* · uelauerit virginem · seu uelauit228* ante XXV annos aetatis · non ei obsit concilium quod229* de isto annorum numero constitutum est ˙ Unde colligitur qui iuxta priorem230* sanctionem virgines231* XXoVo ętatis suę232* anno · rite233* consecrandę [fol. 6r] sint · Quod si premissę necessitates234* ante id feri [!] conpellant235* · nullum possit episcopo adferre preiuditium consecrationis236* ˙  
217*
gek. tepr
218*
CI · … tempore uelentur von anderer Hand ergänzt
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XXVI ·
219*
en von anderer Hand ergänzt
220*
von anderer Hand korr. aus pereclitantes
221*
u korr. (?)
222*
cum et von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
223*
si etiam von anderer Hand korr. aus scientiam
224*
von anderer Hand korr. aus periculose
225*
ne non von anderer Hand korr. aus non enim
226*
d von anderer Hand ergänzt
227*
von anderer Hand korr. aus pertinent
228*
von anderer Hand korr. aus uelaum
229*
d von anderer Hand ergänzt
230*
von anderer Hand korr. aus prior[†]
231*
von anderer Hand korr. aus virginis
232*
suę von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
233*
anno · rite von anderer Hand korr. aus annos ita
234*
von anderer Hand korr. aus nesessitates
235*
von anderer Hand korr. aus conpleuerint
236*
von anderer Hand korr. aus consecranti
CII · De examinati[.]ne sancte crucis non facienda237*  
[BK 138 c. 27]
Sanctitum est ut nullus deinceps quamlibet examinationem crucis facere presumat · ne · quę238* christi passione glorificata est cuiuslibet239* temeritate contemptui240* habeatur ·  
237*
CII · … non facienda von anderer Hand ergänzt
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XXVII ·
238*
ne · quę von anderer Hand korr. aus neque
239*
uiu korr. (?)
240*
von anderer Hand korr. aus obtentu
CIII · De pabulo uerbi diuini annuntiando ˙241*  
[BK 138 c. 28]
Episcopi242* uero ut siue per se siue per uicarios243* pabulum uerbi diuini sedule populis244* adnoncient245* · Quia · ut ait beatus gregorius246* · iram contra247* se occulti iudicis excitat sacerdos · si sine predicacationis [!] sonitu incedit ; Et ut clerum sibi commissum in sobrietate et castitate nutrirent248* diuinisque offitiis249* inbuerent · qui · rite250* ad sacrosanctos251* ecclesiasticos ordines promoueri possent ; et ut252* operam dent quatenus presbiteri253* missalem et lectionarium siue cęteros libellos sibi necessarios bene correctos habeant ; et qualiter ecclesias254* destructas255* sibi pertinentes iuxta uires emendent · Qualiter etiam uiduas diligenter instruant · Quomodo etiam secundum apostolicam auctoritatem conuersari256* debeant edoceant · et ut superstitutiones257* quas quibusdam locis in exequiis258* mortuorum nonnulli faciunt eradicent · et ut exemplo suę innocentię alios ad bene viuendum edvcent259* uel prouocent260* · et cunctis ecclesiasticis negotiis quantum dominus iuuauerit261* totis uiribus consulere [fol. 6v] satagaunt262* .' Diligenter263* admonuimus ; et ut id264* liberius exsequi ualeant nos in quantum dominus posse dederit265* opem ferre266* modis267* omnibus obtamus ˙  
241*
CIII · … annuntiando ˙ von anderer Hand ergänzt
folgt von anderer Hand getilgtes CAPITULUM XXVIII
242*
von anderer Hand korr. aus Episcop[†]
243*
von anderer Hand korr. aus uicarias
244*
von anderer Hand korr. aus populus
245*
von anderer Hand korr. aus adnoncietur
246*
gek. grg
247*
r von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
248*
folgt von anderer Hand getilgtes diuinis
249*
korr. aus officiis
250*
qui · rite von anderer Hand korr. aus querita
251*
von anderer Hand korr. aus sacrossanctos
252*
ut von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
253*
von anderer Hand korr. aus pr[†]
254*
korr. aus ecccesias
255*
u korr. (?)
256*
von anderer Hand redundant mit Einfügungszeichen korr. aus conusari, wobei der Korrektor einen bereits vorhandenen Kürzungsstrich über u ignorierte und mit er überschrieb
257*
von anderer Hand korr. aus superstitutionis
258*
von anderer Hand korr. aus exiquus
259*
von anderer Hand korr. aus edocent
260*
uel prouocent von anderer Hand ergänzt
261*
von anderer Hand korr. aus uiuauerit
262*
von anderer Hand korr. aus sataguunt
263*
von anderer Hand redundant korr. aus gek. Diligter, wobei der Korrektor einen bereits vorhandenen Kürzungsstrich über g ignorierte und mit en überschrieb
264*
id von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
265*
posse dederit von anderer Hand korr. aus possiderit
266*
r1 von anderer Hand ergänzt
267*
gek. mod
CAPITULUM XXIIII268* · De incestis nuptiis et ecclesiis diuidendis CIIII ·269*  
[BK 138 c. 29]
Nonnulla uero capitula sicut de incestis nuptiis .' Necnon et de ecclesiis quę270* inter cohęredes271* diuidvntur272* et tali occasione proprio honore carent .' Siue de his ęcclesiis quę nimium273* rebus propriis sunt adtenuatę · uel certe de his rebus quę274* nuper necessitate conpellente · a nonnullis ecclesiis sunt ablatę ˙ Et si qua sunt alia275* · siue in ecclesiasticis siue in pvblicis276* rebus emendatione digna ˙ que277* pro temporis278* breuitate efficere nequiuimus .' In tantum differendum illud dignum iudicauimus · donec domino fauente consultu fidelium facultas279* nobis280* id efficiendi ab eo tribuatur · Inuenta uero vt deo opitulante effectum obtineant per tempora hic inserenda censuimus281* ˙  
268*
hier vergaß der Korrektor offenbar, die alte Kapitelzählung wie sonst auch durchzustreichen
269*
De incestis … CIIII · von anderer Hand ergänzt
270*
von anderer Hand korr. aus qui
271*
von anderer Hand korr. aus choheęredes
von anderer Hand korr. aus choheredes
272*
von anderer Hand korr. aus diuidentur
273*
quę nimium von anderer Hand korr. aus qui enim mirum
274*
von anderer Hand korr. aus qui
275*
von anderer Hand korr. aus alie
276*
von anderer Hand korr. aus poblicis
277*
digna ˙ que von anderer Hand korr. aus dignaque
278*
von anderer Hand korr. aus temporibus
279*
von anderer Hand korr. aus faculltas
280*
b korr. (?)
281*
n von anderer Hand ergänzt
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 6v] [16]
INCIPIVNT282* CAPITVLA QUE LEGIBVS ADDENDA SVNT QVE ET MISSI ET COMITES HABERE ET CETERIS NON TAM FACERE DEBENT :  
IN CAPITULO DE HONORE ECCLESIARVM ·  
[BK 139 c. 1]
i quis283* aut leui causa aut sine causa hominem [in ecclesia] interfecerit · de uita conponat si uero foris rixati fuerint · et unus alterum [in ecclesia] fugerit et ibi se de[fol. 28r]fendendo eum interfecerit284* · si huius facti testes non habuerit · cum · XII · coniuratoribus285* legitimis per sacramtum [!] adfirmet se defendendo eum interfecisse · et post haec DC solidos ad partem ecclesię quam illo homicidio polluerat · et insuper bannum nostrum soluere cogatur ; Is286* uero qui interfectus est · absque conpositione iaceat ; ac287* deinde interfector secundum iuditium canonicum congruam288* facinori quod admisit289* pęnitentiam accipiat ; si proprius seruus hoc commiserit · iuditio aquę feruentis examinetur · utrum hoc sponte an se defendendo fecisset ; et si manus eius exusta fuerit · interfitiatur ; si autem non fuerit dominus290* eius iuxta291* quod uuirgildus292* illius est ad ecclesiam293* soluat · aut evm294* si uoluerit eidem ecclesiae tradat ; de ecclesiastico et fiscalino · et benefitiario seruo · uolumus ut pro una uice uuirgildus295* eius pro eo conponatur · altera uice ipse seruus296* ad supplitium tradatur ; haereditas297* tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus · ad legitimos heredes illius perueniat ; Si in atrio298* ecclesię cuius porta reliquiis299* sanctorum consecrata est huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit · simili modo emendetur uel conponatur300* · [fol. 28v]si uero porta301* ecclesię non est · consecrata eo modo conponatur quod in atrio committitur sicut conponi debet quod in immunitate302* uiolata303* committitur ˙  
282*
Der ab hier folgende Text auf der unteren Hälfte von fol. 6v (bis et unus alterum in ecclesia fugerit et ibi se de-) ist durchgestrichen und anradiert. Der Text des Kapitulars konnte damit in die Kapitulariensammlung des Ansegis eingeschoben werden, so dass die Textversion des Kapitulars bei Ansegis nicht eigens kopiert werden musste. Der Beginn des Kapitulars ist, um eine Doppelung mit dem offenbar bereits ausgeführten Beginn des Kapitulars in der Ansegis-Fassung zu vermeiden, getilgt worden (vgl. Mordek 1995, S. 50-55). Aus diesem Grund auch der Sprung von fol. 6v zu fol. 28r.
283*
Gek. iq. Wahrscheinlich sollte vor iq (mit Kürzungsstrich) an dieser Stelle eine S-Initiale stehen, die wegen der Einschiebung des Textes in den Ansegis-Text nicht mehr ausgeführt wurde.
284*
von anderer Hand korr. aus interferint
285*
i1 korr. (?); con von anderer Hand ergänzt
286*
korr. aus his
287*
von anderer Hand korr. aus haec
288*
Nach einem Missgeschick (verlaufene Tinte?) mit dem ursprünglichen a wiederholte der Schreiber oder ein Korrektor zur Absicherung das a über der Zeile.
289*
d von anderer Hand ergänzt
290*
mi von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
291*
ta von anderer Hand ergänzt
292*
gek. uuirgild
293*
regulär gekürzt, aber mit redundantem dritten c übergeschrieben
294*
von anderer Hand korr. aus ei
295*
gek. uuirgild
296*
von anderer Hand korr. aus seruos
297*
von anderer Hand korr. aus haeredes
298*
o korr. (?)
299*
ii von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
300*
o2 korr. (?)
301*
von anderer Hand korr. aus porte
302*
von anderer Hand korr. aus emunite
303*
uiolata von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
XIIII304* DE INIVRII305* SACERDOTUM IN ECCLESIA FACTIS306*  
[BK 139 c. 2]
Sanguinis307* effusio308* in ecclesia309* facta310* cum fuste · si presbiter311* fuerit triplo conponatur312* · duas partes eidem presbitero313* tertia pro fredo ad ecclesiam314* · insuper bannus noster · Similiter de diachono iuxta conpositionem eius in triplo315* cum banno nostro conponatur · De subdiachono similiter triplo secundum suam conpositionem · et de uniuscuiusque ordinis clerico316* secundum suam conpositionem triplum conponatur · et insuper bannus noster317* · Similiter et de ictu sine sanguinis effusione de uniuscuiusque ordinis clerico · secundum su[am] conpositionem triplo · et bannus noster · Et qui non habet unde ad ecclesiam persoluat · trad[at] se in seruitium eidem ecclesię usque dum totum debitum persoluat ˙318*  
304*
von anderer Hand korr. aus CAPITVLVM II ·
305*
Der Schreiber verband die Worte INIVRIISACERDOTUM ohne Abstand direkt miteinander und vergaß dabei, das S zu wiederholen.
306*
mit redundantem Kürzungsstrich über dem i
307*
ni von anderer Hand ergänzt
308*
von anderer Hand korr. aus effusione
309*
gek. eccl
310*
von anderer Hand korr. aus factu
311*
gek. pb
312*
über con- ein blasser, nach rechts aufsteigender Strich mit darübergesetztem Punkt, evtl. ein als redundant expungierter Kürzungsstrich
313*
gek. pbo
314*
von anderer Hand korr. aus ecclesię
315*
korr. aus triblo
316*
von anderer Hand korr. aus clericorum
317*
Gek. nt. Ursprünglich stand hier gekürztes int(er), was durch Radieren des i zu einer Kürzung für noster geändert wurde.
318*
Similiter et … persoluat ˙ von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
XV319* DE VIDVIS ET PVPILLIS ET [P][....]320*  
[BK 139 c. 3]
Precipimus vt quandocumque in mallum ante comitem uenerint321* uiduę pupilli et pauperes .'322* Primo eorum causa audiatur et definiatur · et si testes per se ad causas suas quęrendas habere non potuerint323* uel legem324* nescierint325* comes illos uel illas adiuuet dando eis talem hominem qui rationem eorum teneat · uel pro eis loquatur ·  
319*
von anderer Hand korr. aus CAPITVLVM III ·
320*
Das Wort verschwindet nahezu komplett im Falz, scheint aber mit einem P zu beginnen, in Übereinstimmung mit dem laut BK zu erwartenden pauperibus. Es ist aber schwer vorstellbar, dass ein derart langes Wort hier noch komplett Platz gefunden haben sollte.
321*
von anderer Hand korr. aus uenerunt
322*
uiduę pupilli et pauperes .' von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
323*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit int.
324*
e1 korr. (?)
325*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit int.
XVI326* DE RAPTV VIDVARVM ·  
[BK 139 c. 4]
Qui uiduam infra primos XXX dies uiduitatis suę uel inuitam uel uolentem sibi copola uerit · bannum nostrum id est LX solidos in triplo conponat · et si inuitam eam duxerit · legem suam ei327* conponat · illam uero ulterius non adtingat ·  
326*
von anderer Hand korr. aus CAPITVLVM IIII ·
327*
i korr. (?)
XVII328* DE HOMINE PVBLICAM PENITENTIAM AGENTE INTERFECTO ·  
[BK 139 c. 5]
Qui hominem publicam penitentiam329* agentem interfecerit · bannum nostrum in triplo330* [fol. 29r]conponat et uuirgildum eius proximis eius persoluat ·  
328*
von anderer Hand korr. aus CAPITVLVM V ·
329*
gek. pent
330*
korr. aus triblo
VT OMNIS HOMO LIBER POTESTATEM HABET VBICVMQUE VOLVERIT RES SVAS331* DARE PRO SALVTE ANIMĘ SVĘ332* · XVIII333*  
[BK 139 c. 6]
Si quis334* res suas pro salute animę suę uel ad aliquem uenerabilem locum uel propinquo suo uel cuilibet alteri tradere uoluerit · et eo tempore infra ipsum comitatum fuerit in quo335* · res · illę positę sunt · legitimam traditionem facere studeat · Quodsi eodem tempore quo illas tradere uult extra eundem comitatum fuerit · id est siue in exercitu · siue in palatio · siue in alio quolibet loco · Adhibeat sibi uel de suis pagensibus uel de aliis qui eadem legem uiuunt qva336* ipse uiuit testes337* idoneos · uel si illos338* habere non potuerit · tunc de aliis quales ibi339* meliores340* inuenire possit · et coram eis rerum suarum traditionem341* faciat ; et fideiussoribus342* vestituram donet qui eis qui343* illam344* traditionem accipiant345* uestituram faciant346* ; et postquam hęc traditio ita347* facta fuerit · hęres illius nullam de predictis rebus ualeat facere repetitionem348* ; Insuper et ipse per se349* fideiussionem fatiat eiusdem uestiturę · ne hęredi ulla occasio †† remaneat hanc traditionem inmutandi · sed potius necessitas incumbat illam perfitiendi ; et si nondum res350* suas cum suis351* cohęredibus .' diuisas habuit · non ei hoc sit inpedimento · sed cohęres352* eius · si353* sponte noluerit354* · aut per comitem aut per missum eius distringatur vt diuisionem cum illo faciat ad quem defunct355* hęreditatem suam356* uoluit [fol. 29v]peruenire et si cuilibet ęcclesię eam357* tradere rogauit .' cohęres eius eam legem cum illa ecclesia de predicta hęreditate habeat quam cum alio cohęrede suo habere debebat ; et hoc obseruetur · erga patrem et filium et nepotem usque ad annos legitimos ˙ Postea ipsae358* res ad inmunitatem ipsius ecclesia359* redeant ·  
331*
korr. aus SVSS
332*
Gek. ANMS, mit Kürzungsstrich über dem Wortende. Die Kürzung ist nicht klar aufzulösen und folgt hier der ausgeschriebenen Fassung im folgenden ersten Satz des Kapitels.
333*
von anderer Hand korr. aus CAPITVLVM VI ·
334*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit is.
335*
q korr. (?)
336*
v von anderer Hand ergänzt
337*
s2 korr. (?)
338*
von anderer Hand korr. aus iliis
339*
von anderer Hand korr. aus sibi
340*
s korr. (?)
341*
d korr. (?)
342*
von anderer Hand korr. aus fideiussores
343*
qui von anderer Hand ergänzt
344*
i korr. (?)
345*
n von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
346*
n von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
347*
ita von anderer Hand ergänzt
348*
ti von anderer Hand ergänzt
349*
se von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
350*
von anderer Hand korr. aus [†]
351*
cum suis von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
352*
von anderer Hand korr. aus quohęres
353*
si von anderer Hand ergänzt
354*
von anderer Hand korr. aus noluerint
355*
Möglicherweise sollte der in einem Schwung nach oben auslaufende Balken des t als us-Kürzung fungieren.
356*
von anderer Hand korr. aus tuam
357*
von anderer Hand korr. aus tam
358*
e von anderer Hand ergänzt
359*
gek. eccl
DE HOMICIDIIS PROHIBENDIS360* · XVIIII361*  
[BK 139 c. 7]
Quicumque hominem aut ex leui causa aut sine causa interfecerit · vuirgildum362* eius his ad quos ille pertinet conponat · ipse uero propter talem presumptionem in exilium363* mitatur ad quantum tempus nobis placuerit · res tamen364* suas non amittat ˙  
360*
I2 ergänzt
361*
von anderer Hand korr. aus CAPITVLVM VIII ·
362*
gek. vuirgildu; der Kürzungsstrich ist hier nicht über dem u positioniert, sondern durch den Schaft des d gezogen
363*
von anderer Hand korr. aus exillum
364*
ta von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
QVID IN CONPOSITIONE VVIRGILDI DARE NON DEBET365* XX366*  
[BK 139 c. 8]
In conpositione uuirgildi · uolumus ut ea dentur que in lege continentur367* · excepto accipitre · et spata · quia per illa duo aliquotiens periurium committitur .' Quando maioris pretii quam illa sint368* · esse iurantur ·  
365*
gek. DEBT
366*
von anderer Hand korr. aus CAPITVLVM VIIII ·
367*
n3 von anderer Hand ergänzt
368*
in korr. (?)
DE RAPTV ALIENARVM369* SPONSARVM370* XXI371*  
[BK 139 c. 9]
Si quis372* sponsam alienam rapuerit · aut patri eius aut ei qui legibus373* eius defensor · esse debet · cum sua lege eam reddat · et quicquid374* cum ea tulerit semotim vnamquamque rem secundum legem375* reddat · et si hoc defensor eius perpetrare consenserit · et ideo376* raptori nihil quęrere uolverit377* · comes singulariter de unaquaque [re] freda nostra ab eo exactare faciat · sponso uero legem su[am] [fol. 30r]conponat · et insuper bannum nostrum · id est LX solidos soluat378* uel in presentiam nostram comes eum aduenire faciat · et quanto tempore nobis placuerit in exilio maneat · et illam feminam habere ei non liceat ·  
369*
von anderer Hand korr. aus ALIORVM
370*
RVM von anderer Hand ergänzt
371*
von anderer Hand korr. aus CAPITVLVM X ·
372*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit is.
373*
von anderer Hand korr. aus lebibus
374*
c von anderer Hand ergänzt
375*
Das ursprüngliche g mit gründlich misslungener, nach links verschobener Unterlänge; wohl zur Verdeutlichung ergänzte der Schreiber oder der Korrektor ein sauberes g über dem Wort.
376*
e korr. (?)
377*
v von anderer Hand ergänzt
378*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit at.
XXII379* DE FALSIS TESTIBVS CONVINCENDIS380* ˙  
[BK 139 c. 10]
Si quis381* cum altero de qualibet causa contentionem habuerit · et testes contra eum per382* iuditium producti fuerint · si ille falsos eos suspicatur · liceat ei alios testes quos meliores potuerit contra eos apponere [!] · vt ueracium383* testimonio384* falsorum testium peruersitas385* superetur · Quod si · ambę partes testium inter se dissenserint · ut nullatenus una pars alteri cędere uelit · eligantur duo ex ipsis id est ex386* utraque parte unus qui cum scutis et fustibus tn [!] campo decertent387* vtra pars388* falsitatem vtra389* ueritatem suo testimonio sequatur ; et campioni qui uictus fuerit · propter periurium quod ante pugnam commisit dextra manus amputetur ; Cęteri uero eiusdem390* partis391* testes qui falsi apparuerint · manus suas redimant ; cuius conpositionis · duę partes ei contra quem testati sunt dentur tertia freda392* soluatur ; et in sęculari quidam causa · huiuscemodi testium diuersitas393* campo conprobetur ; In ęcclesiasticis autem causis ubi de una parte · saeculare394* · de altera uero ecclesiasticum395* negotium est [fol. 30v] idem396* modus obseruetur ; vbi uero utraque parte ęcclesiasticum397* fuerit398* .' rectores earundem ęcclesiarum si se familiariter pacificare uelint licentiam habeant · Si autem de huiuscemodi399* pacificatione inter eos conuenire non possit .' aduocati eorum in mallo publico ad presentiam comitis ueniant · et ibi legitimus terminus .' eorum contentionibus400* inponatur · Testes uero de qualibet401* causa · non aliunde quęrantur nisi de ipso comitatu in quo res unde causa agitur positę sunt ; quia non est credibile ut uel de statu †† hominis uel de possessione cuiuslibet .' per alios melius rei ueritas cognosci ualeat · quam per illos qui uiciniores sunt ˙ Si tamen contentio q402* inter eos exorta est in confinio duorum comitatum fuerit · liceat eis de uicina centena adiacentis comitatus ad causam suam tesstes403* habere ·  
379*
von anderer Hand korr. aus CAPITVLVM XI ·
380*
CON von anderer Hand ergänzt
381*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit is.
382*
per von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
383*
c korr. (?)
384*
von anderer Hand korr. aus testimonium
385*
von anderer Hand korr. aus perumsitas
386*
ex von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
387*
e2 korr. (?)
388*
von anderer Hand korr. aus p[†]
389*
von anderer Hand korr. aus [†]a
390*
iu korr. (?)
391*
Ursprünglich vielleicht parte, nach unvollständiger Rasur des e zu partis korrigiert. Zudem ein breiter, schräger Strich von links oben nach rechts unten durch das a, dessen Bedeutung unklar bleibt.
392*
über dem Wort von anderer Hand: uel pro fredo
393*
s2 von anderer Hand ergänzt
394*
von anderer Hand korr. aus s[†]ulare
395*
Ursprünglich notierte der Schreiber ecclesiastic mit einem Kürzungsstrich über ic. Der Korrektor überschrieb diesen mit einem u mit eigenem Kürzungsstrich.
396*
von anderer Hand korr. aus adem
397*
Ursprünglich notierte der Schreiber ecclesiastic mit einem Kürzungsstrich über ic. Der Korrektor ergänzte dahinter ein gedrängtes u, auf das sich der Kürzungsstrich nun offenbar beziehen sollte.
398*
gek. fuer; der Korrektor radierte den vorhandenen Kürzungsstrich und ergänzte am Wortende it.
399*
iu von anderer Hand ergänzt
400*
n2 korr. (?)
401*
q korr. (?)
402*
von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
403*
s1 ergänzt
XXIII404* DE PROPRIO IN BANNO MISSO ·  
[BK 139 c. 11]
Cuiuscumque hominis proprietas ob crimen aliquod ab eo commissum in banno fuerit missa et illae405* re406* · cognita · ne iustitiam faciat uenire distulerit .' Annomque407* ac408* diem in banno illam esse permiserit .' vlterius eum non adquirat · sed ipsa fisco nostro sotietur · Debitum uero quod is409* cuius ea fuit410* soluere debuit · per comitem ac411* ministros eius iuxta412* ęstimationem de rebus mobilibus413* quę in eadem proprietate inuentę fuerint his quibus idem debitor fuit exsoluatur · Quodsi rerum mobilium ibidem inuentarum quantitas ad [fol. 31r] conpositionem non sufficient · de inmobilibus414* suppleatur · et quod superfuerit sicut dictum est fiscus noster possideat · Si nihil super conpositionem remanere potuerit · totum in illum415* expendatur · Si autem homo ille nondum cum suis cohęredibus proprium suum diuisum habuit · conuocet eos comes et cum eis legitimam diuisionem faciat · Et tunc sicut iam dictum est partem eius fisco nostro addicat416* · et conpositionem417* de ea iuxta modum superius conprehensum his ad quos illa legibus pertinet exsoluat · Quodsi non de alia re sed de ipsa proprietate · quę · in banno missa fuit ac per hoc in nostram potestatem redacta est fuerat interpellatus .' comes in cuius ministerio418* eam esse constiterit hoc ad notitiam nostram perferre curet · vt nos eandem419* proprietatem quę secundum supradictum modum in nostrum dominicum420* redacta est · precepti nostri auctoritate · In ius421* · et potestatem hominis qui eam quęrebat si sua esse debet faciamus peruenire ·  
404*
XXIII von anderer Hand ergänzt
405*
von anderer Hand korr. aus illa
406*
Über dem Wort ein dünner Schrägstrich unklarer Funktion; die Gestaltung entspricht nicht der eines üblichen Kürzungsstrichs, wie er für rem) nötig wäre.
407*
über o möglicherweise der stark verblasste Rest eines v
408*
von anderer Hand korr. aus hac
409*
von anderer Hand korr. aus his
410*
fuit von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
411*
c korr. (?)
412*
x korr. (?)
413*
von anderer Hand korr. aus mouilibus
414*
bu von anderer Hand ergänzt
415*
totum in illum von anderer Hand korr. aus totam illam
416*
von anderer Hand korr. aus abdicat
417*
onem korr. (?)
418*
von anderer Hand korr. aus ministerium
419*
n von anderer Hand ergänzt
420*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit um.
421*
In ius evtl. von anderer Hand korr. aus unius
XXIIII422* · DE MANNIRE423* ·  
[BK 139 c. 12]
Si quis424* de statu425* suo · id est · de libertate uel hęreditate est426* conpellandus .' iuxta legis constitutionem manniatur427* ; de cęteris uero causis unde quis rationem est redditurus non manniatur428* sed per comitem banniatur ; et si post unam et alteram comitis admonitionem aliquis429* ad mallum uenire noluerit .' rebus eius in bannum missis uenire et iustitiam facere conpellatur ·  
422*
XXIIII von anderer Hand ergänzt
423*
N1 von anderer Hand ergänzt
424*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit is.
425*
u korr. (?)
426*
est von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
427*
n1 von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
428*
n1 von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
429*
von anderer Hand korr. aus alicuius
XXV430* DE FAIDIS COHER[EN]DIS ˙  
[BK 139 c. 13]
Si quis431* aliqua necessitate cogente [fol. 31v] homicidium commiserit · comes in cuius432* ministerio · res · perpetrata†† est · et conpositionem soluere · et faidam433* per sacramentum pacificare434* fatiat · Quodsi una pars ei ad hoc consentire noluerit · id435* est aut ille qui homicidium commisit · aut is qui conpositionem suscipere debet .' Faciat illum qui ei436* contumax fuerit ad presentiam nostram uenire · vt eum ad tempus quod nobis placuerit in exilium mittamus · donec ibi castigetur ut comiti suo437* inobediens esse ulterius non audeat ˙ et maius damnum inde non crescat ·  
430*
XXV von anderer Hand ergänzt
431*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit is.
432*
s von anderer Hand ergänzt
433*
von anderer Hand korr. aus faide
434*
a2 korr. (?)
435*
i korr. (?)
436*
von anderer Hand korr. aus eum
437*
von anderer Hand korr. aus sui
XXVI438* VBI SACRAMENTA IVRANDA439* SINT ˙  
[BK 139 c. 14]
Vbi antiquitus consuetudo fuit de libertate sacramentum adhramire uel iurare · ibi mallum habeatur · et ibi sacramenta iurantur440* · Mallus tamen neque in441* ęcclesia neque in442* atrio443* eius habeatur · Minora444* uero placita comes siue445* intra suam potestatem uel ubi imperare [!] potuerit ††† habeat · volumus utique vt domus a comite in locum ubi mallum tenere debet construatur vt propter calorem solis et pluuiam publica utilitas non remaneat ·  
438*
XXVI von anderer Hand ergänzt
439*
von anderer Hand korr. aus IVRANDE
440*
über -an- ein winkelartiges Zeichen unklarer Funktion
441*
in von anderer Hand ergänzt
442*
in von anderer Hand ergänzt
443*
von anderer Hand korr. aus atria
444*
von anderer Hand korr. aus Minore
445*
iu korr. (?)
XXVII446* FUR447* DE HIS QVI DE FVRTV ACCVSATI ·  
[BK 139 c. 15]
Si liber homo de furto accusatus fuerit et res proprias habuerit · in mallum ad448* presentiam449* comitis · se ††† adhramiat · et si res non habet .' fideiussores donet qui eum adhramire et in placitum adduci faciant ; et liceat [fol. 32r]ei prima uice per sacramentum secundum legem se450* idoneare si potuerit · et si alia uice · IIo · uel tres eum de furto451* accusauerint · liceat ei · contra unum ex his cvm452* scuto et fuste in campo contendere · Quod si seruus453* de furto454* fuerit adcusatus dominus455* eius pro eo emendet456* · aut cum sacramento excuset · nisi tale furtum perpetratum habeat propter quod ad supplitium tradi debeat ·  
446*
XXVII von anderer Hand ergänzt
447*
gekürzt mit Strich über dem R. Auflösung unklar.
448*
von anderer Hand korr. aus in
449*
en von anderer Hand ergänzt
450*
se von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
451*
von anderer Hand korr. aus furtu
452*
von anderer Hand korr. aus con
453*
us von anderer Hand ergänzt, dabei eine bereits vorhandene us-Kürzung überschreibend
454*
von anderer Hand korr. aus furti
455*
i von anderer Hand ergänzt, obwohl der Buchstabenbestand bereits zuvor eine reguläre Kürzung für domnus bot
456*
von anderer Hand korr. aus emendat
XXVIII457* DE DISPECTV LITTERARVM DOMINICARUM458* ·  
[BK 139 c. 16]
Si quis459* literas [!] nostras despexerit460* · id est tractoriam461* quę propter missos recipiendos dirigitur · Aut honores quos habent amittant462* · aut in eo loco vbi predictos missos suscipere debuit tamdiu resideat463* · et de suis rebus legationes illuc uenientes464* suscipiat465* quousque animo nostro satisfactum habeat · Qui uero epistolam nostram quocumque modo dispexerit · iussu nostro ad palatium ueniat · et iuxta uoluntatem nostram .' congruam stultitiae466* suę oastigationem [!] accipiat ; et si homo liber uel ministerialis comitis467* hoc fecerit · honorem qualemcumque habuerit siue benefitium amittat468* ; et si seruus fuerit469* .' nudus ad palum uapulet et caput eius tondeatur ˙  
457*
XXVIII von anderer Hand ergänzt
458*
gek. DOMNR
459*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit is.
460*
von anderer Hand korr. aus dispexerit
461*
von anderer Hand korr. aus tract[†]riam
462*
von anderer Hand korr. aus ammittant
463*
von anderer Hand korr. aus resedeat
464*
Ursprünglich könnte der Wortanfang uiri oder uui gelautet haben, der Korrektor modifizierte hierbei den dritten Schaft zu einem e, verband den vierten und fünften Schaft im Wort oben, so dass ein n entstand, und verlängerte dessen zweiten Schaft in die Unterlänge, wohl um dadurch eine ni-Ligatur zu erzeugen.
465*
suscipiat von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
466*
von anderer Hand korr. aus stultitia
467*
it von anderer Hand ergänzt
468*
t3 von anderer Hand ergänzt
469*
er korr. (?)
XXVIIII470* DE INIVSTIS TELONEIS ET CONSVETVDINIBUS  
[BK 139 c. 17]
Vt ubi tempore471* aui nostri domni pipini consuetudo fuit teloneum dare .' ibi et in futurum detur · Nam ubi nouiter inceptum est · ulterius non agatur ; et ubi necesse non est fluuium aliquem per472* pontem473* transmeare · uel ubi naues per mediam [fol. 32v]aquam aut subtus474* pontem ierint · et ad ripam non adpropinquauerint · neque ibidem aliquid emptum uel uenundatum475* fuerit · ulterius teloneum non detur · et nemo476* cogat alium ad pontem ire · ubi iuxta pontem aquam477* transmeare potest ; et qui ulterius in talibus locis uel de his qui ad palatium seu in hostem478* pergunt teloneum exactauerit · cum sua lege ipsum teloneum reddat · et bannum nostrum id est LX solidos conponat ˙  
470*
XXVIIII von anderer Hand ergänzt
471*
gek. tepr
472*
per von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
473*
n von anderer Hand ergänzt
474*
tus von anderer Hand ergänzt
475*
Der Korrektor ergänzte n2, wobei er einen dafür bereits vorhandenen Kürzungsstrich überschrieb.
476*
mo von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
477*
von anderer Hand korr. aus aq[†]
478*
h von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
XXX479* DE HIS QVI DENARIOS480* BONos481* ACCIPERE NOLVNT ˙  
[BK 139 c. 18]
Quicumque liber homo denarium merum482* · et bene pensantem · recipere noluerit483* .' bannum nostrum · id est LX solidos conponat · Si uero serui ęcclesiastici · aut comitum · aut uasallorum nostrorum hoc facere presumpserint · LX ictus uapulent · Aut si magister eorum .' aut aduocatus qui liber est eos uel comiti484* uel misso nostro iussus485* persentare486* noluerit .' predictum pannum LX solidorum conponat ·  
479*
XXX von anderer Hand ergänzt
480*
gek. DeNRS, dabei e von anderer Hand ergänzt
481*
von anderer Hand korr. aus BONVM
482*
r von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
483*
r korr. (?)
484*
folgt von anderer Hand getilgtes uel
485*
s3 von anderer Hand ergänzt
486*
Der Schreiber verwendete irrig eine per- anstatt einer pre-Kürzung.
XXXI487* DE ADVLTERATORIBUS MONETAE488* ·  
[BK 139 c. 19]
De falsa moneta iubemus ut489* qui eam490* percussisse conprobatus fuerit · manus eius amputetur Et qui hoc consensit · si liber est LX solidos conponat · si seruus491* LX ictus accipiat ·  
487*
XXXI von anderer Hand ergänzt
488*
E2 von anderer Hand ergänzt
489*
von anderer Hand korr. aus u[†]
490*
von anderer Hand korr. aus eum
491*
u von anderer Hand ergänzt, wohl die bereits vorhandene us-Kürzung irrig für eine s-Kürzung haltend
XXXII492* DE PROPRIO DOMINICO SINE IVSSIONE ILLIVS REDDITO ·  
[BK 139 c. 20]
Si quis493* proprium nostrum quod494* in uestitura495* genitoris nostri fuit alicui quęrenti reddiderit sine nostra iussione · Aliud496* tantum nobis de suo proprio cvm497* sua lege conponat ; et quicumque illud scienter per malum ingenium adquirere temptauerit pro infideli498* teneatur · quia sacramentum fidelitatis quod nobis [fol. 33r] promisit inritum fecit499* · et ideo500* secundum nostram uoluntatem et potestatem diiudicandus est ·  
492*
XXXII von anderer Hand ergänzt
493*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit is.
494*
quod von anderer Hand ergänzt
495*
ti von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
496*
Al korr. (?)
497*
von anderer Hand korr. aus con
498*
von anderer Hand korr. aus infidele
499*
gek. fec
500*
gek. ido
XXXIII501* DE PVERIS INVITIS PARENTIBVS DETVNSIS [!] UEL PVELLIS VELATIS ˙  
[BK 139 c. 21]
Si quis502* puerum inuitis parentibus totonderit503* · aut puellam uelauerit · legem suam in triplo conponat · aut ipsi504* puero uel puellae si · iam suę potestatis505* sunt .' aut illi506* in cuius potestate fuerint · Illi uero potestatem habeant capitis sui · vt in tali507* habitu permaneant qualis508* eis placuerit ·  
501*
XXXIII von anderer Hand ergänzt
502*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit is.
503*
von anderer Hand korr. aus totunderit
504*
ipsi von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
505*
von anderer Hand korr. aus potestates
506*
i2 korr. (?)
507*
von anderer Hand korr. aus tale
508*
von anderer Hand korr. aus quales
ITEM INCIPIVNT CAPITULA509* QUE PRESES510* SCRIBENDA ET AB OMNIBUS OBSERVANDA SUNT ·  
XXXIIII511* DE FORCAPIIS512* ˙  
[BK 140 c. 1]
Si mancipia dominos suos fugerint in alienam potestatem · vt propter513* hoc nullum premium accipiant in cuius potestate fuerint inuenta · Pro eo quod ea uel foras514* eiecerit515* uel reddiderit ; et non solum hoc sed etiam si ea nec reddere nec foris eiecere uoluerit516* et legitimo517* domino518* ea contradixerit · et illa postea inde fugerint .' secundum legem ea soluere cogatur ˙  
509*
gek. CPTL
510*
Evtl. verwechselte der Kopist ein gekürztes p(er) se mit p(re) se und zog zudem den Anfangsbuchstaben des folgenden Wortes irrig an seine falsche Auflösung heran.
511*
XXXIIII von anderer Hand ergänzt
512*
I2 ergänzt
513*
mit zusätzlichem Kürzungsstrich über dem mittleren p der p(ro)pt(er)-Kürzung
514*
von anderer Hand korr. aus foris
515*
redundant von anderer Hand mit Einfügungszeichen korr. aus eiecer, wobei der Korrektor einen bereits vorhandenen Kürzungsstrich über r ignorierte und überschrieb
516*
o korr. (?)
517*
korr. aus leit
518*
von anderer Hand korr. aus dom[†]no
XXXV519* DE TERRA TRIBVTARIA520* ˙  
[BK 140 c. 2]
Quicumque terram tributariam vnde tributum ad partem521* nostram exire solebat uel ad ecclesiam cuiuslibet alteri tradiderit · is522* qui eam523* susciperit524* tributum quod inde soluebatur omni modo ad525* partem nostram persoluat · nisi forte talem firmitatem de parte dominica habeat526* / per quam527* ipsum tributum sibi perdonatum possit ostendere ·  
519*
XXXV von anderer Hand ergänzt
520*
gek. TRIBVT
521*
von anderer Hand korr. aus patrem
522*
von anderer Hand korr. aus his
523*
von anderer Hand korr. aus eum
524*
mit redundantem Kürzungszeichen über dem i
525*
d korr. (?)
526*
von anderer Hand korr. aus habent
527*
von anderer Hand korr. aus quem
DE BENEFITIIS DESTRVCTIS ˙ XXXVI528*  
[BK 140 c. 3]
Quicumque suum benefitium [fol. 33v] occasione529* proprii desertum habuerit · et intra annum postquam ei a comite uel misso nostro530* notum factum fuerit illud emendatum non habuerit · ipsum benefitium531* amittat ˙  
528*
von anderer Hand korr. aus CAPITULUM III
529*
von anderer Hand korr. aus occansione
530*
Ursprünglich notierte der Schreiber no mit einem Kürzungsstrich, der Korrektor zwängte noch ein r zwischen die beiden vorhandenen Buchstaben der Abkürzung.
531*
e2 korr. (?)
DE TERRA CENSALI · XXXVII532*  
[BK 140 c. 4]
Si quis533* terram censalem habuerit quam antecessores sui · uel ad aliquam534* ecclesiam uel ad uillam nostram dederunt535* .' nullatenus eam536* secundum legem tenere potest · nisi ille uoluerit537* · ad cuius potestatem uel illa ecclesia uel illa uilla pertinet nisi forte filius aut nepos538* eius sit qui eam539* tradidit ˙ Et ei eadem terra ad tenendum placita sit ˙ Sed in hac re considerandum est utrum ille qui hanc540* tenet diues an pauper sit · et utrum aliud541* benefitium habeat uel etiam proprium ; et qui horum nevtrum habet erga hunc542* misericorditer agendum est ne ex toto expoliatus in egestatem incidat · vt aut talem censum inde persoluat qualis ei fuerit constitutus uel portionem aliquam inde in benefitium accipiat unde sustentari543* valeat544* ˙  
532*
von anderer Hand korr. aus CAPITULUM IIII
533*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit is.
534*
von anderer Hand korr. aus aliquem
535*
gek. deder
536*
von anderer Hand korr. aus eum
537*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich zur Verdeutlichung mit it.
538*
von anderer Hand korr. aus nepus
539*
von anderer Hand korr. aus eum
540*
n von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
541*
von anderer Hand korr. aus alium
542*
n von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
543*
von anderer Hand korr. aus sustentare
544*
Die ersten vier Buchstaben von anderer Hand mit dunklerer Tinte nachgezogen, nachdem bereits der ursprüngliche Schreiber wohl zur Verdeutlichung das e über der Zeile wiederholt hatte.
XXXVIII545* DE NONIS ET DECIMIS ˙  
[BK 140 c. 5]
Considerandum est · ut de frugibus terrę et animalium nutrimine · persoluantur546* ; De opere uero uel restauratione ecclesiarum .' comes et episcopus547* uel abbas una cvm misso548* nostro549* quem ipsi550* sibi ad hoc eligerint551* considerationem fatiant · ut unusquisque552* eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum553* quantum ipse de rebus ęo[cl]esiarum [!] habere cognoscitur · Similiter et uassi nostri · aut in commune tantum operis accipiant ˙ [fol. 34r] quantum rerum ecclesiasticarum habent uel unusquisque per se554* iuxta quantitatem555* quam ipse tenet , Aut si inter eos conuenerit ut pro opere fatiendum556* argentum557* donent · iuxta ęstimationem operis in argento · persoluant · Cum qvo pretio rector ecclesię ad predictam restaurationem operarios conducere · et materiamen558* emere possit ; et qui nonas et decimas dare neglexerit · primum quidem559* illas cum lege sua560* restituat ˙ et insuper bannum nostrum561* soluat · vt ita castigatus caueat ne sepius iterando benefitium amittat562* ;  
545*
XXXVIII von anderer Hand ergänzt
546*
n von anderer Hand ergänzt
547*
e von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
548*
cvm misso von anderer Hand korr. aus co[†]misso
549*
Ursprünglich notierte der Schreiber no mit einem Kürzungsstrich, der Korrektor zwängte noch ein r zwischen die beiden vorhandenen Buchstaben der Abkürzung.
550*
von anderer Hand korr. aus ipse
551*
von anderer Hand korr. aus elegerint
552*
gek. unqq; der Korrektor ergänzte über qq zur Verdeutlichung is.
553*
korr. aus restaurantum
554*
von anderer Hand korr. aus [†]e
555*
von anderer Hand korr. aus qualitatem
556*
von anderer Hand korr. aus fatiendo
557*
r korr. (?)
558*
e1 von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
559*
von anderer Hand korr. aus quidam
560*
sua von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
561*
Ursprünglich notierte der Schreiber nm mit einem Kürzungsstrich, der Korrektor zwängte noch ein r zwischen die beiden vorhandenen Buchstaben der Abkürzung.
562*
von anderer Hand korr. aus amittant
DE MANCIPIIS IN VILLIS DOMINICIS CONFVGIENTIBUS ˙ XXXVIIII563*  
[BK 140 c. 6]
Si cuiuslibet mancipia in uillam nostram confugium fecerint564* · Auctor eiusdem uillę quęrenti domino · ea non contradicat ; sed statim foras de eadem uilla eitiat ; et si se putat ad ea repetenda iustitiam habere repetat · et secundum legem adquirat ˙ Si uero tempore565* domni566* caroli genitoris nostri · in uillam illam confugerunt · et dominus567* ea qrit568* · auctor eiusdem uillę · aut legitime contineat · aut quęrenti domino reddat569* ˙ Et auctor propter uestituram domni570* caroli genitoris nostri571* eadem mancipia contradicere non ualeat ˙ si illius propria esse noscuntur ˙  
563*
von anderer Hand korr. aus CAPITULUM [†]I
564*
gek. fecer. Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich über r zur Verdeutlichung mit int.
565*
gek. tepr
566*
von anderer Hand korr. aus domno
567*
in korr. (?)
568*
von anderer Hand korr. aus querit
569*
d1 von anderer Hand ergänzt
570*
von anderer Hand korr. aus domno
571*
unter der Zeile von ungelenker, aber zeitnaher Hand (dem Korrektor?) caroli genitoris wiederholt
CAPITULUM VII XL572* · CAPITULUM VIIIuu573* DE FORESTIBUS NOVITER INISTITVTIS574* ˙  
[BK 140 c. 7]
Vt qui illas habet dimittat · nisi forte inditio veraci ostendere possit quod per iussionem siue permissionem domni575* caroli genitoris nostri eas instituisset ˙ preter illas que ad nostrum opus pertinent · vnde nos decernere [fol. 34v] volumus quicquid nobis placuerit ˙  
572*
XL von anderer Hand ergänzt
573*
Neben der nach Ansegis revidierten neuen Kapitelzählung (XL) in roter Tinte finden sich auf dem Rand zwei weitere, wohl ältere Kapitelzählungen in Texttinte, die entgegen der sonstigen Praxis in diesem Stück nicht radiert wurden. Sofern die radierte Zählung des vorherigen Kapitels (fälschlich) VII gelautet hatte, wäre es denkbar, dass der Schreiber zunächst korrekt die Zählung VII aus seiner Vorlage kopiert hatte, sich dann aber von der identischen falschen Zählung des vorherigen Kapitels irritieren ließ und über der ersten, heute leicht verblassten (oder anradierten?) Zählung die den Fehler fortsetzende Zählung CAPITULUM VIIIuum (für octauum?) nachtrug, wobei späterer Seitenbeschnitt zum Verlust des abschließenden m führte.
574*
über der Zeile wiederholte die gleiche ungelenke Hand wie eine Zeile zuvor den Schluss der verschlimmbesserten Rubrik als -TIBUS NOVITER INISTITUS.
575*
von anderer Hand korr. aus domno
XLI576*  
[BK 140 c. 8]
Volumus ut missi nostri per singulas ciuitates una cum episcopo et comite misso577* uel homines nostros578* ibidem commanentes579* eligant · quorum curę sit pontes per580* diuersa loca emendare · et eos qui illos emendare debent · ex nostra iussione admonere · vt unusquisque581* iuxta suam possibilitatem et quantitatem eos emendare studeant ˙  
576*
von anderer Hand korr. aus [†]
577*
von anderer Hand korr. aus missos
578*
nostros von anderer Hand ergänzt
579*
von anderer Hand korr. aus commanentibus
580*
von anderer Hand korr. aus pre
581*
Der Korrektor ergänzte über der Zeile zur Verdeutlichung is.
HAEC EST LEGATIO ˙ OMNIVM MISSORVM ˙  
XLII582*  
[BK 141 c. 1]
Primo ut sicut iam aliis missis iniunctum fuit .' iustitiam fatiant de rebus et libertatibus iniuste ablatis ; et si episcopus aut abbas aut uicarius · aut aduocatvs ˙ aut quilibet de plebe hoc fecisse inuentus fuerit .' Statim restituantur583* · Si uero comes uel actor584* dominicus uel alter missus palatinus hoc perpetrauit ˙ et in nostram potestatem rediit · res diligenter inuestigata · et descripta ad nostrum reservetur iuditium585* ;  
582*
XLII von anderer Hand ergänzt
583*
n von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
584*
von anderer Hand korr. aus auctor
585*
d korr. (?)
XLIII586*  
[BK 141 c. 2]
volumus autem ut de587* his libertatibus et rebus reddendis quę in nostra uestitura sunt · primo per optimos quosque inquiratur ; et si per illos inueniri588* non possit / tunc per eos qui post589* illos in illa uicinia sunt meliores ˙ Si nec per illos rei ueritas inueniri590* potest .' tunc liceat litigantibus ex utraque parte591* testes adhibere ; et si discordauerint / secundum constitutionem a nobis promulgatam examinentur592* ;  
586*
XLIII von anderer Hand ergänzt
587*
korr. aus di
588*
von anderer Hand korr. aus inuenire
589*
Der Korrektor überschrieb das bereits vorhandene, aber nicht mehr genau zu erkennende Kürzungszeichen über p mit ost.
590*
von anderer Hand korr. aus inuenire
591*
rt korr. (?)
592*
n2 von anderer Hand ergänzt
XLIIII593*  
[BK 141 c. 3]
De pauperibus et uiduis · et pupillis594* iniuste oppressis .' ut adiuuentur595* et releuentur ˙  
593*
XLIIII von anderer Hand ergänzt
594*
von anderer Hand korr. aus pupillos
595*
n von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
XL[V]596*  
[BK 141 c. 4]
De iniustis occasionibus ˙ [fol. 35r] et consuetudinibus nouiter597* institutis · sicut sunt tributa · et telonea598* · in599* media uia600* ubi nec aqua nec pal601* nec pons602* nec aliquid tale fuerit unde iuste census603* exigi possit · uel ubi nanes [!] subtus pontem604* transire solent · siue in medio flumine ubi nullum est obstaculum .' ut auferantur ; Antique605* autem ad nostram notitiam deferantur606* ;  
596*
XL[V] von anderer Hand ergänzt
597*
t korr. (?)
598*
von anderer Hand korr. aus telonii
599*
i korr. (?)
600*
i korr. (?)
601*
korr. aus pa†l, mit Kürzungsstrich unklarer Funktion durch den Schaft des l, evtl. intendiert als palus
602*
von anderer Hand korr. aus pontus
603*
von anderer Hand korr. aus censu[†]
604*
von anderer Hand korr. aus pontus
605*
zusätzlich zur regulären q(ue)-Kürzung ein redundanter Kürzungsstrich über dem q
606*
von anderer Hand korr. aus deferentur
XLVI607*  
[BK 141 c. 5]
De honore ecclesiarum · vt per omnia lex608* eis exhibeatur · sicut nuper a nobis per consensum609* omnium fidelium nostrorum constitutum est ; et hoc missi nostri omnibus in sua legatione constitutis notum effitiant ;  
607*
XLVI von anderer Hand ergänzt
608*
l von anderer Hand ergänzt
609*
von anderer Hand korr. aus consesu; folgt getilgtes †m mit Kürzungsstrich, wohl ein abgebrochener erster Ansatz zu gek. omni(um), das nun in der neuen Zeile steht
XLVII610*  
[BK 141 c. 6]
De nonis et decimis ut secundum611* iussionem nostram dentur ;  
610*
XLVII von anderer Hand ergänzt
611*
gek. secdm, von anderer Hand korr. aus gek. sec[†]
XLVIII612*  
[BK 141 c. 7]
De locis dandis ad claustra canonicorum facienda · Si de eiusdem ecclesię rebus613* fuerit .' reddatur ibi ; si de alterius ecclesia · uel liberorum hominum614* .' commutetur · Si autem de fisco nostro fuerit · nostra libertate615* concedatur ·  
612*
XLVIII von anderer Hand ergänzt
613*
rebus von anderer Hand ergänzt
614*
gek. homiu
615*
von anderer Hand korr. aus libertatem
XLVIIII616*  
[BK 141 c. 8]
De obseruatione preceptorum nostrorum et inmunitatum ut ita obseruentur a nobis sicut et ab antecessoribus nostris constitutum est ˙  
616*
XLVIIII von anderer Hand ergänzt
L617*  
[BK 141 c. 9]
De his qui pro occasione humanitatis [!] iustitiam facere renuunt618* · vt hoc obseruetur quod a nobis constitutum est ˙  
617*
L von anderer Hand ergänzt
618*
von anderer Hand korr. aus rennuunt
un korr. (?)
LI619*  
[BK 141 c. 10]
De locis iamdudum sacris et nunc spurtitia fedatis620* · ut iuxta possibilitatem in antiquvm621* statum622* reformentur623* ·  
619*
LI von anderer Hand ergänzt
620*
von anderer Hand korr. aus fed[†]is
621*
Ursprünglich notierte der Schreiber antiq mit einem Kürzungsstrich über q. Der Korrektor überschrieb diesen jedoch mit einem v mit eigenem Kürzungsstrich.
622*
von anderer Hand korr. aus factum
623*
Der Korrektor überschrieb den bereits vorhandenen Kürzungsstrich über m zur Verdeutlichung mit en.
L[II]624*  
[BK 141 c. 11]
De benefitiis nostris que destructa inueniuntur · hoc impleatur quod nuper a nobis constitutum est ·  
624*
L[II] von anderer Hand ergänzt
LIII625*  
[BK 141 c. 12]
De noua moneta · et de falsa moneta · et de despectu626* litterarum nostrarum · et de latronibus cohercendis627* uel puniendis · et de fagdis pacandis628* · De homicidiis prohibendis629* De periuriis et falsis testibus conpescendis ˙ De his omnibus uel ceteris [fol. 35v] his similibus hoc quod modo constituimus omnibus adnuntietur · et in futurum obseruetur ;  
625*
LIII von anderer Hand ergänzt
626*
von anderer Hand korr. aus dispectu
627*
rc korr. (?)
628*
korr. aus gek. pagand mit Kürzungsstrich durch den Schaft des d; der Korrektor ergänzte wohl zur Verdeutlichung am Wortende is über der Zeile
629*
De homicidiis prohibendis von anderer Hand ergänzt
LIIII630*  
[BK 141 c. 13]
Hoc uolumus ut missi nostri obseruent · vt quicquid631* de his causis uel simul uel singillatim632* emendare potuerint633* emendent · Et ea que emendauerint diligenter scriptis notent ; et hoc sic peragere curent quatenus iuste reprehendi a quoquam634* nullatenvs possint ; et que635* facere debent aut possunt · nullatenus pretermittant · Immo caueant ne quod absit gratia alicuius · aut honoris aut timoris siue odii causa illud quod agere debeant ˙ omittant636* ˙ et summopere studeant ut hoc quod per se efficere non possunt nobis notum fatiant · et omnimodis637* preuideant ut per singula capitula tam uerbis638* quam scriptis de639* omnibus quę illic peregerint nobis rationem reddere ualeant ;  
630*
LIIII von anderer Hand ergänzt
631*
vt quicquid von anderer Hand korr. aus et quicumque
632*
von anderer Hand korr. aus singil[†]
633*
Gek. potuer mit Kürzungsstrich über r. Der Korrektor überschrieb diesen jedoch mit einem int.
634*
u2 korr. (?)
635*
von anderer Hand korr. aus qui
636*
von anderer Hand korr. aus amittant
637*
von anderer Hand korr. aus omnimodo
638*
gek. ub
639*
e korr. (?)
LV640*  
[BK 141 c. 14]
De placitis siquidem quos liberi homines641* obseruare debent · constitvo642* genitoris nostri poenitus obseruanda643* · atque644* tenenda est · Vt uidelicet in anno tria solummodo generalia placita observent ˙ et nullus eos amplius placita obseruare conpellat · nisi forte quilibet accusatus fuerit aut alium accusauerit · Aut ad testimonium perhibendum uocatus fuerit ; Ad cetera uero quę centenarii tenent non alivs645* venire iubeatur646* · nisi qui aut litigat aut iudicat aut testificatur ·  
640*
LV von anderer Hand ergänzt
641*
h korr. (?)
642*
von anderer Hand unklar korr. aus constitio, zunächst durch Überschreiben eines v über it, was aber wieder radiert und erneut etwas weiter rechts über dem folgenden i wiederholt wurde, ohne damit jedoch eine wirksame Verbesserung zu erreichen.
643*
von anderer Hand korr. aus obseruando
644*
von anderer Hand korr. aus adque
645*
von anderer Hand korr. aus aliis
646*
von anderer Hand korr. aus iubentur
LVI647*  
[BK 141 c. 15]
Vt de648* debito649* quod ad opus nostrum reuuadiatur650* · talis consideratio fiat651* ut is qui ignoranter pec[fol. 36r]cauerit652* non totum secundum653* legem conponere cogatur sed iuxta quod possibile uisum fuerit ; Is654* uero qui†† tantum malvm655* uoluntate peccauerit / totam legis conpositionem cogatur exsoluere ·  
647*
LVI von anderer Hand ergänzt
648*
de von anderer Hand ergänzt
649*
von anderer Hand korr. aus debita
650*
von anderer Hand korr. aus reuuadiantur
651*
t von anderer Hand ergänzt
652*
von anderer Hand korr. aus peccauerint
653*
gek. sdm
654*
von anderer Hand korr. aus his
655*
von anderer Hand korr. aus modo
LVII656*  
[BK 141 c. 16]
Vt nullus ad palatium uel in hostem pergens uel de palatio uel de hoste rediens · tributum quod trasturas657* vocant soluere cogatur ˙  
656*
LVII von anderer Hand ergänzt
657*
Korr. aus straturas, wobei möglicherweise auch am Wortende korrigierend eingegriffen wurde. Über dem Wort von anderer Hand ergänzt: uel taresturas.
LVIII658*  
[BK 141 c. 17]
Vt pontes659* publici qui per bannum fieri solent .' Annus660* presenti in omni loco restaurentur ;  
658*
LVIII von anderer Hand ergänzt
659*
von anderer Hand korr. aus pontis
660*
von anderer Hand korr. aus Anni
LVIIII661*  
[BK 141 c. 18]
Vt clerici et monachi662* et serui fugtiui [!] ad663* loca sua redire iubeantur ;  
661*
LVIIII von anderer Hand ergänzt
662*
c korr. (?)
663*
d von anderer Hand ergänzt
LX664*  
[BK 141 c. 19]
Vt nullus episcopus nec abbas nec comes · nec abbatissa · centenarium comitis aduocatum habeat665* ˙  
664*
LX von anderer Hand ergänzt
665*
von anderer Hand korr. aus habeant
LXI666*  
[BK 141 c. 20]
Ut uicarii et centenarii qui fures667* et latrones · uel cęlauerint uel defenderint secundum sibi datam sententiam diiudicentur ˙  
666*
LXI von anderer Hand ergänzt
667*
f korr. (?)
LXII668*  
[BK 141 c. 21]
Vt comites uicarii669* uel centenarii · de constitutione legis ammoneantur670* · quia iubetur ut propter iustitiam peruertendam munera non accipiant ·  
668*
LXII von anderer Hand ergänzt
669*
von anderer Hand korr. aus ui[†]rii
670*
an von anderer Hand ergänzt
LXIII671*  
[BK 141 c. 22]
De forestibus nostris · ut ubicumque fuerint diligentissime inquirant quomodo saluę sint et defensę · et ut comitibus denuntient ne ullam forestem nouiter instituant ˙ et ubi nouiter institutas sine nostra iussione inuenerint dimittere672* precipiant ;673*  
671*
LXIII von anderer Hand ergänzt
672*
imi korr. (?)
673*
folgt getilgtes †t
LXIIII674*  
[BK 141 c. 23]
Vt ubicumque ipsi missi · aut episcopum aut abbatem675* aut alium quemlibet quocumque honore preditum676* inuenerint677* qui iustitiam facere uel nolunt uel prohibent678* de ipsis illorum rebus uiuant quamdiu in loco iustitias facere debent ˙ [fol. 36v]  
674*
LXIIII von anderer Hand ergänzt
675*
gek. abbe, von anderer Hand korr. zu abb(at)em
676*
von anderer Hand korr. aus predictum
677*
n3 von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
678*
ib korr. (?)
LXV679*  
[BK 141 c. 24]
Ut in illius comitis ministerio qui bene iustitias factas680* habet681* ibidem missi diutius non morentur · neque illuc multitudinem conuenire faciant682* · sed ibi moras683* fatiant684* ubi iustitia685* uel minus uel686* neglegenter facta est ·  
679*
LXV von anderer Hand ergänzt
680*
s von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
681*
von anderer Hand korr. aus habent
682*
von anderer Hand korr. aus faciunt
683*
von anderer Hand korr. aus mores
684*
von anderer Hand korr. aus fatiunt
685*
von anderer Hand korr. aus iustitias
686*
uel von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
LXV[I]687*  
[BK 141 c. 25]
Ut in illius688* comitis ministerio idem689* missi nostri placitum non teneant qui in aliquod690* missati††cum directus est donec ipse fuerit reuersus ˙ Vt causa quę691* adhuc coram comite non fuit · et his qui se692* reclamat ·693* propter suam stultitiam aut contumatiam comitem inde appellare noluerit · iterum comiti commendetur ·  
687*
LXV[I] von anderer Hand ergänzt
688*
u von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
689*
von anderer Hand korr. aus ibidem
690*
d korr. (?)
691*
von anderer Hand korr. aus qui
692*
se von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
693*
t · von anderer Hand ergänzt
LXVII694*  
[BK 141 c. 26]
Vt missi nostri qui uel episcopi uel abbates695* uel comites sunt696* sunt .' Quamdiu prope suum benefitium697* fuerint · nihil de aliorum coniecto698* accipiant ˙ Postquam uero inde longe699* recesserint .' Tunc accipiant secundum quod in sua tractaria700* continetur ; vassi701* uero702* nostri et ministeriales703* qui missi sunt · ubicumque uenerint coniectum accipiant ·  
694*
LXVII von anderer Hand ergänzt
695*
von anderer Hand korr. aus abbatis
696*
comites sunt von anderer Hand korr. aus comites
697*
von anderer Hand korr. aus benefitiunt
698*
von anderer Hand korr. aus coniectu
699*
e korr. (?)
700*
a2 korr. (?)
701*
s1 von anderer Hand ergänzt
702*
korr. (?)
703*
von anderer Hand korr. aus ministeriali
LXVIII704*  
[BK 141 c. 27]
Vt uassi nostri et uassi episcoporum · abbatum abbatissarum · et omnium qui anno presente in oste non fuervnt705* · heribannum reuuadient · exceptis his qui propter necessarias causas · et a domno ac genitore nostro Karolo constitutas domi dimissi fuerit706* · id est707* qui a comite708* propter pacem conseruandam · et propter coniugem hac domum eius custodiendam709* · Et ab episcopo · uel abbate · similiter propter pacem conseruandam · et propter fruges colligendas710* · et familiam constringendam · et missos recipien[fol. 37r]dos dimissi fuervnt711* ;  
704*
LXVIII von anderer Hand ergänzt
705*
von anderer Hand korr. aus fuerint
706*
Gek. fuer, wobei nach r mindestens ein Buchstabe getilgt wurde.
707*
id est gek. id
708*
von anderer Hand korr. aus comitem
709*
von anderer Hand korr. aus custodiendum
710*
von anderer Hand korr. aus colligendos
711*
von anderer Hand korr. aus fuerint
LXVIIII712*  
[BK 141 c. 28]
Vt omnis713* episcopvs714* · comes · abbas · excepta infirmitate uel nostra iussione .' Nullam excusationem habeat quin715* ad placitum missorum nostrorum ueniat · Aut talem uicarium716* suum mittat qui in omni causa pro717* illo reddere rationem possit ˙  
712*
LXVIIII von anderer Hand ergänzt
713*
von anderer Hand korr. aus omnes
714*
von anderer Hand korr. aus episcopos
715*
n von anderer Hand mit Einfügungszeichen ergänzt
716*
von anderer Hand korr. aus uigarium
717*
causa pro von anderer Hand korr. aus causat
[BK 141 c. 29]
LXXX718* DISPENSA MISSORVM NOSTRORVM QVALITER VNicuique719* IVXTA SVAM QVALITATEM DANDVM VEL ACCIPIENDVM SIT ˙  
[BK 141 c. 29]
Uidelicet · episcopo panes · XL · frischinge720* III · de potu721* modia722* III · porcellvs723* I · pulli724* III · ova XV Annona ad caballos725* · modia726* IIII ; abbati727* comiti atque728* ministeriali nostro · unicuique detur cotidie panes XXX · frischinge729* · II · de potu730* modia731* III · porcellus732* I · pulli733* III · ova734* XV · annona735* ad caballos736* modia737* III ; Vasallo738* nostro panes XVII · frischinga · I · porcellus739* I · de potu740* modium741* I · pulli II ˙ ova X742* · anona ad caballos743* modia II ·  
718*
LXXX von anderer Hand ergänzt
719*
von anderer Hand korr. aus VNVMQUEMQUE
720*
von anderer Hand korr. aus fris[†]ge
721*
von anderer Hand korr. aus potum
722*
gek. mod
723*
von anderer Hand korr. aus purcello
724*
von anderer Hand korr. aus pullus
725*
von anderer Hand korr. aus cabballus
726*
gek. mod
727*
von anderer Hand korr. aus abbate
728*
von anderer Hand korr. aus adque
729*
gek. frschinge
730*
von anderer Hand korr. aus potum
731*
gek. mod
732*
von anderer Hand korr. aus purcello
733*
von anderer Hand korr. aus pullus
734*
von anderer Hand korr. aus ovo
735*
n1 von anderer Hand ergänzt
736*
von anderer Hand korr. aus caballus
737*
gek. mod
738*
von anderer Hand korr. aus Vasalli
739*
von anderer Hand korr. aus purcello
740*
von anderer Hand korr. aus potum
741*
von anderer Hand korr. aus mod[†]
742*
korr. (?)
743*
von anderer Hand korr. aus caballus
[Nicht transkribierter Text]
[fol. 46r] [10]
ITEM ALIA ˙  
Hęc sunt capitula quę aliqui ex missis ad nostram notitiam detulerunt anno XVI imperii nostri  
I  
[BK 191 c. 1]
De his qui sine consensu episcopi · presbiteros in ęcclesiis suis constituunt · uel de ecclesiis eiciunt · et ab episcopo uel a quolibet misso dominico admoniti oboedire noluerint744* .' ut bannum nostrum reuuadiare cogantur · et per fideiussores ad palatium nostrum uenire iubeantur · et tunc nos decernamus utrum nobis placeat · ut aut illum bannum persoluat aut aliam hamiscaram sustineat ˙  
744*
gek. noluer
II  
[BK 191 c. 2]
De ęcclesiis quę inter cohęredes diuisę sunt consideratum est · quatinus si secundum prouidentiam et ammonitionem episcopi cohęredes eas uoluerint tenere et honorare .' faciant ˙ Sin autem hoc contradixerint · ut in episcopi potestate maneat utrum eas ita consistere permittat · aut reliquias exinde auferat · et ubi ad nostrum beneficium ecclesię pertinentes ita diuisę inuentę fuerint ut describatur et nobis renuntietur ˙  
III  
[BK 191 c. 3]
De ęcclesis destructis · ut episcopi et missi inquisitionem faciant utrum per neglegentiam aut impossibilitatem destructę sint · et ubi neglegentia inuenta fuerit · episcopali auctoritate emendare cogantur qui eam restaurare debuerant ˙ Si uero per impossibilitatem contigit · ut aut plures sint quam necesse sit · aut maioris magnitudinis quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possint .' episcopus modum inueniat qualiter congrue emendari et consistere possint ˙  
IIII  
[BK 191 c. 4]
De uno manso ad ęcclesiam dato de quo aliqui homines contra statuta siue seruitium exiguum quicumque pro hac causa accusatus fuerit · comes uel missi hoc quod inde subtractum · est · presbiteris cum sua lege restituere faciant ˙  
V  
[BK 191 c. 5]
De his qui nonas et decimas iam per multos annos aut ex parte · aut [fol. 46v]ex toto dare neglexerunt · volumus ut per missos nostros constringantur · ut secundum capitularem priorem soluant unius anni annonam et decimam cum sua lege · et insuper bannum nostrum · et hoc eis denuntietur · quod quicumque hanc neglegentiam iterauerit · beneficium unde hęc nona et decima persolui debuit amissurum se sciat · Ita enim continetur in capitulare bonę memorię genitoris nostri in libro primo capitulo CLVII · Vt qui ecclesiarum beneficia habent · nonam et decimam ex eis ecclesię cuius res sunt donent745* ˙ Et qui tale beneficium habent · et ad medietatem laborant ; et de eorum portione presbitero decimas donent · Item in capitulare nostro in libro secundo capitulo XXI · de eadem re de nonis quidem et746* decimis unde et genitor noster et nos frequenter et in diuersis placitis admonitionem fecimus · et per capitula nostra qualiter hęc obseruentur ordinauimus ˙ Volumus atque iubemus ut de omni conlaboratu · de annona et de uino · et feno fideliter et pleniter ab omnibus nona et decima persoluatur · De nutrimine uero pro decima sicut actenus consuetudo fuit ab omnibus obseruetur ˙ Si quis tamen episcoporum fuerit qui argentum pro hoc accipere uelit in sua maneat potestate · iuxta quod ei et illi qui hoc persoluere debet conuenerit ˙  
745*
n2 ergänzt
746*
et ergänzt
VI  
[BK 191 c. 6]
Quicumque decimam abstrahit de ecclesia ad quam per iustitiam dari debet · et ea presumptuose uel propter munera aut amicitiam uel aliam quamlibet occasionem ad aliam ecclesiam dederit · a comite uel a misso nostro distringatur · ut eiusdem decimę quantitatem cum sua lege restituat ˙  
VII  
[BK 191 c. 7]
De decimis quę populus dare non uult nisi quolibet modo ab eo redimantur · ab episcopis prohibendum est ne fiat ˙ Et si quis contemptor inuentus fuerit et nec episcopum nec comitem audire uelit · si noster homo fuerit ad presentiam nostram uenire conpellatur · cęteri uero distringantur ut inuiti ecclesię restituant quod uoluntarie dare neglexerunt ˙  
VIII  
[BK 191 c. 9]
Quicumque de rebus ecclesiarum quas in beneficium habent restaurationes earum facere neglexerint · Iuxta capitularem anteriorem in quo de operibus ac nonis et decimis constitutum est · sic de illis adimpleatur ˙ Id est in libro quarto · capitulo XXXVIII · de opere et restauratione ecclesiarum considerandum est ut de frugibus terrę et animalium nutrimine persoluantur ˙ De opere uero uel restauratione ecclesiarum · comes et episcopus siue abbas una [fol. 47r]cum misso nostro quem ipsi sibi ad hoc elegerint considerationem faciant · ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum quantum ipse de rebus ecclesiarum habere cognoscitur ˙ Similiter et uassi nostri aut in commune tantum operis accipiant quantum rerum ecclesiasticarum habent · uel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet · aut si inter eos conuenerit ut pro opere faciendo argentum donent · iuxta aestimationem operis in argento persoluant Cum quo pretio rector ecclesię ad predictam restaurationem operis conducere · et materiamen emere possit · et qui nonas et decimas dare neglexerit primum quidem illas cum sua lege restituat · Insuper et bannum nostrum soluat Ut ita castigatus caueat · ne sepius iterando beneficium amittat ˙  
VIIII  
[BK 191 c. 10]
De illis qui agros dominicatos propterea neglexerit excolere ut nonas exinde non747* persoluat · et alienas terras ad excolendum propter hoc accipit · uolumus748* ut de tribus annis ipsam nonam cum sua lege persoluat · Et si quis contemptor aut comitis aut missorum nostrorum propter hoc extiterit · per fideiussores ad palatium uenire conpellatur ;  
747*
non ergänzt
748*
korr. aus utlumus
ITEM ALIA CAPITVLA  
I ·  
[BK 192 c. 1]
De beneficiis destructis hoc obseruetur quod in capitulare priori continetur id est in libro quarto capitulo XXXVI · Quicumque suum beneficium occasione proprii desertum habuerit · et intra annum postquam ei a comite uel misso nostro notum factum fuerit · illud emendatum non habuerit · ipsum beneficium amittat ˙  
II  
[BK 192 c. 2]
Vt missi nostri ubicumque malos scabinos inueniant · eiciant · et totius populi consensu in locum eorum bonos eligant · et cum electi fuerint iurare faciant ut scientes iniuste iudicare non debeant ˙  
III  
[BK 192 c. 3]
Vt in omni comitatu hi qui meliores et ueraciores inueniri possunt eligantur a missis nostris ad inquisitiones faciendas et rei ueritatem dicendam et ut adiutores comitum sint ad iustitias faciendas ˙  
IIII  
[BK 192 c. 4]
Volumus ut quicumque de scabinis deprehensus fuerit propter munera aut propter amicitiam uel inimicitiam iniuste iudicasse · ut per fideiussores missus ad presentiam nostram illum uenire faciant · De cętero omnibus scabinis denuntietur · ne quis deinceps etiam iustum iudicium uendere presumat ˙  
V  
[BK 192 c. 5]
Vbicumque commutationes tam tempore749* nostro quamque genitoris nostri legitimę et rationabiles atque utiles ecclesiis dei factę sunt permaneant · Ubicumque uero inutiles et incommodę atque inrationabiles factę sunt dissoluantur et recipiat unusquisque quod dedit · Ubi uero mortua manus interiacet aut alia [fol. 47v]quęlibet causa quę rationabilis esse uidetur inuenta fuerit ·750* diligenter describatur et ad nostram notitiam perferatur ·  
749*
gek. tepr
750*
folgt getilgtes inuenta
VI  
[BK 192 c. 6]
Quicumque conprobatus fuerit de eo quod scienter testes in periurium induxisset · sub fideiussione ad placitum nostrum uenire conpellatur · ut ibi751* cum fidelibus nostris consideremus · quid de tali homine faciendum sit ˙  
751*
korr. aus ubi
VII  
[BK 192 c. 8]
De bonis denariis quos populus non uult recipere · uolumus ut hoc obseruetur et teneatur quod in priore capitulare nostro constitutum est in libro quarto · capitulo XXX ·  
[BK 192 c. 8]
ita  
[BK 192 c. 8]
Quicumque liber homo uel in emptione uel in debiti solutione denarium merum et bene pensantem recipere noluerit · bannum nostrum id est752* LX solidos conponat · Si uero serui ecclesiastici aut fiscali nostri aut comitum · aut uasallorum nostrorum hoc facere presumpserint · LX ictibus uapulentur ˙ Et si actores nostri aut aliorum uel aduocati eos missis nostris uel comitibus iussi presentare noluerint · predictum bannum id est753* LX solidos conponant ˙ Et ad hanc constitutionem nostram adimplendam · episcopi et abbates siue reliqui qui beneficia nostra habent adiuuent comitibus in suis hominibus distringendiS ˙ Et si comites hanc ad nostram constitutionem neglexerint · hoc per missos nostros ad nostram notitiam perferatur ·  
752*
id est gek. ide
753*
id est gek. id
VIII ·  
[BK 192 c. 7]
De his qui discordiis et contentionibus studere solent et in pace uiuere nolunt · et inde conuicti fuerint · similiter uolumus ut sub fideiussoribus ad nostrum placitum ueniant · ut ibi cum fidelibus nostris consideremus quid de talibus faciendum sit ˙  
VIIII ·  
[BK 192 c. 9]
De homicidiis uel aliis iniustitiis quę a fiscalinis nostris fiunt quia inpune se ea committere posse existimant · nos actoribus nostris precipiendum esse decernimus ne ultra inpune fiant · Ita ut ubicumque facta fuerint · soluere cum disciplina precipiemus ˙  
X  
[BK 192 c. 10]
Collectę ad malefaciendum omnimodis fieri prohibeantur · Et ubicumque huiusmodi presumptiones factę fuerint · digna emendatione corrigantur ˙ Et si per neglegentiam comitis uel factę sunt uel inemendatę remanserunt · hoc ad nostram notitiam perferatur ˙ Auctor uero facti si fuerit prepositus uel aduocatus · siue centenarius uel qualibet alia dignitate predita · libera persona post legalem emendationem in loco factam sub fideiussoribus ad nostram presentiam ueniat ˙ Multitudo uero de seruis siue de liberis sit · [fol. 48r]legitima emendatione multetur ˙  
XI  
[BK 192 c. 11 BK 192 c. 12 BK 192 c. 15 BK 192 c. 13]
De pontibus publicis destructis placuit nobis ut hi qui iussionem nostram in reparandis pontibus contempserunt754* · uolumus ac iubemus ut omnes homines nostri in nostram presentiam ueniant rationes reddere · cur nostram iussionem ausi sunt contempnere ˙ Comites autem reddant rationem de eorum pagensibus cur eos aut non constrinxerint ut hoc facerent · aut nobis nuntiare neglexerint ˙ Similiter et de iniustis teloneis ubicumque accipiuntur · sciant se exinde nobis rationem reddituros · Vt examen aquę frigidę quod actenus faciebant · a missis nostris interdicatur ne ulterius fiat ˙ Quicumque uicarii uel alii ministri comitum · tributum uel inferenda uocatur · maioris pretii a populo exigere presumpsit · quam a missis bonę memorię genitoris nostri constitutum fuit · hoc est solidos II pro una uacca · hoc quod iniuste superposuit atque abstulit sibique retinuit · his quibus hoc tulit cum sua lege restituat · et insuper fredum nostrum persoluat · et ministerium amittat ˙ Postquam comes et pagenses de qualibet expeditione hostili reuersi fuerint · ex eo die super XL noctes sit bannus rescissus · quod lingua theutisca scaftlegi · id est755* armorum depositio uocatur ˙  
754*
gek. contempser
755*
id est gek. id
XII  
[BK 192 c. 14]
Hoc missi nostri notum faciant comitibus et populo quod nos in omni ebdomada unum diem ad causas audiendas et iudicandas sedere uolumus ˙ Comites autem et missi nostri magnum studium habeant ne forte propter eorum neglegentiam pauperes crucientur · et nos tedium propter eorum clamores patiamur · si nostram gratiam habere uelint · Populo autem dicatur ut caueat de aliis causis se ad nos reclamare · nisi de quibus aut missi nostri aut comites eius iustitias facere noluerint756* ˙  
756*
gek. noluer
Hęc sunt capitula quę pro lege habenda sunt ˙  
I ·  
[BK 193 c. 1]
De homicidiis in ecclesiis uel in atriis earum commissis · hoc obseruetur et teneatur ˙ sicut in capitulare priore constitutum est · id est757* in libro IIII · capitulo XIII · Si quis aut ex leui causa aut sine causa hominem in ecclesia interfecerit · de de uita conponet · Si uero foris rixati fuerint · et unus alterum in ecclesiam fugerit · et ibi se defendendo eum interfecerit · et si huius facti testes non habuerit · cum XII coniuratoribus legitimis sacramento affirmet se defendendo eum interfecisse · Et si [fol. 48v]ipse auctor commotę inter eos rixę extiterit · laudem interfecti et insuper bannum nostrum cogatur soluere · et publicam habeat penitentiam ˙ Sin autem non ille qui alterum interficit sed is qui interfectus est eandem rixam commouit · absque conpositione iaceat · et is qui eum interfecit758* secundum iudicium canonicum publicam agat penitentiam ˙ Si cuiuslibet proprius seruus hoc commiserit · in iudicio aquę feruentis examinetur · utrvm hoc sponte an se defendendo fecisset ˙ Et si manus eius exusta fuerit · interficiatur ˙ Si autem non fuerit · publica penitentia multetur ˙ Nisi forte et ipse auctor commotę inter eos rixę inuentus fuerit · tunc dominus eius iuxta quod uuergeltus est illius ad ecclesiam persoluat · aut eum si uoluerit eidem ecclesię tradat · de ecclesiastico et fiscalino et benefician [!] seruo · Volumus ut pro una uice uuirgildus eius pro eo conponatur · Altera uice ipse seruus ad supplicium tradatur · hereditas tamen liberi hominis qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus · ad legitimos eius heredes perueniet ˙ Si in atrio ecclesię cuius porta reliquiis sanctorum consecrata est huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit · simili modo emendetur uel conponatur ˙ Si uero porta ecclesię non est consecrata · eo modo conponatur · quod in atrio committitur ˙ sicut conponi quod in inmunitate uiolata committitur ˙  
757*
id est gek. id
758*
f korr. (?)
II  
[BK 193 c. 2]
Quicumque propter cupiditatem rerum · patrem aut matrem aut fratrem aut sororem aut nepotem uel alium propinquum suum interfecerit · hereditas interfecti ad alios suos legitimos heredes perueniat · Interfectoris uero hereditas in fiscum redigatur · ipse uero ordinante episcopo publici penitentię subdatur ˙  
III759*  
[BK 193 c. 3]
Quicumque propria uxore derelicta aut sine causa interfecta aliam duxerit · armis depositis publicam agat pęnitentiam ˙ Et si contumax fuerit · conprehendatur a comite et ferro uinciatur et in custodia mittatur · donec res ad nostram notitiam deducatur ˙  
759*
In gleicher Zeile folgt nach kleiner Lücke getilgtes uic#. Wahrscheinlich wollte der Schreiber zunächst mit dem neuen Kapitelanfang fortsetzen und begann unter Aussparung einer Lücke für eine nicht mehr ausgeführte Initiale (Q) mit den folgenden drei (oder mehr) Buchstaben von (Q)uicumq(ue). Diese radierte er aber bis zum Zeilenende wieder aus, um dem bis zum Ende der Kapitelliste beibehaltenen Schema zu folgen, wonach der Anfang eines neuen Kapitels stets linksbündig mit einer neuen Zeile einsetzt.
IIII ·  
[BK 193 c. 4]
Quicumque res alienas cuilibet homini uendiderit et ipse homo easdem res alicui alteri dederit siue uendiderit · et ipse qui tunc easdem res conparatas habet per malum ingenium proprio filio aut alteri cuilibet necdum legitimos annos habenti iustitię tollendi cau[fol. 49r]sa tradiderit · uolumus atque firmiter precipimus · ut si pater eiusdem paruuli uixerit · ipse760* intret in causam rationem reddendi pro filio suo ˙ Si autem ipse pater mortuus · est · tunc legitimus eius propinquus qui iuste ei tutor ac defensor · esse uidetur · pro ipso rationem reddere conpellatur ˙ Similiter et de aliis omnibus iustitiis ad eum pertinentibus excepta sua legitima hęreditate quę ei per successionem parentum suorum legitime euenire debuit · Quodsi quis hanc iussionem nostram contempserit uel neglexerit · sicut de ceteris · contemptoribus ita agatur · Si uero qui easdem res primus inuasit et iniuste uendidit · necnon et emptores excepta sola persona paruuli quod fraudulenter admiserunt intra patriam emendare cogantur · et postea sicut contemptores iussionis nostrę sub fideiussoribus ad nostram presentiam uenire conpellantur ˙  
760*
p korr. (?)
V  
[BK 193 c. 5]
De uicariis et centenariis · qui magis propter cupiditatem quam propter iustitiam faciendam sepissime placita tenent · et exinde populum nimis affligunt · ita teneatur sicut in capitulare domni karoli imperatoris continetur in libro IIII · capitulo XL · ut nullus ad placitum banniatur nisi qui causam suam querit · aut si alter ei querere debet · exceptis scabiniis VII · qui ad omnia placita adesse debent · Item de eadem re in capitulari nostro libro IIII · capitulo LVI de placitis siquidem quos liberi homines obseruare debent constitutio genitoris nostri penitus obseruanda atque tenenda est · ut uidelicet in anno tria solummodo generalia placita obseruent · et nullus eos amplius placita obseruare conpellat · nisi forte quilibet aut accusatus fuerit aut alium accusauerit · aut ad testimonium perhibendum uocatus fuerit · ad cętera uero quę centenarii tenent non alius uenire iubeatur nisi qui aut litigat aut iudicat · aut testificatur ˙ Et quicumque huius constitutionis transgressor a missis nostris inuentus fuerit761* · bannum nostrum762* persoluat ˙  
761*
f korr. (?)
762*
nostrum ergänzt
VI ·  
[BK 193 c. 6]
De liberis hominibus qui proprium non habent sed in terra dominica resident · ut propter res alterius in testimonium non recipiantur ˙ Cumiuratores tamen aliorum liberorum hominum ideo esse possunt ideo quia liberi sunt ˙ Illi uero qui et proprium habent et tamen in terra dominica resident propter hoc non abiciantur qui [!] in terra dominica resident · sed propter hoc ad testimonium recipiantur quia proprium habent ·  
VII ·  
[BK 193 c. 8]
De faidis cohercendis obseruetur et teneatur quod in capitulari nostro [fol. 49v]quarto · capitulo XXV · continetur ˙ Si quis aliqua necessitate cogente homicidium commisit · comes in cuius ministerio res perpetrata est · et conpositionem soluere · et faidam per sacramentum pacificare faciat ˙ Quodsi una pars ei consentire noluerit · id est763* aut ille qui homicidium commisit aut is qui conpositionem recipere debet · faciat illum qui ei contumax fuerit764* ad presentiam nostram uenire · ut ad tempus eum quod nobis placuerit in exilium mittamus donec ibi castigetur ut comiti suo inoboediens esse ulterius non audeat · et maius damnum inde non adcrescat ˙  
763*
id est gek. id
764*
e korr. (?)
ITEM ALIA ˙  
I ·  
[BK 188 c. 1]
Volumus ut omnes res ecclesiasticę eo modo contineantur · sicut res ad fiscum nostrum contineri solent usque dum nos ad generale placitum nostrum cum fidelibus nostris uenerimus · et constituerimus qualiter in futurum de his fieri debeat ˙  
II  
[BK 188 c. 2]
Item uolumus ut omnis inquisitio quę de rebus ad ius fisci765* nostri pertinentibus facienda · est · non per testes qui producti fuerint · sed per illos qui in eo comitatu meliores et ueraciores esse cognoscuntur · per illorum testimonium inquisitio fiat · Et iuxta quod illi inde testificati fuerint uel contineantur uel reddantur ˙  
765*
s ergänzt
III  
[BK 188 c. 3]
Item uolumus ut de rebus quas mathfridus per diuersa loca et per diuersos homines adquisiuit · ipsi qui easdem res ei dederunt interrogentur si aliquis eorum eas repetere uelit · et quicumque hoc se uelle pronuntiauerit ad generale placitum nostrum uenire iubeatur · ut inde cum eodem mahtfrido rationem habere possit ˙  
IIII  
[BK 188 c. 4]
Volumus ut missi per totam legationem766* suam primo omnium inquirant qui sint de liberis hominibus qui fidelitatem nondum nobis promissam habent · et faciant illos eam promittere sicut consuetudo semper fuit · et postea incipiant legationem767* suam per cętera capitula peragere ˙  
766*
le ergänzt
767*
n korr. (?)
V ·  
[BK 188 c. 5]
Volumus atque iubemus ut missi nostri diligenter inquirant quanti homines liberi in singulis comitatibus maneant qui possint expeditionem exercitalem per se facere · uel quanti de his qui a duobus tertius adiutus et pręparatus · et de his qui a tribus quartus adiutus et pręparatus · et de his qui a quatuor quintus uel sextus adiutus et preparatus · expeditionem exercitalem facere · nobisque per breuem eorum summam deferant ˙